Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyz milli ykdysadyýetimiziň ähli ulgamlarynda belent sepgitlere ýetdi. Geçen döwürde berkarar Watanymyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmäge, mähriban halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmaga gönükdirilen, hemmetaraplaýyn oýlanyşykly we anyk delillere esaslanýan maksatnamalar üstünlikli amala aşyryldy. Bäsleşige ukyply ykdysadyýetiň milli nusgasy döredildi we hereket edýär.

Ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ösüşi orta we uzakmöhletleýin döwürlere niýetlenilen milli we döwlet maksatnamalarynyň esasynda amala aşyryldy. Häzirki döwürde Türkmenistanda elektroenergetika, nebit-gaz çykarýan, nebiti gaýtadan işleýän, himiýa we nebit-himiýa senagatlary, maşyngurluşyk we demri gaýtadan işleýän, gurluşyk materiallaryny öndürýän desgalar, ýeňil we azyk senagatynyň kärhanalary bilen üpjün edilen, köp pudakly, dürli maksatly ykdysadyýet döredildi.

Türkmenistan dünýäniň köpsanly döwletleri bilen söwda-ykdysady gatnaşyklaryny alyp barýar. 2014-nji ýylyň 16-njy awgustynda «Daşary ykdysady iş hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Daşary ykdysady syýasatynyň netijeliligini artdyrmak üçin hyzmatdaşlyk etmek boýunça ýöriteleşdirilen hökümetara toparlar döredilýär, olaryň işi söwda-ykdysady, maýa goýumlar we beýleki ugurlary öz içine alýar.

Hormatly Prezidentimiziň işjeň täzeçil syýasaty durmuşa geçirmeginiň netijesinde bu günki gün Türkmenistan dünýäde uly abraýa eýe boldy. Türkmenistan «Açyk gapylar» syýasatyna eýerip, netijeli daşary syýasat ýörelgesini yzygiderli durmuşa geçirýär, özüniň parahatçylyk ýörelgelerini bütin adamzadyň bähbidine goýmaga çalyşýar. Ýurdumyzyň içerki hem-de daşarky syýasatynyň netijesinde bu gün Türkmenistan dünýä giňişliginde güýçli depginler bilen ösýän, ykdysady taýdan kuwwatly, syýasy taýdan durnukly, sebit we halkara gatnaşyklaryna işjeň gatnaşyjy, ynamdar hyzmatdaş ýurtlaryň hatarynda giňden tanalýar.

Häzirki döwürde Türkmenistan dünýäniň köpsanly döwletleri bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary alyp barýar. Daşary ykdysady syýasat Türkmenistana halkara derejesindäki iri taslamalary durmuşa geçirmäge mümkinçilik berýär. Daşary ýurtly hyzmatdaşlara iri möçberli maýa goýum taslamalarynyň, uly senagat toplumlarynyň gurulmagyna işjeň gatnaşmak üçin giň mümkinçilikler açylýar.

Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň gazananlary, Berkarar döwletiň bagtyýarlyk döwrüniň şanly ösüşleri biziň nurana geljegimize bolan ynamymyzy berkidýär. Bu beýik ynamyň gözbaşynda bolsa ata Watanymyzyň halkara derejesindäki abraý-mertebesini şöhratlandyrýan, il-gününiň abadançylygy ugrunda ýadawsyz alada edýän Gahryman Arkadagymyz dur. Goý, hormatly Prezidentimiziň jany sag, başy dik, ömri uzak bolsun, döwletli işleri elmydama rowaç alsyn!

Umida SAPAROWA,

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Ykdysadyýet, maliýe we durmuş syýasaty baradaky komitetiniň agzasy.

Aşgabat, 1-nji noýabr (TDH). Şu gün Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynda milli pul birliginiň — manadyň dolanyşyga girizilmeginiň 28 ýyllygy mynasybetli, ylmy-amaly maslahat geçirildi. Maslahata döwlet we paýdarlar-täjirçilik banklarynyň, Ylymlar akademiýasynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň ýolbaşçylary hem-de ugurdaş ýokary okuw mekdepleriniň mugallymlary we talyplary, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri gatnaşdylar.

Maslahatyň gün tertibine täze taryhy eýýamda milli bank ulgamyny ösdürmek bilen bagly möhüm meseleler girizildi.

Ýygnananlar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň bank ulgamynyň işgärlerine Gutlagyny uly ruhubelentlik bilen diňlediler. Onda, hususan-da: “Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllygynyň giňden bellenilýän we “Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” diýlip yglan edilen ýylda hem ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň möhüm ulgamy bolan bank ulgamy çalt depginler bilen ösýän ulgamlaryň birine öwrüldi. Häzirki döwürde bank ulgamynyň ygtybarlylygyny has-da ýokarlandyrmak boýunça alnyp barylýan işler döwlet syýasatymyzda möhüm orun eýeleýär. Sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy, töwekgelçilikleri we maýa goýumlary dolandyrmagyň netijeli usullaryny ýokarlandyrmagyň, korporatiw dolandyrmak ulgamyny ösdürmegiň hem-de işewürlik ýagdaýlaryny kämilleşdirmegiň, bankyň girdejisini we düşewüntliligini artdyrmagyň esasynda durnukly ösüşi üpjün etmek geljek üçin möhüm wezipeleriň biridir” diýlip bellenilýär.

Gutlagda milli maksatnamalarymyzyň işjeň durmuşa geçirilmeginiň halkara giňişliginde-de öz beýanyny tapýandygy nygtalýar. Türkmenistanyň durnukly ykdysady ösüşine halkara guramalar tarapyndan hem oňyn baha berilýär. Dünýä ykdysadyýetinde çylşyrymly ýagdaýlaryň dowam edýändigine garamazdan, ýurdumyzyň halkara maliýe derejesi has-da pugtalandyrylýar. Muňa halkara agentlik tarapyndan Türkmenistana berlen derejeler hem şaýatlyk edýär.

Maslahatda edilen çykyşlarda 1993-nji ýylyň 1-nji noýabrynda türkmen manadynyň dolanyşyga girizilmeginiň türkmen döwletiniň taryhynda möhüm waka bolandygy bellenildi. Bu taryhy waka ýurdumyzyň garaşsyz ykdysady syýasatynyň başlanandygyny alamatlandyryp, Diýarymyzyň durmuş-ykdysady ösüşinde bellenilen sepgitlere üstünlikli ýetmekde, Garaşsyz, Bitarap Watanymyzyň döwlet esaslaryny pugtalandyrmakda möhüm orun eýeledi.

Soňky ýyllarda gazanylan üstünlikler hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge hem-de daşarky täsirlere durnuklylygyny üpjün etmäge, ýurdumyzyň dünýä bazaryndaky ornuny pugtalandyrmaga gönükdirilen oýlanyşykly, ylmy taýdan esaslandyrylan ykdysady syýasatynyň miwesidir. Strategik meýilleşdirmäniň bitewi we çeýe ulgamyny döretmek, maliýe guralyny, döwletiň pul-karz, salgyt-býujet, nyrh syýasatyny kämilleşdirmek, milli pul birligimiziň durnuklylygyny saklamak milli Liderimiz tarapyndan işlenip taýýarlanylan ýurdumyzy hemmetaraplaýyn ösdürmegiň konsepsiýasynyň möhüm ugurlarydyr.

Şeýle hem çykyşlarda Türkmenistanyň ykdysadyýet we maliýe-bank ulgamlaryny döwrebaplaşdyrmakda gazanylan üstünlikler, Diýarymyzyň durmuş-ykdysady ösüşinde bank ulgamynyň eýeleýän orny bellenildi.

Häzir döwletimiziň dünýä ykdysady ulgamyna goşulyşmagyny çaltlandyrmak, halkara maliýe edaralary bilen hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça yzygiderli işler alnyp barylýar hem-de oňyn netijeler gazanylýar. Halkara Pul Gaznasy, Bütindünýä banky hem-de beýleki maliýe edaralary ykdysady we maliýe synlarynda Türkmenistanyň ykdysady ösüşiniň depginine ýokary baha berýärler.

Maslahata gatnaşyjylar türkmen döwletiniň häzirki döwrüň wajyp meselelerini çözmekde işjeň orny barada aýtmak bilen, milli Liderimiziň halk hojalygy toplumynyň ähli ulgamlarynda amala aşyrýan düýpli, oýlanyşykly özgertmeleriniň ýurdumyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmegi üçin uly mümkinçilikleri döredýändigini bellediler.

2011 — 2030-njy ýyllar üçin Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň Döwlet maksatnamasyna, 2019 — 2025-nji ýyllarda Türkmenistanyň sanly ykdysadyýetini ösdürmegiň Konsepsiýasyna hem-de 2021 — 2025-nji ýyllarda Türkmenistanyň sanly ykdysadyýetini ösdürmegiň Döwlet maksatnamasyna laýyklykda, nagt däl hasaplaşyklaryň möçberini artdyrmak, milli hasaplaşyk ulgamynyň durnuklylygyny pugtalandyrmak hem-de banklaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak boýunça işler alnyp barylýar.

Sanly ykdysadyýete geçmek üstünlikli amala aşyrylýar. Programma üpjünçilikleri işlenip taýýarlanylýar. Bank amallarynyň sanly ulgama geçirilmegi diňe bir hyzmatlaryň görnüşlerini köpeltmek bilen çäklenmän, eýsem, olaryň hilini gowulandyrmaga, hasaplaşyklar üçin sarp edilýän wagty azaltmaga mümkinçilik berýär. Mundan başga-da banklara puluň dolanyşygyna gözegçilik etmäge hem-de degişli çözgütleri kabul etmäge ýardam berýär.

Çykyş edenleriň nygtaýşy ýaly, bank ulgamyna sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmagyň esasy maksady işiň has köp zähmeti talap edýän görnüşlerini awtomatlaşdyrmakdan, maliýe-ykdysady ulgamyň işini işjeňleşdirmekden, hyzmatlaryň görnüşlerini artdyrmakdan, netijeliligi we hili ýokarlandyrmakdan ybaratdyr. Munuň özi ykdysadyýetimizde milli manadyň dolanyşygyny gowulandyrýar, netijede bolsa, Watanymyzyň halk hojalygy toplumynda täze önümçilikleriň artmagyna getirýär.

Döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça amala aşyrylýan işleriň hatarynda goýumçylaryň we maýadarlaryň bähbitlerini goramak arkaly olaryň ynamyny gazanmaga gönükdirilen çäreler bellenildi.

Amala aşyrylýan işleriň netijesinde milli pul birligimiz — manat elektron görnüşde hem giňden ulanylýar. Türkmenistanlylaryň “Altyn asyr”, “Millikart”, “Maşgala”, “Goýum bank karty», “Overdraft karty”, şeýle hem halkara “VISA” we “MasterСard” bank kartlaryny peýdalanmagy pul dolanyşygynyň ösüşinde täze tapgyry açdy. Mundan başga-da ilatyň dolanyşykda bolmadyk pul serişdeleriniň netijeli peýdalanylmagy hem-de olaryň girdejileriniň artdyrylmagy üçin depozit bank karty netijeli gural bolup durýar, ol töleg terminallarynyň, “Internet-bankyň” we “Mobil-bankyň” hyzmatlary arkaly nagt däl görnüşde töleg geçirmäge, goýumlaryň galyndysyny hem-de internet üsti bilen geçirilen göterim töleglerini kesgitlemäge mümkinçilik berýär.

Bu ulgamda özgertmeleriň geçirilmegine, şol sanda ýurdumyzyň bank ulgamyny kadalaşdyrýan kanunçylygynyň döwrebaplaşdyrylmagyna uly orun degişlidir. Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň tabşyrygyna laýyklykda, soňky ýyllaryň dowamynda döwrüň ýagdaýlary hem-de bu ulgamda hereket edýän halkara ölçegler hasaba alnyp, kadalaşdyryjy-hukuk resminamalarynyň birnäçesi işlenip taýýarlanyldy.

Bank ulgamy üçin işgärleri taýýarlamak forumda garalan aýratyn mesele boldy. Şunuň bilen baglylykda, geljekki ykdysatçylary taýýarlamak boýunça ýurdumyzyň esasy ýokary okuw mekdepleriniň biri bolan Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynda ýaş nesle döwrebap bilim bermek ugrunda ähli tagallalar edilýär.

Dünýäniň iri okuw merkezleri bilen hem köpugurly hyzmatdaşlyk ýola goýuldy. Okuw meýilnamalary yzygiderli täzelenilýär, täze hünär ugurlary açylýar. Şunuň ýaly toplumlaýyn çäreler täzeçe pikirlenmegi başarýan hem-de özbaşdak batyrgaý çözgütleri kabul etmäge ukyply halkara derejeli hünärmenleri ýetişdirmäge mümkinçilik berýär.

Ylmy-amaly maslahatyň ahyrynda oňa gatnaşyjylar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowa Ýüzlenme kabul edip, döwlet Baştutanymyzy geljekde hem öňde goýulýan wezipeleri üstünlikli çözmek üçin tutanýerli zähmet çekjekdiklerine ynandyrdylar.

Şanly sene mynasybetli geçirilen çäreleriň çäklerinde Türkmenistanyň Merkezi banky tarapyndan Garaşsyzlyk ýyllary içinde goýberilen pul birlikleriniň nusgalaryny, gymmat bahaly metallardan taýýarlanylan ýadygärlik şaýy pullary, milli zergärçilik şaý-seplerini hem-de ýurdumyzyň numizmatikasynyň taryhyna bagyşlanan maglumatlary özünde jemleýän ýörite sergi guraldy.

Bank ulgamyny ösdürmek milli Liderimiziň ykdysady strategiýasynyň esasy ugurlarynyň biridir. Häzirki wagtda işjeň maýa goýum syýasatyny durmuşa geçirmek, ýurdumyzyň eksport kuwwatyny giňeltmek, importyň ornuny tutýan önümleriň öndürilişini köpeltmek, karz edaralary tarapyndan ilata hödürlenilýän hyzmatlaryň görnüşlerini artdyrmak babatda ägirt uly işler durmuşa geçirilip, ýurdumyzyň halkara at-abraýy barha ýokary derejelere eýe bolýar.

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalarynyň netijesinde durmuşa ornaşdyrylýan innowasion tehnologiýalaryň sany hem barha artýar. Ýurdumyzda ykdysadyýetiň ähli ugurlaryny sanlylaşdyrmak, hyzmatlary döwrebap talaplara laýyklykda ýola goýmak boýunça işler güýçli depginde alnyp barylýar. Sanly bank ulgamynyň döredilmegi, ilkinji nobatda, sarp edilýän wagty we harajatlary tygşytlamaga, şeýle hem ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini has-da ýokarlandyrmaga oňaýly täsirini ýetirýär.

Bank amallary düýpli kämilleşdirildi. Hyzmatlaryň doly toplumyny öz içine alýan internet bank ulgamynyň işe girizilmegi hem, ilkinji nobatda, müşderilere öz serişdelerini uzak aralykdan dolandyrmaga, amallaryň dürli görnüşlerini ýerine ýetirmäge amatly şert döredýär. Onlaýn görnüşde karzlary resmileşdirmek, bank hasaplaryndan maglumatlary elektron görnüşinde almak, elektron tabşyrygyny taýýarlap, internet arkaly töleg geçirimlerini amala aşyrmak ýaly mümkinçilikler döredildi.

Şonuň ýaly-da onlaýn görnüşinde täze bank kartlaryny açmak, bu amal üçin zerur resminamalary elektron görnüşinde ugratmak, hyzmatlar üçin tölegi bank karty arkaly amala aşyrmak mümkindir. Meselem, «Internet-bank» hyzmaty dünýäde iň kämil, iň döwrebap bank hyzmatlarynyň biri hasaplanylýar. Bu hyzmat bank amallaryny amala aşyrmakda wagtymyzy tygşytlaýar hem-de nagt pul götermek zerurlygyny aradan aýyrýar. «Internet-bank» hyzmatyndan internet ulgamynyň elýeterli bolan islendik nokadyndan peýdalanyp bolýar. Raýatlarymyz öz hyzmat edýän banklarynyň internet sahypalary arkaly bank kartlaryny «Internet-bank» hyzmatyna özbaşdak birikdirip bilýärler.

Häzirki wagtda bank edaralarynyň ilata hödürleýän «Internet-bank» «Mobil bank», «Elektron söwda», «Galtaşyksyz töleg» we «Halkbank terminal» ulgamlary arkaly ýerine ýetirilýän amallaryň sany artdyrylýar we hili ýokarlandyrylýar. «Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlary arkaly raýatlarymyz bank kart hasabyndaky galyndyny barlamakdan başlap, dürli karzlar üçin tölegleri geçirip, ykjam we öý telefonlarynyň, IP-TV we internet hyzmatlarynyň hasabyny dolduryp, tölegini amala aşyryp, bank hasaplary boýunça bolup geçen amallaryň taryhyny görüp we beýleki amallary ýerine ýetirip bilýärler. Umuman, haýsy hem bolsa bir bankyň müşderisi hökmünde töleg, söwda bilen bagly işleri öýde oturan ýerimizden amala aşyryp bilmek mümkinçiligi döredilendir.

«Galtaşyksyz töleg» ulgamy barada aýdylanda, degişli bank kartlarynyň ýa-da ykjam telefonlaryň töleg kabul ediji enjamyň (töleg terminalynyň, «QR-kod» okaýjynyň) golaýyna tutup (galtaşdyrmazdan), bir basyş arkaly PIN-kody girizmezden, haryt we hyzmatlar üçin ýerine ýetirilýän tölegiň görnüşi hasaplanylýar. Galtaşyksyz tölegleri ýerine ýetirmek üçin galtaşyksyz işleýän ýörite töleg terminaly we galtaşyksyz töleglere niýetlenen ýörite bank kartlary ýa-da NFC tehnologiýaly mobil programma üpjünçiligi bolan ykjam telefon zerur bolup durýar.

Galtaşyksyz tölegleriň ýene bir görnüşi «QR-kod» tehnologiýasy arkaly ýerine ýetirilýän töleglerdir. Bu tehnologiýanyň üsti bilen tölegler ýörite «QR-kody», ýagny, «dessin tassyklanylýan kody» skanirlemek arkaly ýerine ýetirilýär. Tölegiň bu görnüşinde kameraly ykjam telefony we skanirlemek üçin programma üpjünçiligi zerur bolup durýar. Bank kartlarynyň maglumaty ykjam enjamdaky programma üpjünçiligine birikdirilýär. Dünýä tejribesinde galtaşyksyz tölegler, esasan, köpadamly ýerlerde we hyzmatyň tiz talap edilýän ýerlerinde — ulaglarda, dükanlarda we bazarlarda, naharhanalarda, ýangyç guýujy beketlerde ulanylýar.

Welaýatymyzyň bank ulgamy tarapyndan 2021-nji ýylyň 1-nji oktýabr ýagdaýyna raýatlara bank kartlarynyň dürli görnüşleriniň 756,1 müňe golaýy paýlanylyp, «Internet-bank» hyzmatyna birikdirilen müşderileriň sany 175,8 müňe, «Mobil-bank» hyzmatyna birikdirilenleriň sany bolsa 9,7 müňe ýetdi. Söwda we hyzmatlar nokatlarynda nagt däl görnüşinde töleg geçirmek üçin gurnalan töleg terminallarynyň sany bolsa 7,1 müňden geçdi hem-de töleg terminallaryndan nagt däl görnüşinde geçirilýän tölegleriň möçberi günsaýyn artýar. 2021-nji ýylyň ýanwar — sentýabr aýlarynda kartly töleg ulgamynda nagt däl hasaplaşyklaryň umumy möçberi 1,27 milliard manada ýetdi, bu görkezijiler geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 1,6 esseden gowrak ýokarlandy.

Häzirki wagtda ýurdumyzyň banklary tarapyndan täze, döwrebap «Cash-back» bank hyzmaty ilat köpçüligine hödürlenildi. «Cash-back» bank hyzmaty dünýä tejribesinde soňky ýyllarda uly meşhurlyga eýe boldy. Ol bank kartlary arkaly tölegler nagt däl görnüşinde amala aşyrylanda, kartyň eýesine eden her bir söwda ulgamynda harçlanylan puluň möçberine baglylykda bellenilen göterimde puly yzyna gaýtaryp bermek bolup durýar. Welaýatymyzyň çägindäki karz edaralarynda bu bank hyzmaty 2-3 göterim möçberinde artdyryldy. Bank kartlary arkaly tölegler amala aşyrylanda, kartyň eýesine berilýän göterimiň möçberini banklar özleriniň alyp barýan göterim syýasatyna laýyklykda eýesine gaýtarýarlar. «Cash-back» döwrebap bank hyzmaty ýurdumyzyň bazar ykdysadyýeti şertlerinde söwda we hyzmat ulgamlarynda bäsdeşligiň artmagyna uly itergi berýär hem-de alyjylaryň we satyjylaryň arasyndaky hyzmatdaşlygyň, müşderilere edilýän döwrebap hyzmatlaryň hiliniň ýokarlanmagyny we olaryň barha kämilleşmegini üpjün edýär.

Merjen BAÝRAMOWA,

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň welaýat şahamçasynyň maglumat tilsimatlary bölüminiň baş hünärmeni.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedow dünýä ýurtlarynyň özara sazlaşykly ösüşine ýardam etjek üstaşyr ulag düzümlerini emele getirmäge gönükdirilen halkara başlangyçlary öňe sürýär hem-de olaryň durmuşa geçirilmegine uly ähmiýet berýär. Milli Liderimiziň hut özüniň başlangyjy bilen gurluşygyna badalga berlen Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýoly hem munuň aýdyň subutnamasydyr. Golaýda Gahryman Arkadagymyzyň ak pata bermegi bilen, bu iri taslamanyň Aşgabat — Tejen aralygyndaky birinji bölegi dabaraly ýagdaýda ulanmaga berildi. Taslamanyň dolulygyna işe girizilmegi sebitiň üstaşyr ulag mümkinçilikleriniň has-da artmagyna, halkara ulag ýollarynyň möhüm merkezi hökmünde Türkmenistanyň eýeleýän ornunyň barha berkemegine ýardam berer.

Ulag pudagy dünýäde ählumumylaşmak hadysasynyň ýüze çykmagyny şertlendiren ýagdaýlaryň biri bolup, ösüşiň häzirki tapgyrynda sebitleri we yklymlary birleşdiriji güýje öwrüldi. Ýurdumyzyň iň döwrebap üstaşyr ulag düzümini hem-de aragatnaşykdyr telekommunikasiýalar ulgamyny çalt kemala getirmek babatda, şeýle hem Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmek boýunça soňky ýyllarda ädýän ädimleri diňe bir milli ykdysadyýetimiziň ösüşine däl, eýsem, sebitiň ösüşine-de kuwwatly itergi berdi.

Hormatly Prezidentimiz häzirki wagtda ýurdumyzda awtoulag, demir ýol we deňiz gatnawlary arkaly, Gündogar — Günbatar, Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça ulag ulgamyny ösdürmegiň geljeginiň esaslandyrylandygyny we onuň Hazar we Gara deňizlerinden Ýuwaş ummanyna çenli, Hindi ummanyndan Ýewropa yklymynyň demirgazygyna çenli uly giňişligi birleşdirip biljekdigini yzygiderli nygtaýar.

Merkezi Aziýany we Hazar basseýnini Ýewraziýada strategik durnuklylygyň mäkäm halkasyna öwürmek döwletimiziň ileri tutýan ugurlaryny hem şertlendirýär. Çünki ol Ýewropa we Aziýa ýurtlary üçin geljegi uly bolan ykdysady hyzmatdaşlygyň, yklymara ähmiýetli iri energetika we ulag gatnaşyklarynyň halkasydyr. Bu bolsa, öz nobatynda, Merkezi Aziýa döwletleri bilen goňşy sebitlerdäki ýurtlaryň arasynda ykdysady, söwda hyzmatdaşlygyny hil taýdan täze derejä çykarmaga, sebitara gatnaşyklara kuwwatly itergi bermäge mümkinçilik döretjek häzirki zaman, utgaşdyrylan üstaşyr geçelgeleri döretmegi talap edýär. Şundan ugur alnyp, Gazagystan — Türkmenistan — Eýran halkara demir ýol ugruny, Türkmenbaşy — Astrahan — Aktau parom geçelgesini ýola goýmak ýaly taslamalar durmuşa geçirildi. Olar Ýewraziýanyň sebitara üstaşyr ulag aragatnaşygyny döretmek, yklymyň ýurtlarynyň arasynda söwda-ykdysady gatnaşyklary berkitmek ugrundaky tagallalaryň netijesidir.

Hazar sebitiniň ýurtlary bilen netijeli ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmek Türkmenistanyň daşary syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolmak bilen, üstaşyr ulag geçelgeleriniň mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanmaga ähli amatlyklar döredilýär. Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň işläp başlamagy bilen Türkmenistan Ýewraziýa ugurlarynyň ulag-logistikasynyň «deňiz derwezesini» açdy. Bu iri möçberli desga Merkezi Aziýa we Hazar deňzi sebitiniň ýurtlary üçin strategik ähmiýete eýedir. Ol Ýewropa ýurtlarynyň, Ýakyn we Orta Gündogaryň bazarlaryna hem-de Hindi ummany sebitiniň döwletlerine çykmaga amatly şertleri döredýär, ýük akymlarynyň ýoluny we wagtyny has gysgaltmaga mümkinçilik berýär.

Türkmenistan BMG-niň howandarlygynda ulag meselesi boýunça ählumumy dialogy ýola goýmak başlangyjy bilen çykyş edip, Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ulag ulgamy boýunça ählumumy maslahatyny geçirmegi teklip etdi hem-de gurady. 2016-njy ýylyň noýabrynda Aşgabatda geçirilen forum Durnukly ösüşiň aýrylmaz bölegi hökmünde halkara ulag ulgamyny ösdürmek boýunça giň halkara gatnaşyklaryň täze tapgyryna badalga berdi.

Türkmenistanyň başlangyjy esasynda, 2021-nji ýylyň 29-njy iýulynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 75-nji mejlisinde «Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnama kabul edildi. Gürrüňi edilýän mejlisde agzalan Kararnamany goldap çykyş eden döwletler ulag ulgamyny ösdürmekde sanly tehnologiýalaryň mümkinçiliklerinden işjeň peýdalanmaga çagyrýandyklaryny aýratyn nygtadylar. Munuň özi ýükleridir ýolagçylary daşamakda we gatnatmakda, tizligi artdyrmak arkaly wagty tygşytlamakda, ösüp barýan ýurtlaryň dünýäniň ykdysady giňişligine goşulyşmagyny gazanmakda uly ähmiýete eýedir. Bu Kararnamanyň esasy ähmiýeti häzirki adatdan daşary şertlerde lukmançylyk serişdelerini, azyk önümleridir gündelik zerur harytlary sarp edijilere öz wagtynda ýetirmekde, pandemiýadan soňky döwürde durmuş-ykdysady ösüşi dikeltmekde durnukly ulag ulgamyna aýgytlaýjy ornuň degişlidiginde jemlenýär.

2021-nji ýylyň 14-nji oktýabrynda hormatly Prezidentimiz Hytaý Halk Respublikasynyň Başlygy Si Szinpiniň çakylygy boýunça Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ulag ulgamy boýunça ikinji ählumumy maslahatyna onlaýn görnüşde gatnaşdy. «Durnukly ulag, durnukly ösüş» atly, utgaşykly tertipde geçirilen forum ählumumy möçberde durnukly ulag ulgamynyň ösdürilmegine täze itergi bermäge gönükdirilendir. Bu foruma BMG-niň Baş sekretary hem gatnaşyp, ol öz çykyşynda ählumumy ösüşde durnukly ulag ulgamynyň ähmiýetini hem-de häzirki döwrüň derwaýys meselelerini çözmäge netijeli çemeleşmeleri işläp taýýarlamaga işjeň gatnaşýan Türkmenistanyň oňyn ornuny aýratyn belledi.

Hormatly Prezidentimiz şu ýylyň 15-nji oktýabrynda Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň döwlet Baştutanlarynyň Geňeşiniň onlaýn tertipde geçirilen mejlisinde çykyş edip, ykdysady gatnaşyklary ösdürmegi, ählumumy işlerde durnukly orny gazanmak maksady bilen, GDA-nyň umumy senagat, serişdeler, tehnologik kuwwatyndan peýdalanmagy geljekki ýyllaryň möhüm wezipeleriniň hatarynda görkezdi. Ilkinji nobatda, munuň özi üstaşyr ulag düzümini döretmäge, energiýa serişdeleriniň iberilişini ösdürmäge, täze aragatnaşyk we kommunikasiýalar ulgamlaryny çekmäge degişlidir.

Türkmenistanyň ulag strategiýasy goňşy döwletler bilen ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň hem esasy ugry bolup durýar. Ýakynda Gazagystan Respublikasynyň Prezidentiniň ýurdumyza bolan döwlet saparynyň çäklerinde-de halkara ulag geçelgeleriniň taslamalarynyň üstaşyr ulag ulgamynda hyzmatdaşlyk etmekdäki ähmiýeti aýratyn nygtaldy. Häzirki wagtda Hytaý — Gazagystan — Türkmenistan ugry boýunça we ondan aňry Pars aýlagyna çenli demir ýol, multimodal, ulag gatnawlaryny işjeňleşdirmek, daşalýan ýükleriň mukdaryny artdyrmak üçin hytaý tarapy bilen bilelikde işler alnyp barylýar. Bu ugurda hyzmatdaşlygy giňeltmek üçin hukuk binýady taýýarlanýar. Hazar deňzinde Gazagystanyň hem-de Türkmenistanyň deňiz menzilleriniň kuwwatlyklary, şeýle hem Türkmenbaşy — Garabogaz — Gazagystanyň serhedi aralygyndaky awtoulag ýoly örän uly mümkinçilige eýedir. Häzirki wagtda türkmen tarapy bu ugur boýunça täze awtoulag köprüsiniň gurluşygyna başlady. Saparyň çäginde ikitaraplaýyn gol çekilen resminamalaryň aglabasynyň ulag babatda hyzmatdaşlyk etmegiň ugurlaryny kesgitleýändigi ulag syýasatynyň ähmiýetini ýene-de bir gezek tassyklaýar.

Türkmenistanyň dünýäniň hem-de sebitiň ulag ulgamyna goşulyşmagynyň derejesi, ulag-logistik merkezleriň işiniň netijeli guralmagy, ozaly bilen, kämil hünärmenlere baglydyr. Hormatly Prezidentimiziň bilim özgertmeleriniň ajaýyp miwesi bolan Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag-kommunikasiýalary institutynda ýurdumyzyň ýaşaýyş jaý-jemagat we ulag kommunikasiýa pudaklarynyň edara-kärhanalary üçin zerur hünärmenler taýýarlanýar. Ýaşlara bilim bermegiň we hünär öwretmegiň usulyýeti yzygiderli döwrebaplaşdyrylýar. Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmäge gönükdirilen maksatnamalardan we ösen sanly ulgamlardan ugur alnyp, dersleriň okuw meýilnamalary we maksatnamalary yzygiderli kämilleşdirilýär. Okuw sapaklary häzirki zaman sanly tehnologiýalary we tejribe-synag enjamlary, kompýuter-tehniki serişdeler bilen üpjün edilen ýöriteleşdirilen tejribehanalarda geçirilýär.

Hormatly Prezidentimiziň tabşyrygyna laýyklykda, institutymyzda döredilen Ulag-logistika ylmy merkezinde ýurdumyzyň ulag kommunikasiýa pudagynyň meseleleri boýunça alymlarymyzyň we talyplarymyzyň gatnaşmagynda ylmy-barlag işleri alnyp barylýar. Professor-mugallymlaryň, talyplaryň taýýarlaýan ylmy taslamalaryny we oýlap tapyşlaryny önümçilige ornaşdyrmak boýunça işler geçirilýär. Hususan-da, «Türkmendemirýollary» agentliginiň «Demirýollary» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň sargydy esasynda ylmy-barlag işleri ýerine ýetirildi. «Türkmehowaýollary» agentliginiň «Türkmenistan awiakompaniýasy» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň işiniň netijeliligini ýokarlandyrmak boýunça ylmy teklipler berildi. Şeýle-de «Türkmenawtoulaglary», «Türkmendeňizderýaulaglary» agentlikleri bilen ylmy hyzmatdaşlygy ýola goýmak boýunça işler alnyp barylýar.

Gahryman Arkadagymyzyň Diýarymyzy ykdysady taýdan kuwwatly döwlete öwürmek, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmak boýunça maksatnamalaýyn özgertmelerinden ugur alyp, olary durmuşa geçirmäge saldamly goşant goşjak, ýokary derejeli, kämil inženerleri we tehnologlary taýýarlamakda, ýaşlara döwrebap bilim, terbiýe bermekde jan aýaman zähmet çekjekdigimize ynandyrýarys. Goý, Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli alyp barýan işleri hemişe rowaç alsyn!

Allaberdi AŞIROW,

Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň rektory, fizika-matematika ylymlarynyň kandidaty.

Beýik Garaşsyzlygyň 30 ýylynyň dowamynda ýurdumyzyň ykdysady ösüşinde gazanylan üstünlikler we ýetilen sepgitler dünýä döwletleri üçin nusgalykdyr. Şeýle diýmäge bizde doly esas bar. Türkmenistanda Garaşsyzlyk ýyllarynda jemi içerki önümiň möçberi 8,4 esse ýokarlanyp, ýurdumyzyň ykdysadyýetine goýlan esasy maýa goýumlaryň jemi möçberi 209 milliard amerikan dollaryna golaý boldy. Şol serişdeleriň 66,6 göterimi, ýagny 140 milliard amerikan dollaryna golaýy önümçilik pudagyna gönükdirildi.

Geçen 30 ýylda durmuş we önümçilik maksatly iri desgalaryň 2900-e golaýy gurlup, ulanmaga berildi.

Dünýäde emele gelen kynçylykly ýagdaýa garamazdan, 2020-nji ýylyň jemleri boýunça jemi içerki önümiň ösüşi 5,9 göterim derejede üpjün edildi.

Şeýlelikde, Türkmenistan jemi içerki önümiň ösüş depgini boýunça dünýäniň sazlaşykly ösýän döwletleriniň hatarynda mäkäm orun aldy. Bütindünýä bankynyň maglumatlaryna görä, Türkmenistan dünýäniň ortaça ösen ýurtlaryndan ýokary girdejili döwletleriň hataryna çykdy.

Şu ýokary depginli ösüşleriň gazanylmagynda, beýleki ykdysady gurallar bilen bir hatarda milli pulumyz bolan manada aýratyn orun degişlidir.

Islendik döwletiň ykdysady syýasatynyň özeni bolup pul syýasaty we onuň durnuklylygy, hümmetliligi we satyn alyp bilijilik ukybynyň ýokary bolmagy çykyş edýär. Şondan ugur alyp, ýokary netijeli pul syýasatyny amala aşyrmak maksady bilen, ýurdumyzda pul ulgamyna degişli birnäçe düýpli özgertmeler amala aşyryldy we oňyn netijeler gazanyldy.

Milli manadyň hümmetiniň durnukly derejede saklanmagy ýurdumyzyň ykdysady ösüşiniň wajyp guraly, şol bir wagtyň özünde-de şerti bolmagynda galýar.

Gahryman Arkadagymyz tarapyndan milli ykdysadyýetimiz bazar gatnaşyklaryna tapgyrlaýyn geçirilýär. Geçen döwrüň dowamynda hormatly Prezidentimiziň başlangyçlarynyň netijesinde ýurdumyzda milli manadyň daşary ýurt puluna bolan gatnaşygynyň ýeke-täk hümmeti kesgitlendi we milli manadymyzy daşary ýurt puluna erkin çalyşmak üçin ähli şertler döredildi. Ýurduň banklarynyň bökdençsiz işlemegini, şeýle hem tölege ukyplylygyny, ýurdumyzyň ykdysady bähbitleriniň goralmagyny we ilatyň goýumlarynyň ygtybarly goraglylygynyň bolmagyny üpjün etmäge degişli mümkinçilikler döredildi.

Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy esasynda maliýe-bank ulgamyny özgertmek boýunça 2011-nji ýylda «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy» kabul edildi. Bu Maksatnamada bank ulgamynyň işini döwrebaplaşdyrmak, bank hyzmatlarynyň hilini halkara ölçeglere laýyk getirmek, milli manadyň hümmetiniň durnuklylygyny üpjün etmek boýunça amala aşyrylmaly wezipeler we çäreler kesgitlenildi.

Garaşsyzlyk ýyllarynda Türkmenistanda halkara maliýe guramalary bilen özara peýdaly hyzmatdaşlyk ýola goýuldy. Hususan-da, işjeň hyzmatdaşlygyň ýola goýulmagy, onuň yzygiderli kämilleşdirilmegi we ösdürilmegi ýurdumyzyň bank ulgamynyň işjeňligini ýokarlandyrmaga, öňdebaryjy innowasion tehnologiýany bank önümçiligine giňden ornaşdyrmaga, bank amallaryny sanlylaşdyrmaga zerur bolan ähli amatlyklary döredýär we ýurtda hereket edýän pul dolanyşygyny kadalaşdyrmaga ýardam edýär.

Döwrebap talaplara laýyk gelýän pul dolanyşygy ulgamynyň hereket etmegi, öz gezeginde netijeli maliýe bazarynyň kemala gelmegine we ösmegine, býujetden maliýeleşdirilýän çäreleriň we işjeň maýa goýum syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, dünýäniň maliýe bazaryna has işjeň aralaşmaga ähli zerur mümkinçilikleri döredýär.

Döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň: «Milli manadymyz ykdysadyýeti ösdürmekde, öňümizde goýan beýik maksatlarymyza ýetmekde, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmakda möhüm şertleriň biridir» diýen çuň manyly, parasatly sözleri ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan ösüşiniň barha uly sepgitlere tarap okgunly ugur alandygyny doly aýdyňlygy bilen mälim edýär.

Aslynda, ykdysadyýetiň bazar gatnaşyklaryna geçirilmegi bilen, puluň höweslendiriş häsiýetine aýratyn ähmiýet berilýändigini hem buýsanç bilen bellemelidiris. Biz muňa hormatly Prezidentimiziň raýatlaryň aýlyk zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp we diňleýji haklarynyň möçberini yzygiderli ýokarlandyrmak barada kabul edýän Kararlarynyň mysalynda hem aýdyň göz ýetirýäris.

Munuň özi «Döwlet adam üçindir!» diýen baş ýörelgäniň iş ýüzünde öz beýanyny tapýandygynyň hem aýdyň subutnamasydyr.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe milli ykdysadyýetimiziň ýokary ösüş depgini iri möçberli maýa goýumlaryň üstünlikli çekilmegini we olaryň netijeli özleşdirilmegini talap edýär. Häzirki döwürde ýurdumyzda umumy bahasy 37 milliard amerikan dollaryndan hem köp bolan 2,5 müňe golaý iri desganyň gurluşygy alnyp barylýar. Şeýlelikde, kabul edilýän maksatnamalar üstünlikli durmuşa geçirilýär, goşmaça müňlerçe iş orunlary döredilýär, maşgala girdejisi ýokarlanýar, ilatyň harytlara we hyzmatlara bolan islegleri öz wagtynda, doly derejede kanagatlandyrylýar, ýurtda hereket edýän milli manadymyzyň kadaly aýlanyşygy ýola goýulýar.

Milli manadymyzyň hümmetini ýokarlandyrmakda aýratyn orun onuň haryt üpjünçiligine baglydyr. Ýerli haryt öndürijiler tarapyndan bazaryň öwrenilmegi, ýokary hilli, köp görnüşli, bäsdeşlige ukyply harytlaryň elýeterli bahadan öndürilmegi haryt-pul aýlanyşygyny döwrüň talabyna laýyklykda ýola goýmaga giň mümkinçilikleri döredýär. Şondan ugur alyp, ýurdumyzda hususy telekeçiligi ösdürmäge ähli amatly şertler döredilýär. Telekeçilere ýeňillikleriň berilmegi we berk hukuk binýadynyň emele gelmegi hususy eýeçiligiň ykdysady ösüşe goşandynyň yzygiderli artmagy bilen düşündirilýär.

2020-nji ýylyň netijeleri boýunça, ýangyç we energetika toplumyny göz öňünde tutmazdan, ykdysadyýetiň döwlete degişli bolmadyk böleginiň jemi içerki önümdäki paýy 70 göterime ýetdi. Şeýle ýokary sepgitlere ýetilmegi ýurduň eksport kuwwatynyň artmagyna, ätiýaçlyk gaznasyna gelýän erkin ýörgünli puluň köpelmegine getirdi.

Pul-karz syýasatyny amala aşyrmakda pul dolanyşygynyň ösüş depgini esasy görkezijileriň biri bolup durýar. Puluň ösüş görkezijileri Türkmenistanyň Merkezi banky tarapyndan pugta hem ygtybarly gözegçilikde saklanylýar. Munuň özi ýurdumyzyň maliýe kuwwatyny artdyrmaga, ýokary ykdysady ösüşi üpjün etmäge, milli manadyň hümmetini has-da pugtalandyrmaga, halkymyzyň eşretli zamananyň hözirini görüp ýaşamagyna kuwwatly itergi berýär.

Pul syýasatynyň esasy ugurlarynyň biri hem Türkmenistanyň Merkezi bankynyň emission-kassa harajatlaryny kemeltmekden ybaratdyr. Başgaça aýdylanda, bu işiň düýp manysy nagt pul dolanyşygyny çäklendirip, nagt däl hasaplaşyklaryň gerimini giňeltmekden ybaratdyr. Häzirki wagtda Türkmenistanyň karz edaralarynda nagt däl hasaplaşyklaryň üsti bilen pul dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, bank kartlary boýunça milli we halkara töleg ulgamynyň ýaýrawyny giňeltmek babatda hem işler alnyp barylýar. Elektron hasaplaşyk kartlarynyň, töleg terminallarynyň, bankomatlaryň sany, «Internet-bank», «Mobil-bank» ulgamlarynyň üsti bilen amal edilýän elektron hasaplaşyklaryň möçberi yzygiderli artdyrylýar.

Eger puluň möhüm jemgyýetçilik ähmiýeti barada aýdylsa, her bir döwletiň milli pulunyň döwlet özbaşdaklygynyň, garaşsyzlygynyň, milli berkararlygynyň buýsançly nyşany bolup çykyş edýändigini, ilkinji nobatda, bellemelidiris.

Milli pulumyzyň hümmetiniň durnuklylygy Diýarymyzyň berkararlygynyň, döwlet esaslarynyň mizemezliginiň kepili bolmak bilen birlikde, türkmen döwletiniň gülläp ösmegine özüniň oňaýly täsirini ýetirýär we dünýä giňişliginde eýeleýän ornuny has-da berkidýär.

«Döwlet adam üçindir!» diýen şygary baş ýörelge edip, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini barha gowulandyrýan gahryman Prezidentimiziň belent başy aman, ömri uzak, ähli beýik başlangyçlarynda üstünlikler ýaran bolsun!

Baýramdurdy TAÝHAROW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň professory.

Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň, döwletliligimiziň esasy nyşanlarynyň biri-de milli manadymyzdyr. Şu ýyl milli manadyň dolanyşyga girizilenine 28 ýyl dolýar. Mälim bolşy ýaly, 1993-nji ýylyň 1-nji noýabryndan ýurtda kabul edilen Kanuna laýyklykda, ýeke-täk kanuny töleg we hasaplaşyk serişdesi hökmünde türkmen manady we onuň bölek şaýylyklary bolan teňňe dolanyşyga girizildi.

Milli pulumyzyň dolanyşyga girizilmegi gönüden-göni pul bilen bagly bolan birnäçe meseleleri çözmegi talap etdi. Olardan manadyň durnuklylygyny, kadaly hereketini ýola goýmak, goraglylygyny üpjün etmek, satyn alyp bilijilik ukybyny ýokarlandyrmak ýaly çäreleri görkezmek bolar.

Hormatly Prezidentimiziň adalatly belleýşi ýaly, biziň baş wezipämiz Garaşsyz döwletimizi durmuş-ykdysady taýdan nusgalyk derejelere götermekden ybaratdyr. Baş maksada ýetmekde ýurduň bank ulgamynyň ähmiýeti örän uludyr. Bank ulgamy bazar ykdysadyýetiniň wajyp düzüm bölegi bolmak bilen, onuň işiniň netijesinde uly möçberlerde pul serişdeleri dolanyşykda bolýar, erkin pul serişdelerini dolanyşyga girizmek arkaly giňeldilen üznüksiz önümçiligi alyp barmak üçin maýa goýumlaryň çeşmeleri emele gelýär.

Eziz Arkadagymyzyň öňdengörüjilikli maliýe-ykdysady syýasaty netijesinde ýeňillikli salgyt syýasatynyň ýöredilmegi, ilata pes göterim bilen ýeňillikli karzlaryň berilmegi eýeçiligiň dürli görnüşlerinde täze düzümleri, iş orunlaryny emele getirmäge, kärhanalaryň öz-özüni maliýeleşdirmek ýörelgelerine geçmek arkaly önümçilik kuwwatyny pugtalandyrmaga, importy çalyşmaga ukyply we eksporta niýetlenen önümleriň möçberini artdyrmaga, olaryň özüne düşýän gymmatyny peseltmäge, zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmaga, milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna sanly ulgamy giňden ornaşdyrmaga, ylmyň, tehnikanyň, innowasion tehnologiýalaryň önümçilige ornaşdyrylyşyny çaltlandyrmaga, halkara söwda-ykdysady gatnaşyklary barha ösdürmäge giň mümkinçilikleri döredýär.

Milli pul birligimiziň durnukly hereket etmegi köp babatda ýurdumyzyň bank ulgamynyň işjeňligine, onuň müşderilerine hödürleýän amallarynyň we hyzmatlarynyň görnüşlerine, hiline, şonuň ýaly hem töleg-hasaplaşyk işiniň ýola goýluşyna we oňa yzygiderli gözegçilige baglydyr. Häzirki döwürde bu wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmekde Türkmenistanyň Merkezi bankynyň ýolbaşçylygynda dünýäniň ösen döwletleriniň we halkara maliýe-karz guramalarynyň baý tejribesini öwrenmek arkaly degişlilikde ýurdumyzyň bank ulgamyna ornaşdyrmak hem-de bank hünärmenleriniň hünär derejelerini kämilleşdirmek boýunça yzygiderli işler alnyp barylýar. Halkara Pul Gaznasy, Bütindünýä banky, Yslam ösüş banky, Ýewropanyň täzeleniş we ösüş banky, Aziýanyň ösüş banky, Germaniýa Federatiw Respublikasynyň Süýşürintgiler kassalarynyň halkara hyzmatdaşlyk boýunça gaznasy ýaly guramalar bilen alnyp barylýan hyzmatdaşlygyň çägi has-da giňeldildi.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilýän pul-karz syýasatynyň çäklerinde Türkmenistanyň Merkezi banky milli manadyň satyn alyjylyk ukybyny durnukly saklamak, bank hyzmatlaryny giňeltmek, hil taýdan täze, has ýokary derejä götermek, bank ulgamyna dünýä tejribesiniň öňdebaryjy usullaryny we innowasion tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, milli puluň hümmetiniň durnuklylygyny, pul dolanyşygynyň netijeliligini üpjün etmek, täze, has netijeli maliýe gurallaryny işläp düzmek, daşary ykdysady maliýe şertleriniň — bütindünýä maliýe-ykdysady çökgünliginiň ýurdumyzyň ykdysadyýetine ýetirýän ýaramaz täsiriniň öňüni almak ýaly köpugurly işleri üstünlikli amala aşyrýar. Şeýle hem ýurdumyzyň bank ulgamy tarapyndan nagt däl hasaplaşyklaryň geriminiň giňeldilmegine, milli töleg ulgamynyň mümkinçilikleriniň artdyrylmagyna, karz edaralarynyň bäsdeşlige ukyplylygynyň ýokarlandyrylmagyna gönükdirilen giň gerimli işler alnyp barylýar.

Ýurdumyzda pul dolanyşygynyň netijeliligini has-da kämilleşdirmek üçin, ýurdumyzyň karz edaralary tarapyndan halkara tejribäniň öňdebaryjy tehnologiýalaryna esaslanýan nagt däl hasaplaşyklary barha ýaýbaňlandyrmak boýunça degişli işler durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzyň çäginde raýatlarymyz «Altyn asyr», «Millikart», «Maşgala», «Milli VISA», «Goýum bank karty», «Owerdraft karty», şeýle hem halkara «VISA» we «MasterCard» bank kartlaryny peýdalanmak arkaly dürli görnüşli nagt däl hasaplaşyklaryň giň mümkinçiliklerinden peýdalanýarlar.

2021-nji ýylyň 1-nji oktýabry ýagdaýyna ýurdumyzyň bank kart ulgamynda hasaba alnan bank kartlarynyň sany 4712,6 müňden, töleg terminallarynyň sany 41 müňden geçdi. Töleg terminallaryndan 16,5 müňden gowragy ýa-da 40 göterimi döwlete dahylly edaralarda we 24,5 müňden gowragy ýa-da 60 göterimi döwlete dahylly bolmadyk edaralarda ornaşdyryldy.

«Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynyň», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» hem-de «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynyň» çäklerinde ýurdumyzda nagt däl hasaplaşyklaryň gerimini giňeltmek maksady bilen sanly ulgamda «Internet-bank», «Mobil-bank», «Halkbank terminal», «QR-kod», elektron söwda ýaly onlaýn bank hyzmatlaryny ornaşdyrmak we kämilleşdirmek işlerine yzygiderli maýa goýum serişdeleri goýulýar. Şeýle görnüşli sanly bank hyzmatlary müşderiniň bank amallaryna we hyzmatlaryna bolan isleglerini kanagatlandyrmaga, pul geçirimlerini ýeňilleşdirmäge, netijede, ilatyň gymmatly wagtyny we serişdelerini tygşytlamaga mümkinçilik berýär.

Hormatly Prezidentimiziň bank ulgamynyň işini yzygiderli kämilleşdirmek boýunça tabşyryklaryny öz wagtynda ýerine ýetirmek maksady bilen, ýurdumyzyň karz edaralarynda «Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlary arkaly amallary ýerine ýetirmek üçin ähli mümkinçilikler döredildi. Nagt däl görnüşde geçirilýän hasaplaşyklarda «Cash back» höweslendiriş hyzmatynyň iň pes möçberi 2 göterim derejesinde bellendi. Şeýle hem karz edaralary öz internet sahypalary arkaly karz almak we bank kartlaryny açdyrmak boýunça onlaýn ýüzlenme hyzmatlaryny ýerine ýetirýärler. Häzirki wagtda «Altyn asyr» bank kartynyň eýeleri öz hyzmat edýän banklarynyň internet sahypalaryna girmek arkaly bank kartlaryny özbaşdak «Internet-bank» hyzmatyna birikdirip bilýärler.

Ýurdumyzyň bank ulgamy tarapyndan elektron söwda hyzmatynyň onlaýn hasaplaşyklary durmuşa ornaşdyrylýar. Elektron söwda harytlaryň we hyzmatlaryň internet ulgamynyň üsti bilen hakyky wagt tertibinde ýerlenmegidir. Bu hyzmata islegiň artmagy netijesinde nagt däl hasaplaşyk geçirmek arkaly elektron usulda täjirçilik işini alyp barýan telekeçileriň sany günsaýyn artýar.

Türkmenistanyň «Halkbank» paýdarlar täjirçilik banky tarapyndan sanly ulgamda «Halkbank terminal» we «Talyp tölegi» bank hyzmatlary hödürlenýär. «Halkbank terminal» mobil ulgamy ykjam telefona gurnalmak bilen, harytlardyr hyzmatlar üçin tölegleri kabul etmek, amaly ýatyrmak ýa-da yzyna gaýtarmak, kassany ýapmak we söwdanyň jemi möçberini çykaryp görkezmek, amallaryň taryhyny görmek ýaly hyzmatlardan peýdalanmaga mümkinçilik berýär. «Talyp tölegi» onlaýn bank hyzmaty ýurdumyzyň ýokary we ýörite orta hünär okuw mekdeplerinde tölegli esasda bilim alýan talyplaryň okuw töleglerini banka barmazdan, onlaýn usulda ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýär. Tölegler «Internet-bank» hyzmaty, şeýle hem «Talyp tölegi» programma goşundysy arkaly geçirilende, talybyň özüniň ýa-da onuň ýakyn hossarynyň «Goýum bank karty», «Altyn asyr», «Maşgala» bank kartlaryny ulanmaklary arkaly ýerine ýetirip bolýar.

Türkmenistanyň «Senagat» paýdarlar täjirçilik banky Aşgabat şäherinde we welaýat merkezlerinde awtobuslarda şäheriçi ugurlar üçin tölemäge niýetlenen nagt däl hasaplaşyk enjamlaryny gurnap, elektron kartlar boýunça nagt däl hasaplaşyk hyzmatlaryny ýola goýdy.

«Rysgal» paýdarlar täjirçilik bankynyň sanly ulgamda ýerine ýetirýän «QR-kod» hyzmatynyň amatlyklaryndan peýdalanýanlaryň sany hem günsaýyn artýar.

2021-nji ýylyň 1-nji oktýabry ýagdaýynda ýurdumyzyň bank ulgamy boýunça «Internet-bank» hyzmatyna birikdirilen müşderileriň sany 761,5 müňe ýetdi, «Mobil-bank» hyzmatyna birikdirilenleriň sany bolsa 38,2 müňden geçdi.

2021-nji ýylyň dokuz aýynyň dowamynda bankomatlaryň, terminallaryň, «Internet-bank», «Mobil-bank» we elektron söwda ulgamlarynyň üsti bilen amal edilen nagt däl hasaplaşyklaryň möçberi 8,2 milliard manatdan geçdi, bu görkeziji geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 1,4 esseden gowrak ýokarlandy.

Kartly töleg ulgamynda nagt däl hasaplaşyklaryň umumy möçbere bolan gatnaşygy 2020-nji ýylyň degişli döwründe 32,8 göterime, 2021-nji ýylda 40,1 göterime deň bolup, bu görkeziji 1,2 esseden gowrak artdy. Bu görkezijiler banklaryň hödürleýän hyzmatlaryndan peýdalanýan raýatlarymyzyň günsaýyn artýandygyny görkezýär.

Döwlet Baştutanymyzyň parasatly baştutanlygynda ähli pudaklary depginli ösdürmek, döwlet emlägini has-da netijeli dolandyrmak, hususylaşdyrmak we paýdarlar jemgyýetlerine öwürmek, milli ykdysadyýetimiziň düzüminde hususy ulgamyň paýyny artdyrmak, pudaklaryň, şol sanda banklaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak boýunça toplumlaýyn işler ýerine ýetirilýär. Şolaryň hatarynda ýurdumyzyň bank ulgamynda hem öňegidişlikler gazanylýar. Geçen 2020-nji ýylda Türkmenistanyň «Halkbank» döwlet täjirçilik bankynyň, şu ýylda bolsa Türkmenistanyň «Türkmenbaşy» döwlet täjirçilik bankynyň guramaçylyk-hukuk görnüşleriniň üýtgedilip, olaryň açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetlerine öwrülmegi ýurdumyzda hususylaşdyrmak, bazar şertlerine geçmek boýunça döredilýän nobatdaky mümkinçilikleriň biridir.

Halkymyzyň abadançylygy, rowaçlygy, milli ykdysadyýetimiziň diwersifikasiýalaşdyrylyp ösdürilmegi ugrunda ýadawsyz tagallalary edýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak, belent başy aman bolsun, il-ýurt bähbitli, adamzat ähmiýetli alyp barýan belent maksatly işleri mundan beýläk hem rowaç alsyn!

Dünýägözel HAÝYTOWA,

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň Ylmy-önümçilik geňeşiniň baş hünärmeni.

Aşgabatdan Türkmenabada uzaýan döwrebap ýoluň gurluşygynda açylýar

29-njy oktýabrda hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň ulanmaga berilmegi mynasybetli geçirilen dabaralar bu iri taslamanyň gurluşygynda bolup, onda bitirilýän işler bilen ýakyndan tanyşmaga mümkinçilik alan döwürdeş žurnalistimiziň: «Bu taslama baky Bitarap döwletimiziň, milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň «Ösüş arkaly parahatçylyk» ýörelgesiniň, ýurtlary, sebitleri ýakynlaşdyrmak taglymynyň ýollarda açylmasydyr, anyk işlerde beýan tapmasydyr» diýen jümleleriniň hakykat ýüzündäki wysaly bolup kalplara doldy. Ol halkara guramalaryň, sebitleýin ulag-logistika assosiasiýalarynyň ýolbaşçylarydyr wekilleriniň hem birnäçesini türkmen topragynda duşurdy.

Taryhy wakalara şaýat bolan daşary ýurtly myhmanlar Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen goňşy döwletler bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmäge ýardam berjek bu iri taslama barada, ine, şeýle gürrüň berýärler.

Çoi ÝUN-SUK,
Koreýa Respublikasynyň «Hyundai» korporasiýasynyň wise-prezidenti:

 — Ilki bilen, Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen bölegini ulanmaga bermek dabarasyna gatnaşmaga çakylyk üçin türkmen tarapyna hoşallyk bildirýärin. «Hyundai» korporasiýasy Türkmenistanyň Hökümeti hem-de ýurduň ulag ugurly döwlet edaralary bilen 2008-nji ýyldan bäri hyzmatdaşlyk edýär. Geçen döwrüň dowamynda türkmen tarapy kompaniýamyzyň önümi bolan jemgyýetçilik ulaglarynyň dürli görnüşleriniň ýüzlerçesini satyn aldy. Olaryň hatarynda häzirki zaman ýeňil awtoulaglary, şäheriçi we şäherara awtobuslar bar. «Hyundai» kysymly ulaglaryň Türkmenistanda ulag gatnawlarynyň ugurlaryny hem-de ýolagçylary gatnatmagyň ýygylygyny artdyrmaga goşant goşýandygy bizi örän buýsandyrýar. 

Biz Türkmenistany ulag ulgamynda hyzmatdaşlykda ygtybarly ýurt hasaplaýarys. Gadymyýetde Beýik Ýüpek ýolunyň ýüreginde ýerleşen bu döwlet häzirki wagtda-da tutuş Merkezi Aziýa sebitinde ulag ulgamyny ösdürmekde we döwrebaplaşdyrmakda möhüm orun eýeleýär. «Hyundai» korporasiýasynyň wekilleri Türkmenistanyň Hökümeti bilen täze ugur — ekologik taýdan arassa ulag ulgamyny ösdürmek boýunça gepleşikleri geçirýärler. Ol, esasan, Koreýa Respublikasynda uly meşhurlykdan peýdalanýan elektrik awtobuslary satyn almak hem-de elektrik beketleri gurmak bilen baglanyşyklydyr.

Türkmen Lideriniň hut özüniň gatnaşmagynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň 1-nji böleginiň işe girizilmegi mynasybetli guralan dabara şaýat bolmak bilen, Türkmenistanyň ulag-kommunikasiýa ulgamynyň bäsdeşlige ukyplylygynyň barha ýokarlanýandygyna ýene bir gezek göz ýetirdik. Bilelikdäki hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de ýygjamlaşdyryljakdygyna uly ynam bildirip, türkmen döwletine we halkyna gülläp ösüş arzuw edýärin.

Jawad SEMSARILER,
Eýran Yslam Respublikasynyň Halkara ulag kompaniýalary birleşiginiň müdiriýetiniň başlygy:

 — Men Türkmenistanda soňky gezek 20 ýyl mundan ozal boldum. Bu gün bolsa Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň açylyş dabarasyna gatnaşmak bilen, goňşy döwletimiziň häzirki ösüşlerini, Türkmenistanyň Prezidenti hormatly Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ähli ugurlarda amala aşyrylýan ägirt uly özgertmeleri ýakyndan synlamaga mümkinçilik aldym. Muňa diýseň begenýärin we görkezilen myhmansöýerlik üçin türkmen tarapyna hoşallyk bildirýärin. 

 Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygyny Türkmenistanyň üstaşyr ulag düzümini döretmek babatda durmuşa geçirýän taslamalarynyň iň irileriniň biri hasaplamak bolar. Ol diňe bir Türkmenistan üçin däl, eýsem, Merkezi Aziýa we goňşy döwletler üçin hem üstaşyr geçelgeler ulgamynda açylan ägirt uly mümkinçilikdir. Ýokary tizlikli bu ýoluň gurulmagy Eýrandan, şol sanda beýleki ýurtlardan gelýän harytlary Türkmenistanyň üsti bilen sebitiň bazarlaryna çykarmaga-da amatly şertleri döredýär. Türkmenistanyň çäkleri häzirki wagtda Merkezi we Günorta Aziýa döwletlerine çykmak üçin möhüm geçelge bolup hyzmat edýär. Munuň özi geçmişde siwilizasiýalary baglanyşdyran Beýik Ýüpek ýoluny döwrebap ulag düzümleri arkaly gaýtadan dikeltmäge mümkinçilik berýär. 

Geçen üç onýyllykda Türkmenistanda ykdysadyýetiň ähli ulgamlary boýunça uly ösüşler gazanyldy we ýurtda iri taslamalaryň ençemesi amala aşyryldy. Açylyp ulanylmaga berlen bu ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň nobatdaky tapgyryny bolsa taryhy waka hökmünde häsiýetlendirip bileris. Ol Türkmenistanyň sebitde eýeleýän täsirli ornuny berkitmäge ädilen ýene bir aýgytly ädimdir. Umumy uzynlygy 600 kilometre deň bolan Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň gurluşygynyň üstünlikli amala aşyrylmagynyň ýükleri üstaşyr geçirmekde sebitiň kuwwatyny artdyrmaga, şonuň bilen birlikde döwletleriň arasyndaky ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmäge ýardam etjekdigine ynanýarys.

Kenan GURBANOW,
Azerbaýjan Respublikasynyň Halkara ýük daşaýjylar assosiasiýasynyň Baş sekretarynyň orunbasary:

 — Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň uzynlygy 203 kilometre deň bolan Aşgabat — Tejen böleginiň açylyş dabarasyna gatnaşmaga döredilen mümkinçilik üçin Türkmenistanyň Hökümetine hoşallyk bildirýäris. Dünýäde dowam edýän çylşyrymly ýagdaýlara garamazdan, ulag-logistika ulgamynda möhüm orun eýelejek şeýle iri taslamalaryň amala aşyrylmagy döwletiň ykdysady kuwwatyndan, ulag syýasatynyň oýlanyşykly alnyp barylýandygyndan nyşan. Biz dostlukly Türkmenistanyň Prezidentiniň ulag diplomatiýasyny ilerletmek, durnukly ulag ulgamyny döretmek boýunça halkara derejede öňe sürýän başlangyçlaryna hem ýokary baha berýäris. 

Biz täze açylan bu ýoluň Beýik Ýüpek ýoluny döwrebap ulag ugurlary arkaly dikeltmäge, ýükleri daşamak we üstaşyr geçirmek ulgamynyň işine goşmaça badalga bermäge ähli şertleri döretjekdigine ynanýarys. Geljekde ol diňe bir goňşy döwletleri birleşdirmän, eýsem, Aziýa bilen Ýewropany baglanyşdyrjak möhüm halka öwrüler. Bu ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Türkmenbaşy awtobanyna sepleşmegi ýük awtoulaglaryna Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portuna, şol ýerden bolsa deňiz ýoly arkaly Kawkaza, Ýewropa, Russiýanyň günorta sebitine, Eýranyň demirgazygyna, Pars hem-de Oman aýlaglaryna çykmaga mümkinçilik berer. Diňe şunuň özi-de türkmen Lideriniň başlangyjy bilen başy başlanan bu iri taslamanyň näderejede ähmiýetlidigini doly açyp görkezýär.

Halkara derejede ýük daşamaga mümkinçiliginiň bolmagy islendik döwletiň ykdysady ösüşiniň möhüm görkezijileriniň biri hasaplanýar. Ýollardan üznüksiz hereketiň amala aşyrylmagy, ýakyn-u-uzak ülkelerden harytdyr ýükleriň gatnadylmagy geljege umytly garamaga esas berýär. Sebäbi hereket bolan ýerde ösüş bardyr. Ösüş bolsa ýaşaýyşdyr, abadançylykdyr. Biz sebit, yklym we dünýä ähmiýetli ýollary çekip, tutuş Ýer ýüzünde parahatçylygy pugtalandyrmagy baş maksadyna öwren türkmen Liderine bu ugurda alyp barýan işlerinde hemişe rowaçlyklary arzuw edýäris.

Taýýarlan Aýgül RAHYMOWA.

Düýn Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň dabaraly ýagdaýda ulanylmaga berilmegi «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň taryhy wakalarynyň üstüni ýetirdi. «Türkmen Awtoban» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti tarapyndan gurulýan awtobanyň bu böleginiň açylyş dabarasyna onuň gurluşygyny alyp barýan ýerli we daşary ýurtly hünärmenler, bagtyýar ildeşlerimiziň köp sanlysy gatnaşdy. Habarçylarymyz olaryň birnäçesiniň ýürek buýsançlaryny ýazga geçirdi.

Domagoý PERKOWIÇ,
Awstriýanyň «VCE Vienna Consulting Engineers ZT GmbH» kompaniýasynyň sebitleýin direktory we doly ygtyýarly wekili:

— Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň açylyş dabarasy, onuň gurluşygynyň ýokary hiliniň halkara ykrarnama eýe bolmagy bilen bagly wakalar örän täsirli boldy.

Biz şeýle giň gerimli taslamalaryň durmuşa geçirilmeginiň mysalynda Türkmenistanyň ulag şahalarynyň dünýä ulag ulgamyna yzygiderli goşulyşýandygyna şaýat bolýarys. Hormatly Türkmenistanyň Prezidentiniň başlangyçlary we tagallalary netijesinde Gündogar — Günbatar we Demirgazyk — Günorta ugurlarynda ulag infrastrukturasy has-da ösdürilýär.

«VCE Vienna Consulting Engineers ZT GmbH» kompaniýasy bu ýoluň gurluşygynda maslahat beriş hyzmatlaryny ýerine ýetirýär. Ol ştab-kwartirasy Awstriýada ýerleşýän garaşsyz ýokary tehnologiýaly inženerçilik kompaniýasydyr. Biz, esasan, dört ugurda — ulag infrastrukturalary, senagat gurluşygy, ösüş taslamalarydyr ylmy barlaglar, inženerçilik boýunça işleýäris. Kompaniýamyz dünýäniň 70-e golaý ýurdunda 6 müňden gowrak taslamany ýerine ýetirdi. Olaryň hatarynda dünýäniň çar künjeginde ýokary tehnologiýalar esasynda köprüleriň, ýollaryň, deňiz desgalarynyň gurluşygy, ekologiýa boýunça maslahat beriş, gözegçilik we dolandyryş işleri alnyp baryldy.

Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygynda taslama düzüjiler hem-de gurluşyk kompaniýasy bilen işjeň hyzmatdaşlyk saklandy. Ýoluň gurluşygynyň halkara ülňülere hem-de bildirilýän ösen talaplara laýyklykda ýerine ýetirilendigini, onuň ýokary hiliniň üpjün edilendigini aýratyn bellemek isleýärin. Türkmenistanlylary ýoluň ilkinji tapgyrynyň üstünlikli tamamlanmagy bilen tüýs ýürekden gutlaýaryn hem-de nobatdaky işlerde üstünlikleri arzuw edýärin.

Rejep EÝEBERDIÝEW,
«Türkmen Awtoban» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň baş inženeri:

— Hormatly Prezidentimiziň ak pata bermegi bilen, ak ýola rowana bolanlara «Ýoluňyz ak bolsun!» diýýäris. Şeýle taryhy wakalara şaýat bolanymyzda, il-ýurt bähbitli ägirt uly işlere dahyllydygymyzy duýup, ajaýyp döwrümize buýsanjymyz has-da artýar.

Bu gurluşyk Gahryman Arkadagymyzyň nygtaýşy ýaly, ulag diplomatiýasyny üstünlikli ösdürýän Türkmenistanyň ykdysady kuwwatynyň güwäsidir. Onuň gurluşygyna 2019-njy ýylyň ýanwarynda badalga berildi. Onuň 1-nji tapgyrynyň, ýagny Aşgabat — Tejen aralygynyň gurluşygy doly ýerine ýetirilip, 2-nji tapgyryny (Tejen — Mary aralygy) 2022-nji ýylda, 3-nji tapgyryny (Mary — Türkmenabat aralygy) 2023-nji ýylda tamamlamak meýilleşdirilýär.

Awtobanyň gurluşygynda innowasion tehnologiýalar, ylmy-tehniki ösüşiň öňdebaryjy gazananlary, ösen tejribeler işjeň ulanyldy. Ýoluň umumy uzynlygy 600 kilometr bolup, onuň Aşgabat — Tejen bölegi 203 kilometrdir. Onuň ugrunda ençeme inženerçilik desgalary bina edildi, ýolagçylardyr sürüjilere ähli amatlyklar döredildi. Desgada sanly ulgamyň mümkinçilikleri hem netijeli ulanylýar.

Bu ýokary tizlikli, halkara derejeli ýol 6 sany hereket zolagyndan ybaratdyr. Ol tehniki taýdan dünýä ölçeglerine laýyk gelýän awtomagistral derejesindedir. Onuň ýer düşeginiň giňligi 34,5 metr, ýol hereket böleginiň giňligi her tarapda 11,25 metr, hereket zolagynyň giňligi 3,75 metr.

Ýoluň uzaboýuna toprak, geotekstil düşeklerini ýazmak, çagyl-çäge garyndysyny düşemek işleri ýerine ýetirildi. Inženerçilik talaplaryna laýyklykda, 1-nji hem-de 2-nji gat daş düşeginiň hersiniň galyňlygy 30 santimetr bolup, 3-nji hem-de 4-nji gatlara, degişlilikde, 20 santimetrden düşeldi. Şeýlelikde, daş-çagyl düşeginiň jemi galyňlygy 1 metre barabardyr. Soňra 3 gat — 1-nji gatyna 10 santimetr, 2-nji gatyna 7 santimetr, 3-nji gatyna 5 santimetr galyňlykda asfalt düşeldi.

Ýoluň şu böleginiň gurluşygynda döwrebap elektron töleg terminallarynyň 6-sy, wideogözegçilik enjamlarynyň 406-sy, tizlik ölçeýjileriň 28-si, gaýragoýulmasyz aragatnaşyk ulgamynyň 100-si, şeýle-de Gün batareýaly yşyklandyryş sütünleri ornaşdyryldy.

Täze ýoluň Aşgabat — Tejen böleginiň gurlup, ulanmaga berilmegi bilen hormatly Prezidentimizi, ildeşlerimizi, türkmen gurluşykçylaryny tüýs ýürekden gutlaýaryn.

Aşyr MÄMMETDURDYÝEW,
«Altyn nesil» hojalyk jemgyýetiniň hünärmeni:

— Bu günki waka «Altyn nesil» hojalyk jemgyýetiniň işçi-hünärmenleri üçin aýratyn ähmiýete eýedir. Hojalyk jemgyýetimiziň işçi-hünärmenleri «Türkmen Awtoban» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň düzüminde bu iri taslamany durmuşa geçirmäge işjeň gatnaşýar. Ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň şu gün ulanylmaga berlen ilkinji tapgyrynyň gurluşygyny ýerine ýetirenimizde, dünýäniň ösen ýol-gurluşyk ülňülerinden ugur aldyk, öňdebaryjy tejribelerden hem-de innowasion tehnologiýalardan netijeli peýdalanmaga çalyşdyk.

Ýoluň açylyp ulanmaga berlen böleginiň uzynlygy 203 kilometr bolup, onuň özümize ynanylan aralygyndaky işleri ýerine ýetirenimizde, gurluşyk-inženerçilik talaplaryna aýratyn ähmiýet berdik. Onuň uzaboýuna toprak, geotekstil düşeklerini ýazmak, çagyl-çäge garyndysyny düşemek ýaly işleri ýokary derejede ýerine ýetirdik. Ýol hereketiniň howpsuzlygyny üpjün etmek üçin halkara ülňülere laýyk çyzgylary çyzyp, ýol belgilerini ýerleşdirdik. Mundan başga-da, ýoluň ugrunda degişli desgalary ýokary talaplara laýyklykda gurduk hem-de enjamlary ornaşdyrdyk.

Hormatly Prezidentimiziň hususy pudagyň wekillerine döredýän giň şertleridir mümkinçilikleri, berýän kömekdir ýardamlary hojalyk jemgyýetimiziň hem işiniň ilerlemegine we şeýle iri taslamalary üstünlikli durmuşa geçirmäge uly goltgy bolýar.

Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň taslamasy ýol-ulag desgalarynyň gurluşygy boýunça tejribämiziň has-da artmagyna oňyn täsirini ýetirýär. Türkmen telekeçilerine şeýle iri taslamalary durmuşa geçirmegi ynanýandygy hem-de ýakyndan goldaw-hemaýat berýändigi üçin hormatly Prezidentimize köp sagbolsun aýdýarys.

Nurmuhammet REJEBOW,
Kaka etrabynyň baş ymamy, Türkmenistanyň Hormatly il ýaşulusy:

— Halkymyzda ýol gurmak iň sogap işleriň hatarynda görülýär. Ata-babalarymyz ýol gurana uly sarpa goýup, hemişe alkyş aýdypdyr. Häzirki ajaýyp döwrümizde ata-babalarymyzdan gelýän şeýle sogaply işlere aýratyn ähmiýet berilmegi, asylly ýörelgelere eýerilmegi we olaryň döwrüň ruhuna laýyklykda kämilleşdirilmegi diýseň begendirýär. Ine, şu günki waka hem Arkadagly ajap zamanada ýol gurmak ýaly sogaply işleriň rowaçlanýandygyny äşgär edýär.

Bu gün bagtyýar ildeşlerimiz bolup, ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň welaýatymyzyň çäginden geçýän böleginiň açylyş dabarasyna gatnaşýandygymyza juda begenýäris. Awtobuslarda täze ýol arkaly syýahat eden mahalymyzda, ençeme şatlykly duýgulary başdan geçirdik. Aýna ýaly tekiz ýol bilen barýarkak, onuň ugrunda gurlan desgalar ünsümizi has-da özüne çekdi.

Döredýän, gurýan döwlet gurpludyr, kuwwatlydyr. Arkadagly döwrümiziň şeýle şatlykly günlerinde bu hakykata aýdyňlygy bilen göz ýetirýäris. Uzak ýyllar hyzmat etjek şeýle döwrebap ak ýollary gurduryp, Watanymyzyň ykdysady kuwwatynyň artmagy, halkymyzyň eşretli durmuşda ýaşamagy ugrunda taýsyz tagallalar edýändigi üçin hormatly Prezidentimize egsilmez alkyş aýdýarys. Goý, Gahryman Arkadagymyzyň döwletli tutumlarynda rowaçlyklar hemişe ýaran bolsun!

Ýazga geçirenler Rahmanberdi GÖKLEŇOW, Aýdo ŞEKEROW.

«Türkmenistan». Surata düşüren Ilaman ÇÜRIÝEW.

Aşgabat, 29-njy oktýabr (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen bölegini ulanmaga bermek dabarasyna gatnaşdy.
“Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” şygary astynda geçýän şu ýylyň bu wakasy üstaşyr ulag geçelgelerini döretmegiň hem-de ýurdumyzyň halk hojalyk toplumynda hususy ulgamyň ornunyň artmagynyň, sebit we ählumumy multimodal gatnawlar ulgamyna goşulyşmagynyň hasabyna, ata Watanymyzyň geoykdysady kuwwatyndan doly peýdalanmak babatda döwlet Baştutanymyzyň öňde goýan wezipeleriniň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň nobatdaky aýdyň subutnamasydyr.
Milli Liderimiziň 2019-njy ýylyň 11-nji ýanwaryndaky Kararyna laýyklykda, bu giň gerimli taslamany durmuşa geçirmek Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy “Türkmen Awtoban” ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetine ynanyldy. Resminamada awtomobil ýoluny hem-de onuň desgalaryny üç tapgyrda ulanmaga bermek bellenildi. Şolaryň iň soňkusyny 2023-nji ýylyň dekabr aýynda tamamlamak meýilleşdirilýär.
Uzynlygy 600 kilometre barabar bolan Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýolunyň gurluşygyna 2019-njy ýylyň 24-nji ýanwarynda badalga berildi. Onuň işe girizilmegi ýurdumyzyň ýol ulgamynyň geçirijilik ukybyny, logistik hyzmatlaryň hilini ep-esli ýokarlandyrmaga, halkara üstaşyr ulag düzümini hem-de döwletara söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmäge mümkinçilik berer.
Ýokary tizlikli awtomobil ýoly Türkmenistanyň çäginden daşalýan ýükleriň möçberini ep-esli artdyrmaga we gatnawlary çaltlandyrmaga amatly şertleri döreder. Şunuň bilen baglylykda, goňşy Özbegistan bilen ulag ulgamyndaky gatnaşyklary ösdürmekde uly mümkinçilikler açylýar. Ýurdumyzyň gündogar sebitini onuň merkezi bilen baglanyşdyrýan ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Türkmenbaşy awtobanyna sepleşmegi ýük awtoulaglaryna Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portuna we şol ýerden deňiz ýoly arkaly Kawkaza, Ýewropa, Russiýanyň günorta sebitine, Eýranyň demirgazygyna, Pars hem-de Oman aýlaglaryna çykmaga mümkinçilik döreder.
...Irden hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýolunyň başlanýan ýerinde ýerleşen “Aşgabat” menziline tarap ugrady.
Milli Liderimiz awtobanyň gurluşygynyň taslamasyny durmuşa geçirmek boýunça tabşyryklary bermek bilen, ýol çekmek ulgamynda öňdebaryjy tejribäni hem-de innowasion tehnologiýalary ulanmagyň wajypdygyna ünsi çekdi. Döwlet Baştutanymyzyň tabşyryklary hususy gurluşyk kompaniýalary, taslamany düzüjiler, inženerler üçin ýolgörkeziji boldy. Işleriň ýokary hilini hem-de ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň halkara ölçeglere laýyk gelmegini üpjün etmek olar üçin esasy talap bolup durýar.
Gurluşygyň meýilnamasyna laýyklykda, awtoban alty hereket zolagyndan ybaratdyr. Onuň ýer düşeginiň giňligi 34,5 metr, ýol hereket böleginiň giňligi her tarapda 11,25 metr, hereket zolagynyň giňligi bolsa 3,75 metrdir. Munuň özi dünýäde şeýle desgalara bildirilýän talaplara laýyk gelýär.
Ýoluň hereket bölegi biri-birinden ýörite zolak arkaly bölünipdir. Her ugurda hereket zolagyna adatdan daşary ýagdaýlar üçin zolak, suwly ganaw hem-de haýwanlaryň we adamlaryň hereket zolagyna çykmagynyň öňüni almak üçin niýetlenen metal germewler sepleşýär.
Ýol örtügi birinji derejeli täze awtoban döwrebap serişdelerden — ýokary hilli asfalt-betondan, sintetik örtükden, geogözeneklerden, torlardan we awtomobil ýolunyň netijeli gatlarynyň mäkämligini artdyrýan beýleki serişdelerden ybarat bolup olar ýol örtüginiň we köp gatly ýer düşeginiň göterijilik ukybyny artdyrmak üçin ulanylýar.
Ýokary tizlikli awtomobil ýoly Aşgabat — Daşoguz awtomobil ýolunyň 24-nji kilometrinde gurlan çatrykdan başlanýar. Bu ýerde elektron tölegi hem göz öňünde tutýan töleg merkezleri, ýol gözegçilik gullugynyň nokady, dynç almak üçin niýetlenen meýdançalar ýerleşýär.
Ýokary tizlikli ýolda tehniki hyzmatlar üçin awtomobil hyzmat merkezleriniň 10-sy meýilleşdirildi. Ýol hereketi ýörite ulgam arkaly dolandyrylar. Bu ulgamyň çäklerinde ýokary tizlikli awtomobil ýol gözegçilik gullugynyň esasy maglumatlary iberiler we ýatda saklanar. Bu işler ýapyk aýlawly teleýaýlym ulgamy arkaly ýerine ýetiriler. Şeýle hem şol ýere meteorologiýa bekedinden ýoluň çyglylygy, görnüş aralygy baradaky we beýleki maglumatlar iberiler.
Baş potratçy bolup çykyş edýän “Türkmen Awtoban” ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň buýurmasy boýunça ýoluň gurluşygynyň ýanaşyk ýerlerini abadanlaşdyrmak işini «Ata Melhem» hususy kärhanasy, “Edermen” we “Altyn nesil” hojalyk jemgyýetleri bilelikde amala aşyrýarlar.
Umumy bahasy ABŞ-nyň 2 milliard 300 million dollaryna barabar bolan bu taslamanyň durmuşa geçirilmegine döwletimiz tarapyndan serişdeleriň bölünip berilmegi ýurdumyzda kuwwatly, bäsdeşlige ukyply hem-de durmuş ugurly işewürlige, onuň ösmegi üçin amatly şertleriň döredilmegine uly üns berilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow telekeçilere möhüm wezipeleri ynanyp, olaryň ýokary hünär derejesine, işbaşarjaňlygyna hem-de mümkinçiliklerine bil baglaýar.
Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň ulanylmaga berilmegi mynasybetli dabaranyň geçirilýän ýerinde hakyky baýramçylyk ýagdaýy emele geldi. Asylly däbe görä, dabara gatnaşyjylaryň öňünde ýurdumyzyň medeniýet we sungat ussatlary çykyş edýärler.
Döwlet Baştutanymyz dabara gatnaşyjylar bilen salamlaşyp, özi üçin ýörite niýetlenen ýere barýar.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýygnananlara ýüzlenip, ýurdumyzyň beýik Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygynyň şanyna ägirt uly dabaralar bilen şöhratlanan hem-de tutuş dünýäni parahatçylyga we ynanyşmaga çagyrýan şu ýylyň ajaýyp wakalara beslenendigini belledi. Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen bölegini ulanmaga bermek bilen bagly geçirilýän şu günki dabara hem şolaryň biridir.
Bagtyýarlyk döwründe bu uly taslamanyň durmuşa geçirilmegi ata-babalarymyzyň ýol, köpri gurmak ýaly sogap işleriniň dowamat-dowamdygynyň, ýurdumyzyň hemmetaraplaýyn ösüşleriniň aýdyň mysalydyr.
Garaşsyz döwletimiziň ilatynyň hem-de ykdysadyýetiniň isleglerini kanagatlandyrmaga ukyply ulag-kommunikasiýa toplumynyň depginli ösdürilmegi kabul edilen maksatnamalaryň binýatlarynyň biridir diýip, milli Liderimiz aýtdy. Şoňa görä-de, ýurdumyzyň ulag ulgamynyň dünýä ulgamyna yzygiderli goşulmagy, Gündogar — Günbatar we Demirgazyk — Günorta ugurlarda geçelgeleridir halkalary baglanyşdyrýan üpjünçilik ulgamlarynyň has-da giňeldilmegi möhüm wezipeleriň hatarynda durýar.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň nygtaýşy ýaly, ýurdumyzda döwletleri we halklary baglanyşdyrýan ulag-kommunikasiýa ulgamynyň «altyn halkasyny» döretmäge gönükdirilen döwrebap inženerçilik desgalary, şol sanda awtomobil we demir ýollary, köprüler, howa menzilleri yzygiderli gurlup ulanmaga berilýär.
Häzirki döwürde halkara hyzmatdaşlykda ulag diplomatiýasy barha giň orny eýeleýär. Birleşen Milletler Guramasynyň we beýleki halkara guramalaryň çäklerinde bu ugur boýunça anyk işleriň başyny başlan Bitarap döwletimiz ulag diplomatiýasyny döredijileriň hem biri bolup durýar diýip, milli Liderimiz sözüni dowam etdi.
Türkmenistanyň başlangyjy bilen, BMG-niň Baş Assambleýasynyň «Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnamasynyň kabul edilmegi möhüm waka boldy.
Ýurdumyzyň çäklerinden irki döwürlerde hem beýleki döwletleridir halklary birleşdiren Beýik Ýüpek ýoly geçipdir diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow dabara gatnaşyjylary we mähriban halkymyzy häzirki döwürde şol taryhy ýoluň dikeldilýändiginiň aýdyň nyşany bolan 600 kilometrlik Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň gurluşygynyň üstünlikli tamamlanmagy bilen tüýs ýürekden gutlady.
Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy «Türkmen Awtoban» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň gurýan bu ýoly hem Bitarap döwletimiziň ulag ulgamynda ählumumy wezipeleri çözmek üçin tagallalary birleşdirmäge uly ähmiýet berýändigini, ulag diplomatiýasyny üstünlikli ösdürýändigini aýdyň görkezýär.
Täze ýoluň gurluşygyna 2019-njy ýylyň başynda badalga berildi. Ýaňy hem aýdyşym ýaly, onuň 1-nji tapgyrynyň, ýagny Aşgabat — Tejen aralygynyň gurluşygy doly ýerine ýetirildi.
Ýokary tizlikli ýoluň 2-nji tapgyryny (Tejen — Mary aralygy) 2022-nji ýylda, 3-nji tapgyryny (Mary — Türkmenabat aralygy) bolsa 2023-nji ýylda tamamlamak göz öňünde tutulýar.
Uzynlygy 203 kilometr bolan Aşgabat — Tejen ýolunyň we üpjünçilik desgalarynyň gurluşygyny «Türkmen Awtoban» paýdarlar jemgyýetiniň potratçylary bolan «Altyn nesil» hem-de «Edermen» hojalyk jemgyýetleri, «Ata Melhem» hususy kärhanasy ýerine ýetirdi.
Halkara derejeli bu ýol 6 sany hereket zolagyndan ybarat bolup, tehniki taýdan dünýä ölçeglerine doly laýyk gelýär. Täze ýoluň ugrunda ýolagçylardyr sürüjiler üçin ähli amatly şertler döredilip, söwda merkezleridir naharhanalar we myhmanhanalar, inženerçilik desgalary bina edildi diýip, milli Liderimiz belledi.
Ýoluň ugrunda döwrebap elektron töleg terminallary, wideogözegçilik enjamlary, tizlik ölçeýjiler, aragatnaşyk nokatlary, Gün batareýaly yşyklandyryş sütünleri oturdyldy.
Mundan başga-da, köp sanly köprüler, ýerasty we ýolüsti geçelgeler, suw geçirijiler, ýangyç guýujy beketler gurlup, daşky gorag gözenekleri çekildi. Hereket howpsuzlygyny üpjün etmek üçin halkara standartlara laýyk gelýän çyzgylar çyzylyp, ýol belgileri ýerleşdirildi diýip, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow sözüni dowam etdi. Gözegçilik we dolandyryş ulgamy döwrebap enjamlaşdyrylyp, ulag serişdelerine hyzmat ediş zolaklary hem döredildi.
Ýurdumyzyň Ahal we Mary welaýatlarynyň çäklerinden geçip, gözel paýtagtymyzy Lebap welaýaty bilen birleşdirjek bu ýol ýolagçylaryňdyr ýükleriň gysga wagtda, bökdençsiz gatnadylmagyny üpjün eder diýip, döwlet Baştutanymyz nygtady. Onuň gurluşygy doly gutaransoň, ýurdumyzyň ýol ulgamynyň mümkinçiligi has artyp, logistik hyzmatlaryň hili hem ep-esli ýokarlanar. Halkara üstaşyr ulag düzümi we Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen goňşy ýurtlar bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary ösdürmäge mümkinçilikler dörär.
Garaşsyz, Bitarap döwletimiziň ykdysadyýetini we döwletara gatnaşyklaryny ösdürmekde uly ähmiýeti bolan bu taslama milli maksatnamalary durmuşa geçirmekde, döwrebap senagat we ulag düzümini döretmekde türkmen telekeçileriniň işjeň orun eýeleýändigini ýene-de bir gezek aýdyň görkezýär diýip, milli Liderimiz kanagatlanma bilen belledi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýurdumyzyň hususyýetçilerine halkara derejeli şeýle iri taslamalaryň gurluşygynda geljekde hem uly üstünlikleri gazanmagy arzuw edip, ýygnananlary we mähriban halkymyzy Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň açylyp ulanmaga berilmegi bilen ýene-de bir gezek tüýs ýürekden gutlap, “Ýoluňyz ak bolsun, eziz watandaşlar!” diýip, sözüni jemledi. Döwlet Baştutanymyzyň çykyşy el çarpyşmalar bilen garşylandy.
Soňra milli Liderimiz düzümleýin ýol-ulag desgalaryny sertifikatlaşdyrmak ulgamynda ýöriteleşdirilen abraýly halkara düzümleriň wekilleriniň çykyşlaryny diňledi.
Ilki bilen, Awstriýanyň «VCE Vienna Consulting Engineers ZT GmbH» kompaniýasynyň sebit direktory we doly ygtyýarly wekili Domagoý Perkowiçe söz berildi. Ol ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň bir bölegini ulanmaga bermek dabarasyna gatnaşmagyň özi üçin uly hormatdygyny nygtady. Pursatdan peýdalanyp, işewür hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowy hem-de tutuş türkmen halkyny Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygy bilen tüýs ýürekden gutlady.
Myhmanyň belleýşi ýaly, onuň wekilçilik edýän kompaniýasy dünýäde gurluşyk işleri boýunça maslahatçy kompaniýa hökmünde uly tejribä eýedir. Habar berlişi ýaly, «VCE Vienna Consulting Engineers ZT GmbH» dünýäniň 69 ýurdunda 6 müňe golaý şertnamany ýerine ýetirdi. Şolaryň hatarynda ýol gurluşygy, ýaşaýyş, senagat zolaklary we gurluşygyň dürli görnüşleri boýunça ençeme taslamalar bar.
Merkezi Aziýada iri taslamalaryň biri bolan bu ýokary tizlikli, sebit ähmiýetli hem-de halkara derejedäki awtomobil ýoluny ösen ykdysadyýetli, kuwwatly döwlet gurup biler diýip, Domagoý Perkowiç sözüni dowam etdi. Bu taslamanyň hut türkmen Lideri Gurbanguly Berdimuhamedowyň gönüden-göni howandarlygynda durmuşa geçirilendigine aýratyn üns berildi.
Ýoluň gurluşygynda ulanylan ösen internet tehnologiýalary, gözegçilik-geçiriş we töleg ulgamlary hem-de sürüjilere hödürlenilýän elektronika ulgamlary dünýäniň iň ýokary talaplaryna laýyk gelýär.
Taslama badalga berlen pursadyndan başlap, degişli guramalaryň ählisi bilen hyzmatdaşlykda iň täze tehnologiýalar ulanyldy. Şonuň netijesinde, ýokary tizlikli ýoluň birinji tapgyry üstünlikli durmuşa geçirildi. Bu ýol türkmen halkynyň buýsanjyna öwrüler diýip, myhman aýtdy we halkara ýoluň ýene-de bir aýratynlygynyň ekologik howpsuzlyk bilen baglanyşyklydygyny aýratyn belledi.
Awstriýanyň kompaniýasynyň wekili hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowy we tutuş türkmen halkyny halkara derejeli Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň birinji tapgyrynyň ulanylmaga berilmegi bilen tüýs ýürekden gutlap, täze düzümleýin desganyň degişli güwänamalara — awtomobil ýolunyň hiliniň ISO 9001 standartyna laýyklygy hem-de taslamany düzmek we gurluşyk boýunça işleriň halkara standartlaryna, hususan-da, “Ýol gurluşygyny taslamak” we “Gurluşyk işleri” standartlaryna laýyk gelýändigini tassyklaýan güwänamalara mynasyp bolandygyny habar berdi.
Soňra sanly ulgam arkaly çykyş eden Germaniýanyň Reýn-Westfaliýe welaýatynyň Ulag-aragatnaşyk ministrliginiň maslahat beriş bölüminiň agzasy, Germaniýa ulag ylymlary institutynyň professory Wolfgang Şults hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowy ýokary tizlikli Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň açylyş dabarasy bilen tüýs ýürekden gutlady.
Wolfgang Şults dabara gatnaşyjylary dünýäniň ýollarynda howpsuzlygy ýokarlandyrmak, ýol hereketini bökdençsiz dolandyrmak, hil gözegçiligini ýokarlandyrmak ýaly ugurlar boýunça ylmy işleri geçirmekde ýöriteleşdirilen okuw mekdebiniň işi bilen gysgaça tanyşdyryp, geçirilen barlaglaryň netijesinde ýokary tizlikli Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýoluna ýokary howpsuzlyk güwänamasyny bermek hakyndaky çözgüdiň kabul edilendigini habar berdi.
Bellenilişi ýaly, bu ýoluň gurluşygynda ýol bellikleriniň hem-de belgileriniň ulanylmagy halkara we Ýewropa standartlaryna doly laýyk gelýär. Bu ýokary tizlikli ýoluň awtomobil, demir ýollar, derýalar we sil suwlaryny sowujylar bilen kesişýän ýerlerinde emeli desgalar, köprüler, ýerasty geçelgeler, suw geçiriji turbalar göz öňünde tutuldy.
Wolfgang Şults ýokary tizlikli Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýolunyň ýokary howpsuzlyk güwänamasyna mynasyp bolandygyny yglan edip, özüniň wekilçilik edýän institutynyň adyndan şu ýol bilen barýan sürüjilere hem-de ýolagçylara ak ýol arzuw etdi.
Soňra Awstriýanyň Dornbirn şäheriniň Ulag kommunikasiýalary we düzümleri departamenti tarapyndan bu ýokary tizlikli awtomobil ýoluna onuň gurluşygynda innowasion ýokary tizlikli tehnologiýalaryň ulanylandygy baradaky güwänamanyň gowşurylandygy bellenildi.
Soňra Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň başlygy milli Liderimize hususy ulgamyň wekilleriniň adyndan ýurdumyzyň telekeçilerine şeýle halkara derejedäki iri taslamany durmuşa geçirmäge gatnaşmaga bildiren ynamy üçin tüýs ýürekden hoşallyk bildirdi.
Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň ýolbaşçysy Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygynyň 2019-njy ýylda başlanandygyny belläp, häzirki döwre çenli bu ýoluň Aşgabat — Tejen böleginiň çekilendigini aýtdy we döwlet Baştutanymyzy ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň dolandyryş ulgamy, ýoluň ugrunda gurnalan howpsuzlyk we gözegçilik ulgamlarynyň döwrebap enjamlarynyň işleýşi bilen tanyşdyrdy.
Soňra hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow edara binasynda ýerleşen Dolandyryş merkezine tarap ugrady.
Bu ýerde hünärmen monitorda täze ýokary tizlikli ýolda ulag gatnawlaryny dolandyrmagyň tehniki mümkinçiliklerini görkezip, taslama laýyklykda, awtomobil ýolunyň ýokary standartlary nazara almak bilen enjamlaşdyrylandygyny nygtady. Awtobanyň düzüminde gözegçilik kameralary bilen üpjün edilen ýol polisiýasynyň bölümleriniň birnäçesi, tehniki taýdan hyzmat ediş nokatlary, ýol hyzmatlary gullugy göz öňünde tutuldy.
Soňra milli Liderimiz awtoulaga münüp we hereketiň başlanmagyna ak pata berip, uzynlygy 203 kilometre barabar bolan ýokary tizlikli awtomobil ýoly bilen Tejen şäherine tarap ýola düşýär.
Döwlet Baştutanymyzyň ak pata bermegi bilen, ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň şu bölegi açylandan soň, ýol boýunça hereket başlandy: ýük awtoulaglarynyň we awtomobilleriň beýleki görnüşleri täze ýola rowana boldular.
Soňky ýyllarda ýurdumyzda ulag-logistika düzümini ösdürmäge uly üns berilýär. Şonuň netijesinde, esasy awtomobil we demir ýollary çekildi, Türkmenbaşynyň Halkara deňiz porty guruldy. Şolaryň ählisi Aziýada möhüm ulag we logistika merkezi hökmünde türkmen döwletiniň eýeleýän ornuny has-da berkitdi. Şunuň bilen birlikde milli Liderimiziň ýakyndan goldaw bermegi netijesinde ýurdumyzda halkara ähmiýetli ýol ulgamyny döretmäge we mundan beýläk-de kämilleşdirmäge gönükdirilen çäreleriň netijeliligi ýokarlandyrylýar. Munuň özi milli ykdysadyýetimizi pugtalandyrmakda we onuň dünýä hojalyk gatnaşyklar ulgamyna işjeň goşulyşmagynda ulag ulgamynyň möhüm orny bilen şertlendirilendir. Şunuň bilen baglylykda, milli Liderimiziň başlangyjy boýunça bu ulgamda amala aşyrylýan özgertmeleriň içerki we halkara gatnawlarda ýük dolanyşygyny artdyrmak hem-de ýurdumyzda gurulýan esasy awtomobil ýollaryny ählumumy ulgama birikdirmek zerurlygy bilen şertlendirilendigini bellemek gerek. Munuň özi Türkmenistanyň dünýä giňişligindäki abraýynyň has-da belende galmagyna, ulagyň ähli görnüşlerinde daşalýan ýükleriň möçberlerini artdyrmaga ýardam eder.
Beýleki ulaglar — ýük we ýeňil awtoulaglar bilen birlikde täze ýoldan baýramçylyk lybasyna beslenen gelnalyjy kerweni hem geçdi. Munuň özi ýaş çatynjalaryň bagt toýunyň hem-de halkara ähmiýetli ýoluň açylyş dabarasynyň sazlaşygyny alamatlandyrdy. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe türkmenistanlylar bagtyýar durmuşda ýaşap, öz zähmetleriniň hözirini görýärler hem-de şanly wakalary şatlykly, dabaraly ýagdaýda belleýärler.
Ýurdumyzda täze, bagtyýar maşgalalaryň emele gelýändigini aňladýan gelnalyjy hatarlary ösüşleriň belentliklerine tarap ynamly gadam urýan Diýarymyzyň her bir gününiň şatlyk-şowhuna, belent dabaralara beslenýändigini alamatlandyrýar. Munuň özi taryhyň dowamynda şöhratly pederlerimiziň arzuwlan berkarar döwletiniň binýadynyň berkdigini, onda ýaşaýan halklaryň bagtyýar zamananyň eşretinden hoşaldyklaryny aňladýar.
Ýol ugrunda hormatly Prezidentimiz düzümleýin desgalary, howpsuzlyk we gözegçilik ulgamlarynyň döwrebap enjamlaryny, sürüjilerdir ýolagçylar üçin söwda we hyzmat ediş desgalaryny, awtoulaglaryň tehniki hyzmat nokatlaryny synlaýar.
Awtobanlar tutuş dünýäde uly meşhurlyga eýedir. Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň esasy aýratynlygy onuň diňe ýokary tizlikli hereket üçin niýetlenendiginden ybaratdyr. Şoňa görä-de, bu ýokary tizlikli ýol beýleki ýollar, şol sanda awtomobil ýollary ýa-da bir derejedäki welosiped ýodajyklary bilen kesişmeýär.
Bellenen möhletlerde ýoluň uzaboýuna toprak, geotekstil düşeklerini ýazmak, çagyl-çäge garyndysyny düşemek işleri ýerine ýetirildi. Inženerçilik talaplaryna laýyklykda, 1-nji hem-de 2-nji gat daş düşeginiň hersiniň galyňlygy 30 santimetr bolup, 3-nji hem-de 4-nji gatlara, degişlilikde, 20 santimetrden düşeldi, ýagny daş-çagyl düşeginiň jemi galyňlygy 1 metre barabardyr. Mundan başga-da, ýoluň gurluşygynda 3 gat asfalt düşemek işleri ýerine ýetirildi. Olaryň her biriniň galyňlygy, degişlilikde, 10, 7 we 5 santimetre barabardyr.
Şu aralykda dürli görnüşli köprüleriň, ýerasty geçelgeleriň, ýolüsti geçirijileriň, trampedlerdir (uly ýola münelge-düşelgeler) monolit köprüleriň gurluşyklary doly ýerine ýetirildi. Dürli ölçegdäki suw geçirijileriň 76-sy, mallary geçirmek üçin ötükleriň 10-sy, oba hojalyk tehnikalary üçin ötükleriň 17-si guruldy.
Demir päsgelçilik germewi hem-de daşky gorag gözenegi çekildi. Ýol hereketiniň howpsuzlygyny üpjün etmek üçin halkara standartlara laýyk çyzgylar çyzylyp, ýol belgileri ýerleşdirildi. Gözegçilik, aragatnaşyk we dolandyryş ulgamy döwrebap enjamlaşdyryldy. Şeýle-de ýol ugrunda uly we kiçi töleg terminallary ornaşdyryldy. Ulag serişdelerine hyzmat ediş zolaklary, ýangyç guýujy beketler guruldy.
Ýoluň iki tarapynda medeniýet işgärleriniň hem-de sungat ussatlarynyň çykyşlary ýaýbaňlandyrylýar. Olarda mähriban halkymyzyň we jemgyýetimiziň durmuşynyň ähli ulgamlarynda amala aşyrylýan özgertmelerde hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ägirt uly işleriniň ähmiýeti wasp edilýär.
Ahalteke bedewlerine atlanan çapyksuwarlar, Tejene barýan ýoluň ugrunda ornaşdyrylan bezegli ak öýler dabara özboluşly baýramçylyk öwüşginini çaýýar. Döredijilik toparlarynyň ýerine ýetirmeginde halkymyzyň gadymdan gelýän däplerini, şol sanda türkmenleriň durmuşyny, toý dessurlaryny, dokma sungatyny hem-de halyçylygy, keçe taýýarlamak işini, dürli senetçilik ýörelgelerini, milli oýunlary beýan edýän sahnalar görkezilýär. Şeýle-de bu ýerde goýun sürülerini hem-de düýeleri, gadymy çarwa durmuşyny, çopanyň ýakyn kömekçisi türkmen alabaýlaryny görmek bolýar. Esasy ýoldan uzak bolmadyk çäkde bu ýerleriň tebigy aýratynlyklary, emele gelen howa şertleri barada gürrüň berjek film surata düşürilýär.
Ýoluň ugrunda söwdanyň gyzan pursatlaryny şöhlelendirýän gadymy Gündogar bazary ýaýbaňlandyryldy. Bu ýere dürli harytlar bilen ýüki ýetirilen düýeleriň kerweni alyslardan gelýär. Artistler edebi-sazly kompozisiýalarda şol döwrüň kerwensaraýlarynyň ruhuny we many-mazmuna baý durmuşyny açyp görkezmegi başardylar. Bularyň ählisi Beýik Ýüpek ýolunyň hereket eden döwründäki özboluşly durmuşy janlandyrýan ýaly bolup görünýär. Ençeme asyrlar mundan ozal Beýik Ýüpek ýolunyň ugry türkmen topragyndan geçipdir we ol häzirki döwürde gaýtadan dikeldilýär.
Ýokary tizlikli ýoluň ugrunda şeýle hem geologlaryň we ýol gurluşykçylarynyň işini şöhlelendirýän sahnalary görmek bolýar.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýokary tizlikli ýoluň Aşgabat — Tejen böleginiň bir ýerinde aýak çekip, “KamAZ” açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň direktorlar geňeşiniň başlygy Sergeý Tkaçenko bilen söhbetdeş boldy.
Döwlet Baştutanymyzy şu günki şanly waka bilen gutlap, S.Tkaçenko Russiýanyň iri korporasiýasynyň “KamAZ” kysymly awtoulagyň täze nusgasyny — refrižeratory çykarandygyny habar berdi. Işewür milli Liderimize täze nusgadaky awtoulagy sowgat berdi hem-de täze ýolda bu ulagy synap görmek haýyşy bilen ýüzlendi.
“KamAZ” açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň ýolbaşçysy Türkmenistan bilen mundan beýläk-de netijeli hyzmatdaşlygyň dowam etdirilmegine hem-de bilelikdäki taslamalaryň üstünlikli ilerledilmegine umyt bildirip, milli Liderimize we tutuş türkmen halkyna iň gowy arzuwlaryny beýan etdi.
Döwlet Baştutanymyz indi köp ýyllaryň dowamynda awtomobil sürmek bilen meşgullanýandygyny, dünýäniň meşhur önüm öndürijileriniň dürli täze kysymly ulaglaryny synap görýändigini nygtap, täze awtoulaga münüp, ýokary tizlikli ýol boýunça hereketini dowam etdirdi.
Milli Liderimiz birnäçe kilometr ýoly geçip, “KamAZ” açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň direktorlar geňeşiniň başlygy S.Tkaçenko bilen awtomobiliň täze kysymy baradaky pikirini paýlaşdy.
Döwlet Baştutanymyz dürli awtoulag tehnikasy bilen öňden bäri tanyşdygyny hem-de ýokary tizlikli awtoulaglarda ýaryşlara gatnaşyp, ýük we ýeňil awtoulaglaryň dürli görnüşlerine erk edendigini belledi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow täze kysymly awtoulagyň aýratynlyklary barada aýdyp, Ýewropa standartlaryna laýyk gelýän dolandyryşyň iň täze ulgamynyň doly awtomatlaşdyrylandygyna ünsi çekdi. Bu bolsa ýokary derejede howpsuzlygy, ygtybarlylygy hem-de tygşytlylygy üpjün edýär.
“Awtoulagy dolandyrmak mende ýakymly täsir galdyrdy, ol örän oňaýly. Göwrüminiň uludygyna garamazdan, hereket edende örän ýeňil hem-de awtoulagy dolandyrmagyň tygşytlylyk, howpsuzlyk we ekologik babatda ähli kadalaryna laýyk gelýär” diýip, milli Liderimiz aýtdy.
Söhbetdeşligiň dowamynda döwlet Baştutanymyz awtomobiliň bezegine ünsi çekdi. Daşyndan awtoulag örän gyzykly görünýär, daş-töwerekdäkileriň ünsüni çekýär, käbir adamlary bolsa haýran galdyrýar. Awtoulagyň salonynyň içi hem owadan. Abzallaryň paneli amatly, onda dolandyrmak babatda örän oňaýly multimedia paneli ornaşdyrylypdyr diýip, milli Liderimiz belledi.
Şeýle hem hormatly Prezidentimiz awtoulagyň tehniki häsiýetlerine, onuň ýoldaky hereketine, hususan-da, ýeňillik bilen bat almak ukybyna kanagatlanma bildirdi. Milli Liderimiz tormoz ulgamy barada aýdyp, onuň öz wezipesiniň hötdesinden abraý bilen gelýändigini, kemçilikleriň ýüze çykarylmandygyny nygtady. Awtoulagyň dolandyrylyşy barada hem şolary aýtmak bolar: awtoulag aňsatlyk bilen dolandyrylýar, ýolda oňat hereket edýär diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy.
Hormatly Prezidentimiz Russiýa Federasiýasynyň ýolbaşçylaryny awtoulagyň täze nusgasynyň çykarylmagy bilen tüýs ýürekden gutlap, awtomobiliň sowgat berlendigi üçin minnetdarlyk bildirdi. Milli Liderimiz ýurdumyz bilen öňden bäri hyzmatdaşlyk edýän Russiýanyň iri awtomobil korporasiýasynyň — “KamAZ” açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň ýolbaşçylaryny we işgärlerini döwrebap awtoulagyň çykarylmagy bilen gutlap, ýurdumyzyň zerurlyklary üçin olaryň belli bir mukdaryny satyn almak mümkinçiliginiň üstünde işlemek meýliniň bardygyny belledi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň nygtaýşy ýaly, Russiýa Federasiýasy döwletimiziň strategik hyzmatdaşy bolup durýar. Milli Liderimiz häzirki döwürde ikitaraplaýyn üstaşyr ulag akymlarynyň işjeň giňeldilýändigini aýdyp, bu ulgamda gatnaşyklaryň, şol sanda Ýewraziýa giňişligine çykmak arkaly döwrebap üstaşyr ulag geçelgelerini döretmek ulgamynda hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de üstünlikli ösdüriljekdigine ynam bildirdi.
Döwlet Baştutanymyz Sergeý Tkaçenkony awtoulagyň täze nusgasynyň çykarylmagy bilen ýene-de bir gezek gutlap, oňa işinde uly üstünlikleri arzuw etdi we ýeňil awtoulagda awtoban boýunça ýoluny dowam etdi.
...Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň 100-nji kilometrindäki hyzmat ediş desgalary we töleg terminaly gurnalan Artyk çatrygyna gelýär.
Döwlet Baştutanymyzy dabara gatnaşyjylar mähirli garşylaýarlar.
Bu ýerde aýdym-sazly çykyşlar ýaýbaňlandyrylýar. Welaýatyň döredijilik toparlarynyň ýerine ýetirmeginde ajaýyp aýdym-sazlar ýaňlanýar, joşgunly tanslar ýerine ýetirilýär. Soňra milli Liderimiz şol ýerde gurlan, “Kerwensaraý” diýlip atlandyrylan iki gatly söwda merkezine barýar. Bu ýerde sürüjiler we ýolagçylar üçin ähli şertler döredilipdir. Toplumyň düzüminde harytlaryň dürli görnüşlerini hödürleýän supermarket, çagalar üçin niýetlenen dürli attraksionly oýun meýdançalary bar. Garbanyşhanada tagamlaryň hem-de içgileriň köp görnüşleri hödürlenilýär. Uly bolmadyk myhmanhana uzak aralyga gatnaýan sürüjileriň hyzmatynda. Bu ýerde göwnejaý dynç almak üçin ähli şertler döredildi.
Döwlet Baştutanymyz bu ýerde döredilen amatlyklar bilen tanşyp, Hormatly myhmanlaryň kitabynda ýadygärlik ýazgy galdyrdy.
Söwda merkeziniň öňündäki meýdançada hormatly Prezidentimiz Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalaryna ýokary tizlikli ýolda ulanmak üçin niýetlenen täze awtoulag serişdeleriniň açarlaryny dabaraly ýagdaýda gowşurdy.
Milli Liderimiz ýygnananlar bilen mähirli hoşlaşyp, Aşgabada ugraýar.
Şeýlelikde, Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň üstünlikli ulanylmaga berilmegi Türkmenistanda halkara ähmiýetli üstaşyr ulag düzüminiň çalt kemala gelýändiginiň nobatdaky subutnamasyna öwrüldi. Bu awtomobil ýoly ýurdumyzdaky ulag taslamalarynyň iň irileriniň biridir. Şol taslamanyň durmuşa geçirilmegi üstaşyr awtomobil gatnawlarynyň Aziýa — Ýuwaş umman sebitine çenli uzalyp gidýän awtoýollaryň köpşahaly ulgamyna çalt çykmagyny üpjün eder. Şunlukda, ýakyn geljekde Türkmenistanda täze ýokary tizlikli ulag ýoly peýda bolar. Ol sebitiň ykdysadyýetiniň okgunly ösüşini höweslendirmek bilen, harytlaryň uzak aralyklara çalt we arzan daşalmagyna mümkinçilik berer.
Bu ýol ýurdumyzyň logistika ulgamyny, işewürligi hem-de türkmen döwletiniň tutuş halkara gatnaşyklar ulgamyny diwersifikasiýalaşdyrmak bilen bagly wezipeleri çözmekde uly ähmiýete eýedir. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ulag-kommunikasiýa ulgamynda özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmäge gönükdirilen başlangyçlarynyň netijeli häsiýete eýedigini bellemek gerek.
Bu teklipleriň derwaýyslygy hem-de zerurlygy äşgärdir, çünki ulag ulgamy dünýä ykdysadyýetiniň esasy ugurlarynyň biri bolup durýar. Ol dünýä hojalyk gatnaşyklarynyň durnuklylygyna hem-de deňagramlylygyna gönüden-göni täsir edýär, Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan yglan edilen Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmekde möhüm orun eýeleýär.
Döwlet Baştutanymyzyň ýakyn geljek üçin öňde goýan esasy wezipeleriniň hatarynda dünýäniň ulag ulgamyna yzygiderli goşulyşmak we Gündogar — Günbatar hem-de Demirgazyk — Günorta ugurlarynda ýollary we merkezleri baglanyşdyrýan esasy ýollaryň ugry boýunça düzümleri has-da giňeltmek bilen baglanyşykly wezipeler bar. Bu ugurlar boýunça möhüm ulag geçelgeleriniň döredilmegi Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmek we Ýewraziýanyň ykdysady zolaklaryny birleşdirmek maksatlaryny durmuşa geçirmek babatda aýratyn ähmiýete eýedir. Munuň özi Hytaýa, Hindistana, Pakistana, Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň hem-de Ýakyn Gündogaryň ýurtlaryna çykmak arkaly günorta we gündogar ugurlarda halkara ulag ulgamyna goşulmak mümkinçiligini hem göz öňünde tutýar.
Merkezi Aziýa we Hazar sebitlerine Ýewraziýa giňişliginde strategik durnuklylygyň möhüm merkezi, Türkmenistana bolsa gyzyklanma bildirýän ýurtlaryň ählisi üçin ygtybarly hyzmatdaş we yklymara ähmiýetli üstaşyr ulag merkezi hökmünde garamak milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň daşary syýasy strategiýasynyň esasyny düzýär. Ýokary tizlikli Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýoly hem bu multimodal logistika ulgamynyň möhüm bölegi bolar.

Gymmatyň ölçeg serişdesi bolan pul uzak geçmişden bäri adamzada hyzmat edip gelýär. Pul ýüze çykmanka, dürli kesp-kärde zähmet çekýän adamlar bir-biri bilen öz öndüren harytlaryny alyş-çalyş etmek arkaly hasaplaşypdyrlar. Ykdysady gatnaşyklaryň kämilleşmegi netijesinde ähli harytlar we hyzmatlar üçin hasaplaşyp bolýan serişde zerur bolupdyr. Şeýle serişdäniň hyzmatyny dürli döwürlerde ownujak daşlardan başlap gymmat bahaly metallara, kagyz pullara we sanly walýutalara çenli uzak ýoly geçen pul ýerine ýetirip gelýär. Puluň kämilleşmegi jemgyýetiň we döwlet gurluşynyň ösüşi bilen bagly bolupdyr. Çünki pul onuň esasynda durýan döwletiň kepilligi bilen güýç gazanýar. Şol bir wagtyň özünde-de pul birligi islendik ýurduň ykdysady kuwwatynyň esasy görkezijisidir.

1993-nji ýylyň 1-nji noýabrynda Garaşsyz Türkmenistanyň pul birligi — milli manadymyz ulanyşa girizildi. Eýýäm 28 ýyldan bäri milli manadymyz ýurdumyzyň çäginde hereket edýän hasaplaşyk we töleg serişdesi hökmünde ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna, şol sanda döwlete dahylsyz bölegine we halkymyza hyzmat edip gelýär. Ata Watanymyzyň milli pul birliginiň dolanyşyga girizilmegi bilen döwletiň pul-karz we maliýe syýasatynda toplumlaýyn özgertmeleriň geçirilmegine, bazar gatnaşyklarynyň kemala gelmegine giň ýol açyldy. Milli pulumyzyň dolanyşyga girizilmegi gönüden-göni pul bilen bagly bolan birnäçe meseleleri çözmegi talap etdi: manadyň durnuklylygyny, kadaly hereketini ýola goýmak, onuň goraglylygyny üpjün etmek, satyn alyp bilijilik ukybyny ýokarlandyrmak we beýlekiler.

Milli manadyň hümmetiniň durnukly derejede saklanmagy ýurdumyzyň ykdysady ösüşiniň wajyp şerti bolmagynda galýar. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda amala aşyrylýan ykdysady syýasatyň netijesinde, milli manadymyzyň hümmetini durnukly derejede saklamak, netijeli pul-karz syýasatyny alyp barmak, maliýe gatnaşyklaryny kämilleşdirmek babatynda giň gerimli özgertmeler durmuşa geçirilýär.

2009-njy ýylyň 1-nji ýanwarynda ýurdumyzda milli puluň reformasy amala aşyryldy, ýagny milli manadymyzyň denominasiýasy geçirildi. Denominasiýanyň geçirilmegi milli manadyň dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, nyrhlaryň emele gelşini ýönekeýleşdirmek we hasaplaşyklary geçirmegi aňsatlaşdyrmak, döwlet serişdelerini tygşytlamak wezipeleri bilen baglanyşyklydyr.

Häzirki wagtda Türkmenistanyň pul-karz syýasatynyň strategik ugurlary pul dolanyşygynyň durnuklylygyny we durnukly ykdysady ösüşi gazanmak maksady bilen, ilatyň maddy-hal ýagdaýyny gowulandyrmakdan, milli ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygyny berkitmekden, bank ulgamynyň halkara maliýe bazarlaryna utgaşykly aralaşmagy üçin amatly makroykdysady şertleriň döredilmeginden ybarat bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň sazlaşykly ösüşini üpjün edýän döwlet maksatnamalary üstünlikli durmuşa geçirilýär. Nagt däl hasaplaşyklarynyň gerimini giňeltmek, ýerine ýetirilýän bank hyzmatlarynyň hilini has-da ýokarlandyrmak boýunça uly işler amala aşyrylýar. Ýurdumyzyň bank edaralary tarapyndan bankyň müşderilerine we ilata edilýän sanly bank hyzmatlarynyň gerimini giňeltmek, olaryň elýeterliligini üpjün etmek boýunça anyk çäreler durmuşa ornaşdyrylýar.

Ykdysadyýetimiziň sazlaşykly ösdürilmegi netijesinde milli manadymyzyň hümmetiniň durnukly saklanylmagy hormatly Prezidentimiziň durmuş-ykdysady syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine hem-de halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň has-da ýokarlandyrylmagyna ýardam eder. Ata Watanymyzyň ähli ugurlarda ösüşleri gazanmagy, abraýynyň ýokarlanmagy hem-de halkymyzyň eşretli durmuşda ýaşamagy ugrunda irginsiz tagallalary edýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak, il-ýurt bähbitli işleri rowaç bolsun!

Permandurdy GURBANOW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullygy akademiýasynyň diňleýjisi.

27-nji oktýabrda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň käbir orunbasarlarynyň, nebitgaz toplumynyň ýolbaşçylarynyň hem-de «Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2021» atly XXVI halkara maslahata gatnaşmak üçin ýurdumyza gelen Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň wekilleriniň gatnaşmagynda iş maslahatyny geçirdi. Maslahatyň barşynda nebitgaz pudagyny mundan beýläk-de ösdürmegiň, ýurdumyzyň känlerinde nebitiň çykarylyşyny artdyrmagyň meseleleri, şeýle hem «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti bilen hyzmatdaşlygy giňeltmegiň geljegi ara alnyp maslahatlaşyldy. Maslahatyň çäklerinde ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumyny ösdürmegi, onuň dünýäniň energetika bazarlarynda eýeleýän ornuny pugtalandyrmagy ugur edinýän bilelikdäki taslamanyň tanyşdyrylyş dabarasy geçirildi.

Milli Liderimiz maslahatda dünýäniň öňdebaryjy energetika döwletleriniň hatarynda durýan ýurdumyzda ykdysadyýetiň beýleki pudaklary bilen birlikde nebitgaz pudagyna hem aýratyn ähmiýet berilýär diýip belledi. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow maslahatyň dowamynda nebit çykarýan pudagyň ösüşiniň ileri tutulýan ugurlary barada durup geçdi. «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti bilen hyzmatdaşlygyň ýola goýlan döwrüne hem-de onuň ýerine ýetirilişi baradaky maglumatlara ünsi çekdi.

Milli Liderimiziň belleýşi ýaly, nebitgaz pudagyna maýa goýumlary çekmek maksady bilen we halkara tejribä laýyklykda, nebit känlerini özleşdirmek üçin şu döwürde «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti tarapyndan bitirilen işler iki tarap üçin hem ykdysady taýdan bähbitlidir.

Döwlet Baştutanymyz «Türkmennebit» döwlet konserniniň edaralarynyň öňünde durýan ilkinji nobatdaky wezipeleriň üstünde durup geçdi. Döwlet konserniniň işini has-da kämilleşdirmegiň möhümdigi aýratyn bellenildi. Şunuň bilen baglylykda, täze nebit känlerini açmak we olary netijeli özleşdirmek boýunça anyk görkezmeler berildi.

Iş maslahatynda «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň baş direktory Nail Maganow hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowa «Türkmennebit» döwlet konserni bilen baglaşylan şertnamalara laýyklykda, günbatar Türkmenistanyň käbir ýataklarynda ýerine ýetirilen işler barada hasabat berdi.

Milli Liderimiz «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň wekillerine hyzmatdaşlyk meselelerine jogapkärli we oňyn çemeleşýändikleri üçin minnetdarlyk bildirip, ösüşiň geljekki meýilnamalaryny nazara almak bilen, Türkmenistanda netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin ähli şertleriň döredilendigini nygtady.

Döwlet Baştutanymyz wise-premýer Ş.Abdrahmanowa hem-de «Türkmennebit» döwlet konserniniň ýolbaşçysy G.Baýgeldiýewe ýüzlenip, döwlet konserni tarapyndan çig nebiti gazyp almagyň möçberlerini artdyrmak hem-de tassyklanylan meýilnamalary ýerine ýetirmek üçin öňde durýan işleriň geljegi uly ugurlaryna ünsi çekdi.

Döwlet Baştutanymyz maslahaty jemläp, oňa gatnaşyjylara Türkmenistanyň we Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň halklarynyň abadançylygyna gönükdirilen bilelikdäki işlerinde üstünlikleri arzuw etdi.

«Aşgabat».

Mälim bolşy ýaly, «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylymyz şöhratly taryhymyza altyn harplar bilen ýazylýan şanly wakalara beslenýär. Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk ýubileýi uludan tutulan üstümizdäki ýylda ýene bir taryhy sene — milli manadymyzyň 28 ýyllyk baýramy Diýarymyzda giňden toýlanar. Öz nobatynda Garaşsyzlyk ýyllarynda türkmen manadynyň döwletimiziň, milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşiniň özboluşly nyşany hökmünde milli buýsanjymyza öwrülendigini aýratyn bellemek gerek.

Milli pullar islendik bir döwletiň ykdysadyýetiniň aýrylmaz bölegi hasaplanylýar. Uzak taryhy geçmişe göz aýlasak, pul harydyň alyş-çalyş gymmatynyň taryhy ösüşiniň netijesinde emele gelipdir. Dürli döwürlerde halklaryň arasynda pullaryň dürli görnüşleri ulanylypdyr. Pullaryň şeýle giňden ulanylmagy netijesinde, öý hojalyklarynyň we döwletleriň arasyndaky ykdysady gatnaşyklaryň çägi has-da giňäpdir. Şu jähetden, wagtyň geçmegi we özara alyş-çalşyň düýpli ösmegi bilen, pul düşünjesiniň üsti nagt däl hasaplaşyklaryň bank kartlary, elektron pul hem-de elektron gapjyk ýaly zamanabap gurallary esasynda ýetirilipdir.

Häzirki wagtda türkmen manady milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşini alamatlandyrýan özboluşly nyşan hökmünde göz öňümizde janlanýar. Hakykatdan-da, Türkmenistanyň milli pulunyň — milli manadymyzyň 1993-nji ýylyň 1-nji noýabrynda dolanyşyga girizilmeginden soňra, ata Watanymyz ykdysadyýeti ösdürmegiň dünýä jemgyýetçiligi üçin nusga alarlyk giň tejribesini toplady. Munuň özi milli pulumyzyň diňe bir ykdysady üstünlikleriň däl, eýsem, kuwwatly özygtyýarly ösüşimiziň, Garaşsyzlygymyzyň nyşanyna öwrülendigini görkezýär.

Garaşsyzlygymyzyň ilkinji ýyllarynda milli manadymyzyň dolanyşyga goýberilmegi ýurdumyzda ýagty ertirleri nazarlaýan giň möçberli ykdysady özgertmeleri üstünlikli amala aşyrmaga gönükdirilen özbaşdak pul-karz syýasatyny alyp barmaga ýardam berdi. Bu babatda Esasy Kanunymyzda hem aýratyn bellenilip geçilýär we onuň kanuny binýady berkidilýär. Has takygy, Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 138-nji maddasyna laýyklykda, döwletimiziň bank ulgamy ýurdumyzda ýeke-täk pul-karz syýasatyny alyp barýan Merkezi banky we beýleki bank edaralaryny öz içine alýar. Şeýle hem Türkmenistanyň Merkezi banky nagt pul dolanyşygyny guramagy we hasaplaşyk töleg ulgamynyň netijeli işlemegini hem-de beýleki wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirýän edaradyr.

Ýurdumyzda milli manadymyz bilen bagly kanunçylygyň kämilleşdirilmegi we yzygiderli pugtalandyrylmagy Diýarymyzda amala aşyrylýan pul-karz syýasatynyň netijeli häsiýete eýe bolmagyna mümkinçilik berýär. Esasy Kanunymyzda türkmen milli manadynyň ýurdumyzyň çäginde ýeke-täk kanuny töleg serişdesi bolup durýandygy nygtalyp geçilýär. Globallaşma hadysasynyň çuňlaşýan we ýurdumyzyň halkara abraýynyň has-da belende göterilýän häzirki zaman şertlerinde bolsa, daşary söwdada pula gözegçilik etmek babatda bar bolan wezipeleri ýerine ýetirmek işleri «Daşary ykdysady gatnaşyklarynda puly kadalaşdyrmak we pula gözegçilik etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanuny we beýleki hukuk namalary esasynda düzgünleşdirilýär.

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» diýen şygar astynda geçýän şu ýylyň 1-nji noýabrynda milli manadymyzyň dolanyşyga girizilenine 28 ýyl dolýar. Geçilen 28 ýyllyk taryhy ýol bolsa, maliýe, ykdysady we bank ulgamynda ýetilen ajaýyp sepgitlere — gazanylan beýik ösüşlere hem-de amala aşyrylan ajaýyp özgertmelere baý boldy. Bu ugurda 2009-njy ýylyň 1-nji ýanwarynda milli manadymyzyň denominasiýasy geçirildi. Netijede, nominallary 1, 5, 10, 20, 50, 100 manat bolan banknotlar hem-de hümmeti 1, 2, 5, 10, 20 we 50 teňňä deň bolan şaýy pullar dolanyşyga goýberildi. Köp wagt geçmän, has takygy, 2012-nji ýylda nominallary 1, 5, 10 we 20 manat bolan, 2014-nji ýylda nominallary 1, 50 we 100 manat bolan modifisirlenen banknotlar dolanyşyga girizildi. Şol sanda taryhy waka — 2017-nji ýylda Aşgabat şäherinde geçirilen Ýapyk binalarda we söweş sungaty boýunça V Aziýa oýunlary mynasybetli Türkmenistanyň Merkezi banky tarapyndan nominallary 1, 5, 10, 20, 50 we 100 manat bolan modifisirlenen banknotlaryň dolanyşyga goýberilendigi hem aýratyn bellenilmäge mynasypdyr.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzda üstünlikli amala aşyrylýan pul-karz syýasaty netijesinde ajaýyp ösüşler gazanylýar. Halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesi has-da ýokarlandyrylyp, bank ulgamynda geçirilýän özgertmeler esasynda nagt däl hasaplaşyklaryň gerimi giňeldilýär we olaryň täze görnüşleri önümçilige ornaşdyrylýar. «Internet-bank», «Mobil-bank», «Elektron söwda» ýaly hyzmatlar nagt däl hasaplaşyklaryň häzirki zaman görnüşleri bolup durýar. Munuň özi milli manadymyzyň 28 ýyllyk baýramyny belleýän Türkmenistanda döwrebap pul-karz syýasatynyň netijeli durmuşa geçirilýändigine aýdyň şaýatlyk edýär.

Hojamyrat KASYMOW,

Daşoguz welaýat maliýe-ykdysady orta hünär okuw mekdebiniň mugallymy.