2024-nji ýylyň 27-nji awgustynda Tatarystan Respublikasynyň Kazan şäherinde Söwda-ykdysady, ylmy-tehniki we medeni hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki türkmen-tatar iş toparynyň dokuzynjy mejlisi geçirildi. Bu mejlise türkmen tarapyndan Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministri S.Joraýew hem-de tatar tarapyndan Tatarystan Respublikasynyň Premýer-ministriniň orunbasary – Tatarystan Respublikasynyň Senagat we söwda ministri O.W.Korobçenko başlyklyk etdiler.

Türkmenistanyň «Halkbank» paýdarlar täjirçilik banky täze «Sanly karz» ulgamyny işläp düzdi we ornaşdyrdy. Innowasiýa hyzmaty raýatlaryň karz almakda sanly ulgamy ulanmak arkaly artykmaçlyklary döretmek ýaly internet arkaly uzakdaky müşderi hyzmatyny üpjün edýär.

Sarp ediji karz üçin ýüz tutmagynyň dowamynda ýörite ykjam programmany ulanyp, bu işi doly onlaýn ýagdaýda amala aşyrylýar.

Mundan başga-da, innowasiýa ulgamynyň doly awtomatlaşdyrylmagy, müşderiniň karz taryhyny barlamaga we birnäçe sekundyň içinde karzyň iň ýokary mukdaryny kesgitlemegine mümkinçilik berýär. Alnan karz serişdeleri bank kartyna geçirilýär, bu bolsa öz gezeginde ýurtda nagt däl tölegleriň dolanyşygyna gönüden-göni goşant goşýar.

Türkmenistanyň Bütindünýä Söwda Guramasyna (BSG) agza bolmagy dünýä ykdysadyýetine işjeň goşulyşmagyna möhüm ähmiýet berer. BSG-a goşulyşmagy bilen ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli ulgamynda erkin halkara söwdasynyň talaplaryna laýyk şertleri we özgertmeleri geçirmeli. Ykdysadyýetiň döwlete degşli böleginde işler erkin bazar gatnaşyklarynyň ýörelgelerine laýyk alnyp barylmagy üpjün etmeli. Bu işlere häzirden uly üns berip başlamaly.

Ýurdumyzda durnukly ykdysady ösüşi yzygiderli goldamak üçin dolandyryş ulgamynda we ýylsaýyn artýan ykdysadyýetiň hususy pudagynyň ösüşinde uly öňe gidişlikler gazanmaly. BSG-na agza ýurtlaryň ählisinde söwda, hyzmatlar we dürli önümçilikleriň gerimi hususy pudakda has hem artýar. Halkara söwdada hususyýetçileriň goşandyna möhüm ornuň berilýändigi sebäpli, BSG-agza ýurtlaryň ykdysadyýetinde hususy pudagyň paýynyň ykdysadýyetiň ähli ugurlarynda giňelýändigini bellemek bolar. Bu ýurtlarda önümçilikleri we dürli hyzmatlary amala aşyrýan pudaklarda düýpli hususylaşdyrmak we döwlet-hususy hyzmatdaşlyk ýaly işler giň gerim bilen alnyp barylýar.

BSG-a agza bolup girmek meslesinde ilkinjileriň hatarynda ýurduň içerki önümçiligini ösüş derejesinde saklamak üçin onuň bäsleşgine ukyplylygyny ýokarlandyrmak wajyp bolup durýar. Önümçilik we hyzmat pudaklarda halkara derejesinde bäsleşige çydamlylygyny berkitmeli.

BSG-na agza bolmak bilen döwlete degişli önümçilik ulgamyň ýa-da hyzmatlaryň azalmagyna getirer diýip netije berip bolmaz, Ykdysadyýetiň döwlete degşli böleginde işler erkin bazar gatnaşyklarynyň ýörelgelerine laýyk açyklyk şertleriň berjaý edilmegi we bäsleşige ukyplylyk derejesiniň ýokarlandyrmagy olaryň halkara söwdasynda öňyn netije gazanmagyna mümkinçilik berer. BSG-nyň esasy bildirýän talaplary hem açyklyk ýörelgesiniň ähli ugurlarda berjaý edilmegi bolup durýar.

BSG-a goşulyşmak we onuň doly hukukly agzasy bolmak işi - tapgyrlaýyn we çylşyrymly, bu esasanam, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda, şol sanda ykdysadyýetiň dolandyryş ulgamynda düýpli özgertmeleri geçirmegi talap edýär. Ykdysadyýetiň döwlete degşli pudagynda hünärmenleriň taýýarlygynyň ýokary derejede bolmagy gazanmak BSG-a goşulyşýan döwürde we agaz bolandan soňraky ýyllarda hem örän möhüm bolup durýar. Hünärmenleriň iňlis dilinde suwara (ykdysady, hukuk sözlügi giň bolmaly) gürläp bilmegi, halkara söwdanyň düzgünleri öwrenmek esasy meseleleriň biridir. BSG-a agza bolup girýän döwürde birnäçe gepleşikleriň geçirilmegi boýunça dürli ugurlardan (her bir pudak boýunça) hünärmenleriň taýýarlygyny üpjün etmek zerur hasaplanylýar.

Ýurduň ykdysady syýasatyny halkara söwdanyň kadalaryna laýyk getirmek bilen harytlar we hyzmatlar söwdasynyň açyklygy, şeýle hem intellektual eýeçilik hukuklarynyň goraglylygyny güýçlendirmek boýunça borçnamalarymyzy ýerine ýetirmek wajyp bolup durýar.

BSG-a goşulyşmak işi bu guramanyň birnäçe köptaraplaýyn şertnamalary bilen kesgitlenen halkara söwda düzgünlerine geçmegi hem-de söwda, maýa goýumlary we intellektual eýeçilik hukuklaryny goramak bilen baglanyşykly kanunlary we düzgünleri, şeýle hem, söwda, pul-karz, salgyt, gümrük hem-de birnäçe pudaklaýn kanunçylyk namalaryna gaýtadan seretmeli bolar, olaryň ählisinde daşary söwda bilen bagly meseleleri BSG-nyň bildirýän talaplaryna doly laýyk getirilmegi esasy talap bolup durýar.

Bütindünýä söwda guramasyna, bazar ykdysadyýetli adaty ýagdaýdaky hukuk derejeli ýurt bilen deňeşdirilende birnäçe ýeňillikleri we artykmaçlyklary berýän ösüp barýan ýurt hukuk derejeli agza-döwlet bolup goşulyşmagy öňe sürmeli. Ösüp barýan ýurt hukuk derejesi bilen agza bolmagyň içerki önümçiligi belli bir derejede goramaga hem-de özgertmeleri dowamly geçirmäge mümkinçilik döredýär. Şeýle hem, Bütindünýä söwda guramasyna “ösüp barýan ýurt” derejesi bilen girmegiň ähmiýeti ýurt üçin uly bolup durýar. Sebäbi ösüp barýan ýurt bolup BSG-a giriş döwründe käbir köptaraplaýyn şertnamalaryň düzgünlerini berjaý etmekde wagty yza süýşürmeklige, şol bir wagtda hem içerki bazar şertlerini we ykdysady mümkinçilikleri giňeltmäge mümkinçilik berýär. Şol sebäpli Türkmenistanyň “ösüp barýan ýurt statusy” bilen girmek meselesine aýratyn üns bermeli.

BSG-a goşulyşýan ýurtlara Guramanyň bildirýän talaplarynyň ýerine ýetiriljekdigi barada borçnamalary bermeli. Bu borçnamalar esasan hem nyrhlary (tarifleri) peseltmek, içerki bazary daşary ýurtlylar üçin açmak we belli bir standartlary kabul etmek we beýleki ykdysady-dolandyryş babatyndaky şertler bolup biler.

Beýleki döwletler bilen deňeşdirilende has oňaýly düzgüni emele getirmeli, ykdysadyýetde bäsleşige ukyplylgy ýokarlandyrmak boýunça çäreler toplumyny amala aşyrmaly (erkin ykdysady zolaklaryň ösdirilmegi, döwletimiziň çäginden üstaşyr geçelgeleriň döredilmegi, salgyt ýeňillikleri arkaly). Ýerli önümçilikleriň daşary ýurtlaryň şol bir ugurdaky kärhanalary bilen bäsleşmäge ukyply bolmagyny gazanmaly. Bäsleşige çydamadyk kärhanalar (önümçilikler) üçin kynçylyklar ýüze çykar.

BSG-a agza bolmagyň talaplarynda, daşary ýurt maýa goýumlaryň ýurda erkin gelmegi we olar üçin pul-karz, salgyt, gümrük we beýleki dolandryş düzgünleriniň hem-de söwda babatynda amallaryň erkin ýeňil tertipde amala aşyrylmaga mümkinçilik döredilmegi wajyp bolup durýar. Ýurdumyzda içerki önümçiligiň bäsleşige ukuplylygny ýokarlandyrmak, maýa goýumlary çekmek üçin ýurdumyzda pul-karz syýasatyna düýpöter täzeden seredilmegi esasy wezipeleriň biri bolmagynda galýar. Ýokarda agzalan çäreleriň amala aşyrylmagy içerki ykdysady mümkinçilikleri giňden açmaga we olary netijeli peýdalanmaga ýardam berer.

BSG-a goşulyşmagy bilen, ýurtlar üçin söwda babatynda mümkinçilikeri giňeldýär, ýagny:

dünýä bazaryna goşulyşmagyna giň şert döredýär: BSG-nyň agzalary birek-biregiň bazarlaryna girmegi kepillendirýär. Bu, goşulýan ýurtlardaky kärhanalaryň önümlerini we hyzmatlaryny has giň sarp edijilere satyp biljekdigini görkezýär;

söwda päsgelçiliklerini azaltmak bilen: BSG-nyň azalary nyrhlar we beýleki söwda päsgelçiliklerini (gümrük paçlar, aksizler we şm) azaltmaly bolýar. Bu öndürijiler üçin harytlary we hyzmatlaryň serhetden geçende söwda etmegini ýeňilleşdirýär we arzanlaşdyrýar. Bu hem ahyryky sarp ediji üçin harytlaryň köpdürliligine we olaryň bahalarynyň arzanlanmagyna şert döredýär;

belli bir düzgünlere we kadalara esaslanýan ulgam döredilen: bu hem her bir agza üçin BSG-nyň düzgünlerine esaslanýan söwda ulgamy üpjün edilýär. Bu söwda-da adalatlylygy we aç-açanlygy üpjün etmäge kömek edýär.

Häzirki wagtda BSG-nyň agzalygyna kabul edilen ýurtlaryň sany jemi 164 ýetdi. Olardan, ozalky SSSR-iň düzümine giren ýurtlardan BSG-nyň agzalygyna kabul edilen ýurtlaryň sany 11, häzirki wagtda BSG-na “goşulyşýan ýurt” derejesine eýe bolanlar 4 sany ýagny, Belarus, Özbegistan Respublikalary, Azerbaýjan we Türkmenistan. Bu ýurtlaryň BSG-a goşulyşmak prossesi has öňde barýar.

Şeýle hem sebit ýurtlaryndan BSG-a goşulyşýan ýurtlaryň içinde Eýran Yslam Respublikasyny belläp geçmek bolar.

Ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi ösdürmeklige uly üns berilýär hem-de döwlet tarapyndan goldanylýar. Kiçi we orta telekeçiligiň ösdürilmegi bolsa bazarlary halkyň sarp edýän köp görnüşli harytlary bilen üpjün etmeklige esas bolup durýar. «Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda» Türkmenistanyň Kanuny ykdysady ösüşe we durmuş taýdan kämilleşmäge ýardam edýän bazar ykdysadyýetiniň möhüm bölegi hökmünde kiçi we orta telekeçiligiň ösmegi üçin amatly şertleriň döredilmegine gönükdirilen döwlet syýasatynyň hukuk esaslaryny döretmek maksadyndan ugur alýar.

Kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek üçin amatly şertleriň döredilmegi, şol sanda kiçi we orta telekeçiligiň subýektlerine maliýe we maddy serişdeleriň berilmegi, kiçi we orta telekeçiligiň subýektlerine hukuk, ykdysady we gaýry maglumatyň, ylmy-tehniki işläp taýýarlamalaryň we tehnologiýalaryň elýeterliliginiň üpjün edilmegi, olar tarapyndan durmuş-ykdysady ösüşiň döwlet maksatnamalaryny durmuşa geçirmäge gönükdirilýän maýa goýumlaryň höweslendirilmegi, täze iş orunlarynyň döredilmegi we ilatyň girdejileriniň ýokarlandyrylmagy, kiçi we orta telekeçiligiň subýektlerinden harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) döwlet tarapyndan satyn alynmagynyň bäsleşik esasynda amala aşyrylmagy, olary maliýeleşdirmegiň ýörite maksatnamalarynyň amala aşyrylmagy, daşary ykdysady işi, sebitara hyzmatdaşlygyny, şeýle hem kiçi we orta telekeçiligiň subýektleriniň eksport mümkinçiliginiň ösdürilmegine ýardam edilmegi kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamagyň esasy ugurlarydyr.

Söýün Höwezow,

Garaşsyz Watanymyzda halkymyzyň abadan ýaşaýşynyň, bagtyýar geljeginiň bähbidine beýik işler durmuşa geçirilýär, giň möçberli özgertmeler maksatnamalary amala aşyrylýar. Üstünlikli durmuşa geçirilýän işler ýurdumyzyň depginli ykdysady ösüşini gazanmak, milli ykdysadyýetiň pudaklaýyn düzümini diwersifikasiýalaşdyrmak, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini düýpli ýokarlandyrmak, täze iş orunlaryny döretmek bilen bir hatarda, Diýarymyzyň sebitleriniň gyradeň ösüşini hem üpjün edýär. Hormatly Prezidentimiziň durmuş ugurly sebitleýin syýasatynyň esasy wezipeleri-de hut şu maksatlara ýetmegi nazarlaýar. Şunda Ahal welaýatynda täze döwrüň ruhuna laýyklykda alnyp barylýan toplumlaýyn işler hem öz mynasyp netijelerini berýär.

«Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» kesgitlenen wezipelerden ugur alyp, «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda-da ýurdumyzyň sebitlerinde we milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda belent sepgitlere ýetmek maksat edinilýär. Ilatyň durmuş-ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak, sebitleriň ykdysady taýdan ösmegi üçin amatly şertleri döretmek, ykdysadyýetimiziň, öndürilýän harytlaryň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmak, durmuş-ykdysady ösüşiň ýokary depginini gazanmak, eksport mümkinçiligini giňeltmek bolsa döwletimiziň sebitleýin syýasatynyň esasy maksatlary bolup durýar.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly kitabynda siwilizasiýalaryň mekany bolan Änewiň şöhratly taryhy bilen birlikde, Ahal ýaýlasynyň ykdysady mümkinçilikleri, häzirki wagtda bu ýerde amala aşyrylýan özgertmelerdir geljekde durmuşa geçiriljek iri taslamalar barada hem giňişleýin maglumat berilýär. Kitapda nygtalyşy ýaly, Türkmenistanyň umumy meýdanynyň 19 göterimden gowragyny eýeleýän Ahal welaýatynyň geografik taýdan ýerleşişi, tebigy baýlyklary, amatly howa şertleri, ylmy we zähmet mümkinçilikleri senagaty, oba hojalygyny, ulag-aragatnaşyk, hyzmatlar ulgamlaryny hem-de ykdysadyýetiň beýleki pudaklaryny ösdürmäge giň mümkinçilikleri döredýär. Şol mümkinçiliklerden netijeli peýdalanylmagy bilen, geçen taryhy döwrüň dowamynda welaýatyň senagat pudagynda uly öňegidişlikler bolup geçdi. Şunda bu sebitiň senagat pudagynyň esasyny gaz, elektroenergetika, maşyn gurluşygy, metal işläp bejerýän, ýeňil we gurluşyk materiallary senagatynyň kärhanalarynyň emele getirýändigini bellemek gerek. Soňky ýyllarda pudagyň üsti innowasiýalara esaslanýan iri zawod-fabrikler, önümçilik toplumlary bilen ýetirilýär. Hormatly Prezidentimiziň degişli Karary bilen kabul edilen «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasyna» laýyklykda, şanly ýylda sebitde amala aşyrylmagy meýilleşdirilýän işler bilen tanşanyňda, olaryň geriminiň örän giňdigini görmek bolýar.

Maksatnamada şu ýylda Ahal welaýatynyň çäginde uly gorlary bolan gaz ýataklarynyň hasabyna, hususan-da, «Garagum» gaz känini özleşdirmegi dowam etdirmek bilen, tebigy gazyň çykarylyşyny 10,1 milliard kub metre ýetirmek göz öňünde tutulýar. Şunda gazylyp alynýan gaz kondensatly nebitiň möçberi 36,8 müň tonna ýetiriler. Şu döwürde awtomobil benzininiň 420 müň tonnasy, suwuklandyrylan gazyň 28,1 müň tonnasy, sebitiň himiýa senagatynyň iri önümçilik-tehniki binýady bolan «Tejenkarbamid» zawodynda bolsa azot dökünleriniň 180 müň tonnasy öndüriler. 2024-nji ýylda jemi 3,5 milliard manada barabar maýa goýumlary goýup, onuň 2,4 milliard manatlygyny önümçilige gönükdirmek meýilleşdirilýär.

Ykdysadyýetiň ýokary maýa goýum işjeňligi gurluşyk we gurluşyk materiallary senagatynyň güýçli depginler bilen ösmegine getirýär. Ahal welaýatynda «Türkmen aýna önümleri» kärhanasynyň açylmagy ýurdumyzda dürli aýna önümlerini öndürmäge giň mümkinçilik döretdi. Bu ýerde üstümizdäki ýylda-da 6 müň inedördül metrden gowrak gurluşyk aýnasynyň öndürilmegi üpjün ediler. Şeýle-de sementiň 1820 müň tonnasy, magdan däl gurluşyk materiallarynyň 13 müň kub metrden gowragy öndüriler. Welaýatyň ýeňil senagatynyň kuwwatlyklary hem artdyrylýar. Sebitde pagta süýüminiň 84 müň tonnasynyň öndürilmegi ýurdumyzyň dokma senagaty pudagynyň ösüşlerine mynasyp goşant bolar.

Ahal welaýaty ýurdumyzyň agrar taýdan ösen sebitleriniň biri bolup, onuň çäginde bugdaýdan, pagtadan, gök-bakja önümlerinden, miwelerden, ir-iýmişlerden, üzümden ýylyň-ýylyna bol hasyl alynýar. Sebitde 2024-nji ýylda oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin bölünip berlen suwarymly ýerleriň meýdany 485 müň gektara deň bolup, şunda 400 müň tonna bugdaý, 280 müň tonna pagta, 183,4 müň tonna ýeralma, 268,4 müň tonna gök önümleri, 117,2 müň tonna bakja önümleri, 32 müň tonna miwelerdir ir-iýmişleri, 106,3 müň tonna üzüm öndürmek meýilleşdirilýär. Welaýatyň oba hojalygynyň öňdebaryjy pudaklarynyň ýene biri maldarçylykdyr. Bu ýylda maldarlar gara mallaryň sanyny 282,5 müň başa, dowarlaryň sanyny 4580 müň başa, düýeleriň sanyny 46 müň başa, gylýallaryň sanyny 4,7 müň başa, guşlaryň sanyny 4230,2 müň başa ýetirmegi maksat edinýärler. Sebitde mallaryň we guşlaryň baş sanynyň artmagy bilen, 2024-nji ýylda etiň (diri agramynda) 135,5 müň, süýdüň 254 müň, ýüňüň 10,7 müň, ary balynyň 164,5, piläniň 300 tonnasyny öndürmek göz öňünde tutulýar.

Welaýatyň azyk senagaty azyk önümleriniň görnüşlerinidir mukdaryny artdyrmagyň hasabyna uly ösüşlere eýe bolýar. Şanly ýylda-da sebitde azyk senagatynyň eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalary tarapyndan et we et önümleriniň (ete geçirilip hasaplananda, guşuňkydan başgasy) 8,1 müň tonnasy, süýt we süýt önümleriniň (süýde geçirilip hasaplananda) 39,7 müň tonnasy, arassalanmadyk ösümlik ýagynyň 14,5 müň tonnasy, süýji-köke önümleriniň 6,9 müň, unuň 72,2 müň, ýarmanyň 22,3 müň, unaş önümleriniň 1130 tonnasy ilata ýetiriler. Şunda balyk we balyk önümleriniň, gaplanan gök hem miwe önümleriniň, mineral suwlaryň, alkogolsyz içgileriň öndürilýän mukdary-da görnetin artdyrylar. Welaýatda 2024-nji ýylda ýerlemegiň ähli ugurlary boýunça bölek satuw haryt dolanyşygynyň umumy möçberi 11 milliard manada barabar bolup, onuň umumy möçberiniň 92 göterimini döwlete dahylsyz bölegiň kärhanalary eýelär.

Ulag-kommunikasiýa pudagy-da sebitiň ykdysadyýetiniň möhüm bölegini düzüp, şunda demir ýol we awtomobil ulaglary möhüm orny eýeleýär. Şoňa görä, şu ýyl üçin maksatnamada agzalan döwürde ulagyň ähli görnüşleri bilen daşalýan ýükleriň möçberini 84,5 million tonna, gatnadylýan ýolagçylaryň sanyny bolsa 94,5 million adama ýetirmek pudakda esasy wezipeleriň hatarynda kesgitlenen. Welaýatyň ilatyny aragatnaşyk hyzmatlary bilen doly üpjün etmek üçin esasy telefon belgileriniň sanynyň 84 müň belgä, TMCELL ykjam aragatnaşyk ulgamynyň abonentleriniň sanynyň 966,3 müň birlige ýetirilmegi-de bu işe mynasyp goşant bolar.

Ahal welaýatynda durmuş ulgamyny ösdürmäge hem uly üns berilýär. 2024-nji ýylyň 1-nji ýanwary ýagdaýyna görä, sebitde jemi 16 sany hassahana, 133 sany mekdebe çenli çagalar edarasy, 242 sany umumybilim berýän mekdep, 2 sany orta hünär bilimi edarasy, 28 sany kitaphana, 5 sany muzeý, 14 sany sport mekdebi hereket edýär. Häzirki wagtda-da bu ýerde köp sanly önümçilik, medeni-durmuş maksatly binalaryň, oba, şäher ilaty üçin amatly ýaşaýyş şertlerini döretmäge mümkinçilik berýän, ähli amatlyklary bolan ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşyklary güýçli depginde dowam edýär. Ak bugdaý etrabynyň 2023-nji ýylyň jemleri boýunça ýurdumyzyň etraplarynyň we etrap hukukly şäherleriniň arasynda durmuş-ykdysady hem-de medeni taýdan görkezijileri babatda iň ýokary netijeleri gazanyp, ýeňiji bolan etrap hökmünde yglan edilmegi sebitde amala aşyrylýan özgertmeleriň öz miwelerini berýändigini nobatdaky gezek subut etdi.

«Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasyna» laýyklykda, Diýarymyzyň ähli sebitlerinde, şol sanda Ahal welaýatynda-da durmuşa geçirilýän toplumlaýyn işleriň baş maksady ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşini pugtalandyrmaga, pudaklaryň kuwwatyny berkitmäge, bazar gatnaşyklaryna esaslanyp, durmuş-ykdysady syýasaty has-da rowaçlandyrmaga, ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny, hal-ýagdaýyny mundan beýläk-de ýokarlandyrmaga gönükdirilendir.

Jemile ARAZOWA,

2024-nji ýylyň 29-30-njy apreli aralygynda Katar Döwletiniň Doha şäherinde Merkezi Aziýa ýurtlary we Azerbeýjan Respublikasy bilen Arap ykdysady hyzmatdaşlygy forumynyň üçünji mejlisi geçirildi. Forumyň işinde Türkmenistanyň wekiliýetine Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministriniň orunbasary B.Ýalakow ýolbaşçylyk edýär.

Öz çykyşynyň dowamynda türkmen tarapy Azerbeýjanyň, Merkezi Aziýa we Arap ýurtlarynyň durnukly ykdysady ösüşini üpjün etmekde edilýän tagallalaryň durmuşa geçirilmegiň ähmiýetini bellemekbilen, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň ileri tutulýan ugurlary hökmünde söwda-senagat, ulag-energetika, daşky gurşaw ýaly pudaklaryň çykyş edýändigini nygtady.

Çäräniň barşynda Katar Döwletiniň Daşary işler ministrliginiň departamentiniň başlygy bilen duşuşyk geçirildi. Söhbetdeşligiň çäklerinde taraplar syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady we medeni-ynsanperwer çygyrlarda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy ösdürmek bilen baglanyşykly meseleleri ara alyp maslahatlaşyp, ýokary derejede amala aşyrylýan özara saparlaryň ähmiýetine üns çekdiler. Aýdylanlar bilen bir hatarda ikitaraplaýyn gatnaşyklary ösdürmäge iki halkyň özara medeniýet günleriniň geçirilmeginiň we hökümetara türkmen-katar toparynyň işiniň itergi berýändigi nygtaldy.

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministriniň orunbasary B.Ýalakowyň ýolbaşçylygyndaky wekiliýet 2024-nji ýylyň 29-30-njy apreli aralygynda Katar Döwletiniň Doha şäherinde geçirilýän Merkezi Aziýa ýurtlary we Azerbaýjan Respublikasy bilen ministrler derejesinde Arap Ykdysady we Hyzmatdaşlyk forumynyň 3-nji mejlisine we onuň çägindäki ýokary wezipeli işgärleriň bilelikdäki utgaşdyryş ýygnagyna gatnaşýar.

Bu çäräniň maksady Merkezi Aziýa ýurtlary, Azerbaýjan Respublikasy we Arap ýurtlaryň arasynda hyzmatdaşlyk meseleleri ara alyp maslahatlaşmakdan ybarat.   

Taryhda yz goýan belli şahsyýetler halkyň beýikliginiň ölçeg daşlarynyň biridir. Şonuň üçinem umumadamzat derejesindäki şahsyýete öwrülmek söz bilen beýan ederden juda ýokardaky belentlikdir. Dünýä akyldary hökmünde ykrar edilen türkmen danasy Magtymguly Pyragynyň döredijiligi hem özüniň egsilmez gymmatyny şu günlerimizde-de ýitirmeýär.

Dana şahyryň goşgulary ençeme ýyllaryň dowamynda türkmeniň sesi bolup, Ýer ýüzünde ýaňlanyp geldi. Bagtyýar türkmen halky bu gün beýik akyldar Magtymguly Pyragynyň arzuwlan zamanasynda — berkarar döwletde ýaşamak bilen, nusgawy şahyryň döredijiligine, edebi-mirasyna uly sarpa goýýar. «Her bir halkyň beýikligi onuň öňe çykaran, dünýä beren şahsyýetleriniň beýikligine barabar bolýar. Köňülleriň we döwürleriň şahyry, adamzadyň iň gözel, iň tämiz duýgularynyň aýdymçysy Magtymguly Pyragy türkmen halkynyň ruhy beýikligidir. Beýik şahyryň bize goýup giden mirasy özboluşly terbiýe mekdebidir» diýip belleýän Gahryman Arkadagymyz akyldar şahyryň döredijiligine, edebi-mirasyna çäksiz hormat goýýar.

Dana Pyragynyň döredijiligi durmuşyň ähli taraplaryny öz içine alýar. Şahyryň şygyrlary, esasan, watançylyk, gahrymançylyk, öwüt-nesihat, söýgi, dostluk baradaky ynsanperwer pikirleri öňe sürýär. Magtymgulynyň döredijiliginiň türkmen edebiýatynyň ösmegine goşan goşandynyň örän ýokarydygyny görnükli gündogarşynas E.E.Bertelsiň: «Eger belli bir halkyň belli bir döwürdäki mahsus sypatlaryny görkezýändigi üçin edebiýata «nusgawy» edebiýat diýlip at berilmegi türkmen edebiýaty babatda ulanylmakçy bolsa, onda, elbetde, şol at XVIII — XIX asyrlaryň türkmen edebiýatyna berilmelidir. Ol edebiýatyň has aýdyň we mahsus wekili bolsa türkmen halky tarapyndan henize çenli-de örän hormatlanýan şahyr Magtymguly bolupdyr» diýip bellemegi hem aýdyňlygy bilen tassyklaýar.

Nusgawy edebiýatymyzyň almaz täji bolan Magtymgulynyň eserleri halkymyzyň ruhy baýlygydyr, adamzat üçin gymmatly hazynadyr. Şahyr döredijiliginde hoş sözli, asylly, sada, akylly, hoşgylaw bolmagy, adam gadyryny bilmegi, hemişe oňa hormat goýmagy öwüt-ündew edip, adamlary beýik adamkärçilige çagyrýar.

Hormatly Prezidentimiz nusgawy şahyrlarymyzyň köptaraply döredijiliginiň çuňňur öwrenilmegi üçin ähli mümkinçilikleri döredýär. Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygynyň bellenilmegi hem asylly däplerden gözbaş alýar. Munuň özi tutuş edebiýatymyza, nusgawy şahyrlarymyza goýulýan belent sarpanyň aýdyň mysalydyr. Magtymguly türkmen halkynyň pähime ýugrulan pikirlerini ajaýyp şygyrlaryna siňdirip, ýürekleriň töründen orun alan söz ussadydyr. Her setiri, her sözi kalbyňa nakyl bolup ornaýan şirin dilli söz ussadymyzyň manysy goýazy dürdäne goşgulary ata Watanyňy, halkyňy söýmekde, birek-birek bilen agzybir ýaşamakda ýol görkeziji şamçyragdyr. Şonuň üçin hem şahyryň goşgularyny wagyz etmek, ýaş nesle öwretmek asylly işleriň biridir, milli terbiýäniň özenidir.

Meýlismyrat SAPAROW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň «Maliýe we ykdysadyýet» ylmy-amaly žurnalynyň baş redaktorynyň wezipesini ýerine ýetiriji.

Durnukly ykdysady ösüşi üpjün etmekde we ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmakda ýurduň intellektual serişdelerini hem-de adam maýasyny netijeli peýdalanmak uly ähmiýete eýedir. Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda milli ykdysadyýetimizi uzak möhletleýin esasda ösdürmäge gönükdirilen maksatnamalarda hem bu ugra aýratyn orun berilýär.

Uzak ýyllaryň dowamynda dünýä belli ykdysatçylary gyzyklandyryp gelýän iň möhüm meseleleriň biri-de ykdysady ösüşiň esasy hereketlendiriji güýjüniň nämede jemlenýändigini kesgitlemek bilen baglanyşyklydyr. Bu babatda zähmet bölünişigi, girdejiniň we maýanyň artmagy, maýa goýumlaryň özleşdirilmegi, esasy önümçilik serişdeleriniň netijeli peýdalanylmagy, tehnikalaryň kämilleşdirilmegi ýaly köp sanly şertleriň ähmiýeti baradaky pikirler orta atylsa-da, uzak wagtyň dowamynda adam maýasynyň ähmiýetine ýeterlik üns çekilmändir. Dünýä tejribesi has ösen döwletleriň bir topary üçin durmuş-ykdysady ösüşiň umumy kanunalaýyklyklarynyň bardygyny görkezýär. Ykdysady taýdan kuwwatly ýurtlary tapawutlandyrýan aýratynlyk önümçilik we sarp ediş gatnaşyklarynyň merkezinde adamyň bolmagy bilen baglanyşyklydyr. Bu günki gün aýratyn alnan guramanyň ýa-da tutuş jemgyýetiň ösüş depginini we derejesini hut adam maýasy kesgitleýär diýsek, hakykatdan daş düşmeris. Şu nukdaýnazardan, esasy önümçilik serişdeleri ykdysady ösüşiň ikinji derejeli şertine öwrülýär. Ykdysadyýetiň sazlaşykly ösmegi, esasan, ilatyň umumy bilim derejesine we hünär taýýarlygynyň kämilligine bagly bolýar.

Bilim we tejribe adam maýasynyň göwrümini giňeldýär, saglygy goraýyş adamyň ukyp-başarnyklaryny netijeli peýdalanmagyň möhletini artdyrýar. Adam maýasynyň kemala gelmegi hem-ä şahsyň özünden, hemem tutuş jemgyýetden görnetin tagallalary talap edýär. Aýratyn alnan şahs üçin adam maýasyny ösdürmegiň ähmiýeti onuň hemişelik girdejisiniň artmagy bilen baglanyşyklydyr. Ösen döwletleriň mysalynda adamyň bilim derejesi bilen bütin ömrüniň dowamynda gazanýan girdejisiniň arasynda gönümel baglanyşygyň bardygyny görmek bolýar. Emma milli ykdysadyýet derejesinde adam maýasyny ösdürmegiň peýdasyny kesgitlemek biraz çylşyrymlydyr. Çünki raýatlaryň bilim derejesiniň ýokarlandyrylmagynyň, saglyk ýagdaýyna täsir edýän durmuş şertleriniň gowulandyrylmagynyň netijesini anyk kesgitlemek diňe uzak wagtdan mümkin bolýar.

Adam maýasynyň ähmiýeti ykdysady ösüşiň nusgalary baradaky garaýyşlarda hem orun alýar. Ykdysatçylaryň bir bölegi ýurduň umumy girdejisinde adam maýasynyň paýyny 30-dan 50 göterime çenli möçberde kesgitleýär. Şeýle hem alymlar adam maýasynyň toplanmagynyň esasy şertiniň iş tejribesinde kämilleşmek bilen baglanyşyklydygy baradaky pikiri öňe sürýär. Bu garaýşa laýyklykda, adam maýasy, esasan, önümçiligiň kesgitli bir ugrunda zähmet çekilen wagtynda ýokarlanýar. Önüm näçe köp öndürilse, hünärmenleriň we işçileriň tejribesi şonça artýar. Şunuň bilen birlikde, şol ugurda açyşlardyr oýlap tapyşlar köpelýär. Şunda döwlet iş tejribesinde kämilleşen ussat hünärmenleriň hasabyna ozal bar bolan artykmaçlygyny has-da berkidýär. Bu hakykaty Hytaý, Hindistan ýaly haryt önümçiliginiň ösen ýurtlarynda tehniki öňegidişligiň we işçileriň hünär derejesiniň ýokarlanýandygy hem tassyklaýar. Ýaponiýa, Koreýa Respublikasy, Singapur ýaly döwletleriň tebigy baýlyklarynyň çäklidigine garamazdan, ýokary hünär derejeli hem-de tertip-düzgünli işçi güýjüniň hasabyna ykdysady ösüşde uly öňegidişlik gazanandygy hem adam maýasynyň ähmiýetini görkezýär.

Ykdysadyýetde önümçiligiň artmagyna gönümel täsir etmekden başga-da, adam maýasynyň ösdürilmegi durmuş we medeni ulgamlarda oňyn netije gazanmaga kömek edýär. Ýokary bilimli, sowatly raýatlar ýurduň syýasy-jemgyýetçilik durmuşyna, haýyr-sahawat işlerine has işjeň gatnaşýar. Giň dünýägaraýyşly adamlar jemgyýetiň ruhy galkynyşyna goşant goşýar. Adamlaryň durmuş şertleriniň gowulanmagy we medeni derejesiniň ýokarlanmagy jemgyýetde abadançylygy we adalaty üpjün etmäge gönükdirilýän harajatlaryň tygşytlanylmagy arkaly ykdysadyýete oňyn täsirini ýetirýär.

Ylmy we tehnologik bilimleriň ykdysady ösüşde möhüm orun eýeleýändigi bu gün bilermenleriň ählisi tarapyndan ykrar edilýär. Alymlaryň we inženerleriň bilim-başarnyklary täze bilimleriň, innowasiýalaryň döremegine ýardam edýär. Ýokary hünär derejeli işçiler bolsa täzeçillikleriň durmuşa ornaşdyrylmagyna, tejribede peýdalanylmagyna mümkinçilik berýär. Bilimleriň we tehnologiýalaryň ösüşinden tutuş jemgyýet peýdalanyp bilýär. Hut şoňa görä-de, häzirki döwürde ösüp barýan ýurtlarda döwlet býujetiniň 15-den 30 göterimine çenli ylym-bilim ulgamyna gönükdirilýär. Şol bir wagtyň özünde-de, bilimleriň diňe tejribä ornaşdyrylan ýagdaýynda peýda berýändigini hem ýatdan çykarmaly däl. Şoňa görä-de, adam maýasynyň durmuşa geçirilmegi üçin netijeli we sazlaşykly zähmet bazarynyň döredilmegi zerurdyr. Diýmek, bilimleri we başarnyklary önümçilikde ýa-da hyzmatlar ulgamynda durmuşa geçirmäge mümkinçilik bolan ýagdaýynda adam maýasy döwlete we jemgyýete peýda getirýär.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe adam maýasyny ösdürmek döwlet syýasatynda ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda durýar. «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» we «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» adam maýasy ykdysadyýetiň esasy düzüm bölekleriniň biri hökmünde kesgitlenilýär. Şunuň bilen baglylykda, adam maýasyny ösdürmek, onuň intellektual derejesini ýokarlandyrmak esasy strategik wezipelere degişli edilýär. Şol wezipeleri berjaý etmek üçin Türkmenistanda durmuşa geçirilýän düýpli özgertmeler ýurduň ykdysady kuwwatynyň yzygiderli pugtalanmagyna ýardam berýär. Ykdysadyýetiň pudaklarynyň kämil ulgamyny döretmek, adam maýasynyň hil häsiýetlerini ýokarlandyrmak, milli ykdysadyýetiň hemme pudaklaryny ýokary taýýarlykly hünärmenler bilen üpjün etmek, ösüp gelýän ýaş nesliň bilim hem ruhy taýdan kämilleşmegine ýardam bermek esasy maksatlaryň biri bolup durýar. Şeýle-de ylmy-tehniki ösüşiň gazananlaryndan, täze tehnologiýalardan, innowasiýalardan oňat baş çykarýan hünärmenleri taýýarlamak wezipelerinden ugur alyp, bu ugurlara düýpli maýa goýumlar gönükdirilýär. Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň başyny başlan hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň baştutanlygynda mynasyp dowam etdirilýän ykdysady özgertmeler döwletimiziň we jemgyýetimiziň okgunly ösmegine giň ýol açýar.

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

Durmuşa geçirilýän giň gerimli maksatnamalaryň çäklerinde gurulýan Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýoly ýurdumyzyň sebitlerini baglanyşdyryp, ýolagçylaryň gatnadylyşyny we ýükleriň daşalyşyny kämilleşdirmäge, logistik hyzmatlaryň hilini ýokarlandyrmaga uly goşant goşar.

Türkmenistanyň Prezidentiniň 2019-njy ýylyň 11-nji ýanwaryndaky Kararyna laýyklykda, bu giň gerimli taslamany durmuşa geçirmek Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy «Türkmen Awtoban» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetine ynanyldy. Umumy uzynlygy 600 kilometre barabar bolan bu ýoluň Aşgabat — Tejen aralygyndaky birinji tapgyry 2021-nji ýylyň 29-njy oktýabrynda Gahryman Arkadagymyzyň gatnaşmagynda dabaraly ýagdaýda ulanmaga berildi. Ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Mary we Türkmenabat şäherlerini birikdirýän üçünji tapgyrynyň gurluşygyna bolsa şu ýylyň ýanwarynda badalga berildi. Baş potratçy bolup çykyş edýän «Türkmen Awtoban» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň buýurmasy boýunça ýoluň gurluşygy we ýanaşyk ýerlerini abadanlaşdyrmak işleri «Ata Melhem» hususy kärhanasy, «Edermen» we «Altyn nesil» hojalyk jemgyýetleri tarapyndan amala aşyrylýar.

Ýokary tizlikli awtomobil ýoly Aşgabat — Daşoguz awtomobil ýolunyň 24-nji kilometrinde gurlan çatrykdan başlanýar. Bu ýerde töleg merkezleri, ýol gözegçilik gullugynyň nokady, dynç almak üçin niýetlenen meýdançalar ýerleşýär. Awtobanyň Aşgabat — Tejen aralygyndaky böleginiň uzynlygy 203 kilometre barabar.

Awtoban alty hereket zolagyndan ybaratdyr. Onuň ýer düşeginiň giňligi 34,5 metre, ýol hereket böleginiň giňligi her tarapda 11,25 metre, hereket zolagynyň giňligi bolsa 3,75 metre barabardyr. Ýoluň hereket bölegi biri-birinden ýörite zolak arkaly bölünýär. Her ugurda hereket zolagyna adatdan daşary ýagdaýlar üçin zolak, suwly ganaw hem-de haýwanlaryň we adamlaryň hereket zolagyna çykmagynyň öňüni almak üçin niýetlenen ýörite germewler gurnalan.

Ýokary tizlikli ýolda hereketiň bökdençsiz amala aşyrylmagyny üpjün etmek üçin köp sanly köprüler, ýerasty we ýerüsti geçelgeler, suw geçirijiler, ýangyç guýujy beketler gurlup, daşky gorag gözenekleri çekilendir.

Awtobanyň 100-nji kilometrinde gurlan iki gatly «Kerwensaraý» söwda merkezinde sürüjiler we ýolagçylar üçin zerur bolan ähli şertler döredilendir.

Mahlasy, döwrebap awtoban ähli görkezijiler we talaplar babatda iň ýokary dünýä standartlaryna kybap gelýär. Bu hakykat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň birinji tapgyrynyň degişli kompaniýalaryň we halkara düzümleriň güwänamalarynyň birnäçesine mynasyp görülmeginde hem beýanyny tapýar. Has takygy, döwrebap taslamanyň birinji tapgyry Awstriýanyň «VCE Vienna Consulting Engineers ZT GmbH» kompaniýasy tarapyndan awtomobil ýolunyň hiliniň ISO 9001 standartyna hem-de taslamany düzmek we gurluşyk boýunça işleriň halkara standartlara, hususan-da, «Ýol gurluşygyny taslamak» we «Gurluşyk işleri» standartlaryna laýyk gelýändigini tassyklaýan güwänamalara mynasyp görüldi. Şeýle hem Germaniýa ulag ylymlary instituty tarapyndan geçirilen barlaglaryň netijesinde ýokary tizlikli Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýoluna ýokary howpsuzlyk güwänamasyny bermek hakyndaky çözgüt kabul edildi. Awstriýanyň Dornbirn şäheriniň Ulag kommunikasiýalary we düzümleri departamenti tarapyndan bu ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygynda innowasion ýokary tizlikli tehnologiýalaryň ulanylandygy baradaky güwänama gowşuryldy.

Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň işe girizilmegi ýurdumyzyň ulag-logistika mümkinçiliklerini artdyryp, Diýarymyzy halkara gatnawlaryň möhüm halkasyna öwrer. Türkmenistanyň dünýäniň ulag ulgamyna yzygiderli goşulyşmagy we Gündogar — Günbatar hem-de Demirgazyk — Günorta ugurlarynda möhüm ulag geçelgelerini döredip, Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmek we Ýewraziýanyň ykdysady zolaklaryny birleşdirmek babatda uly tagallalary edýän Milli Liderimiziň we Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, asylly maksatlary myradyna gowuşsyn!

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

Hormatly Prezidentimiziň durmuş ugurly ykdysady syýasatynyň möhüm ugry bolan sebitleýin syýasat ýurdumyzyň sebitlerini gyradeň ösdürmäge, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini düýpli ýokarlandyrmaga gönükdirilendir. Şunuň bilen baglylykda, welaýatlaryň durmuş-ykdysady ösüşi ýokary depginlere eýe bolýar.

Üstünliki amala aşyrylýan «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» hem-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» kesgitlenen wezipelerden ugur alnyp, «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda Diýarymyzyň ähli sebitlerinde, milli ykdysadyýetiň pudaklarynda belent sepgitlere ýetmek maksat edinilýär.

Sebitleýin syýasatyň esasy maksatlary ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmakdan, sebitleriň ykdysady taýdan ösmegi üçin amatly şertleri döretmekden hem-de öndürilýän harytlaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmakdan, durmuş-ykdysady ösüşiň ýokary depginini üpjün etmekden, eksport mümkinçiligini artdyrmakdan ybaratdyr. Sebitleriň oba hojalygyny ösdürmekde, toprak, howa we beýleki aýratynlyklary hasaba almak bilen, zolaklaýyn ekerançylygy ornaşdyrmak, maldarçylygyň ot-iým binýadyny pugtalandyrmak, ýurduň azyk bolçulygyny üpjün etmek, ýokary hilli oba hojalyk önümçiligini döretmek ileri tutulýan ugurlardyr.

Mary welaýaty gazylyp alynýan tebigy çig mala baý sebitleriň biridir. Welaýatyň durnukly ösüşinde ykdysadyýetiň özenini elektroenergetika, gaz, himiýa, maşyngurluşyk, metal işläp bejeriş, oba hojalyk, dokma we azyk senagaty düzýär. «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasynda» Mary welaýatynda elektrik energiýasyny 14 606,6 million kWt sagat möçberinde öndürmek göz öňünde tutulýar. Welaýat uglewodorod serişdeleriniň ägirt uly gorlaryna eýe bolup, ýakyn geljekde olaryň gazylyp alnyşynyň möçberi artdyrylar. Munuň özi olary halkara bazarlara çykarmagyň mümkinçiligini ýokarlandyrar. Sebitiň nebitgaz çykaryjy kuwwatlyklaryny pugtalandyrmagyň hasabyna, gaz kondensatly nebitiň 52,7 müň tonnasyny we tebigy gazyň 34,8 milliard kub metrini öndürmek bellenilýär. Şu ýyl welaýatda kuwwaty ýylda 33 milliard kub metr harytlyk gazy çykarmak boýunça «Galkynyş» gaz käniniň üçünji tapgyryny özleşdirmek meýilleşdirilýär. Himiýa senagatynyň ösüşine uly itergi berýän kuwwatlyklaryň işe girizilmegi bilen, öndürilýän önümleriň görnüşleri we möçberleri artdyrylýar. Şu ýyl mineral dökünleriň 520 müň tonnasy we tehniki uglerodyň 1 800 tonnasy öndüriler. «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda welaýatda jemi 12,2 milliard manada barabar maýa goýumlary goýmak we onuň 10,9 milliard manadyny önümçilige gönükdirmek göz öňünde tutulýar.

Ykdysadyýetiň ýokary maýa goýum işjeňligi gurluşygyň we gurluşyk materiallary senagatynyň güýçli depginler bilen ösmegine getirýär. 2024-nji ýylda magdan däl gurluşyk materiallarynyň 1 365 müň kub metrini, gurluşyk üçin beton gurnawlarynyň ýygnalan bölekleriniň 52,9 müň kub metrini, diwar materiallaryndan 219,8 million sany şertli kerpiji, 24,2 müň kub metr keramziti we 220,4 müň tonna asfaltbetony öndürmek bellenilýär.

Mary welaýaty gowaça ösdürip ýetişdirmek boýunça Türkmenistanyň iň iri sebitidir. Şunuň bilen baglylykda, Garaşsyzlyk ýyllarynda welaýatda köp sanly iri hem-de orta ululykdaky dokma toplumlary, fabriklerdir kärhanalar işe girizildi. Olar çig mal binýadyna gönüden-göni golaýda ýerleşmek bilen, pagta süýümini gaýtadan işlemekden başlap, taýýar önümi çykarmaga çenli önümçiligiň yzygiderliligini doly üpjün edýär. Şu ýyl 109,5 müň tonna pagta süýümini, 18 müň tonna nah ýüplügi, 53,5 million inedördül metr nah matalary (sütüklini goşmak bilen), 2 848,2 million manatlyk örülen we tikin önümlerini, 1 537,6 tonna pamygydyr ondan öndürilen önümleri, 113,9 müň inedördül metr haly hem-de haly önümlerini, 2,8 müň tonna ýagy aýrylyp ýuwlan ýüňi, 466,2 müň inedördül metr ýüpek matalary, 11 422,6 müň jübüt jorap önümlerini, 6 241,7 müň jübüt aýakgaby we 23,5 million inedördül desimetr eýlenen derini öndürmek göz öňünde tutulýar.

Welaýat ýurduň agrar taýdan ösen sebitleriniň hataryna degişlidir. Sebitde bugdaý, pagta, gök-bakja ekin önümleri, miweler we ir-iýmişler, üzüm uly möçberde öndürilýär.

Şu ýyl oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin suwarymly ýerleriň meýdany 433,7 müň gektara barabardyr. Şonda 345 müň tonna bugdaý, 359 müň tonna pagta, 180,7 müň tonna ýeralma, 194,8 müň tonna gök önümler, 86,4 müň tonna bakja önümleri, 30,5 müň tonna üzüm, 33 müň tonna miweler we ir-iýmişler, 224 müň tonna gant şugundyry öndüriler.

Maldarçylyk oba hojalygynyň öňdebaryjy pudagy bolup, maýa goýumlaryň köp bölegi bu pudagy ösdürmäge gönükdirilýär. Gara mallaryň, dowarlaryň, guşlaryň baş sanyny köpeltmek, etiň we süýdüň öndürilişiniň möçberini artdyrmak boýunça yzygiderli işler durmuşa geçirilýär. Hususan-da, maldarçylyk önümleriniň öndürilişini artdyrmakda önümçilige öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrýan telekeçilere aýratyn üns berilýär. Hojalyklaryň ähli toparynda mallaryň we guşlaryň baş sanyny artdyrmak göz öňünde tutulýar.

Azyk senagaty önümleriň görnüşini we mukdaryny artdyrmagyň hasabyna giň gerimli ösüşe eýe bolýar. Döwlet tarapyndan kiçi we orta telekeçilige berilýän goldawlaryň netijesinde, çalt ösýän hususy kärhanalar miwe hem-de gök önümlerini, ösümlik ýagyny, et, süýt, süýji-köke önümlerini öndürýän esasy öndürijilere öwrülýär.

Sebitde azyk senagatynyň eýeçiliginiň ähli görnüşindäki kärhanalar tarapyndan 23,9 müň tonna et we et önümleri (ete geçirilip hasaplananda, guşuňkydan başgasy), 947,4 müň şertli bankalara gaplanan et, 122 müň tonna süýt we süýt önümleri (süýde geçirilip hasaplananda), 109,4 million sany şertli banka gaplanan miwe we gök önümleri, 30,7 müň tonna arassalanmadyk ösümlik ýagy, 23,2 müň tonna süýji-köke önümleri, 110,7 müň tonna un, 9,8 müň tonna ýarma, 6,8 müň tonna unaş önümleri, 11,4 müň tonna şeker, 283,5 tonna balyk we beýleki balyk önümleri, 274,1 tonna gaplanan hem-de gaýtadan işlenen balyk we balyk önümleri öndüriler.

Ulag-kommunikasiýa ulgamy welaýatyň ykdysadyýetiniň möhüm bölegini düzýär. Şu ýyl ulaglaryň ähli görnüşleri bilen daşalýan ýükleriň möçberini 116,1 million tonna we gatnadylýan ýolagçylaryň sanyny 204 million adama ýetirmek meýilleşdirilendir.

Ilaty aragatnaşyk hyzmatlary bilen has doly üpjün etmek üçin esasy telefon belgileriniň sanyny 123,4 müň belgä, TMCELL ykjam aragatnaşyk ulgamynyň abonentleriniň sanyny 1 011,5 müň birlige ýetirmek göz öňünde tutulýar. Sebitiň durmuş ulgamyny ösdürmäge-de uly üns berilýär. Şu ýylyň 1-nji ýanwary ýagdaýyna görä, welaýatda 26 sany hassahana, 196 sany mekdebe çenli ýaşly çagalar edaralary, 405 sany umumybilim berýän we 7 sany orta hünär bilimi, 1 sany ýokary hünär berýän mekdepler, 23 sany sport mekdebi, 44 kitaphana, 1 teatr we 8 muzeý hereket edýär.

Köp sanly önümçilik we medeni-durmuş maksatly binalar, oba we şäher ilaty üçin amatly ýaşaýyş şertlerini döretmäge mümkinçilik berýän, hemme amatlyklary bolan ýaşaýyş jaýlary hem-de desgalar guruldy we gurulmagy dowam etdirilýär. Şeýlelikde, «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasynyň» amala aşyrylmagy üstümizdäki ýylda ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan ösüşini pugtalandyrmaga, pudaklaryň, sebitleriň kuwwatyny berkitmäge, bazar gatnaşyklaryna esaslanyp, durnukly ösüşi, ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny üpjün etmäge hem-de hal-ýagdaýyny mundan beýläk-de gowulandyrmaga, abadan, bagtyýar ýaşaýşynyň bähbidine gönükdirilendir.

Orazmuhammet AŞYROW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Strategik we durnukly ösüş müdirliginiň başlygynyň orunbasary.