Hormatly jenap Başlyk!
Hormatly jenap Baş sekretar!

Ilki bilen jenap Wolkan Bozkyry Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 75-nji mejlisiniň başlygy wezipesine saýlanylmagy bilen gutlamaga hem-de oňa bu jogapkärli wezipede üstünlikleri arzuw etmäge rugsat ediň!

Jenap Tijany Muhammad-Banda BMG-niň Baş Assambleýasynyň tamamlanan 74-nji mejlisiniň başlygy hökmünde onuň alyp baran başarnykly we netijeli işleri üçin biziň tüýs ýürekden minnetdarlygymyzy kabul etmegini haýyş edýärin.

Hormatly mejlise gatnaşyjylar!
Hanymlar we jenaplar!

Men çykyşymy Ýer ýüzüniň koronawirus pandemiýasynyň täsirine döz gelmedik ýaşaýjylarynyň sanynyň ýüz müňlerçä ýetmegi zerarly, çuňňur gynanç sözlerini beýan etmekden başlamak isleýärin.

Men şeýle hem lukmanlara, bu ulgamyň işgärlerine, tehniki hünärmenlerine, meýletinçilere, dünýäniň dürli künjeklerinde adamlaryň ömrüni we saglygyny halas etmegiň hatyrasyna ençeme aýlaryň dowamynda yhlasly zähmet çekýänleriň ählisine guwanýandygymy aýdýaryn hem-de olara minnetdarlyk bildirýärin.

Biziň üns-aladamyz umyt we ynam bilen pandemiýanyň ýaýramagynyň öňüni almaga gönükdirilen waksinalary hem-de derman serişdelerini döretmegiň üstünde işleýän alymlara, barlagçylara gönükdirilendir. Olara minnetdarlyk bildirip, bu möhüm işde hemmetaraplaýyn goldaw bermäge taýýardygymyzy beýan edip ýüzlenýärin.

Hawa, häzirki wagtda biz, ilkinji nobatda, adamzadyň XXI asyrda ýüzbe-ýüz bolan täze howpy barada aýtmaga mejbur bolýarys. Gysga döwrüň içinde COVID-19 hakyky we belki-de, döwrüň iň howp salýan wehimine öwrüldi.

Ol hiç bir serhetsiz, adamlaryň gelip çykyşyna we milletine parh goýmaýan, ösen dünýäniň ähli ulgamlaryna örän ýaramaz täsirini ýetirýän ählumumy möçberdäki wehimdir. Belki-de, ençeme onýyllyklaryň dowamynda bütin dünýä umumy howpuň öňünde özüniň ejizdigini ilkinji gezek ýiti duýdy.

Şoňa görä-de, ony diňe jebislik we raýdaşlyk bilen ýeňip geçmegiň hem-de bu göreşden täze, has paýhasly, jogapkärli we öňden görüjilikli bolup üstün çykmagyň mümkindigine ynam we umyt bildirýäris. Häzirki döwrüň kynçylyklaryna we garşylyklaryna garamazdan, hut şu ýagdaýlar tutuş Ýer ýüzüniň ýaşaýjylarynyň ykbaly üçin gowulyga tarap üýtgemäge bize mümkinçilik berýär. Şu mümkinçiligi ýitirmezlik, mynasyp hereketleri, agzybirligi we hakyky ynsanperwerligi görkezmek biziň iň beýik syýasy we ahlak borjumyzdyr.

Hormatly jenap Başlyk!

Dünýäde pandemiýanyň ýaýrap başlan ilkinji pursatlaryndan Türkmenistan bu howpa garşy hereket etmek boýunça zerur çäreleri iş ýüzünde amala aşyrmaga girişdi. Öz wagtynda netijeli gorag çäreleri geçirildi, koronawirus ýokanjyna garşy göreşmek boýunça ýeke-täk milli strategiýa işlenip düzüldi. Guramaçylyk, hukuk, maliýe, ykdysady, lukmançylyk we arassaçylyk-karantin häsiýetli çäreleriň toplumy şol strategiýanyň özenini düzdi.

Şol bir wagtda biziň ýurdumyz, ikitaraplaýyn görnüşde bolşy ýaly, halkara guramalaryň ugry boýunça hem halkara gatnaşyklary ýakyndan ýola goýdy. Ilkinji nobatda, Türkmenistanyň Birleşen Milletler Guramasy bilen ysnyşykly özara gatnaşyklaryny bellemek gerek.

Şunuň bilen baglylykda, biz BMG-niň Baş sekretarynyň şu ýylyň 23-nji we 30-njy martynda eden çykyşlaryndaky çagyryşlaryny hem-de ýüzlenmelerini doly goldaýarys.

Baş sekretaryň başlangyçlaryny üns merkezinde saklap, Türkmenistanda döwlet derejesinde ýurdumyzyň ýiti ýokanç kesellere garşy hereket etmäge we täsir etmäge taýýarlygy üpjün etmegiň Milli meýilnamasy tassyklanyldy. Şeýle hem koronawirus pandemiýasyna garşy hereket etmek boýunça dessin durmuş-ykdysady çäreleriň meýilnamasy işlenilip taýýarlanyldy we kabul edildi.

Şonuň bilen birlikde, Türkmenistan Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy bilen özüniň köpýyllyk we netijeli hyzmatdaşlygyny dowam edýär. Biz koronawirusa garşy göreşmekde BSGG-niň eýeleýän ornuna ýokary baha berýäris. Onuň teklipleri biziň ýurdumyzda özüniň esaslandyrylandygyny görkezdi hem-de lukmançylyk we beýleki edaralaryň işlemegi üçin möhüm ugur görkeziji bolup durýar. Biz Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy bilen hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de giňelderis we anyklaşdyrarys, ony ulgamlaýyn, uzak möhletleýin derejä çykararys.

Pandemiýany çalt ýeňmek üçin hünärmenleriň ýakyndan utgaşykly işlemegi we bütin dünýäniň ylmy-lukmançylyk jemgyýetçiliginiň tagallalarynyň birleşdirilmegi ähli döwürdäkilerden has zerur bolup durýar. Howply ýokanç keselleriň meseleleri boýunça toplumlaýyn, ulgamlaýyn we maksada gönükdirilen köptaraply gatnaşyklaryň, ylmy diplomatiýanyň ýollaryny doly açmagyň häzirki wagtda zerurdygyna ynanýarys.

Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan degişli halkara gurallary işläp taýýarlamak we döretmek meselelerine garamagy teklip edýär. Hususan-da, BSGG-niň howandarlygynda:

— koronawirusyň genomyny öwrenmek boýunça Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň Ýörite maksatnamasyny döretmegi;

— pnewmoniýa garşy göreşmek boýunça köptaraply guraly işläp taýýarlamagy;

— ýiti ýokanç keselleri bejermek we olaryň öňüni almak boýunça Usulyýet merkezini döretmegi maksadalaýyk hasaplaýarys.

Gyzyklanma bildirýän döwletleriň we halkara düzümleriň ählisi bilen bu başlangyçlary durmuşa geçirmek boýunça giňişleýin pikir alyşmaga taýýardyrys.

Hormatly mejlise gatnaşyjylar!

Koronawirus pandemiýasy ählumumy ykdysadyýetiň barşyna we ugurlaryna ep-esli derejede ýaramaz täsirini ýetirýär, Durnukly ösüş maksatlaryny ýerine ýetirmek boýunça dünýä jemgyýetçiliginiň tagallalaryny çynlakaý bökdeýär. Şu babatda ykdysady we söwda gatnaşyklaryny dikeltmäge gönükdirilen hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegine umyt edýäris.

Häzirki döwürde dünýä ykdysadyýetini durnukly ösüş ýoluna çykarmak üçin şertleri döretmek zerurdyr. Biziň pikirimizçe, şunda energetika, ulag, senagat we söwda ulgamlary möhüm ugurlar bolmalydyr.

Şunuň bilen baglylykda, 75-nji mejlisiň barşynda Türkmenistan energiýanyň iberilmeginiň durnuklylygy we ygtybarlylygy ulgamynda BMG-niň halkara-hukuk guralyny döretmek boýunça işleri işjeňleşdirmegi maksat edinýär.

Türkmenistan ulag meselesi babatda giň halkara gatnaşyklaryň başyny başlaýjylaryň biri hökmünde adatdan daşary ýagdaýlaryň döwründe halkara ýük daşalyşynyň durnuklylygyny üpjün etmek meselelerine garamagy teklip edýär. Biziň ýurdumyz tarapyndan Baş Assambleýanyň Kararnamasynyň degişli taslamasy taýýarlanylyp, ol BMG-ä agza döwletleriň garamagyna iberildi.

Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ministrleriniň geljek ýyl Türkmenistanda geçirilmegi meýilleşdirilýän halkara maslahaty bu mesele babatda ylalaşykly çemeleşmeleri işläp taýýarlamak üçin anyk meýdança öwrüler diýip pikir edýäris.

Dünýä ykdysadyýetini dikeltmek, söwdany we maýa goýumlaryny höweslendirmek boýunça işlerde Bütindünýä söwda guramasy öz üstüne esasy wezipäni almalydyr. Türkmenistan ýakynda BSG-niň synçy derejesini alandygyny ugur edinip, şunuň bilen baglylykda, ählumumy ykdysadyýetdäki çökgünlik ýagdaýlaryny çalt ýeňip geçmek, ony oňyn depginli ösüşe geçirmek boýunça anyk çäreleri öňe ilerletmek üçin açylýan mümkinçilikleri netijeli peýdalanar.

Hormatly wekiliýetleriň ýolbaşçylary we agzalary!

Koronawirus pandemiýasy dünýäniň örän köp ýurtlaryna ol ýa-da beýleki derejede degdi. Ýöne ol ekologiýa nukdaýnazaryndan oňaýsyz bolan sebitlere aýratyn howp salýar. Gynansak-da, Ýer ýüzüniň kartasynda şeýle sebitler az däl, bir çykyşyň dowamynda olaryň ählisi barada aýtmak mümkin däl. Şoňa görä-de, men Merkezi Aziýanyň halklary we döwletleri üçin örän möhüm ähmiýete eýe bolan meseläni gozgamak isleýärin. Gürrüň Aral heläkçiliginiň zolagy barada barýar.

Pandemiýa bilen baglylykda, ol ýerdäki ýagdaýlar ýitileşip, adamlaryň ömrüne we saglygyna hakyky howp salýar, ýokanjyň giňden we çalt ýaýramak howpy ep-esli ýokarlandy. Şunuň ýaly şertlerde biz dünýä jemgyýetçiligini Aral we Aralýaka meselelerine örän uly üns bermäge çagyrýarys.

Elbetde, BMG-niň ugry boýunça bolşy ýaly, halkara guramalaryň gatnaşmagynda hem ol ýerde az bolmadyk belli bir işler alnyp barylýar, Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň işine ýardam berilýär.

Bu hyzmatdaşlyk üçin minnetdarlyk bildirýärin, işgärleriň zähmetine ýokary baha berýäris. Ýöne — açyk aýtjak — häzirki wagtda bu işler heniz ýeterlik däldir. Araly halas etmek işinde has giň çäreler, şol ýerlerde ýaşaýan adamlara iş ýüzünde anyk kömek we goldaw zerurdyr.

Şoňa görä-de, Aral meselesinde ulgamlaýyn we toplumlaýyn çemeleşmäniň, degişli resminama-hukuk üpjünçiliginiň zerurdygyna hem-de onuň Birleşen Milletler Guramasynyň işiniň aýratyn bir ugry hökmünde öňe çykarylmalydygyna ynanýarys.

Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan Aral deňziniň gurşawy üçin BMG-niň Ýörite maksatnamasyny döretmek boýunça başlangyjy öňe sürdi. Şeýle hem 2018-nji ýylyň aprel aýynda we 2019-njy ýylyň maý aýynda ýurdumyzyň başlangyjy boýunça kabul edilen BMG-niň Baş Assambleýasynyň «Birleşen Milletler Guramasy bilen Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň arasynda hyzmatdaşlyk hakynda» Kararnamalarynyň möhümdigini belleýäris. Şol resminamalar häzir Aral meselesi ugrunda bilelikdäki tagallalary birleşdirmek üçin meýdança hökmünde çykyş edýär.

Aral meselesini çözmegiň halkara-hukuk esaslaryny döretmek boýunça işleri ösdürip, 2021-nji ýylyň maý aýynda BMG-niň Aziýa we Ýuwaş ummany üçin Ykdysady we Durmuş toparynyň nobatdaky mejlisiniň çäklerinde Türkmenistan Aral boýunça geljekki Ýörite maksatnamanyň konsepsiýasynyň ilkibaşky taslamasyny we düzümini hödürlär. Ähli döwletleri hem-de gyzyklanma bildirýän guramalary bu resminamalary ara alyp maslahatlaşmaga çagyrýarys.

Hormatly mejlise gatnaşyjylar!

Baş Assambleýanyň şu mejlisi, gynansak-da, häzirki döwürde dünýäde ýüze çykan çylşyrymly ýagdaýlar, harby-syýasy garşylyklaryň barha ýaýbaňlanmagy bilen baglylykda geçýär.

Bu wakalara, olaryň sebäp-derňew arabaglanyşyklyklaryna baha berlişi tapawutly bolup biler. Ýöne bir zat aýdyňdyr: olar umumy halkara ýagdaýa ýaramaz täsir edýär, howpsuzlygyň ählumumy gurluşynyň esaslaryna şek ýetirýär, ykdysady, söwda, ynsanperwer gatnaşyklaryň amala aşyrylmagyny kynlaşdyrýar. Dawalaryň ýüze çykyp biljek mümkinçiligi bolan ýerleriň giňemek, dartgynlylyk ojaklarynyň möwjemek, gapma-garşylyklaryň dürli görnüşlerine gatnaşjaklaryň sanynyň barha artmak howplary bar.

Soňky wagtlarda halkara hukuga biperwaý garamak ýaly ýüze çykýan ýagdaýlar aýratyn alada döredýär. Emele gelen ýagdaýlarda, halkara hukugyň eýeleýän ornuny, ählumumy howpsuzlygyň bar bolan ulgamynyň köptaraply hukuk gurallaryny pugtalandyrmaga gönükdirilen tagallalaryň birleşdirilmegi, ähli ýurtlar tarapyndan BMG-niň Tertipnamasyndan gelip çykýan umumy ykrar edilen kadalaryň yzygiderli berjaý edilmegi zerurdyr. Diňe şeýle etmek bilen, dünýä syýasatyndaky durnuklylygy we geljege bolan ynamy saklap bolar, dawalaryň ýüze çykmak töwekgelçiligini azaldyp bolar.

Bu maksada ýetmegiň ýollarynyň biri halkara syýasatda ynanyşmagy täzeden dikeltmekden, özara hormat goýmak gatnaşyklarynyň medeniýetini berkarar etmekden ybaratdyr.

Mälim bolşy ýaly, geçen ýylyň sentýabr aýynda BMG-niň Baş Assambleýasy Türkmenistanyň başlangyjy boýunça 2021-nji ýyly Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly diýip yglan etmek hakynda Kararnama kabul etdi. Türkmenistan bu resminamanyň düzgünleriniň ýerine ýetirilmegi babatda geljek ýyl Halkara parahatçylyk we ynanyşmak forumyny geçirmek başlangyjyny öňe sürýär. Onuň häzirki döwrüň ählumumy gün tertibiniň iň möhüm meseleleri boýunça netijeli we özara hormata daýanýan köptaraply gatnaşyklara kuwwatly itergi berjekdigine ynanýarys.

Hormatly jenap başlyk!

Şu ýyl Türkmenistan öz häzirki zaman taryhynda şanly senäni — 1995-nji ýylyň 12-nji dekabrynda BMG-niň üsti bilen halkara jemgyýetçilik tarapyndan ýurdumyza hemişelik Bitaraplyk derejesiniň berkidilen senesiniň 25 ýyllygyny belleýär.

Çärýek asyr bäri Bitaraplyk Türkmenistan üçin öz döwletliliginiň, alyp barýan daşary we içeri syýasatynyň esaslarynyň biri bolup durýar. Bitaraplygyň ýörelgeleri, onuň gymmatlyklary hem-de dünýägaraýşy ýurdumyzyň milli bähbitlerine, Birleşen Milletler Guramasynyň maksatlaryna we wezipelerine özüniň doly kybap gelýändigini subut etdi.

2017-nji ýylyň fewral aýynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň agza döwletleriň örän köp sanlysynyň awtordaşlygynda 12-nji dekabry Halkara Bitaraplyk güni diýip biragyzdan yglan edendigi kanunalaýykdyr.

Türkmenistanyň Bitaraplygy — munuň özi syýasatda, ykdysadyýetde, daşky gurşawy goramak işinde, ählumumy azyk howpsuzlygyny üpjün etmekde deňhukukly, hormat goýmak, özara bähbitli halkara hyzmatdaşlyk, Ýer ýüzüniň tebigy serişdelerini adalatly we netijeli paýlamak, bosgunlara, göçe-göçlükde ýaşaýanlara we raýatlygy bolmadyk adamlara kömek we goldaw bermek üçin, häzirki zaman dünýäsiniň ençeme beýleki möhüm meselelerini çözmäge çagyryşdyr hem-de şertleriň döredilmegidir.

Türkmenistanyň Bitaraplygy — munuň özi parahatçylyk döredijilikli ýokary wezipedir, parahatçylykly, syýasy-diplomatik serişdeler we usullar arkaly ýurdumyzyň dünýä we sebit derejelerinde ýüze çykýan ähli meseleleriň çözülmegine gatnaşmaga taýýardygydyr.

Türkmenistanyň Bitaraplygynyň möhüm wezipesi we aýrylmaz bölegi öňüni alyş diplomatiýasydyr. Hut Bitarap Türkmenistanyň paýtagtynda goňşy ýurtlaryň we Howpsuzlyk Geňeşiniň agzalarynyň goldamagynda Baş Assambleýanyň çözgüdi bilen 2007-nji ýylda BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň döredilmegi çuňňur mazmuna eýedir.

Sebitde parahatçylygy, howpsuzlygy we ösüşi üpjün etmek, Öňüni alyş diplomatiýasynyň mümkinçiligini yzygiderli açmak boýunça öz Bitaraplyk syýasatynyň ýörelgelerine eýerip, Türkmenistan mejlisiň çäklerinde Baş Assambleýa «Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň eýeleýän orny» diýen Kararnamanyň taslamasyna garamagy teklip etmegi maksat edinýär.

Merkezi Aziýada parahatçylyk, howpsuzlyk we ösüş Owganystandaky ýagdaýlaryň düzgünleşdirilmegine gönüden-göni baglydyr. Şunda Türkmenistanyň eýeleýän ýörelgesi tutanýerlidir we üýtgewsizdir: gepleşikleri geçirmek arkaly işlerden başga ýol bolup bilmez. Mundan ozalky tejribeleriň ählisi güýç ulanyş usullarynyň geljeginiň ýokdugyny hem-de ylalaşyga we ýaraşmaga getirip bilmeýändigini görkezdi.

Bitarap döwlet we Owganystanyň gönüden-göni goňşusy hökmünde biziň ýurdumyz öz çäklerinde owgan Hökümetiniň hem-de bu ýurtdaky ýagdaýlary syýasy taýdan düzgünleşdirmekde gyzyklanma bildirýän ähli taraplaryň arasynda parahatçylykly gatnaşyklary ýola goýmak üçin zerur bolan syýasy we guramaçylyk şertlerini üpjün etmäge taýýardyr.

Owgan tarapynyň gatnaşmagynda iri düzümleýin, ilkinji nobatda, energetika, ulag we kommunikasiýa ýaly möhüm ulgamlarda taslamalaryň durmuşa geçirilmegini Owganystanyň syýasy taýdan durnuklylaşdyrylmagynyň, ykdysady we durmuş taýdan täzeden dikeldilmeginiň, onuň dünýä hojalyk işlerine üstünlikli goşulyşmagynyň esasy şerti hasaplaýarys.

Bu ugurda yzygiderli iş alyp barmak bilen, ýurdumyz, mälim bolşy ýaly, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň, şeýle hem Owganystanyň çäklerine çykýan demir ýol şahalarynyň, optiki-süýümli aragatnaşyk ulgamlarynyň gurluşyklarynyň başyny başlady, şolar eýýäm iş ýüzünde amala aşyrylmak tapgyryna girdi. Halkara jemgyýetçiligi, işewür düzümleri, maliýe edaralaryny bu işlere has işjeň goşulyşmaga çagyrýarys.

Hormatly mejlise gatnaşyjylar!

Biziň ýurdumyz üçin BMG möhüm, ileri tutulýan hyzmatdaş bolupdy we şeýle bolmagynda galar. Biz halkara giňişlikdäki öz ähli işlerimizde BMG-niň Tertipnamasynyň ähli talaplaryndan ugur alýarys. Şoňa görä-de, häzir Birleşen Milletler Guramasynyň döredilmeginiň 75 ýyllygynda Türkmenistan onuň binýadynda goýlan beýik maksatlara özüniň pugta ygrarly bolup durýandygyny jogapkärli beýan edýär.

BMG-niň maksatlarynyň, gymmatlyklarynyň we ýörelgeleriniň öz möhümligini saklap galjakdygyna ynanýarys. Birleşen Milletler Guramasy köpugurly kanuny düzgünlere eýe bolan ýeke-täk halkara gurama bolupdy, şeýle bolup durýar we şonuň ýaly bolup galmalydyr.

Türkmenistan BMG-niň geljegine pugta ynanýar, bu gurama bilen strategik hyzmatdaşlygy pugtalandyrmagy we ösdürmegi dowam edip, tutuş dünýäde parahatçylygyň, howpsuzlygyň we rowaçlygyň bähbitlerine, onuň egsilmez kuwwatynyň açylmagyna goşandyny goşar.

    Türkmenistanyň Prezidenti
Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW:
    ― Adamzadyň diňe parahatçylyga, agzybirlige, gadyr-gymmatlylyga, salykatlylyga gönü-gen ruhy baýlyklaryndan uly hazyna döräpdir. Şol hazynadan her kim öz paýyny alýar. Şol hazynany her kim özüniňki hasap edýär. Biziň daýanjymyz, örkümiz şonda. Şonuň üçinem Garaşsyzlyk we Bitaraplyk halkymyz üçin ata-babalarymyzyň milli ruhy taglymat gymmat-lygydyr.
Adamzadyň aňy, ruhy, ýaşaýyş-durmuşy üznüksiz hereketde, ösüşde, kämilleşişde. Müňýyllykla-ryň dowamynda olar ösüş, kämilleşiş döwürlerini geçmek bilen taryhy döretdiler. Taryh — aňda-ky, ruhdaky, ýaşaýyş-durmuşdaky hereketiň, ösüşiň, kämilleşişiň yzygiderliligi. Şol yzygiderliligi döredýänler, bir uşlyba düzýänler — aňda, ruhda, ýaşaýyşda, durmuşda gazanylanlar, ýetilenler. Olara «Adamzadyň gazananlary» diýmek bilen, juda adalatly baha beripdirler. Diýmek, gazany-lan bolsa, onda ol gymmatlyk. Gymmatlyklaryň bolsa her biriniň taryhy gymmatlyk derejesi bar. Olaryň birini beýlekiden beýik ýa pes hasaplamak nädogrudyr.
Ruhy gymmatlyklar diýlende, oňa, esasan, edebiýat, sungat, ylym, ahlak kadalary, adamkärçilik gatnaşyklary, däp-dessurlar, ynançlar we gaýrylar degişlidir. Dogrusy-ha, islendik maddy gym-matlygyň özen-örkünde-de ruhy gymmatlyk durandyr. Bu diýildigi, islendik maddy gymmatlyk ýaradylanda, döredilende, ýasalanda Ussadyň, döredijiniň adamlara haýyr-ýagşylyk etmek islegi-niýeti, adamlaryň durmuşyny ýeňilleşdirýän peýdaly-bähbitli zady döretmek, ýasamak maksady bardyr.
Hormatly Prezidentimiz «Parahatçylyk sazy, dostluk, doganlyk sazy» kitabynda: «Halkymyz öz garaýyşlaryny Asman — Zemin bitewüliginde beýan etmegiň usulyny özleşdirmegiň ebeteýini ta-pan halk. Şeýle diýmek bilen, men häzirki zaman dünýäsinde ynsanyýetiň asylly ýörelgelerini öz ata-babalarymyzyň döreden ruhy gymmatlyklaryndan gözlemegiň möhümdigini nygtaýaryn. Se-bäbi şeýle gymmatlyklara her bir halkyň hem ruhy mirasy juda baýdyr. Biziň her birimiziň öz ata-babalarymyzyň galdyran ýolundan şolary şuglalandyryp, döwür üçin ähmiýetlilige öwrülmegini gazanmagymyz möhümdir» diýip ýazyşy ýaly, ata-babalarymyzyň galdyran ýolundan, galdyran ruhy mirasyndan ynsanyýetiň asylly ýörelgelerini tapmagymyz — şuglalandyrmagymyz, döwür üçin ähmiýetlilige öwrülmegini gazanmagymyz perzentlik borjumyzdyr.
Gahryman Arkadagymyzyň «Parahatçylyk sazy, dostluk, doganlyk sazy» kitabyndan şuglalanyp, söhbedimize şamçyrag bolan dürdäne sözlerde ýol-ugur görkezilişi ýaly, biziň her birimiziň, ilkinji nobatda, ata-babalarymyzyň gursagynda, ruhunda, ganynda, emer-damarynda, ýaşaýyş terzinde göteren GARAŞSYZLYK we BITARAPLYK diýen milli ruhy taglymat gymmatlygynyň bahasyz mirasdygyna düşünmegimiz gerek. Ruhy gymmatlyklaryň daýanjymyz, örkümizdigine düşünmegimiz we olary göteriji bolmagymyz gerek. Galyberse-de, şol düşünjämiziň nesillerimiz-de çirksiz dowam etmegini, olaryň hem milli ruhy gymmatlyklary göterijiler bolmaklaryny gazan-magymyz gerek. Şahsyýetde, jemgyýetde milli ruhy taglymat gymmatlyklarymyzyň tebigy usulda ýaşaýşyny saklamagymyz möhüm. Çünki milli ruhy gymmatlyklar, Gahryman Arkadagymyzyň belleýşi ýaly, daýanjymyz, örkümizdir.
Ruhy gymmatlyklar diýlen düşünjäni emele getirýän esasy düzüm bölekleriň biri-de terbiýe, terbi-ýelemek bilen bagly gazanylanlardyr. Pederlerimiziň milli terbiýe mekdebiniň nuranalygy, gözelli-gi, ähmiýetliligi adamzat ýaşaýşynyň islendik döwründe ýalkym saçyp durandyr.
Akyldarlaryň biri: «Tebigat tertip-düzgüni däl-de, bulam-bujarlygy döredýär. Bir bölek ýeri onuň ygtyýaryna goýsaňyz, tebigat ony jeňňellige öwrer. Bagy-bossanlygy diňe adam döredip bilýär. Çagalary bütinleý tebigatyň ygtyýaryna berseňiz, ol olary nämä öwürjegini göz öňüňe getirip hem bilmersiňiz. Diňe adam olary ynsan edip ýetişdirip biler» diýipdir.
Tebigat diýen sözüň yzyna döwür, durmuş diýen sözler hem goşulmaly. Çünki çagalary bütinleý döwrüň, durmuşyň ygtyýaryna berip goýbermek hem uly töwekgelçilikdir. Çagalary duýguly-dünýäli ynsan edip, milli ruhy göterijiler edip ýetişdirmegi diňe adam başarýandyr. Öz milletine wepaly perzendi — şahsyýeti terbiýelemegi, öz döwletine wepaly raýaty — jemgyýeti terbiýele-megi diňe adam başarýandyr.
    Munuň üçin, ilkinji nobatda, ýaşaýşa berilmeli, ýaşasyň gelmeli. Ýaşamak üçin bolsa, ilki bilen, özüňi tapmaly. Adam öz kimligini bilen pursadyndan ýaşap başlaýar. Çünki edil şol pursatda ýa-şaýşyň tagamy süýjeýär, manysy baýlaşýar, özi gözelleşýär. Adam öz şahsyna kemsiz göz ýetirdi-giçe-de ýaşaýşa höwesi artýar, ýaşaýşa berilýär, Ylham atynda çapýar, etsem-goýsamlar yzly-yzy-na döräp durýar. Şeýdibem ynsanyň ömür ymaraty gurulýar, şeýdibem adam şahsyýeti kemala getirilýär. Muny hem özüňde özüň kemala getirmeli. Nädip, näme bilen?! Ruhy gymmatlyklaryň güýji bilen — edebiýatyň, sungatyň, ylym-bilimiň, däp-dessurlaryň, ynançlaryň, adamkärçilik gat-naşyklaryň, ahlak kadalarynyň güýji bilen. Olara düşünip, olary söýüp okamak, özleşdirmek, amal etmek, özüňde toplamak ýaşaýşa berilmekdir, oňa baglanmakdyr. Ýaşaýşa berilmek bolsa mö-hümdir. Munuň üçin kämillige ymtylmaly. Kämillige ymtylmak ýaşaýşa ymtylmakdan öňde, yn-sanlyga ymtylmakdyr. Nebisden Ynsaba geçmekdir. Bu ýeňşi bolsa diňe ruhy gymmatlyklaryň güýji bilen gazanyp bolýar. Haçanda şahsyýetiň ruhunda Garaşsyzlyk, Bitaraplyk gazanylanda onuň daýanara daýanjy, ömrüniň örki bolýandyr.

Şanly Garaşsyzlygymyzyň baýramynyň öňüsyrasynda hormatly Prezidentimiziň agzybir halky-myza peşgeş beren «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly kitaby adamzadyň durmuş tejribesine kämil garaýyş baradaky söhbediň beýanydyr. Adamzat ykbaly hakyndaky bu söhbet türkmeniň ýaşaýyş-durmuş ýörelgesi, däp-dessurlary, durmuş adatlary arkaly açylyp görkezilýär. Çünki türkmeniň ýaşamak sungaty gadym döwürlerden gözbaş alyp, heňňamlaryň syntgylan, saýlan tejribesinden geçip biziň günlerimize ýetdi. Häzirki wagtda milli Liderimiziň pähim-parasaty, be-ýik göreldesi bilen bu ýörelge has-da dabaralanýar.
Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe türkmen halkynyň milli ýörelgelerini dünýä ýaý-makda, halkymyzyň gymmatlyklaryny dabaralandyrmakda örän ähmiýetli bolan bu ajaýyp eser inçe mazmuna beslenen türkmençilik taglymatyny öz içine alýar. Pelsepewi pikirlere, adam ömrü-niň her pursadynyň ähmiýetli aýratynlyklaryna, edebi beýan etmelere, tymsallara, rowaýatlara baý bolan bu eser her bir türkmen üçin bahasyz baýlykdyr. Çünki onda türkmeniň geçmişi, şu güni, geljegi görünýär. Türkmendigiňe, onda-da şu milletiň neslidigiňe bolan buýsanjyňy goşalandyr-ýan, mertebäňi beýgeldýän bu kitapda teswirlenýän pikirleri seriňde aýlanyňda Gahryman Arka-dagymyzyň milli ýol-ýörelgelerimize belent sarpa goýýandygyny, milli däp-dessurlarymyza inçe-den beletdigini duýýarsyň. Bu eser hormatly Prezidentimiziň durmuş hakda ýazan taglymatydyr, hakyky adam bolup ýaşamagyň sapagydyr, nesilleriň terbiýesine täsir etjek watançylyk mekdebi-dir.
Bu eser adam ömrüni, ýaşaýşyny düzýän ylym-bilim, saglyk, zähmetsöýerlik, myhmansöýerlik, dostluk, ynsaplylyk, agzybirlik we beýleki durmuş kadalary hakyndaky ýörelgeleri özünde jem-läp, ömri mana beslemegiň sapagyny öwredýär. Kitabyň ahyrky sahypalarynda manysyny okyjy-lara tirmegi goýlan rowaýatlar bolsa, gysga gürrüňler arkaly seniň üçin dünýäniň manysyny açýar. Bu bolsa Gahryman Arkadagymyzyň öz halkynyň pähim-paýhasyny çuňlaşdyrmak, ýaşaýşa my-nasyp göz bilen garamagyny gazanmak babatdaky amallarynyň beýanydyr.
Şeýle hem terbiýe meselesinde gymmatly çeşme bolan bu eser ýaş nesliň sowatlylygyny, düşünje-lerini artdyrmakda, pederlerimiziň durmuş endiklerini sapak edinmekde, milli ýörelge arkaly men-zil aşmakda ýol görkezijidir.
Esasan hem, kitabyň süňňünden eriş-argaç bolup geçýän watançylyk duýgusy bilen bagly wesýet-ler, tymsallar hem rowaýatlar, nakyllardyr atalar sözleri, şahyrana setirler, ylmy-filosofik maglu-matlar, edebi mysal getirmeler hormatly Prezidentimiziň watançylyk taglymatynyň nobatdaky ýü-ze çykmasydyr. Kitabyň köpöwüşginli aýratynlyklary, Ýer ýüzünde adam bilen bagly öňe sürül-ýän meseleleriň çözgüdi bilen dahylly filosofik pikir-garaýyşlara baýlygy, hakyky adam bolup ýa-şamagyň ugur-ýörelgesine degişli türkmen şahsyýetleriniň görkezen durmuş mekdebi babatdaky söhbetler kitabyň umumadamzat jemgyýetindäki gymmatyny şöhlelendirýär.
Baý medeni mirasymyzy, ýagşy dessurlarymyzy dünýä ýaýmakda, geçmiş bilen şu güni we gelje-gi birleşdirmekde gymmatly çeşmä öwrülen şeýle ajaýyp eserleri öz halkyna bagyş eden Gahry-man Arkadagymyza egsilmez alkyşlar aýdýarys. Goý, türkmeniň ýagşy hem ýagty ýörelgesini dünýä ýaýýan hormatly Prezidentimiziň döwletlilik taglymaty asyrlara ýaň salsyn!

«Türkmenistan — Bitaraplygyň mekany» diýlip atlandyrylan 2020-nji ýyl ýurdumyzyň täze taryhyna möhüm wakalar bilen girýär. Ata Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň 29 ýyllygynyň öňüsyrasynda geçiriljek Türkmenistanyň Halk Maslahatynda kabul edilmegine garaşylýan döwletli çözgütler kanun çykaryjylyk işiniň kämilleşdirilmeginde möhüm ähmiýete eýe bolar. Döwrebap özgertmeleriň çäklerinde kanun çykaryjy häkimiýeti amala aşyrýan wekilçilikli edaralar ulgamynyň işini kämilleşdirmek maksady bilen amala aşyrylýan konstitusion özgertmeler barada taýýarlanan taslama garalar. 2019-njy ýylda geçirilen Türkmenistanyň Halk Maslahatynda Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek bilen bagly teklipleri işläp taýýarlamak hem-de umumylaşdyrmak boýunça konstitusion topary döretmek we onuň düzümini tassyklamak hakynda Türkmenistanyň Prezidentiniň Permany kabul edildi. Permana laýyklykda döredilen Konstitusion toparyň mejlisleri geçirildi. Häzirki wagtda Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakynda Türkmenistanyň Konstitusion Kanunynyň taslamasy taýýar edildi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň Halk Maslahatynyň hukuk ýagdaýynyň kämilleşdirilmegi bilen baglylykda Esasy Kanunymyza üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmek barada öňe süren başlangyçlarynyň uly ähmiýetli taryhy ädim bolup, ýurdumyzyň häkimiýet edaralaryny, döwletiň we jemgyýetiň bitewüligini berkitmegi maksat edinýär. Ýurdumyzyň kanun çykaryjy edarasynyň iki palataly Parlament ulgamyna geçmek hem-de bu işi alyp barmak bilen bagly Konstitusion topary döretmek baradaky teklibi syýasy-hukuk özgertmeleriň täze tapgyryny alamatlandyryp, ýurdumyzyň syýasy we jemgyýetçilik ulgamlarynyň öňünde uly jogapkärli wezipeleri goýýar. Türkmenistanyň Mejlisiniň karary bilen Türkmenistanyň Konstitusion toparynyň ýanynda Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmek boýunça gelip gowuşýan teklipleri öwrenmek hem-de umumylaşdyrmak barada iş topary döredildi. Toparyň işine Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlary, ministrlikleriň we pudak edaralarynyň, hukuk goraýjy edaralaryň tejribeli hünärmenleri, bilermenleri, jemgyýetçilik birleşikleriniň, Türkmenistanyň Döwlet, hukuk we demokratiýa institutynyň, Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasynyň wekilleri, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň professor mugallymlary gatnaşdylar. Iş topary tarapyndan ministrliklerden we pudak edaralaryndan, syýasy partiýalardan we jemgyýetçilik guramalaryndan, alymlardan, raýatlardan gelip gowuşýan teklipler öwrenildi we umumylaşdyrmak boýunça möhüm işler alnyp baryldy. Gelip gowuşan köpsanly tekliplere laýyklykda, wekilçilikli kanun çykaryjy häkimiýet bolup durýan iki palataly edaranyň bütewi ulgamyna Türkmenistanyň Halk Maslahatyny hem-de Mejlisini girizmek hakyndaky başlangyçlar gyzgyn goldaw tapdy. Hormatly Prezidentimiz Konstitusion toparyň mejlisinde Milli Parlamenti Türkmenistanyň Milli Geňeşi diýip, onuň kanun çykaryjy palatasyny — Mejlis, wekilçilikli palatasyny bolsa — Halk Maslahaty diýip atlandyrmagyň maksadalaýyk boljakdygyny nygtady.
Kanun çykaryjylyk bilen bir hatarda, parlament diplomatiýasynyň çäklerinde halkara tejribesini öwrenmäge, tejribeleri paýlaşmaga, hökümetiň işlerini goldajak gatnaşyklary ýola goýmaga mümkinçilikler döredilýär. Muňa mysal hökmünde Türkmenistanyň Mejlisiniň we Türkiýe Respublikasynyň Beýik Millet Mejlisiniň ýolbaşçylarynyň arasynda wideoaragatnaşyk arkaly duşuşyk geçirilmegi iki ýurduň arasynda syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer ugurlarda ýetilen sepgitleriň has-da täze derejelere çykmagyna uly ýardam edýär. Milli Liderimiziň baştutanlygynda geçirilýän özgertmeleriň ähmiýetini jemgyýetçilige giňişleýin hem-de düýpli düşündirmek, Halk Maslahatynyň hukuk ýagdaýynyň, onuň wezipeleriniň we borçlarynyň hemmeler üçin aýdyň bolmagyny gazanmak esasy wezipeleriň biri bolup durýar. Ýurdumyzyň Konstitusiýasyna üýtgetmeleri hem-de goşmaçalary girizmek boýunça teklipleri işläp taýýarlamak babatda alnyp barlan işler, şeýle hem Prezident Maksatnamasynyň çäklerinde ýurdumyzda ýetilen sepgitler, öňde durýan wezipeleri ýerine ýetirmek babatda Mejlisiň deputatlary, welaýat, şäher we etrap Halk Maslahatlarynyň agzalary, alymlar, ýokary okuw mekdepleriniň mugallymlary, syýasy partiýalaryň hem-de jemgyýetçilik birleşikleriniň wekilleri, ýaşlar bilen bilelikde giňişleýin wagyz edilýär. Bu çäreler ýurdumyzda amal edilýän döwletli tutumlaryň uly goldawa eýe bolmagyny şertlendirýär.
Ata Watanymyzy hemmetaraplaýyn ösdürmek boýunça gazanylan üstünlikleriň gözbaşynda hormatly Prezidentimiziň alyp barýan parasatly döwlet syýasatynyň durýandygy biziň her birimiz üçin belent buýsançdyr. Gahryman Arkadagymyzyň beýik tutumlaryny durmuşa geçirmäge gatnaşmak, amal edilýän beýik işleri wagyz etmek bolsa ählimiz üçin mukaddes borçdur. Hormatly Prezidentimiziň öňdengörüjilikli döwlet syýasatynyň uly rowaçlyklara beslenmegi ata Watanymyzyň halkara abraýyny has-da belende galdyrdy. Goý, Garaşsyz, hemişelik Bitarap Diýarymyzy beýik ösüşlere besleýän hormatly Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun!

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow jenap Aleksandr Lukaşenko Belarus Respublikasynyň Prezidentiniň wezipesine girişmegi mynasybetli gutlag hatyny iberdi.

Döwlet Baştutanymyz öz gutlagynda Belarusuň ähli halkyna parahatçylyk, gülläp ösüş we rowaçlyk arzuw etdi.

Türkmenabadyň S.A.Nyýazow adyndaky himiýa kärhanasy Lebap welaýatynda iň iri we öňdebaryjy önümçilikleriň biri hasaplanýar. Ol ýurdumyzyň oba hojalygy üçin zerur bolan fosforly dökünleri öndürmek bilen çäklenmän, himiýa senagatynyň örän köp ugruna degişli önümleriň 50-den gowragyny öndürýär. Önümleriň geljekde has-da köpelmegi üçin bu kärhana işiň täze-täze usullaryny ýola goýýar. Täze dörän kärhanalara hemaýatkärlik kömegini etmek hem şol usullaryň biri boldy. Bilelikde önüm öndürmegi teklip edýän hususy kärhanalaryň, hojalyk jemgyýetleriniň öndürmekçi bolýan her bir önümi içgin öwrenilip, ol himiýa kärhanasynyň talaplaryna laýyk gelse, diňe şondan soň razylyk berilýär. Ine, şeýle talaplary ödäp, bu ýerde häzirki wagtda üç sany kiçi kärhana önüm öndürýär. Şolaryň biri-de «Kökçi» hojalyk jemgyýetidir.

Jemgyýet awtoulaglar üçin zerur bolan akkumulýatorlary öndürmek bilen meşgullanýar. Esasy çig mal bolsa köne, ulanyşdan galan akkumulýatorlar bolup durýar. Himiýa kärhanasy şol köne akkumulýatorlardaky gurşunlary eredip, ony işlemek üçin taýýar görnüşe getirip berýär. Bu ýerde Türkiýe Respublikasyndan satyn alnan kuwwatly we kämil enjamlar arassa gurşundan täze, ygtybarly plastinalaryň her sagatda müňlerçesini taýýarlaýar. Elbetde, iş munuň bilen tamamlananok, emele gelen plastinalaryň daşyna ýörite ergin — palçyk çaýylyp, ol ýokary gyzgynlykda guradylýar. Diňe şondan soň plastinalar kiçi böleklere bölünip, olaryň daşy Koreýa Respublikasyndan satyn alynýan seperator-daşlyklar bilen gaplanylýar. Bu işleriň ýerine ýetirilişine ýörite hünärmenler gözegçilik edýärler. Eger-de önümiň hili talapdan pes bolsa, onda akkumulýatora zarýad berlende, bada-bat ýüze çykýar. Önüm dessine yzyna gaýtarylýar we täzeden işlenilýär. «Kökçi» hojalyk jemgyýetiniň bu ýerde öndürip, «Kuwwat», «Ýyldyrym», «Kökçi» we «TM Power» ýaly atlar bilen alyjylara hödürleýän akkumulýatorlarynyň hyrydarlary ýetik. Olar daşary ýurtlardan satyn alynýan akkumulýatorlardan hiç babatda kem däl. Geljekki wezipe bolsa bu önümçilik üçin daşary ýurtdan satyn alynýan serişdeleri-de özümizde öndürmegi ýola goýmakdan ybarat.

Himiýa kärhanasy bilen işleşýän ikinji bir önümçilik «Ussat ýardamçy» hojalyk jemgyýetidir. Ol ýurdumyzda agyz suwuny arassalamakda giňden ulanylýan kagulýant önümçiligini alyp barýar. Öň daşary ýurtlardan satyn alynýan bu önüm indi ýerli çig malymyzyň hasabyna özümizde öndürilýär. Onuň hili barada aýdylanda, şu güne çenli bu önümi ulanýan agyz suwuny arassalaýjy zawodlardan hiç hili nägilelik ýok. Diýmek, bu önüm şu günüň talabyny doly ödäp bilýär. Ýurdumyzyň dürli künjeklerinde gurlup, şu günki günde ilaty arassa agyz suwy bilen üpjün edýän suw arassalaýjy kärhanalaryň kagulýant bilen üpjünçiligi indi doly çözüldi. Onuň bahasynyň-da arzan bolmagy bazar ykdysadyýeti şertlerinde kärhanalar üçin köp amatlylyklary döredýär. Hut şonuň üçin-de, bu önüme bolan isleg yzygiderli artýar.

Türkmenabadyň S.A.Nyýazow adyndaky himiýa kärhananyň hemaýatkärligindäki «Çelek» hususy kärhanasy bolsa şu günler täze önümiň synag işlerini alyp barýar. Önüme «Senagat garyndyly suwuklyk» diýlip at berildi. Dag-magdan senagatynda giňden ulanylýan bu önüm hem biziň ýurdumyzda ilkinji gezek öndürilýär. Şonuň üçin-de, bu önüme gyzyklanma barha artýar. Bu önümi ulanmak bilen, dagyň iň bir gaty gatlaklaryndaky magdanlary-da aňsatlyk bilen owradyp alyp bolýar. Şeýlelikde, birnäçe tehniki harajatlar tygşytlanýar. Biz bu önümiň peýdasy bilen gyzyklanyp, Magdanly şäherindäki gurluşyk materiallary kärhanasynyň baş inženeri Nuraly Umarkulow bilen gürrüňdeş bolanymyzda, ol dag-magdan senagatynda bu önüm ulanylanda, iş öndürijiliginiň-de ep-esli artýandygyny belledi. Ine, şeýle möhüm ähmiýete eýe bolan önümiň şu ýylda ilkinji tonnalaryny öndürmek göz öňünde tutulýar. Ony satyn almak üçin Hytaý Halk Respublikasy ilkinji bolup isleg bildirdi. Şeýle islegler bolsa bu önümi geljek ýyldan başlap uly möçberde öndürmäge itergi berýär.

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa instituty hem bu kärhananyň ýakyn hyzmatdaşydyr. Institutyň alymlary bilen bilelikdäki tejribeler netijesinde birnäçe önümçilik ýola goýuldy. Türkmenbaşynyň nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumyndan alnan çig mal bilen Türkmenabadyň ösümlik ýag kärhanasynyň galyndyly önümini bilelikde täzeden işläp, aýakgap krem-ýagynyň alynmagy özüniň gowy netijesini berdi. Bu önümiň geljekde birnäçe görnüşini öndürmek meýilleşdirilýär. Şeýlelikde, Türkmenabadyň himiýa kärhanasy hususy kärhanalara hemaýatkärlik etmek bilen, özüniň daşarky bazara çykarýan önümleriniň görnüşlerini-de, möçberini-de artdyrmaga çalyşýar. Kärhananyň örän baý çig mal gory bar. Şondan netijeli peýdalanmak bilen, kärhana ösüşiň ýokary derejesine göterilýär.

Hudaýberen Abraýew.

«Türkmenistan».