Habarlar
Mary welaýaty: sebitleýin syýasatyň wajyp ugurlary

Hormatly Prezidentimiziň durmuş ugurly ykdysady syýasatynyň möhüm ugry bolan sebitleýin syýasat ýurdumyzyň sebitlerini gyradeň ösdürmäge, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini düýpli ýokarlandyrmaga gönükdirilendir. Şunuň bilen baglylykda, welaýatlaryň durmuş-ykdysady ösüşi ýokary depginlere eýe bolýar.

Üstünliki amala aşyrylýan «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» hem-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» kesgitlenen wezipelerden ugur alnyp, «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda Diýarymyzyň ähli sebitlerinde, milli ykdysadyýetiň pudaklarynda belent sepgitlere ýetmek maksat edinilýär.

Sebitleýin syýasatyň esasy maksatlary ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmakdan, sebitleriň ykdysady taýdan ösmegi üçin amatly şertleri döretmekden hem-de öndürilýän harytlaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmakdan, durmuş-ykdysady ösüşiň ýokary depginini üpjün etmekden, eksport mümkinçiligini artdyrmakdan ybaratdyr. Sebitleriň oba hojalygyny ösdürmekde, toprak, howa we beýleki aýratynlyklary hasaba almak bilen, zolaklaýyn ekerançylygy ornaşdyrmak, maldarçylygyň ot-iým binýadyny pugtalandyrmak, ýurduň azyk bolçulygyny üpjün etmek, ýokary hilli oba hojalyk önümçiligini döretmek ileri tutulýan ugurlardyr.

Mary welaýaty gazylyp alynýan tebigy çig mala baý sebitleriň biridir. Welaýatyň durnukly ösüşinde ykdysadyýetiň özenini elektroenergetika, gaz, himiýa, maşyngurluşyk, metal işläp bejeriş, oba hojalyk, dokma we azyk senagaty düzýär. «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasynda» Mary welaýatynda elektrik energiýasyny 14 606,6 million kWt sagat möçberinde öndürmek göz öňünde tutulýar. Welaýat uglewodorod serişdeleriniň ägirt uly gorlaryna eýe bolup, ýakyn geljekde olaryň gazylyp alnyşynyň möçberi artdyrylar. Munuň özi olary halkara bazarlara çykarmagyň mümkinçiligini ýokarlandyrar. Sebitiň nebitgaz çykaryjy kuwwatlyklaryny pugtalandyrmagyň hasabyna, gaz kondensatly nebitiň 52,7 müň tonnasyny we tebigy gazyň 34,8 milliard kub metrini öndürmek bellenilýär. Şu ýyl welaýatda kuwwaty ýylda 33 milliard kub metr harytlyk gazy çykarmak boýunça «Galkynyş» gaz käniniň üçünji tapgyryny özleşdirmek meýilleşdirilýär. Himiýa senagatynyň ösüşine uly itergi berýän kuwwatlyklaryň işe girizilmegi bilen, öndürilýän önümleriň görnüşleri we möçberleri artdyrylýar. Şu ýyl mineral dökünleriň 520 müň tonnasy we tehniki uglerodyň 1 800 tonnasy öndüriler. «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda welaýatda jemi 12,2 milliard manada barabar maýa goýumlary goýmak we onuň 10,9 milliard manadyny önümçilige gönükdirmek göz öňünde tutulýar.

Ykdysadyýetiň ýokary maýa goýum işjeňligi gurluşygyň we gurluşyk materiallary senagatynyň güýçli depginler bilen ösmegine getirýär. 2024-nji ýylda magdan däl gurluşyk materiallarynyň 1 365 müň kub metrini, gurluşyk üçin beton gurnawlarynyň ýygnalan bölekleriniň 52,9 müň kub metrini, diwar materiallaryndan 219,8 million sany şertli kerpiji, 24,2 müň kub metr keramziti we 220,4 müň tonna asfaltbetony öndürmek bellenilýär.

Mary welaýaty gowaça ösdürip ýetişdirmek boýunça Türkmenistanyň iň iri sebitidir. Şunuň bilen baglylykda, Garaşsyzlyk ýyllarynda welaýatda köp sanly iri hem-de orta ululykdaky dokma toplumlary, fabriklerdir kärhanalar işe girizildi. Olar çig mal binýadyna gönüden-göni golaýda ýerleşmek bilen, pagta süýümini gaýtadan işlemekden başlap, taýýar önümi çykarmaga çenli önümçiligiň yzygiderliligini doly üpjün edýär. Şu ýyl 109,5 müň tonna pagta süýümini, 18 müň tonna nah ýüplügi, 53,5 million inedördül metr nah matalary (sütüklini goşmak bilen), 2 848,2 million manatlyk örülen we tikin önümlerini, 1 537,6 tonna pamygydyr ondan öndürilen önümleri, 113,9 müň inedördül metr haly hem-de haly önümlerini, 2,8 müň tonna ýagy aýrylyp ýuwlan ýüňi, 466,2 müň inedördül metr ýüpek matalary, 11 422,6 müň jübüt jorap önümlerini, 6 241,7 müň jübüt aýakgaby we 23,5 million inedördül desimetr eýlenen derini öndürmek göz öňünde tutulýar.

Welaýat ýurduň agrar taýdan ösen sebitleriniň hataryna degişlidir. Sebitde bugdaý, pagta, gök-bakja ekin önümleri, miweler we ir-iýmişler, üzüm uly möçberde öndürilýär.

Şu ýyl oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin suwarymly ýerleriň meýdany 433,7 müň gektara barabardyr. Şonda 345 müň tonna bugdaý, 359 müň tonna pagta, 180,7 müň tonna ýeralma, 194,8 müň tonna gök önümler, 86,4 müň tonna bakja önümleri, 30,5 müň tonna üzüm, 33 müň tonna miweler we ir-iýmişler, 224 müň tonna gant şugundyry öndüriler.

Maldarçylyk oba hojalygynyň öňdebaryjy pudagy bolup, maýa goýumlaryň köp bölegi bu pudagy ösdürmäge gönükdirilýär. Gara mallaryň, dowarlaryň, guşlaryň baş sanyny köpeltmek, etiň we süýdüň öndürilişiniň möçberini artdyrmak boýunça yzygiderli işler durmuşa geçirilýär. Hususan-da, maldarçylyk önümleriniň öndürilişini artdyrmakda önümçilige öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrýan telekeçilere aýratyn üns berilýär. Hojalyklaryň ähli toparynda mallaryň we guşlaryň baş sanyny artdyrmak göz öňünde tutulýar.

Azyk senagaty önümleriň görnüşini we mukdaryny artdyrmagyň hasabyna giň gerimli ösüşe eýe bolýar. Döwlet tarapyndan kiçi we orta telekeçilige berilýän goldawlaryň netijesinde, çalt ösýän hususy kärhanalar miwe hem-de gök önümlerini, ösümlik ýagyny, et, süýt, süýji-köke önümlerini öndürýän esasy öndürijilere öwrülýär.

Sebitde azyk senagatynyň eýeçiliginiň ähli görnüşindäki kärhanalar tarapyndan 23,9 müň tonna et we et önümleri (ete geçirilip hasaplananda, guşuňkydan başgasy), 947,4 müň şertli bankalara gaplanan et, 122 müň tonna süýt we süýt önümleri (süýde geçirilip hasaplananda), 109,4 million sany şertli banka gaplanan miwe we gök önümleri, 30,7 müň tonna arassalanmadyk ösümlik ýagy, 23,2 müň tonna süýji-köke önümleri, 110,7 müň tonna un, 9,8 müň tonna ýarma, 6,8 müň tonna unaş önümleri, 11,4 müň tonna şeker, 283,5 tonna balyk we beýleki balyk önümleri, 274,1 tonna gaplanan hem-de gaýtadan işlenen balyk we balyk önümleri öndüriler.

Ulag-kommunikasiýa ulgamy welaýatyň ykdysadyýetiniň möhüm bölegini düzýär. Şu ýyl ulaglaryň ähli görnüşleri bilen daşalýan ýükleriň möçberini 116,1 million tonna we gatnadylýan ýolagçylaryň sanyny 204 million adama ýetirmek meýilleşdirilendir.

Ilaty aragatnaşyk hyzmatlary bilen has doly üpjün etmek üçin esasy telefon belgileriniň sanyny 123,4 müň belgä, TMCELL ykjam aragatnaşyk ulgamynyň abonentleriniň sanyny 1 011,5 müň birlige ýetirmek göz öňünde tutulýar. Sebitiň durmuş ulgamyny ösdürmäge-de uly üns berilýär. Şu ýylyň 1-nji ýanwary ýagdaýyna görä, welaýatda 26 sany hassahana, 196 sany mekdebe çenli ýaşly çagalar edaralary, 405 sany umumybilim berýän we 7 sany orta hünär bilimi, 1 sany ýokary hünär berýän mekdepler, 23 sany sport mekdebi, 44 kitaphana, 1 teatr we 8 muzeý hereket edýär.

Köp sanly önümçilik we medeni-durmuş maksatly binalar, oba we şäher ilaty üçin amatly ýaşaýyş şertlerini döretmäge mümkinçilik berýän, hemme amatlyklary bolan ýaşaýyş jaýlary hem-de desgalar guruldy we gurulmagy dowam etdirilýär. Şeýlelikde, «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasynyň» amala aşyrylmagy üstümizdäki ýylda ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan ösüşini pugtalandyrmaga, pudaklaryň, sebitleriň kuwwatyny berkitmäge, bazar gatnaşyklaryna esaslanyp, durnukly ösüşi, ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny üpjün etmäge hem-de hal-ýagdaýyny mundan beýläk-de gowulandyrmaga, abadan, bagtyýar ýaşaýşynyň bähbidine gönükdirilendir.

Orazmuhammet AŞYROW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Strategik we durnukly ösüş müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

17.04.2024
2024-nji ýyl üçin Maksatnama: köpugurly ösüşiň aýdyň ýoly bilen

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzyň asudalygyny, halkymyzyň agzybirligini, döwletimiziň esasyny, jemgyýetimiziň jebisligini pugtalandyrmakda gazanylýan üstünlikler milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösmeginiň ygtybarly kepiline öwrülýär. «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda ýurdumyzyň her bir raýatynyň ösen döwletleriňkä kybap ýaşaýyş derejesini üpjün etmek ugrunda düýpli öňegidişlikler gazanylýar. Öňdebaryjy dünýä tejribesine, ylma, bilime we iň täze tehnologiýalara daýanmak ýörelgesi Milli Liderimiz Gahryman Arkadagymyzyň ilkibaşdan saýlap alan içeri we daşary syýasatynyň düýp özeninde goýlandyr. Milli agzybirlige, syýasy durnuklylyga bil baglamak bilen, ykdysadyýetimiziň binýatlaýyn pudaklaryny, şol sanda oba hojalygyny, gurluşyk materiallary senagatyny, nebitgaz, dokma, himiýa toplumlaryny düýpli döwrebaplaşdyrmak, durmuş-medeni ugurly şähergurluşyk ulgamyny, sagdyn durmuş ýörelgelerine esaslanýan bedenterbiýäni we sporty ösdürmek ileri tutulýan maksatlaryň hatarynda durýar. Milli syýahatçylyk pudagy pajarlap ösýär. Ýurdumyza iri möçberli daşary ýurt maýa goýumlaryny giňden çekmek hem-de olary netijeli özleşdirmek maksady bilen, döwletimizde milli we daşary ýurtly maýadarlaryň netijeli iş alyp barmaklary üçin ýokary amatlyklar döredilýär.

Ministrler Kabinetiniň 9-njy fewralda geçirilen giňişleýin mejlisinde milli ykdysadyýetiň pudaklarynda Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda öňde goýlan maksatlaryň ýerine ýetirilişiniň netijeleri seljerildi. Berlen hasabatlara laýyklykda, 2023-nji ýylyň jemleri boýunça ýurdumyzyň binýatlaýyn makroykdysady görkezijisi, ýagny jemi içerki önüminiň ösüşi 6,3 göterim derejede üpjün edildi. Bu görkeziji senagatda 4,3 göterime, gurluşykda 2,0 göterime, ulag we aragatnaşykda 8,4 göterime, söwda ulgamynda 12,8 göterime, oba hojalygynda 4,4 göterime, hyzmatlar ulgamynda 5,1 göterime deň boldy. Geçen ýyl, 2022-nji ýyldaky bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önümiň möçberi 7,8 göterim artyp, ykdysadyýetiň pudaklarynda kadaly önümçilik netijeleri gazanyldy. Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 109,4 göterim, çykdajy bölegi 99,8 göterim ýerine ýetirildi. Ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp hem-de diňleýji haklarynyň möçberi 9,9 göterim ýokarlandy.

Ýylyň dowamynda milli ykdysadyýetiň hususy böleginde iş alyp barýan ýerli maýadarlaryň girdejileri artyp, goşmaça önümçilikleri gurmak we ýola goýmak işleriniň gerimi giňedi. Iri taslamalary amala aşyrmak maksady bilen daşary ýurt banklaryndan çekilen karzlaryň öz wagtynda gaýtarylmagy, şeýle-de önümi paýlaşmak şertinde iş alyp barýan ýangyç-energetika ugurly daşary ýurt kompaniýalaryň öz serişdeleriniň hasabyna maýa goýmak işiniň depgininiň güýçlenmegi umumy ýylyň ahyryna özleşdirilen maýa goýum görkezijisiniň ýokary depginde ösmegine getirdi.

Döwletimizde iri möçberli, kämil ylym-tehnologiýaly, ýokary sygymly senagat toplumlaryny gurmak işleri hormatly Prezidentimiz tarapyndan öňe sürlen döwrebap ykdysady strategiýa laýyklykda amala aşyrylýar. Milli ykdysady ösüşiň ähli ugurlarynda geljegi nazarlaýan her bir başlangyçda, tutumly işlerde, ägirt uly taslamalary amala aşyrmakda berk jogapkärçilik, işi hökmany tertipnama laýyk ýerine ýetirmek hem hasabatlylyk ýörelgesi pugta ileri tutulýar. Döwlet dolandyryş düzümleriniň işini kämilleşdirmek boýunça bellenen çäreler hut şu maksada gönükdirilendir.

Hökümetiň giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz agrosenagat toplumynyň işini döwrebap guramak barada karara gelendigini belläp, toplumda Oba hojalyk ministrliginden bölünip aýrylan täze düzümleriň döredilýändigi hakyndaky resminama gol çekdi. Döwlet Baştutanymyzyň agrosenagat toplumynyň işini düýpli özgertmek boýunça kabul eden çözgüdi ykdysady netijeliligi, oba ilatynyň abadançylygyny has-da artdyrmaga, pudagy düýpli döwrebaplaşdyrmaga gönükdirilenligi bilen tapawutlanýar. Täze düzümleriň öňünde, ilkinji nobatda, oba hojalyk önümçiliginiň sebitleýin ýöriteleşdirilmegini, pudaga «ýaşyl» energiýa, serişde we suwy tygşytlaýjy tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagyny, maldarçylygyň ot-iýmlik binýadynyň kämilleşdirilmegini üpjün etmek maksatlary bellenilýär.

Türkmenistanyň umumy ilatynyň 52,9 göterimi oba ýaşaýjylarydyr, ýagny zähmete ukyply ildeşlerimiziň aglaba bölegi oba ýerlerinde ýaşaýar. Bu görkeziji oba ilatynyň zähmet üpjünçiligi bilen bagly meseleleriň ähmiýetini artdyrýar. Agrar toplumda gazanylýan düýpli öňegidişlikler oba hojalygyna, topraga öz ykbalyny baglan ildeşlerimiziň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli gowulandyrmaga giň ýol açýar. Bu pudakda işleri toplumlaýyn guramagyň we dolandyrmagyň täze, öňdebaryjy usullarynyň ornaşdyrylmagy, kämil ylmyň, oňyn dünýä tejribesiniň naýbaşy nusgalarynyň önümçilige netijeli çekilmegi ýerleriň hasyllylygynyň ýokarlanmagyna, ýokary hilli sarp ediş önümleriniň üznüksiz esasda öndürilmegine ýardam berýär. Jepakeş daýhanlaryň ýadawsyz zähmeti bilen abadan ýaşamagy, netijeli işlemegi, ekologik taýdan arassa azyk önümlerini boldan öndürmegi üçin zerur şertler döredilýär. Eýeçiligiň görnüşine garamazdan, azyklyk oba hojalyk ekinlerini ösdürip ýetişdirmek üçin berilýän maliýe goldawynyň önümçilik çäreleriniň netijesinde, 2022-nji ýyl bilen deňeşdirilende, 2023-nji ýylda öndürilen gök önümleriň möçberi 9,4 göterim, azyklyk bakja önümleri 4,0 göterim, miweler, ir-iýmişler 1,1 göterim, ýeralma 5,5 göterim, et (diri agramda) 0,8 göterim, şöhlat önümleri 7,7 göterim, süýt we süýtturşy önümleri 1,7 göterim, gaplanan miwedir gök önümler 5,5 göterim, mesge ýagy 6,8 göterim möçberde artdy.

Agrar ugurly täze, döwrebap birleşikleriň, konserniň döredilmeginiň asyl maksady agrosenagat pudagynyň işini ösen talaplara laýyk ýola goýmaga, önüm öndürijileriň gyzyklanmalaryny we kanuny bähbitlerini goramaga gönükdirilendir. Bu çäreler ýurdumyzda oba hojalyk önümleriniň satyn alyş nyrhlaryny ýokarlandyrmak, tehniki hyzmatlara, ýere, suwa, dökünlere we beýleki önümçilik harajatlaryna bolan hajatlary öz wagtynda, dolulygyna kanagatlandyrmak ýörelgelerine esaslanýar. Ekerançylyk we maldarçylyk maksatly ýerleriň netijeli peýdalanylmagyny gazanmak, täze kuwwatly oba hojalyk tehnikalaryny, döwrebap tehnologiýalary işe ornaşdyrmak, netijeli maliýe goldawyny bermek, önümçilik gorlarynyň rejeli peýdalanylmagy üçin jogapkärçiligi ýokarlandyrmak, mülkdarlaryň, kärendeçileriň, hususy ýer eýeleriniň, oba hojalygynda iş alyp barýan kiçi we orta telekeçileriň hukuklaryny hem borçlaryny kanuny esasda berkitmek wezipeleriniň ähmiýeti ýokary bolmagynda galýar. Oba zähmetkeşlerine berilýän döwlet goldawyny has-da kämilleşdirmek, meýdan işlerini, ylaýta-da, suw gorlarynyň sarp edilişini berk gözegçilikde saklamak, oba ýerlerinde gaýtadan işleýän senagat önümçiliginiň gerimini giňeltmek, oba hojalyk ylmyny ösdürmek bu toplumyň öňünde durýan möhüm wezipelerdir. Hormatly Prezidentimiz giňişleýin mejlisiň barşynda zähmete ukyply oba ilaty babatynda zähmet bazarynyň iň ýokary çeýeliginiň üpjün edilmelidigini, oba adamlarynyň maddy zerurlyklarynyň, mümkin boldugyça, doly kanagatlandyrylmalydygyny nygtady. Toplumyň işinde oba ýerlerinde ýaşaýan ildeşlerimiziň zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmak, oba hojalyk pudagynda zähmet çekýänleriň bilim we hünär taýýarlygyny yzygiderli kämilleşdirmek meseleleri ileri tutulýar.

Bugdaýyň we gowaçanyň bol hasylyny ösdürip ýetişdirmek, daýhanlaryň ýere bolan höwesini artdyryp, yhlasly zähmet çekmekleri üçin ähli şertleri döretmek, oba hojalyk önümlerini öndürijileri ykdysady taýdan höweslendirmek maksady bilen kabul edilen täze resminama oba ilatynda uly seslenme döretdi. Türkmenistanda 2024-nji ýylyň hasylyndan başlap, bugdaýyň bir tonnasynyň döwlet satyn alyş bahasy 2 müň manat möçberde; nah pagtanyň bir tonnasy üçin döwlet satyn alyş bahalary ýygymyň başlanýan gününden 15-nji oktýabra çenli 5 müň manat, 15-nji oktýabrdan 15-nji noýabra çenli 4 müň 770 manat, 15-nji noýabrdan ýygymyň tamamlanýan gününe çenli 4 müň 550 manat möçberde; ýüpek pagtanyň bir tonnasy üçin döwlet satyn alyş bahalary ýygymyň başlanýan gününden 15-nji oktýabra çenli 6 müň 700 manat, 15-nji oktýabrdan 15-nji noýabra çenli 6 müň 400 manat, 15-nji noýabrdan ýygymyň tamamlanýan gününe çenli 6 müň 100 manat möçberde bellenildi. Döwletimizde agrar önümçiligiň gerimini giňeltmek, möwsümleýin işleriň netijeliligini ýokarlandyrmak, ýerleriň hakyky eýelerini tapmak, hususy önüm öndürijilere kepillendirilen goldawy bermek ýörelgesi ýurt derejesinde azyk bolçulygyny maksatnamalaýyn esasda durnukly pugtalandyrmagyň aýrylmaz şertidir. Bu çäreler ilatyň gündelik sarp edýän önümleriniň öndürilişini, agrosenagat önümleriniň senagat taýdan gaýtadan işlenilişini ýokarlandyrmak, ter we gaplanan miweleriň, gök önümleriň ýylyň dört paslynda satyn alyjylara elýeter bolmagyny gazanmak wezipelerini üstünlikli çözmäge ýardam berýär.

Ykdysady ösüş ilatyň ýaşaýyş-durmuş abadançylygyny ýokarlandyrmagyň, maşgala ösüşini goldamagyň maddy binýadyny üpjün edýär. Ýurdumyzda 2023-nji ýylda maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna 78 sany önümçilik, medeni-durmuş ugurly binadyr desgalar açylyp ulanyşa berildi. Önümçiligiň gerimini artdyrmagyň hasabyna öndürilen önümleriň eksportyndan döwletimiziň hazynasyna 11,4 milliard amerikan dollary möçberinde walýuta girdejisi üpjün edildi. Bu netijeler ýurdumyzyň ilatynyň jan başyna düşýän hakyky JIÖ paýynyň artýandygyna şaýatlyk edýär. 2023-nji ýylda «akylly» şäher konsepsiýasyna laýyklykda, Arkadag şäheriniň binalar toplumynyň birinji tapgyrynyň, şeýle-de okuw, önümçilik we ýaşaýyş-durmuş maksatly ençeme binalardyr desgalaryň açylyş dabaralary uludan toýlanyldy.

Hökümetiň giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň garamagyna Türkmenistanda durmuş-ykdysady ösüş we maýa goýumlar boýunça ýyllyk Maksatnamanyň kämilleşdirilen taslamasy hödürlenildi hem-de tassyklanyldy. Ol ýurdumyzyň ministrliklerinde, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynda, welaýatlarda, Aşgabat we Arkadag şäherlerinde ýedi ýyllyk Prezident Maksatnamasynda kesgitlenen wezipeleri hem-de 2024-nji ýylyň Döwlet býujetinde göz öňünde tutulan taslamalary ýokary hilli, öz wagtynda amala aşyrmaga gönükdirilendir. Döwlet syýasatynda ileri tutulýan durmuş ugurlaryny ösdürmek çärelerini nazarlaýan Maksatnama 2024-nji ýylyň hasabaty üçin meýilnamalaşdyryş döwrüniň çaklamasyny öz içine alyp, onuň çäklerinde maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna jemi 38,5 milliard manat möçberde maýa goýumlaryň özleşdirilmegi nazarda tutulýar. Şol sanda onuň önümçilik böleginde 26,1 milliard manatlyk maýalyk serişdeleri özleşdirmek göz öňünde tutulýar. Bu ýylda özleşdirilmegi göz öňünde tutulan düýpli maýalaryň döwlete degişli böleginiň paýy 59,6 göterime ýa-da 22,9 milliard manada, döwlete dahylsyz böleginiň paýy 30,2 göterime ýa-da 11,6 milliard manada, daşary ýurt maýa goýumlarynyň paýy hem 10,2 göterime ýa-da 3,9 milliard manada deň bolar. Üstümizdäki ýylda maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdiriljek maýa goýumlaryň düzüminde kärhanalaryň we guramalaryň öz serişdeleriniň paýy 53,0 göterim, karz ugurly çekilen serişdeler 12,1 göterim, döwletiň býujet serişdeleri 5,4 göterim, döwlet serişdeleri 11,3 göterim, daşary ýurt maýa goýumlary 10,2 göterim, gaýry serişdeler 8,0 göterim möçberden ybaratdyr. Diýmek, 2024-nji ýylda hem milli we daşary ýurt pulunda özleşdiriljek maýa goýumlar ösüşiň esasy hereketlendiriji güýji bolmagynda galar. Şol nukdaýnazardan, şu ýylda Döwlet býujeti maýa goýumlaryň özleşdirilişiniň ýokary derejede saklanmagy meýilleşdirildi, şeýle netije, esasan-da, kärhanalaryň öz serişdelerinden goýjak hususy maýasynyň hasabyna gazanylar. 2024-nji ýylda jemi içerki önümiň ösüşi, geçen ýylyň degişli döwrüne garanyňda, 6,3 göterim derejede ýa-da 231,0 milliard manat möçberde bolar diýlip çaklanylýar.

Hormatly Prezidentimiziň tabşyrygyna laýyklykda, 2024-nji ýylda ýurdumyzyň dürli künjeklerinde jemi 53 sany iri önümçilik we durmuş maksatly binalaryň, desgalaryň gurluşygynyň tamamlanmagy hem-de ulanmaga berilmegi maksat edinilýär. Olardan saglygy goraýyş, bilim, sport we medeniýet ojaklaryny, inženerçilik ulgamlaryna degişli desgalaryň taslamalarynyň jemi 26-syny döwletiň býujet serişdeleriniň hasabyna maliýeleşdirmek meýilleşdirilýär. Maksatnama laýyklykda, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini ýokarlandyrmak üçin ýurdumyzyň welaýatlarynda we Aşgabatda esasy meýdany 430 müň inedördül metre deň bolan ýaşaýyş jaýlary, 5360 orunlyk umumybilim berýän mekdepleriň, 1200 orunlyk mekdebe çenli çagalar terbiýeçilik edaralarynyň taslamalary, başga-da birnäçe medeni-durmuş, ýaşaýyş jaý-jemagat, hyzmatlar, bezeg-seýilgäh ugurly taslamalar amala aşyrylar. Paýtagtymyzda bir gije-gündiziň dowamynda 50 müň kub metr agyz suwuny arassalaýan desganyň, «Dokmaçylar» medeni merkeziniň, Magtymguly şaýolunyň ugrunda ýerasty awtoduralgaly söwda, medeni-dynç alyş, işewürlik merkeziniň, Aşgabat şäheriniň gulluklarynyň binasynyň, Magtymguly Pyragynyň ýadygärliginiň hem-de bagy-bossanlyk toplumynyň, «Parahat — 7» ýaşaýyş toplumynda 13 sany döwrebap ýaşaýyş jaýlarynyň, seýilgäh toplumynyň, 400 orunlyk Halkara sagaldyş we dikeldiş, 250 orunlyk Halkara fiziologiýa ylmy-kliniki merkezleriniň gurluşygyny tamamlap, açmak meýilleşdirilýär. Ahal welaýatynyň Ak bugdaý etrabynyň Öňaldy, Kaka etrabynyň Gowşut geňeşliklerinde täze, döwrebap uly obalaryň, Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary böleginiň, Bäherden sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň, Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy şäherinde ýaşaýyş jaýlar toplumynyň, Balkanabat şäheriniň Jebel şäherçesinde Halkara howa menziliniň, Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän awtomobil köprüsiniň, Daşoguz welaýatynyň Daşoguz şäheriniň çäginde täze ýaşaýyş jaý we desgalar toplumynyň, Köneürgenç etrabynyň Täzeýol geňeşliginiň çäginde täze, döwrebap şäherçäniň, Lebap welaýatynyň Köýtendag etrabynda iri sement zawodynyň ikinji tapgyry, Türkmenabat şäherinde glisirrizin turşusyny öndürýän kärhananyň, Türkmenabat şäheriniň Halkara howa menziline barýan awtomobil ýolunyň ugrunda 40 sany 4 gatly, 32 öýli ýaşaýyş jaýlarynyň daşky basyşly lagym ulgamynyň, Mary welaýatynyň Mary şäheriniň Bitaraplyk köçesiniň ugrunda 500 orunlyk umumybilim berýän orta mekdebiň, Tagtabazar etrabynyň Saryýazy geňeşliginiň Saryýazy obasynda 160 orunlyk täze çagalar bakja-bagynyň, başga-da birnäçe binalardyr desgalaryň gurluşyklary bar. Bu Maksatnamanyň eýýäm üstünlikli amala aşyrylyp başlanandygy guwandyryjydyr.

Gysga möhletli döwre niýetlenen bu Maksatnama laýyklykda, gurulmagy göz öňünde tutulýan täze, döwrebap desgalaryň ählisi diýen ýaly, ýerli kompaniýalar, ýagny milli potratçylar tarapyndan ýokary hilli gurlup, bellenen wagtynda ulanyşa giriziler. Türkmenistanyň Prezidentiniň Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, ýurdumyzyň sebitlerinde gurlup ulanmaga berilmegi göz öňünde tutulýan medeni-durmuş maksatly desgalaryň, önümçilik ugurly maldarçylyk we guşçulyk toplumlarynyň, balykçylyk hojalygynyň, däne saklanylýan elewatoryň, ýyladyşhanalaryň, sowadyjy ammarlaryň gurluşygynyň hem bu meýilnamada orun alandygyny bellemek gerek. Eýýäm iki aýy jemlenen hasabat ýylynyň çaklamalaryna girizilen häzirki hereket edýän nyrh, pul-karz syýasatynyň kämilleşdirilen görnüşi döwletiň býujet we karz ýagdaýynyň hem bu ýylda gowy netijeleri görkezjekdigine, maliýe durnuklylygynyň oňyn dowam etjekdigine, ýokarda ady agzalan binadyr desgalaryň öz wagtynda, ýokary hilli gurlup ulanyşa tabşyryljakdygyna ynamy artdyrýar. 1-nji martda hormatly Prezidentimiziň sanly ulgam arkaly geçiren Ministrler Kabinetiniň mejlisinde ykdysady düzümiň ýolbaşçysynyň ýanwar-fewral aýlarynyň makroykdysady görkezijileri barada beren hasabaty munuň şeýledigine aýdyň şaýatlyk edýär. Hasabatdan görnüşi ýaly, üstümizdäki ýylyň iki aýynda maksatnama laýyklykda göz öňünde tutulan çäreleriň öz wagtynda, üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň netijesinde, jemi içerki önümiň durnukly ösüşi üpjün edilip, ol 6,3 göterim artdy. Bu görkeziji senagatda 5,6 göterime, gurluşykda 0,2 göterime, ulag we aragatnaşyk pudagynda 6,6 göterime, söwdada 8,1 göterime, oba hojalygynda 3,9 göterime, hyzmatlar ulgamynda 7,4 göterime deň boldy.

Şu ýylyň hasabat döwründe, eýeçiliginiň görnüşine garamazdan, ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda, 2023-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 7,9 göterim artyp, maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen maýalaryň möçberi 2,5 milliard manada, bölek-satuw haryt dolanyşygynyň möçberi 19,1 milliard manada deň bolup, degişlilikde, 24,6 we 10,5 göterim ösüş gazanyldy. Şeýle-de ýurdumyz boýunça ortaça aýlyk zähmet haklary 10,3 göterim ýokarlandy. Zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary, talyp we diňleýji haklary öz wagtynda maliýeleşdirildi. Döwlet býujetiniň girdeji böleginiň meýilnamasy 6 milliard manat möçberinde, 103,3 göterim, çykdajy böleginiň meýilnamasy 4 milliard manat möçberinde, 97,5 göterim ýerine ýetirildi. Täzeçe düzülen ýyllyk maksatnamanyň düzümini «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» amala aşyrylmagy meýilleşdirilen işleriň şertleri bilen deňeşdireniňde, onda täze, köp sanly oňyn üýtgeşmeleriň orun alýandygyny görmek bolýar.

Aýratyn-da, maksatnamada gysga döwürde ýurdumyzyň milli ykdysadyýetiniň köpugurlylygyny gazanmaga, Döwlet býujetiniň girdejilerini gaýry çeşmeleriň hasabyna artdyrmaga, çykdajy bölegini maksatlaýyn ulanmaga, şeýle-de milli ykdysadyýetiň pudaklaryny diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegiň düýbünden başgaça usullaryny ornaşdyrmaga gönükdirilen toplumlaýyn çäreler göz öňünde tutulýar. Netijede, ýurt möçberinde jemi önümiň düzüminde hususy pudagyň paýyny 71,4 göterime çenli ýokarlandyrmak, daşary söwda dolanyşygynyň möçberini 20,7 milliard amerikan dollaryna ýetirmek, iri senagat kärhanalaryny gurmagyň hasabyna jemi 3000-e golaý täze iş orunlaryny döretmek maksat edinilýär. Döwlet Baştutanymyzyň tabşyryklaryna laýyklykda, ýurdumyzyň birinji we ikinji derejeli karz edaralary resmi hasabatlaýyn döwürde milli ykdysadyýete daşarky şertleriň ýetirýän täsiriniň öňüni almak, durnuklylaşdyryş gaznasynyň serişdelerini netijeli ulanmak, hususy kärhanalary, telekeçilik önümçiliklerini ösdürmek, töleg ödeýjilik bilen bagly karzlary yzygiderli bermek, eýeçiligiň görnüşine garamazdan, edara-kärhanalara berilýän maliýe goldawyny, çekilýän erkin serişdeleri ýokarlandyrmak, nagt däl hasaplaşyklaryň göwrümini giňeltmek, milli puluň hümmetini saklamak, bank hyzmatlarynyň ilata elýeterliligini artdyrmak, hyzmatlaryň döwrebap sanly hem-de şol derejede goragly usullaryny ornaşdyrmak, maliýe ulgamynda ynsapsyz iş emelleriniň öňüni almak ýaly çäreler işlenip düzüldi.

Bu sepgitleriň üstünlikli amal edilmegi ýylyň ahyryna çenli döwletiň esasy makroykdysady görkezijilerinde özüniň aýdyň beýanyny tapar hem-de ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmaga saldamly goşant goşar. Maksatnama ykdysady ösüşiň möhüm guraly hasaplanylýan iri möçberli önümçilikleriň yzygiderli artdyrylmagyny şertlendirmek bilen, ilatyň jan başyna düşýän milli harytlyk önümleriň möçberiniň köpelmegine, şeýle-de eksport mümkinçilikleriniň ýokarlanmagyna getirer. Milli ykdysadyýetiň häzirki ösüşine ýurdumyzda işsizligiň pes derejede saklanýandygy nukdaýnazaryndan seretsek, ol her ýylda aýlyk zähmet hakynyň ösüşini ähli çaklama gözýetiminden has ýokarda kesgitlemäge mümkinçilik berýär. 2023-nji ýylda milli puluň hümmeti zähmet haklarynyň hem-de beýleki durmuş ugurly tölegleriň milli manadyň hakyky hümmetiniň derejesine indekslenmeginiň hasabyna has-da artyp başlady. Şeýle ýagdaý milli manadyň hümmetiniň şu ýylda-da belli bir derejede ýokarlanjakdygyny çaklamaga esas döredýär. Diýmek, 2025-nji ýylda milli puluň hümmetiniň has ýokary derejä ýetmegine garaşyp bolar. Milli hasaplamalara görä, ilkinji nobatda, döwlet Baştutanymyz tarapyndan kesgitlenen, köp sanly ileri tutulýan ugurlary ösdürmekde, daşarky şertlere hakyky baha bermekde durmuşa geçirilýän ykdysady syýasata laýyklykda, milli puluň Maksatnamada görkezilen hümmeti býujetiň girdeji we çykdajy çaklamalary üçin ulanmaga amatly hasaplanyldy. Munuň özi Maksatnamada berlen çaklamalary ulanyp, geljek üç ýyl üçin orta möhletli Döwlet býujetini düzmäge mümkinçilik berýär.

Ýyllyk hasabat mejlisiniň barşynda abraýly halkara guramalar we dünýäniň ykdysady taýdan kuwwatly döwletleri bilen özara bähbitli gatnaşyklary giňeltmekde, çuňlaşdyrmakda Türkmenistanyň daşary syýasat strategiýasynyň yzygiderli kämilleşdirilýändigi bellenildi. Milli strategiýa laýyklykda, Türkmenistan sebitde we tutuş dünýäde halklaryň arasynda dostlugy, hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak ýörelgelerine berk eýerýän, özüniň hoşniýetli Bitaraplyk derejesiniň hukuk gurallaryny umumadamzat bähbitlerine gönükdirýän döwlet hökmünde halkara abraýdan peýdalanýar. Bu ugurda ädilen parahatçylyk söýüjilikli ädimler sebitde syýasy durnuklylygyň ygtybarly kepili bolup çykyş edýär. Aýratyn-da, döwrebap, howpsuz, ykjam we amatly halkara ulag-logistika ulgamyny kemala getirmekde döwletimiziň öňe sürýän asylly başlangyçlary dünýä jemgyýetçiliginde giň goldawa eýe bolýar. Dünýä ösüşiniň häzirki çylşyrymly döwründe bu çäreleriň zerurlygy, öz wagtyndadygy diplomatik pikir-garaýyşlarda, düýpli ykdysady we syýasy seljermelerde doly ykrar edilýär, goldanylýar.

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen kabul edilýän, durmuşa geçirilýän toplumlaýyn ösüş maksatnamalarynyň, sebitleri we tutuş ýurdumyzy ykdysady taýdan pugtalandyrmaga gönükdirilen gysga hem uzak möhletli meýilnamalaryň, köpugurly konsepsiýalaryň bellenen wagtynda amala aşyrylmagy ýetilen sepgitlere dürs baha bermäge, gazanylan netijeleri takyk kesgitlemäge, düýpli seljermelere, ylma esaslanýan çaklamalara daýanmak bilen, ykdysady ösüşi has-da ýokarlandyrmaga ýardam berýär.

Ýurdumyzyň erkin bazar gatnaşyklaryna geçmeginiň häzirki möhüm tapgyrynda milli ykdysadyýetimiziň öňünde hil taýdan täze wezipeler durýar. Hormatly Prezidentimiz Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde eden çykyşynda pudak ýolbaşçylarynyň öňünde milli ykdysadyýetimizi gysga, orta we uzak möhletleýin ösdürmegiň çäklerinde ýerine ýetirilmeli işleriň tutuş bir toplumyny kesgitledi. Milli ykdysadyýetiň dürli pudaklarynyň ýagdaýyny häsiýetlendirýän maglumatlara esaslanyp, döwletiň berýän maliýe mümkinçiliginden ýerlikli peýdalanmak tabşyryldy, şol bir wagtda söwda hem hyzmatlar ulgamynda iri maýa goýum işjeňligini artdyrmak, önümleriň täze görnüşlerini kemala getirmek, importyň möçberini azaltmak, dünýäniň ösen döwletleriniň erkin bazarlarynda açyk söwdany guramak, eksporty ýokarlandyrmak wezipesi şol işleriň esasy ugurlary bolup durýar diýlip bellenildi. Milli ykdysadyýetiň garyşyk eýeçilikli modelini kemala getirjek erkin ykdysady zolaklaryň döredilmegi, olaryň çäklerinde ilatyň gündelik sarp edýän önümleriniň täze önümçiliklerini ýola goýmak, ykdysady özgertmeleri ýerine ýetirmegiň barşynda amatly maýa goýum taslamalaryny çekmek boýunça amala aşyrylýan oňyn başlangyçlar ýurdumyza gelýän daşary ýurtly işewürlere giň mümkinçilikleri açýar.

Beýik Britaniýanyň we Demirgazyk Irlandiýanyň Birleşen Patyşalygynyň «Fitch Ratings» halkara reýting agentligi tarapyndan Türkmenistanyň ykdysadyýetine «B» derejede gysga möhletli we «B+durnukly» derejede uzak möhletleýin oňyn görkezijileriň gaýtadan berilmegi daşary ýurtly maýadarlar üçin türkmen ykdysadyýetiniň durnukly bolmagynda galýandygyny aýtmaga mümkinçilik berýär.

Belent maksatlar, buýsançly sepgitler agzybir, zähmetsöýer halkymyzy täze ýeňişlere ruhlandyrýar. Üstümizdäki ýylda maksatnamalaýyn çäreleriň giň gerimde, strategik esasda durmuşa geçirilmegi, ilki bilen, Döwlet býujetine gelip gowuşýan salgytlardan gaýry girdejileri artdyrmak, bazar gatnaşyklaryna, sanly ykdysadyýete doly geçişi üpjün etmek, döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagyny tizleşdirmek, başga-da köp sanly oňyn ykdysady ädimleriň ädilmegi bilen aýrylmaz baglydyr. Binýady berkden tutulan kuwwatly döwletimiziň milli ykdysadyýetini pugtalandyrmakda ak ýürekden, halal zähmet çekmek her birimiziň jana-jan borjumyzdyr. Bize bu ugurda ajaýyp mümkinçilikleri döredýän hem-de nusgalyk görelde bolýan Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, döwletli işleri, umumadamzat ähmiýetli başlangyçlary hemişe rowaçlyklara beslensin!

Hangeldi GURBANGELDIÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň Ykdysady töwekgelçilikleri seljeriş müdirliginiň başlygy.

18.03.2024
Durnukly ösüş — röwşen geljegiň binýady

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda üstünlikli alnyp barylýan öňdengörüjilikli ykdysady syýasat ýurdumyzy innowasiýa taýdan ösdürmäge, senagat kuwwatyny pugtalandyrmaga we onuň pudaklaýyn düzümini giňeltmäge gönükdirilendir. Häzirki zaman bazar düzümi bolan we durnukly ösüş depginini gazanmaga gönükdirilen ykdysadyýeti ýokary hilli hem-de tapgyrlaýyn kemala getirmek ykdysady strategiýanyň ileri tutulýan ugurlary bolup durýar. 9-njy fewralda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde habar berlişi ýaly, geçen ýyl durmuşa geçirilen toplumlaýyn çäreleriň netijesinde, esasy makroykdysady ösüşi alamatlandyrýan jemi içerki önümiň durnukly ösüş depgini üpjün edildi we bu görkeziji 6,3 göterim artyp, senagatda 4,3, gurluşykda 2, ulag we aragatnaşykda 8,4, söwdada 12,8, oba hojalygynda 4,4, hyzmatlar ulgamynda 5,1 göterime deň boldy. Geçen ýyllar bilen deňeşdirme geçirilende, jemi içerki önümiň ösüş depgininiň 2020-nji ýylda 5,9, 2021-nji ýylda 6,2, 2022-nji ýylda 6,2 göterime deň bolmagy 2023-nji ýylda ýokary netije gazanylandygyny görkezýär.

Hökümet mejlisinde «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasy» tassyklanyldy. Bu resminama ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary, welaýatlaryň, Aşgabat we Arkadag şäherleriniň häkimlikleri bilen bilelikde ýedi ýyllyk Prezident Maksatnamasynda hem-de şu ýyl üçin Döwlet býujetinde kesgitlenen gaýragoýulmasyz wezipelere laýyklykda işlenip düzüldi. Resminamada şu ýyl gazanylmaly makroykdysady görkezijiler, ähli pudaklar boýunça önümçilik meýilnamalary beýan edildi. Şunuň bilen baglylykda, welaýatlar, Aşgabat we Arkadag şäherleri boýunça ýerine ýetirilmeli işler, durmuş-ykdysady ösüşiň hem-de maýa goýumlaryň görkezijileri bellenildi. Ilatyň girdejilerini yzygiderli artdyrmak, ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da gowulandyrmak bilen bagly çäreler göz öňünde tutuldy.

Häzirki wagtda ýurdumyzda iň täze tehnologiýalary peýdalanmagyň, ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanlylaşdyrmagyň we innowasion önümçilik düzümlerini döretmegiň, halkara hyzmatdaşlygy giňeltmegiň hem-de maýa goýum işini işjeňleşdirmegiň esasynda, durnukly ösüşiň berk binýadyny kemala getirmäge niýetlenen täze ykdysady özgertmeler durmuşa geçirilýär. Milli ykdysadyýet ýurduň baý tebigy, geoykdysady mümkinçiligini, maýa goýum kuwwatyny peýdalanmak, döwletara hyzmatdaşlygy giňeltmek we daşary ykdysady derejesini ýokarlandyrmak bilen üstünlikli diwersifikasiýalaşdyrylýar. Ýurduň önümçilik kuwwaty barha artýar. Munuň şeýledigini halkara maliýe edaralary, şol sanda Bütindünýä banky hem birnäçe gezek tassyklady. Bütindünýä bankynyň klassifikasiýasy boýunça Türkmenistan girdejisi orta derejeden ýokary ýurtlaryň hataryna girdi. Halkara maliýe guramalary, reýting agentlikleri tarapyndan ykdysady ösüşe oňyn baha berilmegi ýurduň ykdysadyýetiniň durnukly we ýokary depginli ösüşiniň aýdyň güwäsidir.

Türkmenistanyň durmuş-ykdysady syýasaty ilatyň hal-ýagdaýynyň ýokary derejesini saklamaga gönükdirilendir. Baş maliýe resminamasy bolan Döwlet býujetiniň çykdajylarynyň köp bölegi durmuş ulgamyny maliýeleşdirmäge, şol sanda saglygy goraýşy, bilimi, medeniýeti, ýaşaýyş jaý-jemagat hojalygyny kämilleşdirmäge gönükdirilýär. Durnukly ösüş maksatlarynyň işjeň durmuşa ornaşdyrylýan häzirki döwründe ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny has-da berkitmek, dünýä ülňülerine laýyk gelýän ýaşaýyş-durmuş we inženerçilik amatlyklaryny döretmek boýunça işler alnyp barylýar.

«Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyndan» ugur alnyp taýýarlanan «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynyň» çäklerinde, ýurdumyzda jemi 160 sany durmuş-medeni maksatly binanyň we desganyň, şol sanda 11 hassahananyň, 18 saglyk öýüniň we merkeziniň, 31 sany mekdebe çenli çagalar edarasynyň, 57 sany umumybilim edarasynyň, 8 sany medeniýet öýüniň, 20 sany suw we 15 sany lagym arassalaýjy, köp sanly inženerçilik ulgamlarynyň gurluşygy göz öňünde tutulýar.

Geljek ýedi ýylda döwletimizi ösdürmek, obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça ýokary strategik ähmiýete eýe boljak Prezident Maksatnamasynyň çäklerinde sebitlerde senagat toplumynyň ähli ulgamlaryna iri maýa goýumlary çekmegiň hasabyna gazhimiýa, energetika, ýeňil senagat we gurluşyk serişdeleri pudaklaryny döwrebaplaşdyrmak, ykdysadyýete innowasion, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak, gaýtadan işleýän senagaty mundan beýläk-de işjeňleşdirmek göz öňünde tutulýar.

Ulag-logistika ulgamynyň mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanmak, üstaşyr we multimodal ýük gatnawlarynyň möçberini artdyrmak, welaýatlaryň çäginde oba hojalyk maksatly ýer gaznalaryny dolandyrmagy kämilleşdirmek, suw tygşytlaýjy tehnologiýalary ornaşdyrmak arkaly oba hojalygy we onuň bilen baglanyşykly pudaklary, maldarçylygy ösdürmek, öri meýdanlaryny giňeltmek, azyk harytlarynyň önümçiligini ýokarlandyrmak ilkinji nobatdaky wezipeleriň hatarynda durýar.

«Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasyna» laýyklykda, ýurdumyzyň çäklerinde täze desgalaryň gurluşygyny amala aşyrmak meýilleşdirilýär. Has takygy, bu maksatnamanyň esasy maksady obalaryň we kiçi şäherleriň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini düýpli ýokarlandyrmakdan hem-de oba ilatly ýerleriň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň durmuş taýdan ösüşini esasy hem döwrebap ugurlara gönükdirmekden, inženerçilik üpjünçilik ulgamlaryny özgertmekden ybaratdyr.

Maksatnamada ilatyň hakyky girdejilerini yzygiderli ýokarlandyrmak we durmuş pudaklarynda täze iş orunlaryny döretmek, obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatyna edilýän hyzmatlaryň möçberini, hilini ýokary derejelere çykarmak, ýurdumyzyň ähli sebitlerinde saglygy goraýyş, mekdebe çenli çagalar, umumybilim edaralarynyň maddy üpjünçiligini düýpli berkitmek hem-de döwrebaplaşdyrmak, welaýatlardaky etraplaryň we obalaryň suw, elektrik energiýasy, tebigy gaz bilen üpjünçilik ulgamlaryny düýpli abatlamak, täzelerini gurmak, içerki ýollaryň durkuny täzelemek, täze ýollary gurmak, obalarda, şäherçelerde telefon aragatnaşyk hyzmatlarynyň we beýleki hyzmatlaryň ýokary derejede bolmagyny üpjün etmek ýaly möhüm wezipeler beýleki döwlet, pudaklaýyn we sebitleýin resminamalarda bellenen maksatlar bilen doly utgaşdyrylandyr. Maksatnamalarda ýurduň ykdysadyýetiniň geljek döwürde ösüşiniň esasy häsiýetli aýratynlyklary, tapgyrlary we ugurlary bellenilip, senagat taýdan ösen, innowasion görnüşli ykdysadyýeti emele getirmekden ugur alyndy. Netijede, ýurdumyzda köp pudakly ykdysadyýet döredilýär. Ykdysadyýetimiz dürli ugurlary — elektrik energetikasy, nebitgaz, maşyngurluşyk, metallurgiýa, himiýa, gurluşyk, elektron, ýeňil we azyk senagaty hem-de beýleki pudaklary öz içine alýar. Kiçi we orta telekeçilik hem yzygiderli ösdürilýär. Ähli ugurlardaky ösüşleriň halkyň bagtyýar şu gününe we ýagty ertirlerine gönükdirilendigi halkymyzy täze üstünliklere ruhlandyrýar.

Meýlismyrat SAPAROW.

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň «Maliýe we ykdysadyýet» ylmy-amaly žurnaly.

01.03.2024
2024-nji ýyl üçin ykdysady Maksatnama: giň gerimli işler halkyň bähbidine

Oýlanyşykly hem-de öňdengörüjilikli döwlet syýasaty esasynda, ýurdumyzda giň gerimli işler, durmuş-ykdysady we medeni özgertmeler amala aşyrylýar. Kabul edilen milli, döwlet, pudak we maýa goýum maksatnamalary üstünlikli durmuşa geçirilip, ykdysadyýetde amala aşyrylýan oňyn özgertmeleriň netijesinde, ýokary depginli ösüş üpjün edilýär. Bilşimiz ýaly, hormatly Prezidentimiz 9-njy fewralda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde degişli Karara gol çekip, «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasyny» tassyklady. 22-nji fewralda Gahryman Arkadagymyzyň başlyklygynda geçirilen Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Prezidiumynyň mejlisi hem, ilkinji nobatda, hut şu maksatnamany üstünlikli durmuşa geçirmek bilen bagly gaýragoýulmasyz meselä bagyşlanyp, onuň barşynda bu ugurdaky möhüm wezipeler kesgitlendi.

Maksatnama «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» hem-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» göz öňünde tutulan wezipeleri şu ýyl üstünlikli ýerine ýetirmek maksady bilen, şeýle-de 2024-nji ýyl üçin Döwlet býujetinde kesgitlenen görkezijilerden, önümçilik we maliýe meýilnamalaryndan hem-de çärelerden ugur alnyp işlenip taýýarlanyldy. Onuň esasy maksatlary raýatlaryň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmak, durmuş goraglylygyny, iş üpjünçilik ulgamyny kämilleşdirmek, ýurduň durmuş-ykdysady ösüş mümkinçiliklerini netijeli ulanmak, ykdysady kuwwatyny has-da berkitmek, milli ykdysadyýetiň innowasion-senagatlaşma derejesini has-da pugtalandyrmak, pudaklaryň, hyzmatlar ulgamynyň depginli ösüşini üpjün etmek, işjeň maýa goýum syýasatyny alyp barmak, ähli ugurlarda «ýaşyl» ykdysadyýeti ösdürmek, daşky gurşawy goramak we ekologiýa abadançylygyny, ýurduň azyk howpsuzlygyny üpjün etmek, suw üpjünçiligini gowulandyrmak, senagat ulgamyny innowasion häsiýetde ösdürmek hem-de ähli pudaklarda sanly tehnologiýalary giňden ornaşdyrmak, milli ykdysadyýete gönükdirilýän maýa goýumlaryň maliýe çeşmelerini kämilleşdirmek, amatly işewürlik gurşawyny döretmek, döwlete dahylsyz bölegi ösdürmek, milli ykdysadyýetiň bazar gatnaşyklaryna geçmegini işjeňleşdirmek, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda kiçi we orta telekeçiligiň işiniň gerimini giňeltmek bolup, bular babatda oňyn netijeler gazanylar.

Maksatnama laýyklykda, şu ýyl jemi içerki önümiň ösüş depginini 6,3 göterimde saklamak göz öňünde tutulýar. Ykdysadyýetiň pudaklaryny we sebitleri durnukly ösdürmek, önümçilik kärhanalarynyň doly güýjünde işledilmegini gazanmak, täze kärhanalary gurmagyň hasabyna 3 müňe golaý iş ornuny döretmek göz öňünde tutulýar. Jemi içerki önümiň düzüminde, ýangyç-energetika toplumyny hasaba almazdan, hususy pudagyň paýyny 71,4 göterime ýetirmek meýilleşdirilýär. Ykdysady pudaklarda uly möçberli özgertmeler dowam etdirilip, önümçiligi kämilleşdirmäge, ýokary hilli we bäsdeşlige ukyply harytlary öndürmäge aýratyn üns berler. Önümçiligiň ähli ugurlaryna innowasion we sanly tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy zähmet öndürijiliginiň ýokarlanmagyna, harytlaryň we hyzmatlaryň içerki bazarlarynyň giňelmegine, eksport edilýän harytlaryň sanawynyň artmagyna ýardam eder. Bu hem döwletiň maliýe binýadyny we önümçilik kuwwatyny pugtalandyrmaga, raýatlaryň ýerli önümler bilen üpjünçiligini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berer.

Maýa goýumlaryň esasy ugurlary senagat pudaklarynyň ösdürilmegine, innowasion häsiýetli bilelikdäki kärhanalaryň işiniň giň gerimde ýola goýulmagyna, eksporta gönükdirilen we importyň ornuny tutýan önümçilikleriň döredilmegine, oba hojalygynda agrar özgertmeleri geçirmegiň netijesinde azyk üpjünçiliginiň has-da gowulandyrylmagyna, ýurdumyzyň ähli künjeginde täze, döwrebap iş orunlarynyň döredilmegine we ilatyň durmuş taýdan goraglylygynyň berk berjaý edilmegine gönükdirilendir. Döwlet syýasatyndan ugur alnyp, ykdysadyýetiň önümçilik we durmuş-medeni ulgamlaryna, maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna, jemi 38,5 milliard manat, şol sanda 67,8 göterim önümçilik bölümine, önümçilik däl bölümine 32,2 göterim maýa goýumlary harçlamak göz öňünde tutulýar. Maýa goýumlaryň hasabyna täze senagat we önümçilik desgalaryny gurmak, hereket edýänlerini döwrebaplaşdyrmak, Aşgabat we Arkadag şäherlerinde hem-de ýurdumyzyň welaýatlarynda şähergurluşyk maksatnamalaryny durmuşa geçirmek, obalary özgertmek, önümçilik we medeni-durmuş maksatly möhüm desgalaryň gurluşygyny dowam etdirmek, «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasyna» laýyklykda gurluşyk işlerini alyp barmak meýilleşdirilýär.

Ykdysadyýetiň iň möhüm, eksport ugurly pudaklarynyň biri nebitgazdyr. Bu toplumy ösdürmek we halkara energetika ulgamyna goşulyşmak boýunça uly işler alnyp barlar. Pudak boýunça 2024-nji ýylda maýa goýumlaryň esasy bölegi «Galkynyş» gaz käniniň II, III we IV tapgyrlarynyň özleşdirilmegine, «Merkezi Garagum» gazkondensat käninde «Zäkli — Derweze» gaz gysyjy desgasynyň, Gündogar — Günbatar gaz geçirijisiniň «Şatlyk» gaz gysyjy desgasynyň, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň türkmen böleginiň gurluşygyna gönükdirmek meýilleşdirilýär.

Ýurdumyzyň energetika syýasatyna laýyklykda, içerki sarp edijileri elektrik energiýasy bilen ygtybarly we bökdençsiz üpjün etmek, energiýa serişdelerini diwersifikasiýa ýoly bilen dünýäniň dürli ýurtlarynyň sarp edijilerine-de elýeterli etmek üçin elektrik energiýasynyň öndürilişini artdyrmak, täze energiýa kuwwatlyklaryny döretmek, paýlaýjy ulgamlaryň tehniki ýagdaýyny gowulandyrmak, hereket edýän bitewi milli energiýa ulgamyny halkalaýyn birleşdirmek arkaly sebitleriň energiýa ulgamlarynyň özara ätiýaçlandyrylmagyny üpjün etmek babatda degişli işler alnyp barlar.

Şu ýyl Balkan — Daşoguz ýokary woltly asma elektrik geçirijisini işe girizmek göz öňünde tutulýar. Gurluşygy innowasiýalar arkaly ösdürmek we döwrebap tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça alnyp barylýan işleriň çäklerinde «akylly» şäher we «akylly» jaý ulgamlary, şeýle-de gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleriniň tehnologiýalar, sanly ulgam arkaly dolandyrylýan jaýlaryň taslamalaryny amala aşyrmak işjeňleşdiriler. Himiýa senagaty boýunça daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň ornuny tutýan täze önümçilikleri we ýurdumyzyň eksport mümkinçiliklerini artdyrmak babatynda himiýa önümleriniň, şol sanda mineral dökünleriň täze görnüşleriniň önümçiligini ýola goýmak, şonuň ýaly-da hereket edýänleriniň durkuny täzelemek, olary düýpli abatlamak işleri hem dowam etdiriler.

Ulag-kommunikasiýa pudagy ykdysadyýetiň strategik taýdan möhüm ugurlarynyň biridir. Ýurduň geosyýasy ýerleşişinden peýdalanyp, ýükleriň üstaşyr geçirilmeginiň artdyrylmagy üçin ulaglaryň ähli görnüşi arkaly ýük dolanyşygyny ýokarlandyrmak, täze üstaşyr geçelgeleriň işini ýola goýmak göz öňünde tutulýar. Ulaglaryň ähli görnüşi bilen ýük daşamagy artdyrmak üçin marketing işlerini güýçlendirmek, ulag hyzmatynyň hilini ýokarlandyrmak, hyzmatlar ulgamyny kämilleşdirmek meýilleşdirilýär. Pudak boýunça maýa goýumlaryň esasy bölegini Arkadag şäheriniň demir ýol we awtomenzilleriniň hem-de Balkan welaýatynyň Jebel şäherçesinde howa menziliniň gurluşygyna, Türkmenbaşy şäherinde ulag-aragatnaşyk pudagynyň işgärleri üçin niýetlenen ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygyna, täze howa gämilerini we awtoulag serişdelerini satyn almaklyga, täze gury ýük gämileriniň hem-de deňziň düýbüni çuňaldyjy gäminiň gurluşygyna, internet ulgamynyň enjamlaryny gurnamaklyga gönükdirmek meýilleşdirilýär.

Oba hojalygynyň esasy wezipesi azyk howpsuzlygyny, döwlet buýurmasy boýunça ýetişdirilýän oba hojalyk we beýleki önümleri öndürmek, ekologiýa taýdan arassa önümçilikleri döretmek, maldarçylygy ösdürmek, daşky gurşawy goramak, ýer we suw serişdelerinden peýdalanmagyň netijeliligini ýokarlandyrmak bolup durýar. Hojalygy dolandyrmagy mundan beýläk-de kämilleşdirmek hem-de düzümleýin özgertmeleri geçirmek, obada täze ykdysady gatnaşyklary kemala getirmek, ýer-suw serişdelerini rejeli peýdalanmak, ekinleriň hasyllylygyny artdyrmak, ýokary tehnologiýalary we täze ylmy-tehniki gazananlary ornaşdyrmak boýunça öňde goýlan wezipeleri çözmek maksady bilen, toplumlaýyn çäreler amala aşyrylýar. Pudak boýunça şu ýyl maýa goýumlaryň esasy bölegini «Altyn asyr» Türkmen kölüniň şorsuw akabalarynyň gurluşygyna, Garagum derýasynyň suw geçirijiligini artdyrmaga, suwarymly ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmaga, ekerançylyk ýerleriniň toplumlaýyn durkuny täzelemäge, gidrotehniki desgalaryň suw göteriji beketleriniň, Mary welaýatynda döwlet athanasynyň we Lebap welaýatynda 200 baş aty saklamaga niýetlenen döwrebap athananyň gurluşygyna, oba hojalyk tehnikalaryny, gurallaryny we ätiýaçlyk şaýlaryny satyn almaga hem-de hereket edýän suw howdanlarynyň göwrümini giňeltmäge gönükdirmek meýilleşdirilýär.

Söwdada depginli ösüş dowam etdirilip, öndürilýän önümleriň eksportyny artdyrmak hem-de import edilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmek boýunça döwlet syýasatynyň netijesinde, özümizde öndürilýän ýokary hilli sarp ediş harytlarynyň görnüşleri we möçberleri yzygiderli ýokarlanar. Ýeňil senagat kärhanalarynyň we hususy bölegiň önümçilik kuwwatlyklaryny artdyrmak arkaly, önümleriň görnüşleri we eksport ugurlary diwersifikasiýalaşdyrylar.

Ýurdumyzda jemgyýetiň we döwletiň iň ýokary gymmatlygy bolan adamyň saglygyny goramakda, ilatyň saglyk ýagdaýyny gowulandyrmakda, keselleriň öňüni almakda hem-de olary ýok etmekde, saglygy goraýyş we derman senagaty pudagyny dünýä derejesinde ösdürmekde uly işler amala aşyrylar. Pudagyň maddy-enjamlaýyn binýady pugtalandyrylar. Derman senagaty tebigy serişdeleriň hasabyna işjeň ösdüriler.

Milli medeni mirasymyzyň gymmatlyklarynyň, däp-dessurlarymyzyň, ata-babalarymyzdan gelýän ýol-ýörelgelerimiziň düýpli öwrenilmegi we kämilleşdirilip, halka täzeden ýetirilmegi, maddy däl medeni gymmatlyklaryň halkara derejede ykrar edilmegi ugrunda yzygiderli işler dowam etdiriler. 2024-nji ýylyň şygary «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýyly diýlip yglan edildi. Türkmenistanyň Prezidentiniň 2022-nji ýylyň 23-nji dekabryndaky Karary bilen tassyklanan «Gündogaryň beýik akyldary we nusgawy şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygyny dabaraly bellemek boýunça geçirilmeli çäreleriň Meýilnamasyna» laýyklykda, bu ýubileý sene mynasybetli şu ýyl ýurdumyzda we daşary döwletlerde türkmeniň beýik oglunyň ömrüne we döredijiligine bagyşlanan köp sanly ylmy-medeni hem-de beýleki dabaraly çäreler meýilleşdirilýär. Änew şäheriniň 2024-nji ýylda «Türki dünýäsiniň medeni paýtagty» diýlip yglan edilmegi mynasybetli dabaraly çäreler hem guramaçylykly geçiriler.

Dünýä ykdysadyýetinde sanly aragatnaşyklaryň häzirki ýagdaýyndan ugur alyp, elektron senagaty ösdürmek işi milli sanly platformalar esasynda sanly aragatnaşygy kämilleşdirmek, ykdysadyýetiň pudaklaryna sanly tehnologiýalary ornaşdyryp, elektron resminamalar dolanyşygyna hem-de elektron şahsyýetnamalar ulgamyna geçmek, önümçiligi uzak aralykdan dolandyrmak, sanly hyzmatlar ulgamynyň gerimini giňeltmek wezipelerini öňe sürýär. Ykdysadyýetiň ösüşini sanly tehnologiýalar arkaly tizleşdirmek, ilata edilýän hyzmatlaryň hilini we görnüşini kämilleşdirmek boýunça işler dowam etdiriler. Ähli pudaklary sanlylaşdyrmak işi hem ünsden düşmez.

Ýurduň durmuş-ykdysady kuwwatynyň pugtalandyrylmagy, jemgyýetiň döwrebaplaşdyrylmagy, adam maýasynyň ösdürilmegi, dünýä bazarynda türkmen ykdysadyýetiniň bäsdeşlige ukyplylygynyň üpjün edilmegi kämil bilim bilen berk baglanyşyklydyr. Maksatnamanyň amala aşyrylýan döwründe ylym ulgamynda özgertmeler dowam eder. Düýpli ylmy gözlegler esasynda pudaklaýyn işler alnyp barlar. Tehnologiýalar merkeziniň binýadynda amaly ylmy işleriň geçirilmegine, ylym bilen önümçiligi utgaşdyrýan, önümçiligiň ylmy esasda ösdürilmegine we usuly kadalaryň kämilleşdirilmegine içgin gatnaşýan ylmy-önümçilik binýady dörediler. Ylmy barlaglary we innowasion işläp düzmeleri täjirleşdirmek we tehnologik auditi geçirmek işleri dowam etdiriler. Milli innowasiýanyň netijeli işlemegi üçin ähli zerur şertleri döretmek bilen, degişli kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň taslamalaryny taýýarlamak hem dowam etdiriler. Ylmyň innowasiýa ykdysadyýeti ugry boýunça aspiranturany we doktoranturany açmak, ýaş alymlary taýýarlamak, ýokary okuw mekdeplerinde täze hünärleri döretmek boýunça işler alnyp barlar.

Milli intellektual eýeçilik ulgamy döredileli bäri, halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek babatda uly işler amala aşyryldy. Bu bolsa Türkmenistanyň intellektual eýeçilik ugrunda halkara ulgama utgaşdyrylmagyna ýardam berdi. Adam maýasyny ösdürmek, onuň intellektual derejesini ýokarlandyrmak ugrunda degişli işleri geçirmek esasy strategik wezipe hasaplanýar. Munuň üçin maglumat-aragatnaşyk, şol sanda internet ulgamynyň hyzmatlarynyň hilini we elýeterliligini ösen döwletleriň derejesine ýetirmek, adam maýasyny we onuň intellektual derejesini ösüşiň öňde goýlan maksatlaryna laýyk getirmegi has-da kämilleşdirmek boýunça döwrebap çäreler dowam etdiriler.

Maksatnamanyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi bilen, ýurduň jemi içerki önüminiň durnukly ösüş depgini üpjün ediler. Milli ykdysadyýetiň diwersifikasiýalaşdyrylmagy we ähli pudaklaryň senagat-innowasion taýdan durnukly ösüşi boýunça işler dowam eder. Ýurduň eksportynyň we importynyň düzümini kämilleşdirmek, eksportyň düzüminde ýokary hilli, bäsdeşlige ukyply önüm öndürijileriň paýyny ýokarlandyrmak boýunça degişli işler alnyp barlar. Maýa goýum işjeňligini artdyrmak boýunça işler güýçlendiriler. Türkmenistanda Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan yglan edilen 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmak boýunça tagallalar dowam etdiriler.

Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň ýyllyk maksatnamasynyň amala aşyrylmagy ykdysadyýetiň pudaklarynda giň gerimli özgertmeleri dowam etdirmäge, önümçilikleri kämilleşdirmäge, ýokary hilli we bäsdeşlige ukyply önümleri öndürmäge, önümçiligiň ähli ugurlaryna innowasion we sanly tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagyna, zähmet öndürijiliginiň ýokarlanmagyna, harytlaryň we hyzmatlaryň içerki bazarlarynyň giňelmegine, eksport edilýän harytlaryň sanawynyň artmagyna ýardam eder. Bu bolsa döwletiň maliýe binýadyny we önümçilik kuwwatyny pugtalandyrmaga, raýatlaryň ýerli önümler bilen üpjünçiligini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berer.

Mahlasy, «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasy» esasynda alnyp baryljak giň gerimli işler, amala aşyryljak özgertmeler, ilkinji nobatda, halkymyzyň ýaşaýyş derejesini has-da gowulandyrmaga gönükdirilendir. Gahryman Arkadagymyzyň: «Biziň alyp barýan işlerimizde diňe bir ykdysady ösüşi üpjün etmek däl-de, eýsem, ösüşiň uzak möhletleýin we durnukly depgininiň saklanylmagy hem möhüm wezipe bolup durýar» diýip belleýşi ýaly, bu resminama laýyklykda durmuşa geçiriljek özgertmeler uzak geljek üçin kesgitlenen belent maksatlary hem nazarlaýar.

Orazmuhammet AŞYROW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Strategik we durnukly ösüş müdirliginiň başlygynyň orunbasary, fizika-matematika ylymlarynyň kandidaty.

28.02.2024
Okgunly ösüşleriň binýady

Gahryman Arkadagymyzyň asylly başlangyçlaryny mynasyp dowam edýän Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň alyp barýan ykdysady syýasatynyň hem baş maksady halkyň eşretli durmuşyny üpjün etmäge gönükdirilendir. 9-njy fewralda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde 2023-nji ýylda alnyp barlan işleriň jemleri barada berlen hasabatlar hem milli ykdysadyýetiň okgunly ösüşiniň halkymyzyň durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmak syýasaty bilen utgaşýandygyny tassyklaýar.

Üstünlikli durmuşa geçirilýän toplumlaýyn özgertmeleriň netijesinde halk hojalygynyň pudaklarynda oňyn görkezijiler gazanylýar. Geçen ýylyň makroykdysady görkezijileri 2022-nji ýyl bilen deňeşdirilende, jemi içerki önümiň 6,3 göterim, jemi öndürilen önümiň 7,8 göterim ýokarlanandygyny, senagat pudagynda 4,3 göterim, gurluşykda 2 göterim, ulag we aragatnaşyk pudagynda 8,4 göterim, söwdada 12,8 göterim, oba hojalygynda 4,4 göterim, hyzmatlar ulgamynda 5,1 göterim, bölek satuw haryt dolanyşygynda 10,9 göterim ösüş gazanylandygyny aýan edýär.

Döwlet býujetiniň uly böleginiň ilatyň durmuş goraglylygyny üpjün etmäge sarp edilýändigi hem munuň aýdyň subutnamasydyr. Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde habar berlişi ýaly, 2024-nji ýylyň 1-nji ýanwary ýagdaýyna görä, Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 109,4 göterim, çykdajy bölegi bolsa 99,8 göterim ýerine ýetirildi. Geçen ýylda maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna milli ykdysadyýetimizi ösdürmäge gönükdirilen maýa goýumlaryň möçberi 2022-nji ýyldaky bilen deňeşdirilende, 7,5 göterim artyp, jemi içerki önümiň 18,3 göterimine deň boldy. Maýa goýumlaryň 49,1 göterimi önümçilik, 50,9 göterimi bolsa durmuş we medeni maksatly binalaryň gurluşygyna gönükdirildi. Ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haky, 2022-nji ýyl bilen deňeşdirilende, 9,9 göterim ýokarlandy. Bular ýöne bir sanlar däl-de, ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň okgunly ösýändigini we şol ösüşiň halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmaga ýardam edýändigini tassyklaýan görkezijilerdir.

Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzy senagatlaşdyrmak boýunça alyp barýan oýlanyşykly ykdysady syýasatynyň netijesinde şol mümkinçilikler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Hökümet mejlisinde 2023-nji ýylyň dowamynda 80 milliard kub metrden gowrak tebigy gazyň we 8,3 million tonnadan gowrak nebitiň çykarylandygynyň, şeýle hem 2022-nji ýyl bilen deňeşdirilende, nebit bitumynyň 30,1 göterim, suwuklandyrylan gazyň 1,1 göterim, kerosiniň 0,6 göterim, aýna listiniň 15,6 göterim, sementiň 0,8 göterim, çig ýüpegiň 17,1 göterim, tikinçilik we örme önümleriniň 8,9 göterim köp öndürilendigi, dürli görnüşli azyk harytlarynyň önümçiliginde oňyn görkezijileriň gazanylandygy barada habar berilmegi hem ýurdumyzy senagatlaşdyrmak boýunça maksatnamalaryň rowaçlyga beslenýändigini görkezýär.

Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde döwlet Baştutanymyzyň «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasyny» tassyklamak boýunça degişli Karara gol çekmegi «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny» üstünlikli durmuşa geçirmegiň nobatdaky tapgyryny öz içine alýar. Bu resminamada şu ýylyň dowamynda jemi içerki önümiň ösüş depginini 6,3 göterimde saklamak, milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryny, şeýle hem ýurdumyzyň sebitlerini durnukly ösdürmek, önümçilik kärhanalarynyň doly güýjünde işledilmegini gazanmak, täze kärhanalary gurmagyň hasabyna 3 müňe golaý täze iş orunlaryny döretmek, daşary söwda dolanyşygynyň möçberini 20,7 milliard amerikan dollaryna ýetirmek, kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek, jemi içerki önümiň düzüminde hususy pudagyň paýyny has-da artdyrmak, zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp haklarynyň möçberini 10 göterim ýokarlandyrmak arkaly ilatyň girdejilerini ýokarlandyrmak, ýaşaýyş-durmuş derejesini gowulandyrmak göz öňünde tutulýar. Bulardan başga-da, 2024-nji ýylda ýurdumyzyň ykdysadyýetine maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna jemi 38,5 milliard manat möçberinde maýa goýumlary gönükdirmek meýilleşdirilýär. Şol wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi milli ykdysadyýetimizi düzümleýin özgertmek we diwersifikasiýalaşdyrmak, ýurdumyzyň dünýä hojalygynda eýeleýän ornuny pugtalandyrmak, ilatyň durmuş goraglylygyny üpjün etmek ýaly asylly maksatlarymyzyň myradyna ýetmegine ýardam eder.

Iri taslamalaryň üstünlikli amala aşyrylmagynyň netijesinde ýurdumyzyň ykdysady galkynyşy halkara guramalar tarapyndan hem ykrar edilýär. Karz we maliýe bazarlary bilen baglanyşykly barlag-seljeriş işleri hem-de ykdysady maglumatlar boýunça ýöriteleşen iri halkara agentlikleriň biri bolan «Fitch Ratings» häzirki wagtda Türkmenistana ykdysady ösüşiniň durnuklylygyny tassyklaýan, uzakmöhletleýin çaklama esaslanýan «B+durnukly» derejesini berýär. Şunuň ýaly ykrarnamalar Türkmenistanyň ýokary depginler bilen ösýän we dünýä ykdysady giňişligine üstünlikli goşulýan ýurtlaryň biridigini äşgär edýär.

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

20.02.2024
Ykdysadyýetiň berk binýady

Ýakynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisini geçirdi. Giňişleýin mejlisde döwlet Baştutanymyz «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny» üstünlikli durmuşa geçirmek maksady bilen, ýurdumyzy 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasynyň taslamasynyň işlenip taýýarlanylandygyna ünsi çekdi.

Bellenilişi ýaly, şu ýylda jemi içerki önümiň ösüş depginini 6,3 göterimde saklamak, milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryny, şeýle hem ýurdumyzyň sebitlerini durnukly ösdürmek, önümçilik kärhanalarynyň doly güýjünde işledilmegini gazanmak, täze kärhanalary gurmagyň hasabyna 3 müňe golaý täze iş orunlaryny döretmek meýilleşdirilýär. Şular ýaly oýlanyşykly we ölçegli işlenip düzülen maksatnama islendik başlangyjyň üstünlige beslenmeginde ilkinji şertdir. Ykdysadyýetiň durnukly ösüşi hem dogry işlenip düzülen strategik maksatnamalara baglydyr. Belent maksada uzaýan uly ýol hem menzilleri aşylyp, tapgyrma-tapgyr geçilýär. Ykdysadyýetde hem uzak geljegi nazarlaýan maksatnamalaryň rowaçlyga beslenmegi üçin gysga möhletli maliýe-ykdysady resminamalar işlenip taýýarlanylýar. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» we «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» kesgitlenen wezipeleri üstünlikli amala aşyrmak maksady bilen, gysga döwre niýetlenen nobatdaky resminamanyň, ýagny Türkmenistanyň 2024-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasynyň işlenip taýýarlanylmagy hem munuň aýdyň mysalydyr.

Hormatly Prezidentimiziň tabşyrygy boýunça degişli ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary, welaýatlaryň, Aşgabat we Arkadag şäherleriniň häkimlikleri bilen bilelikde işlenip taýýarlanylan «Türkmenistanyň 2024-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasynyň» çäklerinde möhüm we giň gerimli taslamalaryň ençemesini durmuşa geçirmek göz öňünde tutulýar. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň, Balkan welaýatynda täze Halkara howa menziliniň, kuwwaty 1574 megawat bolan utgaşykly dolanyşykda işleýän elektrik stansiýasynyň, Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň, Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän köpriniň gurluşygynyň taslamalary ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň barha artmagyna we halkara abraýynyň ýokarlanmagyna uly goşant goşar. 2024-nji ýyl üçin ýurdumyzyň maýa goýum Maksatnamasy senagat pudaklarynyň ösdürilmegine, täze kärhanalaryň işleriniň ýola goýulmagyna, azyk üpjünçiliginiň has-da gowulandyrylmagyna, ilatymyzyň durmuş taýdan goraglylygynyň berk berjaý edilmegine gönükdirilen toplumlaýyn çäreleri özünde jemleýär. Geçmişde akyldarlaryň biri: «Maňa öz islegiňi aýt. Şonda men seniň kimdigiňi aýdaýyn» diýipdir. Ýurdumyzyň ykdysady ösüş maksatnamasynda göz öňünde tutulan maksatlar hem Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň täze taryhy eýýamda öz öňünde belent maksatlary goýýan kuwwatly döwletdigini äşgär edýär.

Eziz Watanymyzyň sebitlerini sazlaşykly ösdürmek, innowasion önümçilikleri döretmek, ekologik howpsuzlygy üpjün etmek, pudaklara «ýaşyl» tehnologiýalary ornaşdyrmak, adam maýasyny kämilleşdirmek, raýatlaryň ýaşaýyş-durmuş derejesini we iş bilen üpjünçiligini ýokarlandyrmak, bäsdeşlige ukyply önümleri öndürmek üçin maýa goýum syýasaty yzygiderli kämilleşdirilýär. Şeýle mümkinçilikleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyzyň we Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlarynyň sag, alyp barýan il-ýurt bähbitli işleriniň rowaç almagyny arzuw edýäris.

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

15.02.2024
Dürler hazynasy

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gahryman Arkadagymyzyň, hormatly Prezidentimiz Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň taýsyz tagallalary bilen Garaşsyz, hemişelik Bitarap Watanymyz 2024-nji ýyla uly ruhubelentlik bilen gadam basdy.

Ýurdumyzy mundan beýläk-de okgunly ösdürmäge gönükdirilen toplumlaýyn çäreler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Hormatly Prezidentimiziň Kararyna laýyklykda, 2024-nji ýylda Gündogaryň beýik akyldary we şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygyny dünýä derejesinde giňden belläp geçmäge düýpli taýýarlyk görülýär. Onuň çäklerinde türkmeniň beýik şahyry Magtymguly Pyragynyň döredijiliginiň dünýä dolan şöhratyny giňden wagyz etmek, bu ugurda halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak boýunça ýurdumyzda giň gerimli işler alnyp barylýar. Bu işler akyldar şahyrymyzyň dünýä edebiýatynyň altyn hazynasyna giren baý hem-de gymmatly edebi mirasyny öwrenmekde möhüm ähmiýete eýe bolup durýar. Köpetdagyň eteginde Magtymguly Pyragynyň ägirt uly heýkeliniň gurulmagy hem beýik şahyryň ömrüne, döredijilik mirasyna häzirki döwrüň nesilleri tarapyndan uly sarpa goýulýandygyndan aýdyň mysaldyr.

Her halkyň geçmişde döreden gymmatlyklary bolýar. Dünýä medeniýetiniň baý genji-hazynasyna öwrülen Magtymguly Pyragynyň çuňňur pähim-paýhasa ýugrulan eserleri, agzybirlik, sahawatlylyk hakyndaky pikirleri, öwüt-ündewleri türkmen jemgyýetiniň ruhy taýdan kämilligine, halkymyzyň häzirki we geljek nesilleriniň ruhy sagdynlygyna gönükdirilen döwlet syýasatynyň esasyny düzýär. Türki medeniýetiniň halkara guramasy bolan TÜRKSOÝ-yň hemişelik geňeşiniň mejlisinde 2024-nji ýylyň «Türki dünýäniň beýik şahyry we akyldary Magtymguly Pyragy ýyly» diýlip yglan edilmegi nusgawy şahyrymyzyň döredijiliginiň dünýä derejesinde ykrar edilýändiginiň subutnamasydyr.

Biz şu ýerde, esasan hem, akyldar şahyrymyzyň goşgularynda kämillik barada beýan edilen ýagdaýlara üns bermegi göz öňünde tutduk. Pähim-paýhasa ýugrulan goşgularda, ilki bilen nädip kämil adam bolup ýetişmelidigi barada aýdylýar. Milletleriň ruhy baýlyklary bilen Ýer ýüzünde ýagşylyklaryň köpelmegi, adamlaryň jebisliginiň hergiz üzülmezligi gazanylýar.

Şahyryň filosofik-ahlak ygtykadyna görä, adam bolup dünýä inmegiň özi hem tebigatyň beren taýsyz peşgeşi. Hut şonuň üçin — adam bolandygy üçin, her kim mydama edep kämilligine ymtylmaga, ahlak ruhuny sap saklap, ynsanlykdan gaçyrýan meýillerden, ýaramaz işlerden daş durmaga borçludyr.

Adam bolup adam gadryn bilmeýen,
Andan ýene otlap ýören mal ýagşy.

Adamkärçilik biziň milletimiziň ruhy esasy bolup durýar. Ol her bir türkmeniň ganyna we aňyna ornan esasy ýörelgedir. Gahryman Arkadagymyz özüniň «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly kitabynda «Adam üçin iň esasy borç adamkärçilik kadalaryna ygrarly bolmakdyr. At, dereje, baýlyk adamy üýtgetmeýär, sebäbi adamkärçilik olardan has ýokary mertebedir. Adamkärçilik taglymatlaryna ygrarlylyk ynsan ählini bitewüleşdirýär» diýip belleýär. Türkmenistan bu ugurda, esasan, aýgytlaýjy teklipleri öňe sürmek bilen, parahatçylyk we birek-birege hormat goýmak, gatnaşyklar medeniýetini pugtalandyrmak, häzirki döwürde döwletara gatnaşyklarda ýüze çykýan çylşyrymly ýagdaýlary aradan aýyrmak ýaly iňňän derwaýys meselelerde uly işleri bitirýär.

Meýlismyrat SAPAROW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň «Maliýe we ykdysadyýet» ylmy-amaly žurnalynyň baş redaktorynyň wezipesini ýerine ýetiriji.

13.02.2024
Türkmenistan Durnukly ösüş maksatlaryny üstünlikli durmuşa geçirýär

Ministrler Kabinetiniň 2-nji fewralda geçirilen mejlisinde «Türkmenistanyň Hökümeti bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş maksatnamasynyň arasynda 2021 — 2025-nji ýyllar üçin hyzmatdaşlygyň ýurt boýunça Maksatnamasynyň» çäklerinde ykdysady ulgamda geçirilen işler barada hasabat berildi. Häzirki wagtda BMG-niň Ösüş maksatnamasynyň ýurdumyzdaky wekilhanasy tarapyndan «Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmegiň binýady, 3-nji tapgyr» atly taslamanyň gutarnykly görnüşine gol çekmek teklip edildi. Şunuň bilen baglylykda, Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmegiň birinji we ikinji tapgyrlary üçin kesgitlenen wezipeleri amala aşyrmak maksady bilen, 2019 — 2023-nji ýyllarda alnyp barlan işler barada maglumat berildi. Ýokarda agzalan resminama laýyklykda, 2024-2025-nji ýyllarda taslamanyň üçünji tapgyrynda Durnukly ösüş maksatlaryny ýurdumyzda durmuşa geçirmekde, hasabatlylygy alyp barmakda we gözegçilik etmekde, maliýe esaslaryny berkitmek ulgamynda halkara tejribäni öwrenmekde bilelikdäki işleri guramak göz öňünde tutulýar. Şunuň bilen birlikde, Türkmenistanyň Bütindünýä Söwda Guramasyna girmek meselesi boýunça milli mümkinçiligi ýokarlandyrmak babatda çäreleri geçirmek meýilleşdirilýär.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşiniň möhüm ugurlarynyň biriniň Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmakdan ybaratdygyny belledi. Şunuň bilen baglylykda, bu ugurda Türkmenistanyň Birleşen Milletler Guramasy we onuň ýöriteleşdirilen düzümleri bilen hyzmatdaşlygy alyp barýandygy bellenildi. Hususan-da, «Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmegiň binýady» atly taslamany amal etmekde BMG-niň Ösüş maksatnamasy bilen bilelikde alnyp barylýan işlere aýratyn üns çekildi. Döwlet Baştutanymyz häzirki wagtda agzalan taslamanyň birinji we ikinji tapgyrlarynyň üstünlikli ýerine ýetirilendigini kanagatlanma bilen belläp, onuň üçünji tapgyryny 2024-2025-nji ýyllarda amala aşyrmak boýunça teklibi goldady.

Türkmenistan 2030-njy ýyla çenli durnukly ösüşiň köptaraply, hemme ugry öz içine alýan we pugta baglanyşykly 17 maksadyny özünde jemleýän Gün tertibini kabul eden döwletleriň ilkinjileriniň biri boldy hem-de 2016-njy ýyldan bu maksatlary iş ýüzünde durmuşa geçirmäge girişdi. 17 maksat toplumlaýyn, özara berk baglanyşykly bolup, olar durnukly ösüşiň ykdysady, durmuş we ekologiýa ugurlarynyň deňeçerligini üpjün edýär.

2030-njy ýyla çenli Gün tertibiniň ýörelgelerini nazara almak bilen, bu ugurdaky işler Türkmenistana degişlilikde ulanarlyk bolan Durnukly ösüş maksatlaryny kesgitlemekden, olary milli ösüş maksatnamalaryna goşmakdan, bu babatda gazanylan öňegidişlige baha bermek üçin ölçegler ulgamyny döretmekden ybarat boldy. Şu jähetden, 2016-njy ýyldan başlap, ýurtda duşuşyklardyr geňeşmeler yzygiderli guralýar. Ösüşiň täze ileri tutulýan ugurlaryny ara alyp maslahatlaşmaga gönükdirilen hyzmatdaşlyk ilerledilýär.

Türkmenistanyň Prezidentiniň 2017-nji ýylyň noýabryndaky Karary bilen, Birleşen Milletler Guramasyna agza ýurtlar tarapyndan kabul edilen Durnukly ösüş maksatlarynyň ýurdumyzda durmuşa ornaşdyrylmagy bilen baglanyşykly çäreleriň meýilnamasy we bu işler boýunça Iş toparynyň düzümi tassyklandy. Karara laýyklykda, Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmek boýunça utgaşdyryjy edara hökmünde Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi kesgitlendi. Statistika baradaky döwlet komiteti bu ugurda maglumatlar binýadyny döretmekde we ony ýöretmekde jogapkär edara bolup durýar.

«Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmegiň binýady» atly taslamanyň birinji tapgyrynyň çäklerinde 2019-njy ýylda birinji Meýletin milli syn taýýarlandy. Onda ykdysady ösüşiň ähli jähetlerini öz içine alýan milli özgertmeleri dowam etdirmek arkaly, bazar gatnaşyklaryny mundan beýläk-de ösdürmek bellenildi. Durnukly ösüş boýunça maksatlaryň we wezipeleriň milli maksatnamalaýyn resminamalara ýokary derejede goşulmagy bu işlere rowaçlyk berdi.

Taslamanyň ikinji tapgyryny durmuşa geçirmegiň çäklerinde BMG-niň Türkmenistandaky wekilhanasynyň we agentlikleriniň ýardam etmeginde ikinji Meýletin milli syny taýýarlanyp, ol 2023-nji ýylyň iýul aýynda Ýokary derejeli syýasy foruma hödürlenildi. Synda ýurduň COVID-19 pandemiýasyna garşy hereket etmek boýunça tejribesi, Durnukly ösüş maksatlarynyň netijeli amala aşyrylmagyny üpjün etmegiň düzümleýin esaslarynyň kämilleşdirilişi, bu maksatlary meýilleşdiriş ulgamyna goşmakda gazanylan öňegidişlik, sanlylaşdyrmak, ykdysady durnuklylygy ýokarlandyrmak, «ýaşyl» ykdysadyýete geçmek işleri, bu işe ýaşlaryň çekilişi, şeýle hem halkara institutlar bilen hyzmatdaşlygyň giňeldilmegi, şol sanda Bütindünýä Söwda Guramasyna girmek bilen bagly çäreler bahalandyryldy. Ikinji Meýletin milli synda bellenilen ileri tutulýan ugurlar Durnukly ösüş maksatlarynyň belli bir sebitiň aýratynlyklaryna laýyklykda amal edilmegine ýerli ýerine ýetiriji edaralaryň has işjeň gatnaşmaklaryny gazanmaga gönükdirildi. Bu bolsa «Hiç kimi ünsden düşürmeli däl» diýen ýörelgäni hasaba almak bilen, ilatyň dürli maksatlaýyn toparlary üçin has anyk işleri guramaga we çäreleri bellemäge mümkinçilik berýär.

Bilşimiz ýaly, 2022-nji ýylyň başynda ýurdumyzda uzak möhlete niýetlenen «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy» kabul edildi. Onda durnukly ösüş boýunça 2030-njy ýyla çenli Gün tertibini gazanmaga möhüm orun berildi. Şol ýylda kabul edilen «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň» esasy wezipeleri hem Durnukly ösüş maksatlary bilen aýrylmaz baglydyr. Anyk aýtsak, olar ýurduň durnukly ösüşini üpjün etmek, ähli pudaklary gurluş taýdan özgertmek, berk amatlyklary döretmek we hemme zady öz içine alýan senagatlaşmagy, dünýä ykdysadyýetine goşulyşmagy çuňlaşdyrmak, önümçiligiň ähli ugurlarynda innowasion we sanly ulgamlary ornaşdyrmak, hususy telekeçiligiň tutýan ornuny ýokarlandyrmak, durmuş taýdan üpjünçiligi pugtalandyrmak we ilatyň ýaşaýyş derejesini dünýäniň ykdysady taýdan ösen ýurtlarynyň derejesine ýetirmegi gazanmak bolup durýar. Görnüşi ýaly, ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça kabul edilýän milli strategiýalarda, maksatnamalarda, konsepsiýalarda we meýilnamalarda durnukly ösüş ulgamynda 2030-njy ýyla çenli Gün tertibiniň hemme ugry öz içine alýan häsiýetli aýratynlygy göz öňünde tutulýar.

Taslamanyň birinji we ikinji tapgyrlarynyň çäklerinde 2017, 2019 we 2022-nji ýyllarda hereket edýän milli, sebitleýin we pudaklaýyn maksatnamalara üç gezek Çalt toplumlaýyn baha bermek çäresiniň geçirilendigini hem bellemelidiris. Baha bermegiň netijeleri boýunça Türkmenistan tarapyndan kabul edilen Durnukly ösüş maksatlarynyň wezipeleriniň hereket edýän maksatnamalaýyn resminamalara goşulmagynyň ýeterlik ýokary derejededigi tassyklanyldy.

Türkmenistan söwda ulgamynyň mundan beýläk-de ösdürilmegine halkara ykdysady hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmekde möhüm ugurlaryň biri hökmünde garaýar. Şunda Bütindünýä Söwda Guramasyna agzalyga kabul edilmäge möhüm ähmiýet berilýär. Ol ýurduň halkara söwda gatnaşyklary ulgamyna goşulyşmagyna, bu gurama agza ýurtlaryň bazarlaryna harytlary we hyzmatlary eksport etmek üçin şertleriň gowulanmagyna, milli ykdysadyýete daşary ýurt maýa goýumlarynyň çekilmegine ýardam eder.

Taslamanyň ikinji tapgyrynyň çäklerinde söwda syýasatyny kämilleşdirmek we Türkmenistanyň Bütindünýä Söwda Guramasyna girmegine taýýarlyk görmek ulgamynda milli mümkinçiligi ýokarlandyrmak maksady bilen birnäçe çäreler geçirildi. Üçünji tapgyryň çäklerinde hem bu işler mynasyp dowam etdiriler. Ylaýta-da, bu tapgyrda Türkmenistanyň Hökümetine ýurtda Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmekde milli mümkinçiligi ýokarlandyrmakda we olaryň amala aşyrylyşy babatynda hasabatlylygy ýöretmek, gözegçilik etmek, maliýeleşdirmek ulgamynda halkara tejribeleri öwrenmek boýunça bilelikdäki işi guramakda, şeýle hem Bütindünýä Söwda Guramasyna girmek meselesinde goldaw bermek göz öňünde tutuldy.

Taslamanyň durmuşa geçirilmegi milli ykdysadyýetiň sazlaşykly we durnukly ösüşiniň üpjün edilmegine, döwlet maksatnamalarynda bellenilen wezipeleriň üstünlikli amala aşyrylmagyna özüniň oňyn täsirini ýetirer.

Orazmuhammet AŞYROW,

Türkmenistanyň Maňliýe we ykdysadyýet ministrliginiň

Strategik we durnukly ösüş müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

08.02.2024
Ahal welaýatynyň çäginde kärendä berilýän döwlet emläginiň bazar nyrhlarynyň derejesinde emele gelen bahalarynyň binýatlyk möçberleri

Bellikler:

1. Nyrhlandyrylan çäklerde görkezilen 1-nji belgili nyrhlar Ahal welaýatynyň Änew, Gökdepe şäherleri üçin, 2-nji belgili nyrhlar Ahal welaýatynyň etrap merkezleri üçin, 3-nji belgili nyrhlar Ahal welaýatynyň etrap merkezlerinden başgalary üçin;

2. Bir inedördül meýdany ýa-da pogon metri üçin emlägiň ýerleşýän ýerine (zolagyna, etrabyna) garamazdan, bir aýdaky kärende töleginiň möçberi:

• Işçiler, talyplar, okuwçylar, saglyk öýlerindäki naharhanalary we bilim, sport, medeni maksady üçin 5,0 manat;

• Döwlete dahylly dermanhanalar üçin 5,0 manat;

• Ýapyk harby bölümlerdäki kärende jaýlary ýa-da otaglary üçin 8,0 manat;

• Ammar jaýlary (desgalary) 1-nji nyrhlandyrylan çäkler üçin 6,0 manat, 2-nji, 3-nji nyrhlandyrylan çäkler üçin 5,0 manat;

• Ýöriteleşdirilen sowadyjy ammarlar üçin 25,0 manat;

• Üçegiň üstünde we ş.m. ýerlerde oturdylýan telefon aragatnaşyk guraly (antennasy) 25,00 manat;

• Welaýatda ýerleşýän Maldarçylyk we guşçulyk hem-de Ylmy-önümçilik, okuw-tejribe hojalyklaryna degişli bina ýa-da desgalar (dükan, ofis, önümçilik, hyzmat, ammar, maldarçylyk we guşçulyk fermalar) 2,40 manat, jemgyýetçilik iýmiti 5,0 manat, ýarym ýerzeminler we ýerzeminler 1,50 manat, bassyrma 1,0 manat, açyk meýdança 0,50 manat;

• Kärhanalara we ammarlara barýan demir ýol şahalarynyň 1 pogon metri üçin 25,0 manat;

• Bankomatlar, töleg terminallary oturdylanda 1 inedördül meýdany üçin iň pes möçberi 25,0 manat möçberinde bellenilýär, şeýle hem gyzgyn çaý, kofe, dürli suw, başga iýmit önümlerini beriji apparatlar we şuňa meňzeş hyzmat ediji enjamlar oturdylanda eýeleýän meýdanlaryna laýyklykda 1 inedördül meýdany üçin 25,0 manat möçberde bellenip bilner, has oňaýly we otaglarynyň ýerleşişi gowulandyrylan jaýlarda, balans hasabyndaky maglumatlary esasynda ýokary töleg bellenip bilner.

• Kärende tölegine kärende emlägi ulanmak we saklamak bilen baglanyşykly çykdajylar goşulan däldir.

3. Bir gije-gündizki tölegiň möçberinde:

• Göwrümi 43 tonnadan köp bolmadyk demir ýol gaz we beýleki ýokary basyşly çelekleri üçin 104 manat, döwlet edara-kärhanasy üçin ýurdumyzyň içinde halky gaz bilen üpjün etmek üçin 20 manat (kärende tölegine emlägi ulanmak we saklamak bilen baglanyşykly çykdajylar goşulan);

• Ýük göterijiligi 65 tonnalyk demir ýol nebit guýma we beýleki himiki serişdeleri çelekleri üçin 120 manat möçberinde bellenilýär. (Kärende tölegine emlägi ulanmak we saklamak bilen baglanyşykly çykdajylar goşulan).

4. Gozgalýan esasy serişdeler kärendesine berlende ýerleşýän ýerine, emlägiň hiline we işiň görnüşine baglylykda hem-de balans hasabyndaky maglumatlar esasynda töleg bellenip bilner.

5. Şu bellenilen kärende tölegleriniň göwrüminde goşulan baha üçin salgyt göz öňünde tutulan.

6. Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde hasabynda saklaýjy kärhana goşulan baha üçin salgytdan boşadylan bolsa, kärendeçi üçin emele gelen kärende tölegleriniň bazar bahalarynyň bellenen derejesinden goşulan baha üçin salgyt möçberi aýrylmaýar.

7. Daşary ýurt kärhanalary, olaryň şahamçalary, wekillikleri, diplomatik we halkara guramalary we raýatlary üçin kärende tölegleriniň möçberleri, kärende emläginiň (ykdysady zolaklarda, ýokary bahaly kiçi ykdysady zolaklarda, şäherlerde, etraplarda we ş.m. ýerlerde) ýerleşýän ýerine, emlägiň hiline we işiň görnüşine baglylykda, Türkmenistanyň Merkezi banky tarapyndan kesgitlenen hümmet ABŞ-nyň dollarynda bellenip bilner.

8. Kärende tölegleriniň möçberleri «Döwlet emläginiň kärendesine berilmeginiň Tertibini tassyklamak hakynda» Türkmenistanyň Prezidentiniň 2019-njy ýylyň 1-nji noýabrynda çykaran 1452-nji Kararyna, Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministriniň

2020-nji ýylyň 17-nji ýanwarynda çykaran 17-ö belgili buýrugy bilen tassyklanan, Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan 2020-nji ýylyň 24-nji ýanwarynda 1296 bellige alyş belgisi bilen döwlet belligine alnan «Döwlet emläginiň kärendesine, mugt peýdalanmaga (ssuda) berilmeginiň şertnamalaryny bellige almagyň Tertibine» laýyklykda gaýtadan seredilmäge degişlidir.

9. Nyrhnama «Döwlet emläginiň kärendesine berilmeginiň Tertibini tassyklamak hakynda» Türkmenistanyň Prezidentiniň 2019-njy ýylyň 1-nji noýabrynda çykaran 1452-nji Karary, Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministriniň 2020-nji ýylyň 17-nji ýanwarynda çykaran 17-ö belgili buýrugy bilen tassyklanan, Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan 2020-nji ýylyň 24-nji ýanwarynda 1296 bellige alyş belgisi bilen döwlet belligine alnan «Döwlet emläginiň kärendesine, mugt peýdalanmaga (ssuda) berilmeginiň şertnamalaryny bellige almagyň Tertibi» we Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministriniň 2020-nji ýylyň 10-njy dekabryndaky 436-ö belgili buýrugy, Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministriniň 2023-nji ýylyň 31-nji maýyndaky 14/Min-3987 belgili we 2023-nji ýylyň 20-nji dekabryndaky 14/Min-9707 belgili tabşyryk hatlary esasynda hem-de Türkmenistanyň ozalky Ykdysadyýet we ösüş ministriniň 2011-nji ýylyň 25-nji ýanwaryndaky 10 belgili buýrugy bilen tassyklanan bahalary we Ahal welaýatynyň çäginde käbir kärendesine beriji edara kärhanalaryň döwlet emlägini kärendesine bermek boýunça kärendeçiler bilen ylalaşyk bahalary esasynda işlenip taýýarlandy.

Bellik: Şu nyrhnama 2024-nji ýylyň 1-nji fewralyndan hukuk güýjüne girýär.

07.02.2024
Ykdysadyýetimiziň batly gadamlary

Türkmenistan milli ykdysadyýetiň çalt depginler bilen ösýän şertlerinde dünýäniň dürli döwletleri bilen ýokary tehnologiýaly pudaklarda hyzmatdaşlyk etmäge, häzirki zamanyň öňdebaryjy bilimlerini we dolandyryş çözgütlerini ornaşdyrmaga uly ähmiýet berýär.

«Türkmenistanyň 2020 — 2025-nji ýyllar üçin daşary ykdysady işiniň ösüşiniň maksatnamasyny», «Türkmenistanyň 2021 — 2030-njy ýyllar üçin daşary söwda strategiýasyny» we söwda, ykdysadyýet hem-de maýa goýumlar ulgamlaryna degişli resminamalardan gelip çykýan çäreleri hem-de taslamalary amala aşyrmak boýunça degişli işler alnyp barylýar. Milli ykdysadyýetiň durnukly ösüşine we ilatyň durmuş derejesiniň ýokarlandyrylmagyna ýardam berýän oňyn halkara şertleri döretmek, dünýäniň hojalyk gatnaşyklaryna işjeň gatnaşmak, daşary ykdysady hyzmatdaşlygy has-da ösdürmek, iri maýa goýumlaryny ýurdumyza çekmek ýaly wajyp wezipeler ileri tutulýar.

Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň ylmy taýdan esaslandyrylan döwrebap ykdysady strategiýasyna esaslanýan, ilatyň abadan ýaşaýyş-durmuş şertini we durnukly ykdysady ösüşini üpjün edýän taryhy ähmiýetli düýpli özgertmeler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkyň durmuş goraglylygyny üpjün etmäge gönükdirilen işler, Türkmenistanda ýerli haryt öndürijilere goldawyň berilmegi, maýa goýum babatda zerur mümkinçilikleriň döredilmegi, içerki bazary ösdürmek üçin ýeterlik derejede bäsleşik gurşawynyň emele getirilmegi özgertmeleriň giň gerim bilen amala aşyrylmagyna getirýär. Bu babatda alnyp barylýan ykdysady iş ýurdumyzyň köpugurly ykdysady kuwwatyny ýokarlandyrmaga, möhüm wezipeleri öz wagtynda we maksadalaýyk çözmäge, şeýle hem halk hojalyk toplumynyň ähli pudaklarynda hil taýdan täze netijeleri gazanmaga şert döredýär.

Ýurduň ylmy-tehniki kuwwaty çalt ösýän bolsa, onda ykdysadyýet hem durnukly ösüşini dowam etdirýär. Maýa goýum işi jemgyýetiň üznüksiz önümçiliginiň möhüm düzüm bölegidir. Gahryman Arkadagymyz özüniň «Garaşsyzlyk — bagtymyz» atly eserinde şeýle belleýär: «Garaşsyzlyk ýyllarynyň içinde ýurdumyzda köp mukdarda maýa goýumlar özleşdirildi, olar önümçiligiň giňelmegine gönükdirildi. Önümçilik we önümçilik däl maksatly binalaryň, ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygyna köp serişdeler sarp edildi. Daşary ýurt maýa goýum taslamalarynyň özleşdirilmegi, Bütindünýä banky, Aziýa ösüş banky, Ýewropanyň täzeleniş we ösüş banky, Yslam ösüş banky ýaly iri maliýe institutlary bilen hyzmatdaşlyk ýurdumyza dünýäniň ykdysady giňişliginde has ynamly hereket etmek üçin binýady döredýär».

Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan degişli ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary, welaýatlaryň, Aşgabat we Arkadag şäherleriniň häkimlikleri bilen bilelikde «Ýurdumyzy 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasy» taýýarlanyldy. «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyndan» hem-de 2024-nji ýylyň Döwlet býujetinden ugur alnyp taýýarlanylan bu möhüm resminama ýylyň dowamynda ýurdumyzyň makroykdysady taýdan durnukly ösmegini üpjün etmäge hem-de Watanymyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmaga, jemi içerki önümiň ösüş depginini durnukly saklamaga, pudaklaryň we sebitleriň okgunly ösüşine gönükdirildi. Şeýle hem, onda senagat kärhanalarynyň önümçilik kuwwatlyklarynyň doly işledilmegini gazanmak, sebitlerde täze iş orunlaryny döretmek göz öňünde tutulýar. Türkmen ykdysadyýetiniň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmagyň hasabyna eksportyň ugurlaryny artdyrmak we importyň ornuny tutýan önümçilikleri ösdürmek, ekologik taýdan arassa, ýokary hilli oba hojalyk we beýleki azyk önümleriniň öndürilişini artdyrmak hem meýilleşdirilýär. Hususan-da, oba hojalyk önümlerini öndürijilere döwlet tarapyndan goldaw bermek, azyk howpsuzlygyny üpjün etmek, ilatymyza ulag, ýaşaýyş jaý, jemagat, durmuş we beýleki hyzmatlaryň ýokary hilli ýerine ýetirilmegini üpjün etmek, kiçi we orta telekeçiligi depginli ösdürmek, amatly işewürlik gurşawyny döretmek, döwlet-hususy hyzmatdaşlygy kämilleşdirmek boýunça işleri dowam etdirmek maksat edinilýär.

Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallasy bilen Garaşsyzlyk ýyllarynda milli ykdysadyýeti diwersifikasiýalaşdyrmak, infrastrukturany düýpli gowulandyrmak maksady bilen, Türkmenistana uly möçberde maýa goýumlar çekildi. Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, Türkmenistanyň dünýäniň dürli ýurtlary bilen hyzmatdaşlygy ösdürip, täze daşary ýurt bazarlaryna işjeň goşulyşýandygyny bellemelidiris. Muňa döwrebap ulag-logistika infrastrukturasynyň döredilmegi, ýurduň Gündogar — Günbatar we Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça ulag-aragatnaşyk merkezleriniň birine öwrülmegi oňyn täsirini ýetirdi.

Öňde goýlan maksatnamalaryň üstünlikli ýerine ýetirilmegi Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň mundan beýläk-de ýokary depgin bilen ösmegini, halkymyzyň abadan, ähli babatda mynasyp ýaşaýyş-durmuşyny üpjün edýär. Goý, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň il-ýurt bähbitli ähli döwletli tutumlary rowaçlyklara beslensin!

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Aşgabat şäher Baş maliýe müdirliginiň orunbasary.

02.02.2024
Sanly ulgam — döwrebap ösüşiň şerti

Adamzat jemgyýetiniň ösüşiniň häzirki tapgyrynda ylmyň we tehnologiýalaryň üznüksiz kämilleşmegi ähli ugurlardaky özgerişleriň esasy hereketlendiriji güýjüne öwrülip, ýaşaýyş-durmuş şertlerini ýeňilleşdirýär, dürli gurşawlarda täze mümkinçilikleri döredýär. Sanly ulgama geçişiň işjeňleşýän döwründe islendik ýurduň ykdysady ösüşi, senagatyň, hyzmatlar, söwda, işewürlik we beýleki ulgamlaryň ilerlemegi maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary bilen baglanyşykly täzeçil taslamalaryň durmuşa geçirilmegine esaslanýar. Ýurdumyzda hem bu ugra uly ähmiýet berlip, ykdysadyýeti sanlylaşdyrmak boýunça geljegi uly taslamalar durmuşa geçirilýär.

Hormatly Prezidentimiz: «Bu günki gün dünýä ykdysadyýetinde durnukly ösüşi gazanmagyň, ykdysadyýetde we halk hojalygynyň beýleki pudaklarynda netijeliligi ýokarlandyrmagyň esasy şerti hökmünde sanly ulgama geçmek ileri tutulýar. Döwür bilen aýakdaş gitmek üçin bu biziň ýurdumyzda-da şeýle bolmalydyr. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy» kabul edildi. Ol biziň bu ugurda milli derejede amala aşyrýan işlerimiziň hukuk binýadyny emele getirýär» diýip nygtamak bilen, sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň esasy maksatlaryna ünsi çekýär.

Ýurdumyzda maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň ösüşi, ilkinji nobatda, gerek bolan düzümleri döretmekden ugur alýar. Internet toruna elýeterliligiň ýokarlanmagy we maddy-enjamlaýyn binýadyň kämilleşdirilmegi sanly taslamalary durmuşa geçirmegiň ilkinji şertidir. Internetiň tizliginiň ýokarlandyrylmagy jemgyýetiň bitewi aragatnaşygyny üpjün etmek bilen, dürli hyzmatlardan peýdalanmakda uly ýeňillikleri döredýär. Häzirki döwürde «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» kesgitlenen wezipelerden ugur alnyp, ýurdumyzyň halk hojalygynyň ähli pudaklaryna we raýatlaryň durmuşyna maglumat tehnologiýalaryny giňden ornaşdyrmak boýunça toplumlaýyn işler amala aşyrylýar.

Türkmenistanda maglumat tehnologiýalar ulgamynda hünär biliminiň kämilleşdirilmegine-de uly ähmiýet berilýär. Maglumat we telekommunikasiýa ulgamyny, tehnologiýanyň tejribelerini öwrenmäge ýöriteleşen ýokary okuw mekdeplerinde berilýän bilimiň hiliniň ýokarlanmagy, talyp ýaşlaryň döwrebap taslamalary durmuşa geçirmekleri hem munuň aýdyň güwäsidir. Bu barada Arkadagly Gahryman Serdarymyz «Ýaşlar — Watanyň daýanjy» atly kitabynda: «Tehnologiýalaryň örän tiz ösýän şertlerinde ýurdumyzda raýatlaryň, aýratyn-da, ýaşlarymyzyň häzirki zamanyň ösen tehnologiýalaryndan doly baş çykaryp bilmeklerini, internetiň giň mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanmaklaryny gazanmak wezipeleri üstünlikli çözülýär» diýip belleýär.

Maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň häzirki zaman taslamalaryny amala aşyrmak, bir tarapdan, ýörite infrastrukturanyň döredilmegini talap edýän bolsa, beýleki bir tarapdan, munuň üçin ykdysadyýetiň ösüş derejesiniň degişli taslamalara kybap gelmegi möhümdir. Soňky ýyllarda dünýäniň ösen ýurtlarynda netijeli peýdalanylýan «Big Data», zatlaryň interneti, emeli aň, 5G, VR, AR ýaly tehnologiýalar ýurdumyzyň dürli pudaklaryny ösdürmek boýunça maksatnamalarda-da orun alýar. Sanly ulgamyň şertlerinde yzygiderli baýlaşdyrylýan tejribeler geljekki ösüşleriň gönezligidir. Türkmenistanda IT ulgamynda bu gün ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda sanly hyzmatlaryň yzygiderli giňeldilmegini, şol sanda web saýtlaryň we mobil goşundylaryň, programma üpjünçilikleriniň işlenip düzülmegini, elektron resminama dolanyşygynyň ýola goýulmagyny, «akylly» tehnologiýalaryň durmuşa ornaşdyrylmagyny, onlaýn söwdanyň geriminiň giňeldilmegini, wirtual SIM kartlarynyň ulanyşa girizilmegini, sanly bank hyzmatlarynyň hem-de beýleki taslamalaryň amala aşyrylmagyny görkezmek bolar.

Sanly ykdysadyýeti ösdürmekde döwlet düzümleriniň, edara-kärhanalaryň işlerini ilerletmek, olaryň özara baglanyşygyny gazanmak, hödürlenilýän mümkinçilikleriň çeýeligini üpjün etmek hem möhüm bolup durýar. Şoňa görä-de, ýurdumyzda döwlet edara-kärhanalarynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň resmi web saýtlarynyň işe girizilmegi arkaly maglumat aragatnaşygynyň elýeterliliginiň bitewi ulgamy emele getirildi. Raýatlarymyz bu onlaýn hyzmatlardan peýdalanmak endiklerini gysga wagtyň içinde özleşdirdiler.

Eziz Watanymyzda sanly ulgam taslamalarynyň täze gazananlary zamanamyzyň ösüşleriniň nyşany bolan Arkadag şäheriniň gurluşygynda hem giňden orun aldy. «Akylly» şäher konsepsiýasynyň esasynda gurlan şäherde innowasion çözgütler giňden ornaşdyrylyp, IT ulgamynyň dürli ugurlaryna degişli taslamalar üstünlikli durmuşa geçirildi. «Akylly» öý, «akylly» ulag düzümleri ýaly çözgütler bu ýerde interneti tehnologiýasynyň ornaşdyrylandygynyň anyk mysallarydyr.

Döwür bir ýerde durmaýar. Şoňa görä-de, ýurdumyzda mundan beýlägem sanly ulgamyň iň täze gazananlaryny işjeň ornaşdyrmak göz öňünde tutulýar. Geljegiň taslamalary hökmünde maglumat-aragatnaşyk ulgamynda 5G aragatnaşygyny ýola goýmak, maglumat merkezlerini döretmek, zatlaryň interneti bilen bagly täze çeşmeleri, emeli aň tehnologiýalaryny halk hojalygynyň dürli pudagynda peýdalanmagyň ýollaryny gözlemek, kiberhowpsuzlygy döwrebap derejede üpjün etmegiň usullaryny ýola goýmak ýaly işlere uly ähmiýet berilýär.

Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň tagallalary esasynda, sanly ulgamy ornaşdyrmagyň çäklerinde amala aşyrylýan maksatnamalaýyn çäreler ykdysadyýetde täze pudaklary, bazarlary, dolandyryş usullaryny döretmäge ýardam edýär. Maglumat-aragatnaşyk ulgamynyň kämilleşdirilmegi esasynda ykdysadyýetiň mundan beýläk-de sanlylaşdyrylmagy raýatlarymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmakda, ýurdumyzyň köpugurly mümkinçiliklerini durmuşa geçirmekde, halkymyzyň aň-paýhas kuwwatyny ösdürmekde täze gözýetimlere ýol açýar.

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

31.01.2024
Halkyň durmuş goraglylygy üpjün edilýär

Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň pähim-parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda amala aşyrylýan köpugurly özgertmeleriň rowaçlyklara beslenmegi, durmuş-ykdysady ulgamda gazanylýan ösüşler beýik akyldarymyz Magtymguly Pyragynyň arzuwlan berkarar döwletini guran halkymyzyň ýagty geljege ynamly barýandygynyň nyşanydyr.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň esasy maksatlary syýasatda, ykdysadyýetde, durmuş we medeni ulgamlarda belent sepgitlere ýetmekden ybaratdyr. Şeýle belent maksatlara ýetmek üçin uzak möhletleýin döwri nazarlaýan «Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» we ýakyn geljegiň meýillerini öz içine alýan beýleki maksatnamalarda wajyp wezipeler kesgitlenilýär. Döwletimiziň ykdysady taýdan kuwwatlanmagy, jemgyýetimiziň kämilleşmegi, halkymyzyň asuda, abadan durmuşda ýaşamagy şol wezipeleriň üstünlikli berjaý edilmegine baglydyr.

Döwlet Baştutanymyzyň tagallalarynyň netijesinde, ilatyň hal-ýagdaýyny gowulandyryp, ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak ugrunda nusgalyk işler durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzda amala aşyrylýan gysga we uzak möhletli durmuş-ykdysady maksatnamalarda ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak, şol sanda ýaşaýyş jaý üpjünçiligini gowulandyrmak we durmuş goraglylygyny pugtalandyrmak, raýatlarymyzyň iş üpjünçilik ulgamyny kämilleşdirmek wezipelerine aýratyn orun berilýär. Ilatyň girdejileriniň esasy çeşmesi bolan zähmet haklary yzygiderli ýokarlandyrylýar, iş şertleriniň dünýä ülňülerine laýyk getirilmegine, howpsuz bolmagynyň üpjün edilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini hem-de durmuş taýdan goraglylygyny mundan beýläk-de gowulandyrmak maksady bilen, 2023-nji ýylyň 14-nji iýulynda hormatly Prezidentimiziň 2024-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan Türkmenistanda zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp we diňleýji haklarynyň möçberlerini 10 göterim ýokarlandyrmak hakynda gol çeken Permany raýatlaryň abadan durmuşyny üpjün etmäge gönükdirilen tagallalaryň nobatdaky nyşanydyr.

Durmuş ulgamyny mundan beýläk-de ösdürmegiň çäklerinde ylym-bilim edaralarynyň işini kämilleşdirmek, pudaklary ýokary hünärli hünärmenler bilen üpjün etmek, bu ugurda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek babatda giň gerimli işler alnyp barylýar. Şunuň bilen birlikde, ýokary netijeli sporty ösdürmäge, köpçülikleýin bedenterbiýäniň ornuny berkitmäge, «Saglyk» Döwlet maksatnamasyny üstünlikli durmuşa geçirmäge, eneleri we çagalary goramak meselelerine, keselleriň öňüni almaga, lukmançylyk hyzmatlarynyň elýeterliligini üpjün etmäge aýratyn ähmiýet berilýär. Öz gezeginde raýatlaryň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň ýokarlanmagy ilatyň satyn alyjylyk ukybynyň artmagyna getirýär. Netijede, içerki bazaryň kuwwaty artyp, işewürlik gatnaşyklary kämilleşýär. Telekeçilikde, söwda we hyzmatlar ulgamlarynda oňyn öňegidişlikler gazanylýar, goşmaça iş orunlary döredilýär.

Ykdysady özgertmeleriň çäklerinde halk hojalygynyň kuwwatyndan giňden peýdalanmaga, milli ykdysadyýeti senagatlaşdyrmagyň derejesini ýokarlandyrmaga, pudaklaryň we hyzmat ulgamlarynyň okgunly ösüşini üpjün etmäge, ähli ulgamlara sanly tehnologiýalary işjeň ornaşdyrmaga, innowasion senagaty ösdürmäge, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ulgamynyň jemi içerki önümiň düzümindäki paýyny artdyrmaga, önümçiligiň we ylmyň özara baglanyşygyny pugtalandyrmaga aýratyn ähmiýet berilýär. Halk hojalygynyň çalt depginde senagatlaşdyrylmagy innowasion önümleriň köp möçberde öndürilmegine ýardam bermek bilen birlikde, hünärmenleriňdir işgärleriň hünär derejesiniň ýokarlanmagyna hem oňyn täsirini ýetirýär. Milli ykdysadyýetimiziň ýyllyk ösüş depgininiň ortaça 6 göterim möçberde saklanmagy ýurdumyzda amala aşyrylýan ykdysady özgertmeleriň rowaçlanýandygynyň görkezijisidir.

Täze taryhy eýýamda halkyň ýaşaýyş derejesini ösen döwletleriň derejesine ýetirmegiň möhüm strategik wezipeleriň hatarynda kesgitlenmegi adam bähbitlerine gönükdirilen döwlet syýasatynyň mundan beýläk hem rowaçlyklara beslenjekdigine ynamymyzy artdyrýar. Häzirki döwürde ýurdumyzda ykdysadyýeti diwersifikasiýalaşdyrmak, senagatlaşdyrmak, sanly ykdysadyýete geçmek ugrunda ýaýbaňlandyrylan toplumlaýyn çäreler zähmet öndürijiliginiň ýokarlandyrylmagyna we ilatyň girdejileriniň yzygiderli artdyrylmagyna, uzak geljegi nazarlaýan ösüşlere ygtybarly binýat bolup hyzmat edýär.

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

30.01.2024