Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi hem-de Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezi tarapyndan 2022-nji ýylyň ýanwar aýynda yglan edilen hem-de şol ýylyň dowamynda ýurdumyzyň maliýe we ykdysadyýet toplumynda hem-de bank ulgamynda we olaryň düzüm birliklerinde şeýle hem ýurdumyzyň beýleki pudaklarynda, ýokary okuw mekdeplerinde maliýe, ykdysady ugurda zähmet çekýän işgärleriň arasynda geçirilen «Ýylyň ykdysatçysy» atly ykdysady ugurly ylmy häsiýetli makalalaryň bäsleşiginiň jemi jemlenildi. Bäsleşigiň düzümi tassyklanan eminler toparynyň degişli mejlisinde «Maliýe we ykdysadyýet» ylmy-amaly žurnalynyň 2022-nji ýylda neşir edilen sanlarynda çapdan çykan ylmy makalalara baha berildi hem-de bäsleşigiň ýeňijileri belli boldy. Türkmenistanyň Ykdysadyýet toplumynyň mejlisler zalynda hemişelik Bitaraplygymyzyň 27 ýyllygy mynasybetli yglan edilen «Ýylyň ykdysatçysy» atly ykdysady ugurly ylmy häsiýetli makalalaryň bäsleşiginiň ýeňijilerini yglan etmek hem-de sylaglamak mynasybetli dabaraly maslahat geçirildi. Dabarada Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň Ykdysady meseleler baradaky komitetiniň başlygynyň orunbasary Gurbangeldi Aşyrow, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk maslahatynyň Ykdysadyýet, maliýe we durmuş syýasaty baradaky komitetiniň agzasy Muhammetnazar Geldiýew, şeýle hem ykdysady bäsleşigiň eminler toparynyň agzalary: Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak ministrliginiň Zähmet gory we iş üpjünçilik müdirliginiň başlygynyň orunbasary, ykdysady ylymlaryň kandidaty Maýagözel Babaýewa, Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň Bank amallary kafedrasynyň müdiri, ykdysady ylymlarynyň kandidaty Baýramdurdy Taýharow we Türkmenistanyň Döwlet edaralarynyň işgärleriniň kärdeşler arkalaşygynyň Geňeşiniň başlygy Begenç Baýramow dagylar çykyş etdiler. Olar bäsleşigiň ýokary guramaçylyk derejede, aç-açanlyk häsiýetde hem köpçülikleýin esasda geçirilendigini biragyzdan bellediler, ýeňijileri gazanylan arzyly üstünlikleri bilen tüýs ýürekden gutladylar. Şeýlelikde, bäsleşigiň eminler toparynyň gelen gutarnykly netijesine hem-de olaryň beren bahalaryna seljerme berlip, eminler toparynyň ýygnagynyň kararyna laýyklykda: «Maliýe we ykdysadyýet» ylmy-amaly žurnalynyň üsti bilen geçirilen «Ýylyň ykdysatçysy» atly ykdysady ugurly ylmy häsiýetli makalalaryň bäsleşiginiň 2022-nji ýylyň jemleriniň ýeňijileri şu baýrakly orunlar boýunça bellenildi: 

Birinji orun: MEÝLIS DÖWLETOW - Türk­me­nis­ta­nyň Maliýe­ we yk­dy­sa­dy­ýet ministr­li­gi­niň­ Ygtyýarlylandyryş we ygtyýarlylandyrmak işine gözegçilik bölüminiň Maliýe bazarlary we ätiýaçlandyryş bölümçesiniň­ baş­ly­gy;

Ikinji orun: MERJEN AMANOWA – Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryşinstitutynyň magistranty;

Üçünji orun: GURBANJAHAN­ SUHANOWA – Türk­me­nis­ta­nyň­ Ma­li­ýe we ykdysady­ýet­ mi­nistr­li­gi­niň­ Em­läk­ gat­na­şyk­la­ry we­ te­le­ke­çi­li­gi­ gol­da­mak­ bö­lü­mi­niň­ Emläk ­gat­na­şyk­la­ry­ny­ we­ er­kin­ ykdysady­ zolagyny ­düz­gün­leş­dir­mek­ bö­lüm­çe­si­niň­ baş hü­när­me­ni;

Dabara gatnaşanlar Gahryman Arkadagymyza, Hormatly Prezidentimize döredijilikli, halal zähmet çekmäge döredip berýän giň mümkinçilikleri üçin alkyş aýtdylar.

Parahat Meretliýew

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet 

ministrliginiň baş hünärmeni

«Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna üýtgetmeler we goşmaça girizmek hakynda 

I. 2004-nji ýylyň 25-nji oktýabrynda Türkmenistanyň Halk Maslahaty tarapyndan kabul edilen «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna (2005-nji ýylyň 25-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň görnüşinde) (Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň resmi namalarynyň ýygyndysy, 2005 ý., HM-80; Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2005 ý., № 4, 37-nji madda; 2006 ý., № 3, 12-nji madda; 2007 ý., № 1, 20-nji we 24-nji maddalar, № 2, 48-nji madda, № 4, 68-nji we 74-nji maddalar; Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň resmi namalarynyň ýygyndysy, 2008 ý., HM-96; Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2008 ý., № 1, 7-nji madda, № 3, 41-nji madda; 2009 ý., № 2, 41-nji madda, № 3, 45-nji madda; 2010 ý., № 1, 19-njy madda, № 2, 34-nji madda, № 3, 64-nji madda; 2011 ý., № 1, 5-nji we 24-nji maddalar, № 2, 45-nji madda, № 3, 59-njy madda; 2012 ý., № 1, 48-nji madda, № 3, 68-nji madda; 2013 ý., № 1, 7-nji madda, № 2, 26-njy madda; 2014 ý., № 1, 24-nji we 49-njy maddalar, № 3, 112-nji madda, № 4, 149-njy madda; 2015 ý., № 2, 48-nji we 71-nji maddalar, № 3, 111-nji madda, № 4, 146-njy madda; 2016 ý., № 1, 52-nji madda, № 3, 118-nji madda, № 4, 144-nji we 165-nji maddalar; 2017 ý., № 2, 77-nji madda, № 3, 111-nji madda, № 4, 135-nji we 147-nji maddalar; 2018 ý., № 2, 42-nji madda, № 4, 95-nji we 107-nji maddalar; 2019 ý., № 2, 34-nji madda, № 4, 94-nji madda; 2020 ý., № 3, 45-nji madda, № 4, 84-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary, 2021 ý., № 2 — 3, 49-njy we 51-nji maddalar, № 4, 136-njy we 152-nji maddalar; 2022 ý., № 2, 22-nji madda, № 3, 78-nji madda) şu üýtgetmeleri we goşmaçany girizmeli: 

 1) 119-njy maddadaky tablisanyň «Goşmaça tölegleriň möçberleri» diýen sütüninde: 

 «Öndürilýän harytlar boýunça» diýen bölümde: 

 «Piwo» böleginde «26%-i» diýen sany «30%-i» diýen sana çalşyrmaly; 

«Tebigy üzüm çakyry, güýçli spirtli içgiler, likýorlar we düzüminde alkogol bolan gaýry alkogolly içgiler (üzüm löderesinden başga), şeýle hem düzüminde alkogol bolan çakyr serişdeleri» böleginde «34%-i», «53%-i» we «67%-i» diýen sanlary degişlilikde «39%-i», «61%-i» we «77%-i» diýen sanlara çalşyrmaly; 

 «Türkmenistanyň gümrük çägine getirilýän harytlar boýunça» diýen bölümde: 

 «Piwo» böleginde «80%-i» we «8» diýen sanlary degişlilikde «92%-i» we «9» diýen sanlara çalşyrmaly; 

«Düzüminde aşakdaky möçberde alkogol bolan üzüm çakyrlary we alkogolly içgiler» böleginde «146%-i», «34» we «53» diýen sanlary degişlilikde «168%-i», «39» we «61» diýen sanlara çalşyrmaly; 

«Spirtli içgiler taýýarlanylanda ulanylýan spirt (saglygy goraýyş maksady bilen getirilýänlerinden, şeýle hem döwlet kärhanalary, alyjylar birleşmeleriniň kärhanalary tarapyndan getirilýänlerinden beýlekileri)» böleginde «7» diýen sany «8» diýen sana çalşyrmaly; 

 «Temmäki önümleri» böleginde «93%-i» we «4» diýen sanlary degişlilikde «116%-i» we «5» diýen sanlara çalşyrmaly; 

«Senagat taýdan öndürilen beýleki temmäki we temmäkiniň senagat çalşyryjylary» böleginde «19,5» diýen sany «24,4» diýen sana çalşyrmaly;  

 2) 187-nji maddanyň bäşinji böleginiň sekizinji tesiminden soň şu mazmunly tesimi goşmaly: 

«Bilim edaralaryny tamamlan we işe kabul edilen ýaş hünärmenler üçin hasaplanan salgydyň möçberi, olaryň alýan ähli girdejileri boýunça işe başlan aýyndan başlap ilkinji 12 aýyň dowamynda — 50 göterim, ondan soňky 24 aýyň dowamynda 25 göterim azaldylýar.»; 

 3) 218-nji maddany şu görnüşde beýan etmeli: 

 «218-nji madda. Awtomobilleriň ýerlenilmegi üçin ýygymyň möçberi 

Awtomobilleriň ýerlenilmegi üçin ýygymyň möçberi Türkmenistanyň kanunçylygynda salgytlary we ýygymlary hasaplamak üçin bellenilen binýatlyk mukdaryň ululygynyň aşakdaky möçberlerinde bellenilýär: 

 ýeňil awtomobiller üçin: 

 hereketlendirijisiniň iş göwrümi 2000 kub santimetre çenli — 10 essesi; 

 hereketlendirijisiniň iş göwrümi 2000 kub santimetrden ýokary we 3500 kub santimetre çenli — 20 essesi; 

 hereketlendirijisiniň iş göwrümi 3500 kub santimetrden ýokary — 40 essesi; 

 öndürilen ýyly we hereketlendirijisiniň iş göwrümi hasaba alynmanda 10 ýyl dolanlar — 10 essesi; 

 awtobuslar üçin: 

 10-15 orunlyk — 10 essesi; 

 16-25 orunlyk — 20 essesi; 

 25 orunlykdan ýokary — 30 essesi; 

 ýük awtomobilleri üçin: 

 ýük göterijiligi 5 tonna çenli — 10 essesi; 

 ýük göterijiligi 5 tonnadan ýokary we 10 tonna çenli — 20 essesi; 

 ýük göterijiligi 10 tonnadan ýokary — 40 essesi.»; 

 4) 223-nji maddany şu görnüşde beýan etmeli: 

 «223-nji madda. Awtoulag serişdeleriniň eýelerinden alynýan ýygymyň möçberleri 

Awtoulag serişdeleriniň eýelerinden alynýan ýygymyň möçberi Türkmenistanyň kanunçylygynda salgytlary we ýygymlary hasaplamak üçin bellenilen binýatlyk mukdaryň ululygynyň aşakdaky möçberlerinde bellenilýär: 

 motoulaglar üçin — 2 essesi; 

 ýeňil awtomobiller üçin: 

 hereketlendirijisiniň iş göwrümi 2000 kub santimetre çenli — 4 essesi; 

 hereketlendirijisiniň iş göwrümi 2000 kub santimetrden ýokary we 3500 kub santimetre çenli — 6 essesi; 

 hereketlendirijisiniň iş göwrümi 3500 kub santimetrden ýokary — 10 essesi; 

 öndürilen ýyly we hereketlendirijisiniň iş göwrümi hasaba alynmanda 10 ýyl dolanlar — 4 essesi; 

 awtobuslar üçin: 

 10-15 orunlyk — 4 essesi; 

 16-25 orunlyk — 6 essesi; 

 25 orunlykdan ýokary — 10 essesi; 

 ýük awtomobilleri üçin: 

 ýük göterijiligi 5 tonna çenli — 10 essesi; 

 ýük göterijiligi 5 tonnadan ýokary we 10 tonna çenli — 20 essesi; 

 ýük göterijiligi 10 tonnadan ýokary — 30 essesi.». 

 II. Şu Kanun 2023-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan herekete girizilýär. 

 Türkmenistanyň Prezidenti
Serdar BERDIMUHAMEDOW.  

 Aşgabat şäheri, 2022-nji ýylyň 20-nji noýabry.

Ahal welaýatynyň dolandyryş-çäk bölünişiginiň üýtgemegi bilen baglylykda, Türkmenistanyň Prezidenti Karara gol çekdi. Resminama laýyklykda, Ahal welaýatynyň Tejen şäher häkimligi ýatyryldy. 

Maliýe we ykdysadyýet ministrligine Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetine Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri girizmek tabşyryldy.  

Ahal welaýatynyň häkimligi Adalat ministrligi bilen bilelikde Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek baradaky teklipleri bir aý möhletde taýýarlamaga we Ministrler Kabinetine bermäge borçly edildi. 

 *** 

Balkan welaýatynyň dolandyryş-çäk bölünişiginiň üýtgemegi bilen baglylykda, Türkmenistanyň Prezidenti Karara gol çekdi. Resminama laýyklykda, Balkan welaýatynyň Serdar etrap häkimliginiň ady üýtgedilip, ol Balkan welaýatynyň Gyzylarbat etrap häkimligi diýlip atlandyryldy. 

 Balkan welaýatynyň Serdar, Gumdag we Hazar şäher häkimlikleri hem-de Türkmenbaşy şäheriniň Kenar etrap häkimligi ýatyryldy. 

Maliýe we ykdysadyýet ministrligine Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetine Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri girizmek tabşyryldy.  

Balkan welaýatynyň häkimligi Adalat ministrligi bilen bilelikde Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek baradaky teklipleri bir aý möhletde taýýarlamaga we Ministrler Kabinetine bermäge borçly edildi. 

 *** 

Daşoguz welaýatynyň dolandyryş-çäk bölünişiginiň üýtgemegi bilen baglylykda, Türkmenistanyň Prezidenti Karara gol çekdi. Resminama laýyklykda, Daşoguz welaýatynyň S.A.Nyýazow adyndaky etrap häkimliginiň ady üýtgedilip, ol Daşoguz welaýatynyň Şabat etrap häkimligi diýlip atlandyryldy. 

 Daşoguz welaýatynyň Gubadag, Gurbansoltan eje adyndaky etrap häkimlikleri hem-de Köneürgenç şäher häkimligi ýatyryldy. 

Maliýe we ykdysadyýet ministrligine Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetine Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri girizmek tabşyryldy.  

Daşoguz welaýatynyň häkimligi Adalat ministrligi bilen bilelikde Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek baradaky teklipleri bir aý möhletde taýýarlamaga we Ministrler Kabinetine bermäge borçly edildi. 

 *** 

Lebap welaýatynyň dolandyryş-çäk bölünişiginiň üýtgemegi bilen baglylykda, Türkmenistanyň Prezidenti Karara gol çekdi. Resminama laýyklykda, Lebap welaýatynyň Farap we Döwletli etrap häkimlikleri ýatyryldy. 

Maliýe we ykdysadyýet ministrligine Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetine Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri girizmek tabşyryldy.  

Lebap welaýatynyň häkimligi Adalat ministrligi bilen bilelikde Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek baradaky teklipleri bir aý möhletde taýýarlamaga we Ministrler Kabinetine bermäge borçly edildi. 

 *** 

Mary welaýatynyň dolandyryş-çäk bölünişiginiň üýtgemegi bilen baglylykda, Türkmenistanyň Prezidenti Karara gol çekdi. Resminama laýyklykda, Mary welaýatynyň Serhetabat we Oguzhan etrap häkimlikleri ýatyryldy. 

Maliýe we ykdysadyýet ministrligine Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetine Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri girizmek tabşyryldy.  

Mary welaýatynyň häkimligi Adalat ministrligi bilen bilelikde Karardan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek baradaky teklipleri bir aý möhletde taýýarlamaga we Ministrler Kabinetine bermäge borçly edildi. 

(TDH)

“Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda” bellenen wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek, ýurduň ykdysadyýetine maýa goýumlary çekmek maksady bilen, şeýle-de “Döwlet emlägini ynançly dolandyrmak hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda, Türkmenistanyň Prezidenti Karara gol çekdi. Resminama laýyklykda, döwlet emlägini bäsleşik esasynda ynançly dolandyrmaga bermegiň Tertibi tassyklanyldy.

Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki Türkmen-Täjik hökümetara topary ýurtlaryň arasyndaky hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmak üçin birnäçe anyk teklipleri hödürledi, bu barada Aşgabatda geçirilen XI mejlisiň netijelerinden soň kabul edilen teswirnamada görkezildi.

Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki Türkmen-täjik hökümetara toparynyň on birinji mejlisiniň dowamynda, Türkmenistan bilen Täjigistanyň arasyndaky söwda dolanyşygyny artdyrmak üçin, getirilýän harytlaryň görnüşini giňeltjek hemişelik ýöriteleşdirilen pudagara iş toparyny döretmek maslahat berildi.

Şu ýylyň ahyryna çenli «Türkmenistan-Täjigistan» işewürler geňeşini döretmek we iki ýurduň arasyndaky hyzmatdaşlygy has-da pugtalandyrmak üçin belli ugurlary ösdürmek üçin ilkinji ýygnagyny onlaýn ýagdaýda geçirmek teklip edildi.

2023-nji ýylyň birinji ýarymynda hökümetara topary türkmen-täjik işewür forumyny geçirmegi we Täjigistan tarapynyň tejribesini öwrenmek üçin topar, Täjigistanyň erkin ykdysady zolaklaryna türkmen telekeçileriniň saparlaryny guramagy maslahat berdi.

Duşuşykda Täjigistanyň kärhanalarynyň Türkmenistandan mineral dökünlerini satyn alyp başlandyklary bellenildi.Toparyň agzalary mineral dökünleri, şol sanda karbamid satyn almak we üpjün etmek tejribesini dowam etdirmek barada özara ylalaşdylar.

Senagat pudagy barada aýgdylyp geçilende, Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki Türkmen-täjik hökümetara topary, Täjigistanyň çäginde dermanlyk ösümlikleri gaýtadan işlemek üçin bilelikdäki kärhanalary döretmek mümkinçiligine garamaga çagyrdy.Iki ýurduň işewür toparlaryna pagtany gaýtadan işlemek arkaly ahyrky önümleri öndürmek boýunça bilelikdäki kärhanany döretmek meselesini öwrenmek teklip edildi.

2022-nji ýylyň 9-11-nji noýabry aralygynda Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki Türkmen-täjik hökümetara toparynyň on birinji mejlisine gatnaşmak üçin Türkmenistana gelen Täjigistan Respublikasynyň Energetika we suw serişdeleri ministri Daler Jumanyň ýolbaşçylygyndaky wekiliýetiň sapary aýratyn ähmiýetliligi bilen tapawutlandy. Saparyň dowamynda ikitarapa bähbitli birnäçe ylalaşyklar gazanyldy, teklipler öwrenildi.

Saparyň jemleri boýunça Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi bilen Täjigistan Respublikasynyň Maliýe ministrliginiň arasynda hyzmatdaşlyk boýunça özara düşünişmek hakynda Ähtnama gol çekmek dabarasy bolup geçdi.

     Saparyň çäklerinde geçirilen duşuşyklaryň ahyrynda ýurdumyzyň halkara hyzmatdaşlygyny berkitmekde, dünýä döwletleri bilen netijeli gatnaşyklary ýola goýmakda giň mümkinçilikleri, zerur şertleri döredip berýänligi, tutuş dünýäde ýurdumyzyň abraý-mertebesini belende götermekde bimöçber işleri amala aşyrýanlygy üçin Arkadagly Serdarymyzyň, Hormatly Prezidentimiziň adyna alkyşly sözler aýdyldy. Hormatly Prezidentimiziň janynyň sag, ömrüniň uzak belent başynyň hemişe aman, il-ýurt bähbitli umumadamzat ähmiýetli belent tutumly işleriniň mundan beýlägem rowaç almagy arzuw edildi.

     Parahat Meretliýew

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet 

ministrliginiň baş hünärmeni

2022-nji ýylyň 11-nji noýabrynda Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň edara binasynda Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasynyň (UNDP) Türkmenistandaky wekilhanasynyň «Durnukly Ösüş Maksatlaryna ýetmek ugrunda hyzmatdaşlygynyň platformasy, II-nji tapgyr» atly bilelikdäki maksatnamanyň çäklerinde Taslama geňeşiniň mejlisi geçirildi.

Bu duşuşygyň esasy maksady 2022-nji ýylyň dowamynda ýerine ýetirilen işleriň netijelerini ara alyp maslahatlaşmakdan ybarat bolup durýar.

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministri Muhammetgeldi Serdarow duşuşygyň başynda giriş sözi belen çykyş etdi.Ol öz çykyşynda Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan Durnukly Ösüş Maksatlarynyň  Türkmenistanda ornaşdyrylmagy boýunça uly ähmiýetli işleriň alnyp barylýandygy barada aýdyp geçdi. 

Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan Durnukly Ösüş Maksatlaryny maliýeleşdirmek boýunça Addis-Abebanyň hereketler meýilnamasyny doly goldaýandygy we durnukly ösüşi maliýeleşdirmek meselelerine uly üns berýändigi barada aýdyp geçdi. Şeýle hem, ministr Muhammetgeldi Serdarow Türkmenistanda durnukly ösüşi maliýeleşdirmek meselelerini ýerine ýetirmek boýunça ähmiýetli işleriň dowam edýändigini belläp geçdi.

«Durnukly Ösüş Maksatlaryna ýetmek ugrunda hyzmatdaşlygynyň platformasy, II-nji tapgyr» atly bilelikdäki maksatnamanyň 2021-nji ýylyň 1-nji sentýabrynda öz işini başlap, bu maksatnamanyň çäklerinde alnyp barylýan işler barada ýurdumyzyň degişli ministrlikleri we pudak edaralary tarapyndan uly ähmiýetli işleriň alnyp barylýandygy barada Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministri Muhammetgeldi Serdarow öz çykyşynda giňişleýin beýan etdi.

Birleşen Milletler Guramasynyň  Ösüş Maksatnamasynyň (UNDP) Türkmenistandaky hemişelik wekili Narine Saakýan öz tarapyndan bu duşuşygyň dowamynda giriş sözi bilen çykyş etdi. Şeýle hem ol bu duşuşygyň maksady we wezipleri barada giňişleýin durup geçdi. Ýurdumyzyň degişli ministrlikleri we pudak edaralary tarapyndan Durnukly Ösüş Maksatlarynyň Türkmenistanda ornaşdyrylmagy boýunça uly ähmiýetli işleri alyp barýandyklary barada aýdyp geçdi.

BMG-niň Ösüş Maksatnamasynyň (UNDP) Türkmenistandaky hemişelik utgaşdyryjysy Irina Gukasowa 2022-nji ýylyň dowamynda ýerine ýetirilen işleriň netijeleri boýunça hem-de 2023-nji ýyl boýunça iş meýilnamasynyň prezentasiýasy bilen tanyşdyrdy.

Geçirilen duşuşygyň dowamynda bulardan başga-da Birleşen Milletler Guramasy bilen bilelikdäki iş toparynyň 2022-nji ýylyň dowamynda ýerine ýetirilen işleriň netijeleri boýunça hem-de 2023-nji ýyl boýunça iş meýilnamasyny ýerine ýetirmegiň ugurlary ara alnyp maslahatlaşyldy.

Şunuň bilen baglylykda, Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasynyň (UNDP) Türkmenistandaky wekilhanasynyň «Durnukly Ösüş Maksatlaryna ýetmek ugrunda hyzmatdaşlygynyň platformasy, II-nji tapgyr» atly bilelikdäki maksatnamanyň çäklerinde Taslama geňeşiniň mejlisine gatnaşan wekilleriň arasynda şu aşakdaky soraglar barada hem özara maslahatlaşyldy:

1.     

2.    Bütindünýä    Söwda guramasynyň meseleleri boýunça halkara bilermeniň    ýurdumyza iş sapary bilen gelmeginiň ähmiýeti.

       

3.    Durnukly    Ösüş Maksatlarynyň maliýeleşdirilmegini bahalandyrmak işleri    ýerine ýetirilenden soňra Türkmenistanyň gelejekki    meýilleşdirilýän işleri barada.

       

4.    Durnukly    Ösüş Maksatlarynyň maglumat binýady barada hem-de    ministrlikleriň we dolandyryş edaralarynyň arasynda bu maglumat    binýadyny paýlaşmak meselesi.

Soňra Taslama geňeşiniň mejlisine gatnaşan wekiller duşuşygyň işiniň dowam etmegi, berjek netijeleri barada özara pikir alyşdylar. Duşuşyk hoşniýetli ýagdaýda geçdi.

Duşuşugyň ahyrynda ýurdumyzyň halkara hyzmatdaşlygyny berkitmekde, dünýäniň abraýly halkara guramalary bilen netijeli gatnaşyklary ýola goýmakda giň mümkinçilikleri, zerur şertleri döredip berýänligi, tutuş dünýäde ýurdumyzyň abraý-mertebesini belende götermekde bimöçber işleri amala aşyrýanlygy üçin Arkadagly Serdarymyzyň Hormatly Prezidentimiziň adyna alkyşly sözler aýdyldy. Hormatly Prezidentimiziň janynyň sag, ömrüniň uzak belent başynyň hemişe aman, il-ýurt bähbitli umumadamzat ähmiýetli belent tutumly işleriniň mundan beýlägem rowaç almagy arzuw edildi.

Parahat Meretliýew

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet 

2022-nji ýylyň 9-njy noýabrynda Aşgabat şäherindäki «Ýyldyz» muhmanhanasynda Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki türkmen-täjik hökümetara toparynyň on birinji mejlisi öz işine başlady.

    Toparyň Türkmen bölegine Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministri Muhammetgeldi Serdarow, Täjik bölegine Täjigistan Respublikasynyň Energetika we suw serişdeleri ministri Daler Juma ýolbaşçylyk etdi.

    Toparyň mejlisine Toparyň türkmen we täjik wekiliýetleri  gatnaşdylar. Taraplar Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki türkmen-täjik hökümetara toparyň on birinji mejlisiniň gün tertibini tassykladylar.
      Türkmen we Täjik taraplary, Gahryman Arkadagymyzyň 2021-nji ýylyň 17–18-nji sentýabry aralygynda Täjigistan Respublikasyna iş saparynyň, Täjigistan Respublikasynyň Prezidenti Emomali Rahmonyň 2021-nji ýylyň 4–5-nji awgusty aralygynda we 2021-nji ýylyň 27–28-nji noýabry aralygynda Türkmenistana degişlilikde döwlet we iş saparlarynyň ähmiýetini kanagatlanma bilen bellediler.

Bu saparlaryň dowamynda, Taraplar, Türkmenistan bilen Täjigistan Respublikasynyň arasynda söwda-ykdysady, ylmy-tehniki çygyrlarda işjeň hyzmatdaşlyga yhlaslylygy ýene-de bir gezek tassykladylar. Mundan başga-da, özara gyzyklanma bar bolan ugurlarda hyzmatdaşlygy ösdürmek we giňeltmek ugrunda birnäçe ylalaşyga gelindi.

Hökümetara topar, bu toparyň onunjy mejlisiniň (Duşenbe şäheri, 2021-nji ýylyň 28–29-njy iýuly) çözgütleriniň durmuşa geçirilişi barada Taraplaryň maglumatlaryny diňlediler.

Uzak möhletli häsiýete eýe bolan meseleler täzeden seredildi we Toparyň şu mejlisiniň Teswirnamasynda öz beýanyny tapar.

Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki türkmen-täjik hökümetara toparynyň on birinji mejlisiniň dowamynda topar, hyzmatdaşlygyň ähmiýetli ugurlary boýunça mundan beýläk netijeli özara gatnaşygyň üpjin edilmeginiň wajypdygyny bellediler.

Taraplar, ykdysady, söwda, tehniki, ylmy we medeni hyzmatdaşlygy giňeltmegiň ýollaryny ara alyp maslahatlaşdylar we birnäçe ugurlar boýunça çözgütleri kabul etdiler.

       Täjik wekilýetiniň Türkmenistana saparynyň birinji gününde ýagny 2022-nji ýylyň 9-njy noýabrynda Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki türkmen-täjik hökümetara toparynyň Täjik böleginiň ýolbaşçysy Täjigistan Respublikasynyň Energetika we suw serişdeleri ministri Daler Jumanyň Türkmenistanyň Ministrler kabinetiniň başlygyň maliýe, ykdysadyýet bank toplumyna gözegçilik edýän orunbasary bilen Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň, Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň, Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň ýolbaşçylary bilen duşuşyklary bolup geçdi. Duşuşyklar hoşniýetli ýagdaýda geçdi. 

     Duşuşyklaryň ahyrynda ýurdumyzyň halkara hyzmatdaşlygyny berkitmekde, dünýä döwletleri bilen netijeli gatnaşyklary ýola goýmakda giň mümkinçilikleri, zerur şertleri döredip berýänligi, tutuş dünýäde ýurdumyzyň abraý-mertebesini belende götermekde bimöçber işleri amala aşyrýanlygy üçin Arkadagly Serdarymyzyň, Hormatly Prezidentimiziň adyna alkyşly sözler aýdyldy. Hormatly Prezidentimiziň janynyň sag, ömrüniň uzak belent başynyň hemişe aman, il-ýurt bähbitli umumadamzat ähmiýetli belent tutumly işleriniň mundan beýlägem rowaç almagy arzuw edildi.

          Parahat Meretliýew

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet 

ministrliginiň baş hünärmeni

Ykdysady ösüş her bir jemgyýet üçin derwaýysdyr. Sebäbi ol jemgyýetçilik gurluşynyň nähilidigine garamazdan, halkyň durmuş-ykdysady ýagdaýynyň iň bir wajyp meseleleriniň biri bolup durýar. 

Önümleriň möçberiniň artdyrylmagy işçi güýjüniň we önümçilik serişdeleriniň hil taýdan kämilleşdirilmeginiň we olaryň peýdalanylyşynyň gowulandyrylmagynyň hasabyna gazanylýar. 

Önümçiligiň ösüşi onuň şertleriniň, ýagny işgärleriň sanynyň we önümçilik serişdeleriniň mukdarynyň artdyrylmagy esasynda amala aşyrylýar. 

Ykdysady ösüş diýlip, jemgyýetçilik önüminiň we ony öndürmekligiň şertleriniň mukdar taýdan köpelmegine we hil taýdan kämilleşmegine düşünilýär. Ykdysady ösüş ekstensiw ýa-da intensiw görnüşde bolup biler.  

Önümçiligiň ösüşi onuň şertleriniň mukdar taýdan artdyrylmagy esasynda amala aşyrylsa, oňa ekstensiw ykdysady ösüş diýilýär. Şonda, ol şertleriň tehniki (hil) derejesi öňküligine galýar. Mysal üçin, önümçiligiň ösüşi işgärleriň sanynyň köpeldilmeginiň hasabyna, çig malyň, materiallaryň, energetiki resurslaryň dolanyşyga goşmaça girizilmeginiň, täze gurluşygyň hasabyna alnyp barylsa, onda bu ösüşiň ekstensiw ýoludyr. Kähalatlarda intensiw ösüş ýoluna geçmeklik hem zerurlykdyr. 

Eger-de öndürilýän önümleriň möçberiniň artdyrylmagy önümçiligiň şertleriniň mukdar taýdan däl-de, olaryň hil taýdan kämilleşdirilmeginiň netijesinde gazanylýan bolsa, onda bu ykdysady ösüşiň intensiw görnüşi bolýar. Intensiw ösüş önümçiligiň şertleriniň peýdalanylyşyny gowulandyrmagyň hasabyna hem bolup biler. Ol has kämil zähmet serişdelerini peýdalanmagy we zähmet predmetlerini tygşytly ulanmagy, işgäriň hünärini ýokarlandyrmagy hem-de bar bolan önümçilik kuwwatlyklarynyň peýdalanylyşyny gowulandyrmagy göz öňünde tutýar. Gepiň gerdişine görä aýtsak, intensiw ösüş şertlerinde öndürilýän önümiň möçberini artdyrmak üçin hökman täze bir kuwwatlyklary, kärhanalary döretmek zerurlygy ýok. Munuň üçin önümçiligi kämilleşdirmek, ähli serişdeleri has rejeli peýdalanmak ýeterlikdir. 

Ykdysady ösüşiň iki görnüşi-de özara baglanyşyklydyr. Ykdysady durmuşda ekstensiw ýa-da intensiw ösüş ýollary ýeke-täk arassa görnüşinde duş gelmeýär. Olar hemişe özara utgaşykly amala aşyrylýar. Emma jemgyýetçilik önümçiliginiň ösüşiniň belli bir döwründe intensiw ýa-da ekstensiw ugur agdyklyk etmegi mümkin. Ykdysadyýeti intensiw usula geçirmeklik wajyp meseleleriň biridir. Munuň özi islendik jemgyýet üçin kanunalaýyklykdyr. 

Arkadagly Serdarymyzyň belleýşi ýaly, geçen taryhy döwrüň dowamynda senagat we innowasiýa ösüş nusgasyna gönükdirilen strategik ugruň yzygiderli durmuşa geçirilmegi, sözüň doly manysynda, döwletimiziň ykdysady garaşsyzlygyny üpjün etdi. Bu bolsa dünýäniň ähli ýurtlaryna diýen ýaly täsirini ýetiren koronawirus pandemiýasynyň ýaýramagy bilen emele gelen ykdysady çökgünligiň, energiýa serişdeleriniň bahalarynyň duýdansyz we çalt peselen şertlerinde Türkmenistanyň ykdysadyýetiniň köp pudaklarynyň deňagramly ösüşini, bäsdeşlige ukyplylygyny saklamaga mümkinçilik berdi. 

Mälim bolşy ýaly, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň mejlisinde «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy» kabul edildi. Bu maksatnama laýyklykda, geljekde ýurdumyzda innowasion häsiýete esaslanýan milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa arkaly ösdürmäge gönükdirilen özgertmeler dowam etdiriler. Ýakyn geljekde ýokary we ekologiýa taýdan arassa tehnologiýalara esaslanýan gaýtadan işleýän önümçilik pudaklaryny ösdürmäge-de hemmetaraplaýyn ýardam berler. Bu bolsa ýurdumyzyň dünýä ykdysadyýetinde barha artýan ornuny üpjün etjek eksport mümkinçiliginiň möçberini has-da artdyrmaga şert döreder. Bu babatda, hormatly Arkadagymyz şeýle belleýär: «Garaşsyz döwletimiz milli ykdysadyýetimiziň hereketlendiriji güýçlerinden biri bolan telekeçiligi geljekde hem hemmetaraplaýyn goldar. Şunuň bilen birlikde, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmak maksady bilen, innowasion ýagdaý üçin ähli amatly şertler dörediler. Şeýlelikde, biz köp girdeji alarys we maýa goýumlary öz wagtynda gaýtaryp bileris. Geljekde bazar gatnaşyklarynyň täze ugurlary kesgitlenip, ykdysady ösüşiň mümkinçilikleri dörediler. Biz innowasiýalara esaslanýan işewürligiň täze görnüşleri bolan iri kompaniýalaryň döredilmegini hem goldamalydyrys». 

Ýeri gelende aýtsak, Türkmenistan energiýa serişdelerini dünýä bazarlaryna ibermekde özüniň öňdeligini berkitmegi hem dowam etdirer. Hut şu maksat bilen hem nebitgaz pudagyny diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegi dowam etdirmek maksat edinilýär. Bu bolsa nebiti we gazy gaýtadan işlemäge ýöriteleşdirilen häzirki zaman toplumlarynyň gurluşygyny göz öňünde tutýar. Täze känleri, şol sanda Hazar deňziniň türkmen bölegindäki ýataklary we «Galkynyş» känini senagat taýdan özleşdirmegi çaltlandyrmagy aňladýar. 

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

Balkan welaýaty: 

 8. Dokma pudagynda täze gözýetimler 

Türkmenistan soňky ýyllarda gaýtadan işleýän senagatyň berk binýadyny tutmak bilen, halkara bazarda bäsdeşlige ukyply harytlary öndürýän ynamdar hyzmatdaş hökmünde öz abraýyny barha pugtalandyrýar. Milli ykdysadyýetiň binýatlaýyn pudaklarynyň bäsdeşlik ukybyny ýokarlandyrmak, türkmen haryt öndürijileriniň öndürýän önümleriniň dünýä bazarlarynda mynasyp ornuny üpjün etmek ileri tutulýan ugurlaryň biridir. Türkmenistan Garaşsyzlygyna eýe bolan ilkinji günlerinden bereketli topragymyzda inçe süýümli pagtadyr ak bugdaýy bol öndürmegi, azyk senagaty, ýüpekçilikdir dokmaçylyk pudaklaryny ösdürmegi maksat edindi. Şeýlelikde, könelişen ýeňil senagat kärhanalarynyň maddy-tehniki binýadyny döwrebaplaşdyrmak, täze kärhanalary gurmak we bar bolanlarynyň ykdysady netijeliligini ýokarlandyrmak boýunça giň gerimli özgertmelere badalga berildi.  

Balkan welaýatynda dokma senagatyny ösdürmek boýunça başy başlanan taslamalar üstünlikli durmuşa geçirilýän işleriň hatarynda mynasyp orun aldy. Ugurdaş önümçiliklere uly möçberde maýa goýumlar gönükdirildi. Türkmenbaşy şäherinde, Serdar, Bereket, Esenguly, Magtymguly etraplarynda daşary ýurtly maýadarlaryň gatnaşmagynda döwrebap tehnikalar bilen enjamlaşdyrylan dokma toplumlary, egin-eşik, aýakgap, haly fabrikleri, ýüplük kärhanalary işe girizildi. Ekerançylyk güýçli ösüşe eýe boldy. Köp mukdarda ýokary hilli pagta süýümi, ýüpek öndürilip başlandy. Maldarçylyk pudagynyň geriminiň artmagy bilen, welaýatda ýüňüň, deriniň, bagananyň, mişiniň, çöpüriň, guş ýeleginiň önümçilik möçberleri artyp, olar sebitde dokma senagatynyň önümçilik kuwwatlyklarynyň ýokarlanmagyna oňyn täsir etdi.  

Döwlet Baştutanymyz sebitiň ykdysadyýetini mundan beýläk-de ösdürmekde dokma pudagynyň ornunyň uludygyny, onuň daşary ykdysady hyzmatdaşlygy hem-de eksport mümkinçiliklerimizi pugtalandyrmakda möhüm ähmiýete eýedigini aýratyn belleýär. Sebitleri ösdürmekde ýeňil senagatyň dokma pudagyna uly orun berilýändigi kabul edilýän ösüş maksatnamalarynda aýdyň görünýär. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» geljek 30 ýylyň dowamynda Balkan welaýatynda birnäçe dokma toplumlaryny, pagta egriji, ýüpek, ýüplük, jorap, aýakgap, egin-eşik, başgap tikinçilik fabriklerini, gön eýleýän, ýüň ýuwýan kärhanalary, el haly, keçe öndürýän kärhanalary gurmak, şeýle-de ozal hereket edýän egirme-dokma fabrikleriniň önümçilik kuwwatyny has-da artdyrmak, durkuny döwrebaplaşdyrmak göz öňünde tutulýar. Maksatnamada döwlete dahylsyz bolan kiçi we orta möçberli dokma senagat kärhanalarynyň onlarçasyny gurmak meýilleşdirilýär.  

Dürli görnüşli sütükli, örülen matalary öndürýän täze dokma toplumlarynyň işe girizilmegi importyň öwezini özümizde öndürilýän matadyr taýýar önümler bilen dolmaga mümkinçilik berer. Üstesine, ilat üçin täze iş orunlarynyň müňlerçesi dörediler. Ýola goýuljak önümçilikler ilat arasynda hyrydarly keteni, ýüpek, nah, gyraw, mahmal, pamazy, biz, kendir, atlaz, jinsi, welwet, welýur, setin, kapron, poplin, ştapel ýaly başga-da birnäçe matalaryň köp görnüşini, dürli ýaşdaky adamlara niýetlenen möwsümleýin egin-eşikleri, şeýle hem goýun, düýe ýüňünden žaketleri, ýeňsizleri öndürmäge mümkinçilik berer. Täze kärhanalaryň agramly bölegi daşary ýurt maýasynyň gatnaşmagynda gurlar we ýokary paýly bilelikdäki kärhanalaryň sany artdyrylar. Türkmenbaşy şäheriniň golaýynda ýörite senagat ykdysady zolagyny döretmek, welaýatda hereket edýän döwlet eýeçiligindäki kiçi senagat kärhanalaryny mundan beýläk-de hususylaşdyrmak, hususy taraplaryň gatnaşmagynda paýdarlar jemgyýetlerini döretmek babatda işler alnyp barlar. Welaýatyň dokma kärhanalaryny gutarnykly bazar gatnaşyklaryna geçirmek üçin zerur özgertmeler amala aşyrylar. Durmuşa geçirilmegi meýilleşdirilýän tutumly işleriň netijesinde, welaýatyň jemi içerki önüminiň düzüminde ykdysadyýetiň döwlete dahylsyz böleginiň paýy yzygiderli ýokarlanar.  

Hormatly Prezidentimiz dokma pudagynyň ýolbaşçylarynyň öňünde sebitlerde diňe bir häzirki zaman ýüplük egriji fabriklerini we dokma toplumlaryny gurmak bilen çäklenmän, eýsem, pudagyň giň mümkinçiliklerini has doly peýdalanmagy, önümleriň görnüşini, hilini ýokarlandyrmaga gönükdirilen iri möçberli taslamalary işläp düzmegi wajyp ähmiýetli wezipeleriň hatarynda kesgitledi. Şeýlelikde, ýakyn geljekde welaýatyň şäherlerinde, etrap merkezlerinde lukmançylyk pamygyny, timar beriş serişdelerini, nah ýüplük egriji, tüýsüz nah we inçe süýümli, şeýle-de sintetik ýüplükleri çykarýan, kapron, ýüpek we pagta süýümlerinden garyşyk ýüplükleri öndürýän fabrikleri işe girizmek meýilleşdirildi. Şeýle kuwwatlyklar ýeňil senagatyň ýerli çig mala esaslanýan täze düzümlerini emele getirer. Milli maksatnamada bellenilen toplumlaýyn wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi sebit senagatynyň diwersifikasiýalaşmagyna, innowasion önümçilikleriň, halkara zähmet bölünişiginde mynasyp orun eýeleýän, dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyply ýeňil senagat kärhanalarynyň döremegine itergi berer.  

Pagta süýümini gaýtadan işleýän iri senagat kärhanalary welaýatyň gowaça ekýän etraplarynyň ählisinde diýen ýaly gurlup ulanyşa girizildi. «Türkmenistanda öndürildi» diýen söwda nyşanly harytlara dünýä bazarlarynda bildirilýän isleg ýokary bolmagynda galýar. Bu ugurdaky ýokary sepgitler, ilkinji nobatda, önümçilik düzümlerini düýpli döwrebaplaşdyrmagyň, täze gurulýan önümçilik kärhanalaryna ylmyň we innowasion ösüşiň iň täze gazananlaryny ornaşdyrmagyň hasabyna üpjün edilýär.  

Mälim bolşy ýaly, welaýatda dokma senagatyny ösdürmek üçin oňyn şertler bar. Döwrebap ýeňil senagat önümçilikleriniň ýola goýulmagy derini we ýüňi, mata hem-de ýüplük galyndylaryny gaýtadan işlemäge, egrilen ýüplügi, regenirlenen süýümi köp möçberde öndürmäge, bu önümlere içerki sarp ediş islegini doly kanagatlandyrmaga hem-de olaryň eksportyny artdyrmaga täze mümkinçilikleri döreder.  

Içerki we daşarky bazarlarda bäsdeşligiň güýjemegi ýeňil senagatda öndürilýän taýýar önümleriň görnüşleriniň köpeldilmegini we yzygiderli täzelenmegini talap edýär. Pagta süýümini gaýtadan işlemäge ýöriteleşdirilen dokma senagaty milli önümçilik düzümleriniň hatarynda ilkinji orunlaryň birini eýeleýär hem-de özüniň ykdysady netijeliligini barha ýokarlandyrýar. Sebitde pudagyň önümçilik kuwwatlyklarynyň artmagy, düşewüntli işlemegi täze gurlan hem-de döwrebaplaşdyrylan egirme-dokma, ýüplük, trikotaž, aýakgap, ýüpek, tikinçilik, ýüň ýuwýan, gaýyş-haryt fabrikleriniň, nah mata, sintetik, emeli ýüň haly, deri eýleýän gön kärhanalarynyň önümleriniň sarp ediş bazaryny tapmak we yzygiderli öwrenmek meseleleriniň ähmiýetini artdyrýar. Welaýatda bar bolan çig mallary birinji, ikinji, üçünji derejelerde işlemek, ugurdaş önümçilik kuwwatlyklaryny artdyrmagyň çäklerinde öndürilýän harytlaryň görnüşini köpeltmek we hil taýdan bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak boýunça toplumlaýyn çäreler bellenilendir. Bu kärhanalarda ulanylýan çig mal serişdeleriniň welaýatda köp mukdarda jemlenmegi, ýokary hünär taýýarlykly zähmet gorlarynyň bolmagy goşulan gymmaty ýokary önümleri çäklendirilmedik möçberde öndürmäge, olaryň özüne düşýän gymmatyny pese düşürmäge mümkinçilik berýär. Welaýatda dokma senagatynyň giň gerimde ösdürilmegi senagat pudagynyň ykdysady taýdan has-da ýokary göterilmegine şert döreder.  

Taryhdan belli bolşy ýaly, irki döwürlerde bu sebitde maldarçylyk ösüp, ýüň, ýüpek matalary dokamak, keçe basmak, el halysyny dokamak ýaly senetçilik ýokary derejelere ýetipdir. Aýratyn-da, dokmaçylygyň ösmegi oňa gerekli çig malyň oba ýerlerinde köp bolandygy bilen baglydyr. Häzirki wagtda el zähmetiniň ornuny dürli enjamlar tutýar. Senetler kämilleşip, öndürilýän önümleriň görnüşi artýar, hili bolsa ýokarlanýar. Ýüňi arassalaýan, ýuwýan, daraýan, ondan dürli haly, palas önümlerini dokaýan hojalyklar, ussahanalar döreýär. Balkan adamzat medeniýetiniň dürler hazynasyna giren türkmen el halyçylyk sungatynyň irki ojaklarynyň biridir. Bu günki gün türkmen halylary uly şan-şöhrata eýe bolýar. Ýurdumyzda haly kärhanalarynyň döwrebap derejede enjamlaşdyrylmagyna uly üns berilýär. Welaýatyň Serdar we Bereket etraplarynda ulanmaga berlen çeper halyçylyk kärhanalary iň täze tehnologik enjamlar bilen üpjün edildi. Halyçy gelin-gyzlaryň hünär ussatlygyny artdyrmak, tebigy serişdelerden himiki we tebigy boýaglary almagyň gadymy tehnologiýalaryny gaýtadan dikeltmek, irki nagyşlary hem-de çeper kompozisiýalary ýokary hilli çitimler arkaly beýan etmek ýaly ugurlar hemişe ileri tutulýar. Ýüň we ýüpek el halylaryna isleg içerki sarp edijileriň-de, daşary ýurtlularyň-da arasynda barha ýokarlanýar. Çitiminiň inçeligi, syklygy, reňkiniň doklugy, berkden tekiz ýumşaklygy bilen adygan türkmen el halysy dokma senagatynyň ösüşini ýokary göterýär. Munuň özi türkmen halylarynyň bazarda bäsdeşlige ukyplylygyny şertsiz ykrar etdirýär. Geljekde sebitde halyçylygyň mundan beýläk-de ösdürilmegi öý hojalyk şertlerinde toparlaýyn işlemäge isleg bildirýän zenanlary höweslendirmäge, dokma enjamyny ornaşdyrýan, çig mal bilen üpjün edýän, taýýar harydy kabul edýän önümçilik kärhanalarynyň işini ýola goýmaga giň mümkinçilik açar.  

Welaýatda geljek ýakyn ýyllarda ýeňil senagaty ösdürmegiň çäklerinde milli önümleriň dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak, eksporty höweslendirýän hojalyk usulyny işläp düzmek, iri daşary ýurt şäherlerinde türkmen dokma we haly önümleriniň söwda merkezlerini açmak, pudagyň tehniki taýdan könelişen kärhanalaryny döwrebaplaşdyrmak, hususylaşdyrmak, uly kärhanalarda eýeçiligiň we dolandyryşyň paýdarlar usullaryny peýdalanmak, hususy taraplaryň gatnaşmagyndaky deri-gön, aýakgap, ýüpek önümçilikleriniň maliýe-ykdysady netijeliligini ýokarlandyrmak ýaly wezipeleriň ähmiýeti artýar. Bu ugurda toplanan baý dünýä tejribesiniň jikme-jik öwrenilmegi gowy netije berer. Meselem, ösen tejribeli döwletler dokma pudagy üçin kämil enjamlary we tehnologiýalary öndürmek, önümçilik düzümleriniň gurluşynda bolsa dokma önümleriniň köpçülikleýin sarp edijä niýetlenen görnüşlerini, taýýar geýimleri öndürmek we eksport etmek işlerine uly orun berýär. Şol bir wagtyň özünde käbir döwletler, aýratyn-da, Ýewropa ýurtlary ilatyň aýry-aýry gatlaklarynyň sarp ediş talaplaryny kanagatlandyrmaga çalyşýar. Gündogar Aziýa döwletleri dünýä ilatynyň ähli gatlaklary üçin harytlary hödürlemek syýasatyna eýerýär. Türkmenistan bu babatda dokma önümçiliginde çig maly köp derejeli işlemek arkaly, taýýar harytlyk derejesine ýetirmekligi ileri tutýar.   Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna laýyklykda, welaýat derejesinde bu pudaga gönükdiriljek maýa goýumlaryň möçberini, şonuň netijesinde kemala geljek täze kärhanalaryň sanyny nazara alsak, onda dokmanyň sebitiň ykdysadyýetiniň iň kuwwatly pudaklarynyň birine öwrüljekdigini ynamly aýdyp bolar.  

Hangeldi GURBANGELDIÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň Ykdysady töwekgelçilikleri seljeriş müdirliginiň başlygy.

2022-nji ýylyň 20-nji oktýabrynda Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň edara binasynda «Merkezi Aziýada sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlyk (CAREC)» maksatnamasynyň Milli utgaşdyryjylarynyň göni wideoaragatnaşyk arkaly mejlisi gecirildi. Bu mejlise Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministri, «Merkezi Aziýada sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlyk (CAREC)» maksatnamasy boýunça Türkmenistandan milli utgaşdyryjysy Muhammetgeldi Serdarow, şeýle hem Türkmenistanyň Energetika we Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrlikleriniň ýolbaşçylarynyň orunbasarlary gatnaşdylar. Şunuň bilen birlikde, mejlisiň işine Azerbaýjan Respublikasynyň, Hytaý Halk Respublikasynyň, Gruziýanyň, Gazagystan Respublikasynyň, Gyrgyz Respublikasynyň, Päkistan Yslam Respublikasynyň, Täjigistan Respublikasynyň, Özbegistan Respublikasynyň, Mongoliýanyň, Aziýanyň ösüş bankynyň we beýleki halkara guramalarynyň ýokary wezipeli wekilleri gatnaşdylar.

Mejlisiň dowamynda CAREC maksatnamasynyň 21-nji Ministrler maslahatynda makullamak üçin hödürlenmäge meýilleşdirilýän 2022-nji ýyl boýunça resminamalara seredildi, ýagny:

•     

•    Pandemiýadan    soň ýaşyl, durnukly we ähli ugurlary öz içine alýan dikeldiş    üçin çarçuwaly maksatnamasy;

      

•    CAREC    sebitinde oba hojalygy we azyk howpsuzlygy ösdürmek üçin    hyzmatdaşlyk çarçuwasy;

      

•    CAREC    maksatnamasynyň ýaşyl energiýa boýunça birleşmesi we howanyň    üýtgemegine garşy göreşmek üçin sebitleýin çärelere goldaw    bermek boýunça giňişleýin gözleg işi.     

Agzalan resminamalar babatynda mejlise gatnaşýan Milli utgaşdyryjylaryň garaýyşlary beýan edildi.

Mundan başga-da, CAREC maksatnamasynyň sekretariaty tarapyndan geçirilmegi meýilleşdirilýän CAREC maksatnamasynyň       21-nji Ministrler maslahatynyň mowzugy, düzümi we ministrleriň Bilelikdäki beýannamasynyň taslamasy ara alnyp maslahatlaşyldy.

Balkan welaýaty: 

 7. Himiýa senagatyndaky öňegidişlikler 

Türkmenistan himiýa senagatynyň önümçiliginde zerur bolan çig mallaryň ätiýaçlyk gorlary boýunça dünýäde öňdäki orunlaryň birini eýeleýär. Ýurdumyzda himiýa önümçiligini depginli ösdürmekde Balkan welaýatyna aýratyn orun degişlidir. Welaýatyň iň çetki, magdana baý künjegi bolan Garabogazköl aýlagyny alyp göreliň! Bu ýerde gidromineral serişdeleriň, gazdyr nebitiň, ýerasty ýod-bromly şerebe suwlarynyň, kaliý, natriý duzlarynyň, kükürt we beýleki mineral çig mallaryň baý tebigy ýataklary jemlenendir. 

Häzirki wagtda Balkan welaýatynda magdan senagatyny ösdürmekde, beýleki gazylyp alynýan çig mal ýataklarynyň serişdelerini senagat möçberinde toplumlaýyn özleşdirmekde gazanylýan sepgitler örän ýokarydyr. Sebitde ýerleşýän döwlet we hususy senagat desgalarynda ýerasty gorlar, gidromineral serişdeler netijeli özleşdirilýär. Milli ykdysadyýetimiziň düzüminde gaýtadan işleýän senagatyň paýy barha ýokarlanyp, döwlet gaznasyna daşary ýurt pulunyň köp mukdarda gelip gowuşmagy üpjün edilýär. Ministrler Kabinetiniň şu ýylyň 8-nji iýulynda geçirilen mejlisinde Balkan welaýatynyň Hazar we Gumdag şäherlerinde tehniki ýody, bromy we brom önümlerini, Esenguly etrabynda ýod önümlerini öndürýän önümçilikleri maliýeleşdirmek, Türkmenbaşy etrabyndaky Garabogazköl aýlagynyň baý mineral serişdelerini himiýa taýdan giňden özleşdirmek üçin maýa goýum serişdelerini çekmek, «Guwlyduz» kärhanasyny doly täzeden gurmak, bu önümçiliklerde öndüriljek önümleri ýerleşdirmegiň ygtybarly bazarlaryny tapmak meselelerine hem garaldy. Çig mal gorlarynyň täze ýataklarynyň üstüni açmak, gaýtadan işlemek boýunça Balkanda badalga berlen iri möçberli, maksatnamalaýyn işler milli himiýa senagatyny ösdürmegiň önümçilik binýadyny barha pugtalandyrýar. Ýetilen sepgitler pudagyň, galyberse-de, welaýatyň eksport ugruny ep-esli artdyrmaga, senagatyň jemi içerki önümdäki paýyny has-da ýokarlandyrmaga ýardam edýär. 

«Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» bellenilen innowasion ösüş strategiýasyna laýyklykda, senagatyň jemi içerki önümdäki paýyny 2052-nji ýylda 43 göterime ýetirmek meýilleşdirilýär. Häzir ýurdumyzda, aýratyn-da, Balkan welaýatynda ýerleşýän himiýa ugurly iri senagat toplumlarynyň doly kuwwatynda işledilmegi, hereket edýän beýleki desgalaryň tehniki taýdan durkunyň täzelenmegi senagatyň jemi içerki önümdäki paýyny, meýilleşdirilişi ýaly, 27,8 göterime ýetirmäge oňyn şert döredýär. Bu görkezijiniň has-da artdyrylmagy bilen, sebitiň iri senagat ojaklarynda ýagyň, ýangyjyň, piroliza önümleriniň dürli görnüşleri öndüriler, natriý sulfatynyň görnüşleriniň mukdary birnäçe esse ýokarlandyrylar. Diýarymyzyň sebitleriniň ösüşine badalga berjek «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny» amala aşyrmagyň çäklerinde bişofit, epsomit, magniý oksidi we magniý metaly ýaly himiki birleşmeler natriý sulfat önümçiliginiň taşlandy şerebelerini gaýtadan işlemegiň esasynda öndüriler. Meýilnamalarda bellenilişi ýaly, 2052-nji ýylda, 2022-nji ýyl bilen deňeşdirilende, ýurdumyzyň jemi içerki önüminiň düzüm gurluşynda senagatyň paýynyň artmagynyň hasabyna, Türkmenistanyň ösen dünýä döwletleriniň hataryndaky orny has-da pugtalanar. Ykdysady taýdan seljerilen geologik-tehniki çäreleriň çarçuwasynda günbatar sebitiň baý çig mal meýdanlarynda düýpli geologik-gözleg işleriniň depginini yzygiderli güýçlendirmek meýilleşdirilýär. 

Mineral dökünleri öndürmek boýunça ozal bar bolan önümçilik binýady tehniki taýdan döwrebaplaşdyrylýar. Netijede, azot, karbamid, kaliý, fosfor we beýleki zerur önümleriň öndürilişi barha ýokarlandy. Munuň özi diňe bir içerki bazardaky islegi kanagatlandyrmak bilen çäklenmän, milli önümleri köp möçberde eksporta ugratmaga-da mümkinçilik döretdi. Türkmenistanyň Statistika baradaky döwlet komitetiniň maglumatlaryna salgylansak, 2020-nji ýylda daşary söwda dolanyşygynyň çäklerinde eksport edilen esasy harytlaryň sanawynda mineral dökünleri daşarky bazarlarda ýerlemekden alnan girdeji 209,3 million amerikan dollaryna barabar boldy. Bu görkeziji 2017-nji ýyl bilen deňeşdirilende 3,1 esse artdy. 2018-nji ýylda Balkan welaýatynyň Garabogaz şäherinde açylyp ulanmaga berlen täze zawodyň şeýle ýokary netijeleri gazanmakda paýy uludyr. Täze önümçilik toplumy ýylda 1 milliard kub metre golaý tebigy gazy gaýtadan işläp, bir gije-gündiziň dowamynda 3 müň 500, ýylda 1 million 155 müň tonna karbamid dökünini, her gije-gündizde 2 müň, ýylda 660 müň tonna sintetik ammiagy öndürmäge niýetlenendir. Onuň önümleri ýurdumyzyň daşary söwda dolanyşygynyň jemi möçberiniň artmagyna kuwwatly itergi berdi. Zawodda öndürilýän karbamid döküniniň düzüminde 46,2 göterim azot mineraly saklanýar, munuň özi şeýle dökünleriň sanawynda ýokary netijelilik hasaplanýar. «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň kärhanalarynda öndürilýän mineral dökünleri ulanyp, goşulan gymmaty has ýokary, düzümi boýunça dürli gatnaşyklarda azot, fosfor, kaliý birleşmelerini saklaýan garyşyk mineral dökünleri öndürmek, olary has bähbitli bahalardan eksport etmek bilen bagly iri maýa goýum taslamasyny amala aşyrmak boýunça daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen gepleşikler geçirilýär. Konserniň hünärmenleri Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň hünärmenleri bilen bilelikde garyşyk döküni öndürmek boýunça taslamanyň tehniki-ykdysady esaslandyrmasyny we tehniki tabşyrygyny taýýarladylar. Oňa laýyklykda, garyşyk döküni öndürmek üçin zerur bolan üpjünçilik ulgamynyň ykdysady taýdan has bähbitli, tebigy gurşawa ýetirjek zyýany nazarda tutulyp, bu önümçiligi ilatly nokatdan has daşda ýola goýmak maksadalaýyk hasaplandy. Häzirki wagtda ýyllyk kuwwaty 170 müň tonna barabar garyşyk mineral dökünlerini öndürýän desgany gurmak boýunça ygtybarly potratçyny saýlamak boýunça işler alnyp barylýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň şu ýylyň iýulynda Özbegistan Respublikasyna amala aşyran döwlet saparynyň barşynda türkmen kärhanalarynda öndürilýän karbamid dökünini daşary ýurtlara eksport etmek, ýoduň, bromyň we natriý sulfatynyň önümçiligini ýola goýmak boýunça bilelikdäki taslamalary amala aşyrmakda özbek tarapynyň gyzyklanmasyna hormat bilen garalýandygy aýdyldy.

  Sebitiň gyradeň ösüşini üpjün etmek meseleleri himiýa we gaýtadan işleýän senagat önümlerini öndürýän kärhanalary döretmek, ozal bar bolanlaryny düýpli döwrebaplaşdyrmak bilen baglydyr. Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň binýadynda ulanyşa girizilen, ýyllyk kuwwaty 21 müň tonna deň bolan biaksial ugurly polipropilen örtügini öndürýän täze önümhana bu ugurda içerki islegi kanagatlandyrmaga we polimeriň daşarky bazarlara iberilýän möçberini ýokarlandyrmaga düýpli itergi berdi. Welaýatyň ykdysadyýetini ösdürmek maksady bilen, sebitde hereket edýän daşary ýurt kompaniýalarynyň 100 göterim maýa goýumlaryny çekmegiň hasabyna nebiti we gazy çykarmak, bar bolan beýleki magdanlary gaýtadan işleýän desgalary gurmak boýunça işler alnyp barylýar. Welaýatda himiýa senagatynyň önümçilik kuwwatynyň artdyrylmagy Garabogazköl aýlagynyň çig mal gorlarynyň uly geljegi bilen baglydyr. Maksatnamanyň çäklerinde bu sebitde ýylda 1 million 155 müň tonna karbamid dökünini öndürýän zawodyň ikinji tapgyrynyň, şeýle-de ýyllyk kuwwaty 60 müň tonna deň bolan natriý sulfatyny öndürýän zawodyň gurluşyk taslamalaryna ösüşiň täzeçe sepgidi hökmünde garalýar. Welaýatda bar bolan «Hazar» himiýa we «Balkanabat» ýod zawodlarynyň her birinde täze ýod hem-de brom-demir öndürýän desgalary gurmak meseleleriniň üstünde hem işlenilýär. Munuň özi çig maly daşamak üçin geçirijileriň uzynlygyny we olary abatlamak, çalyşmak bilen bagly çykdajylary azaltmaga mümkinçilik berer. Gyýanlyda ýerleşýän polimer zawodynyň önümçiliginde ulanylýan himiki serişdeleri şol desganyň ýakynynda öndürmekde hususyýetçilere uly orun berilýär. 

Welaýatda meýilleşdirilen işleriň hatarynda ilat üçin zerur harytlary, serişdeleri öndürmek, ýerli şertlerde düýpgöter täze önümçilikleri, döwrebap senagat toplumlaryny gurmak we işe girizmek boýunça iri taslamalar durmuşa geçiriler. Bu kärhanalarda ähli işler taýýar önümleri öndürmek boýunça gutarnykly önümçilik aýlaw ýörelgesinde guralar. Şeýle çemeleşme çig mala, tebigy baýlyklara, zähmet ätiýaçlyklaryna we serişdelerine, arassa suwa, energiýa çeşmelerine, ulag-aragatnaşyk mümkinçiliklerine aňrybaş elýeterlilik ýörelgelerine esaslanýar. Sebitde bar bolan himiýa önümçiliklerine ylmyň we tehnikanyň iň täze gazananlary, döwrebap tehnologiýalar işjeň ornaşdyrylýar. Dünýä tejribesinden belli bolşy ýaly, munuň özi ösüşiň ileri tutulýan ýörelgesi hem-de aýrylmaz şerti bolup durýar. 

Şeýlelikde, bitewi ylmy-önümçilik klasterleri kemala gelýär. Olar milli ykdysadyýeti tiz senagatlaşdyrmaga, ösýän pudaklara daşary ýurt maýa goýumlaryny işjeň çekmäge, halkara ylmy-barlag hyzmatdaşlygyny has-da kämilleşdirmäge ýardam edýär. Iri önümçilik desgalaryny gurmakda, işe girizmekde, ýokary hilli we islegli harytlardyr önümleri öndürmekde ekologiýa kadalarynyň pugta berjaý edilmegi döwrüň ýene-de bir möhüm talaby hökmünde öňe sürülýär. Himiýa senagatyny ösdürmegiň çäklerinde öňde durýan wajyp wezipeler magdan baýlyklaryny, mineral-çig mal serişdelerini gaýtadan işlemegi çuňlaşdyrmakdan, önümçiligi döwrebap tehniki serişdeler bilen enjamlaşdyrmakdan we innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak arkaly ykdysadyýetiň düzümini diwersifikasiýalaşdyrmakdan, bäsdeşlige ukyply taýýar önümleri giň möçberde öndürmekden we olary dünýä bazarlaryna çykarmakdan ybaratdyr. Ýurdumyzda ornaşdyrylýan ylmy-tehniki ösüşiň gazananlary senagat kärhanalarynda çig mallary galyndysyz gaýtadan işlemäge mümkinçilik berýär. 

Hangeldi GURBANGELDIÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň Ykdysady töwekgelçilikleri seljeriş müdirliginiň başlygy.

Şu gün, 2022-nji ýylyň 3-nji oktýabrynda, Ýewropa Geňeşiniň wekilleri bilen «Merkezi Aziýada hukugyň hökmürowanlygy» boýunça 2020-2023 ýyllar üçin Maksatnamasynyň çäginde ikitaraplaýyn halkara hyzmatdaşlygyň gelejegini ara alyp maslahatlaşmak maksady bilen Türkmenistanyň wekiliýetiniň Strasburg şäherine (Fransiýa) 4 günlük iş sapary başlandy.

Türkmenistanyň wekiliýetiniň düzümine Türkmenistanyň Daşary işler, Adalat, Maliýe we ykdysadyýet ministrlikleriniň, Ýokary kazyýetiň we Türkmenistanyň Baş prokuraturasynyň wekilleri gatnaşýarlar.

Saparyň ilkinji gününde Ýewropa Geňeşiniň Merkezi edarasynda ýygnaklar geçirildi we olarda Ýewropa Geňeşiniň agzasy bolmadyk döwletler bilen gatnaşyklar, Merkezi Aziýanyň ýurtlary bilen Ýewropa Geňeşiniň arasyndaky tehniki hyzmatdaşlyk we umumy hukuk giňişliginiň döredilmegine hemaýat bermek - guramanyň agzasy bolmadyk döwletler üçin goşuluşmaga açyk bolan Ýewropa Geňeşiniň Konwensiýasyna goşulmak boýunça pikir alyşmalar boldy.

Öňümizdäki üç güniň dowamynda geçirilmegi meýilleşdirilýän birnäçe ýygnaklarda Merkezi Aziýada hukugyň üsti bilen Demokratiýa üçin Ýewropa komissiýasy (Wenesiýa komissiýasy) bilen, Merkezi Aziýada hukukçylar üçin adam hukuklary çygrynda bilim boýunça Ýewropanyň maksatnamasy (HELP) bilen bagly meseleleri, Ýewropa Geňeşiniň Mejlisi bilen hyzmatdaşlyk boýunça, şeýle hem ykdysady jenaýatlara garşy göreşde (CA TAEC) hyzmatdaşlygyň mümkinçiliklerini ara alyp maslahatlaşmak göz öňünde tutulýar.