Türkmenbaşy, 6-njy awgust (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hem-de belent mertebeli myhmanlar — Gazagystan Respublikasynyň, Gyrgyz Respublikasynyň, Täjigistan Respublikasynyň we Özbegistan Respublikasynyň Prezidentleri sebitiň ýurtlarynyň milli önümleriniň halkara sergisine baryp gördüler. Prezidentler Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygyna gatnaşmak üçin Türkmenistana geldiler.

Türkmenbaşy şäheriniň Halkara deňiz porty biziň döwletimiziň we goňşy ýurtlaryň ykdysady üstünlikleri babatda ähmiýetli wakanyň geçirilýän ýerine öwrüldi.

Häzirki gözden geçirilişiň Merkezi Aziýa sebitleriniň we Hazar giňişliginiň ähli ýurtlary üçin strategik ähmiýetli desga bolup durýan, tutuş Ýewraziýa giňişliginde ýükleri daşamak üçin täze mümkinçilikleri açyp, söwda-ykdysady döwletara gatnaşyklaryň ösmegine ýardam berýän Türkmenistanyň esasy deňiz portunda guralmagynyň özboluşly manysy bardyr.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça geçirilýän giň gerimli çäre ykdysady ösüşiň hem-de esasy pudaklaryň kuwwatyny, Merkezi Aziýanyň halklarynyň ýaşaýşynda we ruhy durmuşynda iri özgertmeleri, olaryň ajaýyp medeni mirasynyň baýlyklarynyň artýandygyny aýdyň görkezdi. Şonuň bilen birlikde, sergi mundan beýläkki döwletara hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitlemek, dürli ulgamlarda tejribe alyşmak üçin netijeli çäredir.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň halkara sergä gatnaşyjylara iberen Gutlagynda gözbaşyny ruhy-medeni gymmatlyklaryň umumylygyndan alyp gaýdýan özara bähbitli hyzmatdaşlygyň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň gatnaşyklarynyň pugta binýady bolup durýandygy aýratyn nygtalýar.

Döwlet Baştutanymyz giň gerimli serginiň ähmiýetini belläp, işewürleriň özara ykdysady hyzmatdaşlygy has-da pugtalandyrmaga ýardam etjek gepleşikleri geçirmäge we tejribe alyşmaga, gatnaşyklaryň örän möhüm ugurlaryny kesgitlemek boýunça pikir alyşmaga mümkinçilik aljakdyklaryna ynam bildirdi.

Umumy meýdany 2090 inedördül metr bolan giňişlikde Türkmenistanyň, Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň we Özbegistanyň esasy ministrlikleriniň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, guramalarynyň, işewür düzümleriniň sergileri ýerleşdirildi.

Görkezilýän diwarlyklar milli ykdysadyýetleriň esasy pudaklaryny ösdürmekde, şol sanda ýangyç-energetika toplumynda, gurluşyk, oba hojalyk, ulag we logistika, awtomobil gurluşyk, dokma we azyk senagaty ulgamlarynda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň gazanan üstünliklerini beýan edýär.

Myhmansöýerlik däbine görä, bäş döwletiň Prezidentlerini ýurdumyzyň döredijilik toparlary mähirli garşyladylar. Ajaýyp sahnada aýdymçy sazandalaryň, artistleriň hem-de folklor toparlaryň çykyşlary ýaýbaňlandyrylyp, şolarda türkmen halkynyň däp-dessurlary we ajaýyp özboluşlylygy beýan edildi.

Sergi zalynyň eýwanynda döwlet Baştutanlaryna halkara serginiň açylyşyna bagyşlanan wideoşekiller görkezildi. Gurnalan äpet monitorda belent mertebeli myhmanlara häzirki durmuş-ykdysady ösüşler we Merkezi Aziýa ýurtlarynyň häzirki döwürde gazanan üstünlikleri, şeýle hem Merkezi Aziýa sebitiniň hem-de Hazar giňişliginiň ýurtlarynyň dünýä hojalyk aragatnaşyklary ulgamyna goşulyşmagyna mundan beýläk-de ýakynlaşmagyna, häzirki döwürde täzeden dikeldilýän Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky möhüm ulag-logistika halkasy hökmünde Hazaryň eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga ýardam bermäge gönükdirilen Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portunyň mümkinçilikleri barada ýörite wideoşekiller görkezildi.

Serginiň hormatly myhmanlary Merkezi Aziýa ýurtlarynyň hyzmatdaşlygynyň möhüm ugurlarynyň giňden we toplumlaýyn beýan edilişiniň gerimini belläp, forumyň guralyşyna ýokary baha berdiler. Onuň tapawutly aýratynlygynyň hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan kesgitlenen innowasion taýdan ösüş ýoly bilen ynamly barýan Türkmenistanda ornaşdyrylmagyna aýratyn ähmiýet berilýän döwrebap sanly tehnologiýalaryň giňden ulanylmagyndan ybarat bolandygy bellärliklidir.

Türkmenistanyň milli bölümi sergide esasy orunlaryň birini eýeläp, onda ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli esasy pudaklarynda gazanylanlar beýan edilýär.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda alnyp barylýan işjeň içeri syýasat, amala aşyrylýan düýpli özgertmeler innowasion taýdan ösüşe, kuwwatly senagaty döretmäge, pudaklaýyn düzümleri pugtalandyrmaga we giňeltmäge gönükdirilendir. Ýokary durnukly ösüş depginlerini gazanmaga gönükdirilen döwrebap bazar gatnaşyklary bolan ýokary netijeli ykdysadyýetiň hil derejesinde hem-de tapgyrlaýyn döredilmegi ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda durýar.

Ýokary derejeli myhmanlar türkmen döwletiniň gazanan üstünlikleri bilen tanyşlygyny Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň sergi bölüminden başladylar. Bu ýerde ykdysadyýeti sanly ulgama geçirmegiň şertlerinde ýurdumyzda yzygiderli amala aşyrylýan maliýe ulgamlarynyň özgerdilişini beýan edýän serişdeler ýerleşdirilipdir.

Sanly ykdysadyýete geçmek, Türkmenistanda elektron resminama dolanyşygy ulgamyny we döwlet düzümleriniň Internet web-saýtlar toruny ornaşdyrmak döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň hem-de telekeçileriň öňünde goýlan ilkinji nobatdaky wezipelerdir. Häzirki wagtda, diwarlyklarda aýdyň görkezilişi ýaly, sanly ykdysadyýetiň möhüm esaslaryny kemala getirmek boýunça işler işjeň depginler bilen alnyp barylýar.

Şunuň bilen bir hatarda, «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň» hem-de beýleki maksatnamalaryň çäklerinde alnyp barylýan giň gerimli işler, şeýle hem täze obalaryň we şäherleriň, öňdebaryjy tehnologiýalar bilen üpjün edilen iri senagat kärhanalarynyň, medeni-durmuş we düzümleýin maksatly köp sanly desgalaryň, ýokary tizlikli awtoulag ýollarynyň gurluşyklary barada gürrüň berýär.

Medeniýet, ylym, bilim we saglygy goraýyş ulgamlarynda, gurluşyk, senagat, oba hojalyk we nebitgaz pudaklarynda gazanylan üstünlikler bellenilýär.

Äpet monitorda maliýe guramalarynyň alyp barýan işleri, hödürlenilýän elektron hyzmatlar we amallar baradaky saýtlar görkezilýär. Şeýle hem myhmanlara bank hyzmatynyň geriminiň we milli töleg ulgamlarynyň mümkinçilikleriniň giňeldilmegine ýardam berýän karz beriş edaralarynyň döwrebaplaşdyrylyşy baradaky diwarlyklar hödürlenildi. “Altyn asyr”, “Millikart” sanly bank kartlaryny hem-de beýleki töleg serişdelerini ulanýan müşderiler “Internet-bank”, “Mobil bank”, “Galtaşyksyz töleg” ýaly hyzmatlardan barha ýygjam peýdalanýarlar.

“Türkmengaz” we “Türkmennebit” döwlet konsernleriniň, “Türkmengeologiýa” döwlet korporasiýasynyň hem-de Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň sergi bölümlerinde ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynyň häzirki zaman ösüş derejesi görkezilýär.

Tebigy gazyň subut edilen gorlary boýunça Türkmenistan dünýäde öňdebaryjy orunlaryň birini eýeleýär, häzir ol Merkezi Aziýa sebitinde “mawy ýangyjy” esasy iberijileriň hataryna girýär. Geosyýasy taýdan amatly ýerleşmegi hem-de baý uglewodorod gorlary netijesinde ýurdumyz Ýewropanyň we Aziýanyň bazarlary bilen birlikde dürli ugurlar boýunça gazyň eksportyny artdyrmak üçin ägirt uly kuwwata eýedir.

Türkmenistanyň ykdysadyýeti üçin gazdan peýdalanmagyň mümkinçiligini artdyrmak we energiýa serişdeleriniň dünýä bazarlaryna iberilişini diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek strategik ähmiýete eýedir. Ýangyç-energetika toplumyna degişli ugurda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň alyp barýan syýasaty nebitgaz senagatynyň kuwwatyny netijeli ulanmaga, känleri gaýtadan işlemegiň döwrebaplaşdyrylan tehnologiýalaryny we usullaryny peýdalanmaga, daşary ýurt kompaniýalary bilen hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge, Hazaryň türkmen böleginiň hem-de kenarýaka zolagynyň uglewodorod serişdelerini özleşdirmäge gönükdirilendir.

Türkmenistan işewürligi üstünlikli alyp barmak üçin amatly maýa goýum ýagdaýyny, hemme şertleri döredip, energetika ulgamynda uzak möhletleýin, özara bähbitli hyzmatdaşlyk etmäge ymtylýar. Nebitgaz toplumynyň ösdürilmegine örän uly serişdeler gönükdirilýär, şu maksatlar üçin daşary ýurt maýa goýumlary çekilýär, sebit we halkara ähmiýetli taslamalar durmuşa geçirilýär.

Ýurdumyzyň elektroenergetika pudagynyň düzümlerini giňeltmek we kämilleşdirmek boýunça alnyp barylýan giň gerimli işler hem öz beýanyny tapdy. Türkmenistanyň Energetika ministrligi uly ekranda häzirki günde amala aşyrylýan iri taslamalaryň bäşisini görkezdi, şolaryň hatarynda halkalaýyn energoulgamy döretmek boýunça taslama bar. Onuň durmuşa geçirilmegi içerki sarp edijileriň elektrik üpjünçiliginiň ygtybarlylygynyň ýokarlandyrylmagyna hyzmat eder hem-de ýurdumyzda öndürilýän elektrik energiýanyň daşary ýurtlara eksport edilişini artdyrmak üçin täze mümkinçilikeri açar.

Şeýle hem häzir gazturbina gurnamalaryny abatlamak boýunça hyzmat ediş merkeziniň gurluşygy alnyp barylýar, Lebap welaýatynda kuwwatlylygy 432 MWt bolan gazturbina elektrostansiýasynyň gurluşygy tamamlaýjy tapgyrda barýar, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan ýokary woltly elektrik geçiriji ulgamyny birinji bölekde çekmek boýunça gurluşyk işleri tamamlanyp barýar. Şeýle hem Balkan welaýatynyň Serdar etrabynda Gün we ýel elektrostansiýasyny gurmaga potratçyny saýlap almak boýunça bäsleşik yglan edildi. Bu desga Türkmenistanda gaýtadan dikeldilýän elektroenergiýa çeşmeleriniň esasynda işleýän ilkinji stansiýa bolar.

Sergide oba hojalyk ulgamynda gazanylan üstünlikler hem görkezildi. Garaşsyzlyk ýyllarynda milli Liderimiziň aladalary netijesinde, ýurdumyzda azyk bolçulygyny üpjün etmekde örän uly üstünlikler gazanyldy.

Önümiň hilini hem-de obasenagat toplumynda milli tejribe bilen utgaşyklylykda serişdeleriň netijeli peýdalanylyşyny dolandyrmagyň ulanylyşa girizilýän öňdebaryjy toplumlaýyn ulgamlary harytlaryň düşewüntliligini artdyrmaga we bäsdeşlige ukyply önümleri dünýä bazarlaryna çykarmaga ýardam edýär.

Önümçilige oba hojalyk ekinleriniň täze, toprak-howa şertlerine durnukly seçgiçilik görnüşlerini döretmek we ornaşdyrmak boýunça ylmy-barlag işleri işjeň alnyp barylýar. Obasenagat toplumynyň sergi bölüminde çörek, un, pagta önümleriniň örän köp dürli görnüşleri görkezilýär. Şeýle hem obasenagat toplumy maldarçylygy, guşçulygy, balçylygy, ekerançylygy, bagçylygy, üzümçiligi we bakjaçylygy ösdürmek bilen baglanyşykly taslamalary durmuşa geçirýär.

Soňra belent mertebeli myhmanlar ulag-kommunikasiýa ulgamynda gazanylan üstünlikler, bu ulgamda hödürlenilýän giň gerimli häzirki zaman hyzmatlar bilen tanyşdylar.

Soňky ýyllarda Türkmenistanda bu toplumy düýpli kämilleşdirmek we ulgamlaýyn ösdürmek boýunça giň gerimli taslamalar durmuşa geçirilýär. Strategik taýdan bu möhüm ulgamda alnyp barylýan işler dürli ugurlar boýunça halkara gatnaşyklary işjeňleşdirmäge uly mümkinçilikleri açýar.

Milli ulag strategiýasynyň esasynda döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan başy başlanan, köp asyrlaryň dowamynda Merkezi Aziýanyň çäklerinden geçen Beýik Ýüpek ýoluny täzeden dikeltmek pikiriniň goýlandygyny bellemek gerek. Häzirki zaman şertlerinde bu yklymüsti ýol Türkmenistanyň hem-de sebitiň beýleki döwletleriniň ägirt uly ykdysady kuwwatyny olaryň dünýäniň ulag ulgamyna ýakynlaşmagy arkaly durmuşa geçirilmegine ýardam bermäge gönükdirilendir.

BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan ulag meselesi boýunça biragyzdan kabul edilen degişli Kararnamalar milli Liderimiziň halkara jemgyýetçiligi tarapyndan giň goldawa eýe bolan netijeli teklipleriniň wajypdygyna aýdyň şaýatlyk edýär. Şu ýylyň 29-njy iýulynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 75-nji sessiýasynyň 96-njy plenar mejlisinde Türkmenistanyň Prezidentiniň başlangyjy boýunça öňe sürlen “Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek” atly Kararnamanyň biragyzdan kabul edilendigi hem bellärliklidir.

Gurluşyk senagatynyň durnukly ösdürilmegi ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň möhüm ugurlarynyň hatarynda durýar. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Türkmenistanda durmuşa geçirilýän şähergurluşyk syýasaty ilatyň ýaşaýyş-durmuşynyň derejesini we hilini ýokarlandyrmaga gönükdirilendir.

Inžener-tehniki, hojalyk we durmuş-ykdysady desgalar bilen birlikde, ýurdumyzyň durmuşyň ähli ulgamlaryna, şeýle hem medeniýet we bilim ulgamlaryna yzygiderli ornaşdyrylýan ýokary tehnologiýalar, innowasiýalar we nou-haular häzirki zaman şäheriniň aýrylmaz bölegi bolup durýar. Ýurdumyzda ýyl-ýyldan döwrebap enjamlar bilen enjamlaşdyrylan täze dolandyryş we edara ediş toplumlary, ýokary amatlykly ýaşaýyş jaýlary, söwda we dynç alyş merkezleri bina edilýär.

Bu babatda ýurdumyzyň baş şäheri — çäklerini yzygiderli giňeldýän ak mermerli Aşgabat nusgalykdyr. Täze binalar hem-de dürli maksatly toplumlar onuň sazlaşykly binagärlik keşbiniň üstüni hemişe artdyrýar.

Serginiň myhmanlaryna paýtagtymyzda bina edilýän “Garagum” myhmanhanasynyň we beýleki iri desgalaryň maketleri görkezildi. Bularyň ählisi senagat we gurluşyk önümçiliginiň ösdürilmeginiň, täzeçil tehnologiýalary ornaşdyrmak arkaly pudagyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň pugtalandyrylmagynyň döwletimizde ilkinji wezipeleriň hatarynda durýandygyna aýdyň şaýatlyk edýär.

Diýarymyzyň gurluşyk serişdelerini öndürijileri degişli döwlet maksatnamalaryny üstünlikli durmuşa geçirmek maksady bilen, ýurdumyzda bolşy ýaly, daşary ýurtlarda hem uly isleg bildirilýän ýokary hilli önümleriň giň gerimli görnüşleriniň önümçiligini ýyl-ýyldan artdyrýarlar.

Mälim bolşy ýaly, ylym we bilim beýik maksatlara ýetmegiň bähbidine jemgyýeti birleşdirýän, döwletiň kuwwatyny artdyrýan baýlykdyr. Şundan ugur alnyp, häzir Türkmenistanda ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda ylmy barlaglaryň netijeliligini ýokarlandyrmak, sanly ulgamlary ornaşdyrmak, ylmy-barlag edaralarynyň, ýokary okuw mekdepleriniň alymlarynyň mümkinçiliginiň peýdalanylyşyny giňeltmek mundan beýläkki ösüşleri gazanmagyň ilkinji nobatdaky wezipeleriniň hatarynda kesgitlenildi.

Aýratyn sergi bölümi ýurdumyzda ylym-bilim ulgamynda amala aşyrylýan düýpli özgertmelere bagyşlandy. Şu ýerde milli Liderimiz tarapyndan başy başlanan sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň konsepsiýasynyň çäklerinde bilim bermek işine giňden ornaşdyrylýan hem-de bilime ymtylýan häzirki ýaşlar üçin bahasyna ýetip bolmajak iteriji güýç bolup hyzmat edýän döwrebap kompýuter tehnologiýalary we innowasion ulgamlar görkezilýär.

Sanly tehnologiýalar okuw işlerine ymykly ornaşdy. Ählumumy internet tory arkaly ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň talyplary we mugallymlary özleriniň daşary ýurtly kärdeşleri bilen tejribe alyşmaga, onlaýn görnüşde bilelikdäki okuwlary we maslahatlary geçirmäge mümkinçilik aldylar.

Kuboklar, baýraklar hem-de ýadygärlik nyşanlary görkezilýän sergi bölümi türkmen türgenleriniň gazanan üstünliklerini beýan edýär, şolaryň biri 2017-nji ýylda Aşgabatda geçirilen Ýapyk binalarda we söweş sungaty boýunça V Aziýa oýunlarynyň alawydyr.

Ýadygärlik eksponatlarynyň hatarynda möhüm halkara sport çärelerine, hususan-da, “Kazan — Aşgabat 2008” awtorallisine hem-de “Amul — Hazar 2018” awtorallisine hut özi gatnaşan hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň sport egin-eşikleri, sambonyň 80 ýyllyk şanly senesiniň hormatyna sambonyň ösdürilmegi ugrunda şahadatnamalar, şeýle hem welosiped sportuny ösdürmäge goşan goşandy üçin Halkara welosipedçiler birleşiginiň prezidenti tarapyndan döwlet Baştutanymyza gowşurylan şahadatnama bar.

Giň gerimli serginiň bölümleriniň biri medeniýet ulgamynda gazanylýan üstünlikler bilen tanyşdyrýar. Sergä gelýänler türkmen halkynyň nesilden-nesle aýawly geçirilip gelinýän milli gymmatlyklarynyň we ruhy däp-dessurlarynyň ajaýyp dünýäsine aralaşyp bilýärler. Bu ýerde halk senetçiliginiň dürli görnüşleriniň – küýzegärçilik, amaly-haşam we zergärçilik sungatlarynyň nusgalaryny, milli egin-eşikleri, bahasyz arheologik tapyndylary görmek bolýar.

Türkmen döwlet neşirýat gullugy tarapyndan çap edilen kitaplaryň we owadan neşirleriň diwarlygy sergä gelenlerde uly gyzyklanma döretdi. Şunda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň gymmatly işleri – ylmy monografiýalary, köp jiltli düýpli ylmy barlaglary, umumydünýä siwilizasiýasynyň ösüşine bahasyna ýetip bolmajak goşant goşan türkmen halkynyň ruhy gymmatlyklary hem-de medeni mirasy baradaky kitaplary esasy üns merkezinde boldy.

Merkezi Aziýa ýurtlarynyň Liderleri Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalarynyň diwarlyklary bilen tanyşlygyny dowam etdiler.

Birleşmäniň hatarynda TSTB-niň düzümleýin bölümleri hem-de welaýat şahamçalary, obasenagat toplumynda, azyk we gaýtadan işleýän senagatda, gurluşykda, gurluşyk serişdelerini we elektrik enjamlary öndürmekde, IT-tehnologiýalarda, şeýle hem söwdada, syýahatçylykda, bilim ulgamynda, hyzmatlar ulgamynda, ulag we logistika ulgamlarynda, halk amaly-haşam hünärmentçiliginde we beýlekilerde ýöriteleşen hususy kärhanalar we hojalyk jemgyýetleri bar.

Häzirki döwürde hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ykdysady strategiýasynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde, türkmen telekeçiligine milli ykdysadyýeti senagatlaşdyrmakda, dünýä bazarlarynda bäsleşip bilýän önümleri öndürmekde örän möhüm orun berilýär.

TSTB-niň agzalary daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilişini giňeltmäge hem-de ýurdumyzyň eksport kuwwatyny artdyrmaga, bäsdeşlige ukyply önümçilikleri ösdürmäge saldamly goşant goşýarlar. Kiçi we orta işewürlik innowasion ykdysadyýeti kemala getirmegiň aýrylmaz düzüm bölegi bolup durýar. Döwlet tarapyndan munuň üçin hemme zerur şertler we mümkinçilikler döredilýär.

Türkmen kompaniýalarynyň gatnaşmagynda köp millionlarça pul serişdeleri gönükdirilýän gurluşyk taslamalary durmuşa geçirilýär, ýaşaýyş jaý, kottej toplumlarynyň birnäçe tapgyrlary, seýilgäh zolaklary, dolandyryş-işewür maksatly sebitler, raýat awiasiýasynyň giň gerimli düzümleýin desgalary yzygiderli gurulýar. Döwletiň iri buýurmalarynyň hatarynda Aşgabat — Türkmenabat awtobanynyň, Ahal welaýatynyň täze dolandyryş merkeziniň gurluşyklary bar.

Sergide Türkmenistanyň welaýatlary hem öz önümlerini görkezdiler. Olaryň gazanan üstünlikleri milli Liderimiziň baştutanlygynda giň gerimli özgertmeleriň üstünlige beslenýändigine şaýatlyk edýär. Şol özgertmeler Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan has-da ösdürmäge, ony senagat taýdan ösen döwlete öwürmäge, mähriban halkymyzyň hal-ýagdaýyny yzygiderli ýokarlandyrmaga gönükdirilendir.

Soňra ýokary derejeli myhmanlar ady rowaýata öwrülen, ägirt uly tut agajyna tarap ugradylar. Tut agajy bu ýere ýygnananlara Merkezi Aziýanyň doganlyk halklaryny hemişelik birleşdiren gymmatlyklar hem-de mizemez dostluk barada ses ýazgysyny gönükdirdi.

Gadymy döwürlerde milli saz gurallary taýýarlanylan, asyrlardan bäri ösüp oturan, başy bulutlara beslenen agaç adam sesi bilen seslendi:

“Biziň ata-babalarymyzyň bereketli topragy — çäksiz düzlükler, beýik daglar, joşgunly derýalar we deňiz — mukaddes bolan şu toprakda ýaşaýanlar üçin peşgeşdir. Dutarda özüni tapyp, ýürekleri saz bilen dolduran beýik tut agajy biziň halklarymyzy dostluk bilen baky birleşdirdi. Goý, biziň halklarymyzyň bähbidine ähli pikir-düşünjelerimizi, arzuwlarymyzy we umytlarymyzy geljege gönükdirip, umytlarymyz hasyl bolsun!”.

Agajyň dik baldagyndan ýaşaýşy bagyş edýän nem — diodýagtyly ýaşyl şöhle syrygyp gaýdýar. Meşhur “Şükür bagşy” kinofilminden türkmen dutarynyň jadylaýjy mukamy ýaňlanýar. Şol mukamy Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Özbegistanyň we Täjigistanyň halklarynyň saz gurallary — domra, komuz, rubab we tar alyp göterýärler.

Ägirt uly sergi zalynyň merkezinde duran agajyň töwereginde Günüň şöhleleri ýaly bolup, gözden geçirilişe gatnaşyjy ýurtlaryň sergi bölümleriniň hatarlary ýerleşdirildi.

Aýdym-sazly çeper kompozisiýa ekspoforuma ajaýyp we özboluşly milli öwüşgin berýär.

Gazagystanyň milli diwarlygy dürli kärhanalar, şol sanda älem hemralaryny öndürýän we uçurýan “Kazkosmos” aerokosmos pudagy arkaly görkezildi. Bu ýerde şeýle hem lukmançylyk önümleri, şol sanda СOVID-19-a garşy inaktiwirlenen sanjym — “QazVac” waksinasy hem-de Gazagystanyň önümçiligi bolan IWL enjamlary, häzirki zaman kompýuter tehnikalary, metallurgiýa pudagynyň önümleri, gurluşyk serişdeleri, azyk, dokma we ýeňil senagatynyň harytlary görkezildi.

Gyrgyz Respublikasynyň sergi bölümi dostlukly ýurduň milli we halkara derejelerde gazanan üstünliklerini beýan etdi. Sergä gelýän köp sanly adamlara un önümçiliginiň önümleri, azyk we dokma senagatynyň önümleri, hususan-da, ýüplükler, matalar, egin-eşikler hem-de iş egin-eşikleri görkezildi. Goňşy ýurtda öndürilýän Gün panelleri, hasaba alyş enjamlary, elektrodiodlar, köpkristally paneller uly gyzyklanma döretdi.

Azyk, ýeňil, dag-magdan senagatynyň, oba hojalygynyň gazananlary bilen doganlyk Täjigistanyň wekilleriniň diwarlyklary tanyşdyrdy. Şeýle hem bu ýerde elektrik yşyklandyryjy tehnikalar, halk senetçiliginiň serişdeleri, zergärçilik önümleri we beýlekiler görkezildi.

Köpugurly gözden geçirilişe gatnaşýan daşary ýurtlularyň arasynda Özbegistan Respublikasynyň guramalary we kompaniýalary bar. Olar belent mertebeli myhmanlary hem-de sergä gatnaşyjylary bilelikdäki ikitaraplaýyn taslamalaryň we işewür-meýilnamalaryň durmuşa geçirilişi bilen tanyşdyrdylar.

Üstünlikli hyzmatdaşlygyň ajaýyp mysallarynyň biri bilelikdäki “Türkmen-UzAwto” türkmen-özbek kärhanasydyr. Ol Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portunyň daşarky üsti açyk sergi meýdançasynda awtomobil gurluşygy önümlerini görkezdi. Şeýle hem şu ýerde, açyk asmanyň astyndaky meýdançada täjik tarapynyň oba senagatyna degişli tehnikany hem-de döwrebap awtobuslary — tebigy gazda işleýän elektrobusy we awtobusy, şeýle hem iki gatly awtobusy görkezendigini bellemek gerek.

Umuman, bu sergi dostlukly goňşy ýurtlaryň milli ykdysadyýetleriniň dürli pudaklarynyň diňe bir gazanan üstünlikleriniň gözden geçirilişi bolman, eýsem, toplanan tejribeleri alyşmak hem-de haryt öndürijileriniň arasynda göni gatnaşyklary ýola goýmak üçin netijeli meýdança öwrüldi.

Daşary ýurtlaryň wekiliýetleriniň agzalary uzak möhletleýin, özara bähbitli hyzmatdaşlygy ýola goýmaga uly gyzyklanma bildirip, Türkmenistanda döredilýän amatly maýa goýum ýagdaýynyň, işewürligi alyp barmak we söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin amatly şertleriň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň gatnaşyklaryny has-da pugtalandyrmaga giň mümkinçilikleri açýandygyny nygtadylar.

Soňra döwlet Baştutanlary “B” topluma tarap ugradylar, olaryň barýan ýolunyň ugrundaky monitorlarda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň bäşisiniň–— Türkmenistanyň, Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Özbegistanyň we Täjigistanyň ulag-logistika mümkinçiliklerini beýan edýän wideoşekiller görkezildi. Şeýle hem bu ýerde myhmanlara biziň ýurdumyzda öndürilýän oba hojalyk pudagynyň, dokma we halyçylyk toplumlarynyň, amaly-haşam sungatynyň we senagat ulgamynyň dürli görnüşli önümleri bilen tanyşdyrýan wideoşekiller hödürlenildi.

Sergi bölümleriniň çäkleriniň daşynda ýaýbaňlandyrylan aýdym-sazly çykyşlar halkara serginiň birinji iş gününiň jemlenmesine öwrüldi.

Şu gözden geçirilişiň çäklerinde birža söwdalary geçirildi, oňa ýurdumyzyň önümleri çykaryldy. Türkmenistanyň Döwlet haryt-çig mal biržasy tarapyndan geçirilen söwdalarda, Beýik Britaniýanyň, Birleşen Arap Emirlikleriniň, Germaniýanyň, Russiýanyň, Türkiýäniň kompaniýalarynyň wekilleri, Gonkongyň, Owganystanyň, Özbegistanyň, Gyrgyzystanyň we beýlekileriň işewürleri bäsleşdiler.

TDHÇB-de geçirilen birža amallarynyň arasynda nebithimiýa we gurluşyk önümçiliginiň önümleriniň, Diýarymyzda öndürilýän ýeňil senagatyň harytlarynyň, haly önümleriniň söwdalary boldy. 113 geleşikleriň umumy bahasy ABŞ-nyň 108,9 million dollaryna barabar we 3,6 million manada deň boldy.

Ertir Merkezi Aziýa ýurtlarynyň milli önümleriniň halkara sergisi öz işini dowam eder.

Surata düşürenler Hasan MAGADOW, Annanur REJEBOW, Arslan MÜLLIKOW.

(2021-nji ýylyň 6-njy awgusty, Türkmenbaşy şäheri)

2021-nji ýylyň 6-njy awgustynda Türkmenbaşy şäherinde Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygy boldy, duşuşyga Gazagystan Respublikasynyň Prezidenti, Gyrgyz Respublikasynyň Prezidenti, Täjigistan Respublikasynyň Prezidenti, Türkmenistanyň Prezidenti we Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti gatnaşdylar.

Döwletleriň Baştutanlary dostluk we özara hormat goýmak hem-de ynanyşmak, konstruktiwizm we özara düşünişmek ýagdaýynda geçen gepleşikleriň netijeleri boýunça,

taryhy taýdan emele gelen dostlukly we hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklary esasynda sebit hyzmatdaşlygyny ösdürmegiň depginli ýagdaýyny belläp,

Birleşen Milletler Guramasynyň Tertipnamasynyň düzgünlerine esaslanyp hem-de halkara hukugynyň umumy ykrar edilen kadalaryny berjaý etmäge özleriniň berk eýerýändigini tassyklap,

Merkezi Aziýa sebitini özara hormat goýmak, deňhukuklylyk, birek-biregiň bähbitlerini hasaba almak esasynda gepleşikler we geňeşmeler arkaly ösdürmegiň möhüm meselelerine seretmegiň hem-de olary çözmegiň zerurdygyny belläp,

öz döwletleriniň sebitde parahatçylygy, durnuklylygy we howpsuzlygy üpjün etmegiň bähbitlerine açyk we giňden hyzmatdaşlyk etmäge taýýardygyny nygtap,

özara gyzyklanma bildirilýän ähli ugurlarda, şol sanda syýasy, durnukly ösüş, söwda-ykdysady we maýa goýum-maliýe, ulag-kommunikasiýa, suw-energetika, maglumat-tehnologiýa, ekologiýa we medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlyk boýunça gatnaşyklary mundan beýläk-de giňeltmäge hem-de berkitmäge umumy çalşylýandygyndan ugur alyp,

Merkezi Aziýa döwletleriniň möhüm ählumumy hem-de sebit meselelerini çözmekde bilelikdäki başlangyçlarynyň dünýäde oňat netijeleri berýändigini belläp,

sebitiň döwletleriniň ählumumy howplara hem-de wehimlere, şol sanda koronawirus ýokanjynyň pandemiýasyna garşy ysnyşykly hyzmatdaşlygynyň, şeýle hem onuň ýaramaz netijelerini bilelikde ýeňip geçmegiň möhümdigini nygtap,

Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň yzygiderli konsultatiw duşuşygynyň sebitde köptaraply döwletara hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de berkitmäge ýardam berýän möhüm meseleleri ara alyp maslahatlaşmaga we şol meseleler boýunça teklipleri girizmäge mümkinçilik berýändigini ýene-de tassyklap,

şu aşakdakylary beýan edýärler:

1. Döwletleriň Baştutanlary şu konsultatiw duşuşygyň Merkezi Aziýa döwletleriniň Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygy ýylynda geçýändigini belleýärler.

Şunuň bilen baglylykda, Taraplar şu forumyň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň arasyndaky gatnaşyklary mundan beýläk-de berkitmek we ösdürmek işinde taryhy ähmiýetiniň bardygyny nygtaýarlar.

2. Taraplar Merkezi Aziýa sebitiniň ähli döwletleriniň parahatçylykly ösüşine, gülläp ösmegine we durnuklylygyna ýardam bermek maksady bilen, ikitaraplaýyn hem-de köptaraplaýyn çäreleri geçirmek, özara saparlary amala aşyrmak arkaly köptaraplaýyn hyzmatdaşlygy toplumlaýyn ösdürmegiň möhümdigini we zerurdygyny tassyklaýarlar.

3. Taraplar Türkmenbaşy şäherindäki konsultatiw duşuşygyň howpsuzlygy we durnuklylygy üpjün etmekde, söwda, ykdysady we maýa goýumlary, ulag hem-de üstaşyr gatnawlar, oba hojalygy hem-de azyk howpsuzlygy ulgamlarynda, senagat kooperasiýasy, suw-energetika serişdeleri, daşky gurşawy goramak, syýahatçylyk, ylym, bilim, medeniýet we gender deňligi meselelerinde özara bähbitli sebit hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de ösdürmegiň geljegi uly bolan ugurlaryna, görnüşlerine we usullaryna hemmetaraplaýyn seretmäge mümkinçilik berendigini belleýärler.

4. Döwletleriň Baştutanlary howpsuz, durnukly, giň we açyk hyzmatdaşlyk etmek üçin sebitde giňişligi emele getirmegiň bähbitlerine öz ýurtlarynyň mümkinçiliklerini ulanmagyň möhümdigini belleýärler.

Şunuň bilen baglylykda, Taraplar Daşary işler ministrlikleriniň, diplomatik wekilhanalarynyň, konsullyk edaralarynyň, şeýle hem Merkezi Aziýa döwletleriniň BMG-niň we beýleki halkara guramalaryň ýanyndaky hemişelik wekilhanalarynyň ugry boýunça geňeşmeleri geçirmegiň hem-de gatnaşyklary berkitmegiň möhümdigini belleýärler.

5. Taraplar BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan «Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly» diýlip yglan edilen şu — 2021-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasynyň adyndan halkara bileleşiginiň kabul eden giň möçberli we uzak möhletli strategiýalaryny, konsepsiýalaryny hem-de maksatnamalaryny durmuşa geçirmekde anyk netijeleri gazanmak maksady bilen, halkara giňişliginde Merkezi Aziýa döwletleriniň bilelikdäki işini güýçlendirmek zerur diýip hasap edýärler.

6. Döwletleriň Baştutanlary Merkezi Aziýada ýadro ýaragyndan azat zolak hakyndaky Şertnamanyň gol çekilen gününiň 15 ýyllygynyň, şeýle hem Semipalatinsk ýadro synag poligonynyň ýapylmagynyň 30 ýyllygynyň 2021-nji ýylda bellenýändigini nygtadylar.

Şunuň bilen baglylykda, Prezidentler Merkezi Aziýada ýadro ýaragyndan azat zolak hakyndaky Şertnamany durmuşa geçirmek boýunça sebitiň döwletleriniň işjeň hyzmatdaşlygy dowam etmäge taýýardyklaryny beýan etdiler we ýadro ýaragsyzlanmagy we ýaýradylmazlygy işinde tagallalary birleşdirmek maksady bilen, beýleki ýadrosyz zolaklar bilen işjeň hyzmatdaşlygyň zerurdygyny bellediler.

7. Taraplar goňşy Owganystandaky ýagdaýyň çalt düzgünleşdirilmeginiň Merkezi Aziýada howpsuzlygy we durnuklylygy saklamagyň hem-de berkitmegiň möhüm şertleriniň biri bolup durýandygyny tassyklaýarlar. Şunuň bilen baglylykda, Taraplar owgan jemgyýetinde raýat parahatçylygyny we ylalaşygyny çalt gazanmaga hemmetaraplaýyn ýardam bermäge taýýardyklaryny beýan etdiler.

Şunuň bilen baglylykda, Taraplar ähli gyzyklanýan döwletleriň we halkara guramalaryň Owganystanda howpsuzlygy hem-de durnuklylygy üpjün etmäge, ýurduň durmuş-ykdysady ulgamlaryny dikeltmäge we ony dünýä hojalyk gatnaşyklaryna çekmäge gönükdirilen tagallalaryny goldaýarlar.

8. Taraplar sebiti ulgamlaýyn we yzygiderli esasda ösdürmegiň möhüm meselelerine seretmek üçin hemişelik hereket edýän konsultatiw platforma hökmünde Merkezi Aziýada howpsuzlyk we hyzmatdaşlyk boýunça dialogy döretmek hakyndaky meseläniň üstünde işlemek barada aýtdylar.

9. Taraplar söwda-ykdysady, maýa goýum, senagat, maliýe, energetika, oba hojalygy, kommunikasiýa, durmuş, ekologiýa ugurlarynda we özara gyzyklanma bildirilýän beýleki ugurlarda gatnaşyklary mundan beýläk-de berkitmek arkaly Merkezi Aziýa sebitini durnukly ösdürmegi üpjün etmegi ilkinji nobatdaky wezipe hasaplaýarlar.

Sebitde maliýe ulgamyny bilelikde ösdürmek we maýa goýumlaryny çekmek maksady bilen, Taraplar Merkezi Aziýa sebitiniň ýurtlaryny, şeýle hem daşary ýurt maýadarlaryny baglanyşdyrýan ykdysady platforma hökmünde Halkara «Astana» maliýe merkezini ulanmagy ylalaşdylar.

10. Taraplar Merkezi Aziýa döwletleriniň arasynda migrasiýa işlerini düzgünleşdirmek babatda ygtyýarly edaralaryň hyzmatdaşlygyny güýçlendirmegiň möhümdigini, şeýle hem zähmet çekýän migrantlaryň hukuklaryny we bähbitlerini üpjün etmegiň, olara hukuk, durmuş, maglumat-geňeşdarlyk kömegini bermegiň zerurdygyny ykrar edýärler.

11. Taraplar özara haryt dolanyşygyny giňeltmegiň möhümdigini we sebitde söwda amallaryny ýönekeýleşdirmek boýunça wezipeleri netijeli çözmek üçin özara bähbitli umumy çemeleşmeleri mundan beýläk-de işläp taýýarlamagyň zerurdygyny belleýärler.

Taraplar özara söwdany artdyrmak, bilelikdäki ykdysady taslamalary durmuşa geçirmek, şol sanda serhetýaka çäklerde söwda-önümçilik merkezlerini, şeýle hem lomaý-paýlaýyş merkezleriniň ulgamyny ösdürmek maksady bilen, Merkezi Aziýa döwletleriniň işewür toparlarynyň hem-de sebitleriniň arasynda hyzmatdaşlygy giňeltmek boýunça işleri güýçlendirmegiň zerurdygyny belleýärler.

12. Taraplar harytlaryň we ýükleriň erkin hem-de päsgelçiliksiz üstaşyr geçirilmegini üpjün etmek, şol sanda howa, awtomobil, demir ýol, derýa we deňiz ulaglary üçin täze halkara ugurlaryny, multimodal ulag geçelgelerini, halkara köpugurly logistika, söwda we syýahatçylyk merkezlerini döretmek we hereket edýänleriniň durkuny täzelemek, innowasion, energiýa tygşytlaýjy we elektron tehnologiýalary ornaşdyrmak, iň gowy halkara tejribesine laýyklykda, serhetüsti amallary ýönekeýleşdirmek hem-de sebitiň üstaşyr geçirmek mümkinçiligini netijeli ulanmagy üpjün edýän beýleki bilelikdäki üpjünçilik taslamalaryny amala aşyrmak maksady bilen, ulag-üstaşyr ulgamda köptaraply hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de çuňlaşdyrmagyň möhümdigini belleýärler.

Taraplar «Demirgazyk — Günorta» we «Gündogar — Günbatar» halkara geçelgelerini bilelikde ösdürmek boýunça doly tagallalary ederler.

Taraplar ulag kommunikasiýalary boýunça sebit maslahatyny döretmegi çaltlandyrmagyň, sebitiň döwletleriniň gatnaşmagynda amatly halkara ulag geçelgelerini döretmek boýunça amala aşyrylýan we geljegi uly bolan taslamalary nazara alyp, Merkezi Aziýada ulag ulgamyny bilelikde ösdürmek baradaky Maksatnamalary we Ylalaşyklary ylalaşmagyň zerurdygyny bellediler.

Taraplar Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda Ulag-kommunikasiýa hyzmatdaşlygyny ösdürmegiň sebit merkezini döretmek hakynda özbek tarapynyň başlangyjyny goldadylar.

Taraplar goşulan bahanyň sebit ulgamyny we bilelikdäki senagat klasterlerini döretmek, sanly ykdysadyýeti ösdürmekde hyzmatdaşlygy ýokarlandyrmak arkaly özara söwdanyň möçberini artdyrmagy maksat edinýärler.

13. Taraplar söwda-ykdysady, energetika, ulag-logistika hem-de innowasion ugurlarda özara hyzmatdaşlyga belli bir maksada gönükdirilen we yzygiderli häsiýet bermek maksady bilen, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň Senagatçylarynyň we telekeçileriniň bäştaraplaýyn geňeşini döretmegiň zerurdygyny aýtdylar.

14. Taraplar innowasion maksatnamalary we taslamalary bilelikde durmuşa geçirmek üçin tagallalary birleşdirmegi, şeýle hem ylym, tehnologiýalar we innowasiýalar, ylmy barlaglary bilelikde geçirmek, durmuş hem-de ykdysady ösüşiň täze çeşmelerini gözlemek maksady bilen, ylmy-barlag merkezleriniň arasynda tejribe alyşmak babatda netijeli hyzmatdaşlyk etmäge ýardam bermegi maksat edinýändiklerini beýan edýärler.

15. Taraplar bilim, ylym diplomatiýasy babatda, ýokary okuw mekdepleriniň arasynda we ylmy alyşmalar boýunça sebit Maksatnamasyny işläp taýýarlamak arkaly rektorlaryň forumlarynyň, ylmy-mugallymçylyk we talyplar jemgyýetçiliginiň ylmy maslahatlarynyň hem-de simpoziumlarynyň çäklerinde hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmak barada çykyş edýärler.

Taraplar maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalaryny ösdürmekde we peýdalanmakda öňegidişligi, şeýle hem onuň gündelik durmuşa artýan täsirini belleýärler. Döwletler halkara hukugyň ýörelgelerini we kadalaryny berjaý etmek bilen, maglumat howpsuzlygynyň täze wehimlerine garşy göreşmek maksady bilen, tagallalary birleşdirmegi maksat edinýärler.

16. Merkezi Aziýanyň ähli döwletleri howanyň üýtgemeginiň ýaramaz netijelerini azaltmak we oňa uýgunlaşmak, çölleşmäge garşy göreşmek, suw-energetika serişdelerini rejeli ulanmak, daşky gurşawy goramak we ekologiýa, buzluklary gorap saklamak we uranyň galyndylarynyň saklanýan ýerleriniň rekultiwasiýasy, serişde tygşytlaýjy we ýaşyl tehnologiýalary ornaşdyrmaga, şol sanda energiýanyň dikeldilýän çeşmelerini ösdürmäge gönükdirilen taslamalary we maksatnamalary öňe sürmek babatda sebit hyzmatdaşlygyny berkitmegiň zerurdygyny belleýärler.

Taraplar bu ugurlarda sebitde Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek maksady bilen, uzak möhletli we özara bähbitli hyzmatdaşlygyň usullaryny kämilleşdirmek üçin bilelikdäki tagallalary etmäge taýýar.

Taraplar sebitiň ähli ýurtlarynyň bähbitlerini nazara alyp, Merkezi Aziýada suw-energetika meselelerini çözmäge ýardam etmek üçin bar bolan we gurulýan suw-energetika desgalarynyň möhümdigini bellediler.

Taraplar BMG-niň çäklerinde Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 75-nji mejlisiniň «Tebigat serhetleri bilmeýär: serhetüsti hyzmatdaşlyk — biodürlüligi gorap saklamakda, dikeltmekde we durnukly ulanmakda esasy şert», «Birleşen Milletler Guramasynyň «Suw durnukly ösüş üçin» atly hereketleriň halkara onýyllygynyň maksatlaryna ýetmegiň barşynyň 2018 — 2028-nji ýyllar üçin ortaça möhlet boýunça ählumumy synynyň Konferensiýasy», «Aralýaka sebitini ekologiýa innowasiýalary we tehnologiýalary zolagy diýip yglan etmek», «Birleşen Milletler Guramasy bilen Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň arasynda hyzmatdaşlyk», «Gazagystanda Semipalatinsk sebitiniň ilatynyň saglygyny dikeltmek, daşky gurşawyny dikeltmek we ykdysady taýdan ösüşi üçin halkara hyzmatdaşlygy we işleri utgaşdyrmak» atly Rezolýusiýalarynyň kabul edilmegi ýaly halkara we sebit başlangyçlaryna bir bitewi düşünmegi we öňe sürmegi gazanmagyň möhümdigini nygtaýarlar.

Dünýäde we hususan-da, Merkezi Aziýada howanyň ählumumy üýtgemeginiň buzluklara edýän ýaramaz täsirini nazara alyp, döwletleriň Baştutanlary Täjigistan Respublikasynyň Prezidentiniň 2025-nji ýylyň «Buzluklary goramagyň halkara ýyly» diýlip yglan edilmegi we Buzluklary goramagyň Halkara gaznasyny döretmek baradaky başlangyjyny goldadylar.

Döwletleriň Baştutanlary Türkmenistanyň Prezidentiniň BMG-niň pes uglerodly energetikany ösdürmek boýunça çäreleri amala aşyrmaga niýetlenen Strategiýasyny işläp taýýarlamak, şeýle hem BMG-niň howandarlygynda energetikada ileri tutulýan ugurlaryň biri hökmünde wodorody ösdürmek boýunça halkara «Ýol kartasyny» döretmek baradaky başlangyjyny goldaýandyklaryny beýan etdiler.

17. Döwletleriň Baştutanlary sebitde, şol sanda Aral deňziniň sebitinde, aýratyn hem ekologiýa heläkçiligine we howanyň üýtgemeginiň ýaramaz täsirine sezewar bolan zolaklarda durmuş-ykdysady we ekologiýa ýagdaýyny gowulandyrmak bilen baglanyşykly meseleleri toplumlaýyn çözmek üçin tagallalary utgaşdyrmagyň möhümdigini ykrar etdiler.

18. Taraplar suwuň, atmosfera howasynyň hapalanmagyny azaltmaga, buzluklary gorap saklamaga, ýerleriň zaýalanmagynyň öňüni almaga, bag nahallarynyň oturdylýan ýerlerini artdyrmaga, tebigy betbagtçylyklaryň töwekgelçiliklerini, şol sanda suw joşmalarynyň, sil akymlarynyň, gurakçylygyň töwekgelçiliklerini azaltmaga, şeýle hem arassa agyz suwy bilen üpjün etmäge we beýleki ugurlara gönükdirilen ylalaşylan çäreleri görmegiň zerurdygyny nygtadylar.

Döwletleriň Baştutanlary Merkezi Aziýa döwletleriniň ählisiniň bähbitlerini nazara alyp we olaryň gatnaşmagynda Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň guramaçylyk düzümini we şertnama-hukuk binýadyny kämilleşdirmek boýunça geçirilýän işleriň möhümdigini nygtadylar.

19. Adamzadyň täze ählumumy wehim — koronawirus ýokanjynyň pandemiýasy bilen ýüzbe-ýüz bolan häzirki döwründe Merkezi Aziýa döwletleri bu ýokanjyň ýaýramagyna garşy göreşmek boýunça toplumlaýyn çäreleri görýärler.

Taraplar bu ugurda öz hereketlerini dünýä bileleşiginiň alyp barýan işleri bilen doly sazlaşdyryp, koronawirusa garşy göreşmekde möhüm halkara başlangyçlary goldaýarlar.

Döwletleriň Baştutanlary Gazagystanyň Prezidentiniň BMG-niň howandarlygynda Kesellere we biohowpsuzlyga gözegçilik etmek boýunça sebit merkezleriniň ulgamyny döretmek, şeýle hem BMG-niň howandarlygynda ýörite köptaraplaýyn edarany – BMG-niň Howpsuzlyk Geňeşine hasabat berýän Halkara biologik howpsuzlyk boýunça agentligi döretmek barada başlangyjyna goldaw bildirdiler.

Şunuň bilen baglylykda, ylym diplomatiýa ugry boýunça özara gatnaşyklary işjeňleşdirmek, alym-lukmanlaryň, bilermenleriň we bilimiň ugurdaş beýleki ugurlaryndaky hünärmenleriň yzygiderli gatnaşyk saklamagy üçin ähli zerur şertleri döretmek barada ylalaşdylar.

Howply ýokanç keselleriň ýaýramagyna garşy göreşmek işinde Merkezi Aziýanyň döwletleriniň tagallalaryny utgaşdyrmak maksady bilen, Taraplar wiruslaryň we beýleki ýokanç keselleriň, olaryň döredýän keselleriniň ýüze çykyş görnüşleriniň tebigatyny, ýokanç keselleri bejermegiň we öňüni almagyň usullaryny öwrenmek boýunça sebit mehanizmini döretmek baradaky meselä seretmegi zerur hasap edýärler.

20. Azyk ulgamlarynyň durnuklylygyny ýokarlandyrmagyň zerurdygy bilen baglylykda, Taraplar azyk önümleri we ilkinji nobatda zerur bolan harytlar üçin üpjün etmegiň ulgamyny goldamak we «ýaşyl geçelgeler» usullaryny giňden ornaşdyrmak barada ylalaşdylar.

21. Taraplar Merkezi Aziýada ýaşaýan halklaryň bähbidine we BMG tarapyndan yglan edilen Halkara medeniýetleriň ýakynlaşmagynyň 10 ýyllygynyň ruhunda medeniýetara gatnaşyklary ösdürmek, medeniýetleriň köpdürlüligini we milletara sabyrly garaýşy goramak, saklamak we höweslendirmek, sebitiň etnosyýasatyny, maddy we maddy däl medeni we tebigy mirasyny öwrenmek we goramak babatda hyzmatdaşlyk etmek we özara goldaw bermek, edebi gatnaşyklary kämilleşdirmek, halkara festiwallary, forumlary we bäsleşikleri geçirmek, aýdym-saz, teatr, şekillendiriş we senetçilik sungaty, kinematografiýa, teleradioýaýlymlar, arhiw, muzeý we kitaphana işi babatda özara gatnaşyklary çuňlaşdyrmak, şeýle hem raýatlaryň, ilkinji nobatda bolsa, ýaşlaryň arasynda göni gatnaşyklary we syýahatçylary alyşmagy ösdürmek barada ylalaşdylar.

Bu ugurda özara gatnaşyklara ulgamlaýyn we yzygiderli häsiýet bermek maksady bilen, Taraplar medeni-ynsanperwer alyşmagyň bitewi platformasy hökmünde «Merkezi Aziýa: bir geçmiş we bir geljek» diýen at bilen Merkezi Aziýanyň medeni dialogynyň forumyny döretmek barada ylalaşdylar.

22. Döwletleriň Baştutanlary halklaryň arasynda dostlugy berkitmekde sportuň möhüm ornuny nazara alyp, bedenterbiýäni we sporty ösdürmegi dowam etdirmek, Taraplaryň çäklerinde halkara sport-köpçülikleýin çäreleri geçirmegi goldamak, bedenterbiýe we sport guramalarynyň we edaralarynyň arasynda hyzmatdaşlygy höweslendirmek barada ylalaşdylar. Şeýle hem Taraplaryň milli sport görnüşlerini halkara sport giňişliginde öňe sürmek boýunça tagallalary utgaşdyrmagyň zerurdygy barada bellenildi.

23. Döwletleriň Baştutanlary syýahatçylyk ulgamynda ysnyşykly özara hyzmatdaşlygyň, şol sanda bu ulgamy pandemiýadan soňra çalt depginde dikeltmek we sebitiň ýurtlarynyň arasynda syýahatçylary alyşmagy täzeden ýola goýmak maksady bilen, ýakyndan özara hyzmatdaşlygyň zerurdygyny bellediler.

Şeýle hem, Taraplar serhetüsti çäklerde syýahatçylyk zolaklaryny we klasterleri döretmek, Merkezi Aziýada bitewi giňişligi döretmek maksady bilen, syýahatçylyk önümlerini we ugurlaryny bilelikde öňe sürmek boýunça işleri işjeňleşdirmek barada ylalaşdylar.

Taraplar syýahatçylygy we syýahatçylyk kompaniýalaryny döwlet dolandyryş edaralarynyň arasynda, şeýle hem halkara we içerki syýahatçylygy ösdürmäge gatnaşýan beýleki guramalaryň arasynda ysnyşykly hyzmatdaşlygy goldap çykyş edýärler.

Taraplar syýahatçylyk işini ösdürmek baradaky maglumatlary, neşir materiallaryny, filmleri alyşmaga mundan beýläk-de ýardam ederler, mahabat çärelerini, maslahatlary we seminarlary geçirmekde, sergileri we ýarmarkalary guramakda hyzmatdaşlyk ederler.

24. Döwletleriň Baştutanlary daşary syýasat edaralaryna Sebit hyzmatdaşlygyny ösdürmek boýunça «Ýol kartasynyň» taslamasyny (Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşyklarynyň netijeleri boýunça) ylalaşmak boýunça işi ýakyn wagtlarda tamamlamagy tabşyrdylar.

25. Döwletleriň Baştutanlary daşary syýasat edaralaryna XXI asyrda Merkezi Aziýany ösdürmek maksady bilen, «Dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk we hyzmatdaşlyk hakyndaky» Şertnamany Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň geljekki konsultatiw duşuşygynda gol çekmäge taýýarlamagy tabşyrdylar.

26. Prezidentler Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşyklarynyň ýeke-täk nyşanyny ulanmak barada çözgüt kabul etdiler we nyşan hakyndaky Düzgünnamany makulladylar.

27. Prezidentler Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň Hormat nyşanyny döretmek barada çözgüt kabul etdiler we Hormat nyşany hakyndaky Düzgünnamany we nyşanyň Beýanyny makulladylar.

28. Döwletleriň Baştutanlary Türkmenbaşy şäherinde geçirilýän Merkezi Aziýanyň ýurtlarynyň zenanlarynyň dialogynyň forumyna, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ykdysady forumyna, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň milli önümleriniň halkara sergisine, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň milli tagamlarynyň halkara festiwalyna we Merkezi Aziýa ýurtlarynyň medeniýet we sungat ussatlarynyň baýramçylyk konsertine ýokary baha berdiler.

Döwlet Baştutanlary daşary işler ministrlerine Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň dördünji konsultatiw duşuşygyny geçirmegiň möhletlerini hem-de ýerini kesgitlemek boýunça teklipleri hem-de konsultatiw duşuşyklaryň gün tertibini taýýarlamagy tabşyrdylar.

Konsultatiw duşuşyk däp bolan dostluk, hoşniýetlilik we ynanyşmak ýagdaýynda geçdi.

Döwletleriň Baştutanlary Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedowa myhmansöýerligi we konsultatiw duşuşygyň ýokary derejede guralandygy üçin hoşallyk bildirdiler.

Türkmenbaşy şäheri, 2021-nji ýylyň 6-njy awgusty.

Ine, žurnalistleriň köpden bäri: «Taryhy gün bolar” diýip atlandyran güni — 6-njy awgust hem gelip ýetdi. Bu gün dünýäniň ýüzi Ýewraziýa giňişligindäki gojaman Hazaryň türkmen kenaryna gönükdi. Dünýäniň iri tele-radio ýaýlymlarynyň kameralary hem mikrofonlary Türkmenistanyň “Awaza” milli syýahatçylyk zolagynda boljak wakalary gyzgyny bilen alyp görkezmäge we eşitdirmäge taýýar bolup durlar. Bu gün bu ýerde Merkezi Aziýa sebitiniň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygy we onuň bilen utgaşyklylykda bellenilen çäreler geçiriler. Ol çäreler, atlaryndan hem belli bolşy ýaly, Merkezi Aziýa ýurtlaryny nazarlaýar. Hut şu sebäpli-de, ýagny Merkezi Aziýany nazarlaýandygy üçin hem şu günüň wakalary dünýäniň ünsüni özüne çekýär. Bu, biziň pikirimizçe, juda üns berilmeli ýagdaýdyr. Sebäbimi?! Sebäbi şu günki wakalaryň bir günde, toplumlaýyn, özi-de sebitiň döwlet Baştutanlarynyň gatnaşmagynda geçirilmegi Merkezi Aziýa döwletleriniň ösüşiň täze basgançagyna aýak goýýandyklaryny, bu gadamyň hem biziň döwletlerimiziň her birine şowlulyk getirjekdigini, sebit üçin örän ähmiýetli boljakdygyny aýdyp bolar.

Basgançak bilen ýokary galdygyňça, uzaklary görüp bolýar... hem-de özüňi görkezip bolýar. Biziň ýaşaýan sebitimiz bolsa şeýledir: bu ýerde ýaşaýan halklaryň-milletleriň meňzeş taraplary örän kändir. Biziň bilimimiz, işbaşarjaňlygymyz, zähmetsöýerligimiz, Watana, halka, maşgalamyza wepadarlygymyz, durmuşda ileri tutýan ahlak gymmatlyklarymyz, taryhymyz, medeniýetimiz... umuman meňzeşdir, hatda birdir, bitewüdir. Ösüş basgançagyndakak, daşymyzdan synlaýan başga döwletler, halklar bizi hut şeýle şekilde kabul edýärler. Biz — Merkezi Aziýa sebitiniň halklary birek-birekden milliligimiz boýunça tapawutlanýandygymyzy bilýänem bolsak, beýleki döwletleriň, halklaryň bizi bitewülikde kabul edýändiklerinden ýerlikli peýdalanmagy başarmalydyrys. Has öňe gidip aýdanyňda, bu biziň halklarymyz üçin ajaýyp bir mümkinçilikdir.

Eýsem-de bolsa, ozal, aýdaly, bäş-on ýyl mundan öň biziň döwletlerimiziň, diýmek, halklarymyzyň gatnaşyklary, näme, gowy dälmidi?! Gowudy, elbetde, gowudy. Ýöne şol gatnaşyklary öňkülerden has gowy etmäge täze mümkinçilikler açylýar, gürrüň şol mümkinçilikleri başarnykly peýdalanmalydygymyz, halklarymyzyň bähbidine döwletara hyzmatdaşlygy giňişleýin, hormatly Prezidentimiziň iş usulyna görä aýdanymyzda, toplumlaýyn ösdürmelidigimiz baradadyr.

Aslynda, sebitiň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygy ýaly forum halkara syýasatda täzeçillikdir, ol indi üçünji gezek geçirilýär. Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen, oňa sebitiň döwlet ýolbaşçylarynyň isleg bildirip gatnaýandyklary we onuň gapdaly bilen sebit ähmiýetli başga çäreleriň utgaşykly geçirilmegi juda gutlarlyklydyr. Hut şu ýagdaý hem biziň sözbaşyda nygtaýan pikirimiz dogrusynda buýsanç bilen gürrüň etmäge esas berýär. Ýurt Garaşsyzlygyna eýe bolanymyzdan soň, Türkmenistanda işläp ýören türkiýeli kärdeşimden soradym: “Aziýa diýýäris, Ýewropa diýýäris, eýsem-de, aýt, aziýaly bilen ýewropalynyň tapawudy barmy, bar bolsa, ol tapawut nämede ýüze çykýar?”. Bu sowaly hut türk kärdeşime bermegimiň sebäbi bardy: ol birküç ýyllap Ýewropa ýurtlarynyň birinde işläp, ýaşap gelipdir. Meniň pikirimçe, bu babatda onuň garaýşyna bil baglasaň boljakdy. Az-kem oýlanyp oturandan soň, ol şeýle jogap beripdi: “Aziýaly nämede bolsa bir zady (wakany) ýüregi-kalby bilen, ýagny duýgusy esasynda kabul edýär, ýewropaly bolsa aňy-pikiri esasynda kabul edýär”. Bu jogaby her kim, elbetde, özüçe kabul eder, kimsi oňlar, kimsi oňlamaz. Ýöne meniň maksadym, şu jogaby ýatlamak bilen, Merkezi Aziýa sebitiniň halklarynyň nähili aýratynlygynyň, has dogrusy, nähili umumylygynyň bardygy hakynda okyjylaryň hem oýlanmagyny gazanmak boldy. Dünýäniň halklarynyň hemmesine mahsus bolan häsiýetleriň biziň sebitimizdäki halklara-da mahsusdygyny aýtmak bilen, gazaklara-da, gyrgyzlara-da, özbeklere-de, täjiklere-de we elbetde, türkmenlere-de, ilki bilen, rehimlilik, geçirimlilik, raýdaşlyk, ýürekdeşlik we adalatlylyk häsiýetleriniň has mahsusdygyny aýtmakçy bolýaryn. Elbetde, bu biziň öz şahsy pikirimiz, ýöne onuň talyplyk ýyllarymda, mundan kyrk ýyl öň M.W.Lomonosow adyndaky Moskwa döwlet uniwersitetinde okan döwrümizde gören, eşiden, synlan zatlarymyza esaslanýandygyny aýtmalydyrys. Şular hem, biziňçe, merkezi aziýalylaryň bir siwilizasiýanyň perzentleridigini, olaryň medeniýetleriniň birdigini, bitewüdigini görkezýän aýratynlykdyr. Içgin oýlanyberseň, munuň özi biziň halklarymyzyň bahasyna ýetip bolmajak baýlygydyr. Bu bize durmuşda gabat gelýän islendik çylşyrymly meselelerden abraý bilen çykalga tapyp biljekdigimizi we hut şeýle-de etmelidigimizi salgy berip duran ajaýyp bir mümkinçilikdir.

Şulary göz öňünde tutup, biziň halklarymyza bir umumy taglymat esasynda ýaşamaga hiç hili päsgelçiligiň ýokdugyna göz ýetirmek kyn däldir. Merkezi Aziýa sammitiniň gezekleşikli usulda geçirilip durulmagyny hem-de onuň şu gezek edilişi ýaly, dürli çäreler bilen baýlaşdyrylmagyny diňe gowulykdan nyşan hökmünde görkezmek bolar.

Taglymat birligi — agzybirlik, agzybirlik bolsa bagtly geljekdir. Ol hakynda buýsanç bilen oýlanmagy her kimiň özüne goýup, şu gün öz işine başlaýan Awaza çärelerine üstünlik arzuw edýäris.

Seýitguly GELDIÝEW,

Türkmenistanyň at gazanan žurnalisti.

Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlary konsultatiw duşuşyga gatnaşmak üçin ýurdumyza geldiler

Şu gün — 6-njy awgustda Türkmenistanda, Hazaryň kenarynda ýerleşýän «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygy geçirilýär. Ol köpugurly sebit hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de ösdürmäge, ony häzirki döwrüň talaplaryna hem-de bar bolan mümkinçiliklerine laýyk gelýän täze belentliklere çykarmaga gönükdirilendir.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň nygtaýşy ýaly, sebit boýunça goňşular bilen dostluk gatnaşyklaryny hem-de netijeli hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Ýurdumyzda Merkezi Aziýanyň döwletleri bilen hyzmatdaşlygy giňeltmäge, ikitaraplaýyn, şonuň ýaly-da köpugurly görnüşde deňhukukly we ynanyşmak ýagdaýyndaky gatnaşyklary ählitaraplaýyn ösdürmäge gönükdirilen syýasat üstünlikli durmuşa geçirilýär.

Çäräniň öň ýanynda belent mertebeli myhmanlar — Gazagystan Respublikasynyň Prezidenti Kasym-Žomart Tokaýew, Gyrgyz Respublikasynyň Prezidenti Sadyr Žaparow, Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew hem-de Täjigistan Respublikasynyň Prezidenti Emomali Rahmon «Awaza» milli syýahatçylyk zolagyna geldiler. Täjik Lideriniň bu gezekki konsultatiw duşuşyga gatnaşmagy onuň Türkmenistana döwlet sapary bilen gabat geldi.

Türkmenbaşy şäheriniň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň Döwlet baýdaklary bilen bezelen Halkara howa menzilinde belent mertebeli myhmanlary, asylly däbe görä, duz-çörek bilen garşyladylar.

Türkmenistanyň forumy guramaga uly jogapkärçilik bilen çemeleşendigini bellemek gerek. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow bu halkara çärä taýýarlyk görmek işleriniň ähli tapgyrlaryny hemişe üns merkezinde saklady. Milli Liderimiziň Kararyna laýyklykda, degişli Guramaçylyk topary döredilip, onuň öňünde döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygyny, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň zenanlarynyň dialogyny we olar bilen bagly halkara ähmiýetli çäreleri ýokary guramaçylyk derejesinde geçirmegi üpjün etmek wezipesi goýuldy.

Şu gezekki forumyň gün tertibine döwletara hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge, şonuň ýaly-da möhüm sebit we halkara ugurlara degişli meseleleriň giň topary girizildi. Ol Merkezi Aziýa ýurtlarynyň hyzmatdaşlyk gatnaşyklarynda, özara gatnaşyklaryň netijeli, uzak möhletleýin gurallaryny döretmekde, sebitiň durnukly ösüşi, onuň dünýä gatnaşyklaryna çalt depginlerde goşulyşmagy üçin zerur şertleri döretmekde nobatdaky möhüm ädim bolar.

Türkmenistan Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ählisi bilen doganlyk, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryna ygrarly bolmak bilen, sebitde köpugurly hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge, bilelikdäki geljegi uly taslamalary durmuşa geçirmäge ýardam edýän anyk başlangyçlary öňe sürýär.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow 2019-njy ýylda Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň Daşkentde geçirilen ikinji konsultatiw duşuşygynda çykyş edip, söwda-ykdysady, energetika, ulag-logistika, maýa goýum hem-de innowasiýa ulgamlarynda sebit hyzmatdaşlygyny yzygiderli dowam etmek bilen baglylykda, bäştaraplaýyn Işewürler geňeşini döretmek boýunça başlangyjy öňe sürdi. Şonda döwlet Baştutanymyz Merkezi Aziýanyň medeni gatnaşyklarynyň forumyny yzygiderli esasda ýola goýmak üçin mümkinçiliklere garamagy teklip etdi.

Milli Liderimiziň belleýşi ýaly, biziň ýurtlarymyz sebiti gülläp ösýän künjege öwürmek, netijeli hyzmatdaşlyk üçin ygtybarly binýady döretmek boýunça umumy maksatlara ýetmekde ägirt uly ykdysady, serişde, adam hem-de ynsanperwer mümkinçiliklerine eýedir.

Şeýlelikde, Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilýän konsultatiw duşuşygy doly möçberli sebit hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de ösdürmek, oňa çalt depginlerde ösýän, strategik kuwwaty bermek üçin uly ähmiýete eýedir. Bu bolsa köpasyrlyk hoşniýetli goňşuçylyk ýörelgelerine we doganlyk ýurtlaryň hem-de halklaryň bähbitlerine laýyk gelýär.

***

Awaza, 5-nji awgust (TDH). Şu gün Türkmenistanyň Prezidentiniň çakylygy boýunça Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlary Hazar deňzi boýunça gämide bilelikde gezelenç etdiler. Gezelenjiň dowamynda sebitiň ýurtlarynyň Liderleri ozal gazanylan ylalaşyklary durmuşa geçirmek hem-de uly mümkinçilikleri hasaba almak bilen, özara bähbitli hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmek barada pikir alyşdylar.

Belent mertebeli myhmanlar türkmen Lideriniň başlangyjy bilen, Hazaryň kenarynda geçirilýän halkara çäreleriň sebit gatnaşyklaryny işjeňleşdirmekde ähmiýetini nygtadylar.

Dostlukly döwletleriň Baştutanlary Awazanyň gözelliklerini synlap, ekologiýa ugrunyň Türkmenistanda, şol sanda ýurduň bu ajaýyp künjeginde amala aşyrylýan giň gerimli özgertmeleriň aýrylmaz bölegi bolup durýandygyny nygtadylar.

Hormatly Prezidentimiziň nygtaýşy ýaly, ekologiýa abadançylygynyň üpjün edilmegi ýurdumyzda durmuşa geçirilýän düzümleýin taslamalaryň hem-de maksatnamalaryň üýtgewsiz talaby bolup çykyş edýär. Hazaryň kenarynda gurluşyk işleri geçirilende, tebigaty, ýerli ösümlik we haýwanat dünýäsini, şeýle hem deňziň köpdürlüligini gorap saklamaga aýratyn üns berilýär.

Belent mertebeli myhmanlar bu künjekde amatly howa şertlerini üpjün etmek üçin tokaý-seýilgäh zolaklarynyň döredilmegini hem öz içine alýan işleriň ähmiýetini-de bellediler, munuň özi halkara ölçeglere laýyk gelýän şypahana-dynç alyş zolagy hökmünde Awazanyň derejesini beýgeldýär.

Goňşy ýurtlaryň Liderleri türkmen topragynda bildirilen myhmansöýerlik üçin hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowa hoşallyklaryny beýan edip, bu ýerde geçirilýän halkara çäreleriň sebitde doly derejeli hyzmatdaşlygyň giňeldilmegine hem-de anyk netijelere ýetilmegine ýardam etjekdigine ynam bildirdiler.

Soňra döwlet Baştutanymyz we belent mertebeli myhmanlar bilelikde awtobusda köpugurly “Awaza” sport toplumyna tarap ugradylar, ýüzugra milli syýahatçylyk zolagynyň tebigy aýratynlyklaryny hem-de kaşaň desgalaryny synladylar.

Soňky ýyllarda bu künjekde amatly dynç almak we saglygy berkitmek üçin ähli şertlere eýe bolan häzirki zaman şypahana-dynç alyş düzümi emele geldi.

Türkmenistanyň Prezidenti we belent mertebeli myhmanlar köpugurly “Awaza” sport toplumynda bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmak üçin döredilen mümkinçilikler bilen tanyşdylar.

Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlary türkmen Lideri tarapyndan amala aşyrylýan, halkyň saglygyny goramaga, jemgyýetde sagdyn we işjeň durmuş ýörelgesiniň berkidilmegine, ýurtda bedenterbiýe we sport hereketiniň ösdürilmegine häzirki zaman ugurdaş düzümleriň döredilmegine gönükdirilen strategiýanyň ähmiýetini bellediler.

Şanly wakalary bilen Merkezi Aziýa sebitiniň taryhyna girjek günüň — 6-njy awgustyň gün tertibinde sebitiň ýurtlarynyň ykdysady forumy hem bar. Döwletara derejede guralýan bu forum Türkmenistanyň ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça sebitleriň çäklerinde alyp barýan netijeli işleriniň ykrarnamasy bolup, ol Merkezi Aziýa sebitinde parahatçylygy, howpsuzlygy we ösüşi üpjün etmekde bilelikdäki tagallalaryň zerurdygyny äşgär edýär. Bu halkara çärede garaljak meseleler we onuň jemi boýunça kabul ediljek resminamalar sebitiň ýurtlarynyň arasyndaky köpugurly hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de pugtalandyrylmagyna ýardam etjekdigine ynam döredýär.

Häzirki döwürde halkara ykdysady giňişlikde islendik ýurduň tutýan ornuny pugtalandyrmak üçin halkara gatnaşyklary dürli ugurlarda we dürli görnüşde ösdürmek zerur bolup durýar. Şunda sebitleýin hyzmatdaşlygy ösdürmegiň köp ýurtlaryň daşary syýasat strategiýasynda ileri tutulýan ugurlaryň biri hökmünde kesgitlenmegi syýasy we ykdysady nukdaýnazardan bähbitli hasaplanýar. Çünki ykdysady meseleler boýunça döwletara gepleşikleriň geçirilmegi, halkara derejede forumlaryň we duşuşyklaryň guralmagy dünýä tejribesinde milli bähbitleri sazlaşdyrmakda öz oňyn netijelerini görkezen gurallaryň biridir.

Aslynda, ykdysady forum halkara derejede guralýan çäreleriň bir görnüşi bolup, oňa gatnaşýan ýurtlaryň ykdysady ösüşi üçin ähmiýetli meseleleri ara alyp maslahatlaşmak üçin möhüm meýdançany emele getirýär. Bu forumyň gurşap alýan meseleleri Merkezi Aziýa sebitiniň giňişliginde döwletara gatnaşyklaryň täze görnüşiniň döreýändigini äşgär edýär. Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ykdysady forumynyň ilkinji gezek geçirilýändigi aýratyn bellärliklidir. Oňa dünýä jemgyýetçiliginiň, hususan-da, bu sebite girýän döwletleriň uly gyzyklanma bildirmegi şol ýurtlaryň tebigy baýlyklarynyň we uly mümkinçilikleriniň tutuş dünýäniň, şol sanda sebitiň bähbitleri üçin ulanylmaga taýýardygyny aýan edýär. Şeýle forumlaryň geçirilmegi sebitiň şu gününi we geljegini nazarlaýan halkara taslamalaryň bilelikde işlenip taýýarlanmagyna badalga berýär. Sebitara infrastrukturanyň häzirki zaman giň ulag we aragatnaşyk ulgamynyň döredilmeginiň giňişlige girýän döwletleriň mundan beýläk-de global ykdysady ösüşe netijeli goşulyşmagyna güýçli itergi berjekdigini alamatlandyrýar. Mundan başga-da, bu ýurtlarda maýa goýumlaryň artmagyna we netijeli hyzmatdaşlygy amala aşyrmak üçin şertleri üpjün etmäge ýardam berjekdigi gümansyzdyr. Foruma gatnaşjak döwletler tarapyndan ulag, syýahatçylyk, maýa goýum, energetika meseleleri boýunça kabul ediljek çözgütleriň halkara geoykdysady giňişligiň täze keşbiniň kemala gelmegine ýardam berjekdigine ynamy güýçlendirýär.

Dünýä tejribesinde sebitleýin ykdysady forumlaryň birnäçe görnüşi bolup, onda şol giňişligiň şu günki we geljekki ösüşini üpjün etjek ugurlar boýunça pikir alyşmaga mümkinçilik döredilýär. Mundan başga-da, bu gün dünýä jemgyýetçiliginiň nazary ýurdumyzyň «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçiriljek Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygyna gönükdirilen.

Şu ýerde Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň birinji sammitiniň 2018-nji ýylda Gazagystan Respublikasynyň Nur-Sultan şäherinde, 2019-njy ýylda Özbegistan Respublikasynyň Daşkent şäherinde geçirilendigini bellesek ýerlikli bolar. Nobatdaky sammiti Türkmenistanda geçirmek barada hormatly Prezidentimiziň beren teklibiniň goldanylmagy ýurdumyzyň halkara abraýynyň ýokarydygynyň ýene-de bir tassyknamasydyr. Bu sammitiň uzak taryhy bolmasa-da, bu gün onda ara alnyp maslahatlaşylýan meseleleriň çuňlugy we möçberi halkara çäräni sebitde hyzmatdaşlygy ösdürmegiň netijeli we ygtybarly guraly hökmünde häsiýetlendirmäge esas döredýär.

Türkmenistan bu gün dünýä bileleşigine ygtybarly ykdysady hyzmatdaşlygyň oňyn nusgasyny görkezýär. Bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzyň dünýäniň 100-den gowrak döwleti bilen ýola goýan söwda-ykdysady gatnaşyklary hormatly Prezidentimiz tarapyndan amala aşyrylýan daşary ykdysady syýasatyň netijeliliginden nyşan. Şol bir wagtda bu ýagdaý halkara ykdysady giňişlikde ýurdumyzyň tutýan ornunyň pugtalanýandygyny alamatlandyrýan möhüm ölçegdir. «Ösüş arkaly parahatçylyk» ýörelgesini daşary ykdysady strategiýasynyň ýol-ýörelgesine öwürmegi başaran Türkmenistanyň häzirki döwürde öňe sürýän milli bähbitleri köp babatda ählumumy ösüşe degişli iri taslamalary amala aşyrmaga gönükdirilendigi bilen tapawutlanýar.

Sebitleýin hyzmatdaşlygy ösdürmek ýurdumyzyň daşary strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolupdy we häzirki döwürde hem şeýle bolmagynda galýar. Sebäbi islendik ýurduň ösüşi we howpsuzlygy köp derejede ony gurşap alýan geosyýasy we geoykdysady ýagdaýlara bagly bolýar. Umumy geografik giňişlikde ýerleşýän ýurtlar bilen syýasy, ykdysady we medeni ugurlarda ösdürilýän hyzmatdaşlyk olaryň arasynda özara düşünişmek ýörelgelerine eýerilýän gatnaşyklaryň ýola goýulmagyna şert döredýär. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyz köptaraplaýyn sebit we sebitara hyzmatdaşlygyň alnyp barylmagynyň tarapdary bolup çykyş edýär. Ykdysady çygyrda amala aşyrylýan sebitleýin hyzmatdaşlyk dünýä tejribesinde döwletara gatnaşyklary ösdürmegiň netijeli görnüşleriniň biri hökmünde özüni görkezdi. Hususan-da, Türkmenistan özüniň daşary ykdysady strategiýasynyň çäklerinde doly möçberli we oňyn hyzmatdaşlygy alyp barmak bilen, ykdysadyýet, söwda, energetika, ulag-aragatnaşyk, syýahatçylyk çygyrlarynda hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin dünýä bileleşiginiň dykgatyna täze çemeleşmeleri we teklipleri hödürleýär.

Maýa goýum bazarynda halkara hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek, daşary ýurt maýa serişdelerini ýurdumyza çekmek bilen bagly meseleler häzirki döwrüň ykdysady gatnaşyklarynda uly ähmiýet berilýän meselelerdir. Hususan-da, türkmen ykdysadyýetiniň bazar gatnaşyklaryna geçýän döwründe daşary ýurt maýadarlary üçin ähmiýetli zerur durmuş-ykdysady, syýasy şertleriň bolmagy ýurdumyza uly gyzyklanma döredýär. Netijede, maýadarlary howatyrlandyrýan töwekgelçilikleriň derejesiniň pes bolmagy ýurdumyzyň düýpli goýumlar syýasatynyň geljeginiň uludygyny alamatlandyrýar.

Geografik taýdan Ýewraziýa ýollarynyň çatrygynda ýerleşmek bilen Türkmenistan ägirt uly amatlyklardan peýdalanýar. Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurtda döwrebap ulag we aragatnaşyk infrastrukturasynyň döredilmegi düýpli maýa goýumlary milli ykdysadyýete çekmek işini ýeňilleşdirýän şert hökmünde çykyş edýär. Şol bir wagtda halkara söwda-ykdysady gatnaşyklaryň möhüm düzüm bölegini emele getirmek bilen bir hatarda, Türkmenistan bütin Merkezi Aziýa sebitinde uly möçberde maýa goýmaga amatlyklary bolan ýurtlaryň biri hasap edilýär.

Halkara çäreleriň çäklerinde Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna degişli 9620 inedördül metr meýdanda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň milli önümleriniň sergisini guramak hem göz öňünde tutulýar. Onda milli pawilýonlaryň, ýurdumyzyň ministrlikleriniň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň hem-de Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalarynyň sergileriniň ýerleşdirilmegi Garaşsyzlyk ýyllarynda türkmen öndürijileriniň gazanan üstünliklerini we ýeten sepgitlerini dünýä jemgyýetçiligine äşgär etmäge, ileri tutulýan ugurlar boýunça halkara hyzmatdaşlygy ösdürmäge mümkinçilik berýär.

Häzirki döwürde sebitde işjeň ösdürilýän halkara hyzmatdaşlygy milli Liderimiziň parahatçylygy, howpsuzlygy we ösüşi üpjün etmek boýunça öňe sürýän başlangyçlarynyň barha rowaçlanýandygyny, «Ösüş arkaly parahatçylyk» ýörelgesiniň diňe bir sebitde däl, eýsem, global derejede oňyn netijeleri görkezýändigini alamatlandyrýar.

Maýagözel BABAÝEWA,

Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak ministrliginiň Zähmet gory we iş üpjünçilik müdirliginiň başlygynyň orunbasary, ykdysady ylymlaryň kandidaty.

Merkezi Aziýa döwletleriniň hatarynda Türkmenistanyň esasy hyzmatdaşlarynyň biri bolan Täjigistan Respublikasy hormatly Prezidentimiziň öňe sürýän döredijilikli başlangyçlaryny yzygiderli goldaýar we doganlyk türkmen halkynyň gazanýan üstünliklerine guwanýar. Garaşsyzlygyň ilkinji günlerinden bäri Türkmenistan we Täjigistan dostluk, ynanyşmak, özara goldaw bermek ýörelgelerine esaslanýan syýasaty sazlaşykly durmuşa geçirip, gadymdan gelýän ýakynlygy saklamak bilen çäklenmän, eýsem, ony hemmetaraplaýyn ösdürýärler.

Iki ýurduň Prezidentleri Gurbanguly Berdimuhamedowyň we Emomali Rahmonyň ýadawsyz tagallalarynyň netijesinde ikitaraplaýyn gatnaşyklar batly depginler bilen ösdürilýär we ol yzygiderli häsiýete eýedir. Geçen on ýylyň dowamynda Türkmenistanyň hem-de Täjigistan Respublikasynyň döwlet Baştutanlarynyň 13 sany döwlet, resmi we iş saparlary guraldy, şonuň ýaly-da, halkara duşuşyklardyr forumlaryň çäklerinde bilelikdäki çäreleriň ençemesi geçirildi. Iki dostlukly döwletiň arasyndaky hyzmatdaşlyk köpasyrlyk dostluk gatnaşyklary, däp-dessurlaryň we gymmatlyklaryň umumylygy bilen şertlendirilendir.

Mälim bolşy ýaly, Türkmenistan we Täjigistan 1993-nji ýylyň 27-nji ýanwarynda iki döwletiň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagy hakynda Teswirnama gol çekmek arkaly diplomatik gatnaşyklary ýola goýdular we deňhukuklylyk, hoşniýetli goňşuçylyk hem-de özara bähbitli hyzmatdaşlyk ýörelgeleriniň esasynda gatnaşyklaryny sazlaşykly alyp barýarlar. Turuwbaşdan, ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň binýady iki döwletiň gyzyklanmalarynyň nazarda tutulmagy arkaly özara bähbitli hyzmatdaşlyga esaslandy hem-de bu günki günde syýasy, söwda-ykdysady, ylmy-tehniki, medeni we beýleki ugurlarda üstünlikli ösdürilýär.

Ýurtlaryň sebitiň beýleki döwletleri bilen ysnyşykly hereket etmek arkaly syýasy taýdan özara goldaw bermäge esaslanýan gatnaşyklaryny iki ýurduň arasyndaky hyzmatdaşlygyň oňyn depgininiň ähmiýetli görkezijileriniň biri hökmünde görkezmek bolar. Daşary syýasatda Türkmenistanyň we Täjigistanyň garaýyşlary derwaýys sebit we halkara meseleleri babatda gabat gelýär. Ýurtlar GDA-nyň tertipnamalaýyn we pudaklaýyn edaralarynyň çäklerinde, halkara guramalaryň ençemesinde Merkezi Aziýada howpsuzlygyň üpjün edilmegi boýunça üstünlikli hyzmatdaşlyk saklaýarlar. Mälim bolşy ýaly, 2007-nji ýylyň 10-njy dekabrynda Aşgabatda BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň açylyş dabarasy boldy. Çärä Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow, Täjigistan Respublikasynyň Prezidenti Emomali Rahmon, BMG-niň Baş sekretarynyň orunbasary gatnaşdylar. Bu merkeziň açylmagynyň, hususan-da, Owganystanda parahatçylygyň we durnuklylygyň gazanylmagy, suw serişdeleri bilen bagly bolan meseleleriň kadalaşdyrylmagy bilen birlikde, Merkezi Aziýada ýaragsyzlanmak hereketlerine itergi bermäge, sebitiň derwaýys beýleki meseleleriniň çözülmegine gönükdirilendigini bellemek zerurdyr.

Türkmenistanyň we Täjigistan Respublikasynyň arasyndaky syýasy gatnaşyklar iki ýurduň geosyýasy taýdan ýerleşiş nukdaýnazaryndan ugur alyp, ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn esasda yzygiderli ösdürilýär. Şunda taraplaryň ýokary derejede halkara we sebit gün tertibi boýunça geçirýän geňeşmeleri hem aýratyn ähmiýete eýedir. Türkmenistanyň we Täjigistanyň arasyndaky gatnaşyklar BMG, ÝHHG, GDA, YHG, ÝUNESKO hem-de beýleki halkara düzümleriň çäklerinde işjeň ösdürilýär. Muňa iki döwletiň Birleşen Milletler Guramasynyň çäklerinde alyp barýan önjeýli hyzmatdaşlygy-da aýdyň şaýatlyk edýär. Täjigistan Türkmenistanyň energetika howpsuzlygy, ulag, ekologiýa ugurly halkara başlangyçlaryny, şol sanda ýurdumyzyň halkara we sebit derejesindäki guramalara hem-de olaryň ýolbaşçy düzümlerine agzalyga saýlanmagyny hemişe goldaýar. Dostlukly ýurt BMG-niň Baş Assambleýasynyň 1995-nji ýylyň 12-nji dekabryndaky, 2015-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky «Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy» atly Kararnamalaryny goldady, şeýle-de energetika howpsuzlygy, üstaşyr ulag geçelgeleri, 12-nji dekabryň «Halkara Bitaraplyk güni» diýlip yglan edilmegi bilen bagly we beýleki ençeme Kararnamalarynyň awtordaşy bolup çykyş etdi.

Täjigistanyň şu ýylyň 29-njy iýulynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 75-nji sessiýasynyň 96-njy mejlisinde kabul edilen we Türkmenistan tarapyndan öňe sürlen «Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnamanyň hem awtordaşy bolup çykyş edendigini bellemek gerek. Öz nobatynda, Türkmenistan täjik tarapynyň halkara guramalara agzalyk boýunça ýüztutmalaryna we başlangyçlaryna oňyn baha berýär, Täjigistan tarapyndan BMG-de hem-de beýleki abraýly halkara, sebit guramalarynyň çäklerinde öňe sürülýän Kararnamalary goldaýar. Şu nukdaýnazardan, üstümizdäki ýylda Türkmenistanyň başlyklyk edýän Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasy (YHG) ýurtlaryň ikisiniň-de sebit çygrynda işjeň hereket edýän oňyn meýdançalarynyň biri bolup çykyş edýär.

Mundan başga-da, iki ýurduň köptaraplaýyn we milli gymmatlyklaryny ÝUNESKO-nyň Bütindünýä medeni we tebigy mirasynyň sanawyna girizmek boýunça bilelikdäki işler hem netijeli alnyp barylýar. Hususan-da, Özbegistan we Täjigistan bilen bilelikde «Beýik Ýüpek ýolunyň Zerewşan — Garagum geçelgesiniň şahalaryny» agzalan sanawa girizmek boýunça teklipler taýýarlanyldy we bu ugurda sazlaşykly işler dowam edýär.

Soňky döwürde Türkmenistanyň we Täjigistan Respublikasynyň arasyndaky hyzmatdaşlyk ösüşiň täze derejesine çykaryldy. Iki ýurduň Daşary işler ministrlikleriniň arasynda üstünlikli durmuşa geçirilýän ulgamlaýyn esasly hyzmatdaşlyk maksatnamalary syýasy-diplomatik ugur boýunça özara hereketleriň ösüş depginini kesgitleýär. Türkmenistanyň we Täjigistan Respublikasynyň daşary syýasat edaralarynyň arasynda yzygiderli geçirilýän syýasy geňeşmeler ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň derejesini ýokarlandyrmagyň, şeýle-de sebit we ählumumy derejede özara hereket etmek bilen birlikde, ikitaraplaýyn häsiýete eýe bolan derwaýys meseleler babatda pikir alyşmagyň ygtybarly guraly hökmünde ulanylýar.

Parlamentara gatnaşyklary ösdürmek maksady bilen, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň hem-de Täjigistan Respublikasynyň Oli Majlisiniň Namoýandagon majlisiniň arasynda dostluk we hyzmatdaşlyk topary döredildi. Şeýle-de iki ýurduň parlamentarileri döwletleriň kanun çykaryjy edaralary tarapyndan geçirilýän köpugurly çärelere işjeň gatnaşýarlar. Mundan başga-da, Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki türkmen-täjik Hökümetara topary hereket edýär. Häzirki wagta çenli bu toparyň mejlisleriniň 10-sy geçirildi. Toparyň onunjy mejlisi şu ýylyň 28-nji iýulynda Duşenbe şäherinde guraldy. Onuň çäklerinde geçirilýän duşuşyklar ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagyna hem-de ösdürilmegine gönükdirilen meseleleriň hemmetaraplaýyn ilerledilmegine itergi berýär.

Ýurtlaryň ikisiniň-de sebit meseleleriniň çözgüdinde özara hereket etmek babatda taryhy ähmiýete eýe bolan tejribeleri bar. Bu ugurda Türkmenistanyň we Täjigistanyň arasyndaky gatnaşyklaryň diňe bir döwletleriň ikisi üçin aýratyn wajyp bolman, eýsem, sebitde howpsuzlygyň we durnuklylygyň üpjün edilmeginiň derwaýys şertleriniň biri bolup çykyş edýändigini nygtamak zerur. Türkmenistan hem-de Täjigistan diňe syýasy-diplomatik serişdeleriň kömegi bilen goňşy Owganystanda parahatçylygy gazanyp boljakdygyna ynanýar. Iki döwletiň sebit we ählumumy derejede parahatçylygyň, durnuklylygyň, ynanyşmagyň, özara düşünişmegiň hem-de işjeň hyzmatdaşlygyň pugtalandyrylmagyna ýardam etmäge ymtylýandyklaryny aýratyn bellemek gerek.

Merkezi Aziýadaky suw-energetika meseleleri ikitaraplaýyn özara hereketleriň ähmiýetli ugurlarynyň biridir. Şu nukdaýnazardan, ýurtlaryň Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň (AHHG) çäklerinde Aral deňziniň sebitinde degişli maksatnamalaryň we taslamalaryň durmuşa geçirilmegi, şol sanda halkara guramalar, donor-ýurtlar, ekologiýa hem-de beýleki ugurly gaznalar bilen ekologik meseleleriň çözgüdi boýunça hereketleriň işjeňleşdirilmegi ugrundaky bilelikdäki tagallalary hem aýratyn bellärliklidir.

Hyzmatdaşlygyň şertnama-hukuk binýady hem giňeldilýär. Iki ýurduň arasynda kabul edilen ylalaşyklar syýasy, ykdysady, medeni-ynsanperwer, maýa goýum, salgyt we gümrük ulgamlaryndaky ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň esasyny kemala getirýär. Türkmenistanyň we Täjigistanyň ikitaraplaýyn özara hereketleriniň çäklerinde söwda-ykdysady ulgamdaky gatnaşyklar derwaýys ähmiýete eýedir, çünki ol ýurtlaryň hemmetaraplaýyn ösüşine itergi bermek bilen, iki doganlyk halkyň ýaşaýyş derejesiniň ýokarlanmagyna mümkinçilik döredýär. Däp bolşy ýaly, ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynyň önümleri, oba hojalyk harytlary, gurluşyk materiallary we himiýa senagatynyň önümleri Täjigistan Respublikasyna iberilýän harytlaryň esasy bölegini emele getirýär. Nebit we gaz, energetika, ulag kommunikasiýalary, dokma senagaty, agrosenagat toplumy we beýlekiler iki ýurduň ykdysady ulgamda alyp barýan özara hereketleriniň ileri tutulýan ugurlary hasaplanýar.

Bu ugurlarda ýurtlaryň ähmiýetli mümkinçilikleriniň nazarda tutulmagy bilen, Türkmenistanyň we Täjigistanyň ulag-logistika ulgamyndaky özara hereketleri hem sazlaşykly ösdürilýär. Mälim bolşy ýaly, 2018-nji ýylyň 3-nji maýynda Türkmenbaşy şäherinde Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň agza ýurtlarynyň ulag ministrleriniň mejlisi geçirildi. Duşuşyga Azerbaýjanyň, Owganystanyň, Eýranyň, Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Pakistanyň, Türkmenistanyň, Türkiýäniň, Täjigistanyň we Özbegistanyň ulag ulgamynyň ýolbaşçylary, şeýle-de Yslam ösüş bankynyň, BMG-niň Aziýa — Ýuwaş umman sebiti üçin Ykdysady we Durmuş komissiýasynyň (ÝUNESKAP), Halkara awtomobil ulaglary birleşiginiň (IRU) wekilleri gatnaşdylar. Mejlisiň barşynda sebitleýin gatnaşyklara iş ýüzünde itergi bermek maksady bilen, utgaşykly ulag syýasatyny alyp barmagyň zerurdygy ýene bir ýola aýratyn nygtaldy.

Halkara gatnaşyklaryň tejribesinde soňky ýyllarda döwletleriň arasynda medeni ulgamdaky hyzmatdaşlygyň işjeň ösdürilmegi aýratyn mazmuna eýe boldy, çünki ol halklaryň ýakynlaşmagyna, özara düşünişmegiň we parahatçylygyň has-da pugtalandyrylmagyna mümkinçilik berýär. Medeni-ynsanperwer ulgam döwletara gatnaşyklaryň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup çykyş edýär. Türkmenistanyň we Täjigistan Respublikasynyň arasynda medeniýet, ylym we bilim ulgamynda ikitaraplaýyn gatnaşyklary ösdürmek ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda kesgitlenýär. Çünki bu gatnaşyklaryň özeninde türkmen we täjik halklarynyň çuňňur taryhy kökleri hem-de baý medeni mirasy bar. Iki ýurduň wekiliýetleri medeni we ylmy ugurly bilelikdäki çärelere işjeň gatnaşýarlar. Täjigistan Respublikasynyň wekiliýetiniň 6-njy awgustda «Аwaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçiriljek ýokary derejeli nobatdaky çärelere hem işjeň gatnaşýandygyny bellemek wajypdyr.

Täjigistan Respublikasynyň Prezidenti Emomali Rahmonyň Türkmenistana döwlet sapary hem-de dostlukly ýurduň Lideriniň Hazaryň türkmen kenarynda geçiriljek Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygyna gatnaşmagy iki doganlyk halkyň bähbidine gönükdirilen türkmen-täjik hyzmatdaşlygynyň has-da ösdürilmegine oňyn itergi bermek bilen, döwletara gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagy ugrunda nobatdaky aýgytly ädimleriň biri bolar.

Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi.

Aşgabat, 2-nji awgust (TDH). Şu gün Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, daşary işler ministri R.Meredow Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowa sanly ulgam arkaly BMG-niň Nýu-Ýork şäherinde ýerleşýän ştab-kwartirasyndan gelip gowşan şatlykly habary ýetirdi. Şu ýylyň 29-njy iýulynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 75-nji sessiýasynyň 96-njy plenar mejlisinde milli Liderimiziň başlangyjy bilen öňe sürlen “Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek” atly Kararnama guramanyň ähli agza ýurtlary tarapyndan biragyzdan kabul edildi. Agzalan Kararnamanyň döredijileri bolup 48 döwlet çykyş etdi.

Wise-premýer bu Kararnamanyň esasy wezipeleriniň dünýä ykdysadyýetinde, hususan-da, ulag ulgamynda, häzirki döwürde ýüze çykan töwekgelçilikleri peseltmek boýunça halkara jemgyýetçiligiň tagallalaryny güýçlendirmekden hem-de bu babatda degişli hukuk binýadyny kemala getirmekden ybaratdygyny belledi.

Wise-premýer, daşary işler ministri bu şanly waka bilen milli Liderimizi mähirli gutlap, döwlet Baştutanymyza halkymyzyň hem-de Watanymyzyň abadançylygynyň bähbidine alyp barýan giň möçberli işlerinde täze üstünlikleri arzuw etdi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow bu şatlykly habary kanagatlanma bilen kabul edip, ilkinji nobatda, ähli watandaşlarymyzy Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy tarapyndan “Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek” atly Kararnamanyň kabul edilmegi bilen gutlady.

Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynda bu halkara resminamanyň kabul edilmeginiň aýratyn manysy bardyr. Çünki bu waka Türkmenistanyň Bitaraplyk ýörelgelerine daýanýan daşary syýasatynyň ýokary netijeliliginiň nobatdaky subutnamasydyr diýip, döwlet Baştutanymyz belledi.

BMG-niň agza döwletleriniň 193-si tarapyndan biragyzdan kabul edilen hem-de 48 ýurduň döredijileri bolup çykyş eden bu Kararnama türkmen tarapyndan Baş Assambleýanyň 75-nji sessiýasynda öňe sürlen başlangyçlaryň iş ýüzünde amala aşyrylýandygyny aýdyň görkezýär. Häzirki wagtda olary durmuşa geçirmek üçin degişli işler alnyp barylýar. Şolaryň netijesinde 75-nji sessiýada möhüm halkara resminamalar kabul edildi hem-de anyk netijeler gazanyldy.

Ýagny 2020-nji ýylyň 7-nji dekabrynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy tarapyndan «Halkara parahatçylygy, howpsuzlygy saklamakda we pugtalandyrmakda hem-de durnukly ösüş işinde bitaraplyk syýasatynyň orny» atly Kararnama biragyzdan kabul edildi. Şol ýylda Birleşen Milletler Guramasynyň çäklerinde Bitaraplygyň dostlary topary döredildi.

Milli Liderimiz sözüni dowam edip, 2021-nji ýylyň 16-njy aprelinde Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy tarapyndan «Birleşen Milletler Guramasynyň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň orny» atly Kararnamanyň, 29-njy iýulda bolsa ýokarda agzalan halkara ähmiýetli Kararnamanyň kabul edilendigini belledi. Bu resminama ulag ulgamynda köpugurly halkara hyzmatdaşlygy ählumumy we sebit derejesinde berkitmek, bu ugurda derwaýys meseleleriň oňyn çözgütlerini tapmak hem-de halkara üstaşyr ulag geçelgelerini döretmek we ösdürmek babatda örän möhüm orun eýeleýär.

Şeýle hem döwlet Baştutanymyz bu Kararnamanyň häzirki wagtda bütin dünýä tarapyndan koronawirus pandemiýasyna garşy alnyp barylýan işe goşandyny goşjakdygyna ynam bildirdi. Şol bir wagtyň özünde bu resminama Birleşen Milletler Guramasynyň agzalaryna uzak möhletleýin ählumumy halkara strategiýalary we maksatnamalary, şol sanda Durnukly ösüş maksatlaryny iş ýüzünde durmuşa geçirmäge mümkinçilik berer. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Daşary işler ministrligine geljekde-de Türkmenistan tarapyndan öňe sürlen halkara başlangyçlary iş ýüzünde amala aşyrmak üçin ähli zerur işleri ýerine ýetirmegi, bu babatda abraýly düzümler hem-de dünýä döwletleri bilen gatnaşyklary ösdürmegi we pugtalandyrmagy tabşyrdy.

Milli Liderimiz pursatdan peýdalanyp, watandaşlarymyzy hem-de dünýä bileleşigini Garaşsyz we baky Bitarap Türkmenistanyň mundan beýläk hem halkara hyzmatdaşlygy ösdürmäge öz uly goşandyny goşjakdygyna ynandyrdy.

Döwlet Baştutanymyz sözüni jemläp, hemmeleri Türkmenistanyň täze daşary syýasy ýeňşi bilen ýene-de bir gezek tüýs ýürekden gutlady hem-de berk jan saglyk, uzak ömür we mähriban Watanymyzyň bähbidine alyp barýan işlerinde üstünlikleri arzuw etdi.

* * *

BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan ulag-aragatnaşyk ulgamyna degişli täze Kararnamanyň kabul edilmegi hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň öňdengörüjilikli netijeli daşary syýasy ugrunyň durmuşa geçirilmegi netijesinde, Garaşsyz, Bitarap Watanymyzyň halkara abraýynyň barha belende galýandygynyň nobatdaky subutnamasy boldy.

Bu ýurdumyzyň Birleşen Milletler Guramasy bilen hyzmatdaşlygynyň uzak möhletleýin häsiýete eýedigini ýene bir gezek tassyklady. Häzirki döwürde bu däp bolan köpugurly gatnaşyklar bilelikdäki işleriň toplanan baý tejribesine hem-de bar bolan uly mümkinçiliklere esaslanmak bilen, yzygiderli giňeldilýär. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň BMG-niň Baş Assambleýasynyň häzirki 75-nji ýubileý sessiýasynyň Başlygynyň orunbasarydygyny bellemek gerek. Ýurdumyz bu hormatly wezipäni indi altynjy gezek ýerine ýetirýär.

BMG we onuň iri ýöriteleşdirilen edaralary hem-de düzümleri bilen hyzmatdaşlygyň netijeliligi esasynda türkmen tarapynyň öňe süren başlangyçlary Kararnamalaryň ençemesinde anyk beýanyny tapýar. Şol resminamalaryň birine laýyklykda, 2021-nji ýyl “Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” diýlip yglan edildi.

Döwlet Baştutanymyzyň belleýşi ýaly, dünýä bileleşiginiň işi BMG-ä, onuň ygtyýaryndaky syýasy-diplomatik gurallara daýanmak arkaly guralmalydyr. Şu jähetden, Türkmenistanyň durmuşa geçirýän, Birleşen Milletler Guramasynyň binýatlaýyn maksatlaryna laýyk gelýän hem-de onuň doly goldawyna eýe bolan oňyn Bitaraplyk syýasatynyň ähmiýeti uludyr. Ýurdumyzyň BMG tarapyndan ykrar edilen baky Bitaraplyk derejesi döwletleriň we halklaryň arasynda netijeli hyzmatdaşlygy ýola goýmaga hem-de dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryny pugtalandyrmaga ýardam edýän netijeli gural hökmünde özüni görkezdi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Türkmenistanyň Milletler Bileleşigi bilen uzak möhletleýin geljege niýetlenen netijeli, doly görnüşli hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de giňeltmäge taýýardygyny nygtaýar. Ýurdumyz sebitleýin hem-de ählumumy gün tertibiniň möhüm meseleleriniň özara ylalaşylan çözgüdini işläp düzmekde işjeň orny eýelemek bilen, köpugurly hyzmatdaşlyga, şol sanda ulag ulgamyndaky gatnaşyklara çemeleşmeleri giňeltmek ugrunda çykyş edip, döredijilik başlangyçlaryny ähli adamzadyň bähbitlerine gönükdirmäge çalyşýar.

Häzirki wagtda ulag ulgamy dünýä ykdysadyýetiniň möhüm bölekleriniň biri bolmak bilen, dünýä hojalyk gatnaşyklaryny durnuklaşdyrmaga hem-de sazlaşdyrmaga gönüden-göni täsir edýär we Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde möhüm orun eýeleýär. BMG-niň çäklerinde bu ugurdaky ähli tagallalary birleşdirmäge uly goşant goşýan Türkmenistan köpugurly utgaşdyrylan ulag ulgamyny döretmäge gönükdirilen iri düzümleýin taslamalary öňe sürýär hem-de olary daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen üstünlikli amala aşyrýar.

«Demirgazyk — Günorta» hem-de «Günbatar — Gündogar» ugurlary boýunça çäk taýdan örän amatly ýerleşýän ýurdumyz sebit hem-de yklym ähmiýetli wajyp üstaşyr ulag we logistik merkez hökmünde özüniň ornuny ynamly pugtalandyrýar. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda, ýurdumyzda ulag toplumynyň ähli pudaklarynyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň depginli ösdürilmegini hem-de düýpli döwrebaplaşdyrylmagyny üpjün etmäge gönükdirilen ugurdaş maksatnamalar işlenip düzülýär hem-de üstünlikli durmuşa geçirilýär.

Mälim bolşy ýaly, 2014-nji ýylyň sentýabrynda Aşgabat şu meselä bagyşlanan ýokary derejedäki halkara maslahatyň, 2016-njy ýylyň noýabrynda bolsa durnukly ulag ulgamy boýunça birinji Ählumumy maslahatyň geçirilýän ýerine öwrüldi. 2018-nji ýylyň maýynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda ulag we logistika ulgamynda özara bähbitli hyzmatdaşlygyň meseleleri boýunça halkara forum geçirildi. Şonuň ýaly-da, bu ugurdaky netijeli hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň meseleleri 2019-njy ýylyň awgustynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen birinji Hazar ykdysady forumynyň gün tertibine girizildi.

Türkmenistanyň başlangyjy boýunça BMG-niň Baş Assambleýasy 2014-nji, 2015-nji hem-de 2017-nji ýyllarda ulag ulgamyndaky hyzmatdaşlyga hil taýdan täze itergi bermäge gönükdirilen degişli Kararnamalaryň üçüsini biragyzdan kabul etdi.

Döwlet Baştutanymyz geçen ýylyň sentýabrynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 75-nji sessiýasynda wideoýüzlenme arkaly çykyş edip, adatdan daşary ýagdaýlar döwründe durnukly, howpsuz hem-de ygtybarly ýük daşalyşyny üpjün etmäge degişli teklipleri beýan etdi. Dünýäde koronawirus pandemiýasynyň dowam edýändigi hem-de onuň täsirlerini ýeňip geçmek boýunça ileri tutulýan wezipeleri çözmek bilen baglylykda, onuň ähmiýeti aýratyn uludyr.

BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan Türkmenistanyň başlangyjy boýunça ýokarda agzalan Kararnamanyň mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk baýramy bellenilýän ýylda kabul edilmegi hem ählumumy durnukly ulag ulgamyny döretmäge, özara bähbitli ykdysady hem-de söwda gatnaşyklaryny giňeltmäge anyk goşant bolar. Bu bolsa umumy abadançylygyň hem-de rowaçlygyň bähbitlerine laýyk gelýär.

«Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda halkara ähmiýetli möhüm wakalaryň birbada altysynyň geçiriljek güni barha ýakynlaýar. Şolaryň hatarynda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň medeniýet we sungat ussatlarynyň dabaraly baýramçylyk konserti hem bar. Adyna üns beriň: dabaraly baýramçylyk konserti. Eýýäm şundan görnüşi ýaly, sebitiň ýurtlary bu uly çärelere doly taýýarlykly barýarlar. Bu ýerde Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygynyň hem, sebitiň döwletleriniň zenanlarynyň dialogynyň hem, Merkezi Aziýa döwletleriniň ykdysady forumynyň hem, Merkezi Aziýa döwletleriniň milli önümleriniň halkara sergisiniň hem, Merkezi Aziýa halklarynyň milli tagamlarynyň festiwalynyň hem örän guramaçylykly geçiriljekdigini, netijeli boljakdygyny arkaýyn aýtsa bolar.

Hawa, bu çäreleriň hatarynda bilelikdäki dabaraly baýramçylyk konsertiniň aýratyn ähmiýeti bar. Hormatly Prezidentimiz: «Medeniýet halkyň kalbydyr» diýip belleýär. Diýmek, medeniýetler sözleşende, köňüller birleşýär. Onsoňam, bu bäş döwletiň — Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň, Özbegistanyň halklary asyrlaryň dowamynda dost hem dogan bolup ýaşaşyp gelendirler. Olary biri-biri bilen aýrylmaz baglanyşdyrýan çuň kökler bar. Ol kökler köp müňýyllyk taryhy, garyndaşlygy hem goňşuçylygy, ýene iň esasy zat — ruhy birligi, diýmek, ynançlaryň hem garaýyşlaryň, ylymlaryň hem sungatlaryň birligini, eriş-argaçlygyny yzarlap gaýdýandyr. Şu ýyl öz Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygyny belleýän bu döwletleri ýakyn geçmişdäki ykballaryň birligi, ine, indi bolsa garaşsyz ösüşiň, özgerişiň hatyrasyna özara gyzyklanmalaryň ýakynlygy hem birleşdirýär. Geçmişiň has alyslyklaryndan şu güne ýeten, geljege uzaýan bu ýakynlyklar babatda aýdara şeýle bir zat kän, baryny diýmäge uly-uly ylmy işler, uly-uly kitaplar gerekdir.

Bular — bir ykbaldan gaýdan halklar. Bir ynamdan, bir buýsançdan gaýdan halklar. Bulary ýaşalan, gezilen, ýurt edinilen ýerler birleşdirýär. Umumylaşdyryp aýtsak, bular bir sähranyň howasyndan dem alýarlar. Bir derýanyň suwuny içýärler... Ýap-ýaňy ýatlaýşymyz ýaly, bularyň her biriniň iň täze taryhy — döwletlilik taryhy hem bir ýagdaýdan, bir döwürden gaýdýar. Bularyň her biriniň öz döwletliligini goraýşynda, berkidişinde hem wagt, jemgyýetçilik aňynyň üýtgeýşi taýdan, ýene bir topar jähetden birlik, ýakynlyklar bar. Uly hasapdan seredeniňde, bütin taryhynyň dowamynda bu halklary biri-birinden üzňe göz öňüne getirmek mümkin däl. Edil häzirki gürrüňimiz medeniýetleriň ýakynlygy, diýmek, ýürekdeşlik hakynda.

Biziň deň-duşlarymyz, beýleki ajaýyp eserler bilen birlikde, gazak edebiýatynyň Jambyl Jabaýew, Abaý Kunanbaýew, Muhtar Auezow, täjik edebiýatynyň Rudaki, Ferdöwsi, Omar Haýýam, Abdyrahman Jamy, Mürze Tursunzade, Sadretdin Aýny, özbek edebiýatynyň Alyşir Nowaýy, Gafur Gulam, gyrgyz edebiýatynyň Çingiz Aýtmatow ýaly söz ussatlarynyň eserlerini okap kemala geldiler. Şuny aýdýarkak, hökman başga bir ýagdaýy hem ýatlamalydyrys. Biziň köpasyrlyk medeniýetimiziň beýik nusgalaryny bu halklaryň her biri özüniňki hasap edýär. Mysal üçin, Aýnyny diňe täjikler däl, özbeklerem özüniňki hasap edýärler. Ol bu iki halkyň — hem özbek, hem täjik halklarynyň geçen asyr prozasynyň düýbüni tutujydyr. Ibn Sina, Horezmi, Omar Haýýam, Jelaletdin Rumy, Jamy, Nowaýy ýaly beýik şahsyýetler bilen baglanyşykly hem şular ýaly pikir ýöredip bolar. Bulary sebitiň halklarynyň her biri özüniňki edesi gelýär. Şeýle beýik söz, sungat ussatlarynyň şanyna Aşgabatdaky «Ylham» seýilgähinde ajaýyp heýkeller dikildi, şolaryň her biri biziň — türkmen halkynyň milli buýsanjydyr.

Ýeri gelende, ýene bir mysala ýüzleneliň! Alyşir Nowaýyny, edil özbek halkynyň öz şahyry hasap edişi ýaly, türkmen halky hem öz şahyry hasap edýär. Diňe şunuň bilen baglanyşykly-da juda kän zat aýdyp bolar. Ozaly bilen, «Nowaýy perdesi» hakynda, Myraly bilen baglanyşykly türkmen halk hekaýatlary barada aýdarsyň. Azady, Magtymguly, Andalyp, Gaýyby, Mollanepes ýaly söz ussatlarymyzyň Nowaýyny öz halypasy hasaplandyklary barada aýdarsyň... Magtymgulynyň, türkmen nusgawy edebiýatynyň beýleki wekilleriniň, türkmen dessanlarynyň goşgularyna özbegistanly ussat aýdymçylar örän köp aýdymlary aýdyp gelýärler. Sözi hem sazy bilen bu halkyň ruhuna şeýle bir ornapdyr welin, olar özbek halk aýdymlary derejesine öwrülip gidipdir. Özbek doganlarymyz muny şeýle-de kabul edýärler.

Aldarköse, Ependi ýaly halk döredijiliginiň gahrymanlary iki halkda-da bar. Özbeklerde «Ýusup — Ahmet» halk kyssasy bar bolsa, türkmenlerde Magrupynyň gadymy oguz dessançylyk däbi bilen döreden «Ýusup — Ahmet» dessany bar. Bu iki halkyň hersiniň öz «Göroglusy» hem bar. Dessançylyk däbi sebitiň beýleki halklaryna hem degişlidir. Mysal üçin, gyrgyzlaryň «Manas» eposy bu halkyň şahyrana zehininiň iň beýik ýadygärligi hasaplanylýar. «Alpamyş» eposy özbeklerde-de, gazaklarda-da, beýleki käbir türki halklarda-da bar.

Akynlar — bu gazak, gyrgyz edebiýatyna we sungatyna degişlidir. Şonuň bilen birlikde, beýleki halklara, ozaly bilen, türkmen halkyna degişlidir. Biziň halkymyzda olar ozanlar ýa-da aşyklar diýlip atlandyrylypdyr. Ozanlar şahyr-improwizatorlardyr, aýdymyň sözüni, sazyny özi düzüp, özi hem ýerine ýetirýän ussatlardyr. Taryhdan muňa kän mysallar getirip bolardy. Edil sebitiň beýleki halklarynda bolşy ýaly, türkmenlerde hem meşhur aşyk-ozanlar bolupdyr. Garajaoglan muňa örän gowy mysaldyr. Şunuň ýaly halk şahyr-aýdymçylary oba-oba, şäher-şäher, hatda ülke-ülke gezip, öz sungatyny illere ýetiripdirler. Diňe biziň sebitimizde däl, Ýakyn Gündogarda, Zakawkazýede meşhur bolan «Aşyk — Garyp» — «Şasenem — Garyp» dessanyny meşhur aşyk-ozanlar döredip, timarlap, ýerine ýetirip gelipdirler. Şulary ýatlap, türkmen dessançylyk sungatynyň gözbaşlaryny aşyk-ozanlaryň sungaty bilen baglanyşykly gözlemek dogry bolsa gerek diýip pikir edýärsiň. Seljuklaryň Kiçi Aziýa aralaşmagy bilen, ol ýerde aşyk-ozanlar uly meşhurlyga eýe bolupdyr. Häzirki zaman doganlyk Türkiýe Respublikasynda şol giň ýerlerde ýaşap öten ussat ozanlaryň onlarçasynyň ömri, döredijiligi öwrenilýär, eserleri neşir edilýär.

Merkezi Aziýanyň halklaryny gelip çykyşyndan, dilinden, dessuryndan, myhmansöýerlik ýaly, ençeme gowy gylyk-häsiýetlerinden başlap, gadymy rowaýatlara, hekaýatlara, ertekilere, nakyllara... çenli, saz gurallarynyň umumylyklaryna, milli tanslaryna... çenli örän köp zat birleşdirýär. Mahmyt Kaşgarlynyň «Diwany lugat at-türk» eseriniň sebitiň türki halklarynyň umumy baýlygydygyny aýtmak hem artykmaçlyk etmez. Bu eser diňe türki halklar üçin däl, sebitiň ähli halklary, sebitden alysdaky ülkelerde ýaşaýan halklar üçinem örän gymmatly mirasdyr. Ol islendik halk üçin adamzadyň umumy dil, medeniýet, durmuş baýlygyny hertaraplaýyn öwrenmekde taýsyz çeşmedir.

Sebitiň halklarynyň ylym, medeniýet, ruhy taýdan iňňän galkynan döwürleriniň biri orta asyrlardyr. Munuň sebäbi, gürrüňsiz, güýçli döwletiň döremegi bilen baglanyşyklydyr. Bu döwürde seljuk türkmenleriniň baýdagy belende göterilipdir. Alp Arslan, Mälik şa, Soltan Sanjar ýaly beýik türkmenler öňe çykypdyrlar we türkmen döwletliligini dünýä ýaýypdyrlar. Hatda beýik seljuk türkmen soltanlarynyň käbiri goşgy ýazypdyr, sungatyň beýleki görnüşleri bilen meşgullanypdyr. Olar öz saýasynyň düşen ýerlerinde — giň ülkelerde ylmyň, medeniýetiň, sungatyň ösmegi üçin tagalla edipdirler. Şonuň netijesinde Merw, Ürgenç, Amul, Sarahs, Abiwerd, Gürgen, Mäne, Nusaý, Paraw ýaly şäherler türkmenlerden, şonuň bilen birlikde, sebitiň, bütin Gündogaryň beýleki halklaryndan bolan sowatly adamlary — magrypat hem sungat bossanynyň iň meşhur wekillerini ýetişdirýän, özünde jemleýän merkezler bolupdyr. Şeýdip, bu döwletiň saýasynda beýik ynsanlar — zamananyň şahyrlary, alymlary, kompozitorlary, bagşy-sazandalary, suratkeşleri, arhitektorlary, beýleki sungat adamlary kemala gelipdir. Nyzamylmülk, Omar Haýýam, Abu Seýit as-Samany Merwezi, Fahretdin ar-Rozy, Jürjany, Mahmyt Kaşgarly, Muhammet al-Horezmi, al-Kazyny, Muhammet Awfy Merwezi, Emir Muezzi, Mahesti, Hysrow Merwezi, Enweri Abiwerdi, Kutubetdin Mähneýi... «Sanasaň, sogaby bar» diýleni. Bular Seljuk türkmen döwletleriniň akyldarlarydyr, şahyrlarydyr, alymlarydyr, sungat eýeleridir.

Bu döwürde edebi hem resmi dil parsy bolsa-da, türki dilde eserler döredenler hem bolupdyr. Mysal üçin, Hoja Ahmet Ýasawynyň türkmen dilinde ýazan «Hikmetleri» diňe Merkezi Aziýada däl, Kiçi Aziýada, beýleki ýerlerde hem ýörgünli bolupdyr. Asly köneürgençli, Hywada ýaşan, türkmenleriň arasynda Pilmahmyt ady bilen tanalan, özbek halkynyň arasynda hem mydama meşhur bolan Mahmyt Pälwan possun, telpek tikmegiň ussady, örän güýçli pälwan, şahyr bolupdyr.

Ýeri gelende, ýene şuny ýatlamak isleýäris. Hywa, Buhara ýaly şäherler öz wagtynda sebitiň we mundan alysdaky ülkeleriň halklary üçin ylym-magrypat merkezi bolupdyr. Ol ýerlerde türkmen nusgawy edebiýatynyň Azady, Andalyp, Magtymguly, Seýdi, Zelili, Mollanepes, Kemine ýaly görnükli wekilleri bilim alypdyrlar. Bu sebitiň ylym ojaklaryna häzirki Türkmenistanyň çäginden baran Idris baba, Nyýazguly halypa ýaly türkmenler baştutanlyk, ruhy halypalyk edipdirler. Olar şol ýerlerde we häzirki Türkmenistanyň çäklerinde täze medreseler gurdurypdyrlar.

Sebitiň ýurtlarynyň her birinde taryhy ýerler, çuňňur öwrenilýän medeni ojaklar bar. Olar ýaşaýyş medeniýetiniň, binagärlikden başlap, sungatyň dürli görnüşleriniň gülläp ösüşlerinden habar berýär. Metjitler, medreseler, kümmetler, minaralar, kerwensaraýlar, keramiki önümler... Medeniýetiň, sungatyň gadymy yzlary... Däp-dessur aýdymlary, saz gurallary... Şular hem biziň halklarymyzyň, bir tarapdan, juda milli, beýleki tarapdan, bitewi medeniýetiniň bardygyny görkezýär.

Türkmen topragynda b.e. öňki VI-V müňýyllyklarda ekerançylyk we maldarçylyk medeniýeti ösüpdir. Şonuň bilen hem bu toprak adamzada ekerançylyk medeniýetiniň beýik nusgasyny beripdir. Şol döwürlerden bäri bu ýerlerde binagärlik işleri hem taryhy ösüşlere eýe bolupdyr. Sungatyň beýleki görnüşleri barada hem şunuň ýaly buýsançly sözleri aýdyp bolar. Türkmen halyçylyk sungaty bolsa şekillendiriş sungatynyň örän gadymy, täsin we gaýtalanmajak nusgasy hasaplanýar.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda türkmen topragy täze ösüş döwrüni başdan geçirýär. Türkmenistan bu gün sebitiň we dünýäniň iň möhüm meseleleriniň ara alnyp maslahatlaşylýan ýerine öwrüldi. Parahatçylygy berkitmegiň, hyzmatdaşlygy ösdürmegiň, ösüşleri gazanmagyň, ruhy ýakynlygy gazanmagyň iň ygtybarly ýollary milli Liderimiziň parasady bilen dünýä aýlanýar. Gahryman Arkadagymyzyň tagallasy bilen dörän, barha gözelleşýän «Awaza» milli syýahatçylyk zolagy bu babatda örän amatly merkeze öwrüldi. Bu ýerde ýakyn günlerde geçiriljek, çawy dünýä doljak çäreler muny ýene bir gezek has doly aýan eder. Şonuň bilen birlikde, ol wakalar mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk şanly toýuna barýan günlerimize, «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylyna gaýtalanmajak öwüşgin çaýar.

Akmyrat HOJANYÝAZ.

«Türkmenistan».

Milli Garaşsyzlygynyň şanly 30 ýyllyk toýuna barýan Türkmenistan sebit hyzmatdaşlygyny berkidýär

Şu ýylyň 6-njy awgustynda Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynyň esasy wakalarynyň biriniň taryha girjekdigini öňünden aýdyp bolar. Şol gün Türkmenistan özüniň «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda sebit ähmiýetli çäreleriň birbada altysyny geçirmegi meýilleşdirýär.

Ynha, şol çäreleriň sanawy:

1. Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygy;

2. Sebitiň ýurtlarynyň zenanlarynyň dialogy;

3. Merkezi Aziýa ýurtlarynyň milli önümleriniň halkara sergisi;

4. Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ykdysady forumy;

5. Merkezi Aziýa ýurtlarynyň halklarynyň milli tagamlarynyň festiwaly;

6. Sebitiň ýurtlarynyň sungat ussatlarynyň dabaraly baýramçylyk konserti.

Atlaryndan hem belli bolşy ýaly, bu çäreler Merkezi Aziýa sebitini göz öňünde tutýar, ýöne ähmiýeti babatda olar sebitiň çäginden çykyp, bütin dünýäni nazarlaýar. Bu adaty bir ýagdaýdyr, sebäbi bir maşgalada ýaşap, ondan üzňe bolup bolmaýar. Bu sebit babatda-da şeýle: Merkezi Aziýa sebiti, aýdylyşy ýaly, dünýäniň aýrylmaz bir bölegidir. Dünýä wakalarynyň sebite täsir edişi ýaly, bu sebitde bolup geçýän wakalar hem bütin dünýä täsirini ýetirýär. Ylaýta-da, milli ykdysadyýetleriň goşulyşýan häzirki döwründe bu täsir has duýarlykly derejede ýüze çykýar. Daşarky maýa goýumlar, ylmyň-bilimiň gazananlary, täze tehnologiýalar, oňyn tejribeler... — olaryň öňünde hemişe ýaşyl yşyk ýanýar. Munuň şeýledigine biz öz ýaşaýan Merkezi Aziýa sebitimiziň ýurtlarynyň tejribesinde, şol sanda öz ýurdumyzyň durmuşynda-da göz ýetirip bilýäris. Tebigy gazdan awtomobil we dizel ýangyjyny, himiki dökünleri, polimerleri, elektrik energiýasyny öndürmegiň tehnologiýalary we beýlekiler, galapyn, daşary ýurt tehnologiýalary bolsalar-da, türkmen ykdysadyýetinde ornaşyp, örňäp giden tehnologiýalardyr. Durmuş bu — dünýäniň aýagujunda öndürilen haýsy-da bolsa bir täze önüm, köp wagt geçmänkä, bazarlarymyzda satylyp dur. Ýa-da tersine, bizde öndürilen önümler dessine satyn alnyp, ýedi derýanyň, ýedi deňziň aňyrsyna alnyp gidilýär.

Merkezi Aziýa sebitinde ägirt uly öndüriji güýçler (adam kapitaly we önümçilik kuwwatlyklary), sarp ediş bazary, ylym-bilim, täze tehnologiýalar, halkara ulag-logistika infrastrukturalary, gazylyp alynýan baýlyklaryň uly gorlary, energiýa çeşmeleri we ýene-de köp zatlar, ýagny adamyň doly bahaly durmuşda ýaşamagy we zähmet çekmegi üçin gerek bolan ähli şertler hem-de mümkinçilikler jemlenendir. Iň esasy-da, bu sebitiň zähmete ukyply we höwesli, bilimli-sowatly, gujurly ýaşlary tapgyr-tapgyr ýetişip gelýär. Ol ýaşlar bolsa dünýäniň çar künjünde okaýarlar hem işleýärler. Şeýtmek bilenem, olar islendik şertlere uýgunlaşmaga, zähmet çekmäge ukyplydyklaryny görkezýärler. Ýaşlaryň bu ukybyny sebitiň geljekki artykmaç taraplarynyň biri hökmünde görkezip bolar. Täze iş ýerleri döredilip, guramaçylyk meseleleri çözülen badyna, sebitde hernäçe çylşyrymly önümçilik bolsa-da, onuň hünärmensiz galar gümany ýok. Aziýaly ýigitler iş başarýandyklaryny geçen gysga döwürde görkezmegi başardylar. Aýdylanlary göz öňünde tutup: «Merkezi Aziýa sebiti goja Zeminiň juwan geljegidir» diýip bolar.

Şular hakynda oýlananyňda, sebitiň ähli meselelerini gurşap aljak Awaza çäreleriniň ähmiýetine has gowy düşünýärsiň. Şol wagt hem hormatly Prezidentimiziň meseleleriň çözgüdine toplumlaýyn çemeleşmek usuly ähli ajaýyplygy bilen aňyňa dolýar.

Şeýle seredeniňde, Awaza çäreleriniň hersi bir meseläni gozgaýan, birbada olar biri-biri bilen onçakly bagly däl ýaly-da bolup görünýär. Ýöne, oýlanyberseň, olarda ownuk hasaplar ýaly meseläniň ýokdugyny, hemmesiniň bir maksada — Merkezi Aziýa ýurtlaryny hemmetaraplaýyn ösdürmäge, sebitiň halklarynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini ýokarlandyrmaga we, elbetde, halkara dostlugy, hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga, milliligi saklamaga, umumy medeniýeti ösdürmäge gönükdirilendigini görýärsiň. Şu nukdaýnazardan alanyňda, çuňňur hormatlanylýan Prezidentimiziň: “Ösüş arkaly parahatçylyk” diýen sözleri Merkezi Aziýanyň mawy asmanynda Akmaýanyň ýoly kimin ugur görkezýär.

Üns beren bolsaňyz, soňky wagtlarda metbugatda “MA+...” ýa-da “5+1” görnüşli aňlatmalara duş gelinýär. (Bu ýerde MA ýa-da 5-lik san — Merkezi Aziýa ýurtlary, köp nokat ýa-da 1-lik san — belli bir ýurt). Her gezek şu aňlatmany görenimde, daşary ýurduň (ýurtlaryň) biziň sebitimiziň ýurtlaryna ykdysady mümkinçiliklerimiz aýry-aýry bolsa-da, bir umumy giňişlik hökmünde garaýandyklary hakynda oýlanýaryn hem-de munuň özi biziň sebitimiziň ýurtlaryna hem-de halklaryna ösüşiň iň gowy ýoluny — agzybirligi salgy berýär diýip pikir edýärin.

Umuman-a, biziň halklarymyz agzybirligiň nämedigini birinden sorap ýa-da salgy alyp öwrenmeli däl. Garaşsyzlyk ýyllary içinde türkmen halkynyň hemişe ygrarly bolup gelen agzybirlik taglymaty gudrat görkezip bildi. Ýöne dünýäniň beýleki ýurtlary biziň ýaşaýan sebitimizi hut şeýle ýagdaýda — agzybirlikde we bitewülikde görýän bolsalar, onda näme üçin biz şeýle bolmaly däl, ony öz peýdamyza ulanmaly däl?!

Bu ýagdaý sebitde özümiziň agzybirdigimizi, ýaşaýyşda-durmuşda birek-biregi goldap hem hormat goýup ýaşaýandygymyzy, ula hormat, kiçä sylag ýörelgesiniň halklarymyzda ileri tutulýandygyny we, umuman, ata-baba dowam edip gelýän başga-da öwrenäýmeli, nusga alaýmaly häsiýetlerimiziň bardygyny görkezmäge ajaýyp mümkinçilikleri açýar. Gadymy Aziýa parasadyny ýene bir gezek dünýä ýaýmaga şertleri döredýän bu mümkinçilikden doly peýdalanmagymyz gerek diýip oýlanýarsyň. 6-njy awgustda geçirilmegi göz öňünde tutulýan Awaza çärelerine gatnaşýan her bir aziýaly şular hakynda-da oýlanar diýip tama edýärsiň.

Agzybirlik — ähli gowulyklaryň açary. Agzybirligiň bar ýerinde ösüş bar, hyzmatdaşlyk bar, parahatçylyk bar. Agzyň bir bolup, bir maksada gulluk etseň, ýetilmejek sepgit, gazanylmajak üstünlik bolmaýar. Agzyň bir bolanda, biri-biriňi goldap, ýetmeziňi dolduryp, batly gadamlar bilen öňe gidip bolýar. Şeýdilende, durmuşdaky ownuk-uşak ýetmezçilikler aradan aýrylyp, hemmeleriň ruhy belent, başy dik bolýar. Hormatly Prezidentimiz Awazada sebit ähmiýetli çäreleri geçirmek arkaly juda sogaply iş edýär. Öňde boljak halkara çäreler, milli Liderimiziň aýdyşy ýaly, sebitiň döwletara gatnaşyklaryny hem-de sebitiň ýurtlarynyň arasyndaky köpugurly hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de pugtalandyrmaga ýardam berer.

Türkmenistan bilen baglanyşdyryp, Awaza çäreleri hakynda nämeler aýdyp bolar?!

Ilki bilen bellemeli zat, ol hem Türkmenistanyň parahatçylygy dörediji ýurt hökmünde mahabatyny ýetirer.

Ikinjiden, Awaza çäreleri halkymyzyň myhmansöýer halkdygyny nobatdaky gezek dünýä äşgär eder.

Üçünjiden, hut şu iki ýagdaý hem biziň ýurdumyzda döwrebap öňegidişlikleriň, ösüşleriň nazarlanylýandygyny, şol bir wagtda hem olaryň ata-baba ýol-ýörelgelere daýanýandygyny, ýagny türkmen döwletiniň halky döwletdigini aýan eder.

Dördünjiden, Türkmenistanyň baş ýörelgesi — “Döwlet adam üçindir!” diýen ýörelge. Awaza çäreleri Türkmenistanda adam hakyndaky alada döwlet möçberinde ýokary ähmiýet berilýändigini görkezmek bilen, Türkmenistanyň sebitiň beýleki döwletlerine-de bu babatda nusga bolup biljekdigini görkezer hem-de şol bir wagtyň özünde türkmen halkynyň sebitiň beýleki halklaryndan nusga almaly zatlaryny höwes bilen öwrenjekdigini görkezer. Ykdysady, syýasy çelgileri agzamanyňda-da, Awaza çäreleriniň hataryndaky milli önümleriň, milli tagamlaryň sergileri hem-de baýramçylyk konserti biziň halklarymyzyň dostluga-doganlyga gol ýapyp gelendigine we geljekde-de şeýle boljakdygyna güwä geçýär. Munuň hut şeýle boljakdygynyň ýene-de bir güwäsi, özem iň zerur we ähmiýetli güwäsi bar. Ol hem sebitiň döwletleriniň Baştutanlarynyň berk syýasy erk-ygtyýarydyr.

Üstünlik ýaran bolsun, Awaza çäreleri!

Seýitguly GELDIÝEW,

Türkmenistanyň at gazanan žurnalisti.

Adaty durmuşda dostlaryň başy jem bolanda, ýürekdeş gürrüňdeşlikleriň başlanyşy ýaly, döwletleriň Liderleri duşuşanda-da, millionlarça ýürekleri ýakynlaşdyrýan, dost-doganlyk, ylalaşyklylyk ýörelgeleriniň binýadyny has-da pugtalandyrýan belent maksatlara ýol açylýar. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen 6-njy awgustda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçiriljek Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygynyň-da mizemez dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryny asyrlarboýy dowam etdirip gelýän bäş döwletiň — Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň we Özbegistanyň halklarynyň ykbalynda, sebit hyzmatdaşlygynda täze gözýetimleri, täze mümkinçilikleri açjak sammit boljakdygy ikuçsuzdyr.

Ýewraziýanyň merkezinde, geosyýasy we geoykdysady taýdan amatly 3 million 882 inedördül kilometr çäkde ýerleşip, umumylykda 75 milliondan gowrak ilaty özüne birleşdirýän Merkezi Aziýa sebiti uzak geçmişde bolşy ýaly, häzirki döwürde-de tebigy baýlyklarynyň ägirt uly gorlary, Gündogardan Günbatara uzaýan möhüm söwda ýollary, Beýik Ýüpek ýolunyň gadymy mirasy bilen tutuş dünýäniň ünsüni özüne çekýär. Köpasyrlyk taryhy we geografik taýdan ýakynlyk, medeniýetiňdir diniň, özara gyzyklanmalaryň meňzeşligi bu sebitiň halklaryny birek-birek bilen has-da ysnyşdyrýan çelgi bolup, hut şu gymmatlyklaryň döwletara gatnaşyklarda-da ileri tutulmagy Merkezi Aziýada parahatçylygyň we gülläp ösüşiň berkarar edilmegini şertlendirýär. Şoňa görä-de, käbir taryhçylardyr syýasatşynaslar bu sebit bilen bagly gürrüň edenlerinde, oňa «hoşniýetli goňşuçylykda ýaşamagyň sungaty» hökmünde baha berýärler.

Hakykatdan-da, goňşuçylykda ýaşamagyň özboluşly nusgasyny kemala getiren Merkezi Aziýa döwletleriniň ykbalyny, sebitiň umumy ösüşini birek-birekden üzňelikde göz öňüne getirmek mümkin däl. Bu gün sebitiň ýurtlary diňe bir gadyrly gatnaşyklary, hoşniýetli goňşuçylyk ýörelgelerini dowam etdirmek bilen çäklenmän, döwletara gatnaşyklary strategik hyzmatdaşlyk derejesine çykaryp, dünýäniň häzirki meýillerini nazara almak bilen, ony mazmun taýdan has-da baýlaşdyrýarlar. Şunda özara gyzyklanmalardyr bähbitleriň birligini, baş maksadyň sebitde durnuklylygy we howpsuzlygy üpjün etmäge gönükdirilendigini aýratyn nygtamak gerek. Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygy ýaly ýokary derejeli pikir alyşma meýdançasynyň döredilmegi hem açyk we netijeli gepleşikler arkaly hut şu maksada ýetmekde bilelikdäki tagallalara goşmaça itergi bermek bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.

Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşyklarynyň taryhy bilen gyzyklanyp, uzaklara nazar salmagyň zerurlygy ýok. Sebit hyzmatdaşlygynyň bu meýdançasy örän ýaş, şol bir wagtda-da netijeliligi bilen tapawutlanýar. Ony döretmek hakynda ilkinji gezek 2017-nji ýylyň sentýabrynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 72-nji sessiýasynda Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew tarapyndan öňe sürlen teklibiň sebit döwletleri we halkara guramalar tarapyndan biragyzdan goldanylmagy bu ýurtlaryň Baştutanlaryny 2018-nji ýylyň martynda Gazagystanda, 2019-njy ýylyň noýabrynda bolsa Özbegistanda duşurdy. Ýeri gelende bellesek, Daşkentde geçirilen ikinji duşuşygyň Bilelikdäki Beýannamasynda sebitiň bäş döwletiniň Baştutanlary görnüşde ýokary derejedäki geňeşmeleri her ýylda yzygiderli guramagyň zerurdygy beýan edildi. Pandemiýa zerarly ýüze çykan ýagdaýlar bilen baglylykda, sebitiň ýurtlarynyň Prezidentleri iki ýyldan soň, 2021-nji ýylyň 6-njy awgustynda Hazaryň türkmen kenarynda netijeli gepleşikleri geçirerler.

Sebit hyzmatdaşlygy barada gürrüň edilende, daşary syýasatynda ýakyn goňşulary bilen gatnaşyklary ösdürmäge strategik ugur hökmünde garaýan Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň we Özbegistanyň iri halkara we sebit guramalarynyň, ýöriteleşdirilen düzümlerdir maksatnamalaryň çäklerinde-de üstünlikli hyzmatdaşlyk edýändigine ünsi çekmek zerur. Döwletleri geografik, geosyýasy we ykdysady, maliýe hem-de medeni taýdan birleşdirýän düzümler, hususan-da, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygy, Goşulyşmazlyk Hereketi, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasy, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasy, Şanhaý Hyzmatdaşlyk Guramasy, Türki dilli döwletleriň hyzmatdaşlyk geňeşi, Araly halas etmegiň halkara gaznasy, Aziýanyň ösüş banky, Yslam ösüş banky, BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkezi, Owganystan boýunça sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlyk maslahaty (RECCA), Merkezi Aziýada sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlyk maksatnamasy (CAREC), BMG-niň Merkezi Aziýanyň ykdysadyýetleri üçin Ýörite maksatnamasy (SPEKA), «Aziýanyň ýüregi — Stambul prosesi»... ýaly hyzmatdaşlyk meýdançalarynda özara gatnaşyklary berkidip, ählumumy syýasy, ykdysady we medeni giňişlige işjeň goşulyşýan Merkezi Aziýa döwletleri dünýä giňişliginde eýeleýän ornuny hem-de ähmiýetini barha pugtalandyrýar. Dürli ýyllarda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň «Merkezi Aziýada parahatçylygy, durnuklylygy we durnukly ösüşi üpjün etmek maksady bilen sebitleýin we halkara hyzmatdaşlygy berkitmek», «BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň orny» (iki gezek), «Merkezi Aziýada durnukly syýahatçylyk we durnukly ösüş» atly Kararnamalarynyň kabul edilmegi bolsa sebitleýin hyzmatdaşlygyň netijeliliginiň dünýä bileleşiginde ýokary ykrara eýe bolýandygynyň anyk-aýdyň delilidir.

Soňky ýyllarda «Merkezi Aziýa bäşligi» esasy hyzmatdaşlary — Ýewropa Bileleşigi, Russiýa Federasiýasy, Amerikanyň Birleşen Ştatlary, Ýaponiýa, Koreýa Respublikasy bilen hyzmatdaşlyk etmegiň özboluşly guralyny kemala getirdi we ony yzygiderli ösdürýär. «Merkezi Aziýa + ...» görnüşdäki duşuşyklar özara gatnaşyklaryň aýry-aýry, has möhüm meseleleri boýunça içgin pikir alyşmaga mümkinçilik berýär. Sebitleýin hyzmatdaşlykda olaryň ähmiýetiniň barha artýandygyny hormatly Prezidentimiz Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň Daşkent sammitinde eden çykyşynda hem aýratyn nygtapdy. Birleşen Milletler Guramasy, Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy ýaly wekilçiligi has giň düzümleriň gatnaşmagynda geňeşmeleriň üstüniň ýetirilmegi bolsa sebitiň özüne çekijiligini artdyrmakda täze mümkinçilikleri açar. Şu ýylyň 15-16-njy iýulynda Özbegistanyň paýtagtynda geçirilen «Merkezi Aziýa we Günorta Aziýa: sebitleýin özara baglanyşyk. Şertler we mümkinçilikler» atly halkara maslahatyň çäklerinde-de «Merkezi Aziýa + ...» görnüşde duşuşyklaryň guralyp, taraplaryň syýasy, söwdaykdysady hem-de medeni-ynsanperwer ulgamlarda sebit we halkara gün tertibiniň ileri tutulýan ugurlaryny, Merkezi Aziýada howpsuzlygy üpjün etmek meselelerini ara alyp maslahatlaşandyklaryny bellemek möhümdir.

Strategik häsiýetli döwletara gatnaşyklarda-da, sebit hyzmatdaşlygynda-da syýasy, ykdysady, söwda, maýa goýum, ulag-logistika, howpsuzlyk, ekologiýa, medeni-ynsanperwer ulgamlardaky özara gatnaşyklary ösdürmek Merkezi Aziýa ýurtlarynyň iň ileri tutýan ugurlary. Suwdan rejeli peýdalanmak, serhetüsti suwlary dolandyrmak, Aral heläkçiliginiň öňüni almak, sebitiň ýakyn goňşusy Owganystandaky ýagdaýlary parahatçylykly ýollar arkaly kadalaşdyrmak bolsa birleşen tagallalary we anyk çözgütleriň işlenip taýýarlanylmagyny talap edýän meselelerdir. Şunda sebit döwletleri Milletler Bileleşigi, Araly halas etmegiň halkara gaznasy hem-de iri maliýe institutlary bilen hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegi derwaýys zerurlyk hasaplaýarlar.

Ady agzalan ugurlarda garaşsyz ösüşiň 30 ýylynda anyk ädimler ädilip, doganlyk ýurtlardyr halklaryň bähbidine ençeme tutumly işlerdir taslamalar durmuşa geçirildi. Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň Awazada geçiriljek üçünji konsultatiw duşuşygynda-da hut şu we halkara gün tertibiniň beýleki möhüm ugurlary boýunça netijeli gepleşikler geçiriler, sebit hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de ilerletmegiň geljekki mümkinçilikleri kesgitleniler. Munuň özi geçmişde siwilizasiýalaryň sallançagy bolan Merkezi Aziýanyň XXI asyryň täze taryhy şertlerinde hemmetaraplaýyn gülläp ösýän kuwwatly sebit hökmündäki eýeleýän ornuny has-da berkitmekde, onuň ykdysady we adam mümkinçiliklerini tutuş Ýer ýüzünde abadan ýaşaýşyň berkarar edilmegine gönükdirmekde täze gözýetimlere ýol açar.

Aýgül RAHYMOWA.

«Türkmenistan».

Aşgabat, 28-nji iýul (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Birleşen Arap Emirlikleriniň Türkmenistanda täze bellenen Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi Ahmed Alhaý Hamad Hamis Al Hamelini kabul etdi. Ol döwlet Baştutanymyza ynanç hatyny gowşurdy.

Diplomat wagt tapyp kabul edendigi üçin tüýs ýürekden hoşallyk bildirip, milli Liderimize Birleşen Arap Emirlikleriniň Prezidenti Şeýh Halifa bin Zaýed Al-Nahaýýanyň we BAE-niň şeýhler maşgalasynyň agzalarynyň döwlet Baştutanymyza iberen mähirli salamyny we hoşniýetli arzuwlaryny ýetirdi. Ol öz ýurdunyň umumy bähbitlere laýyk gelýän netijeli döwletara gatnaşyklara ygrarlydygyny tassyklady. Ilçi hemişelik Bitaraplyk derejesine daýanýan parahatçylyk söýüjilikli, döredijilikli syýasaty alyp barýan we durmuş-ykdysady taýdan sazlaşykly ösüş ýoluna düşen Türkmenistanda Birleşen Arap Emirliklerine wekilçilik etmegiň özi üçin uly hormatdygyny nygtady.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow mähirli sözler üçin minnetdarlyk bildirip, birek-birege hormat goýmak we deňhukukly, özara bähbitli hyzmatdaşlyga esaslanýan türkmen-emirlikler gatnaşyklarynyň netijeli häsiýete eýedigini kanagatlanma bilen belledi. Döwlet Baştutanymyz Birleşen Arap Emirlikleriniň ýokary ýolbaşçy düzümine hoşniýetli sözlerini ýollap, diplomaty bu jogapkärli wezipä bellenmegi bilen gutlady we oňa bilelikdäki iş boýunça köpýyllyk tejribä hem-de dürli ugurlarda ägirt uly mümkinçiliklere daýanýan ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de pugtalandyrmakda üstünlikleri arzuw etdi.

Duşuşygyň dowamynda ileri tutulýan ugurlarda netijeli gatnaşyklaryň geljegi barada gyzyklanma bildirilýän pikir alyşmalar boldy. Şunuň bilen baglylykda, soňky ýyllarda, ýokary derejede geçirilen duşuşyklaryň we gepleşikleriň barşynda, şol sanda Türkmenistanyň Prezidentiniň 2018-nji ýylda BAE bolan resmi saparynyň çäklerinde uzak möhletleýin esasda ýola goýlan türkmen-emirlikler gatnaşyklaryny ösdürmek üçin ygtybarly binýadyň bardygy bellenildi.

Şu ýylyň iýun aýynda Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary S.Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygyndaky Türkmenistanyň Hökümet wekiliýetiniň BAE bolan iş saparynyň çäklerinde, söwda-ykdysady hyzmatdaşlygyny giňeltmegiň, özara haryt dolanyşygynyň möçberlerini artdyrmagyň, bilelikdäki maýa goýum taslamalaryny durmuşa geçirmegiň meseleleriniň ara alnyp maslahatlaşylmagy döwletara gatnaşyklaryň işjeňleşdirilmegini üpjün etdi. Duşuşygyň dowamynda gazanylan ylalaşyklar, şeýle hem Abu-Dabiniň Ösüş gaznasynyň baş direktory bilen bolan duşuşygyň jemleri boýunça birnäçe ikitaraplaýyn resminamalara gol çekilmegi saparyň netijeli häsiýete eýe bolandygyny görkezýär. Şeýlelikde, BAE-de geçirilen gepleşikler taraplaryň strategik hyzmatdaşlyga bolan ygrarlylygyny ýene bir ýola tassyklaýar.

Balkan welaýatynda sagatda 100 ýolagça hyzmat etmäge mümkinçiligi bolan täze Halkara howa menziliniň gurluşygyna girişilmegi BAE bilen gazanylan ylalaşyklaryň iş ýüzünde durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr. Bu toplumyň gurluşygy Türkmenistanyň Hökümeti bilen Abu-Dabiniň Ösüş gaznasynyň arasynda baglaşylan degişli ylalaşygyň esasynda maliýeleşdirilýär. “Altyn asyr” Türkmen kölüniň çäginde kuwwaty 10 megawat bolan döwrebap Gün-ýel elektrik bekediniň gurluşygynyň taslamasyny amala aşyrmak üçin emirlikler tarapynyň maýa goýum serişdelerini çekmek meýilleşdirilýär.

Bar bolan ägirt uly kuwwaty nazara alanyňda, energetika, ulag we aragatnaşyk, senagat, oba hojalygy, gurluşyk, öňdebaryjy ylmyň gazananlaryny, täzeçil tehnologiýalary ornaşdyrmak, şol sanda energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmelerini peýdalanmak ýaly möhüm ugurdaky netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin amatly mümkinçilikler açylýar. Şunuň bilen baglylykda, hyzmatdaşlyk boýunça Bilelikdäki komitetiň işine möhüm ähmiýet berilýär. Şeýle hem Türkmenistanyň Dubaý şäherinde geçiriljek nobatdaky Bütindünýä “EKSPO” sergisine gatnaşjakdygy nygtaldy.

Medeni-ynsanperwer ulgamdaky hyzmatdaşlyk döwletara gatnaşyklaryň möhüm ugry bolup durýar.

Duşuşygyň ahyrynda Birleşen Arap Emirlikleriniň Türkmenistandaky Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi Ahmed Alhaý Hamad Hamis Al Hameli türkmen-emirlikler gatnaşyklarynyň ösdürilmegine yzygiderli goldaw berýändigi üçin hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowa hoşallyk bildirip, özüniň netijeli döwletara gatnaşyklary mundan beýläk-de ösdürmäge, iki ýurduň halklarynyň arasyndaky dost-doganlyk gatnaşyklarynyň berkidilmegine hemmetaraplaýyn goldaw berjekdigine ynandyrdy.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow 17-nji iýulda geçiren Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde şu ýylyň 6-njy awgustynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilmegi meýilleşdirilýän Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygyny, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň zenanlarynyň dialogyny we olar bilen bagly çäreleri ýokary derejede geçirmek boýunça Guramaçylyk toparyny döretdi. Mejlisiň dowamynda hormatly Prezidentimiz şol gün Awazada 6 sany iri halkara çäräniň, ýagny Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygynyň, Merkezi Aziýa döwletleriniň zenanlarynyň dialogynyň birinji forumynyň, Merkezi Aziýa döwletleriniň ykdysady forumynyň, Merkezi Aziýa döwletleriniň halkara sergisiniň, Merkezi Aziýa döwletleriniň tagamlarynyň sergisiniň, Merkezi Aziýa döwletleriniň medeniýet we sungat ussatlarynyň baýramçylyk konsertiniň geçiriljekdigini belledi. Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygynyň geçirilmegi nobatdaky gezek Türkmenistanyň Prezidentiniň halkara başlangyçlarynyň sebitde we dünýäde uly goldawa eýe bolýandygyny hem-de Merkezi Aziýanyň dünýä geosyýasatynda möhüm sebitdigini äşgär edýär. Şunuň bilen baglanyşykly hormatly Prezidentimiziň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň sebitdäki hem-de bu sebitiň beýleki ýanaşyk sebitler bilen utgaşygyny ýygjamlatmaga ýardam berýän halkara başlangyçlary we ykdysady taslamalary barada söhbet etmegi makul bildik.

Häzirki wagtda Türkmenistanyň hormatly Prezidentimiziň ýolbaşçylygynda üstünlikli durmuşa geçirilýän daşary syýasat strategiýasy döwrüň ählumumy meýillerini çuňňur we toplumlaýyn seljermäge, halkara gatnaşyklar ulgamynda binýatlaýyn garaýyşlaryň, uzak möhletleýin milli bähbitleriň mundan beýläk-de ösdürilmegine bolan döredijilikli çemeleşmä esaslanýar. Şol bir wagtyň özünde Gahryman Arkadagymyz Merkezi Aziýada parahatçylygy, howpsuzlygy saklamagyň we berkitmegiň zerurdygyna aýratyn ünsi çekýär, bu ugurda sebitiň döwletleri bilen özara düşünişmek, ynanyşmak ýörelgelerine, ýurtlaryň gülläp ösmegine, abadançylygyna gönükdirilen umumy maksatlara daýanýan hyzmatdaşlyga möhüm ähmiýet berýär.

«Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasat ugrunyň 2017–— 2023-nji ýyllar üçin Konsepsiýasyna» laýyklykda döwletimiziň daşary syýasatynda sebit boýunça goňşy döwletler bilen dostlukly gatnaşyklary alyp barmak, ilkinji nobatda ileri tutulýar. Türkmenistan Merkezi Aziýanyň meselelerini oňyn esasda çözmek, köpçülikleýin hereketleri işjeňleşdirmek, ählumumy ösüşiň giň gerimli işlerine sebitiň çekilmegi boýunça daşary syýasy başlangyçlaryny we tekliplerini yzygiderli öňe sürýär. Muňa, ozaly bilen, Türkmenistanyň resmi wekiliýetiniň ýolbaşçysynyň BMG-niň Baş Assambleýasynyň her ýylda geçirilýän mejlislerinde, iri sammitlerde we ýokary derejeli halkara forumlarda edýän çykyşlarynyň mysalynda hem göz ýetirmek bolýar.

Goňşy döwletleriň arasyndaky oňat gatnaşyklar, bilelikdäki iri ykdysady taslamalaryň durmuşa geçirilmegi, halkara syýasatyň möhüm meselelerine seredilende ylalaşylan çemeleşmeler tutuş sebitiň halklarynyň we döwletleriniň bähbidine gönükdirilendir. Şu nukdaýnazardan, Türkmenistan özüniň daşary syýasatynda milli bähbitlerimize, halkymyzyň gadymdan gelýän hoşniýetli goňşuçylyk däplerine eýerip, goňşy döwletler bilen ikitaraplaýyn gatnaşyklary pugtalandyrmaga we ösdürmäge aýratyn ähmiýet berýär. Türkmenistan goňşy ýurtlar bilen ähli meselelere özara düşünişmek, bähbitlere hormat goýmak esasynda, netijeli gepleşikler we hyzmatdaşlyk ýoly bilen çemeleşýär. Munuň özi häzirki zaman ýokary tehnologiýaly ulag-aragatnaşyk, energetika infrastrukturasynyň ösmegi bilen uzak möhletleýin geljege gönükdirilen ählumumy durnukly ösüşi gazanmak ugrunda sebitiň özüne çekijiliginiň artýandygy nukdaýnazaryndan hem örän wajypdyr.

Hormatly Prezidentimiz tarapyndan öňe sürülýän iri halkara başlangyçlaryň baş maksadynyň Merkezi Aziýa we Hazar basseýniniň sebitlerinde hoşniýetli goňşuçylyk, hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryny yzygiderli ösdürmek, şeýle-de dawalaryň öňüni almaga, olary gowşatmaga, Owganystandaky ýagdaýy parahatçylykly, syýasy taýdan düzgünleşdirmäge, bu ýurduň durmuş-ykdysady taýdan dikeldilmegine ýardam bermäge işjeň gatnaşmak bolup durýandygy tötänden däldir. Mälim bolşy ýaly, Merkezi Aziýa mydama geografik we geosyýasy nukdaýnazardan planetanyň iň özüne çekiji sebitlerinden biri bolup durýar. Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky transkontinental geçelgäniň esasy halkasyny emele getirmek bilen Merkezi Aziýa elmydama Ýewraziýa yklymynyň dürli künjeklerinden — Ýewropa, Ýakyn Gündogar, Günorta we Gündogar Aziýa ýurtlaryndan adamlaryň, harytlaryň, pikirleriň birleşýän ýeri hökmünde çykyş edipdir. Şol bir wagtyň özünde sebit dünýäniň iri syýasy merkezleri, şeýle-de medeni-siwilizasion akymlary tarapyndan daşarky täsiriň taryhy we häzirki zaman faktorlarynyň biri-biri bilen baglanyşýan çylşyrymly birleşmesi bolupdy bu, şeýle bolmagynda hem galýar.

Bu, öz gezeginde, Merkezi Aziýa we Hazar basseýni sebitlerine Ýewraziýada strategik durnuklylygyň mäkäm halkasy, Ýewropa hem Aziýa ýurtlary üçin geljegi uly bolan ykdysady hyzmatdaş, yklymyň iri energetika, ulag merkezi hökmünde garalýandygy bilen-de şertlendirilendir. Bu hakykaty nazara almak bilen, Türkmenistan Merkezi Aziýa ýurtlarynyň, goňşy sebitleriň arasyndaky ykdysady we söwda ulgamlaryndaky hyzmatdaşlygyny hil taýdan täze derejä çykarmaga, uzak möhletleýin sebitara gatnaşyklara güýçli itergi bermäge ýardam berjek häzirki zaman, utgaşdyrylan ulag-üstaşyr infrastrukturasyny döretmek baradaky pikirleri, başlangyçlary öňe sürýär. Şeýlelik bilen, umuman, gürrüň bu sebiti Ýewropa, Orta we Ýakyn Gündogar bilen birleşdirýän, geljekde oňa Hytaý, Hindistan, Aziýa — Ýuwaş ummany sebiti ýurtlary ýaly, kuwwatly ykdysady merkezleriň goşulmak mümkinçiligini nazara alýan täze geoykdysady giňişligiň arhitekturasynyň düýbüni tutmak barada barýar.

Şu jähetden, Türkmenistanyň Bitaraplygynyň geosyýasatyň täsirli guraly hökmündäki barha ýokarlanýan ähmiýeti sebit we sebitara çygyrlarda, onda-da Aziýa yklymynyň merkezindäki giň çägiň dünýä prosesleriniň orbitasyna depginli aralaşýan döwründe aýratyn nazara ilýär.

Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygy döwletara gepleşikleriň netijeli formatlarynyň biri bolup, olaryň ilkinjisi 2018-nji ýylyň martynda Gazagystanyň paýtagty Nur-Sultan şäherinde geçirildi. Sebit ýurtlarynyň ýolbaşçylarynyň degişli formatdaky ikinji sammiti 2019-njy ýylyň 29-njy noýabrynda Daşkentde geçirildi, onuň netijeleri boýunça Bilelikdäki beýannama kabul edildi, şeýle-de konsultatiw duşuşyklaryny guramak we geçirmek boýunça işleriň Reglamenti kabul edildi. Daşkent gepleşikleriniň netijesinde konsultatiw duşuşygyň geçirilmeginiň özara bähbitleriň meňzeşligini, taraplaryň sebit ösüşiniň iň möhüm meseleleri boýunça açyk gepleşiklere, bilelikdäki çözgütleriň kabul edilmegine taýýardygyny ýene bir gezek tassyklaýandygy bellendi. Duşuşykda taraplar işjeň alyşmalary we aragatnaşygy saklamak, ylym, bilim, syýahatçylyk, medeniýet, sport ugurlarynda bilelikdäki çäreleri yzygiderli geçirmek barada ylalaşdylar.

Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow Daşkent sammitinde eden çykyşynda goňşy döwletleriň arasyndaky özara bähbitli gatnaşyklary mundan beýläk-de pugtalandyrmak üçin örän möhüm teklipleri we pikirleri öňe sürdi. Hususan-da, türkmen Lideri Merkezi Aziýa ýurtlarynyň döwlet Baştutanlaryna ykdysady hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan ugurlary boýunça sebitiň döwletleriniň birleşdirilen strategiýasyny kemala getirjek esasy dolandyryş merkeziniň wezipesini öz üstüne alyp biljek bäştaraplaýyn Işewürler geňeşini döretmek barada oýlanyşmagy teklip etdi.

Hormatly Prezidentimiz Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň Daşkentde geçirilen konsultatiw duşuşygynda eden çykyşynda Owganystandaky ylalaşdyrmak işlerine goldaw bermek boýunça bilelikdäki işleriň möhümdigini nygtady. Döwlet Baştutanymyz: «Men Türkmenistanyň bu babatda garaýşyny tassyklaýaryn, ol barada biz ozal hem ençeme gezek beýan edipdik. Bitarap döwlet we ýakyn goňşy hökmünde biziň ýurdumyz Owganystandaky ýagdaýy parahatçylykly, syýasy usul arkaly kadalaşdyrmaga gyzyklanma bildirýän ähli taraplaryň arasynda gös-göni gatnaşyklary ýola goýmak üçin zerur bolan ähli şertleri döretmäge taýýardyr. Gepleşikleri geçirmek usulynyň taýsyzdygyna ynanýarys. Durmuşyň görkezişi ýaly, bu ýerde güýç ulanmak netijesiz bolup, onuň geljegi ýokdur» diýip, belläp geçdi.

Hormatly Prezidentimiz 2020-nji ýylyň oktýabrynda Özbegistanyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew bilen bolan telefon arkaly söhbetdeşligiň barşynda Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň 3-nji konsultatiw duşuşygyny Türkmenistanda geçirmäge taýýardygyny beýan etdi. Şu ýylyň aprel aýynda Türkmenistanyň Prezidenti bilen telefon arkaly söhbetdeşligiň dowamynda Gazagystan Respublikasynyň Prezidenti Kasym-Žomart Tokaýew hem Merkezi Aziýa ýurtlarynyň döwlet Baştutanlarynyň nobatdaky konsultatiw duşuşygyny biziň ýurdumyzda geçirmek baradaky pikiri goldaýandygyny belledi. 2021-nji ýylyň 29-njy iýunynda Türkmenistanyň we Özbegistanyň Prezidentleriniň arasynda telefon arkaly söhbetdeşligiň barşynda Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygyny Awazada ýokary derejede guramagyň wajyp meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

Merkezi Aziýa sebiti üçin örän derwaýys meseleleriň biri goňşy Owganystanda parahatçylygy dikeltmek we kadaly durmuşy ýola goýmak bilen baglydyr. Owgan meselesi boýunça ýurdumyzyň garaýşynyň üýtgewsizdigi barada hormatly Prezidentimiz özüniň BMG-niň Baş Assambleýasynyň 75-nji mejlisine gatnaşyjylara wideoýüzlenmesinde hem aýratyn nygtamak bilen şeýle diýdi: «Merkezi Aziýada parahatçylyk, howpsuzlyk we ösüş Owganystandaky ýagdaýlaryň düzgünleşdirilmegine gönüden-göni baglydyr. Şunda Türkmenistanyň eýeleýän ýörelgesi tutanýerlidir we üýtgewsizdir: gepleşikleri geçirmek arkaly işlerden başga ýollar bolup bilmez. Mundan ozalky tejribeleriň ählisi güýç ulanyş usullarynyň geljeginiň ýokdugyny hem-de ylalaşyga we ýaraşmaga getirip bilmeýändigini görkezdi. Bitarap döwlet we Owganystanyň gönüden-göni goňşusy hökmünde biziň ýurdumyz öz çäklerinde owgan Hökümetiniň hem-de bu ýurtdaky ýagdaýlary syýasy taýdan düzgünleşdirmekde gyzyklanma bildirýän ähli taraplaryň arasynda parahatçylykly gatnaşyklary ýola goýmak üçin zerur bolan syýasy we guramaçylyk şertlerini üpjün etmäge taýýardyr».

Sebit gün tertibiniň ileri tutulýan meseleleri barada aýtmak bilen, hormatly Prezidentimiz Aral deňzini halas etmek boýunça tagallalaryň birleşdirilmelidigine aýratyn ünsi çekdi, munuň özi Merkezi Aziýada durnukly ösüşi üpjün etmegiň, ilatyň durmuş derejesini ýokarlandyrmagyň möhüm şertleriniň biri bolup durýar.

Gahryman Arkadagymyz BMG-niň Baş Assambleýasynyň 75-nji mejlisine gatnaşyjylara wideoýüzlenmesinde Aral meselesine ulgamlaýyn we toplumlaýyn çemeleşmäniň, degişli resminama-hukuk üpjünçiligiň zerurdygyna hem-de onuň Birleşen Milletler Guramasynyň işiniň aýratyn bir ugry hökmünde öňe çykarylmalydygyna ynanýanlygyny yglan etdi. Milli Liderimiz bu meseläniň adam saglygy nukdaýnazaryndan has wajyplygyny nygtamak bilen, şeýle belledi: «Pandemiýa bilen baglylykda ol ýerdäki ýagdaýlar ýitileşip, adamlaryň ömrüne we saglygyna hakyky howp salýar, ýokanjyň giňden we çalt ýaýramak howpy ep-esli ýokarlandy. Şunuň ýaly şertlerde, biz dünýä jemgyýetçiligini Aral we Aralýaka meselelere örän uly üns bermäge çagyrýarys».

Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň duşuşygynyň sebitde suw serişdelerini gorap saklamak, olary rejeli ulanmak boýunça anyk ýollara, usullara bilelikde garamagyň, suw serişdelerine deň we adalatly elýeterliligi üpjün etmek ýörelgeleri esasynda tagallalary birleşdirmegiň ýene bir tapgyryna öwrüljekdigine hem garaşylýar. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň Prezidentiniň Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň 2-nji duşuşygynyň münberinden eden çykyşynyň aýratyn derwaýys häsiýete eýe bolýanlygyny bellemek ýerlikli bolar: «Biz suwdan peýdalanmak meselesine garamagy we ony çözmegi halkara hukugyň umumy ykrar edilen kadalarynyň, özara hormat goýmagyň we sebitiň ähli döwletleriniň bähbitlerini göz öňünde tutmagyň esasynda hem-de ýöriteleşdirilen halkara guramalaryň gatnaşmagynda amala aşyrylmaly diýip hasaplaýarys».

Hormatly Prezidentimiziň Merkezi Aziýa sebitine dahylly halkara gatnaşyklaryň «arhitekturasyna» täzeçil çemeleşmegi teklip etmek bilen öňe sürýän başlangyçlary, ozaly bilen, bu ýerde ýerleşen döwletleriň tebigy we çig mal gorlaryny özara ylalaşykly ulanmagyň, etniki esasda döreýän we neşe serişdeleri bilen baglanyşykly transserhet jenaýatçylygynyň öňüni almagyň, amatly halkara ykdysady taslamalary amala aşyrmagyň hasabyna sebitiň ykdysady ösüş derejesi birmeňzeş bolmadyk ýurtlarynyň özara ykdysady integrasiýasyny güýçlendirmegiň mehanizmini işläp düzmekligiň zerurlygyndan gelip çykýar.

Şeýlelikde, Türkmenistan Awazada Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň 3-nji konsultatiw duşuşygyny ýokary derejede geçirmäge taýýarlyk görýär. Onuň çäginde syýasy, söwda-ykdysady, maýa goýum, ulag-aragatnaşyk, medeni-ynsanperwer we beýleki ugurlarda sebitleýin hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de giňeldilmegine gönükdirilen meseleleriň giň toplumyna garalmagyna garaşylýar.

Jumamyrat GURBANGELDIÝEW,

Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň rektory, taryh ylymlarynyň kandidaty.