Za­ma­na­my­zyň be­lent mak­sat­ly men­zil­le­rin­de eziz Di­ýa­ry­myz buý­san­dy­ry­jy üs­tün­lik­le­re bes­len­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Ber­di­mu­ha­me­do­wyň baş­tu­tan­ly­gyn­da ata Wa­ta­ny­myz­da top­lum­la­ýyn ama­la aşy­ryl­ýan öz­gert­me­le­riň ne­ti­je­sin­de mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li ul­gam­la­ryn­da be­lent sep­git­ler eýe­le­nil­ýär. 

«Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy: Türk­me­nis­ta­ny 2022 — 2052-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mil­li mak­sat­na­ma­sy­ny» üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çir­mek bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan il-ýurt bäh­bit­li iş­le­riň ne­ti­je­sin­de eziz Di­ýa­ry­myz dep­gin­li ös­ýär. Ýur­du­my­zyň iň tä­ze ta­ry­hy­na al­tyn harp­lar bi­len ýa­zy­lan aja­ýyp üs­tün­lik­ler hal­ky­my­zy gu­wan­dyr­ýar. Ata Wa­ta­ny­myz­da ra­ýat ag­zy­bir­li­gi we je­bis­li­gi üp­jün edil­ýär, döw­le­ti­mi­ziň hem­me­ta­rap­la­ýyn saz­la­şyk­ly ösü­şi ga­za­nyl­ýar. 

Döw­le­ti­mi­ziň yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­ny art­dyr­ma­ga, hal­ky­my­zyň eş­ret­li ýa­şaý­şy­ny üp­jün et­mä­ge gö­nük­di­ri­len be­ýik iş­ler dur­mu­şa or­naş­dy­ryl­ýar, ýur­du­my­zy se­na­gat taý­dan ösen döw­le­te öwür­mek ba­bat­da wa­jyp we­zi­pe­ler öň­de go­ýul­ýar. Yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň pu­dak­la­ry­ny ös­dür­mek, se­na­gat kär­ha­na­la­ry­nyň işi­ni ta­la­ba­la­ýyk gu­ra­mak üs­tün­lik­li al­nyp ba­ryl­ýar. Ýur­du­my­zy se­na­gat taý­dan ösen döw­le­te öwür­mek, ýan­gyç gor­la­ry­ny re­je­li peý­da­lan­mak we yk­dy­sa­dy bäh­bit­le­re la­ýyk gel­ýän ugur­la­ry kes­git­le­mek bo­ýun­ça öň­de goý­lan we­zi­pe­ler üs­tün­lik­li ýe­ri­ne ýe­ti­ril­ýär. Mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek bo­ýun­ça ama­la aşy­ryl­ýan iş­le­riň ne­ti­je­sin­de pu­dak­lar döw­re­bap ýag­da­ýa ge­ti­ril­ýär, je­mi içer­ki önü­miň dü­zü­min­de se­na­gat önüm­le­ri­niň pa­ýy art­ýar. 

Ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne go­ýul­ýan ma­ýa go­ýum­la­ryň bel­li bir bö­le­gi­niň önüm­çi­li­ge, beý­le­ki bir bö­le­gi­niň bol­sa dur­muş mak­sat­ly ugur­la­ra gö­nük­di­ril­ýän­di­gi­ni bel­le­mek ge­rek. Önüm­çi­li­ge go­ýul­ýan ma­ýa go­ýum­la­ryň ne­ti­je­sin­de ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dy­ryl­ýar. Yl­myň iň tä­ze ga­za­nan­la­ry önüm­çi­li­ge or­naş­dy­ryl­ýar. Ön­dü­ril­ýän tä­ze önüm­le­riň gör­nüş­le­ri art­ýar. Da­şa­ry ýurt­lar­dan ge­ti­ril­ýän ha­ryt­la­ryň or­nu­ny tut­ýan önüm­le­ri ön­dür­mä­ge ni­ýet­le­ni­len iri tas­la­ma­lar ama­la aşy­ryl­ýar. Bu bol­sa döw­le­ti­mi­ziň se­na­gat taý­dan ösen ýur­da öw­rül­me­gin­de mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe bol­ýar.  

 Ösüş-öz­ge­riş­le­re bes­len­ýän eziz Di­ýa­ry­myz­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän her bir iş hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­ni has-da ýo­kar­lan­dyr­mak üçin ama­la aşy­ryl­ýar. Ra­ýat­la­ryň sag­ly­gy, bi­lim, dynç al­ma­gy üçin äh­li şert­ler dö­re­dil­ýär. 

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň: «Wa­tan di­ňe hal­ky bi­len Wa­tan­dyr! Döw­let di­ňe hal­ky bi­len döw­let­dir!» di­ýen pa­ra­sat­ly söz­le­ri hal­kyň ýa­şa­ýyş-dur­mu­şyn­da öz be­ýa­ny­ny tap­ýar. Eziz Di­ýa­ry­myz­da ula­nyl­ma­ga be­ril­ýän kär­ha­na­lar, mek­dep­ler, has­sa­ha­na­lar we sag­lyk öý­le­ri, ýa­şa­ýyş jaý­la­ry we beý­le­ki des­ga­lar hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ama­la aşyr­ýan öz­gert­me­le­ri­niň oňyn ne­ti­je­si­dir. Olar Wa­ta­ny­my­zyň yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­nyň bar­ha art­ýan­dy­gy­ny, hal­kyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­niň yzy­gi­der­li ýo­kar­lan­ýan­dy­gy­ny aň­lad­ýar. Şol bir wagt­da zäh­met hak­la­ry­nyň, pen­si­ýa­la­ryň, döw­let kö­mek pul­la­ry­nyň, ta­lyp hak­la­ry­nyň möç­ber­le­ri­niň ýo­kar­lan­dy­ry­lyp du­rul­ma­gy hem ila­tyň hal-ýag­da­ýy­nyň has-da go­wu­lan­ma­gy­na oňaý­ly tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. 

Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ýa­syn­da ýur­du­myz­da jem­gy­ýe­tiň we döw­le­tiň iň gym­mat­ly ha­zy­na­sy­nyň adam­dy­gy nyg­tal­ýar. Ga­raş­syz, Bi­ta­rap döw­le­ti­miz­de ra­ýat­la­ryň pa­ra­hat, aba­dan dur­muş­da ýa­şa­ma­gy, er­kin zäh­met çek­me­gi, iş­le­me­gi üçin äh­li müm­kin­çi­lik­ler, şert­ler dö­re­dil­ýär. Şeý­le berkarar döw­le­ti bo­lan halk bagt­ly­dyr. Hal­ky­my­zyň gel­je­gi­ne bo­lan yna­my be­lent­dir. 

Per­man SA­PA­ROW,

Türk­me­nis­ta­nyň Mil­li Ge­ňe­şi­niň Mej­li­si­niň Dur­muş sy­ýa­sa­ty ba­ra­da­ky ko­mi­te­ti­niň baş hü­när­me­ni.

Milli ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda bolşy ýaly, Türkmenistanyň oba hojalygynda hem giň möçberli özgertmeler amala aşyrylýar. Şu ýylyň 8-nji iýulynda geçirilen ýurdumyzyň Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiziň degişli Kararlary bilen tassyklanan «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasy» hem-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasy» kabul edildi. Olarda ýurdumyzyň ýedi ýyllyk möhlet üçin ykdysady strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlary bellenilip, oba hojalyk pudagyny ösdürmegiň, agrar ulgamy özgertmäge we ony hil taýdan täze derejä çykarmaga gönükdirilen wezipeler hem kesgitlenilýär. Oba hojalyk pudagy milli ykdysadyýetiň möhüm pudagy hökmünde çykyş edýär. Bu pudagyň netijeliligini artdyrmaga, dürli görnüşli, ýokary hilli önümleriň önümçiligini ýokarlandyrmaga, azyk bolçulygyny üpjün etmäge, maksatnamalaýyn işleri durmuşa geçirmäge gönükdirilen işler yzygiderli ýagdaýda durmuşa geçirilýär, bu ugurdaky kanunçylyk binýady kämilleşdirilýär. Ilki bilen, ýer we suw gorlaryny netijeli peýdalanmaga, agrosenagat toplumlary döwrebaplaşdyrmaga, ulgama sanly tehnologiýalary ornaşdyrmaga üns gönükdirilýär. Önümçiligi köpugurly esasda ösdürmek maksady bilen, oba hojalykda sebitleýin ýöriteleşdirmegiň netijeli usullary ornaşdyrylýar. Daşoguz we Lebap welaýatlarynda şaly, Mary we Balkan welaýatlarynda gant şugundyry ösdürilip ýetişdirilýär. Sebitlerde tarp ýerleri özleşdirip, ýeralma, gök-bakja, beýleki dänelik ekinleri ýetişdirmek üçin ýer bölekleri bölünip berilýär. Miweçilik, üzümçilik hojalyklarynyň sany barha artýar.  

Daýhançylyk işleriniň tejribesine bazar gatnaşyklaryny meýilnamalaýyn ornaşdyrmak, tohumçylyk-seçgi işlerini kämilleşdirmek gowy netijeleri berýär. Türkmen alymlary, oba hojalyk ugurly ýokary okuw mekdepleriniň ýanyndaky ylmy-barlag merkezleriniň işgärleri tohumçylyk-seçgiçilik işini alyp barýarlar. Ekerançylygyň agrotehniki taýdan kämilleşdirilmegine, täzeçil tehnologiýalaryň synagdan geçirilmegine, geçirilýän çäreleriň netijeli bolmagyna möhüm ähmiýet berilýär. Seçgiçi alymlar ekerançylyga dürli ekinleriň ýokary hasylly täze görnüşlerini yzygiderli ornaşdyrýarlar.  

Biziň halkymyz öz topragynda ösdürilip ýetişdirilýän azyklyk bugdaý bilen doly üpjün edilýär. Türkmen alymlary bugdaýyň täze görnüşlerini döretmek boýunça guwandyryjy işler alyp barýarlar. Şu ýyl hormatly Prezidentimiziň galla oragy döwründe Mary welaýatyna saparynyň dowamynda Türkmen oba hojalyk institutynyň Oba hojalyk ylmy-önümçilik merkeziniň ylmy işgäri tarapyndan bugdaýyň täze döredilen gylçykly we gylçyksyz görnüşleri bilen tanyşdyrylmagy guwandyryjy üstünlikdir. Bugdaýyň dok däneli, kesele durnukly, ýokary hasylly täze görnüşleriniň hasyllyk derejesi her gektardan 55-60 sentnere barabar bolup, 200-210 günüň dowamynda ýetişýär. Hormatly Prezidentimiziň bugdaýyň täze görnüşleriniň häzirki döwrüň ruhuny alamatlandyrýan «Berkarar» we «Galkynyş» diýip atlandyrmagy, alym-agronomlara alyp barýan işlerinde üstünlik arzuw etmegi bu ugurdaky ösüşleriň guwandyryjy häsiýetini alamatlandyrdy. Hormatly Prezidentimiz 26-njy awgustda sanly ulgam arkaly Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde jogapkärli möwsümiň gelendigini belläp, ýurdumyzda 2-nji sentýabrda bugdaý ekişine girişmäge ak pata berdi.  

Häzirki wagtda birža söwdalarynda ýurdumyzda ösdürilip ýetişdirilen önümler dünýäniň dürli künjeklerine eksport edilýär. Dünýä bazarlarynda pagta süýümi, goýnuň, geçiniň, düýäniň ýüňi, buýan köki, beýleki oba hojalyk ömümleri ýokary hil derejesi, bäsdeşlige ukyplylygy bilen uly islegden peýdalanýar.  

Bu ýyl ýurdumyzyň gallaçylarynyň zähmet ýeňşinden soň, ýüpekçiler hem pile taýýarlamak boýunça şertnamalaýyn borçnamalaryny üstünlikli ýerine ýetirdiler. Dokma senagaty üçin gymmatly çig malyň 2 müň 300 tonnadan gowragy taýýarlanyldy.  

Ýakyn döwürde ýurdumyzda pagta ýygymy döwri başlar. Ýurdumyz boýunça 580 müň gektara gowaça ekildi. Diýarymyz boýunça 1 million 250 müň tonna, şol sanda Ahal welaýatynda 280 müň tonna pagta hasylyny ýygnamak meýilleşdirilýär. Mundan başga-da, ýurdumyzyň telekeçileri oba hojalyk maksatly ýörite ýer gaznasyndan ýer alyp, pagta önümçiligine girişdiler. Daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümçiligi ýokarlandyrmak boýunça Döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde welaýatlarda maldarçylyk we guşçulyk toplumlary, oba hojalyk önümlerini gaýtadan işleýän kärhanalar, ýyladyşhanalar, obasenagat toplumlary döredilýär.  

Prezident Maksatnamasynda azyk bolçulygyny üpjün etmek boýunça kesgitlenen wezipeler oba hojalyk pudagynyň ösdürilmeginde ylmy taýdan esaslandyrylan çemeleşmeleri, sanly tehnologiýalary, suw serişdelerini netijeli peýdalanmagyň täze usullaryny ornaşdyrmaga gönükdirilendir. Bu maksatnamalaýyn işler ýurdumyzda öndürilýän oba hojalyk ekinleriniň hasyllylygynyň möçberlerini artdyrmaga, şonuň bilen birlikde, bäsleşige ukyply ýokary hilli azyk önümleriniň dürli görnüşlerini öndürmäge, döwletimiziň azyk bolçulygyny has-da berkitmäge hem-de daşary ýurtlara eksport edilýän önümleriň görnüşlerini we möçberlerini artdyrmaga uly mümkinçilik döreder. 

Aýgözel ARLANOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň uly mugallymy.

Islendik döwletiň ykdysady kuwwatyny hem-de durmuş abadançylygyny üpjün etmekde elektrik energetikasy pudagyna uly orun degişlidir. Halk hojalygynyň beýleki pudaklarynyň netijeli ösdürilmegi, raýatlaryň abadan durmuşynyň üpjün edilmegi, bilim, saglygy goraýyş, jemagat hojalygy ýaly möhüm ugurlaryň kadaly işlemegi hut elektroenergetika bilen berk baglanyşyklydyr. Garaşsyzlyk bilen galkynan Watanymyzda, aýratyn-da, Gahryman Arkadagymyzyň ýurdumyza baştutanlyk eden döwründe elektrik energetikasy pudagynda ägirt uly taslamalar durmuşa geçirilip, geljekki ösüşleriň binýady berkden tutuldy. 

 Hindiguşdan başlanýan taryh 

Döwrüň döwürden, eýýamyň eýýamdan tapawudyna göz ýetirmek üçin, ilki bilen, taryha salgylanmak gerek. Ýurdumyzda elekroenergetikanyň tasdan 110 ýyla uzaýan taryhy bar. Bu taryh 1913-nji ýylda Murgap derýasynyň kenarynda Hindiguş gidroelektrik stansiýasynyň gurulmagy bilen başlanýar. Türkmenistanyň ilkinji elektroenergetika desgasynda öňki Awstro-Wengriýa imperiýasynyň «Gans» kompaniýasynyň her biriniň kuwwatlylygy 400 kilowata barabar bolan gidroturbinalarynyň üçüsi oturdylypdyr. Ýurdumyzyň energetika pudagynyň özboluşly muzeýine öwrülen Hindiguşda häzire çenli hem elektrik energiýasynyň öndürilmegi dowam etdirilýär. 

1957-nji ýylda ýurdumyzda ilkinji iri elektrik stansiýasy bolan Büzmeýin döwlet elektrik stansiýasy ulanyşa berildi. 1963-nji ýylda Türkmenbaşy ýylylyk elektrik merkezi guruldy. 1973-nji ýylda Mary döwlet elektrik stansiýasynyň ilkinji energoblogy işe girizildi. Türkmenistan Garaşsyzlygyny alandan soňky gurlan ilkinji elektrik stansiýa 1992-nji ýylda ulanyşa berlen Seýdi ýylylyk elektrik merkezidir.  

2003-nji ýylda Balkanabat döwlet elektrik stansiýasy işe girizildi. 2006-njy ýylda ýurdumyzda hereket edýän elektrik desgalarynyň üstüni Aşgabat döwlet elektrik stansiýasy ýetirdi. 

 Galkynyş eýýamynyň ýalkymy 

Gahryman Arkadagymyzyň ýurt başyna geçen ilkinji ýylynda ýurdumyzyň demirgazyk welaýatynda ilkinji energetika desgasynyň — Daşoguz döwlet elektrik stansiýasynyň ulanyşa berilmegi hem özboluşly mazmuna eýe bolup, oba hojalygy we senagat taýdan geljegi uly bolan sebiti elektrik energiýasy bilen üpjün etmäge mümkinçilik berdi. 2010-njy ýylyň birinji ýarymynda her biriniň kuwwatlylygy 254,2 megawata barabar bolan Ahal döwlet elektrik stansiýasy hem-de Awaza döwlet elektrik stansiýasy işe girizildi. Şol ýyl Balkanabat döwlet elektrik stansiýasynda täze gaz turbina desgalarynyň ikisi işe girizilip, onuň kuwwatlylygy 380,6 megawata ýetirildi. Netijede, ýurdumyzyň energoulgamynyň kuwwatlylygy artyp, sarp edijileriň elektrik üpjünçiligi düýpli gowulandyryldy. 

 Parasatly çözgütler, myrat tapan maksatlar 

Hormatly Arkadagymyzyň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzyň senagatlaşmaga tarap ugur almagy, täze önümçilikleriň döredilmegi, halkymyzyň durmuş derejesiniň ýokarlanmagy elektrik energiýasyna bolan zerurlygyň artmagyny şertlendirdi. «Türkmenistanda elektrik energetikasy pudagyny ösdürmegiň 2013 — 2020-nji ýyllar üçin Konsepsiýasynyň» kabul edilmegi şol derwaýys wezipäni çözmekde möhüm ädim boldy. Bu resminamanyň kabul edilmeginiň Türkmenistanda ilkinji energetika desgasynyň gurulmagyna ýüz ýyl dolan senä gabat gelendigi hem gyzyklydyr. 1913-nji ýyldan 2013-nji ýyla çenli geçen bir asyra barabar döwürde ýurdumyzda gurlan elektrik stansiýalaryň sany bary-ýogy bäşe ýetýärdi. Konsepsiýanyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde bolsa, bary-ýogy ýedi ýylyň dowamynda ýurdumyzyň Ahal, Daşoguz, Lebap, we Mary welaýatlarynda döwrebap energetika desgalarynyň altysy guruldy. Şolaryň hatarynda 2014-nji ýylyň maýynda ulanyşa berlen Lebap, 2015-nji ýylyň sentýabrynda Ahal welaýatynda açylan Derweze hem-de 2016-njy ýylyň iýulynda Lebap welaýatynyň Döwletli etrabynda açylyp, ulanylmaga berlen Watan döwlet elektrik stansiýalary aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. 

Mary döwlet elektrik stansiýasynyň çäklerinde 2014-nji ýylyň oktýabrynda taslama kuwwaty 146,7 megawat bolan gaz turbinalaryň üçüsi hem-de 2018-nji ýylyň sentýabrynda utgaşykly dolanyşykda işleýän, taslama kuwwaty 1574 megawat bolan täze elektrik stansiýasy işe girizildi. Şeýlelikde, türkmen energetikasynyň kerwenbaşysy hasaplanýan Mary döwlet elektrik stansiýasynyň umumy kuwwaty 2985,7 megawata çenli ýokarlandy.  

2020-nji ýylyň sentýabrynda hormatly Arkadagymyzyň gatnaşmagynda Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda taslama kuwwaty 70 MWt/sagat bolan täze gazturbinaly elektrik stansiýalaryň ikisiniň gurluşygyna badalga berildi. 2021-nji ýylyň sentýabrynda Lebap welaýatynyň Çärjew etrabynda kuwwatlylygy 432 megawata barabar bolan gazturbinaly elektrik stansiýa ulanylmaga berildi.  

Pudagyň geljekki ösüş meýilnamalarynda ýurdumyzyň beýleki elektrik stansiýalaryny-da utgaşykly bug-gaz dolanyşygyna geçirmek göz öňünde tutulýar. Görşümiz ýaly, gysga döwürde üstünlikli durmuşa geçirilen taslamalar «Asyrlara barabar işler» we «Bedew batly ösüşler» diýen buýsançly jümleleriň iş ýüzündäki tassyknamalarydyr. 

 Içerki üpjünçilikden eksporta 

Gysga döwrüň içinde Türkmenistan içerki sarp edijileri elektrik energiýasy bilen arzan bahadan üpjün edip, onuň artýan bölegini daşary ýurtlara eksport edýän döwlete öwrüldi. Bütindünýä bankynyň maglumatlary hem ýurdumyzyň ilatynyň 100 göteriminiň elektrik energiýasyndan peýdalanmaga mümkinçiliginiň bardygyny tassyklaýar. Diýarymyzda öndürilýän elektrik energiýasynyň artýan bölegi sebitdäki goňşy döwletlere — Eýran Yslam Respublikasyna, Owganystana, Özbegistana, şeýle hem Gyrgyz Respublikasyna eksport edilýär. 

Garaşsyz Türkmenistanyň sebitde energiýa howpsuzlygyny üpjün etmek ugrunda amala aşyrýan iri taslamalarynyň biri-de Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan (TOPH) transmilli gaz geçirijisi bilen bilelikde çekilýän Türkmenistan — Owganystan — Pakistan (TOP) elektrik geçiriji ulgamynyň gurluşygydyr. TOP ýokary woltly elektrik geçiriji ulgamy TOPH gaz geçiriji ulgamyň düzümleýin desgalarynyň ählisini elektrik energiýasy bilen ygtybarly we üznüksiz üpjün etmäge, şeýle hem türkmen elektrik energiýasyny Owganystanyň çägi arkaly Pakistana hem-de Günorta Aziýanyň beýleki ýurtlaryna ibermäge mümkinçilik berer. 

 Halkalaýyn ulgamlar  

Ýurdumyzyň energoulgamynyň kadaly işlemegini üpjün etmek, onuň dürli bölekleriniň özara ätiýaçlandyrylmagyny gazanmak, Diýarymyzyň islendik sebitinden daşary ýurtlara elektrik energiýasyny ibermegiň mümkinçiliklerini artdyrmak maksady bilen, Ahal — Balkan — Daşoguz halkalaýyn energoulgamyny we degişli beketleri gurmak boýunça giň gerimli we uzak geljegi nazarlaýan işler alnyp barylýar. Häzirki wagtda Aşgabat — Mary — Lebap — Daşoguz aralygynda elektrik geçirijileri hereket edip, olar bu sebitleriň energiýa ulgamlaryny özara birleşdirýär. 

2021-nji ýylyň oktýabrynda Gahryman Arkadagymyzyň sanly ulgam arkaly güýjenmesi 220 kW, uzynlygy 421 kilometr bolan Ahal — Balkan ýokary woltly, iki zynjyrly täze asma elektrik geçirijisiniň işine ak pata bermegi bilen, ýurdumyzyň halkalaýyn elektrik ulgamynyň birinji tapgyry tamamlandy. Geljekde onuň Balkan — Daşoguz ugrunyň gurluşyk-gurnama işleriniň durmuşa geçirilmegi netijesinde ýurdumyzyň elektroenergetika ulgamyny bir bitewi halka birleşdirmek işi tamamlanar. 

 «Ýaşyl» energetika — döwrüň talaby 

Garaşsyz Watanymyz elektrik energiýasynyň önümçiliginde sebitde öňdebaryjy orunlaryň birini eýelemek bilen bir hatarda, daşky gurşawyň abadançylygyny döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biri hökmünde kesgitleýär. Diýarymyzda gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini giňden peýdalanmak babatda hem uly işler durmuşa geçirilýär. «Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň hem-de «Türkmenistanda 2030-njy ýyla çenli gaýtadan dikeldilýän energetikany ösdürmek boýunça Milli strategiýanyň» kabul edilmegi munuň aýdyň subutnamasydyr. 

2019-njy ýylyň 12-nji aprelinde tassyklanan «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitini 2019 — 2025-nji ýyllarda özleşdirmegiň Konsepsiýasyny» durmuşa ornaşdyrmak boýunça çäreleriň Meýilnamasyna laýyklykda, Balkan welaýatynyň Serdar etrabynyň çäginde kuwwatlylygy 10 MWt bolan köpugurly Gün we ýel elektrik stansiýasy gurulýar. Bu desga ýurdumyzyň taryhynda ekologiýa taýdan arassa elektrik energiýasyny öndürmäge ukyply «ýaşyl» tehnologiýalary ornaşdyrmagyň başlangyjy bolar. 2024-nji ýylda bu taslamanyň ulanylmaga berilmegi netijesinde «Altyn asyr» Türkmen kölüniň töwereginde peýda boljak döwrebap oba elektrik energiýasy bilen ygtybarly we bökdençsiz üpjün ediler. 

 Asylly tutumlar dowamat-dowam 

Energetika senagatynyň ösdürilmegi Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe durmuşa geçirilýän ykdysady strategiýanyň möhüm ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi. Ajaýyp zamanamyzyň binýadyny tutan Gahryman Arkadagymyzyň asylly ýoluny mynasyp dowam etdirýän hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow şu ýylyň maýynda Daşoguz welaýatynda toý sapary bilen bolmagynyň çäklerinde Balkan — Daşoguz howa elektrik geçirijisiniň gurluşygy bilen tanyşdy. Şonda döwlet Baştutanymyz içerki sarp edijileriň elektrik energiýasy bilen ygtybarly üpjünçiligini berkitmek bilen bir hatarda, ýurdumyzyň eksport kuwwatynyň artmagy ugrunda yhlas bilen zähmet çekýän işçilere minnetdarlyk bildirdi. 

20-nji iýulda hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda paýtagtymyzyň Büzmeýin etrabynda Energetika enjamlaryny abatlaýyş we hyzmat ediş merkezi açyldy. Merkezi Aziýada bu ugurda ýeke-täk hyzmat ediş desganyň ulanyşa berilmegi degişli enjamlary ýokary hil derejesinde, bellenilen möhletlerde abatlamaga mümkinçilik berer. Munuň özi ýurdumyzda hereket edýän elektrik stansiýalarynyň bökdençsiz hem-de doly güýjünde işledilmegine ýardam eder. 

12-nji awgustda hormatly Prezidentimiziň geçiren Ministrler Kabinetiniň göçme mejlisinde şu ýylyň ýedi aýynda milli ykdysadyýetiň pudaklarynda alnyp barlan işleriň netijeleri seljerildi. Şonda elektrik energiýasyny öndürmegiň ösüş depgininiň 112,8 göterime, daşary ýurtlara iberilen elektrik energiýasynyň ösüş depgininiň bolsa 141,3 göterime barabar bolandygy habar berildi. Bu görkezijiler elektrik energetikasy pudagynyň işgärleriniň mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllyk toýuny zähmet ýeňişleri bilen garşylaýandyklaryna şaýatlyk edýär. 

Ahmet GELDIÝEW,

«Watan».

Gözümiziň öňünde ösüp-özgerýän, maglumatlara hem kämillige teşne nesillerimiziň örňemegine giň ýol açýan bilim bütin dünýäde rowaçlyklaryň altyn açary diýlip atlandyrylýar. Bilim islendik ugurdan täze giňişlikleri açýar. Bilim ylma hem-de hünär kämilligine tarap ädilýän ädimlere bagtyýarlyk çaýýar, ynam berýär. Bilim durmuşymyzyň her bir ugrunda peýda bolýan täzeçilliklere düşünmäge, her bir hünärde günsaýyn täzelenip hem köpelip barýan şertlere kybap bolmaga ýardam berýär. Bilim adama öz dünýäsini, başarnyklaryny, ukybyny, zehinini açmaga kömek edýär. Okaýan adam durmuşda gaty seýrek ýalňyşýandyr, çünki bilim paýhasyň altyn çeşmesidir, paýhas bolsa her bir ädimde täze ugurlary, her bir işde bähbitli taraplary gözlemegi we tapmagy öwredýär.

Ýurdumyzyň dokma pudagynyň ýokary hilli önümlerini alyjylara hödürleýän ýörite dükanlaryň sany gözel paýtagtymyzda artmak bilen. Gelim-gidimi egsilmeýän bu dükanlaryň haýsy birine barsaň-da, ruhy lezzet beriji syýahatyň hözirini gören şekilli bolýarsyň. Gözüň ýagyny iýip barýan türkmen el halylary, lowurdap duran panbarhat matalarynyň dürli reňkli görnüşleri, gyz-gelinlerimiziň bezegi bolan ýaglyklar, sap nah ýüplükden dokalan matalar, olardan tikilen geýimler, sport we mekdep lybaslary ýurdumyzyň dokma senagatynyň ýeten belent derejesini görkezýär. Içerki we daşarky bazarlarda geçginli haryda öwrülip, köp görnüşliligi, bedene ýakymlylygy, göze gelüwliligi, ykjamlygy bilen alyjylaryň göwnünden turýan ol önümler türkmen dokmasynyň abraýyny belende göterýän milli brendlerimizdir.  

Şeýle dükanlaryň biri paýtagtymyzyň demirgazyk böleginde, Hoja Ahmet Ýasawy köçesiniň ugrunda ýerleşýär. Ildeşlerimiziň ösen islegini kanagatlandyrmaga ukyply bu dükandaky dokma önümleriniň hataryny zenanlardyr erkek adamlara niýetlenen möwsümleýin egin-eşikler bilen birlikde, çagalara niýetlenen naşyja geýimleriň-de dürli görnüşi düzýär.  

  Açylanyna onçakly köp wagt bolmadyk dükanyň tekjelerindäki gözüňi dokundyrýan egin-eşikleri synlanyňda, milli haryt nyşanlary bada-bat ünsüňi çekýär. Türkmeniň şöhratly taryhyny, bagtyýar şu günümizi şöhlelendirýän ol nyşanlar önümlere bezeg berýär, harydyň gymmatyny artdyrýar. Göze gelüwli, ekologiýa taýdan arassa bu önümlere isleg ýokary. Harytlar satyn alyndygy ýeri täzeleri bilen doldurylýar. Önümler häzirki zamanyň iň kämil tehnologiýalary bilen üpjün edilen iri dokma toplumlarynda, döwrebap önümçilik kärhanalarynda tikilen harytlardyr. Alyjylara hödürlenýän ýokary hilli önümleriň düzümine Kaka dokma toplumynyň «Jeýtun», Babadaýhan dokma toplumynyň «Mäne» nyşanly harytlarynyň goşulmagy türkmen dokmasynyň ösüşli ýolunda gazanylan ýene bir üstünlikli ädimdir. Köp görnüşli harytlaryň her birine mahsus biçüw, tikin, bezeg aýratynlyklary bu dokma toplumlarynda zähmet çekýän tikinçilerdir dizaýnerleriň döredijilikli hem sazlaşykly işlerinden habar berýär.  

Dürli şekiller, nyşanlar, nagyşlar bilen bezelip, alyjylara hödürlenýän dürli görnüşli önümler çagalaryň-da, uly ýaşlylaryň-da göwnünden turýar. Halkymyzyň höwes bilen satyn alýan jinsi önümlerini, sport, ýorgan-düşek we ýassykdaşy toplumlaryny, el süpürgiçleridir hammam donlaryny, şeýle hem beýleki ençeme önümleri bezeýän ol nagyşlar harytlaryň her birine milli äheň berýär we gözellik çaýýar. 

Işiň öňe ilerlemegi üçin her bir başlangyjyň şowly netije bermegini gazanmaly. Türkmen dokmaçylary üçin işiň müşgili ýok. Dünýäniň dokma önümçiliginde gazanylan öňdebaryjy tejribeleri özleşdirip, iň täze tehnologiýa enjamlaryna ezberlik bilen erk edýän türkmen dokmaçylarynyň elinden çykýan, «Türkmenistanda öndürildi» diýen belgili önümleriň hatarynda islendik möwsüme niýetlenen ýokary hilli egin-eşikleriň dürli görnüşini görmek bolýar. Milli öwüşgine aýratyn orun berlip tikilýän lybaslaryň her biriniň häzirki zamanyň ösen talabyna doly laýyk gelmegi, ekologiýa taýdan arassalygy bilen tapawutlanmagy guwandyryjy ýagdaýdyr.  

Aýnabat DURDYÝEWA.

«Türkmenistan».

Tebigy gözellikleriň, ýerüsti hem ýerasty baýlyklaryň mesgeni bolan ata Watanymyzdan çar tarapa uzaýan awtoulag we howa ýollary, deňiz hem derýa, demir ýollary mukaddes ýurt Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllyk şanly senesini mynasyp garşylamak hyjuwy bilen joşgunly zähmet çekýän halkymyzyň dünýä döwletleri bilen dost-doganlyk, özara bähbitli, hoşniýetli hyzmatdaşlyk, ynsanperwerlik gatnaşyklaryny pugtalandyryp, buýsançly göwünlere ylham berýär. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda umumadamzat gatnaşyklarynda ylalaşygy, özara bähbitli hyzmatdaşlygy pugtalandyrmakda guwandyryjy işler amala aşyrylýar. Biz şeýle ajaýyp hakykata paýtagtymyz Aşgabatda hormatly Prezidentimiziň başlyklyk etmeginde ýokary derejede geçirilen altynjy Hazar sammitiniň dowamynda, şeýle hem Ýewraziýada logistikany diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek boýunça «Halkara ulag-üstaşyr geçelgeleri: özara arabaglanyşyk we ösüş» atly halkara maslahatyň geçirilen günlerinde has-da aýdyň göz ýetirdik. 

«Men Gündogar — Günbatar hem-de Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça Ýewraziýada üstaşyr ulag akymlarynyň baglanyşdyryjy merkezi hökmünde Hazar deňzini «Mümkinçilikleriň deňzi» diýip atlandyrmagy hakykatdan daşda däl diýip hasaplaýaryn. Geljekde Hazaryň şeýle ähmiýetiniň has-da artjakdygyna ynanýaryn» diýip, Arkadagly Serdarymyz Hazarýaka döwletleriň döwlet Baştutanlarynyň altynjy Hazar sammitindäki çykyşynda aýratyn nygtady. Munuň özi dürli ugurlarda özara bähbitli, hoşniýetli hyzmatdaşlygy ösdürmekde Hazar deňziniň giň mümkinçiliklere eýedigini aýdyň görkezýär. Şol bir wagtda hem köp asyrlaryň dowamynda Ýewraziýa ýollarynyň söwda-ykdysady, medeni gatnaşyklarynyň merkezi bolan eziz Diýarymyzyň sebitiň ulag-logistika merkeziniň wezipesini doly ýerine ýetirmäge taýýardygyny äşgär edýär. Biziň ýurdumyz Merkezi Aziýanyň üstünden geçýän sebitleýin we sebitara ýollaryň çatrygynda, geo- grafik taýdan örän amatly ýerde ýerleşmek bilen, ägirt uly ulag-üstaşyr geçelgesiniň mümkinçiliklerine eýedir. Baky Bitarap döwletimiz, beýleki ugurlarda bolşy ýaly, ulaglar ulgamynda hem dünýä döwletleri, halkara guramalar bilen hoşniýetli we özara bähbitli hyzmatdaşlygy saklaýar hem-de bu ugurda netijeli işleri amala aşyrýar. 

Haýsy ýurtda asudalyk, parahatçylyk höküm sürýän bolsa, şol ýurduň ýollary abadandyr, illeri bagtyýardyr. Biz bu babatda doly buýsanmaga haklydyrys. Ýewropa we Aziýa yklymlarynyň arasynda ýerleşýän Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan döwletimiz bu gün asudalygy, hoşniýetli we parahatçylyk söýüjilikli daşary syýasaty bilen dünýä ýurtlarynyň ünsüni özüne çekýär. Döwletimizde halkara ulag-üstaşyr geçelgelerini döretmek bilen baglanyşykly öňe sürülýän oňyn başlangyçlar halkara jemgyýetçilik tarapyndan uly goldawa eýe bolýar. Dünýäniň ulaglar ulgamyna işjeň goşulyşýan berkarar ýurdumyzda Gündogar — Günbatar we Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça gurlan we gurulýan iri möçberli transkontinental ulag-üstaşyr geçelgeleriniň ähmiýeti barha artýar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ata Watanymyzdan çar tarapa uzaýan awto- ulag ýollary, howa we demir ýollary hem halkymyzyň dünýä döwletleri bilen dost-doganlyk gatnaşyklaryny pugtalandyrýar. Bu ýollaryň umu- madamzat gatnaşyklarynda ylalaşygy üpjün etmekdäki, özara bähbitli hyzmatdaşlygy pugtalandyrmakdaky ornuny hiç bir zat bilen ölçäp bolmaz. Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen mundan birnäçe ýyl ozal gurlup, ulanylmaga berlen, Demirgazyk buzly ummanyndan Hindi ummanyna çenli aralykda halk hojalyk ýüklerini daşamaga we ýolagçy gatnatmaga giň mümkinçilikleri açan, Uzak Gündogary, Aziýa we Ýewropa yklymlaryny baglanyşdyrýan Demirgazyk — Günorta halkara demir ýoly bu gün köp döwletleriň we halklaryň arasyndaky dost-doganlygyň, hoşniýetli gatnaşyklaryň berkemegine, ýurtlaryň söwda-ykdysady kuwwatynyň has-da ýokary derejelere göterilmegine ýardam berýär. 

Gojaman Hazar deňzi eziz Diýarymyzyň goňşy döwletler bilen netijeli gatnaşyklaryny ösdürmekde aýratyn orun tutýar. Bu gün sebitde iň iri portlaryň biri bolan Türkmenbaşy Halkara deňiz portundan Hazarýaka döwletleriň portlaryna yzygiderli gatnawlar amala aşyrylýar. Bu port Hazar deňzi sebitinde ýerleşýän portlaryň arasynda üstaşyr ýükleri geçirmekde öňdäki orunlaryň birini eýeleýär. 

«Lapis Lazuli» üstaşyr ulag geçelgesiniň ugry boýunça daşalýan ýükler hem demir we awtoulag ýollarynyň üsti bilen Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna gelip gowuşýar. Depesi ýaşyl Baýdakly gämiler Baku, Mahaçgala, Astrahan şäherleriniň portlaryna, Pars aýlagynyň ýurtlaryna ýükleriň daşalyşyny bökdençsiz amala aşyrýarlar. Olar suw ýollary arkaly goňşy döwletler bilen ykdysady hyzmatdaşlygy pugtalandyrmakda, halklaryň dostlukly gatnaşyklaryny ösdürmekde netijeli peýdalanylýar. Gämiler gojaman Hazaryň goýnunda öňde goýlan wezipeleri üstünlikli çözmekde, halklaryň söwda-ykdysady gatnaşyklarynyň ösdürilmeginde işjeň hereket etdirilýär. Şeýlelikde, geljegi uly bolan Türkmenbaşy Halkara deňiz porty häzirki zaman deňiz geçelgeler ulgamyny döretmekde örän uly ähmiýete eýe bolup, uly möçberli ýük akymlarynyň ýol uzaklygyny we wagtyny ep-esli azaltmaga mümkinçilik berýär hem-de Gara deňziň kenaryna, Ýewropa, Ýakyn Gündogara, Günorta Aziýa we Aziýa — Ýuwaş umman ýurtlaryna çykmak üçin amatly şertleri döredýär. 

Ýol çekmek, köpri gurmak dostlugy, doganlygy, ýakyn hem-de ygtybarly gatnaşyklary saklamagyň möhüm şertidir. Ol halklary parahatçylyga, abadançylyga, agzybirlige hem-de hoşniýetli gatnaşyklara çagyrýar. Ata Watanymyzdan ýollaryň çar tarapa uzamagy parahatçylykdan, gülläp ösüşlerden nyşandyr. Halkymyzyň asyrlardan aşyp gelýän bu ynsanperwer milli ýörelgeleri Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda rowaçlyklara beslenýär. Muňa welaýatymyzda Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän täze köpriniň düýbüniň tutulmagy hem aýdyň şaýatlyk etdi. Ajaýyp döwrümiziň bedew bady bilen okgunly öňe barýan galkynyşly günlerinde, «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda hormatly Prezidentimiziň Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän awtomobil köprüsiniň düýbüni tutup, onuň gurluşygyna ak pata bermegi ýatdan çykmajak taryhy waka boldy. Demirgazyk — Günorta ulag geçelgesiniň ugrunda guruljak bu köpri ýurdumyzda halkara ulag geçelgelerini ygtybarlylandyrmak üçin amatly şertleriň döredilýändigini, bu möhüm işe hemişe uly ähmiýet berilýändigini ýene bir gezek bütin dünýä aýan etdi. Bitarap Watanymyz dünýä ýurtlarynyň arasynda üstaşyr ulag geçelgeleri babatda özara bähbitli hyzmatdaşlygyň giňeldilmegini esasy wezipe hökmünde kesgitleýär. Şundan ugur alnyp, Garabogazköl aýlagynyň üstünden guruljak köpri hem halklaryň abadançylygynyň bähbidine hyzmat eder. 

Arkadagly Serdarymyzyň «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatda eden çykyşy — häzirki wagtda dünýä önümçiligindäki ýönekeý bolmadyk ýagdaýlarda hut ulag-kommunikasiýalar düzüminiň ykdysady gatnaşyklara zerur itergi berip biljekdigi babatdaky garaýyşlary berkarar döwletimiziň halkara giňişlikdäki belent abraýynyň, parahatçylyk söýüjilikli, dost-doganlyk ýörelgeleriniň beýany bolup ýaňlandy. BMG-niň howandarlygynda ýurdumyzyň başlangyjy bilen geçirilen maslahatyň dowamynda deňhukukly, özara bähbitli we hakyky hyzmatdaşlyk esasynda ählumumy ulag ulgamynda ileri tutulýan ugurlar kesgitlenildi. Bu forumyň kabul eden çözgütleri we teklipleri BMG-niň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler boýunça 2024-nji ýylda geçirilmegi göz öňünde tutulan üçünji maslahatyna taýýarlyk görmegiň esasyny düzdi. 

Şundan hem görnüşi ýaly, ýurdumyzda dünýä döwletleri bilen hoşniýetli, özara bähbitli gatnaşyklary üpjün etmekde möhüm işler üstünlikli amala aşyrylýar. Hormatly Prezidentimiziň nygtaýşy ýaly, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkara ulag geçelgelerini ygtybarlylandyrmak üçin amatly şertleriň döredilmegi döwletimizi yklymara ugurlar boýunça möhüm halkara geçelgä öwürýär. Häzirki zaman ulag we aragatnaşyk ulgamyny ösdürmek, dünýä ýurtlarynyň arasynda üstaşyr ulag geçelgeleri babatda özara bähbitli hyzmatdaşlygyň gerimini giňeltmek eziz Diýarymyzda döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. Bu syýasat ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmäge hem-de durnukly ösüşiň, ählumumy abadançylygyň, bagtyýarlygyň bähbidine giň sebit we halkara hyzmatdaşlygyny ýola goýmaga, döwletleriň biri-biri bilen ykdysady gatnaşyklaryny ýakynlaşdyrmaga, ýurtlaryň milli ykdysadyýetiniň kuwwatlanmagyna gönükdirilendir. 

Goý, bütin adamzadyň abadan durmuşy, halklaryň bagtyýarlygy ugrunda beýik işleri amala aşyrýan Arkadagly Serdarymyzyň jany sag, ömri uzak bolup, maksatlary myrat tapsyn! 

Toýmämmet Rejebow,

«Balkan».

«Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Balkan welaýatyndaky Gyýanly polimer zawody «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda täze belentliklere tarap ynamly gadam urýar. Häzirki zamanyň iň kämil tehnologiýalary bilen kemsiz enjamlaşdyrylan bu gaz-himiýa toplumy eziz Diýarymyzyň diňe bir tebigy gaz, nebit ýaly energiýa serişdeleriniň bazaryndaky tutýan ornuny pugtalandyrmak bilen çäklenmän, eýsem, onuň gymmat bahaly polimer önümleriniň bazarynda hem mynasyp ornuny üpjün etdi. Aslynda, türkmen hünärmenleri tarapyndan ygtybarly dolandyrylýan bu gaz-himiýa toplumy ata Watanymyz Türkmenistanyň energiýa serişdelerini öndürmek, şeýle hem daşarky bazarlara ugratmak bilen birlikde, innowasion tehnologiýalary ulanmak esasynda ýokary önümçilik pudagyny döredýändiginiň hem aýdyň güwäsidir. 

Himiýaçylaryň tutanýerli işleri netijesinde, «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen hasabat döwründe kärhana boýunça polietileniň 56 müň 985 tonnasy, polipropileniň bolsa 12 müň 250 tonnasy taýýarlanyldy we içerki hem-de daşarky bazarlara ugradyldy. Geçen ýylyň degişli döwrüne garanyňda, önümçiligiň ösüş depgini, degişlilikde, 108 göterime we 103,2 göterime çenli ýokarlandyryldy. 

Hojaberdi BAÝRAMOW.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda hem halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesi barha ýokarlanýar. Bu buýsançly hakykata Balkan welaýatynyň mysalynda-da aýdyň göz ýetirmek bolýar. Garaşsyz Diýarymyzyň bu sebitinde şu ýylyň ýedi aýynda senagat önümleriniň 11 milliard 225 million manatlyga barabary taýýarlanylyp, içerki we daşarky bazarlara ugradyldy. Önümleriň ýaryna golaýy hususy eýeçiligiň paýyna düşýär. Tutuş welaýat boýunça senagat önümlerini taýýarlamakda gazanylan ösüş depgininiň 128 göterime golaýlandygy aýratyn bellärliklidir. Elektrik energiýasyny ýerleşdirmekde gazanylan ösüş depgini guwandyryjy sepgide ýetdi. Welaýatda gürrüňi edilýän döwürde dürli görnüşli ýokary hilli azyk önümlerini taýýarlamakda hem guwandyryjy netijelere eýe bolundy. 

Ykdysadyýetiň esasy ulgamlarynda gazanylýan bu üstünlikler balkanlylaryň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlanmagyna täsirini ýetirýär. Şu ýylyň geçen hasabat döwründe tutuş welaýat boýunça bölekleýin satuwyň haryt dolanyşygy 3 milliard 804 million manada barabar boldy, bu ugurda 118 göterim ösüş gazanyldy. Gürrüňi edilýän ýanwar — iýul aýlarynda ýola goýlan bölekleýin satuwyň haryt dolanyşygynyň 3,4 milliard manatlykdan gowragynyň hususy eýeçiligiň paýyna düşýändigi bolsa aýratyn nygtalmaga mynasypdyr. 

Hojaberdi BAÝRAMOW.

Maýa goýum syýasaty milli ykdysadyýetiň ýokary ösüş depgininiň we netijeliliginiň üpjün edilmegine gönükdirilmek bilen, özüniň oňyn netijesini berýär. Bu ugurda öňde durýan wezipeleri dessin çözmek hem-de erkin bazar gatnaşyklaryny öňe ilerletmek, halk hojalygyny özgertmek, ählumumy söwda, ylmy-tehniki we ykdysady gatnaşyklaryň möhüm bölegi bolan täzeçil usullary giňden peýdalanmak we pugtalandyrmak üçin ykdysadyýete daşary ýurt maýasyny çekmek işiniň ähmiýeti barha ýokarlanýar.  

Uzak möhleti öz içine alýan maýa goýum maksatnamalary döwlet durmuşynyň we halk hojalygynyň ähli ulgamlarynda göz öňünde tutulýan özgertmeleriň ugurlaryny anyk kesgitleýän derwaýys resminamalar hökmünde tapawutlanýar. Türkmenistanyň ägirt uly tebigy serişdeleri, şeýle hem geografik taýdan amatly ýerleşmegi we üstaşyr mümkinçilikleri babatda bäsdeşlik artykmaçlyklaryndan ugur alynýar. Ýurdumyzyň sebitiň we yklymyň wajyp ulag-logistik ulgamyna öwrülmegi, peýdaly gazylyp alynýan çig mal ýataklaryny senagat taýdan gaýtadan işlemek we ýerli çig mal serişdelerinden ýokary goşmaça binýatly taýýar önümleri öndürmek ykdysadyýetiň wajyp ugurlarynyň biri bolup durýar. Daşarky we içerki ýagdaýlary deňeşdirmek, serişde binýadyny nazara almak bilen, uzak möhletleýin esasda tehniki we tehnologik ösüşiň has netijeli ýoluny saýlap almak birnäçe pudaklarda we kärhanalarda täzeçil strategiýany emele getirýär. 

Döwlet Baştutanymyz täze önümçilik kuwwatlyklaryna maýalaryň goýulmagy halk hojalygynyň durmuş ulgamynyň ähli pudaklarynyň ösüş maksatnamalaryna itergi bermäge, ýurdumyzyň önüm öndürijilerini, şol sanda hususyýetçileri goldamaga mümkinçilik berýär diýip belleýär. Munuň özi diňe bir daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümçilik bilen çäklenmän, eýsem, ýurdumyzyň girdejisiniň artmagynyň möhüm çeşmesi bolup durýan islegli harytlaryň hasabyna eksport mümkinçiliklerini giňeltmäge şert döredýär. Döwlet maýa goýum syýasatynyň esasy ugurlary milli ykdysadyýeti döwrebaplaşdyrmakdan we diwersifikasiýalaşdyrmakdan ybaratdyr. Ykdysadyýetiň önümçilik we durmuş maksatly ugurlaryna gönükdirilýän maýa goýumlary ýurduň önümçilik binýadyny düýpgöter özgerdýär. Ähli pudaklarda täze desgalaryň, durmuş-medeni maksatly binalaryň uly toplumlarynyň emele gelmegine şert döredýär. Bu bolsa, öz gezeginde, döwletiň baş maksadyna — halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň has-da ýokarlanmagyna mümkinçilik berýär.  

Netijeli durmuşa geçirilýän maýa goýum syýasaty «Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», şeýle-de, «Türkmenistanyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin daşary söwda Strategiýasynda» göz öňünde tutulan maksatlara ýetmekde möhüm orun eýeleýär. Şuňa laýyklykda, ýurdumyzda ykdysadyýetiň ösdürilmegine gönükdirilýän maýa goýumlaryň möçberi, olaryň ugurlary takyk kesgitlenýär. Meselem, üstümizdäki ýyl üçin milli ykdysadyýete gönükdirilen maýa goýumlaryň umumy möçberi 36,1 milliard manada deňdir. Şonuň 60,2 göterimi önümçilik ugruna, 39,2 göterimi durmuş-medeni maksatly işlere bölünendir. Bu sanlar önümçilige sarp edilýän maýa goýumlaryň möçberiniň ýylyň-ýylyna artýandygyny görkezýär. Munuň özi importyň ornuny tutýan ýokary hilli önümleri öndürmäge, milli manadyň hümmetini ýokarlandyrmaga we ilatyň hal-ýagdaýyny has gowulandyrmaga ýardam edýär. Maýa goýumlary öndürilýän önümiň ýa-da hödürlenýän hyzmatlaryň hasabyna ödeljek we ýurda girdeji getirjek önümçilige sarp edilmek bilen birlikde, durmuş maksatly ugurlara hem gönükdirilýär. Bu zähmet adamynyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň yzygiderli gowulandyrylmagy ugrunda hem ägirt uly maýanyň özleşdirilýändigini aňlatmak bilen, çykdajylaryň halkyň önümçilikde çekýän halal zähmeti arkaly döwlete girdeji getirmeginiň hasabyna ödelýändigini görkezýär.  

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli pudaklary häzirki zaman innowasion ýoly bilen ösdürilýär, olaryň döwrebap ösüşiniň üpjün edilmegini şertlendirýän sanly ulgam ähli ministrliklere, pudaklaýyn dolandyryş edaralaryna tapgyrlaýyn esasda yzygiderli ornaşdyrylýar. «Eksport-import amallary üçin bir penjire» bitewi döwlet maglumat ulgamy pudaklary sanlylaşdyrmagyň çäklerinde döredilýän ulgamlaryň biridir. Sanly ulgam köpugurly özgertmeleriň üstünlikli amala aşyrylmagyna, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň has-da ýokarlandyrylmagyna, iri möçberli maksatnamalaryň işlenip taýýarlanmagyna aýratyn oňyn täsirini ýetirýär. 

Ýurdumyzda daşary syýasat ugrunda alnyp barylýan döwlet işleriniň geriminiň has giňelýän, dünýä döwletleri bilen syýasy, ykdysady, medeni we söwda gatnaşyklarynyň ösdürilýän, ulag-üstaşyr ýükleriniň yzygiderli artdyrylýan döwründe gümrük işiniň hukuk gatnaşyklaryny kämilleşdirmek hem-de ony halkara hukugyň umumy ykrar edilen kadalaryna laýyk getirmek barada deputatlaryň öňünde goýlan wezipelerden ugur alnyp, şu ýylyň iýul aýynda Milli Geňeşiň Mejlisi tarapyndan «Türkmenistanyň Gümrük kodeksine goşmaçalar girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi we Halk Maslahaty tarapyndan tassyklanyldy. Resminama laýyklykda, Türkmenistanyň gümrük serhedinden harytlary we ulag serişdelerini geçirmek boýunça dahylly taraplaryň gümrük edaralarynyň hem-de rugsat beriş we gözegçilik wezipelerini amala aşyrýan beýleki ygtyýarly edaralaryň özara hereketleri sanly ulgam arkaly, ýagny «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamy arkaly amala aşyrylar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» bellenen wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek we milli ykdysadyýetimize sanly ulgamy giňden ornaşdyrmak babatynda toplumlaýyn işler yzygiderli ýerine ýetirilýär. Konsepsiýany durmuşa geçirmegiň çäklerinde köpugurly «Bir penjire» ulgamynyň maglumatlary toplaýyş, işleýiş we goraýyş milli maglumat merkeziniň döredilmegi ýurdumyzda sanly ykdysadyýetimiziň ösmegine uly itergi berýär. Ýurdumyzyň Daşary işler ministrliginiň ýardam bermeginde, Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugy, Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasy hem-de Söwda we ösüş Konferensiýasy bilen hyzmatdaşlykda «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamyny ornaşdyrmak babatda Taslama resminamasyny durmuşa geçirmek boýunça işler alnyp barylýar. 2020-nji ýylyň 11-nji dekabrynda ýurdumyzyň hemişelik Bitaraplygynyň şanly 25 ýyllygyna bagyşlanyp geçirilen halkara serginiň çäklerinde Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugy bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasynyň arasynda «Eksport-import amallary üçin bir penjire» atly 2021 — 2023-nji ýyllar üçin Taslama resminamasyna gol çekildi. 

Bu Taslama resminama laýyklykda, eksport we import amallarynda gözegçilige gatnaşýan döwlet gözegçilik edaralarynyň hem-de daşary ykdysady işe gatnaşyjylaryň arasyndaky özara iş gatnaşyklaryny ýönekeýleşdirmek we sazlaşdyrmak, şeýle hem gümrük taýdan resmileşdirme işleri amala aşyrylanda, pudagara töwekgelçiligi dolandyrmak ulgamynyň işini ýola goýmak meýilleşdirilýär. Şol sanda eksport-import amallaryna gatnaşýan ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň hem-de jemgyýetçilik guramalarynyň arasynda resmileşdirilen rugsat beriş resminamalarynyň elektron nusgasynyň dolanyşygy ýola goýlar.  

Taslama resminamasynyň durmuşa geçirilmegi, «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň ýurdumyzda ornaşdyrylmagy bilen, işewürlik şertleriniň gowulanmagy, amatly daşary söwda gurşawynyň döredilmegi we daşary ýurt maýa goýumlarynyň çekilmegi, ýurdumyzyň daşary söwdasynyň ösmegi, Türkmenistanyň halkara söwda bazarynda ornunyň ýokarlanmagy we berkemegi üçin oňaýly şert dörär. Şeýle hem daşary ykdysady işe gatnaşyjy taraplaryň bilelikde alyp barýan işleriniň ählisiniň sanly ulgama geçirilmegine, wagtyň tygşytlanmagyna, kagyz dolanyşygynyň azalmagyna, maglumatyň hereketde bolmagyna giň mümkinçilik berer. 

Milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda sanly ulgamy giňden ornaşdyrmak arkaly ýokary tehnologiýaly we bäsdeşlige ukyply sanly ykdysadyýeti ösdürmek maksady bilen, Türkmenistanyň Prezidentiniň 2021-nji ýylyň 12-nji fewralynda gol çeken Kararyna laýyklykda, «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň işini utgaşdyrmak boýunça Pudagara topar döredilip, onuň düzümi we Düzgünnamasy tassyklandy, Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugy «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň işini utgaşdyrmak boýunça ygtyýarly edara diýlip kesgitlendi. 

Şol ýylyň 27-nji fewralynda Pudagara toparyň birinji mejlisi geçirildi. Gümrük gullugynyň guramagynda geçirilen mejlisde «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň işini utgaşdyrmak maksady bilen Pudagara iş toparyny döretmek hakynda çözgüt kabul edildi. Pudagara topara gatnaşýan ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň we jemgyýetçilik guramalarynyň hukukçylaryndan, maglumat tehnologiýalary boýunça hünärmenlerinden we eksport-import amallarynda resmileşdirme işlerini alyp barýan wekillerinden ybarat bolan Pudagara iş toparynyň agzalary tassyklanyldy. Şeýle hem «Kiberhowpsuzlyk hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna we Türkmenistanyň Konstitusiýasyna laýyklykda, Pudagara iş topary tarapyndan «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň maglumat infrastrukturasynyň howpsuzlygyny üpjün etmegiň tertibi we aýratynlyklary kesgitlendi. 

Mälim bolşy ýaly, 2020-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan başlap, Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugynda gümrük taýdan resmileşdirmek işlerini doly awtomatlaşdyrýan «ASYCUDA World» utgaşdyrylan gümrük maglumat ulgamy işe girizildi. Bu ulgam «Bir penjiräniň» ýurdumyzda giňden ornaşdyrylmagynda amatly şertleri döretmek bilen, oňa binýat bolup hyzmat edýär. Munuň özi ýurdumyzda sanly ulgamyň giňden ornaşdyrylýandygynyň, şeýle hem Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin innowasiýalary höweslendirmek we gümrük amallaryny döwrebaplaşdyrmak boýunça guramaçylykly işleriň yzygiderli alnyp barylýandygynyň aýdyň subutnamasydyr. 

«Bir penjire» ulgamy pudagara hyzmatdaşlygyň hem-de dessin maglumat alyşmagyň ösen düzümleriniň kemala getirilmegi üçin täze mümkinçilikleri açýar. Bu mümkinçilikleriň hatarynda uzak aralykdan maglumatlary geçirmek hem-de olara gözegçiligi ýola goýmak, gümrük resmileşdirmesi üçin zerur resminamalaryň sanyny azaltmak, ýerine ýetiriji ýa-da beýleki edaranyň çözgüdiniň netijelerini ylalaşmak we beýleki hyzmatlary bir ýerde jemlemek, harytlaryň eksport we import edilmegi bilen baglylykda ähli tölegleri elektron görnüşde tölemek ýaly amallary bellemeli. Şeýlelikde, munuň özi harytlary gümrük taýdan resmileşdirmek işiniň wagtyny tygşytlamaga ýardam eder. Mundan başga-da, ulgamyň ornaşdyrylmagynyň netijesinde, ýurdumyzyň daşary ykdysady işine gatnaşyjylaryň ygtyýarnamalary we beýleki rugsat beriş resminamalaryny ýygnamak üçin dürli edaralara gatnamazdan, sanly hyzmatdan peýdalanyp, bu ulgamyň üsti bilen elektron görnüşde arza bilen ýüz tutmak esasynda ähli gerekli resminamalary almaga mümkinçilik berer.  

«Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň ýurdumyzda üstünlikli ornaşdyrylmagy üçin Pudagara toparyň agzalarynyň özara hereketiniň utgaşdyrylyp alnyp barylmagy hökmany wezipeleriň biridir. Şol sebäpden hem, «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanunyndan ugur alnyp, dünýä tejribesinde bar bolan kanunçylyk namalaryna salgylanyp, «Bir penjire» ulgamyny ornaşdyrmak babatda kanunçylyk-hukuk binýadyna zerur üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmek üçin möhüm çäreler görülýär.  

Bu Taslama resminamasynyň uzak möhletli maksady döwlet edaralaryny güýçlendirmek, döwlet maliýeleşdirmesini gowulandyrmak we gurşawyň netijeliligini ýokarlandyrmak, daşary söwdany amala aşyrmak boýunça hususy telekeçiligiň wekilleriniň iş şertlerini has-da kämilleşdirmek arkaly Türkmenistanyň ykdysadyýetini berkitmegi, ýurduň üstaşyr geçirmek mümkinçiliklerini güýçlendirmegi we onuň dünýädäki we sebitdäki söwda kuwwatyny artdyrmagy göz öňünde tutýar. 

«Bir penjire» ulgamynyň üsti bilen döwlet edaralarynyň ýerine ýetirýän eksport-import işleriniň amatlylygy we awtomatlaşdyrylmagy, degişli edaralar tarapyndan berilýän ygtyýarnamalaryň we beýleki rugsat beriş resminamalarynyň, şeýle hem ol resminamalary almak üçin ýüztutmalaryň, geçirilýän tölegleriň elektron görnüşde bolmagy amallaryň bökdençsiz amala aşyrylmagyna oňyn şert döreder. Bu bolsa gözegçiligiň elektron görnüşde ýerine ýetirilmegi üçin her bir edaranyň ygtyýarlyklarynyň çäklerinde bitewi merkezleşdirilen maglumatlar binýadyny kemala getirer. Eksport-import amallary bilen bagly işler söwda jemgyýetçiligine gatnaşýan ähli taraplar üçin «Bir penjire» ulgamynyň üsti bilen amala aşyrylar we onda ýerine ýetirilýän işler, girizilýän maglumatlar bitewi maglumatlar binýadynda saklanar. Şeýlelik bilen, döwlet gözegçilik edaralaryna, daşary ykdysady işe gatnaşyjylara iş tertiplerini ýönekeýleşdirmek we sazlaşdyrmak, adalatly söwdany ýola goýmak, ýurduň halkara we işewürlik derejesini ýokarlandyrmak boýunça ýokary netijeleri gazanmaga badalga berer.  

«Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamy 22 sany moduly öz içine alyp, bu ulgamy ornaşdyrmak boýunça Pudagara toparyň düzümine girýän her bir edara üçin aýratynlykda işlenip taýýarlanylar we ol 9 sany wezipeleýin düzüm birliklerinden ybarat bolar. 

Bu ulgamyň esasy düzüm bölegi şahsy iş otagynyň dolandyryş panelidir. Onuň üsti bilen her bir ulanyjy üçin öz ygtyýarlyklaryny umumy görmäge, ýagny özüne degişli resminamalar boýunça amallary ýerine ýetirmäge, habarlary degişli edaralara ugratmaga, şeýle hem resminamalaryň ýagdaýyny yzarlamaga we gözegçilik etmäge, şahsy sazlamalaryny üýtgetmäge ýa-da goşmaçalary girizmäge, ulanyjy adyny we giriş açar sözüni çalyşmaga mümkinçilikler dörediler.  

Aýratyn dolandyryş panelleri bolsa, doly ýa-da bölekleýin elektron resminamalary we wezipeleri gözden geçirmek, şeýle hem şahsy otagyň sazlamalaryny görmek hem-de üýtgetmek üçin niýetlener. Ulgamda şahsy iş otagyny döretmek arkaly hyzmatlar elektron usulda bir ulgamdan (portaldan) peýdalanmagyň üsti bilen amala aşyrylar. 

«Bir penjire» ulgamynyň ornaşdyrylmagy halkara konwensiýalaryň we abraýly halkara guramalaryň teklipleriniň talaplaryna laýyk gelýär. Ol «Gümrük amallarynyň ýönekeýleşdirilmegi we sazlaşyklylygy hakyndaky halkara Konwensiýasynyň» (Kioto konwensiýasynyň), Bütindünýä Söwda Guramasynyň Söwda amallaryny ýönekeýleşdirmek baradaky Ylalaşygynyň, Birleşen Milletler Guramasynyň Ýewropa ykdysady komissiýasynyň 33 — 35-nji teklipleriniň we birnäçe beýleki halkara şertnamalaryň talaplaryny doly kanagatlandyrýar.  

Milli ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny döwrebaplaşdyrmak, ýurdumyzy mundan beýläk-de ösdürmek ugrunda edýän aladalary üçin hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, belent maksatlary hemişe rowaç bolsun! 

Serdar ARAZOW,

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň Ykdysady meseleler baradaky komitetiniň başlygy.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe gönüden-göni Arkadagly Serdarymyzyň tagallasy bilen ýurdumyz ykdysadyýetiň ähli ugurlarynda durnukly ösüş gazanýar. Munuň özi hojalygy ýöretmegiň täzeçil usullarynyň ornaşdyrylmagy, dünýäniň ösen tejribesiniň işjeň öwrenilmegi netijesinde amal boldy. Şunuň bilen baglylykda, häzirki döwürde ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň we sebitleriň durnukly ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen toplumlaýyn çäreler amala aşyrylýar. Yzygiderli durmuşa geçirilýän toplumlaýyn işleriň netijesinde ýurdumyzda jemi içerki önümiň ösüş depgininiň 6 göterim derejesinde saklanýar. Bu bolsa ýurdumyzyň makroykdysady görkezijileriniň ýokary bolmagynyň baş şertini emele getirýär. Ministrler Kabinetiniň şu ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetirilen işleriň jemlerine bagyşlanyp geçirilen mejlisde şu ýylyň dowamynda öndürilen önümleriň möçberleriniň geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 11,5 göterim artandygy barada aýdyldy. Munuň özi ýurdumyzyň ykdysady, maliýe we bank toplumynyň düzümlerinde «Türkmenistanda 2019 – 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» hem-de «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 – 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynda» bellenen çäreleriň üstünlikli ýerine ýetirilýändigini görkezýär.  

Döwlet Baştutanymyzyň belleýşi ýaly, 2022 – 2028-nji ýyllarda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň hem-de Oba milli maksatnamalarynda Garaşsyz ýurdumyzyň ýakyn ýedi ýyl üçin ykdysady strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlary kesgitlendi. Şeýlelikde, Arkadagly Serdarymyzyň tagallasy bilen mähriban halkymyzyň abadançylygyna we gülläp ösmegine gönükdirilen beýik başlangyçlar hem-de giň gerimli özgertmeler üstünlikli amala aşyrylýar.  

Häzirki döwürde ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň parasatly ýolbaşçylygynda «Döwlet adam üçindir!» diýen şygary baş ýörelge edinýän oňyn syýasat alnyp barylýar. Onda halkymyzyň bagtyýar durmuşynyň üpjün edilmegi, milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşi bilen baglanyşykly möhüm wezipeleri kesgitlenýär. Olaryň sazlaşykly amala aşyrylmagy bolsa ýurdumyzyň abadançylyk derejesiniň ýokarlanmagyny, milli ykdysadyýetimiziň kuwwatlanmagyny şertlendirýär.  

Döwlet Baştutanymyzyň yzygiderli tagallasy netijesinde, milli ykdysadyýetimiziň pudaklary üçin kesgitlenen wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegine möhüm ähmiýet berilýär. Şunda önümçiligiň ähli ulgamlaryna häzirki zamanyň ösen tehnologiýalaryny, sanly ulgamy ornaşdyrmak meselelerine zerur üns berilýär. Bu bolsa ýurdumyzda sanly ykdysadyýet strategiýasynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň nobatdaky subutnamasydyr. Döwlet tarapyndan kabul edilen Maksatnamalara laýyklykda, ýurdumyzy durmuş-ykdysady we medeni taýdan ösdürmegi üpjün etmek boýunça degişli işler batly depginlerde dowam edýär. Şunda jemi içerki önümiň ösüş depginini saklamak, döwletiň girdejilerini mundan beýläk-de artdyrmak hem-de ykdysadyýetde bazar gatnaşyklaryny ösdürmek meseleleri häzirki döwrüň wajyp wezipeleriniň hatarynda kesgitlenildi.  

Bu gün hormatly Prezidentimiziň alyp barýan döwlet syýasatynda zähmet serişdelerini netijeli dolandyrmak hem-de zähmet bazarynyň meselelerini utgaşdyrmak boýunça çäreler möhüm orun eýeleýär. Şunuň bilen baglylykda, milli ykdysadyýetimiziň ähli ulgamlarynda, önümçilik toplumlarynda täze iş orunlarynyň döredilmegine möhüm ähmiýet berilýär. Munuň özi ykdysadyýetimiziň kuwwatlanmagy bilen bir hatarda halkymyzyň durmuş derejesiniň ýokarlanmagyny üpjün edýär. Hormatly Prezidentimiziň tabşyrygyna laýyklykda, ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi goldamagyň gaznasynyň işi yzygiderli kämilleşdirilýär. Bu bolsa ykdysadyýetiň pudaklarynyň durnukly ösüşini üpjün etmekde zerurdyr. Şeýlelikde, Türkmenistan dünýäde ykdysady taýdan kuwwatly, maýa goýum işjeňligini ösdürmek üçin ähli zerur amatlyklary özünde jemleýän ýurt hökmünde ykrar edildi. Munuň özi Arkadagly Serdarymyzyň durmuş ulgamyny nazarlaýan syýasatynyň giň goldawa eýe bolýandygyna we ýurdumyzyň halkara giňişligindäki abraýynyň belende galýandygynyň aýdyň beýanydyr. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň ykdysady taýdan ösüşi we Arkadagly Serdarymyzyň alyp barýan «açyk gapylar» syýasaty dünýä jemgyýetçiliginiň we köpsanly ýurtlaryň, olaryň işewür düzümleriniň Türkmenistan bilen özara bähbitli hyzmatdaşlyga bolan gyzyklanmalarynyň artmagyny şertlendirýär. Munuň özi ýurdumyzda halkara hyzmatdaşlyk gatnaşyklary ösdürmek arkaly ykdysady ösüşe giň ýol açylýandygyny görkezýär.  

Alym ANNAMYRADOW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň rektory.

2022-nji ýylyň ýedi aýynda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň jemleri 

•  «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň ýedi aýynyň jemleri boýunça Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 103,6 göterim we çykdajy bölegi 97,4 göterim ýerine ýetirildi. Hasabat döwrüniň ýedi aýyň jemleri boýunça toplumlaýyn çäreleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde jemi içerki önümiň durnukly ösüş depgini üpjün edildi. Hasabat döwründe, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 11,5 göterim artdy. Ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda oňyn netijeler gazanyldy. Ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haklary 2021-nji ýylyň degişli döwrüne görä, 10,4 göterim ýokarlandy. Aýlyk zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary doly maliýeleşdirildi. Hasabat döwründe maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen düýpli maýa goýumlarynyň möçberi 13,4 milliard manada deň boldy. 2022-nji ýylyň ýedi aýynda Oba milli maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde ýurdumyz boýunça durmuş maksatly desgalaryň, ýaşaýyş jaýlarynyň, suw we lagym arassalaýjy desgalaryň hem-de inženerçilik ulgamlarynyň gurluşygy dowam etdi.  

•  Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasy ugruny yzygiderli durmuşa geçirmek hem-de öňde goýlan wezipeleri çözmek maksady bilen, hasabat döwründe maksadalaýyk işler amala aşyryldy. Sebit we halkara derejesinde netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek bilen baglylykda, ýokary derejedäki saparlara, gepleşiklere we duşuşyklara aýratyn ähmiýet berilýär. Şunuň bilen baglylykda, aprel aýynda Türkmenistana Hindistan Respublikasynyň Prezidentiniň döwlet saparynyň hem-de Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň Prezidentiniň iş saparynyň bolandygy bellenildi. Hasabat döwründe döwlet Baştutanymyz Russiýa Federasiýasyna we Eýran Yslam Respublikasyna resmi saparlary hem-de Özbegistan Respublikasyna döwlet saparyny amala aşyrdy. Iýun aýynda paýtagtymyzda hormatly Prezidentimiziň başlyklyk etmeginde altynjy Hazar Sammitiniň geçirilmegi möhüm waka boldy. Şeýle hem şu ýylyň 7-nji iýunynda Türkmenistanyň Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 77-nji mejlisiniň wise-başlyklygyna biragyzdan saýlanyldy. Hasabat döwründe hormatly Prezidentimiziň birnäçe ýurtlaryň ýolbaşçylary bilen telefon arkaly söhbetdeşlikleri geçirildi. Daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen, şol sanda bilelikdäki hökümetara toparlarynyň hem-de beýleki degişli düzümleriň çäklerinde özara bähbitli söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça duşuşyklar we gepleşikler geçirildi.  

•  Nebiti we gaz kondensatyny çykarmagyň meýilnamasy, şol sanda «Türkmennebit» döwlet konserni tarapyndan 100,7 göterim berjaý edildi. Nebit we gaz kondensaty bilen üpjün etmegiň meýilnamasy 111,2 göterim ýerine ýetirildi. Nebiti gaýtadan işlemegiň meýilnamasy 110,2 göterim, benzinleri öndürmegiň meýilnamasy 117,4 göterim, dizel ýangyjyny öndürmegiň meýilnamasy 112,2 göterim, polipropilen öndürmegiň meýilnamasy 125,6 göterim, çalgy ýaglaryny öndürmegiň meýilnamasy 115,2 göterim, suwuklandyrylan gazy öndürmegiň meýilnamasy 115 göterim ýerine ýetirildi. Hasabat döwründe tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 113,6 göterim, «mawy ýangyjy» eksport etmegiň meýilnamasy 123,6 göterim berjaý edildi.  

•  2022-nji ýylyň ýedi aýynda gurluşyk-senagat toplumynda önümleri öndürmegiň we işleri ýerine ýetirmegiň meýilnamasy 152,5 göterim berjaý edildi. Gurluşyk we binagärlik ministrligi boýunça şu ýylyň ýanwar-iýul aýlarynda ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 114,7 göterim berjaý edildi. Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrligi öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasyny 167,7 göterim ýerine ýetirdi. Ýylyň başyndan bäri Energetika ministrligi boýunça öndürilen önümleriň, ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň meýilnamasy 128,4 göterim berjaý edildi. Elektrik energiýasyny öndürmegiň ösüşi 112,8 göterime, daşary ýurtlara iberilen elektrik energiýasynyň ösüşi bolsa, 141,3 göterime barabar boldy. «Türkmenhimiýa» döwlet konserni tarapyndan hasabat döwründe önüm öndürmegiň we hyzmatlary ýerine ýetirmegiň meýilnamasy 181,1 göterim ýerine ýetirildi. Awtomobil ýollarynyň gurluşygyny dolandyrmak baradaky döwlet agentligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň meýilnamasy 100,9 göterim berjaý edildi. Hasabat döwründe Aşgabat şäheriniň häkimligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň hem-de hyzmatlaryň meýilnamasy 120,3 göterim berjaý edildi.  

•  Obasenagat toplumy boýunça önümçiligiň ösüşi geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 108,1 göterime barabar boldy. Şunda Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi boýunça bu görkeziji 108,5 göterime, Suw hojalygy baradaky döwlet komiteti boýunça 104,1 göterime, «Türkmen atlary» döwlet birleşigi boýunça bolsa, 103,3 göterime deň boldy. Ähli pudaklaýyn düzümler tarapyndan maýa goýumlaryny özleşdirmek boýunça meýilnama 161,4 göterim ýerine ýetirildi. Häzirki wagtda welaýatlarda möwsümleýin oba hojalyk işleri dowam edýär. Güýzlük bugdaý ekişine hem-de öňümizdäki pagta ýygym möwsümine toplumlaýyn taýýarlyk görülýär.  

•  2022-nji ýylyň ilkinji ýedi aýynda Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça söwda dolanyşygynyň ösüş depgini geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 103,5 göterime barabar boldy. Önümleri öndürmegiň ösüş depgini 107,9 göterime deň boldy. Dokma senagaty ministrligi boýunça geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, nah ýüplügiň öndürilişi 134,3 göterime, nah matalar 129,8 göterime, tikin we trikotaž önümleri 114,7 göterime, gön önümleri 107,7 göterime barabar boldy. «Türkmenhaly» döwlet birleşiginiň kärhanalarynda haly önümçiliginiň meýilnamasy 119,9 göterim ýerine ýetirildi. Döwlet haryt-çig mal biržasynda hasabat döwründe 172 birža söwdalary geçirilip, şolarda 21 müň 92 şertnama hasaba alyndy. Söwda-senagat edarasy boýunça şu ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetirilen işleriň ösüş depgini 113,6 göterime deň boldy. Hasabat döwründe sergileriň 11-si hem-de maslahatlaryň 33-si geçirildi. Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça oba hojalyk we azyk önümleriniň önümçiliginiň ösüşi 167,9 göterime hem-de senagat önümleriniň ösüş depgini 109,2 göterime deň boldy.  

•  Ulag we kommunikasiýalar toplumy boýunça ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň ösüşi 112,7 göterime barabar boldy. Awtomobil, demir ýol, howa, deňiz we derýa ulaglary arkaly ýük daşamagyň meýilnamasy 111,2 göterim, ýük dolanyşygy boýunça meýilnama bolsa 109,2 göterim berjaý edildi. Şu ýylyň ýanwar-iýul aýlarynda «Türkmendemirýollary» agentligi boýunça ýerine ýetirilen hyzmatlaryň ösüşi 111,2 göterime, «Türkmenawtoulaglary» agentligi boýunça 133,5 göterime, «Türkmenhowaýollary» agentligi boýunça 120 göterime, «Türkmendeňizderýaýollary» agentligi boýunça 113,7 göterime, «Türkmenaragatnaşyk» agentligi boýunça bolsa 107,5 göterime barabar boldy.  

•  Hasabat döwründe bilim işleri döwrebaplaşdyrylyp, sanly bilimi ösdürmek boýunça işler dowam etdirildi. Talyp we okuwçy ýaşlar halkara ders-internet bäsleşiklerinde üstünlikli çykyş edip, medallara mynasyp boldular. Ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde sanly ulgam arkaly halkara internet-olimpiadalary geçirildi. «Garaşsyzlygyň merjen däneleri», «Ýylyň terbiýeçisi-2022», «Ýylyň mugallymy-2022», «Talyp gözeli-2022» bäsleşikleri guramaçylykly geçirildi. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ylym, tehnika we innowasion tehnologiýalar» atly halkara ylmy maslahaty, ýaşlaryň arasynda ylmy işler boýunça geçirilen bäsleşigiň ýeňijilerini sylaglamak dabarasy boldy. Ýurdumyzyň bejeriş-öňüni alyş edaralarynda lukmançylygyň dürli ugurlary boýunça meýilnamalaýyn işler dowam etdirildi. Döwlet Baştutanymyzyň Kararyna laýyklykda, buýan köküni gaýtadan işleýän kärhananyň gurluşygyna badalga berildi. Türkmenbaşy şäherindäki köpugurly, Daşoguz şäherindäki köpugurly we onkologiýa hassahanalarynyň dabaraly açylyşlary boldy. 

•  Medeniýet ulgamynda ýylyň şygary hem-de milli baýramlar we medeni-durmuş maksatly desgalaryň açylmagy mynasybetli dürli medeni-köpçülikleýin çäreler geçirildi. Birnäçe döredijilik bäsleşikleri yglan edildi. Hasabat döwründe teatrlara «Milli» ýa-da «Akademiki» hukuk derejesini bermegiň tertibi, muzeýlere «Milli» hukuk derejesini bermegiň tertibi we şertleri, şeýle hem Milli taryhy-medeni mirasyň obýektlerini aýap saklamagyň, goramagyň, öwrenmegiň hem-de olara syýahatçylary çekmegiň 2022 – 2028-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy tassyklanyldy. Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 31 ýyllyk baýramy mynasybetli dabaralary we çäreleri ýokary derejede geçirmek boýunça guramaçylyk komiteti döredildi we şu güne çenli onuň iki mejlisi geçirildi. Hasabat döwründe Medeniýet ministrligi tarapyndan «Türkmen keşdeçilik sungaty» hem-de «Türkmenistanyň gadymyýeti: ylmy barlaglar we ýadygärlikleriň rejelenilişi» atly kitap taýýarlanyldy we türkmen, rus we iňlis dillerinde neşir edildi. Köptaraplaýyn we milli hödürnamalary ÝUNESKO-nyň degişli sanawlaryna girizmek boýunça işler alnyp baryldy. Aşgabatda teatr festiwaly, şeýle hem Mary welaýatynda Medeniýet hepdeligi üstünlikli geçirildi. Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet güni mynasybetli giň gerimli baýramçylyk dabaralary guraldy. 

•  Milli Geňeşiň Mejlisi tarapyndan ýylyň başyndan bäri milli kanunçylygy has-da kämilleşdirmek boýunça işler alnyp barylýar. Mejlisiň agzalary ýurdumyzyň welaýatlaryna iş saparlaryny amala aşyrýarlar. Şol saparlaryň dowamynda döwletimiziň içeri we daşary syýasatyny düşündirmek, milli däpleri hem-de halkymyzyň taryhy-medeni gymmatlyklaryny wagyz etmek, ýaşlary watançylyk ruhunda terbiýelemek boýunça işler alnyp barylýar.  

•  Ýylyň başyndan bäri Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň birinji çagyrylyşynyň üç mejlisi geçirildi. Olaryň barşynda birnäçe kanunlar ara alnyp maslahatlaşyldy we makullanyldy. Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy ýurdumyzyň welaýatlarynda iş saparlarynda bolup, dürli pudaklaryň işgärleri, daýhanlar, ýaşlar bilen duşuşyp, olaryň ýaşaýyş-durmuş şertleri, şol sanda zähmet çekmek, okamak, sazlaşykly ösmek üçin döredilýän mümkinçilikler bilen gyzyklanýar hem-de kanunçylygy kämilleşdirmek boýunça täze wezipeleri kesgitleýär. Geçirilen halkara çäreleriň hatarynda Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýa Federasiýasynyň Parlamentara forumy bar.