Go­laý­da paý­tag­ty­myz­da De­mir ýol­la­ryň hyz­mat­daş­ly­gy gu­ra­ma­sy­nyň (DÝHG) ag­za döw­let­le­ri­niň de­mir ýol ulag­la­ry eda­ra­la­ry­nyň ýol­baş­çy­la­ry­nyň we jo­gap­kär we­kil­le­ri­niň mas­la­ha­ty­nyň XXXVIII mej­li­si üs­tün­lik­li ge­çi­ril­di. Şu gün­ler bol­sa onuň jem­le­ri bo­ýun­ça ka­bul edi­len Aş­ga­bat Jar­na­ma­sy­nyň äh­mi­ýe­ti­ne ba­gyş­la­nan mas­la­hat­lar iş­jeň hä­si­ýe­te eýe bol­ýar. Düýn Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi­niň Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry ins­ti­tu­tyn­da «Türk­me­nis­ta­nyň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ny ös­dür­mek ba­ba­tyn­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy» ady bi­len gu­ra­lan mas­la­hat­da-da bu mö­hüm ugur­da ýur­du­my­zyň öňe sür­ýän baş­lan­gyç­la­ry­na aý­ra­tyn üns çe­kil­di.

Mä­lim bol­şy ýa­ly, ga­dy­my dö­wür­ler­de se­bi­tiň iň mö­hüm söw­da ýol­la­ry üs­tün­den ge­çen Türk­me­nis­ta­na ýe­di ýo­luň çat­ry­gy hök­mün­de ga­ra­lyp­dyr. Tä­ze ta­ry­hy dö­wür­de ýur­du­myz Ýew­ra­zi­ýa yk­ly­my­nyň äh­li döw­let­le­ri­niň we halk­la­ry­nyň gül­läp ös­me­gi ug­run­da öza­ra bäh­bit­li söw­da-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ry ýo­la goý­mak üçin ulag ul­ga­myn­da öz müm­kin­çi­lik­le­ri­ni dur­mu­şa ge­çir­mä­ge ça­lyş­ýar. Soň­ky ýyl­lar­da uly ösüş­le­re eýe bol­ýan mil­li de­mir ýol pu­da­gy hä­zir­ki wagt­da ösü­şiň tä­ze tap­gy­ry­na ga­dam bas­ýar. Bu ba­bat­da şu ýy­lyň 15 — 19-njy ap­re­lin­de Aş­ga­bat­da ge­çi­ri­len De­mir ýol­la­ryň hyz­mat­daş­ly­gy gu­ra­ma­sy­nyň ag­za döw­let­le­ri­niň de­mir ýol ulag­la­ry eda­ra­la­ry­nyň ýol­baş­çy­la­ry­nyň we jo­gap­kär we­kil­le­ri­niň mas­la­ha­ty­nyň XXXVIII mej­li­si we onuň ne­ti­je­le­ri bo­ýun­ça ka­bul edi­len Aş­ga­bat Jar­na­ma­sy hem mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe bol­dy. Mas­la­ha­ta gat­na­şy­jy­lar BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy ta­ra­pyn­dan mul­ti­mo­dal üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­ri dö­ret­mä­ge ýar­dam ber­mek mak­sa­dy bi­len, ula­gyň äh­li gör­nüş­le­ri­niň ara­syn­da hem­me­ta­rap­la­ýyn gat­na­şyk­la­ry üp­jün et­mek ul­ga­myn­da Ka­rar­na­ma­la­ryň ka­bul edil­me­gin­de Türk­me­nis­ta­nyň baş­lan­gyç­la­ry­ny we ta­gal­la­la­ry­ny, şeý­le hem Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­na ýet­mek üçin ula­gyň äh­mi­ýe­ti­ni nyg­ta­dy­lar.

Türk­me­nis­tan Ga­raş­syz­ly­gy­ny ga­za­nan il­kin­ji ýyl­la­ryn­dan goň­şu­la­ry bi­len ta­ryh­dan gel­ýän gat­na­şyk­la­ry di­kelt­mä­ge ýar­dam ber­jek ulag ýol­la­ry­ny çek­mä­ge aý­ra­tyn üns ber­di. Hu­su­san-da, ýur­du­myz 1994-nji ýyl­dan bä­ri De­mir ýol­la­ryň hyz­mat­daş­ly­gy gu­ra­ma­sy­nyň ag­za­sy bol­mak bi­len, mil­li de­re­je­de de­mir ýol ula­gy dü­züm­le­ri­niň saz­la­şyk­ly ös­dü­ril­me­gi, se­bit de­re­je­sin­de ut­ga­şyk­ly ulag sy­ýa­sa­ty­nyň ama­la aşy­ryl­ma­gy esa­syn­da hal­ka­ra üs­ta­şyr ýük­le­ri da­şa­ma­gyň ugur­la­ry­ny gi­ňelt­mek­de wa­jyp or­ny eýe­le­ýär. Türk­me­nis­tan GDA ýurt­la­ry­nyň ara­syn­da il­kin­ji bo­lup öz goň­şy döw­let­le­ri­ne ta­rap de­mir ýol­la­ry çe­ken döw­let­dir. Gür­rüň Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­ru­ny po­lat ýol­lar ar­ka­ly ke­sip geç­ýän Tran­sa­zi­ýa de­mir ýo­ly tas­la­ma­sy­nyň mö­hüm hal­ka­sy bo­lan Te­jen — Sa­rahs— Ma­şat de­mir ýo­ly ba­ra­da bar­ýar. 1996-njy ýyl­da açy­lan bu ýo­luň Ga­raş­syz­ly­gy­my­zyň il­kin­ji ýyl­la­ryn­da, türk­men yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň dün­ýä­niň ho­ja­lyk gat­na­şyk­la­ry ul­ga­my­na go­şu­ly­şyp baş­lan döw­rün­de Türk­me­nis­ta­nyň ösü­şi üçin giň müm­kin­çi­lik­le­ri açan­dy­gy­ny aý­ra­tyn nyg­ta­mak ze­rur. Eý­ra­nyň de­mir­ga­zy­gy­ny onuň gün­do­ga­ry bi­len bir­leş­dir­ýän Bafk — Ben­der-Ab­bas de­mir ýo­lu­nyň 2005-nji ýyl­da Te­jen — Ma­şat ýo­lu­na sep­len­me­gi esa­syn­da Türk­me­nis­ta­nyň Pars aý­la­gy­nyň, Hind um­ma­ny­nyň se­bi­tin­dä­ki döw­let­ler bi­len söw­da ara­gat­na­şy­gy­na giň ýol açyl­dy. Ben­der-Ab­bas por­ty ýük­le­riň we ha­ryt­la­ryň şon­dan aň­ryk In­do­ne­zi­ýa, Arap deň­zi, Hind um­ma­ny ýurt­la­ry­na el­til­me­gi­ni üp­jün ed­ýär.

Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz 2007-nji ýy­lyň iýu­nyn­da Eý­ran Ys­lam Res­pub­li­ka­sy­na ama­la aşy­ran il­kin­ji res­mi sa­pa­ry wag­tyn­da Eý­ra­na Türk­men­ba­şy — Gür­gen ara­ly­gyn­da tä­ze de­mir ýo­ly gur­mak tek­li­bi bi­len ýüz­le­nip­di. Mu­nuň özi De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta ulag ge­çel­ge­si­niň mö­hüm hal­ka­sy­dyr. As­lyn­da, Türk­me­nis­ta­nyň dün­ýä ulag lo­gis­ti­ka­syn­da bu mö­hüm ar­te­ri­ýa­ny dö­ret­me­giň göz­ba­şyn­da du­ran­dy­gy­ny bel­le­mek ge­rek. 2007 — 2014-nji ýyl­lar­da Ga­za­gys­ta­nyň, Türk­me­nis­ta­nyň we Eý­ra­nyň de­mir ýol­la­ry­ny bi­rik­di­ren Uzen — Gy­zyl­ga­ýa — Be­re­ket — Et­rek — Gür­gen de­mir ýol ge­çel­ge­si gu­rul­dy. Bu bol­sa ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa ul­ga­myn­da se­bi­ta­ra hyz­mat­daş­ly­gyň tä­ze, düýp­li tas­la­ma­sy hök­mün­de yk­rar edil­di. Eý­sem, tä­ze de­mir ýo­luň, il­kin­ji no­bat­da, ony gu­ru­jy döw­let­ler üçin äh­mi­ýe­ti nä­hi­li? Bu so­wa­la jo­gap ber­len­de, yk­dy­sa­dy gir­de­ji­ler­den ozal, hal­ka­ra gi­ňiş­lik­de Aý­lag ýurt­la­ry­nyň hem-de Mer­ke­zi Azi­ýa we Ha­zar­ýa­ka se­bi­ti­niň dün­ýä­niň geo­sy­ýa­sy we geoyk­dy­sa­dy gi­ňiş­li­gin­de mö­hüm äh­mi­ýet­li çat­ry­ga öw­rü­len­di­gi­ni na­za­ra al­mak ýer­lik­li bo­lar. Bu — me­se­lä­niň wa­jyp sy­ýa­sy ta­ra­py. Onuň yk­dy­sa­dy ta­ra­py ba­ra­da aý­dy­lan­da bol­sa, ol se­bi­tiň döw­let­le­ri­ne Aý­lag ýurt­la­ry­na gö­ni çyk­mak müm­kin­çi­li­gi­ni dö­red­ýär.

Bu de­mir ýo­luň hyz­ma­tyn­dan peý­da­lan­ma­ga dün­ýä­niň dür­li ýurt­la­ry uly gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýär­ler. Çün­ki ol iň amat­ly, yk­dy­sa­dy taý­dan bäh­bit­li, on­lar­ça döw­let üçin mö­hüm üs­ta­şyr ulag ug­ru­dyr. Tu­tuş Ýew­ro­pa, Rus­si­ýa, Mer­ke­zi Azi­ýa ýurt­la­ry gys­gal­dy­lan ugur ar­ka­ly gü­nor­ta de­ňiz­le­ri­ne çyk­ma­ga müm­kin­çi­lik al­dy­lar. Beý­le­ki bir ta­rap­dan, şu­nuň ýa­ly müm­kin­çi­lik Aý­la­gyň ýurt­la­ry­na de­mir­ga­zyk ugur bo­ýun­ça hem dö­re­di. Bir söz­de aý­dy­lan­da, tas­la­ma­nyň yk­dy­sa­dy äh­mi­ýe­ti­ni, bäh­bi­di­ni wagt bireý­ýäm su­but et­di. Tu­tuş yk­ly­myň ulag lo­gis­ti­ka­syn­da der­wa­ýys or­na eýe bo­lan bu de­mir ýol bo­ýun­ça mö­hüm hal­ka­ra ýük­le­riň üs­ta­şyr gat­na­wy ama­la aşy­ryl­ýar. Bel­le­me­li zat, De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta ulag ge­çel­ge­si bo­ýun­ça ýük­le­ri da­şa­mak has am at­ly­dyr. Çün­ki onuň geç­ýän ug­ry Su­es ka­na­ly­nyň üs­ti bi­len geç­ýän ýol­dan üç es­se gys­ga­dyr.

Türk­me­nis­tan hal­ka­ra we se­bi­ta­ra gu­ra­ma­la­ry­nyň meý­dan­ça­syn­da Ýew­ra­zi­ýa­da köp­şa­ha­ly hal­ka­ra ulag ge­çel­ge­le­ri­ni gur­mak ug­run­da yzy­gi­der­li çy­kyş edip gel­ýär. Bu ba­bat­da ýur­du­myz Yk­dy­sa­dy Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­sy­nyň, Şan­haý Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­sy­nyň, Ga­raş­syz Döw­let­le­riň Ar­ka­la­şy­gy­nyň, Ýew­ro­pa­da Howp­suz­lyk we Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­sy­nyň, Ýew­ro­pa — Kaw­kaz — Azi­ýa ulag ge­çel­ge­si­niň hö­kü­me­ta­ra to­pa­ry­nyň (TRACECA) çäk­le­rin­de ne­ti­je­li hyz­mat­daş­ly­gy alyp bar­ýar. Uzak ara­lyk­la­ra ýük da­şa­ma­lar­da esa­sy or­ny eýe­le­ýän de­mir ýol pu­da­gy­nyň ös­dü­ril­me­gi äh­li gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýän hyz­mat­daş ýurt­lar bi­len söw­da-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ryň pug­ta­lan­dy­ryl­ma­gy­ny mak­sat edin­ýän Türk­me­nis­tan­da ile­ri tu­tul­ýan ugur­la­ryň bi­ri bo­lup dur­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ýur­du­my­zyň çäk taý­dan amat­ly ýer­leş­me­gi­ni na­za­ra al­mak bi­len, ulag ul­ga­myn­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy gi­ňelt­mek bo­ýun­ça dur­mu­şa ge­çir­ýän sy­ýa­sa­ty hem bu ugur­da­ky iş­le­re gö­nü­den-gö­ni ýar­dam ber­ýär. «Türk­me­nis­ta­nyň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ny ös­dür­me­giň 2022 — 2025-nji ýyl­lar üçin Mak­sat­na­ma­syn­da» ula­gyň äh­li gör­nüş­le­ri­niň mad­dy-teh­ni­ki bin­ýa­dy­ny hem­me­ta­rap­la­ýyn döw­re­bap­laş­dyr­mak, döw­re­bap ýö­ri­te­leş­di­ri­len inf­rast­ruk­tu­ra­ny dö­ret­mek, Türk­me­nis­ta­nyň üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­niň se­bit mer­ke­zi hök­mün­dä­ki or­nu­ny mun­dan beý­läk-de ber­kit­mek bi­len bag­ly stra­te­gik ugur­lar göz öňün­de tu­tul­ýar.

Aş­ga­bat­da ge­çi­ri­len DÝHG-niň mej­li­sin­de ýur­du­my­zyň ulag bo­ýun­ça 10-dan gow­rak hal­ka­ra kon­wen­si­ýa gat­naş­ýan­dy­gy, Dur­nuk­ly ulag ul­ga­my bo­ýun­ça bi­rin­ji äh­lu­mu­my mas­la­ha­ty ge­çir­mek baş­lan­gy­jy­ny öňe sü­ren­di­gi bel­le­nil­di. Türk­me­nis­ta­nyň baş­lan­gy­jy esa­syn­da BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy dür­li ýyl­lar­da köp­ta­rap­la­ýyn ulag hyz­mat­daş­ly­gy­ny ös­dür­mä­ge gö­nük­di­ri­len bir­nä­çe Ka­rar­na­ma­la­ry ka­bul et­di. Türk­me­nis­ta­nyň hal­ka­ra de­mir ýol ulag­la­ry­ny ös­dür­mek bo­ýun­ça hyz­mat­daş­ly­gy yk­dy­sa­dy, mag­lu­mat, yl­my, teh­ni­ki we daş­ky gur­şaw bi­len bag­la­ny­şyk­ly me­se­le­le­ri çöz­mek­de DÝHG-ä ag­za ýurt­la­ryň ara­syn­da­ky gat­na­şyk­la­ry gi­ňelt­me­giň der­wa­ýys ugur­la­ry­na gö­nük­di­ri­len­dir.

Mil­li Li­de­ri­miz Gurbanguly Berdimuhamedow: «Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň dip­lo­ma­ti­ýa­sy äh­li ba­bat­da iş ýü­zün­de anyk ugur­la­ra gö­nük­di­ril­ýär we tä­ze maz­mun bi­len baý­laş­dy­ryl­ýar. Hä­zir­ki dö­wür­de bu dip­lo­ma­ti­ýa örän uly äh­mi­ýe­te eýe­dir» di­ýip bel­le­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň üçün­ji müň­ýyl­lyk­da tä­ze aw­to­mo­bil we de­mir ýol­la­ry, de­ňiz port­la­ry­ny, köp­rü­le­ri gu­rup, Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­ny gaý­ta­dan di­kelt­me­gi ugur edin­ýän stra­te­gi­ýa­sy bol­sa umu­my aba­dan­çy­ly­gyň mak­sat­la­ry­na la­ýyk gel­ýär.

Ju­ma­my­rat GUR­BAN­GEL­DI­ÝEW,

Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi­niň Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry ins­ti­tu­ty­nyň rek­to­ry.

Düýn paýtagtymyzdaky «Ýyldyz» myhmanhanasynda Demir ýollaryň hyzmatdaşlygy guramasynyň (DÝHG) agza döwletleriniň demir ýol ulaglary edaralarynyň ýolbaşçylarynyň we jogapkär wekilleriniň maslahatynyň XXXVIII mejlisi işçi toparyň maslahatlarynyň geçirilmegi bilen dowam etdi. Onuň çäklerinde ikitaraplaýyn duşuşyklaryň birnäçesi geçirildi. Ýörite taýýarlanan medeni maksatnama laýyklykda, çärä gatnaşyjylar üçin dürli gezelençler hem guraldy.

Işçi toparyň maslahatlarynyň dowamynda oňa gatnaşyjylar DHÝG-niň ýük daşamak, ýolagçy gatnatmak, infrastruktura we demir ýoluň hereket düzümi boýunça toparlarynyň, maliýe we hasaplaşyk, kodlaşdyrmak we informatika baradaky hemişelik iş toparlarynyň 2023-nji ýylda ýerine ýetiren işleriniň netijelerini, guramanyň 2025-nji ýyl üçin iş meýilnamalaryny we beýleki meseleleri ara alyp maslahatlaşdylar. Şunuň bilen birlikde, guramany ösdürmegiň Strategiýasynyň taslamasyny işläp taýýarlamagyň maksadalaýyklygy, demir ýol we beýleki edaralaryň işgärlerini hünär taýdan taýýarlamak, okatmak, demir ýollary ulanmak arkaly üstaşyr ulag geçelgelerini ösdürmegiň geljegi, sebitde ýük daşamalary artdyrmak boýunça pikir alyşmalar boldy. Gün tertibinde kesgitlenen meseleleriň ara alnyp maslahatlaşylmagy Demirgazyk — Günorta we Gündogar — Günbatar ulag geçelgeleri boýunça ýük daşamalary artdyrmaga, ýükleriň görnüşlerini giňeltmäge ýardam eder. Çykyş edenler sebitde üstaşyr ýük daşamalaryň möçberini artdyrmakda Türkmenistanyň işjeň orny eýeleýändigini bellemek bilen, ulag düzümlerini düýpli döwrebaplaşdyrmak we ösdürmek, netijeli halkara hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de çuňlaşdyrmak arkaly ägirt uly mümkinçilikleriň açylýandygyna ünsi çekdiler.

Nobatdaky maslahat ikitaraplaýyn duşuşyklary geçirmek üçin hem amatly meýdança öwrüldi. Hususan-da, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň Baş direktory M.Çakyýewiň Demir ýollaryň hyzmatdaşlygy guramasynyň komitetiniň başlygy M.Antonowiç bilen geçiren duşuşygynda myhman öz ýolbaşçylyk edýän guramasynyň esasy iş ugurlary barada aýdyp, onuň işiniň Ýewropa bilen Aziýanyň arasynda halkara demir ýol we utgaşykly daşamalary ösdürmekden hem-de kämilleşdirmekden ybaratdygyny nygtady. Şol wezipeleri ýerine ýetirmek DHÝG-niň Ulag syýasaty we ösüş strategiýasy; Ulag hukugy; Ýük daşamalar; Ýolagçy gatnatmalary; Infrastruktura we hereket ediş düzümi ýaly bäş sany komitetiniň alyp barýan işleri arkaly amala aşyrylýar. Duşuşykda Türkmenistanyň Demir ýollaryň hyzmatdaşlygy guramasynyň agzalygyna kabul edilmegine şu ýyl 30 ýyl dolandygyna üns çekilip, geçen döwürde ýurdumyzyň özüni jogapkärli, ygtybarly, ykdysady taýdan durnukly we halkara ähmiýetli täze başlangyçlary öňe sürüp, şol başlangyçlary üstünlikli amala aşyrmaga ukyply hyzmatdaş hökmünde tanadandygy aýratyn bellenildi.

Ýewropa — Kawkaz — Aziýa halkara ulag geçelgesiniň (TRAСECA) hökümetara komissiýasynyň Hemişelik sekretariatynyň Baş sekretary A.Asawbaýew bilen bolan duşuşykda hyzmatdaşlygyň çäklerinde multimodal üstaşyr geçelgeleri kämilleşdirmek üçin köp maksatlary özünde jemleýän sanly çözgütleri ulanmagyň mümkinçiliklerini öwrenmegiň Türkmenistanda ileri tutulýan wezipeleriň hatarynda durýandygy, ýurdumyzyň TRAСECA-nyň Aziýa — Ýewropa, Ýewropa — Ýakyn Gündogar ugry boýunça üstaşyr ulag geçelgeleriniň, hususan-da, Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa — Türkiýe, Hazar deňzi — Gara deňiz ulag geçelgeleriniň maýa goýum mümkinçiliklerini giňeltmäge gönükdirilen degişli resminamalaryny bilelikde durmuşa geçirmegi dowam etdirmäge taýýardygy tassyklanyldy.

Şeýle hem “Türkmendemirýollary” agentliginiň başlygy A.Atamyradow Estoniýa Respublikasynyň Demir ýollary edarasynyň geňeşiniň başlygy K.Zimmerman bilen duşuşdy. Gepleşikleriň barşynda Demir ýollaryň hyzmatdaşlygy guramasynyň çäklerinde we ikitaraplaýyn görnüşde hyzmatdaşlyk etmegiň häzirki ýagdaýyna baha berlip, ony ösdürmegiň geljekki mümkinçiliklerine garaldy.

Foruma gatnaşýan daşary ýurtly myhmanlar üçin Arkadag şäheri bilen tanyşlyk gezelenjiniň guralmagy has-da täsirli boldy. Şäher bilen tanşan myhmanlar adamlaryň ýaşamagy, döredijilikli zähmet çekmegi, dynç almagy üçin has oňaýly şertleriň döredilmeginiň bu ýerde kemala gelýän şäher gurşawynyň tapawutly aýratynlygydygyna göz ýetirdiler.

Myhmanlar Halkara ahalteke atçylyk sport toplumynda hem bolup, biri-birinden owadan, syratly türkmen ahalteke bedewlerini synladylar. Mejlise gatnaşmak üçin ýurdumyza gelen hytaýly myhmanlar bolsa Türkmenistanyň halkara derejeli ulag düzümine degişli käbir desgalaryna baryp gördüler. Hytaý Halk Respublikasynyň Demir ýollary korporasiýasynyň başlygynyň orunbasarynyň ýolbaşçylygyndaky toparyň agzalary üçin ilki «Sarahs» demir ýol menzili bilen tanyşlyk guraldy. Mälim bolşy ýaly, bu demir ýol menzili pudakda Garaşsyzlyk ýyllarynda gurlan ilkinji desgalaryň biridir. Soňra hytaýly myhmanlar Balkan welaýatyna ugradylar. Bu ýerde olar üçin Türkmenbaşy Halkara deňiz porty bilen tanyşlyk gezelenji guraldy. Ýeri gelende bellesek, portuň mümkinçilikleri örän uludyr. Bu ýerde halkara ölçegleriň talaplaryna laýyklykda guralan işler hyzmatdaşlar bilen meýilleşdirilen degişli taslamalary üstünlikli durmuşa geçirip, gatnaşyklary uzak möhletleýin esasda alyp barmaga mümkinçilik berýär.

Demir ýollaryň hyzmatdaşlygy guramasynyň agza döwletleriniň demir ýol ulaglary edaralarynyň ýolbaşçylarynyň we jogapkär wekilleriniň maslahatynyň XXXVIII mejlisi öz işini dowam edýär.

Häzirki döwür ençeme möhüm wezipeleri, düýpli meseleleri çözmekde täze usullary işläp taýýarlamagy talap edýär. Bu meseleleriň hatarynda ekologiýa howpsuzlygy ýaly ählumumy howpsuzlyk bilen bagly mesele hem bar. Olary ýöriteleşdirilen halkara guramalar we dünýä döwletleri bilen ýakyndan hyzmatdaşlykda çözmek ýurdumyzyň daşary syýasatynyň esasy ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi. Daşky gurşawy gorap saklamak, ekologiýa taýdan arassa şertleri üpjün etmek hem-de Howanyň üýtgemegi barada Türkmenistanyň Milli strategiýasynda we Milli tokaý maksatnamasynda göz öňünde tutulan wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek boýunça alnyp barylýan işler giň gerime eýedir.

Ýurduň abadançylygyna gönüden-göni täsir edýän möhüm ekologik meselelerini toplumlaýyn, ulgamlaýyn we ählitaraplaýyn çözmek, ýagny deňagramly ösüş ýörelgesi hormatly Prezidentimiziň durmuş-ykdysady strategiýasynyň esasyny düzýär. Milli Liderimiz ýurtda hem-de dünýäde “ýaşyl” we «akylly” ekoulgamy ösdürmekde garaýşymyzyň many-mazmunyny geçen ýylyň oktýabrynda Hytaýda geçirilen “Bir guşak, bir ýol” üçünji ýokary derejeli maslahatynda has düşnükli we anyk aýtdy: «Önümçilik işiniň we daşky gurşawy goramagyň arasynda deňagramlylygy gazanmak, ekologiýa howpsuzlygyny üpjün etmek Türkmenistanyň halkara hyzmatdaşlygynyň ileri tutulýan wezipeleriniň biri bolup durýar”. Şundan görnüşi ýaly, daşky gurşawyň howpsuzlygyny üpjün etmek Türkmenistanyň döwlet syýasatynda hemişe üns merkezinde saklanýan meseledir.

Türkmenistan baý we täsin ösümlikdir haýwanat dünýäsi bilen tapawutlanýar. Tebigatyň eçilen bu ajaýyp gözelligini gorap saklamak, ylmy taýdan çuňňur öwrenmek we geljekki nesillere ýetirmek häzirki döwrüň esasy aýratynlygydyr. Şu jähetden hem ýurdumyz bagy-bossanlyga bürenýär, tebigat bilen sazlaşykda ýaşamaga yhlas edilýär, tebigaty goramak babatda durmuşa geçirilýän işler barha rowaçlanýar. Döwletimiziň «ýaşyl” syýasaty, şol sanda ýurdumyzyň ähli künjegini gurşap alan bag ekmek maksatnamasy ekologiýa howpsuzlygyny üpjün etmäge, daşky gurşawy goramaga, biodürlüligi saklamaga hem-de rejeli peýdalanmaga gönükdirilendir.

Ýurdumyzda her ýyl saýaly we pürli agaçlaryň, gülleriň nahallaryny oturtmak indi halkymyz üçin asylly däp boldy. Bu ýörelgä türkmenistanlylar uly höwes bilen eýerýärler. Türkmenistanyň Milli tokaý maksatnamasyna laýyklykda, Aralýaka sebitiň ekologiýa ýagdaýyny gowulandyrmak maksady bilen, Daşoguz we Lebap welaýatlarynda tokaý zolaklaryny döretmek göz öňünde tutulýar. Hemişelik Bitaraplygymyzyň 25 ýyllygynyň hormatyna Aşgabadyň daş-töwereginde hem-de welaýatlarda 25 million agaç nahallary we üzüm ekilen bolsa, Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllygy mynasybetli 30 million düýp nahal oturdyldy. 2020-nji ýylda ýurdumyzyň BMG-niň Ýewropa ykdysady komissiýasy tarapyndan yglan edilen “Şäherlerdäki baglar” atly halkara maksatnamasyna goşulmagy daşky gurşawy goramak hem-de ekologiýa abadançylygyny üpjün etmek boýunça geçirilýän giň gerimli işleriň oňyn netijesidir.

Köpetdagyň ajaýyp dag eteginde ýerleşýän Arkadag şäheri öňdebaryjy, sanly maglumat-aragatnaşyk we “ýaşyl” tehnologiýalara esaslanýan döwrebap «akylly» şäheriň aýdyň nusgasydyr. Bu ýerde ekologiýa ýaly möhüm ugra aýratyn üns berilýär. Şäheriň birinji tapgyryndaky desgalaryň gurluşygynda ekologik taýdan arassa serişdeler ulanyldy. Arkadag şäheriniň «Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň sebitinde durnukly, «ýaşyl”, howa üçin oňaýly we innowasion çözgütli şäherleri ösdürmek” taslamasyna goşulandygy baradaky güwänamanyň berilmegi bu ulgamda öňde goýlan wezipeleriň üstünlikli çözülýändigine şaýatlyk edýär.

Geçen ýylyň noýabr aýynda agzybirlik we jebislik ýagdaýynda geçirilen köpçülikleýin bag ekmek çäresinde täze şäheriň çäginde dürli agaç nahallarynyň 5 müňden gowrak düýbi oturdyldy. 2022-nji ýylyň oktýabrynda Arkadag şäheriniň golaýynda geçirilen «Organiki bakjaçylyk we onuň ekologiýa goşýan goşandy” atly okuw sapagynyň hem açyk asmanyň astyndaky uly möçberli ekologiýa çäresi bolandygyny bellemelidiris. Bu ýerde nazaryýet bilimlerini tejribede ulanmak arkaly, üzümiň «gara kişmiş” diýlip atlandyrylýan görnüşiniň 500 nahaly ekildi.

Türkmenistanda sebitiň ekologik ýagdaýyny düýpli gowulandyrmaga gönükdirilen taslamalaryň biri hem Garagumuň goýnunda döredilen «Altyn asyr” Türkmen kölüdir. Bu taslamanyň durmuşa geçirilmegi diňe biziň ýurdumyz üçin däl, eýsem, tutuş sebit üçin uly ähmiýete eýedir. Bu gidrotehniki toplum Garagum sährasynyň tebigy gurşawyna, tutuş sebitiň ekologik ýagdaýlaryna oňyn täsirini ýetirip, möhüm durmuş-ykdysady meseleleri çözmäge, şol sanda suw we ýer serişdelerini netijeli ulanmaga, çöl ýerlerini özleşdirmäge, öri meýdanlaryny artdyrmaga, maldarçylygy hem-de ekerançylygy ösdürmäge amatly şert döredýär. Hazar deňziniň tämiz howaly kenarynda döredilen «Awaza» milli syýahatçylyk zolagy hem ekologiýa syýahatçylygyny söýýänler üçin hakyky eşret mekanydyr.

Soňky döwürde jemgyýetimizde ekologiýa babatda bilimleriň we ekologiýa medeniýetiniň durmuş ähmiýeti ýokarlanýar, ekologiýa ylmynyň nazary we amaly ugurlary ösdürilýär. Ýaşlaryň ekologiýa medeniýetini kämilleşdirmäge we olarda tebigata aýawly garaýşy terbiýelemäge gönükdirilen çäreleriň toplumyny işläp taýýarlamak döwrüň öňe sürýän wezipesidir. «Ýaşlar barada döwlet syýasaty hakynda” Türkmenistanyň Kanunynda hem ýaş raýatlarda ekologiýa medeniýetini we daşky gurşawa aýawly garaýşy terbiýelemek boýunça degişli çäreleri durmuşa geçirmek göz öňünde tutulýar.

Ýokarda hem agzap geçişimiz ýaly, her döwrüň öz talap edýän düzgüni, çözgüdine garaşýan meselesi bolýar. Döwür bilen döwri tapawutlandyrýan zatlar hem hut şu aýratynlyklar. Häzir durnukly ösüş üç ugur — ykdysady, durmuş we ekologik ugurlar boýunça möhüm çözgütleri talap edýär. Bular «ýaşyl» ykdysadyýet, «ýaşyl» tehnologiýa, «ýaşyl» senagat, «ýaşyl» energetika diýen adalga-düşünjeler bilen aýrylmaz baglanyşykly bolup, «ýaşyl” we «akylly” şäher konsepsiýalarynyň esasyny — süňňüni düzýän organikadyr. Arkadag şäheri şäher ekoulgamyny döretmek we ösdürmek boýunça Türkmenistany diňe Merkezi Aziýada däl, eýsem, tutuş Ýewraziýada öňdebaryjy ýurtlaryň hataryna goşdy. Ýurdumyz bilelikdäki ekologiýa taslamalaryny we maksatnamalaryny durmuşa geçirmek, özara tejribe alyşmak, bilimleri paýlaşmak, bu ulgamda täze çemeleşmeleri, tehnologiýalary, çözgütleri ornaşdyrmak ugrunda işjeň çykyş edýär.

2023-nji ýylyň aýagynda Birleşen Arap Emirlikleriniň Dubaý şäherinde geçirilen Bütindünýä howa sammiti ählumumy ekologiýa meseleleri bilen bagly wajyp wezipeleri çözmekde soňky ýyllarda dünýäniň döwletlerini hem-de guramalaryny bir ýere jemlän iri sammitleriň biri boldy. Hormatly Prezidentimiziň BMG-niň Howanyň üýtgemegi baradaky Çarçuwaly konwensiýasyna gatnaşyjy taraplaryň 28-nji maslahatyna (СOP28) gatnaşmak üçin geçen ýylyň 1-2-nji dekabrynda Birleşen Arap Emirlikleriniň Dubaý şäherine amala aşyran iş sapary ählumumy abadançylygyň bähbitlerine laýyk gelýän netijeli hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga we ilerletmäge gönükdirildi. Hormatly Prezidentimiziň sammitde eden çykyşyndaky howanyň üýtgemegi hem-de ekologiýa howpsuzlygy baradaky milli garaýyşlaryň beýanynyň BMG-niň Baş Assambleýasynyň 78-nji sessiýasynyň resminamasy hökmünde BMG-niň alty resmi dilinde neşir edilip ýaýradylmagy ýurdumyzyň hem-de dünýäniň ekologiýa strategiýalary babatda möhüm çäredir. Bu «ýaşyl» konsepsiýa Aşgabatda BMG-niň howandarlygynda Merkezi Aziýada howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly tehnologiýalar boýunça Sebit merkeziniň açylmagyna, şeýle hem ekologiýa, daşky gurşawy goramak we howanyň üýtgemegi ýaly wajyp wezipeleri çözmekde halkara jemgyýetçiligiň tagallalaryny birleşdirmäge niýetlenendir. Dubaý sammiti diňe adamzadyň geljegi üçin aýratyn möhüm ähmiýeti bilen däl, eýsem, Türkmenistanyň Ählumumy metan borçnamasyna goşulmagy bilen hem häzirki zaman taryhynyň sahypasynda baky galdy. Häzirki wagta çenli BMG-niň metan boýunça halkara borçnamasyna dünýäniň 140-dan gowrak döwleti goşuldy.

Türkmenistanyň bu hereketi kanunalaýyk hereketdir, maksadalaýyk çäredir, paýhasly we kesgitli çözgütdir. Ministrler Kabinetiniň sammitiň öňüsyrasynda sanly ulgam arkaly geçirilen mejlislerinde ekologiýa maslahatynda kabul ediljek resminamalaryň degişli hünärmenler we bilermenler tarapyndan doly öwrenilendigi, seljerilendigi we oňa ykjam taýýarlyk görlendigi barada habar berildi. Haýyr işde sogap bar. Şeýlelikde, ählumumy abadançylygyň we howpsuz ösüşiň hatyrasyna öňe sürülýän başlangyçlary goldaýan hem-de bu möhüm ulgamda öz oňyn tekliplerini hödürleýän ýurt hökmünde dünýä bileleşiginde giňden tanalýan we uly abraýdan peýdalanýan Türkmenistan planetamyz hem-de onuň 8 milliarddan gowrak ilaty üçin ýene bir ägirt uly haýyrly, sogap işe goşant goşup, Durnukly ösüş maksatlaryna hemişe ygrarlydygyny ýene bir gäzek tassyklady. Ekologiýa, tebigaty goramak hem-de howanyň üýtgemegi bilen bagly meseleler Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde ileri tutulýan ugurlaryň biri bolup durýar.

Ekologiýa ugry ählumumy derejedäki durnukly ösüşiň aýrylmaz şertidir. Mälim bolşy ýaly, degişli ugurda Milli Liderimiz BMG-niň Baş Assambleýasynyň «Rio+20” Bütindünýä maslahatynda, Durnukly ösüş boýunça bütindünýä maslahatynda, III Bütindünýä suw maslahatynda oňyn başlangyçlary öňe sürüpdi. Hormatly Prezidentimiziň durnukly ösüş boýunça geçirilýän ýokary derejedäki sammitlerde edýän taryhy çykyşlarynda hem Bitarap Türkmenistanyň netijeli halkara hyzmatdaşlygy ösdürmäge, ählumumy parahatçylygy, howpsuzlygy hem-de ekologiýa abadançylygyny üpjün etmäge gönükdirilen teklipleri uly goldawa eýe bolýar. BMG-niň we beýleki abraýly halkara guramalaryň çäklerinde bu möhüm ugurda hyzmatdaşlygy giňeltmek barada çykyş edýän Türkmenistan tutuş adamzady tolgundyrýan meseleleriň sazlaşykly çözgütlerini işläp taýýarlamakda işjeň orun eýeleýär. Türkmenistanyň başlangyçlary boýunça soňky ýyllarda BMG-niň Baş Assambleýasy «Birleşen Milletler Guramasynyň we Araly halas etmegiň Halkara gaznasynyň arasyndaky hyzmatdaşlyk”, BMG-niň Aziýa we Ýuwaş umman sebiti üçin Ykdysady we durmuş komissiýasy «BMG-niň Aral deňziniň basseýni üçin ýörite maksatnamasyny döretmek bilen baglanyşykly” atly Kararnamalary kabul etdi.

«Türkmenistan BMG-niň geljek ýyllar üçin işiniň esasy ugurlarynyň arasynda howa we ekologiýa meselelerini çözmegi möhüm hasaplaýar” diýip, Arkadagly Gahryman Serdarymyz Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 78-nji sessiýasynda aýtdy. Bu garaýyşda ekologiýa meselelerine ileri tutulýan orun bermäge, köptaraplaýyn hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga ählumumy taýýarlyk öz beýanyny tapdy. Şeýlelikde, Türkmenistan ekologiýa meselelerini çözmek boýunça ýokary derejede hyzmatdaşlyk etmek üçin halkara platforma bolmaga hemişe taýýardyr.

Oraz ABDYÝEW.

"Türkmenistan".

Aşgabat, 28-nji noýabr (TDH). Şu gün Türkmenistanyň Söwda-senagat edarasynda Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara türkmen-azerbaýjan toparynyň ýedinji mejlisi geçirildi. Oňa gatnaşmak üçin Azerbaýjanyň ykdysadyýet ministri Mikail Jabbarowyň ýolbaşçylygyndaky wekiliýet ýurdumyza geldi.

Duşuşygyň dowamynda oňa gatnaşyjylar — iki ýurduň ministrlikleriniň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylarydyr wekilleri döwletara gatnaşyklaryň ýokary derejesini we özara hormat goýmak ýörelgelerine esaslanýandygyny kanagatlanma bilen bellediler. Nygtalyşy ýaly, bu gatnaşyklar okgunly ösüşi, ähli möhüm ugurlarda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ilerletmek üçin uly mümkinçilikleriň bolmagy bilen häsiýetlendirilýär. Şunuň bilen birlikde, iki ýurduň Prezidentleri Serdar Berdimuhamedowyň we Ilham Aliýewiň arasyndaky özara ynanyşykly gatnaşyklaryň syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlygyň yzygiderli ösdürilmegi üçin ygtybarly esasy döredýändigi aýratyn nygtaldy.

Taraplar ozal gazanylan ylalaşyklary durmuşa geçirmek boýunça işleriň barşyny ara alyp maslahatlaşyp, Türkmenistanyň we Azerbaýjanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň ileri tutulýan ugurlaryny, özara gyzyklanmalaryny göz öňünde tutup, däp bolan gatnaşyklary işjeňleşdirmegiň, hyzmatdaşlygyň täze usullaryny hem-de görnüşlerini ýola goýmagyň möhümdigini bellediler.

Toparyň türkmen tarapynyň agzalarynyň çykyşlarynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän durmuş-ykdysady ösüşe gönükdirilen giň gerimli maksatnamalaryň düýp mazmuny, dünýäniň ykdysady ulgamyna işjeň goşulyşýan Türkmenistanyň häzirki döwürde gazanýan üstünlikleri beýan edildi. Nygtalyşy ýaly, milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýalaşdyrmak we sanlylaşdyrmak boýunça amala aşyrylýan düýpli özgertmeler iki döwletiň özara hyzmatdaşlygyny giňeltmek üçin uly mümkinçilikleri açýar. Biziň halklarymyzy dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklary, taryhyň, medeni-ruhy gymmatlyklaryň umumylygy baglanyşdyrýar.

Taraplar ynanyşmak, hormat goýmak we özara bähbitlilik ýörelgeleri esasynda ýola goýulýan netijeli hyzmatdaşlyga, köpasyrlyk doganlyk gatnaşyklaryna üýtgewsiz ygrarlydyklaryny beýan edip, köptaraplaýyn döwletara hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge gyzyklanma bildirýändiklerini tassykladylar hem-de ony gyzyklanma bildirilýän ugurlarda mundan beýläk-de giňeltmek boýunça anyk çäreleri kesgitlediler. Söwda-ykdysady, nebitgaz we elektroenergetika ulgamlarynda özara gatnaşyklaryň mümkinçiliklerine aýratyn üns çekildi. Häzirki döwürde sebit we ählumumy derejede durnukly ösüşiň aýrylmaz şerti hökmünde bu ugurlaryň ösdürilmegine uly ähmiýet berilýär. Umumy pikire görä, Türkmenistanyň we Azerbaýjanyň geografik taýdan amatly ýerleşmegi üstaşyr ulag geçelgelerini döretmegiň, dostluk we ylalaşyk deňzi bolan Hazar deňziniň ägirt uly mümkinçiliklerinden peýdalanmak boýunça hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň zerurdygyny şertlendirýär. Bu bolsa geljekde Merkezi Aziýanyň ýurtlary bilen goňşy sebitleriň arasyndaky hyzmatdaşlygy hil taýdan täze derejä çykarmaga mümkinçilik berer.

Gurluşyk, dokma senagaty, aragatnaşyk, oba hojalygy we beýleki pudaklar hyzmatdaşlygyň beýleki geljegi uly ugurlarynyň hatarynda kesgitlenildi. Ynsanperwer ulgam türkmen-azerbaýjan gatnaşyklarynyň möhüm ugurlarynyň biridir. Şunuň bilen baglylykda, bilim, ylym, saglygy goraýyş, medeniýet, sport we syýahatçylyk ulgamlarynda has ýakyndan hyzmatdaşlyk etmegiň möhümdigi bellenildi. Nygtalyşy ýaly, iki ýurduň işewür toparlarynyň arasyndaky göni gatnaşyklaryň ýola goýulmagyna ýardam bermek bilelikdäki işiň esasy ugrudyr. Geçirilýän işewürlik maslahatlary, işewür toparlaryň arasyndaky gepleşikler, sergiler we beýleki çäreler muňa ýakyndan ýardam etmelidir.

Toparyň agzalary ikitaraplaýyn duşuşyklary yzygiderli esasda geçirmegiň zerurdygyna ünsi çekip, Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara türkmen-azerbaýjan toparynyň häzirki mejlisiniň çäginde gazanylan ylalaşyklaryň iki ýurduň we olaryň doganlyk halklarynyň bähbitlerine netijeli hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de pugtalandyrylmagyna ýardam berjekdigine ynam bildirdiler.

Mejlisiň jemleri boýunça degişli Teswirnama we beýleki resminamalara gol çekildi.

***

Şu gün Türkmenistanyň Söwda-senagat edarasynda geçirilen Türkmen-azerbaýjan işewürlik maslahatynda söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmegiň mümkinçilikleri we işewürlik gatnaşyklaryny giňeltmegiň geljegi ara alnyp maslahatlaşyldy. Maslahata iki ýurduň döwlet edaralarynyň we işewür toparlarynyň, şol sanda nebitgaz, dokma, azyk senagaty, oba hojalygy, gurluşyk hem-de gurluşyk serişdeleriniň önümçiligi, derman senagaty, ulag-logistika, maglumat tehnologiýalary we beýleki pudaklarda ýöriteleşen kompaniýalaryň wekilleri gatnaşdylar.

Türkmen tarapynyň wekilleri ýurdumyzda milli ykdysadyýetimizi ösdürmek boýunça durmuşa geçirilýän çäreler barada aýdyp, Türkmenistanyň ykdysady strategiýasynyň hususy pudaga degişli kärhanalaryň jemi içerki önümdäki paýynyň tapgyrlaýyn esasda artdyrylmagyny göz öňünde tutýandygyna ünsi çekdiler. Bellenilişi ýaly, bäsdeşlige ukyply milli ykdysadyýeti kemala getirmek we bazar gatnaşyklaryny çuňlaşdyrmak ugruny saýlap alan Türkmenistan telekeçilik işini, işewür toparlaryň işjeňligini hemmetaraplaýyn höweslendirýär, kiçi we orta telekeçiligi netijeli ösdürmek, hususy başlangyçlary goldamak üçin amatly hukuk, ykdysady, maliýe, durmuş şertlerini döredýär.

Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi milli ykdysadyýetiň esasy pudaklarynda iş alyp barýar. TSTB-niň agzalaryna bäsdeşlige ukyply ýokary hilli önümleri öndürmek, azyk bolçulygyny üpjün etmek, senagat kärhanalaryny gurmak boýunça öňde goýlan wezipeleri çözmekde uly orun degişlidir. Alnyp barylýan “Açyk gapylar” syýasaty we Türkmenistanda döredilen amatly maýa goýum ýagdaýy özara bähbitli hyzmatdaşlyk üçin giň mümkinçilikleri açýar hem-de daşary ýurt kompaniýalaryny ýurdumyza çekmäge goşmaça itergi berýär.

Şu gezekki işewürlik duşuşygynyň çäklerinde açylýan mümkinçilikleri we bilelikdäki işiň toplanan oňyn tejribesini nazara almak bilen, möhüm ugurlaryň birnäçesinde hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň çemeleşmeleri kesgitlenildi. Umumy pikire görä, iki ýurduň harytlary we hyzmatlary öndürijileriniň gatnaşmagynda bilelikdäki sergileriň yzygiderli geçirilmegi, bilelikdäki işewürlik maslahatlarynyň, dürli duşuşyklaryň guralmagy bu işiň üstünlikli amala aşyrylmagynyň wajyp şerti bolup durýar.

Iki ýurduň wekiliýetleriniň agzalary uzak möhletleýin hyzmatdaşlyga özara taýýardyklaryny nygtap, söwda dolanyşygynyň möçberini mundan beýläk-de ýokarlandyrmak, özara bähbitli ykdysady hyzmatdaşlygy giňeltmek we diwersifikasiýalaşdyrmak bilen baglanyşykly anyk teklipleri beýan etdiler.

Forumyň çäklerinde birnäçe aýratyn ikitaraplaýyn duşuşyklar hem-de gepleşikler geçirildi.

***

Agşam Türkmenistanyň Döwlet medeniýet merkeziniň Mukamlar köşgünde Azerbaýjan Respublikasynyň ýurdumyzdaky ilçihanasynyň Türkmenistanyň Medeniýet ministrligi bilen bilelikde guramagynda azerbaýjan halkynyň milli Lideri Geýdar Aliýewiň doglan gününiň 100 ýyllygy mynasybetli konsert geçirildi.

Surata düşüren Meretdurdy ROZYÝEW

Häzirki döwürde döwletiň ykdysady ösüşiniň esasyny düzýän döwletara gatnaşyklar we onuň çygrynda dürli ugurlar boýunça ilerledilýän hyzmatdaşlyklar ýurduň häzirki hem-de geljekki ösüşlerini kesgitleýär. Türkmenistan bilen Merkezi Aziýanyň döwletleriniň, aýratyn-da, Täjigistanyň hem-de Özbegistanyň arasyndaky gatnaşyklaryň soňky ýyllarda geljegi uly ugurlary nazarda tutup ösdürilmegi ýurtlaryň sebitde eýeleýän ykdysady kuwwatyny has-da ýokarlandyrmaga ýardam edýär. 4-nji awgustda Aşgabatda Türkmenistanyň, Täjigistan Respublikasynyň we Özbegistan Respublikasynyň döwlet Baştutanlarynyň gatnaşmagynda ilkinji gezek geçirilen üçtaraplaýyn sammit hem öz gezeginde suw üpjünçiligi we ondan peýdalanmak, ulag, energetika ýaly özara möhüm ugurlarda bilelikdäki tagallalary birleşdirmegiň nobatdaky ädimi boldy. Bu sammitiň ähmiýeti barada häzirki günlerde hem halkara bilermenler we tejribeli hünärmenler iri internet neşirlerinde, abraýly gazet-žurnallarda öz pikirlerini paýlaşýarlar. Biz gazetimiziň şu sanynda halkara bilermenleriň birnäçesiniň Aşgabat sammiti baradaky pikir-garaýyşlaryny okyjylarymyza ýetirýäris. 

 Fernando MORAGON,
Ispaniýanyň “Diario Arbat” internet neşiriniň direktory, Özbek-ispan gatnaşyklaryny ösdürmek boýunça assosiasiýanyň ýolbaşçysy: 

 — Häzirki wagtda Merkezi Aziýa döwletleriniň goňşy ýurtlary bilen hyzmatdaşlygy hil taýdan täze derejä çykarmaga çalyşýandyklaryny görýäris. Bu, elbetde, durmuş-ykdysady ösüşiň ileri tutulýan ugurlaryna hem-de Merkezi Aziýa sebitindäki döwletleriň her biriniň milli bähbitlerine doly laýyk gelýär. Şunuň bilen baglylykda, Aşgabatda Özbegistan — Türkmenistan — Täjigistan görnüşinde ilkinji üçtaraplaýyn sammitiň geçirilmegi Merkezi Aziýada dürli ugurlar boýunça hyzmatdaşlyk etmegiň täze ugurlaryny kesgitlemekde başlangyç nokada öwrüldi.  

Aşgabat duşuşygynda üç ýurduň Prezidentleri tarapyndan ulag-logistika, suw we energetika, agrosenagat hem-de beýleki ugurlardaky hyzmatdaşlygy ösdürmek ýaly ara alnyp maslahatlaşylan meseleleriň toplumy sebitiň gün tertibiniň derwaýys we çylşyrymly meselelerini çözmäge aýratyn gyzyklanma bildirilýändigini tassyklaýar. Şunuň bilen baglylykda, şeýle görnüşdäki duşuşygyň geçirilmeginiň esasynda onuň doganlyk goňşy ýurtlaryň arasyndaky gatnaşyklary pugtalandyrmak we geljegi uly ugurlar boýunça hyzmatdaşlygy ilerletmek meselesinde özboluşly hem-de möhüm meýdança bolandygyny aýratyn bellemek gerek. 

Bu duşuşygyň esasy maksatlary — bilelikdäki tagallalaryň, şeýle-de hemmeler üçin laýyk gelýän çemeleşmeleriň netijesinde özara täsirleri ulgamlaşdyrmak we ykdysady taslamalary birleşdirmek diýip pikir edýäris.  

 Wiktoriýa PERSKAÝA,
Russiýa Federasiýasynyň Maliýe uniwersitetiniň Halkara ykdysady gatnaşyklar ylmy-barlag institutynyň direktory: 

 — Merkezi Aziýa ýurtlarynyň üçüsiniň — Türkmenistanyň, Täjigistanyň we Özbegistanyň döwlet Baştutanlarynyň gatnaşmagynda geçirilen üçtaraplaýyn Aşgabat sammiti sebitleýin hyzmatdaşlygyň barha işjeň häsiýete eýe bolýandygyny görkezdi. 

Bu sammit doganlyk üç döwletiň bilelikdäki taslamalary durmuşa geçirmek meýillerini ýüze çykarmak bilen, sebitiň, aýratyn-da, üç ýurduň çäginde netijeli hyzmatdaşlyk ulgamynyň döredilmeginde täze maksatlary öňde goýdy. Sözümizi hormatly Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň üç döwletiň çäginde Ýewraziýa yklymynyň iki bölegini birleşdirýän doly derejeli logistika merkezini döretmek üçin ägirt uly mümkinçilikleriň bardygyny belländigi bilen delillendirýäris. Bellenilişi ýaly, döwletleriň ulag diplomatiýasyny bilelikde has netijeli ugurlar arkaly amala aşyrmagy meýilleşdirilip, ol hem ýöriteleşdirilen düzümler — BMG-niň Ýewropa ykdysady komissiýasy, BMG-niň Aziýa — Ýuwaş umman sebiti üçin Ykdysady we Durmuş komissiýasy, Halkara awtomobil ulaglary birleşigi, Demir ýollaryň hyzmatdaşlyk guramasy bilen gatnaşyklary işjeň häsiýete getirer. 

Sammite gatnaşyjy ýurtlaryň döwlet Baştutanlarynyň Bilelikdäki Beýannamasynda üç ýurduň arasyndaky özara bähbitli we netijeli çözgütleri talap edýän ugurlaryň hatarynda suw serişdelerini netijeli dolandyrmak, ekologiýa, howanyň üýtgemegi, önümçilik we senagat kooperasiýasy, söwda-ykdysady gatnaşyklar hem-de beýleki ugurlara aýratyn ähmiýet berildi. Ýeri gelende ýurtlaryň arasynda amatly maýa goýum ýagdaýynyň döredilýändigini hem nygtamagymyz gerek. Bu meseleleriň ählisiniň çözgüdi kabul edilen resminamada bellenilip, olar ýakyn geljekde oýlanyşykly durmuşa ornaşdyrylar.  

 Sözümiň ahyrynda Türkmenistanyň içerki we daşarky ykdysady ösüş strategiýasynyň oýlanyşykly guralýandygyny nygtamak isleýärin. 

 Odinahon OTAHONOWA,
Özbegistan Respublikasynyň Oliý Majlisiniň Kanunçylyk palatasynyň deputaty: 

— Aşgabat sammitiniň dowamynda elektrik energiýasy pudagyny ösdürmek, şol sanda tebigy gaz, nebit önümleri, elektrik energiýasy bilen üpjünçilik hem-de sebitde energiýa çeşmeleriniň durnukly we ygtybarly bolmagyny gazanmak dogrusynda netijeli çözgütler beýan edildi. Bu bolsa, öz gezeginde, üç ýurduň arasynda özara bähbitli strategik taslamalaryň durmuşa geçirilmegine we hyzmatdaşlygyň geljegi uly bolan täze ugurlaryny ýola goýmaga şert döredýär. Muny sammitiň netijeleri boýunça kabul edilen Bilelikdäki Beýannamada göz öňüne tutulan maksatlar hem aýdyň tassyklaýar. 

Energetika ulgamy dogrusynda aýdylanda, bu, bütin dünýäde bolşy ýaly, biziň sebitimizde hem häzirki zaman çözgütlerini talap edýän wajyp ugurdyr. Şoňa görä-de, üç doganlyk döwletiň Baştutanlary gidro we ýylylyk energetikasy pudagynda bilelikdäki taslamalary durmuşa geçirmek bilen bagly meseleler boýunça hem pikir alyşdylar. Bu taslamalar ýangyçlara garaşlylygy peseltmek we gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini ulanmagy höweslendirmek strategiýasynyň bir bölegidir. Şunuň bilen baglylykda, sammitiň dowamynda Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti elektrik energiýasy bilen üpjün etmek we üstaşyr geçirmek babatda özbek-türkmen hyzmatdaşlygynyň mysalynda eýýäm netijeli gatnaşyklaryň ýola goýlandygyny we baý tejribe toplanandygyny belledi. 

Üçtaraplaýyn sammitiň netijesinde 2023-nji ýylyň ikinji ýarymynda energetika edaralarynyň ýolbaşçylarynyň derejesinde gepleşikleri geçirmek barada ylalaşyldy. Bu çözgüt nebitgaz we elektroenergetika pudaklarynda ýurtlaryň arasyndaky hyzmatdaşlygy täze basgançaklara çykarmakda möhüm ädim bolar. 

«TÜRKMENISTAN»

Beýleki habarlar

Türkmen hem özbek halklary ýakyn dostlar, ynamdar goňşular hökmünde agzybir ýaşap, umumy maksada — agzybirlige, asudalyga, ösüş arkaly parahatçylyga gulluk edýärler. Türkmenistan bilen Özbegistanyň arasyndaky şu günki gatnaşyklaryň kökleri öz gözbaşyny irki döwürlerden alyp gaýdýar we ol birek-birege hormat goýmaga, ynsanperwerlige, ynama hem ygrara daýanýar. 

Döwletara hyzmatdaşlygyň, hoşniýetli goňşuçylygyň tarypy halklarymyzyň edebi-döredijilik dünýäsinde hem giňden beýanyny tapýar. Munuň şeýledigini türkmenistanly özbek şahyry Abdulwahid Saýitmedowyň goşgusy esasynda döredilen, Özbegistanda uly meşhurlyga eýe bolan «Dost-doganlyk mukamy» aýdymynyň mysalynda-da görmek bolýar. Bu aýdym Türkmenistanda ilkinji gezek 2022-nji ýylyň noýabr aýynda Daşoguz şäherinde geçirilen Türkmen-özbek halklarynyň dostluk festiwalynda ýaňlanypdy we festiwala gatnaşyjylaryň gyzgyn söýgüsine mynasyp bolupdy:  

 Iki dogan, iki il,
Bir-birine: «Agam!» diýr,
Bir-birine: «Dogan!» diýr,
Çagalarna: «Çagam!» diýr.
Bäş müň ýylmy, on müň ýyl?
Bir saçakdan tagam iýr.
Sen şeýle berkararsyň,
Özbek-türkmen dostlugy! 

Türkmenistan we Özbegistan Garaşsyzlyk ýyllarynda gatnaşyklaryny has-da ösdürip, strategik hyzmatdaşlara öwrüldiler. Bu ugurda amala aşyrylan işleriň barşynda dürli ýyllarda hyzmatdaşlygyň hukuk esasyny kesgitleýän taryhy resminamalaryň ençemesine gol çekildi. Bu bolsa halklarymyzy has-da jebisleşdirmek bilen birlikde, döwletara hyzmatdaşlygyň, iki ýurduň söwda dolanyşygynyň ösüşinde täze mümkinçilikleri açdy. Şeýlelikde, dili, dini, medeniýeti, däp-dessurlary, taryhy bir kökden gözbaş alýan iki goňşy halkyň, dostlukly döwletleriň gatnaşyklarynda täze tapgyr başlandy. Şu nukdaýnazardan, Türkmenistanyň strategik hyzmatdaşlarynyň biri bolan Özbegistan bilen häzirki wagtda durmuşa geçirilýän we täze derejä çykarylýan gatnaşyklar barada aýratyn durup geçmek möhümdir. 

Iki ýurduň barha berkeýän hyzmatdaşlygy ugurlaryň giň gerimini öz içine alýar. Şunda, esasan-da, syýasy, söwda-ykdysady, ylmy-tehniki, ulag-aragatnaşyk we medeni-ynsanperwer ulgamlarda täzeçe çemeleşmeler bar. Mundan başga-da, strategik hyzmatdaşlyk şertnama-hukuk jähetinden-de berkidilýär. Bu bolsa özara borçnamalary talabalaýyk ýerine ýetirmegiň ýokary jogapkärçiligine düşünmäge we olary üstünlikli amala aşyrmaga itergi berýär. Başga tarapdan, özara bähbitli hyzmatdaşlyk möhüm strategik meseleler boýunça ýeke-täk we dogry pikirleriň ýüze çykmagyna getirýär. Şunda, hususan-da, sebitiň ekologik ýagdaýyny gowulandyrmak, Merkezi Aziýanyň suw baýlyklaryndan tygşytly peýdalanmak, olary goramak, döwrebap ulag geçelgelerini döretmek ýaly meseleler esasy orny eýeleýär. Üns berýän bolsaňyz, iki ýurduň döwlet Baştutanlarynyň ýokary derejede geçirýän duşuşyklarynda we olaryň çäklerindäki giňişleýin düzümdäki gepleşiklerde gozgalýan wajyp meseleler gysga wagtyň dowamynda türkmen hem özbek halklarynyň durmuşynda aýdyň beýanyny tapýar.  

Iki ýurduň gatnaşyklarynyň ýokary derejä çykmagy Gahryman Arkadagymyzyň ady hem-de köpugurly tagallasy bilen aýrylmaz baglydyr. 2007 — 2022-nji ýyllarda birek-biregiňkä ýokary derejede özara döwlet, resmi we iş saparlarynyň 25-siniň guralandygy, şol saparlaryň her biriniň hem möhüm tagallalarydyr taslamalary, ylalaşyklary öz içine alandygy bu hakykaty şeksiz tassyklaýar.  

  Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň geçen ýylyň 14-15-nji iýulynda Özbegistan Respublikasyna amala aşyran döwlet sapary türkmen-özbek gatnaşyklaryny mundan beýläk-de işjeňleşdirmegiň täze tapgyrynyň başyny başlady. Özara düşünişmek we ynanyşmak ýagdaýynda geçen gepleşikleriň dowamynda ozal gazanylan ylalaşyklary ýerine ýetirmegiň, iki döwletiň durmuş-ykdysady ösüşiniň ileri tutulýan ugurlarynyň çäklerinde hyzmatdaşlygyň häzirki ýagdaýydyr geljekki ugurlary bilen baglanyşykly meseleler öz beýanyny tapdy. Şunda Söwda-ykdysady, ylmy-tehniki we medeni hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki toparyň işi netijeli häsiýete eýedir. 

Goňşy hem dostlukly döwletleriň arasyndaky ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy ösdürmekde işewürler toparlaryna aýratyn orun degişlidir. Munuň şeýledigini geçen ýylyň 13-nji iýulynda Buharada geçirilen birinji Türkmen-özbek sebit forumynyň, Işewürlik geňeşiniň nobatdaky mejlisiniň, aýry-aýry ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, döwlet, hususy düzümleriň wekilleriniň gatnaşmagynda guralan ikitaraplaýyn duşuşyklaryň netijeleri-de aýdyň görkezdi. Bu duşuşyklar ýurtlarymyzyň arasynda söwda dolanyşygyny has-da artdyrmaga, eksport-import gatnaşyklaryny kadalaşdyrmaga, bilelikdäki maýa goýumlary rowaçlandyrmaga hyzmat eder. Şunda Türkmenistan bilen Özbegistanyň ykdysady, eksport kuwwatyna aýratyn orun degişlidir. 

2022-nji ýylyň 21-nji oktýabrynda bolsa paýtagtymyzda Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň we ýurdumyza resmi sapar bilen gelen Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýewiň arasynda gepleşikler geçirildi. Giň ugurlary öz içine alan gepleşikleriň netijeleri boýunça iki ýurduň ministrlikleriniň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň arasynda ikitaraplaýyn resminamalaryň uly toplumyna gol çekildi. Iki ýurduň döwlet Baştutanlarynyň Türkmenistan bilen Özbegistan Respublikasynyň arasynda strategik hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmak barada Jarnama gol çekmegi bolsa dostlukly gatnaşyklaryň täze belentlikleri nazarlaýandygyny alamatlandyrdy. Şol saparyň çäginde Aşgabatda “Daşkent” dynç alyş seýilgähiniň açylyş dabarasy boldy. 2018-nji ýylda bolsa özbek paýtagtynda “Aşgabat” seýilgähi açylypdy.  

Maglumatlara görä, 2022-nji ýylda türkmen-özbek söwda dolanyşygy, 2021-nji ýyldaka garanyňda 1,9 göterim ýokarlanyp, 926,3 million amerikan dollaryna barabar boldy. Elbetde, dünýäniň islendik döwleti bilen söwda dolanyşygyny ösdürmek ykdysady babatda oňyn görkezijilerden habar berýär. Şunda eksport-import gatnaşyklarynda eksportyň paýyny ýokary tutmak döwletiň ösüşi, onuň ykdysady kuwwatyny berkitmek üçin esasy şertleriň biri bolmagynda galýar. Şu babatdan alanyňda, 2022-nji ýylda Özbegistan bilen söwda dolanyşygynda Türkmenistanyň bu ýurda eden eksportynyň 731,5 million amerikan dollaryna barabar bolandygyny nygtamak zerur. Döwletimiziň goňşy ýurtdan eden importynyň ýyllyk möçberi bolsa 194,8 million amerikan dollaryna ýetipdir. 

Soňky ýyllarda söwda-ykdysady ugurda özara hyzmatdaşlyk hukuk nukdaýnazaryndan has-da berkidildi. Şonuň netijesinde, önüm öndürijilere ikitaraplaýyn ýardam we söwda pudagynda goldaw bermek üçin täze şertler döredildi. Türkmenistan bilen Özbegistan Respublikasynyň serhedinde Türkmen-özbek serhetýaka söwda zolagyny döretmek bilen baglanyşykly 2021-nji ýylyň 5-nji oktýabrynda gol çekilen hökümetara Ylalaşyk bolsa söwda-ykdysady hyzmatdaşlykda täze gözýetimleri açar. Ýakynda, has takygy, 21-nji iýulda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow degişli Karara gol çekdi. Resminama laýyklykda, Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligine Daşoguz welaýatynyň Türkmen-özbek serhetýaka zolagynda Söwda merkeziniň taslamasyny düzmek hem-de ony ýanaşyk ýerlerini abadanlaşdyryp gurmak barada öz garamagyndaky Alyjylar jemgyýetleriniň birleşikleriniň merkezi dolandyryş edarasynyň abatlaýyş-gurluşyk bölümi bilen şertnamany, daşarky eltiji elektrik, aragatnaşyk we suw üpjünçiliginiň inženerçilik ulgamlaryny gurmak şertinde baglaşmaga ygtyýar berildi. Bu Söwda merkeziniň işe girizilmegi iki ýurduň işewürleriniňdir telekeçileriniň arasyndaky hyzmatdaşlygyň berkemeginde, özara söwda dolanyşygynyň artmagynda, sebit bazarynyň deňagramlylygyny saklamakda hem-de heniz doly derejesinde ulanylmaýan mümkinçilikleriň herekete getirilmeginde ähmiýetli orny eýelär.  

Mahlasy, täze ösüş şertlerinde türkmen-özbek gatnaşyklarynyň taryhynda täze sahypalar açylýar. Bu bolsa iki doganlyk halkyň hem döwletiň rowaç geljeginiň bähbidine hyzmat edýär. 

Ysmaýyl TAGAN.

«Türkmenistan».

«Daglar ýurdy» Täjigistanda mekan tutunan täjik halky «Az dusti dur hamsoýai nazdik beh» diýip, ýakyndaky goňşynyň uzakdaky garyndaşdan has gowudygyny tekrarlaýar. Bu hakykat hem geografik, hem medeni-ruhy ýakynlyklary paýlaşýan türkmen we täjik halklarynyň köpasyrlyk dostlukly gatnaşyklarynyň mysalynda-da aýdyň açylýar. Biz Merkezi Aziýanyň günorta-gündogarynda ýerleşip, meýdanynyň 93 göterimini daglyklar tutýan Täjigistany özümize ýakyn goňşy, ygtybarly hyzmatdaş hasaplaýarys. Bu günki gün gözbaşyny müňýyllyklardan alyp gaýdýan türkmen-täjik gatnaşyklarynyň binýady döwletlerimiziň arasyndaky strategik hyzmatdaşlyk derejesinde barha pugtalandyrylýar. 

Edil adamlaryň arasynda bolşy ýaly, döwletlerem öz aralaryndaky gatnaşyklarda dosty saýlap biler. Ýöne tebigat tarapyndan berlen goňşyny öz islegiňe görä saýlap-seçip bolmaýar. Taryhyň sapaklary bolsa goňşularyň arasyndaky dostlugyň näçe berk boldugyça, adamlaryň şonça-da asuda hem abadan ýaşaýandygyny görkezip gelýär. Bu syýasat babatda-da şeýle. Şoňa görä, Merkezi Aziýanyň bäş döwletiniň jebisliginiň sebäbiniň hem hut goňşy halklaryň arasyndaky mizemez dostluk gatnaşyklarynda görülmegi tebigy ýagdaýdyr. Türkmenistanyň we Täjigistanyň arasyndaky döwletara gatnaşyklara-da hut şeýle dostlukly häsiýet mahsus. Geçen 30 ýyldan gowrak wagtyň içinde gyzyklanma bildirilýän ugurlaryň giň gerimi boýunça üstünlikli ösdürilen türkmen-täjik hyzmatdaşlygy deňhukuklylyk, hoşniýetli goňşuçylyk, özara bähbitli hyzmatdaşlyk ýaly binýatlyk ýörelgelere daýanýar. 

Islendik iki döwletiň özara gatnaşyklarynda iň ýokary derejedäki syýasy dialoga aýratyn orun degişli. Garaşsyz ösüş ýyllaryndan bäri Türkmenistanyň we Täjigistanyň Baştutanlarynyň birek-biregiňkä amala aşyran saparlary, hyzmatdaşlyk meýdançalarynyň çäginde geçiren duşuşyklarydyr resmi gepleşikleri türkmen-täjik gatnaşyklarynyň ileri tutulýan ugurlaryny anyk kesgitlemäge, bar bolan mümkinçilikleri iki dostlukly halkyň bähbidine gönükdirmäge amatly şertleri döretdi. Bu gün biziň ýurtlarymyz Birleşen Milletler Guramasynyň, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň, Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň, Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň we beýleki köp sanly düzümleriň çäginde birek-biregiň teklipdir başlangyçlaryny goldap çykyş edýärler. Şunda sebit hem-de halkara gün tertibiniň derwaýys meseleleri boýunça garaýyşlaryň gabat gelmegi bu ugurda anyk netijeleriň gazanylmagyna ýardam berýär. Täjigistanyň türkmen tarapynyň başlangyjy esasynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň kabul eden Kararnamalarynyň 20-siniň awtordaşy bolup çykyş etmegi-de bu hakykaty doly tassyklaýar. Bu gün iki döwletiň syýasy tagallalary Merkezi Aziýada parahatçylygy pugta berkidip, ony sazlaşykly ösýän sebite öwürmek maksadyna gulluk edýär.  

Türkmen-täjik gatnaşyklarynda özara bähbitlere hem-de tutuş sebitiň durnukly ösüşiniň maksatlaryna kybap gelýän syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady we medeni-ynsanperwer ugurlardaky hyzmatdaşlygy giňeltmäge möhüm ähmiýet berilýär. Ýurtlarymyzyň hemmetaraplaýyn ösüşini üpjün etmekde, iki doganlyk halkyň ýaşaýyş derejesiniň ýokarlanmagynda söwda-ykdysady gatnaşyklara aýratyn orun degişli. Däp bolşy ýaly, ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynyň önümleri, oba hojalyk harytlary, gurluşyk materiallary we himiýa senagatynyň önümleri Täjigistana iberilýän harytlaryň esasy bölegini emele getirýär. Nebitgaz, energetika, ulag kommunikasiýalary, dokma senagaty, agrosenagat toplumy we beýlekiler iki ýurduň ykdysady ulgamda alyp barýan özara hereketleriniň ileri tutulýan ugurlarydyr.  

Ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň häzirki ýagdaýyna baha bermekde, ozal gazanylan ylalaşyklaryň durmuşa geçirilişini ara alyp maslahatlaşmakda we türkmen-täjik hyzmatdaşlygyny täze derejä çykarmakda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň şu ýylyň 10-11-nji maýynda Täjigistana amala aşyran döwlet sapary aýratyn ähmiýete eýe boldy. Duşenbe duşuşygynda iki döwletiň Baştutanlary halkara düzümleriň çäklerindäki syýasy dialogy işjeňleşdirmek, Merkezi Aziýada parahatçylygy, durnuklylygy pugtalandyrmak boýunça tagallalary utgaşdyrmak, ekologiýa we howanyň üýtgemeginiň ýaramaz täsirlerine garşy hereket etmek, sebitiň suw serişdelerini oýlanyşykly peýdalanmak, Aral meselesini çözmekde bilelikdäki işleri has-da ilerletmek ýaly ugurlar boýunça özara pikir alyşdylar. Şu babatda hormatly Prezidentimiziň öňe süren teklipleriniň täjik tarapynyň goldawyna eýe bolandygyny hem bellemek gerek. Iki ýurduň Prezidentleri tarapyndan beýan edilen başlangyçlaryň saparyň jemleri boýunça kabul edilen resminamalaryň 24-sinde berkidilmegi türkmen-täjik gatnaşyklaryna özara düşünişmegiň hem-de ynanyşmagyň mahsusdygyny nobatdaky gezek äşgär edýär. 

Taryhyň, medeniýetiň, ruhy gymmatlyklaryň umumylygy türkmen we täjik halklarynyň has-da ýakynlaşmagynyň, özara düşünişmeginiň berkidilmeginiň, döredijilik gatnaşyklarynyň giňeldilmeginiň möhüm şertini emele getirýär. Şunda iki ýurtda-da medeni-ynsanperwer ugurly hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmak babatda tagalla edilmegi kökleri asyrlaryň jümmüşinden gözbaş alýan dostlukly gatnaşyklary rowaçlandyrmaga ýardam berýär. Şoňa görä, Türkmenistanda we Täjigistanda ençeme gezek özara Medeniýet günleri üstünlikli geçirildi. Täjik alymlary, medeniýet işgärleri, döredijilik wekilleri ýurdumyzda guralýan halkara forumlara, festiwallara yzygiderli gatnaşýarlar. Ýeri gelende, geçen ýylyň noýabrynda paýtagtymyz Aşgabatda hem-de Mary şäherinde Täjigistanyň Medeniýet günleriniň guralandygyny nygtamak gerek. Hormatly Prezidentimiziň ilkinji döwlet saparynyň çägindäki gepleşiklerde bolsa şu ýylyň ikinji ýarymynda Täjigistanda Türkmenistanyň Medeniýet günlerini geçirmek we bu wakanyň çäklerinde täjik hem-de türkmen halklarynyň dostluk festiwalyny bilelikde guramak teklip edildi. Munuň özi iki doganlyk halky birek-birek bilen sungat arkaly has-da ýakynlaşdyrmakda, medeni mirasyň özboluşly aýratynlyklary bilen içgin tanyşmakda uly ähmiýete eýedir. 

Bilim ulgamy strategik häsiýetli türkmen-täjik hyzmatdaşlygynyň aýrylmaz bölegi bolmagynda galýar. Bu günki gün türkmen ýaşlary Täjigistanyň abraýly bilim ojaklarynda ýokary bilim almak mümkinçiligine eýe. Häzir olaryň sany 150-ä golaýlaýar. Öz gezeginde, Türkmenistan hem Täjigistanda kowçum bolup ýaşaýan türkmenleriň wekilleri üçin Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynda ýer bölüp berýär. Täjigistanyň Hatlon welaýatynyň Dusti etrabynyň Ergeş Sultanow daýhan birleşiginde 540 orunlyk umumybilim berýän orta mekdebiň binalar toplumynyň gurluşygyna badalga berilmegi hem bilim ugurly türkmen-täjik gatnaşyklarynyň barha ilerledilýändiginden habar berýär. 

Häzirki wagtda Türkmenistan we Täjigistan hyzmatdaşlygyň ähli ugurlary boýunça döwletara gatnaşyklaryň giňeldilmegine aýratyn gyzyklanma bildirýär. Aşgabatda geçiriljek ýokary derejeli üçtaraplaýyn duşuşyk hem bu ugurda bar bolan geljegi uly mümkinçilikleri doganlyk halklaryň bähbidine gönükdirmekde möhüm ädime öwrüler. 

Aýgül RAHYMOWA.

«Türkmenistan»

21-nji iýulda sanly ulgam arkaly geçirilen Hökümet mejlisinde ýurdumyzyň daşary ýurtlarda boljak halkara forumlara gatnaşmagy, hususan-da, «EKSPO — 2025» Bütindünýä sergisine hem-de «EKSPO — 2023 Doha» halkara sergisine görülýän taýýarlyk işleri barada hasabat berildi. Hormatly Prezidentimiz bu iri sergileriň ähmiýetini göz öňünde tutup, olara gatnaşmaga guramaçylykly taýýarlyk görmegiň zerurdygyna ünsi çekdi. 

Ähli ulgamlarda ýeten belent sepgitlerini dünýä jemgyýetçiligine ýaýmak, ykdysadyýetiň eksport kuwwatyny artdyrmak we öňdebaryjy dünýä tejribesini öwrenmek maksady bilen, Türkmenistan indi birnäçe ýyl bäri «EKSPO» sergilerine işjeň gatnaşyp gelýär. Anyk aýtsak, ilkinji gezek 2010-njy ýylda Hytaýyň Şanhaý şäherinde, 2012-nji ýylda Koreýa Respublikasynyň Ýosu şäherinde, 2015-nji ýylda Italiýanyň Milan şäherinde, 2017-nji ýylda Gazagystanyň Astana şäherinde, 2021-nji ýylda Birleşen Arap Emirlikleriniň Dubaý şäherinde geçirilen «EKSPO» gözden geçirilişlerinde ýurdumyzyň mümkinçilikleri giňden açylyp görkezildi. Ýaponiýanyň Osaka şäherinde guraljak «EKSPO — 2025», Kataryň paýtagtyndaky «EKSPO — 2023 Doha» Bütindünýä we halkara sergilerine-de Bitarap Türkmenistan garaşsyz ösüş ýyllarynda bedew batly gadamlar bilen öňe barýan, dünýä syýasatynda öz sözi, öz orny bolan derejeli döwlet hökmünde gatnaşmaga häzirden ýokary derejede taýýarlyk görýär. 

 Taryhy tejribeden şu güne 

Bütindünýä «EKSPO» sergileriniň geçen taryhy ýoly bilen gyzyklananyňda, olaryň biziň häzirki gündelik durmuşymyzyň aýrylmaz bölegine öwrülen iň öňdebaryjy tehnologiýalary görkezmek hem mahabatyny ýetirmek üçin meýdança bolup hyzmat edendigine göz ýetirmek bolýar. 1851-nji ýylda Londonda geçirilen ilkinji «EKSPO» sergisi gatnaşýan ýurtlaryň sany boýunça bu çäräniň bada-bat Bütindünýä forumyna öwrülmegini şertlendirdi. Bu sergiler ilkibaşda diňe senagat rewolýusiýasynyň gazananlaryny, täze oýlap tapyşlary köpçülige ýetirmek bilen çäklenen bolsa, soň-soňlar adamzadyň geljegi üçin bilelikde hereket etmek, häzirki zaman dünýäsiniň derwaýys meseleleriniň çözgüdini tapmak ýaly ynsanperwer maksatlara ýetmegi esasy ugruna öwürdi. Kabul edýän ýurduň mümkinçiliklerine we kesgitlenen şygara görä, her 5 ýyldan bir gezek geçirilýän bu ählumumy gözden geçirilişler biri-birinden düýpli tapawutlanýan bolsalar-da, Ýer ýüzünde abadan ýaşaýşyň rowaçlanmagyna goşant goşmak hyjuwy olary bir maksada birleşdirýär. «Ähli halklaryň senagat harytlarynyň beýik sergisi» adyny alan ilkinji «EKSPO» sergisinden başlanan däbi dowam etdirip, 2025-nji ýylda estafeta taýajygyny alýan Osakada guraljak nobatdaky forumyň «Ýaşaýşymyz üçin geljegiň jemgyýetini döredýäris» diýen şygary hem muny doly tassyklaýar.  

Elbetde, «EKSPO» sergileriniň dünýä döwletleriniň taryhy we şu güni, ykdysady mümkinçilikleridir gazananlary bilen tanyşmaga ýardam edýändigi hakykat. Ýöne olar kabul edýän ýurtlara miras galdyrýan meşhur binalary bilenem has ýatda galyjy bolýar. Londonyň Hrustal köşgi, Parižiň Eýfel diňi, Çikagonyň «Uly syn ediş hiňňildigi»... hut «EKSPO» sergileriniň geçirilen döwründe gurlan desgalardyr. Dubaýdaky «EKSPO — 2020-niň» açylyş dabarasynyň geçirilen ýeri bolan «Al Wasl» dabaralar merkezi hem dünýäde iň uly sütünsiz gümmez hökmünde taryha girdi. Ilkinji telewizoryň, kompýuteriň, telefonyň, radionyň, tikin maşynynyň, hatda mekgejöwen patragydyr üwmejiňem dürli ýyllardaky şu hili sergilerde hödürlenip, köpçülikleýin ykrar edilendiginden köpimiz habarly bolsak gerek. Bir sözde aýdylanda, «EKSPO» sergileri adamzat ösüşiniň ýyl ýazgysydyr. Olarda dünýä döwletleriniňdir halklarynyň siwilizasiýalaşmaga tarap aýgytly ädimleri jemlenýär.  

 Geljegiň jemgyýetini gurmaga çagyryş 

Mälim bolşy ýaly, «EKSPO — 2025» Bütindünýä sergisi Ýaponiýanyň Osaka şäherinde 2025-nji ýylyň 13-nji apreli — 13-nji oktýabry aralygynda geçiriler. 184 günläp dowam etjek bu iri gözden geçiriliş tutuş dünýä boýunça dürli-dürli gymmatlyklary ileri tutýan millionlarça adamyň özara gatnaşyklaryny ösdürmäge ýardam eder. Onuň şygary bolsa adamlaryň öz isleýän geljegini gurmak hakyndaky arzuwlaryny goldamak üçin durnukly jemgyýeti kemala getirmek babatda halkara bileleşigiň tagallalaryna itergi bermäge gönükdirilendir.  

«EKSPO — 2025-iň» geçiriljek meýdançasy Osakanyň kenarýakasyndaky Ýumeşima emeli adasynda ýerleşýär. Aslynda, Osaka-Kansaý sebiti ilkinji ýapon döwletiniň dörän mekany bolup, ol taryhy syýahatçylyk, milli aýratynlyklardyr ýadygärlikler bilen tanyşmak üçinem giň mümkinçilikleri açýar. Öňde boljak sergi «Durmuşy halas etmek», «Durmuş mümkinçiliklerini giňeltmek», «Durmuşy birleşdirmek» atly üç mowzukda guralyp, Türkmenistanyň milli pawilýony «Durmuş mümkinçiliklerini giňeltmek» bölüminde ýerleşdiriler. Şunda hormatly Prezidentimiziň degişli Karary bilen, Günüň dogýan ýurdunda geçiriljek Bütindünýä sergisinde ýurdumyzyň milli pawilýonyny gurmagyň «Belli» hojalyk jemgyýetine ynanylandygyny hem nygtamak gerek. Onuň, ozalky ýyllarda bolşy ýaly, millilik bilen döwrebaplygyň özboluşly sazlaşygyny emele getirip, myhmanlary türkmen topragyna gaýybana syýahata alyp gaýtjakdygyny häzirden ynamly aýdyp bileris. 

 «Ýaşyl» ösüş — hemmeleriň islegi 

«Ýaşyl» çöl, Has gowy daşky gurşaw» şygary astynda 60-a golaý ýurduň gatnaşmagynda geçiriljek «EKSPO — 2023 Doha» Halkara sergiler edarasy tarapyndan ykrar edilen ýöriteleşdirilen sergidir. Ýeri gelende bellesek, şu hili forumlar her 5 ýyldan bir gezek geçirilýän iki sany Bütindünýä «EKSPO» sergisiniň aralygynda guralyp, 3 aýlap dowam edýär. Olar, adatça, ekologiýa, energetika, saglygy goraýyş, ylym we tehnologiýa ýaly anyk mowzuklara bagyşlanýar. «EKSPO — 2023 Doha» halkara sergisiniň şygary hem dünýä jemgyýetçiligini çölleşmäni azaltmak boýunça innowasion çözgütleri öwrenmäge we kabul etmäge höweslendirmek maksady bilen saýlanyp alyndy. Türkmenistanyň bu iri foruma gatnaşmagy bilen bagly meseleler bolsa ýurdumyzyň Söwda-senagat edarasynyň başlygynyň ýolbaşçylygyndaky türkmen wekiliýetiniň golaýda Katara amala aşyran iş saparynyň çäginde ara alnyp maslahatlaşyldy. 

«EKSPO — 2023 Doha» sergisi şu ýylyň 2-nji oktýabryndan geljek ýylyň 28-nji marty aralygynda guralar. Alty aýlap dowam etjek bu gözden geçiriliş Ýakyn Gündogar we Demirgazyk Afrika ýurtlarynda ilkinji gezek geçirilýän halkara bagbançylyk sergisi hökmünde taryha girer. Täsin «Al Bidda» seýilgähinde 1,7 million inedördül metr meýdanda guraljak sergä 3 million adamyň baryp görmegine garaşylýar. Türkmen wekiliýetiniň Katarda geçiren gepleşikleriniň jemleri boýunça Türkmenistanyň «EKSPO — 2023 Doha» halkara sergisine gatnaşmagy hakynda Ylalaşyga gol çekildi. Munuň özi «ýaşyl» ösüşiň giň ugurlary — tebigy serişdeleri we daşky gurşawy goramak, çölleşmäniň öňüni almak, suw serişdelerini tygşytlamak, gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri, «ýaşyl» şäher bilen bagly ugurlarda innowasiýalarydyr bilimleri alyşmakda, öňdebaryjy tejribeleri öwrenmekde ýurdumyz üçin möhüm ähmiýete eýedir.  

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, Türkmenistanyň Bütindünýä sergilerine, forumlara gatnaşmagy ýurdumyzda halkara bileleşige özüniň gazanýan üstünliklerini giňden görkezmäge we dürli ulgamlarda dünýäniň öňdebaryjy tejribesi bilen tanyşmaga, daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygyň çägini giňeltmäge mümkinçilik berýär. Şunda 21-nji iýulda geçirilen Hökümet mejlisinde ýokarda agzalan sergilere gatnaşmaga taýýarlyk görmek meseleleri bilen birlikde, döwlet Baştutanymyzyň garamagyna «Türkmenistanyň halkara sergi işini ösdürmegiň 2024-2025-nji ýyllar üçin Konsepsiýasynyň» taslamasyny işläp taýýarlamak baradaky teklibiň hödürlenendigini hem nygtamak gerek. Resminamada bu ugurda özara gatnaşyklaryň maksatlary, wezipeleridir esasy ugurlary kesgitleniler.  

 * * * 

 Bitarap Türkmenistan ählumumy derejede guralýan iri sergilerdir forumlara gatnaşmaga parahatçylygyň we ösüşiň bähbidine hoşniýetli başlangyç hökmünde garaýar. Zeminiň çar künjeginde geçirilýän «EKSPO» sergilerinde milli pawilýonlarymyzyň ýaýbaňlandyrylmagy bolsa ýurdumyzyň geçmişi hem şu güni, senagat-innowasion mümkinçilikleri, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesi hakynda ygtybarly maglumatlary ýaýratmakda, umuman, Garaşsyz Watanymyzyň hakyky keşbini dünýä jemgyýetçiligine tanatmakda örän ähmiýetlidir. 

Aýgül RAHYMOWA.

«Türkmenistan»

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow şu ýylyň 15-16-njy sentýabrynda Samarkantda geçiriljek Şanhaý Hyzmatdaşlyk Guramasynyň nobatdaky sammitine hormatly myhman hökmünde gatnaşar. 

26-njy awgustda hormatly Prezidentimiziň Aşgabada gelen Özbegistan Respublikasynyň daşary işler ministriniň wezipesini ýerine ýetiriji W.Norow we Özbegistan Respublikasynyň Prezidentiniň ýanyndaky Howpsuzlyk geňeşiniň sekretarynyň orunbasary, Özbegistan Respublikasynyň Prezidentiniň daşary syýasat meseleleri boýunça Ýörite wekili A.Kamilow bilen geçirilen duşuşygynda nygtalyşy ýaly, türkmen döwletiniň Baştutanynyň Şanhaý Hyzmatdaşlyk Guramasynyň nobatdaky sammitine hormatly myhman hökmünde gatnaşmagy sebitleýin howpsuzlygy üpjün etmekde özara gatnaşyklaryň ösdürilmegini şertlendirer. 

Şular barada aýdyp, özbek myhmanlary köptaraplaýyn döwletara gatnaşyklary ösdürmekde, ikitaraplaýyn derejede bolşy ýaly, sebitleýin derejede özara düşünişmek we birek-birege goldaw bermek ýörelgeleriniň berkidilmegi üçin möhüm şert hökmünde syýasy hyzmatdaşlygy pugtalandyrmakda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň möhüm orun eýeleýändigini bellediler. 

«Türkmenistan»

Düýn «Awaza» kongresler merkezinde öz işine başlan deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat durnukly ösüş üçin ulag ulgamyny maliýeleşdirmek, bu ugurda geljek üçin anyk çelgileri kesgitlemek boýunça özboluşly pikir alyşma meýdançasyna öwrüldi. Onuň dowamynda dünýä döwletlerinden degişli ministrler, ulag ugurly ýöriteleşen halkara düzümleriň ýolbaşçylary hem adaty, hem onlaýn usulda çykyş edip, öz pikir-garaýyşlaryny beýan etdiler. Biz olaryň käbiriniň beren gürrüňlerini okyjylarymyza ýetirmegi makul bildik. 

 Rabab FATIMA,
BMG-niň Baş sekretarynyň orunbasary, BMG-niň az ösen döwletler, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler hem-de ösüp barýan kiçi ada döwletler boýunça Ýokary wekili: 

 — Türkmenistan durnukly ulag ulgamyny kemala getirmek boýunça halkara başlangyçlary yzygiderli öňe sürmek bilen, bu ugurda netijeli iş alyp barýar. Şu günki maslahaty kabul edýändigi üçin hem ýurduň Hökümetine hoşallyk bildirýärin.  

Geografik taýdan ýerleşişi bilen baglylykda, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler üçin ulag we üstaşyr geçelgeler ägirt uly ähmiýete eýedir. Jemi içerki önümde daşary söwda garaşlylyk ortaça 42 göterim bolýan bolsa, bu ýurtlarda ol, takmynan, 45 göterime deňdir. Söwdanyň ýokary bahasy bolsa olaryň ulag infrastrukturasynda bar bolan ýetmezçiliklere baglydyr. Şuňa çäk taýdan deňiz portlaryndan uzakda ýerleşmek, aralyklaryň uzakdygy zerarly üstaşyr geçirmek üçin bahalaryň ýokary bolmagy, sebit we ählumumy söwda gatnaşyklaryna doly derejede gatnaşmak bilen bagly netijeli mehanizmleriň ýetmezçilik etmegi hem öz täsirini ýetirýär.  

Deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ulag arabaglanyşygyny işjeňleşdirmek üçin, esasan, 5 ugur boýunça iş alyp barylsa, netijeli bolar diýip hasap edýäris. Şunda, ilkinji nobatda, ulag düzümleriniň «fiziki» meselelerini aradan aýyrmak, onuň ähli düzgünlerini iş prosesinde ulanmak zerurdyr. Işjeň ösýän sebit hökmünde bu ugurda Merkezi Aziýada belli bir derejede anyk sepgitlere ýetildi: köp sanly üstaşyr ulag geçelgeleri döredilip, olar arkaly sebitiň ýurtlary Aziýany we Afrikany beýleki yklymlar bilen baglanyşdyrýan logistik halka bolup çykyş edýärler.  

Ikinjiden, kadalaşdyryjy düzgünleri hem-de resminamalary kämilleşdirmek, şeýle-de deňze çykalgasy bolmadyk döwletler üçin amatly geçelgeleri guramakda ulgamlaýyn infrastrukturalary döretmek gerek. Munuň üçin bolsa bu sanawa girýän ýurtlara halkara konwensiýalardyr sebitleýin ylalaşyklary tassyklamak we olary netijeli durmuşa geçirmek möhüm ugur hasaplanýar. Üçünjiden, ulag ulgamyny giň möçberde sanlylaşdyrmaly. Howpsuz, döwrebap, has elýeterli düzümleri döretmek üçin logistikada «akylly» ulaglaryň, nou-haularyňdyr tehnologiýalaryň işjeň ornaşdyrylmagy, öz gezeginde, harytlardyr hyzmatlaryň akymyny giňeltmäge mümkinçilik berer. Şu işleriň binýadynda deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň arasyndaky hyzmatdaşlyk arkaly berkidilen durnuklylygyň we ygtybarlylygyň üpjün edilmegi, ýokary tehnologiýalar ulgamynda özara bähbitli hyzmatdaşlygyň ýola goýulmagy dördünji ugur bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Maýa goýumlar bolsa ýokarda agzalan ugurlaryň ählisini herekete getirmekde aýgytlaýjy şert bolup çykyş edýär. Şu işleriň üstünlikli ýerine ýetirilmegi deňze çykalgasy bolmadyk döwletlerde döwrebap tehniki mümkinçilikleridir ösen ulag düzümlerini kemala getirmäge ýardam berer.  

 Kollen Wiksen KELAPILE,
Deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň bütindünýä toparynyň başlygy, Botswana Respublikasynyň BMG-niň ýanyndaky hemişelik wekili: 

 — Deňze çykalgasy bolmadyk döwletler koronawirus pandemiýasyndan ozal hem öz ösüşinde käbir kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýardylar. Olar daşary ýurtlara ýükleri ugratmak ýa-da kabul etmek üçin üstaşyr hyzmatlara adatdakydan iki esse köp çykdajy edýärler. Häzirki wagtda bu döwletleriň öňündäki şeýle çylşyrymly ýagdaýlary ýeňip geçmäge giň gerimli üstaşyr ulag geçelgelerine elýeterliligi bolan ýurtlaryň goldawy öz oňyn täsirini ýetirip biler.  

Şunda ulag düzümlerine, ilkinji nobatda, demir ýol ulaglaryna gysga we uzak möhletli maýa goýumlaryň goýulmagy hem aýratyn ähmiýete eýedir. Çünki az çykdajy talap edýändigi we zatlary barmaly ýerine ýetirmekde kän wagt sarp edilmeýändigi sebäpli, demir ýol ulagy bu ugurda özara baglanyşygy berkitmekde durnukly çeşme bolup hyzmat edýär. Galyberse-de, COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde ykdysadyýeti dikeltmek we geljekki durmuş-ykdysady ösüş üçin deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlara üstaşyr geçirýän döwletlere wekilçilik edýän ygtybarly hyzmatdaşlar hem örän zerurdyr.  

 Buri KARIMOW,
Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygyna agza ýurtlaryň Ýolçularynyň hökümetara geňeşiniň başlygy: 

 — Biz Awazada guralýan deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki nobatdaky halkara maslahata 2016-njy ýylyň noýabrynda Türkmenistanda geçirilip, «Aşgabat prosesi» adyny alan BMG-niň Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatynyň hakyky dowamy hökmünde garaýarys. Geografik taýdan örän amatly çäkde ýerleşendigi bilen baglylykda, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň agza ýurtlary möhüm ulag ulgamlarynyň ikisiniň — Ýewropa bilen Aziýanyň arasynda baglanyşdyryjy halka bolup çykyş edýärler. Hut şu şertler hem Hereketleriň Wena maksatnamasyny işläp taýýarlamakda we ony durmuşa geçirmekde aýgytlaýjy çözgütleri kabul etmäge mümkinçilik berdi. Ilkinji nobatda, ýükleri üstaşyr geçirmekde, serhetdeş döwletleriň arasyndaky ulag düzümlerini gowulandyrmakda, halkara ulag ýollarynyň durmuş-ykdysady infrastrukturalaryny kämilleşdirmekde uly işler bitirildi. Ulag ulgamy boýunça Arkalaşygyň çägindäki ýurtlarda, şol sanda Türkmenistanda hem yzygiderli tagallalar durmuşa geçirilýär.  

GDA gatnaşyjy döwletleriň arasynda söwda gatnaşyklaryny işjeňleşdirmekde we olaryň ykdysady ösüşini ilerletmekde erkin ykdysady zolaklar örän möhüm orny eýeleýär. Şoňa görä-de, biziň geňeşimiz öz ygtyýarlyklarynyň çäginde dürli görnüşli çäreleri guramak arkaly şu ugurda iş alyp barýar. Gynansak-da, koronawirus pandemiýasy biziň üçin köp sanly kynçylyklary döretdi, muňa garamazdan, ulagyň dürli görnüşlerinde, dürli ýurtlaryň serhetlerini geçip gelmek arkaly men şu halkara maslahata gatnaşmaga mümkinçilik aldym. Ýolugra synlanyňda, serhetlerde ýolagçy we ulag gatnawlarynyň azlygyny, üstaşyr geçirilýän ýükleriň gözegçilik-geçiriş nokatlarynda eglenýändigini görmek bolýar. Hut şoňa görä-de, döwletleriň çäginde erkin ykdysady zolaklary döretmek, döwrüň zerurlyklaryny nazar alyp, Demirgazyk — Günorta ulag geçelgesini hem awtomobil hem demir ýol ulaglary arkaly ösdürmek örän möhümdir. Şu ugurdaky işlere Arkalaşygyň ýurtlarynyň ählisi, şol sanda Merkezi Aziýa döwletleri, Russiýa Federasiýasy-da uly gyzyklanma bildirýär. Munuň özi tutuş adamzat üçin erkin hereket etmek ýaly esasy şertleriň birini üpjün etmäge mümkinçilik berer.  

 Wadim ZAHARENKO,
Halkara awtomobil ulaglary birleşiginiň Ýewraziýadaky hemişelik wekilhanasynyň ýolbaşçysy:  

 — Türkmenistanda Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda guralýan deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ulag ministrleri derejesindäki halkara maslahata gatnaşyp, häzirki ýeňil bolmadyk şertlerde ulag ulgamyny durnukly ösdürmek bilen bagly wekilçilikli pikir alyşma meýdançasynyň başynda ýene-de jemlenýändigimize örän şat. Men bir aý mundan ozal hem Aşgabatda üstaşyr ulag geçelgelerine bagyşlanan iri foruma gatnaşdym we çykyş etdim.  

Bu maslahat biziň hemmämiz üçin-de aýratyn ähmiýete eýe. Onuň çäklerinde Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna barlyp görülmegi sebitiň bu iri ulag düzüminiň mümkinçiliklerini giňden öwrenmäge amatly şertleri döretdi. Şeýle çäreleriň yzygiderli guralmagy anyk teklipleriň durmuşa geçirilmegi, kooperasion gatnaşyklaryň mundan beýläk-de giňeldilmegi, ulag-logistik mümkinçilikleriň ösdürilmegi babatda täze gözýetimleri açýar. Munuň özi diňe bir Türkmenistan üçin däl, eýsem, tutuş sebitde ulag ulgamynyň işini işjeňleşdirmek nukdaýnazaryndan juda möhümdir. Şunda durnukly ulag ulgamyny kemala getirmekde Türkmenistan tarapyndan halkara derejede öňe sürülýän başlangyçlaryň ähmiýetine aýratyn ünsi çekmek zerurdyr. Maslahat geljek üçin bilelikdäki tagallalary utgaşdyrmakda, deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň arasynda üstaşyr ulag geçelgelerini işjeňleşdirmegiň anyk ýollaryny kesgitlemekde netijeli meýdança bolup hyzmat edýär. 

Ýazga geçiren Aýgül RAHYMOWA. «Türkmenistan».

Surata düşürenler Ilaman ÇÜRIÝEW, Hasan MAGADOW.

Türkmen deňiz ýakasynda halkara pudaklaýyn maslahatyň çärelerine badalga berildi 

 Awaza, 14-nji awgust (TDH). Şu gün köp sanly daşary ýurtly myhmanlary göwnaçyk kabul edýän türkmen deňiz kenarýakasynda birnäçe serginiň açylyşy boldy. Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatyň çäklerinde guralan sergiler ulag toplumynda we logistikada gazanylan üstünlikleri, hödürlenilýän häzirki zaman hyzmatlarynyň giň gerimli görnüşlerini görkezýär. 

Ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygyny pugtalandyrmak hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow tarapyndan yzygiderli durmuşa geçirilýän döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Ýurdumyzda geçirilýän ugurdaş pudaklaýyn forumlar döwletara söwda-ykdysady hem-de medeni-ynsanperwer gatnaşyklary ösdürmekde möhüm orun eýeleýän bu ulgamda hyzmatdaşlygyň ýygjamlaşdyrylmagyna gönükdirilendir. 

Häzirki zaman şertlerde ulag-kommunikasiýalar dünýä hojalyk gatnaşyklarynyň durnuklylygyna we sazlaşyklylygyna gönüden-göni täsir edýän dünýä ykdysadyýetiniň esasy ugurlarynyň biridir. Şoňa görä-de, Türkmenistanyň ulag ulgamynda özara bähbitli hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge gönükdirilen netijeli başlangyçlarynyň wajypdygy hem-de şolara uly isleg bildirilýändigi aýdyňdyr. 

Hazarda netijeli hyzmatdaşlygy berkitmek Türkmenistanyň oňyn Bitaraplyga, hoşniýetli goňşuçylyga we “Açyk gapylar” syýasaty ýörelgelerine esaslanan daşary syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda durýar. Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda ýurdumyz gadymy Hazaryň köptaraply ägirt uly mümkinçiligini amala aşyrmaga uly goşant goşup, onuň parahatçylygyň, dostlugyň we ylalaşygyň deňzi derejesini pugtalandyrmaga ýardam berýär. 

Şu günki geçirilen çäreleriň maksatnamasynyň çäklerinde myhmanlar we foruma gatnaşyjylar üçin Türkmenbaşy şäheriniň Halkara howa menzilinde sergi guraldy. Bu sergi raýat awiasiýasynda iri möçberli taslamalar barada gürrüň berýär. 

Gürrüň täze howa menzilleriniň, terminallaryň, inženerçilik-tehniki maksatly desgalaryň gurluşygy bilen birlikde, ozalky bar bolanlarynyň durkuny täzelemek we döwrebaplaşdyrmak barada hem barýar. Mysal üçin, häzirki wagtda paýtagtymyzyň Halkara howa menzilinde angar toplumyny gurmak boýunça işler dowam edýär. 

Bu ýerde paýtagtymyzyň hem-de ýurdumyzyň welaýat merkezleriniň Halkara howa menzilleriniň, Jebel we Kerki howa menzilleriniň, “Türkmenhowaýollary” agentliginiň, “Türkmenistan awiakompaniýasy” açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň, şeýle hem daşary ýurtlaryň birnäçe awiakompaniýalarynyň wekilhanalarynyň sergi bölümleri görkezildi. 

Raýat awiasiýasynyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň kämilleşdirilmegine uly ähmiýet berlip, iň täze uçarlar we dikuçarlar satyn alynýar, ýokary derejeli işgärler taýýarlanylýar, ozalky bar bolan howa menzilleri döwrebaplaşdyrylýar hem-de täze howa menzilleri gurulýar. Ine, 2010-njy we 2018-nji ýyllarda Türkmenbaşy we Türkmenabat şäherlerinde Halkara howa menzilleri ulanylmaga berildi. 2016-njy ýylda Aşgabadyň Halkara howa menziliniň täze toplumynyň açylyş dabarasy geçirildi. 2021-nji ýylyň iýun aýynda Lebap welaýatynyň Kerki şäherinde Halkara howa menzili ulanylmaga berildi, iýul aýynda bolsa Jebel şäherçesinde täze howa menziliniň gurluşygyna badalga berildi. 

Bu gün paýtagtymyzyň howa menzili bilen birlikde, ýurdumyzyň welaýatlaryndaky howa menzilleri hem islendik görnüşli we islendik ýük göterijiligi bolan uçarlary kabul edip bilýärler. 

Ýurdumyzda gurulýan howa menzilleriniň ählisiniň, ilkinji nobatda, uçuşlaryň howpsuzlygyny üpjün etmek we ýolagçylara ýokary derejeli hyzmat etmek babatda häzirki zaman talaplaryna hem-de halkara ölçeglere doly kybap gelýändigini, “Thales” fransuz kompaniýasynyň öňdebaryjy radionawigasiýa enjamlary bilen üpjün edilendigini bellemek gerek. 

Häzirki wagtda dürli ýurtlaryň arasynda howa gatnawlaryny ýola goýmak boýunça degişli işler alnyp barylýar. Munuň özi ykdysady gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagyna ýardam eder. Howa nawigasiýasy düzümleriniň ösdürilmegi hem-de awiaýolagçylara hyzmat etmekde hil derejesiniň ýokarlandyrylmagy babatda täze tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna aýratyn ähmiýet berilýär. Şoňa görä-de, milli awiasiýamyz möhüm orun eýeläp, ýurdumyzyň ykdysadyýetine köp derejede uly täsirini ýetirýär. 

 Günüň ikinji ýarymynda Türkmenbaşy şäheriniň Halkara deňiz portunyň Ýolagçy-parom terminalynyň birinji gaty giň gerimli sergini guramak üçin meýdança öwrüldi. Bu terminal täsin innowasion desga bolup, onuň enjamlaşdyrylyşynda iň öňdebaryjy inženerçilik çözgütleri ulanyldy. 

Günbatar sebite bildirilýän ählumumy gyzyklanma birnäçe wajyp ýagdaýlar bilen şertlendirilendir. Şolaryň hatarynda Hazar deňzi aýratyn orun eýeleýär. Onuň ähmiýetliligi Hazaryň geosyýasy hem-de geoykdysady ýagdaýlaryň esasy merkezleriniň birine okgunly öwrülýändigi nazarda tutulyp, geografiýa taýdan ýerleşmeginiň çäklerinden çykýar. Bu ýerde deňiz, guryýer we howa ýollaryny özünde birleşdirýän dünýä derejeli iri ulag-üstaşyr halkasy kemala gelýär. 

Şoňa görä-de, serginiň baş wezipesi Türkmenistanyň ulag düzümleriniň kuwwatyny, Hazar sebitine ulaglaryň dürli görnüşleri arkaly iri göwrümli we uly agramly ýükleri getirmegiň aýratynlyklaryny, olary Merkezi Aziýanyň beýleki döwletlerine üstaşyr ibermegi, şol sanda biziň ýurdumyzyň çäklerinden geçirip, deňze çykalgasy bolmadyk döwletlere iberilýändigini görkezmekden ybaratdyr. 

Sergi bilen tanyşmaga başlamazdan ozal, öňde boljak halkara maslahata gatnaşyjy daşary ýurtlular we myhmanlar üçin portuň desgalary boýunça tanyşdyryş syýahaty guraldy. Şol ýerde olar häzirki zamanyň öňdebaryjy tejribesi we sanly ulgamlary arkaly terminallaryň alyp barýan işlerini synladylar, şol işler öňde goýlan wezipeleriň takyk, dessine we ýokary hilli ýerine ýetirilmegini üpjün edýär. 

Monitorlaryň ekranlarynda Türkmenbaşy şäheriniň Halkara deňiz portunyň aýratynlyklary baradaky wideoşekiller, ýurdumyzyň ulag ulgamy bilen birlikde, tutuş milli ykdysadyýetimizi ösdürmegiň möhüm ýagdaýy bolup durýan onuň ähli terminallarynyň işleýşi görkezilýär. 

Türkmenbaşy şäheriniň Halkara deňiz portunyň düzümine parom, ýolagçy terminallary, “Balkan” gämigurluşyk we abatlaýyş zawody, şeýle hem ulag üpjünçiligi: estakadaly ýol aýrytlary bolan awtoulag ýollary we demir ýollar bilen birlikde, kenar düzümine degişli köp sanly desgalar girýär.  

 Portuň iň uly desgalarynyň biri umumy ýük terminaly bolup, onuň kuwwatlylygy ýylda ortaça 4 million tonna ýük geçirijiliginden ybaratdyr. Ol dürli gurluşyk serişdelerini, polat, demir, agaç materiallary, ulaglary, enjamlary we beýlekileri kabul etmäge hem-de ibermäge niýetlenendir. Bu terminalyň gämi duralgasynyň ýanynda ýük göterijiligi 5 müň tonna bolan birnäçe gämiler bilen bir wagtyň özünde iş alyp baryp bolýar. Ýükleri ýüklemek we düşürmek üçin kuwwatly rels we mobil port kranlary hyzmat edýär. 

Portuň konteýner terminalynyň bir wagtyň özünde 12 gäminiň ýüküni kabul etmäge mümkinçiligi bar. Bu ýerde ýükleri ýüklemek we düşürmek bilen bir hatarda, ýörite ammarlarda dänäni saklamak mümkinçiligi üpjün edildi. Port ýükler bilen iş alyp barmak üçin iň täze enjamlara hem-de ýük götermäge niýetlenen ýörite ulag tehnikasyna eýedir. Mysal üçin, konteýner terminalynda öndürijiligi sagatda 25 TEU bolan “gämi-kenar” (STS) görnüşli duralga ýük ýükleýjileri işleýär. Şu ýerde hem wezipesine ýükleri niýetlenen ugurlary boýunça paýlamak işi girýän baş paýlaýjy merkez bar. 

Ürgün ýük terminaly dürli çig mal serişdelerini, nebithimiýa önümlerini, klinkeri, demir magdanyny, boksiti, alýuminini, kömri, iýmleri, dökünleri, şeýle hem dänäni, gant şekerini, duzy we beýlekileri ýüklemek üçin niýetlenendir, olary saklamak üçin bolsa ammarlar we bunkerler guruldy. 

Gämileri dolandyryş merkezi porta girýän gämileriň nawigasiýasyny howpsuz üpjün etmek üçin guruldy hem-de Halkara deňiz guramasy tarapyndan teklip edilen dünýä ölçegleriniň derejesindäki häzirki zaman nawigasiýa enjamlary bilen enjamlaşdyryldy. 

Ýolagçy terminalynyň binasy 600 orunlykdyr. Bu ýerde migrasiýa we pasport gözegçiligi, beýleki zerur bolan düzgün-kadalar häzirki zaman derejesinde guralypdyr. Şeýle hem portda myhmanhana, söwda we dynç alyş merkezleri göz öňünde tutulandyr. 

Türkmenbaşy şäheriniň Halkara deňiz portunyň ýolagçy terminalynyň mümkinçilikleri, bu ýerde syýahatçylaryň oňaýlylygy we işgärleriň işlemegi üçin döredilen şertler ugurdaş düzümlere bildirilýän talaplara doly laýyk gelýär. 

Umuman, awtomobil we ýolagçy parom terminalynyň umumy meýdany 230 müň inedördül metr bolup, onuň duralgasynda birbada iki gämi ýerleşip bilýär. Ol bir ýylda 300 müň ýolagça we 75 müň treýlere hyzmat edip bilýär. 

Polipropileni saklamak we ýüklemek boýunça ýöriteleşdirilen terminal barada aýdylanda bolsa, bu önüm Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda öndürilýän nebit önümleriniň sanawynda esasy orunlaryň birini eýeleýär. Ol dünýä bazarlarynda uly islegden peýdalanýar, munuň şeýledigine bolsa, hususan-da, Döwlet haryt-çig mal biržasynda baglaşylýan köp sanly şertnamalar şaýatlyk edýär. Türkmen polipropilenini Ýaponiýa, Russiýa, Türkiýe, Eýran, Özbegistan, Azerbaýjan we beýleki ýurtlar sarp edýär. Eksport harydyň agramly bölegi deňiz bilen daşalýar. 

Bir söz bilen aýdylanda, Halkara deňiz portunyň işi Merkezi Aziýada ulag-üstaşyr geçelgesi hökmünde Türkmenistanyň eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga ýardam edýär. Diýarymyzyň ulag-logistika düzüminiň döwrebaplaşdyrylmagy Ýewraziýa giňişliginde durnukly ösüşe, howpsuzlygy berkitmek işinde täze gözýetimleri açýar. Bu bolsa asyrlaryň dowamynda ýurtlary hem-de halklary birleşdiren Beýik Ýüpek ýoluny täze görnüşde dikeltmekde aýratyn ähmiýete eýedir. 

Munuň aýdyň mysaly hökmünde “Türkmenawtoulaglary”, “Türkmendemirýollary”, “Türkmendeňizderýaýollary” agentlikleriniň sergide görkezen köp sanly diwarlyklaryny agzap bolar. Olarda ýükleri daşamakda we ýolagçylary gatnatmakda islegleriň kanagatlandyrylmagyny, şeýle hem Diýarymyzyň bu ugurda iş alyp barýan wekillerini içerki we daşarky bazarlarda ulag işlerinde we hyzmatlarda bäsdeşlige ukyplylygyny, innowasion işjeňlik üçin şertleri döretmegi üpjün etmäge gönükdirilen ýokary netijeli ulag düzümleriniň kemala gelýändigi beýan edilýär. 

Demirýol ulaglary ulgamynyň teklipleri, döwletiň içinde we halkara gatnawlarynda demir ýollara niýetlenen ulgamlar hem-de enjamlar, şeýle hem utgaşykly gatnawlar ulgamy, ekspeditorlaryň we gatnadyjylaryň hödürleýän hyzmatlarynyň teklipleri, ulag terminallary we beýlekiler üns merkezinde boldy. 

Baý serişde kuwwatyna eýe bolan Türkmenistanyň dünýä ulgamyna işjeň goşulyşmagy häzirki günüň möhüm wezipesidir. Üstaşyr akymlaryň logistikasynda Watanymyzyň kuwwaty Gazagystan — Türkmenistan — Eýran transmilli polat ýoly bolan Demirgazyk — Günorta ulag geçelgesiniň esasy böleginiň, Amyderýanyň üstünden gurlan häzirki zaman demirýol we awtomobil köprüleriniň, Aziýa halkara ulag geçelgesiniň ilkinji nobatdakysy bolan Kerki — Ymamnazar — Akina demir ýolunyň şu ýerde ýerleşýändigi nazara alnanda, haýran galdyrýar. 

Bu ugurlaryň sebitiň ýurtlarynyň dostluk hem-de hyzmatdaşlyk ýoluna, ygtybarly ulag geçelgesine öwrüljekdigi gürrüňsizdir, çünki bu ugurlar ykdysady bähbitden başga-da, deňhukukly gatnaşyklar şertlerinde dünýäniň ykdysady giňişligine oňyn ýagdaýda ýakynlaşmaga giň mümkinçilikleri döredýär. Üç döwletiň aragatnaşyk ulgamlaryny baglanyşdyrýan Türkmenistan — Owganystan — Täjigistan halkara geçelgesi bu ýurtlaryň hem-de Ýewraziýa yklymynyň beýleki döwletleriniň arasyndaky haryt dolanyşygyny ençeme esse artdyrmaga mümkinçilik berer. 

Munuň özi täze ulag ýollaryny gurmak hem-de ozal ulanylýan awtoulag ýollaryny abatlamak boýunça giň gerimli taslamalar amala aşyrylýan ýol-ulag düzümleriniň ösdürilmegine-de degişlidir. Döwlet Baştutanymyz Serdar Berdimuhamedowyň tabşyrmagy boýunça alnyp barylýan toplumlaýyn işleriň çäklerinde inžener-aragatnaşyk ulgamlaryny doly çalşyrmak, hereket howpsuzlygynyň döwrebap ulgamyny ornaşdyrmak, elektron maglumat tablolaryny, LED-monitorlary gurnamak we beýlekiler göz öňünde tutuldy. 

Awtomobil ýollarynyň gurluşygyny dolandyrmak baradaky döwlet agentliginiň sergi bölüminde ugurdaş düzümleri gurmakda awtomobil ýollaryny çekmegiň çyzgylary görkezildi. 

Türkmenistany goňşy döwletler bilen baglanyşdyrýan täze awtoulag ýollary we köprüler gurulýar, dünýäniň esasy öndürijileri tarapyndan iberilýän häzirki zaman tehnikalary bilen ulag düzüminiň yzygiderli üsti ýetirilýär. Şol tehnikalar soňky ýyllaryň dowamynda ýol-ulag ulgamynyň taslamalary durmuşa geçirilende işjeň ulanylýar. Monitorlarda topragy dykyzlandyryjy tehnikalaryň dürli görnüşleri, buldozerler, ýer gazyjy enjamlardyr topragy tekizleýji tehnikalar we beýlekiler görkezilip, şolar döwrüň ýokary talaplaryna kybap gelýär. 

Uzynlygy 600 kilometr bolan Aşgabat — Türkmenabat awtobanynyň gurluşygy dowam edýär. Ýokary tizlikli awtoulag ýoly Türkmenistanyň çäklerinden geçýän ýük daşamalarynyň möçberini artdyrmaga mümkinçilik berer. Şunuň bilen baglylykda, serhetdeş Özbegistan bilen ulag gatnaşyklary babatda uly mümkinçilik açylýar. Ýurdumyzyň gündogar sebitini onuň merkezi bilen baglanyşdyrýan awtobanyň Aşgabat — Türkmenbaşy ýoly bilen birleşdirilmeginiň netijesinde bolsa, Hazarda Halkara deňiz portuna ýük akymlarynyň göni çykmagy, ondan aňry bolsa deňziň üsti bilen Kawkaza, Ýewropa tarap, Russiýanyň günortasyna, Eýranyň demirgazygyna, Pars we Oman aýlaglaryna çykalga üpjün ediler. 

Daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen bilelikde, sebit we sebitara derejesinde utgaşykly logistika ulgamyny döretmek, Merkezi Aziýany we Ýewropany, Hazar, Gara deňiz we Baltika sebitlerini, Orta we Ýakyn Gündogary, Günorta we Günorta-Gündogar Aziýany baglanyşdyrýan döwletara üstaşyr geçelgelerini kemala getirmek boýunça iri taslamalar amala aşyrylýar. 

Mälim bolşy ýaly, ýakynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda ulag düzüminiň ýene-de bir möhüm desgasynyň — Türkmenbaşy — Garabogaz — Gazagystanyň serhedine çenli awtomobil ýolunyň ugrunda Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçjek täze awtoulag köprüsiniň düýbüni tutmak dabarasy geçirildi. 

Türkmenistan — Gazagystan ulag ugrunyň möhüm inženerçilik desgasyna öwrüljek täze köpriniň bina edilmegi, oňa barýan ýokary tizlikli Aşgabat — Türkmenbaşy awtoulag ýoly bilen birleşdiriljek ýoluň durkunyň täzelenilmegi Diýarymyzyň ýol ulgamynyň geçirijilik ukybyny, logistika hyzmatlarynyň hilini we tiz ýerine ýetirilmegini ep-esli artdyrmaga, halkara ulag-üstaşyr düzümlerini hem-de goňşy döwletler bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmäge mümkinçilik berer. 

 Häzirki döwürde döwletimiz ulag geçelgelerini gurup, awtomobil we demir ýollar ulgamyny, howa we deňiz ugurlaryny giňeltmek bilen, sebitde ählumumy parahatçylygyň, durnukly ykdysady rowaçlygyň pugtalanmagyna ýardam edýär. Hut şular hem Beýik Ýüpek ýoluny täze görnüşde gaýtadan dikeltmekde ýerine ýetirilýän anyk işlerdir. Şunda tutuş Ýewraziýa giňişliginde ýük daşalyşyny ösdürmek üçin mümkinçilikleri ep-esli artdyrýan gämi gatnawy hem-de port hojalygy möhüm wezipeleri ýerine ýetirýär. 

Mysal üçin, “Balkan” gämi gurluşyk we abatlaýyş zawodynyň sergi bölüminde önümçilik işleriniň tehnologik tapgyrlary görkezilýär. Biziň ýurdumyz üçin düýbünden täze bolan bu kärhana Watanymyzyň gämi gurluşygyny ösdürmek üçin esas boldy. Gämileri ýygnamakdan başga-da, bu ýerde ýük gämilerini, gury ýük daşaýjy gämileri, tirkeg gämilerini we beýlekileri abatlamak boýunça işleriň doly tapgyryny ýerine ýetirmek bolýar. 

Ýylda 10 müň tonna polady işlemäge ukyply zawodda öňdebaryjy tehnologiýalaryň hem-de häzirki zaman awtomatlaşdyrylan ulgamlaryň ornaşdyrylandygyny bellemek gerek. Mundan başga-da, bu toplumyň kuwwaty her ýylda 4 — 6 gämini gurmaga, şeýle hem 20 — 30 gämini abatlamaga we olara tehniki taýdan hyzmat etmäge mümkinçilik berýär, şol işleri ýerli hünärmenler amala aşyrýarlar. 

Zawodyň taslamasy deňiz gatnawlarynyň howpsuzlygyny üpjün etmek babatynda standartlary we kadalary işläp düzmek wezipesini ýerine ýetirmegi maksat edip goýýan IAСS؅— International Assoсiation Сlassifiсation Soсietes-iň (MAKO — Hünär synaglary jemgyýetleriniň halkara assosiasiýasy) halkara ölçegleriniň talaplaryna laýyklykda düzüldi. Dünýä söwda flotunyň möçberiniň 90 göterimden gowragy MAKO jemgyýetleriniň agzalaryna degişlidir. 

Şeýle hem gözden geçirilişe logistika ugurly kompaniýalar — «Türkmen halkara awtoulagly daşaýjylarynyň assosiasiýasy» hojalyk jemgyýeti, «Türkmenistanyň Ulag-logistika merkezi» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti, «Deňiz söwda floty» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti gatnaşdylar. Şolaryň işleri bu ulgamda iri möçberli halkara taslamalarynyň durmuşa geçirilmegi bilen baglylykda, aýratyn ähmiýete eýedir. Sergä gatnaşyjylaryň ençemesi iň täze tehnologiýalaryň ulanylmagy arkaly iri göwrümli ýükleri daşamakda mümkinçiliklerini görkezdiler. 

BMG-niň dürli düzümleýin bölümleri, halkara guramalar, Döwlet gümrük gullugy we beýlekiler sergi diwarlyklaryny wideogörnüşde görkezdiler. 

Bu wideotanyşdyrylyşlaryň umumy maksady ulag akymlarynyň diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürilmeginde, gatnawlaryň ugurlaryna döwletleriň hem-de iri sebitleriň köp sanlysyny goşmakda jemlenip, ol döwletara gatnaşyklaryny mundan beýläk-de ösdürmäge, ýurtlaryň hem-de halklaryň özara düşünişmegine we ýakynlaşmagyna anyk ýardam berer. 

Türkmenbaşy şäheriniň deňiz portunyň ulanylmaga berilmegi bilen, köpugurly hem-de köptaraply hyzmatdaşlygy ösdürmekde iri halkara hem-de sebitleýin guramalaryň mümkinçiliklerinden peýdalanylyşynyň geriminiň ep-esli giňelýändigi aýdyňdyr. 

Şunuň bilen baglylykda, 2017-nji ýylda Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen, BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan «Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmak bilen baglylykda, ulaglaryň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnamanyň kabul edilmegi Türkmenistanyň hem-de Gahryman Arkadagymyzyň öňe sürýän başlangyçlarynyň umumadamzat derejesinde ähmiýetlidiginiň nobatdaky subutnamasydyr. Şol resminamanyň awtordaşy bolup, 74 ýurt çykyş etdi. Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen BMG-niň Baş Assambleýasynyň ulag-üstaşyr gatnawlary babatda Kararnamalaryň dördüsini kabul edendigi guwançlydyr. 

Serginiň esasy ugurlarynyň biri ýükleriň daşalyşydyr. Bu bölüme gatnaşýanlar ammarlarda işleriň alnyp barlyşyna syn bermegiň toplumlaýyn ulgamynyň hem-de serişdeleriň we önümleriň içerki önümçilik logistikasynyň, ulag ulgamy, logistika we intralogistika, şeýle hem dünýä bazarlarynda üstünlik gazanmagyň esasy ýagdaýy hasaplanylýan harytlary ulaglar arkaly daşamakda tiz, ýokary hilli we gymmat bolmadyk hyzmatlar üçin IT-çözgütleriň tanyşdyrylyşlaryny görkezdiler. 

Sergide täze tehnologiýalaryň, gologrammalaryň, interaktiw kartalaryň, sensor ekranlaryň, köp sanly multiproýektorlaryň ulanylmagy myhmanlara ulag-aragatnaşyk ulgamynda durmuşa geçirilýän özgertmeleriň hem-de taslamalaryň netijelerini örän aýdyň görmäge mümkinçilik berýär. 

Sergä gelenler ulag-aragatnaşyk toplumynyň gazananlaryna bagyşlanan bölümi gözden geçirenlerinden soňra, ýolagçy-parom terminalynyň ikinji gatyna düşýärler we şol ýerde ýolagçy köprüsi boýunça awtoulaglaryň gämä ýüklenilişini synladylar. 

Şeýlelikde, Türkmenistan dünýä ykdysadyýetiniň möhüm ugry bolan ulag-kommunikasiýa ulgamynda halkara gatnaşyklaryň giňeldilmegine uly goşant goşýar. Bu ulgam häzirki döwürde dünýä ykdysadyýetiniň öňdebaryjysydyr. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň nygtaýşy ýaly, ýurdumyz ulag-kommunikasiýa ulgamynda uly kuwwata eýe bolup, birnäçe iri halkara we sebitleýin taslamalaryň başyny başlaýjy bolup çykyş etmek bilen, netijeli halkara hyzmatdaşlygyň berkidilmegine hem-de giňeldilmegine uly goşant goşýar. 

 * * * 

Şeýle hem şu gün “Awaza” milli syýahatçylyk zolagynda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlary, ýurdumyzyň ministrlikleriniň hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahata gatnaşmak üçin ýurdumyza gelen daşary döwletleriň wekiliýetleriniň ýolbaşçylary we birnäçe halkara guramalaryň wekilleri bilen duşuşyklary geçirdiler. 

Geçirilen duşuşyklarda sebitiň we dünýäniň dünýä ykdysady gatnaşyklarynyň ösmegine kuwwatly itergi berjek täze ulag geçelgelerini döretmek we ozal hereket edýänlerini giňeltmek boýunça geljegi uly meýilnamalary nazara almak bilen, däp bolan hyzmatdaşlygyň gerimini giňeltmegiň mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow XXI asyryň täze taryhy şertlerinde dünýäniň bitewüliginden ugur alýan öňdengörüjilikli syýasaty ýöretmek bilen, zeminiň ähli ýurtlarynyň özara sazlaşykly ösüşine ýardam edýän üstaşyr ulag infrastrukturasyny emele getirmäge gönükdirilen halkara başlangyçlary öňe sürýär hem-de şol başlangyçlaryň gaýragoýulmazdan durmuşa geçirilmegine uly ähmiýet berýär. Hususan-da, üstaşyr ulag hyzmatdaşlygynda halkara hukuk esaslarynyň döredilmegine aýratyn üns berilýär. Hormatly Arkadagymyzyň başlangyjy esasynda, 2014-nji ýylyň sentýabr aýynda Aşgabatda halkara hyzmatdaşlygy we durnukly ösüşi üpjün etmekde üstaşyr ulag geçelgeleriniň tutýan ornuna bagyşlanan ýokary derejede halkara maslahat geçirildi. Halkara maslahatyň jemleýji gününde Aşgabat Jarnamasyna gol çekildi. Şondan soň Türkmenistanyň başlangyjy bilen halkara üstaşyr ulag geçelgeleri boýunça ýörite resminama işlenip taýýarlandy. 2014-nji ýylyň 19-njy dekabrynda BMG tarapyndan «Durnukly ösüş üçin halkara hyzmatdaşlygy üpjün etmekde ulag-üstaşyr geçelgeleriň orny» atly Kararnama 66 döwletiň awtordaşlygynda kabul edildi. 2015-nji ýylyň 22-nji dekabrynda 85 döwletiň awtordaşlygynda durnukly köpugurly üstaşyr ulag geçelgeleriniň döredilmegine ýardam bermek maksady bilen, ulaglaryň ähli görnüşleriniň arasynda hemmetaraplaýyn hyzmatdaşlygyň üpjün edilmegi baradaky Kararnama kabul edildi. Taryhy Kararnamanyň kabul edilmegi netijesinde BMG-niň howandarlygynda 2016-njy ýylyň noýabr aýynda Aşgabatda durnukly ulag ulgamy boýunça birinji Ählumumy maslahat geçirildi. Maslahatyň dowamynda jemleýji resminama gol çekildi. 2017-nji ýylyň 20-nji dekabrynda nobatdaky gezek 74 döwletiň awtordaşlygynda «Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmak bilen baglylykda ulaglaryň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnama kabul edildi. 2021-nji ýylyň 29-njy iýulynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 75-nji mejlisinde «Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin, üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalaryny üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Rezolýusiýa kabul edildi we oňa 48 döwlet awtordaş bolup çykyş etdi.  

Gahryman Arkadagymyz 2021-nji ýylyň oktýabr aýynda Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ulag ulgamy boýunça ikinji ählumumy maslahatyna onlaýn tertibinde gatnaşdy. Bu maslahat HHR-iň paýtagty Pekin şäherinde geçirildi. Halkara maslahatda hormatly Prezidentimiziň başlangyjy netijesinde Birleşen Milletler Guramasy bilen bilelikde, 2022-nji ýylda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp gelýän ýurtlaryň ministrleriniň halkara maslahatyny geçirmek baradaky teklip öňe sürüldi. Ýeri gelende bellesek, BMG-niň Baş Assambleýasynyň mejlislerinde hem BMG-niň çäklerinde işjeňligiň dowamy hökmünde üstaşyr ulag geçelgelerini ösdürmek maksady bilen, Türkmenistanda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ministrleriniň halkara maslahatyny geçirmek teklip edildi.  

Häzirki zaman şertlerinde durnukly ösüşi üpjün etmekde guryýer we suw ýollarynyň utgaşykly ulanylmagy uly ähmiýete eýedir. Bu, aýratyn hem, deňze çykalgasy bolmadyk we kiçi adalarda ýerleşýän ösüp barýan döwletleriň çäklerine degişlidir. Şunuň bilen bagly meseleleri çözmekde halkara hyzmatdaşlygy alyp barmak üçin BMG-niň Baş Assambleýasynyň 2001-nji ýyldaky ýörite Kararnamasy bilen döredilen ýöriteleşdirilen edarasy hereket edýär, ol latyn elipbiýinde, gysgaldylyp, UN-OHRLLS diýlip atlandyrylýar we oňa BMG-niň Ýokary wekili ýolbaşçylyk edýär. 

Bu halkara gurama az derejede ösen ýurtlary, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleri we ösüp gelýän kiçi ada döwletlerini goldamak boýunça işleri alyp barýar. Mälim bolşy ýaly, dünýäde az derejede ösen ýurtlaryň sany 46, deňze çykalgasy bolmadyk, ösüp barýan döwletleriň sany 32 we ösüp barýan kiçi ada döwletleriniň sany 38-dir.  

 BMG-niň Ýokary wekiliniň edarasynyň esasy wezipeleri şulardan ybaratdyr: 

— Baş Sekretara we BMG-niň ähli düzüm birliklerine öňde goýlan maksatlary ulgamlaýyn amala aşyrmak üçin deňze çykalgasy bolmadyk we kiçi adalardaky ýurtlar bileleşiginiň işini ýurt, sebit hem ählumumy derejede ilerletmek, şeýle-de gözegçilik etmek üçin hemaýat bermek; 

— Ykdysady we durmuş geňeşine, şeýle hem Baş Assambleýa Hereketler maksatnamasynyň durmuşa geçirilişine her ýyl gözegçiligi geçirmäge we gazanylan ösüşe baha bermäge ýardam etmek; 

 — Bütindünýä çarçuwaly Maksatnamany durmuşa geçirmek boýunça öňde duran çäreleri geçirmäge ýardam etmek; 

— deňze çykalgasy bolmadyk we yzagalak, ösüp barýan ýurtlaryň we kiçi adalarda ýerleşýän ösüp barýan döwletleriň bähbitlerini nazara alyp, BMG-niň degişli düzümleri, raýat jemgyýeti, KHBS, ylmy toparlar, gaznalar bilen hyzmatdaşlykda degişli wagyz işlerini geçirmek; 

— Yzagalak ýurtlar üçin Hereketler maksatnamasyny we deňze çykalgasy bolmadyk yzagalak, ösüp barýan ýurtlar we kiçi adalarda ýerleşýän ösüp barýan döwletler üçin beýleki maksatnamalardyr başlangyçlary durmuşa geçirmekde halkara goldawy, resurslary çekmäge ýardam etmek; 

— deňze çykalgasy bolmadyk yzagalak, ösüp barýan ýurtlara we kiçi adalarda ýerleşýän ösüp barýan döwletlere toparlaýyn maslahat bermek arkaly degerli goldawy bermek. 

 Döwletleriň we sebitleriň arasyndaky hyzmatdaşlygyň ähmiýetini ylmy taýdan öwrenmek maksady bilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça halkara ylmy-barlag merkezi hereket edýär. Bu merkez deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň 2003-nji ýylda Gazagystan Respublikasynyň Almaty şäherinde ministrler derejesinde üstaşyr ulag hyzmatdaşlygy boýunça geçirilen halkara maslahatdan soňra döredilipdi. 

2014-nji ýylyň noýabr aýynda Awstriýanyň Wena şäherinde deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler boýunça BMG-niň ikinji maslahaty geçirildi. 2016-njy ýylyň 13-14-nji oktýabrynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň durnukly ulag ulgamy boýunça ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat Boliwiýa döwletiniň Santa-Krus şäherinde geçirildi.  

2022-nji ýylyň 15-16-njy awgustynda Türkmenistanyň başlangyjy bilen «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda, Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ulag boýunça maslahaty geçiriler. Bu halkara maslahata Birleşen Milletler Guramasynyň, Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň, Bütindünýä Gümrük Guramasynyň, Halkara Awtoulag bileleşiginiň, Halkara elektrik aragatnaşyk bileleşiginiň, TRASEKA-nyň, halkara bank hem maliýe guramalarynyň ýolbaşçylary-da gatnaşarlar. Bu forum 2024-nji ýyla meýilleşdirilýän BMG-niň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça üçünji maslahatyna taýýarlyk görmegiň esasy tapgyrlaryndan biri bolar. 

Türkmenistan açyk deňizlere çykalgasy bolmadyk döwletleriň hataryna girýän-de bolsa, Hazar deňziniň kenarynda ýerleşmegi oňa halkara deňiz gatnawyna işjeň goşulyşmaga mümkinçilik döredýär. Mälim bolşy ýaly, Hazar deňzi, ilkinji nobatda, sebitiň bäş döwletiniň arasynda ýolagçy we ýük gatnawyny amala aşyrmaga mümkinçilik berýär. Mundan başga-da, oňa birigýän suw ýollarynyň üsti bilen açyk deňizlere hem gämi gatnawyny amala aşyrmaga mümkinçilik bar. Şu nukdaýnazardan, Türkmenistan halkara ulag arabaglanyşygynyň esasy halkasy hökmünde özüniň port infrastrukturasyna we deňiz ulaglaryna aýratyn üns berýär. 

Türkmenbaşy şäherinde iri Halkara deňiz portunyň gurulmagy halkara deňiz gatnawlarynda ýurdumyzyň mümkinçiliklerini giňeltmekde möhüm ähmiýete eýe boldy. Munuň netijesinde, diňe ýurdumyzyň öz deňiz flotuny giňeltmäge ýa-da ýurdumyza gelýän we ýurdumyzdan äkidilýän ýükleriň mukdaryny artdyrmaga däl, eýsem, daşary ýurt gämilerine hyzmat etmegiň hilini we mümkinçiligini ýokarlandyrmaga, üstaşyr geçirmeleriň möçberini artdyrmaga hem şert döredi.  

2021-nji ýylyň 20-nji oktýabrynda Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynda ýurdumyzyň ýöriteleşdirilen ýokary okuw mekdepleriniň ýolbaşçylarynyň, halkara guramalaryň wekilleriniň gatnaşmaklarynda «Türkmenistan we halkara guramalar: ulag pudagyndaky hyzmatdaşlyk» ady bilen «tegelek stoluň» başynda söhbetdeşlik geçirildi. Oňa BMG-niň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp gelýän ýurtlar boýunça ýokary wekili wideoaragatnaşyk arkaly gatnaşyp, ulag we aragatnaşyk pudagynda halkara taslamalary durmuşa geçirmekde Türkmenistanyň ornuny, onuň geosyýasy artykmaçlyklaryny belläp geçdi. 

Türkmenistan iki yklymyň çatrygynda ýerleşýän döwlet bolup, ulagyň ähli görnüşlerini ösdürmek babatda halkara derejede uly mümkinçiliklerden peýdalanýar. Deňiz üsti gatnawlary amala aşyrmakda, söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmekde ýurdumyzyň «deňiz derwezesiniň» mümkinçilikleri örän uludyr. Hormatly Prezidentimiziň yzygiderli tagallalary netijesinde, ýurdumyzyň ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegi, ulag-aragatnaşyk ulgamy ýaly möhüm ugurda ýokary sepgitlere ýetilmegi ösüşleriň ygtybarly kepilidir. 

Perhat ÇARYÝEW,

Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň uly mugallymy.