Aşgabat, 24-nji fewral (TDH). Şu gün Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrliginde saglygy goraýyş we durmuş hyzmatlary boýunça işgärlere hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başyny başlan hem-de üstünlikli amala aşyrylýan “Saglyk” Döwlet maksatnamasynyň çäklerinde çekýän tutanýerli zähmetine hem-de ýurdumyzyň ilatynyň saglygyny, abadançylygyny goramaga goşan uly goşantlaryna hormat hökmünde BSGG-niň ýörite nyşanynyň gowşurylmagy mynasybetli dabaraly ýygnak geçirildi.

Bu şanly waka mynasybetli çärä milli saglygy goraýyş ulgamynyň ýolbaşçylary we işgärleri, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri, BMG-niň Ösüş maksatnamasynyň Türkmenistandaky hemişelik wekili Narine Saakýan hem-de Birleşen Milletler Guramasynyň Türkmenistandaky hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko gatnaşdylar.

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy tarapyndan “Saglygy goraýyş we durmuş hyzmatlary boýunça işgärleriň halkara ýyly” diýlip yglan edilen geçen 2021-nji ýyl dünýäniň ähli ilaty üçin ýeňil bolmady. Saglygy goraýyş ulgamy üçin uly synag bolan COVID-19 pandemiýasy lukmançylyk we durmuş hyzmatlary ulgamlarynyň işgärlerini, öz saglyklaryna howp abanýandygyna garamazdan, jan aýaman zähmet çekmäge mejbur etdi.

Ýygnaga gatnaşyjylar BSGG-niň Ýewropa sebit edarasyna hem-de onuň direktory Hans Klýugä bu ýokary ýörite nyşan üçin hoşallyklaryny beýan edip, ilatyň saglygyny goramagyň hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň durmuş ugurly syýasatynyň baş maksadydygyny bellediler. “Döwlet adam üçindir!” diýen şygar bu syýasatyň özenini düzýär.

“Saglyk” Döwlet maksatnamasyna laýyklykda, ýurdumyzyň saglygy goraýyş ulgamy döwrüň talaplaryna laýyk getirilýär. Dürli ýokanç keselleriň öňüni almak, olary ýüze çykarmak we bejermek boýunça işler yzygiderli kämilleşdirilýär.

Türkmenistan yzygiderli esasda dünýäniň ýurtlary bilen tejribe alyşýar, saglygy goraýyş bilen bagly halkara çärelere gatnaşýar. Bu gün adamlaryň saglygyny goramak işi öz içine birnäçe kesgitleýji şertleri jemleýän giň gerimli ulgamdan ybaratdyr. Bu şertler döwrebap, dünýäniň esasy önüm öndürijileriniň ýokary tehnologiýaly enjamlary ornaşdyrylan saglyk merkezlerinden we şypahanalardan, köpçülikleýin sport hereketini, işjeň dynç alyş düzümlerini ösdürmekden, jemgyýetde sagdyn durmuş ýörelgelerini berkarar etmekden ybaratdyr.

Ýurdumyzyň saglygy goraýyş ulgamyny özgertmek boýunça amala aşyrylýan giň gerimli işlerde halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga uly ähmiýet berilýär. Abraýly guramalar, ilkinji nobatda, BMG we onuň ýöriteleşdirilen düzümleri, hususan-da, BSGG bu ugurda ýurdumyzyň ygtybarly we uzak möhletli hyzmatdaşlarydyr. Olar bilen bilelikde möhüm taslamalar amala aşyrylýar.

Adamzada uly wehim salýan, häzirki döwrüň täze howpy — koronawirus pandemiýasy dünýä jemgyýetçiliginiň üns merkezinde bolmagynda galýar. Şunuň bilen baglylykda, ähli döwletler üçin BSGG-niň çäklerinde öz hereketlerini utgaşdyrmagy örän wajypdyr.

Bu gün tutuş dünýäde adamlaryň durmuşyna ýaramaz täsirini ýetiren bu howply ýokanç kesele garşy göreşmekde ýurdumyz öňdäki orunlaryň birini eýeleýär. Dünýäde emele gelen çylşyrymly ýagdaýy nazara almak bilen, milli Liderimiziň baştutanlygynda bu ýokanjyň Türkmenistanyň çägine aralaşmagynyň we ýaýramagynyň öňüni almak boýunça toplumlaýyn öňüni alyş çäreleri geçirilýär. Döwletimiz dünýä jemgyýetçiliginiň alyp barýan işine işjeň goşulyşmak bilen, koronawirus ýokanjyna garşy göreşmek hem-de döwrüň ählumumy wehimlerine garşy özara ylalaşykly çäreleri taýýarlamak boýunça halkara tagallalary birleşdirmäge gönükdirilen möhüm başlangyçlar bilen çykyş etdi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow geçen ýylyň sentýabr aýynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 76-njy mejlisinde sanly ulgam arkaly eden çykyşynda koronawirus ýokanjynyň genomyny öwrenmek üçin Ýörite maksatnamasyny işläp taýýarlamak, BSGG-niň öýken sowuklama keseline garşy göreşmek boýunça köptaraplaýyn guralyny, BSGG-niň Ýiti ýokanç keselleri bejeriş we olaryň öňüni alyş usulyýet merkezini, Merkezi Aziýada Epidemiologiýa, wirusologiýa we bakteriologiýa merkezini döretmek baradaky meseleleri öwrenmäge girişmegi teklip etdi.

Şeýlelikde, türkmen tarapynyň täze başlangyçlary dürli ugurlar boýunça köpçülikleýin ylmy-barlag işlerini geçirmäge uly mümkinçilikleri açýar. Koronawirusyň gelip çykyşyny öwrenmek babatda özara hyzmatdaşlyk, täze görnüşli ýokanjyň döredýän keselleriniň ýüze çykyş görnüşlerini öwrenmek ulgamynda ylmy lukmançylyk jemgyýetçiliginiň işini işjeňleşdirmek, aýratyn howply ýokanç keselleri bejermegiň netijeli usullaryny we serişdelerini gözlemekde bilelikdäki işler şol ugurlaryň hatarynda durýar.

Dünýäniň iri saglygy goraýyş hem-de barlag merkezleriniň alym lukmanlary, bilermenleri we ugurdaş hünärmenleri bilen sanly ulgam arkaly duşuşyklaryň yzygiderli geçirilmegi milli Liderimiziň baştutanlygynda amala aşyrylýan lukmançylyk diplomatiýasynyň netijeliliginiň subutnamasydyr. Munuň özi bu wajyp ulgamda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmäge we tejribe alyşmaga gönüden-göni ýardam berýär.

«Türkmenistan bilen BMG-niň arasynda durnukly ösüş ulgamynda 2021 — 2025-nji ýyllar üçin hyzmatdaşlygyň Çarçuwaly maksatnamasy» bu işde Birleşen Milletler Guramasynyň esasy utgaşdyryjy ornuny tassyklaýar. Maksatnama dürli ugurlarda hyzmatdaşlygy giňeltmäge gönükdirilendir.

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň Ýewropa sebit edarasynyň ýörite nyşanynyň we hatynyň gowşurylmagy ýurdumyzda raýatlaryň saglygynyň, bagtyýarlygynyň we abadançylygynyň bähbidine alnyp barylýan ägirt uly hem-de yzygiderli işleriň ykrar edilmeginiň ýene-de bir subutnamasy boldy.

2022-nji ýylyň 23-nji fewralynda Bütindünýä Söwda Guramasynyň merkezi edarasy ýerleşýän Ženewa şäherinde BSG-niň Baş geňeşiniň nobatdaky mejlisinde Türkmenistanyň bu gurama goşulmak baradaky ýüztutmasyna garaldy.

Baş geňeşiň agza döwletleri ara alyp maslahatlaşmadan soň, bu ýüztutmany biragyzdan makulladylar hem-de BSG-niň döredilmegi hakynda Marrakeş ylalaşygynyň XII maddasyna laýyklykda, Türkmenistana BSG-ä goşulýan ýurt (“işjeň synçy”) derejesini bermek baradaky çözgüdi kabul etdiler. Guramanyň tertip-kadalaryna laýyklykda, bu derejäniň alynmagy bilen baglylykda, Türkmenistanyň BSG-ä goşulmagy baradaky Iş topary döredildi.

Bu waka Bitarap Watanymyzyň hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan başy başlanan hem-de gyzyklanma bildirýän ähli daşary ýurtly hyzmatdaşlar, şol sanda abraýly halkara guramalar we düzümler bilen deňhukukly özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmäge gönükdirilen daşary syýasat ugrunyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň nobatdaky aýdyň subutnamasy boldy.

Bütindünýä Söwda Guramasy bilen hyzmatdaşlyk barada aýdylanda bolsa, mälim bolşy ýaly, ozal milli Liderimiziň Karary bilen ýörite Hökümet topary döredildi. Onuň üstüne ýurdumyzyň Bütindünýä Söwda Guramasyna goşulmagy bilen baglanyşykly meseleleri öwrenmek hem-de degişli teklipleri taýýarlamak wezipesi ýüklenildi.

Şunuň bilen baglylykda, 2020-njy ýylyň iýulynda Türkmenistana BSG-de synçy derejesiniň berlendigini bellemek gerek. Bu bolsa ýurdumyza guramanyň işiniň esasy ugurlary, onuň düzgünleri hem-de köptaraplaýyn söwda gün tertibi bilen tanyşmaga mümkinçilik berdi.

Mejlisiň işine Türkmenistanyň BMG-niň Ženewadaky bölüminiň ýanyndaky Hemişelik wekili gatnaşdy. Ol ýygnananlaryň ünsüni ýurdumyzyň 2021 — 2030-njy ýyllar üçin Daşary söwda strategiýasynyň esasy wezipelerine çekdi. Şolaryň hatarynda milli ykdysadyýetiň önümçilik hem-de eksport kuwwatyny artdyrmak, ýurdumyzda öndürilýän harytlaryň dünýä bazarlaryndaky bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak, işewürlik ýagdaýyny hem-de maýa goýum işini mundan beýläk-de gowulandyrmak bar.

Häzirki döwürde globallaşma meýilleriniň artmagy, aýratyn hem pandemiýa bilen bagly emele gelen ýagdaý hem-de ondan soňky döwrüň kynçylyklary bilen baglylykda, ýurdumyzyň öňünde halkara ykdysady gatnaşyklaryň ulgamyna has işjeň goşulyşmak wezipesi örboýuna galýar. Türkmenistan ony netijeli çözmek maksady bilen guramanyň çäklerindäki hereketlerini işjeňleşdirdi.

Şeýlelikde, BSG-ä goşulýan ýurt derejesi (“işjeň synçy”) bu ugurdaky toplumlaýyn işleri dowam etmäge, Türkmenistanyň daşary söwdadaky ornuny pugtalandyrmaga, ygtybarly hem-de jogapkär hyzmatdaş hökmündäki halkara abraýyny artdyrmaga, maýa goýumlary çekmäge, tutuşlygyna alanyňda, Bütindünýä Söwda Guramasy bilen netijeli hyzmatdaşlygy giňeltmäge ýardam eder.

(TDH)

Türkmenistanyň diplomatik işgärleriniň güni mynasybetli maslahat

Aşgabat, 18-nji fewral (TDH). Şu gün Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynda Türkmenistanyň diplomatik işgärleriniň gününe bagyşlanyp, «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly ylmy maslahat geçirildi. Oňa Türkmenistanyň diplomatik gullugynyň, ýurdumyzda işleýän diplomatik wekilhanalaryň hem-de halkara guramalaryň, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň ýolbaşçylarydyr wekilleri, ýokary okuw mekdepleriniň professor-mugallymlary, talyp ýaşlar gatnaşdylar.

Bu ýere ýygnananlar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň diplomatik işgärleriň hünär baýramy mynasybetli iberen Gutlagyny üns bilen diňlediler. Milli Liderimiziň Gutlagynda hemişelik Bitarap döwletimiziň parahatçylyk hem-de ynanyşmak ýörelgelerine esaslanýan daşary syýasatynyň we diplomatiýasynyň uzak möhletleýin milli maksatnamalarymyzy amala aşyrmak üçin halkara giňişlikde zerur bolan ähmiýetli mümkinçilikleriň döredilmegine gönükdirilendigi bellenilýär. Şunuň bilen baglylykda, döwletara we hökümetara derejelerde syýasy-diplomatik, halkara hukuk we söwda-ykdysady geňeşmeleriň netijeli gurallaryny işe girizmekde ýurdumyzyň diplomatik gullugyna uly talap bildirilýär.

Golaýda geçirilen Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň mejlisinde kabul edilen «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyndan» ugur alyp, ýurdumyzyň diplomatik gullugynyň daşary syýasatymyzda parahatçylygyň we howpsuzlygyň üpjün edilmegi arkaly bütin adamzat dünýäsiniň gatnaşyklaryny kämilleşdirmäge çagyrýan nusgalyk syýasatymyzyň giňeldilmegine, Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň halkara giňişlikdäki abraýynyň has-da belende göterilmegine işjeň gatnaşjakdygyna ynanýaryn diýip, döwlet Baştutanymyz Gutlagynda nygtaýar.

Foruma gatnaşyjylar Milli Geňeşiň Mejlisiniň karary bilen Türkmenistanyň Prezidenti, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedowyň «Türkmenistanyň ussat diplomaty» diýen tapawutlandyryş nyşany bilen sylaglanandygy baradaky habary uly ruhubelentlik we buýsanç bilen kabul etdiler.

Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyzyň taýsyz tagallalary netijesinde ata Watanymyzyň özara bähbitli we deňhukukly hyzmatdaşlyga, oňyn bitaraplyk, parahatçylyk söýüjilik, hoşmeýilli erk-isleg we ynsanperwerlik ýörelgelerine ygrarly döwlet hökmünde dünýäde giňden tanalýandygy bellenildi. Ýurdumyz dünýäde parahatçylygy, abadançylygy we durnukly ösüşi goldamak syýasatyny üstünlikli amala aşyryp, dünýä döwletleri bilen özara bähbitli gatnaşyklary yzygiderli ösdürýär hem-de adamzadyň wajyp meseleleriniň netijeli çözgütlerine saldamly goşant goşýar.

Maslahatda çykyş edenler hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly ählumumy başlangyjy ilerletmek boýunça teklibiniň ähli ýurtlaryň halklarynyň parahatçylykly ýaşamak däplerini pugtalandyrmakda, halkara gatnaşyklarda parahatçylyk we ynanyşmak medeniýetini berkarar etmekde tagallalary birleşdirmäge gönükdirilendigini bellediler. Anyk kesgitlenen sagdyn syýasy ölçeglere, umumy ykrar edilen hem-de hemmelere düşnükli adamzat gymmatlyklaryna esaslanýan bu täze filosofiýa halkara ykdysady we syýasy gatnaşyklaryň ösdürilmegine oňyn täsir edýän ähmiýetli şert hökmünde çykyş edýär.

Döwletleriň arasynda parahatçylyk we ynanyşmak medeniýetiniň ösdürilmeginiň durnukly ösüşe, parahatçylyga we howpsuzlyga ýardam berýän Bitaraplyk syýasaty bilen aýrylmaz baglanyşyklydygy aýratyn bellenildi. Umumy bähbitleriň we abadançylygyň hatyrasyna dünýäniň ähli ýurtlary bilen dostlukly gatnaşyklary giňeltmek, abraýly halkara guramalar, ilkinji nobatda, Birleşen Milletler Guramasy bilen ýakyndan hyzmatdaşlyk etmek Türkmenistanyň daşary syýasatynyň esasy ugurlarydyr. Ýurdumyz kabul edilen ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn halkara ylalaşyklary ýerine ýetirmek bilen, öz üstüne alan borçnamalaryny gyşarnyksyz berjaý edýär hem-de syýasy, ykdysady we medeni kuwwatyny parahatçylygyň, ösüşiň bähbidine gönükdirýär.

Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň daşky gurşawy goramak, energetika howpsuzlygyny üpjün etmek, ulag we aragatnaşyk, medeni-ynsanperwer ulgamlarda üstünlikli alyp barýan daşary syýasatynda bitaraplyk ýörelgesine esasy orun berilýär. Halkymyzyň asyrlaryň jümmüşinden gözbaş alýan senetçiliginiň we mirasynyň Birleşen Milletler Guramasy derejesinde ykrar edilmegi bu gymmatlyklaryň tutuş dünýä ösüşi üçin hem ähmiýetlidiginiň subutnamasydyr.

Çykyşlarda milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda halkara giňişlikde täze belent sepgitlere ýetilýändigi nygtaldy. Daşary ýurtlar bilen depginli ösdürilýän hoşniýetli, deňhukukly we özara bähbitli gatnaşyklar munuň aýdyň mysalydyr. Ýurdumyz Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygy, Goşulyşmazlyk Hereketi, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasy, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasy we beýleki abraýly düzümler bilen hyzmatdaşlygy depginli ösdürýär. Döwlet Baştutanymyzyň bu guramalaryň çäginde öňe süren başlangyçlary halkara jemgyýetçiligiň giň goldawyna eýe bolýar.

Dünýä döwletlerinde we halkara guramalarda ata Watanymyzyň bähbitlerine wekilçilik edýän ýurdumyzyň diplomatik gullugynyň işgärleri milli Liderimiziň häzirki döwrüň wajyp meseleleriniň sazlaşykly çözgütlerini işläp taýýarlamaga, özara hormat goýmak, deňhukuklylyk hem-de netijelilik ýörelgelerine esaslanýan köpugurly hyzmatdaşlygy ösdürmäge ýardam berjek başlangyçlaryny ilerletmegi we yzygiderli durmuşa geçirmegi baş maksady hasaplaýarlar.

Maslahatyň ahyrynda oňa gatnaşyjylar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň adyna Ýüzlenme kabul edip, onda milli Liderimize ýurdumyzyň diplomatik gullugyny kämilleşdirmek meselelerine berýän uly ünsi üçin tüýs ýürekden hoşallyklaryny beýan etdiler hem-de mähriban Watanymyzyň bähbitlerini halkara giňişlikde mundan beýläk-de ygtybarly üpjün etmek üçin ähli tagallalary etjekdiklerine ynandyrdylar.

Däp bolşy ýaly, hünär baýramy mynasybetli diplomatik gullugyň ýaş işgärlerine hem-de Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň gutardyş ýyl talyplaryna döwletimiziň daşary syýasat strategiýasyny durmuşa geçirmäge işjeň gatnaşandyklary üçin Daşary işler ministrliginiň diplomlaryny gowşurmak dabarasy boldy.

Institutyň baş binasynda Türkmenistanyň diplomatik işgärleriniň gününe bagyşlanyp guralan konsert hem-de sergi şu günki maslahatyň täsirliligini has-da artdyrdy.

Hormatly Prezidentimiziň «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly başlangyjyny tejribä ornaşdyrmagyň amatly geosyýasy guraly hereketde

Mälim bolşy ýaly, döwlet Baştutanymyz golaýda Hytaý Halk Respublikasynyň Başlygynyň çakylygy boýunça Pekinde geçirilýän XXIV gyşky Olimpiýa oýunlarynyň açylyş dabarasyna hormatly myhman hökmünde gatnaşdy. Hormatly Prezidentimiz iş saparynyň çäklerinde HHR-iň Başlygy Si Szinpin bilen duşuşdy. Liderler döwletara gatnaşyklaryň ähmiýetli ugurlaryna üns berdiler we häzirki döwrüň ýagdaýlaryny hem-de geljekki ugurlaryny nazara alyp, onuň mundan beýläk-de ösdürilmegine taraplaryň taýýardygyny bellediler. Munuň özi türkmen-hytaý gatnaşyklaryny ösdürmekde möhüm ädimdir.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýakynda sanly ulgam arkaly «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitinde eden çykyşynda: «Biz dünýädäki wakalaryň öňünden kesgitläp bolmaýan ýagdaýa öwrülýändigini, has durnuksyz häsiýete eýe bolýandygyny görýäris. Şeýle şertlerde diňe ynanyşmagy dikeltmek hem-de umumy ykrar edilen halkara hukuk kadalaryna eýermek emele gelen ýagdaýy düzgünleşdirmäge mümkinçilik berer diýip hasap edýäris» diýip nygtady. Şu nukdaýnazardan alanyňda, bitaraplyk ýörelgesiniň, öňüni alyş diplomatiýasynyň wajyplygy, jedelli ýagdaýlary halkara hukuga laýyklykda we Birleşen Milletler Guramasynyň Tertipnamasy esasynda, gepleşikler ýoly bilen kadalaşdyrmagyň aýratyn derwaýysdygy ýüze çykýar.

Merkezi Aziýa Aziýa yklymynyň öran giň çäklerini öz içine alýar. Bu sebit ýurtlarynyň şöhrata baý köpasyrlyk taryhy we medeni mirasy sebitiň geljeginiň uly ösüşlere beslenjekdiginiň kepili bolmak bilen, dünýäniň iri döwletleriniň hem-de syýasy merkezleriniň ünsüni barha özüne çekýär. Bu ýöne ýerden däl, sebäbi dünýä ýaň salan imperiýalaryň dörän ýeri bolan biziň topraklarymyz üçünji müňýyllykda täze galkynyşa eýe bolýar. Olar indi geosyýasy bäsleşigiň gowşak obýekti bolmakdan täsir ediji subýektine öwrüldiler. Şonuň üçin-de, dünýä syýasatynda strategik taýdan wajyp tekliplerdir başlangyçlar Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlary tarapyndan barha işjeň häsiýetde öňe sürülýär.

Merkezi Aziýanyň ummasyz tebigy baýlyklarynyň we oňaýly geografik ýerleşişiniň syýasy täsiriniň uludygyny turuwbaşdan nygtamak gerek. Aýratyn-da, energiýa serişdelerine baý bolmagy, amatly geosyýasy, geoykdysady artykmaçlyklary sebitiň halkara gatnaşyklardaky ähmiýetini artdyrýar. Şonuň üçin-de, XXI asyryň başynda Merkezi Aziýa ýurtlaryny hyzmatdaşlygyň merkezine çekmäge gyzyklanma bildirýän döwletleriň sany has-da artdy. Muňa soňky 20 ýyla golaý döwürde «Merkezi Aziýa+» adalgasynyň syýasy dolanyşyga giňden ornandygy-da şaýatlyk edýär. Bu sebitiň dünýä syýasatynda has möhüm ähmiýete eýedigini 2022-nji ýylyň 25-nji ýanwarynda sanly ulgam arkaly geçirilen «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammiti hem görkezdi. Sammit Hytaý Halk Respublikasynyň Merkezi Aziýa döwletleri bilen diplomatik gatnaşyklarynyň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygyna bagyşlandy.

Hytaý Halk Respublikasy «Merkezi Aziýa+» formatyna gyzyklanma bildiren ilkinji döwletleriň biri bolup, ol sebit döwletleri bilen hyzmatdaşlygy barha giňeldýär. Umuman, Hytaýyň gürrüňi edilýän ýurtlar bilen gatnaşyklaryny üç döwre bölmek mümkin. 1991 — 1996-njy ýyllarda Hytaý sebitiň döwletleri bilen diplomatik gatnaşyklary ýola goýdy. 1996 — 2001-nji ýyllarda ol daşary syýasatynyň Merkezi Aziýa ugruny has işjeňleşdirdi. 2001-nji ýyldan häzirki döwre çenli ykdysadyýetiniň batly depginler bilen ösýän şertlerinde Pekin Merkezi Aziýa sebitiniň energiýa serişdelerine kepillendirilen rugsady almaga, ozaly bilen onuň üstaşyr geçirilmegine gyzyklanma bildirýär.

Merkezi Aziýa hytaý harytlary üçin möhüm bazardyr. Hytaý bu sebit bilen söwdasyny «taýýar önümiň öwezine çig mal» diýen formula boýunça alyp barýar. 2001 — 2007-nji ýyllarda Hytaýyň Merkezi Aziýa sebiti bilen söwda dolanyşygy 11 esse artyp, 16 mlrd dollara ýetdi. 2001 — 2019-njy ýyllarda bu görkeziji ABŞ-nyň 46,5 mlrd dollaryna çenli, ýagny 31 esse ýokarlandy. Merkezi Aziýa döwletleri Hytaýa energiýa serişdelerini, himiýa hem dokma çig mallaryny, gara we reňkli metallary, Hytaý bolsa sebite halkyň sarp edýän harytlaryny eksport edýär.

Hytaýyň Merkezi Aziýa bolan gyzyklanmasy Si Szinpiniň Hökümete gelmegi bilen has-da işjeňleşdi. Hytaý bilen bu sebitiň ýurtlarynyň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygy mynasybetli sanly ulgam arkaly geçirilen «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitindäki çykyşynda Si Szinpin 2030-njy ýyla çenli Merkezi Aziýa ýurtlary bilen özara söwda dolanyşygyny 70 milliard amerikan dollaryna ýetirmegi maksat edinýändigini mälim etdi.

Hormatly Prezidentimiz sanly ulgam arkaly «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitinde eden çykyşynda Hytaý Halk Respublikasy bilen, Merkezi Aziýa döwletleriniň, hususan-da Türkmenistanyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň 30 ýyllyk taryhy tejribesine nazar aýlamak bilen, ony hil taýdan täze derejä çykarjak birnäçe başlangyçlary öňe sürdi. Olary aşakdaky ugurlara bölmek mümkin:

1. Syýasy ugur. Hytaýyň daşary syýasaty onuň dünýäniň ösen döwletine öwrülmek maksadyndan gözbaş alyp, parahatçylykly ösüş ýörelgesi arkaly halkara hyzmatdaşlykda täsirini artdyrmaga gönükdirilendir. Türkmenistanyň Prezidentiniň çykyşynda, Garaşsyzlygyny hem-de özygtyýarlylygyny berkitmekde HHR-iň halkara bileleşikde Merkezi Aziýa ýurtlaryna ýakyndan ýardam berýändigi aýratyn nygtaldy. Sebitde parahatçylygy, howpsuzlygy hem-de durnukly ösüşi üpjün etmäge gönükdirilen halkara başlangyçlaryň goldanylmagynda BMG-niň Howpsuzlyk geňeşiniň hemişelik agzasy hökmünde Hytaýyň Merkezi Aziýa ýurtlaryna syýasy goldawy örän zerurdyr.

2. Energetika. Merkezi Aziýa — Hytaý hyzmatdaşlygynda energetika pudagyna möhüm ähmiýet berilýär. Bu tötänden däldir. Bilşimiz ýaly, kuwwatly hytaý ykdysadyýeti energetika çeşmeleriniň aglaba böleginiň daşyndan getirilmegini talap edýär. Şonuň üçin-de, bu ýurt çalt ösýän ykdysadyýetini kepillendirilen energiýa çeşmeleri bilen üpjün etmekde Merkezi Aziýa aýratyn ähmiýet berýär. Bu babatdan alnanda, Türkmenistan — Hytaý gaz geçirijisi türkmen-hytaý hyzmatdaşlygynyň uly üstünligidir. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen gurlan Türkmenistan — Hytaý gaz geçirijisi, şol bir wagtyň özünde, Türkmenistanyň öz energiýa serişdelerini tutuş adamzadyň bähbidine ulanmak ýörelgesine ygrarlydygynyň-da subutnamasydyr.

Gürrüňi edilýän gaz geçirijiniň ähmiýetine düşünmek üçin Hytaýyň energetika diplomatiýasyna nazar aýlamak zerurdyr. Hytaý gaz gorlaryna garyp döwlet däl. Ýöne onuň barlanan tebigy gaz gorlarynyň 70 göterime golaýy ýurduň günbatarynda ýerleşýär. Häzirki wagtda Syçuan welaýaty hem-de Sinszýan Uýgur awtonom welaýaty, Günorta Hytaý deňziniň kontinental şelfi Hytaýyň gaz alynýan esasy sebitleridir.

Eýsem, Türkmenistan — Hytaý gaz geçirijisiniň ähmiýetini näme bilen düşündirip bolar? Bu, ozaly bilen, Merkezi Aziýada we Uzak Gündogarda ýangyç-energetika bazarynda täze infrastrukturanyň dörändigini aňladýar. Özbegistan we Gazagystan türkmen mawy ýangyjyny üstaşyr geçirmekden peýda gazanýar. Ondan daşgary-da, olarda öz tebigy gazyny hem bu turbageçirijiniň üsti bilen Hytaýa akdyrmaga mümkinçilik döredi. Bu gaz geçiriji Gazagystanyň günorta-gündogar etraplaryny gazlaşdyrmaga hem mümkinçilik berdi. Hytaý günbatar serhedine, esasan, türkmen tebigy gazyny akdyrmak üçin ýurduň içinde «Günbatar — Gündogar» gaz geçirijisini gurdy. Ol ýurduň 14 welaýatynyň içinden geçýär.

Türkmenistanyň Prezidentiniň 2011-nji ýylyň 22 — 25-nji noýabrynda HHR-e bolan döwlet saparynyň barşynda geljekde Hytaýa iberiljek türkmen tebigy gazynyň möçberini 65 milliard kubmetre ýetirmek barada ylalaşyk gazanyldy. Şol ýylyň 24-nji noýabrynda hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda Şençžen şäherinde Hytaýyň 100 million ilatly günorta-gündogar welaýaty Guanduna türkmen gazynyň berilmegine bagyşlanan çäre taryhy waka boldy.

«Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitindäki çykyşynda hormatly Prezidentimiz Türkmenistanyň strategik ähmiýetli bu gaz geçirijiniň 4-nji şahasyny gurmak arkaly türkmen tebigy gazynyň Hytaýa iberilýän möçberini artdyrmak meselelerini jikme-jik ara alyp maslahatlaşmaga taýýardygyny nygtady. Ylalaşyk gazanylyp, bu taslama-da amala aşyrylan ýagdaýynda gaz geçirijileriniň umumy kuwwaty ýylda 85 mlrd kubmetre, türkmen gazynyň Hytaýa eksporty bolsa ýyllyk 65 mlrd kubmetre çenli artar. 2021-nji ýylyň başynda «Malaý» gaz ýatagynda gaz gysyjy desganyň ulanmaga berilmegi HHR-e tebigy gazyň kepillendirilen ýagdaýda iberilmegine mümkinçilik berer.

Türkmenistanyň başlangyjy boýunça amala aşyrylan bu taslamada müňýyllyklaryň dowamynda Ýewraziýa yklymynyň halklaryny baglanyşdyran Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmek pikiri öz beýanyny tapdy. 2009-njy ýylyň ahyryndan başlap, 2021-nji ýylyň maý aýyna çenli Hytaý 300 mlrd kubmetr türkmen «mawy ýangyjyny» import etdi. 2021-nji ýylyň ortasynda HHR-niň Hökümeti Türkmenistanyň agzalan gaz geçirijiniň gurluşygy üçin alan ABŞ-nyň 8 mlrd dollaryndan gowrak karzyny doly üzülişendigini habar berdi. Munuň özi Türkmenistanyň ählumumy energetika bazarynda ygtybarly hyzmatdaşdygyny görkezýär.

3. Ulag ulgamy. Hytaý Beýik Ýüpek ýoluny döretmegiň gözbaşynda duran bolsa, Türkmenistan onuň ýüregi, hereketlendiriji güýji bolupdy. Merkezi Aziýa — Hytaý hyzmatdaşlygynda üçünji müňýyllygyň täze geosyýasy, geoykdysady hakykatyny nazara alyp, Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmäge uly ähmiýet berilýär. «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitindäki çykyşynda milli Liderimiz türkmen tarapynyň öňe süren «Beýik Ýüpek ýoluny dikeltmek» taslamasynyň Ýewraziýada ykdysady ösüşe uly itergi bermäge niýetlenendigini aýratyn nygtady. «Bu taslama filosofiýasy we geoykdysady manysy boýunça «Bir guşak — bir ýol» atly ählumumy hytaý taslamasy bilen baglydyr» diýip, döwlet Baştutanymyz nygtady. Türkmenistanyň eýýäm amala aşyran hem-de hereketde bolan köpugurly üstaşyr ulag taslamalary Merkezi Aziýa — Hytaý hyzmatdaşlygynyň bähbitlerine hem gabat gelýär. Türkmenistanyň başlangyjy boýunça eýýäm Gazagystan — Türkmenistan — Eýran halkara demir ýolunyň geografiýasyny Merkezi Aziýanyň we Orta Gündogaryň çygryndan çykarmak boýunça anyk işler edildi.

Diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygy mynasybetli Merkezi Aziýanyň we Hytaýyň döwlet Baştutanlarynyň Bilelikdäki Beýannamasynda Hytaý — Gyrgyzystan — Özbegistan, Hytaý — Täjigistan — Özbegistan awtoulag ýollarynyň sebitiň halklarynyň bähbidine gulluk edýändigi nygtalýar.

4. Ynsanperwer ugur. Hytaý hem, Merkezi Aziýa hem dünýä ylmyna uly goşant goşdy. Dünýä ilkinji kompasy, globusy, därini, ýüpegi, kagyzy, algoritmi, lukmançylygyň adaty däl tärlerini beren bu sebitiň halklary üçin üçünji müňýyllykda hem ylym-bilim, ynsanperwerlik ýaly ugurlar boýunça hyzmatdaşlyk etmäge mümkinçilik örän köp. Pandemiýa zerarly dünýäniň ünsüni ylmy diplomatiýa ugry boýunça tagallalary birleşdirmäge çagyrýan hormatly Prezidentimiz bu babatda Merkezi Aziýa bilen Hytaýyň özara raýdaşlygyň ajaýyp nusgasyny görkezendigini aýratyn belleýär. Türkmen Lideri «Merkezi Aziýa — Hytaý» görnüşinde ýurtlarymyzyň ylmy-lukmançylyk birleşikleriniň, epidemiologiýa we sanitariýa gulluklarynyň, beýleki ugurdaş edaralaryň wekilleriniň arasynda şu ýyl ilkinji duşuşygy geçirmegi teklip etdi. Koronawirus ýokanjyny doly ýeňip geçmegiň zerur şerti hökmünde sanjym geçirmek barada aýdylanda bolsa, biz hytaý tarapy bilen bu ugurda ýola goýlan hyzmatdaşlygyň üstünlikli dowam etdiriljekdigine ynanýarys diýip, döwlet Baştutanymyz nygtady.

Milli Liderimiz halkara gatnaşyklarda özara ynamsyzlygy ýeňip geçmäge gönükdirilen «Dialog — parahatçylygyň kepili» täze filosofiýany halkara durmuşa netijeli ornaşdyrmakda Hytaý Halk Respublikasy bilen Merkezi Aziýa döwletlerini hyzmatdaşlarymyz we pikirdeşlerimiz hasap edýäris diýip belledi. Jemläp aýdylanda, Merkezi Aziýa — Hytaý hyzmatdaşlygy hormatly Prezidentimiziň «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly başlangyjyny tejribä ornaşdyrmakda amatly geosyýasy guraldyr.

Jumamyrat GURBANGELDIÝEW,

Hormatly Prezidentimiz ýakynda geçirilen iş maslahatynda Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetinde hem-de Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynda ÝUNESKO kafedralaryny döretmek boýunça işleri çaltlandyrmagy hem-de ÝUNESKO-nyň mekdepler assosiasiýasyna ýurdumyzyň umumybilim berýän orta mekdepleriniň käbirini girizmek boýunça alnyp barylýan işleri güýçlendirmegi degişli ýolbaşçylara tabşyrdy. Täze kafedrany döretmäge Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynda hem ýokary derejede taýýarlyk görülýär. Bu barada baýry ýokary okuw mekdebiniň biologiýa we ony okatmagyň usulyýeti kafedrasynyň dosenti, geografiýa ylymlarynyň doktory Röwşen Genjiýew bilen söhbetdeş bolanymyzda, ol şeýle gürrüň berdi:

— Ilkinji nobatda, ýurdumyzyň degişli bilim ojaklarynda ÝUNESKO kafedralarynyň döredilmeginiň bilim ulgamymyzyň we türkmen ylmynyň güýç-kuwwatyny, mümkinçiliklerini dünýä derejesinde ýaýmaga mümkinçilik berjekdigini aýtmak gerek. Şeýle kafedralar häzir dünýäniň meşhur ýokary okuw mekdepleriniň birnäçesinde hereket edýär. ÝUNESKO derejesinde gozgalýan we çözgüdini tapýan meselelerdir wezipeleriň birnäçesi gözbaşyny hut şol kafedralardan alyp gaýdýar.

Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen mundan beýläk bu asylly işe Türkmenistanyň ýokary okuw mekdepleriniň hem goşulýandygy, şolaryň hatarynda biziň institutymyzyň hem bolmagy guwandyryjydyr. ÝUNESKO kafedrasyny döretmek bu guramanyň işleri barada Türkmenistanyň milli topary tarapyndan alnyp barylýar.

Institutymyzda täze kafedrany döretmek boýunça işleriň agramly bölegi ýerine ýetirildi. Geçen ýylyň mart aýynda ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň dördüsiniň, şol sanda institutymyzyň wekilleriniň gatnaşmagynda ÝUNESKO-nyň Pariž şäherindäki baş merkeziniň ýokary okuw mekdepleri bölüminiň ýolbaşçylary bilen sanly ulgam arkaly maslahat geçirildi. Onda ÝUNESKO kafedralary baradaky maksatnama giňden ara alnyp maslahatlaşyldy.

Täze kafedra bilen baglylykda ýokary okuw mekdebimiz eýýäm dünýä döwletleriniň iri bilim ojaklarynyň birnäçesi bilen hyzmatdaşlyga hem girişdi. Bu babatda Özbegistanyň Nyzamy adyndaky Daşkent döwlet pedagogik uniwersitetinden, Buhara döwlet uniwersitetinden, Belarusuň A.S.Puşkin adyndaky Brest döwlet uniwersitetinden, Russiýanyň Wolgograd döwlet sosial-pedagogik uniwersitetinden halkara goldaw hatlary gelip gowuşdy. Bu ýokary okuw mekdepleriniň wekilleri bilen sanly ulgam arkaly gepleşikler hem geçirildi.

Geçen ýylyň oktýabr aýynda ÝUNESKO-nyň işleri barada Türkmenistanyň milli topary bilen hem degişli kafedrany döretmäge görülýän taýýarlygyň meseleleri babatda sanly ulgam arkaly gepleşikler geçirildi. Dekabr aýynda bolsa bu toparyň jogapkär sekretary Çynar Rüstemowanyň gatnaşmagynda institutymyzda «Türkmenistan — ÝUNESKO: Diýardan ýaýraýan ýollar» atly maslahat geçirildi. Maslahatda myhman täze kafedranyň maksatnamasy barada giňişleýin gürrüň berdi we tejribelerini paýlaşdy. Şol maslahatda degişli teklipleriň berlendigini, ýerine ýetirilmeli işleriň kesgitlenendigini hem aýtmak gerek.

Häzirki meýilleşdirilýän işlere görä, ýurdumyzyň iki ýokary okuw mekdebinde dörediljek täze kafedra her dört ýylda bir mowzuk boýunça işlär. Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk instituty 2022 — 2026-njy ýyllar üçin «Häzirki döwrüň ýaşlarynda ekologiýa bilimini we medeniýetini kämilleşdirmek» diýen mowzugy saýlap aldy. Bu mowzuk boýunça anketa-ýüzlenme taýýarlanyp, ol ÝUNESKO-nyň işleri barada Türkmenistanyň milli topary tarapyndan tassyklanyldy. Şol resminamada hem görkezilişi ýaly, mowzuk ugurlarynyň bäşisi boýunça işleniler. Olaryň ilkinji üçüsi mekdebe çenli ýaşly çagalarda, mekdep ýaşly çagalarda we talyplarda ekologiýa bilimini hem-de medeniýetini kämilleşdirmek bilen baglydyr. Dördünji ugrumyz jemgyýetçilik edaralarynyň ýaşlarynda bu kämilligi ýola goýmagyň meseleleri barada bolar. Jemleýji ugrumyz bolsa jemgyýetçilik ekologiýasy we Türkmenistanda jemgyýetçilik ekologiýasynyň meselelerini öwrenmek bilen bagly bolar.

Häzirki wagtda saýlanyp alnan mowzuk boýunça meýilnama taýýarlanylýar. Anketa-ýüzlenme we iş meýilnamasy tassyklatmak üçin ÝUNESKO-nyň Pariž şäherindäki baş merkeziniň ýokary okuw mekdepleri bölümine ugradylar. Resminamalar taýýarlanandan soň, degişli işlere girişiler.

Berkidilen mowzuk boýunça işleşmek üçin institutymyz eýýäm Türkmenabat şäherindäki çagalar baglarynyň we orta mekdepleriň birnäçesi bilen hyzmatdaşlygyň ilkinji ädimlerini ätdi. Ylmy-barlag işleriniň geçirilýän döwründe olarda terbiýelenýän we bilim alýan çagalaryň, ýaşlaryň ekologiýa bilimi hem-de medeniýeti baradaky düşünjeleri içgin seljeriler. ÝUNESKO kafedrasynyň işine institutyň professorlaryndan başlap, aspirantlary we talyplary çekiler. Ylmy makalalaryň, gözlegleriň bäsleşikleri yglan ediler. Ýylyň her çärýeginde iň gowy işleriň dördüsini çap etmek üçin halkara neşirlere hödürlemek hem göz öňünde tutulýar. Umuman, öňümizdäki dört ýylyň içinde özümize berkidilen mowzugy işläp, ÝUNESKO derejesinde gozgalýan meseläniň çözgüdine öz goşandymyzy goşmagy maksat edinýäris.

Sözümiň ahyrynda bu halkara derejeli başlangyç üçin hormatly Prezidentimize tüýs ýürekden hoşallyk bildirýärin. Ýurdumyzyň ÝUNESKO bilen hyzmatdaşlygyna goşant goşmak biziň ýokary okuw mekdebimiz üçin belent mertebedir. Kafedranyň döredilmegi bilen has yhlasly we netijeli işlejekdigimize ynandyrýarys.

Söhbetdeş bolan Agageldi ITALMAZOW.

Ýakynda döwlet Baştutanymyzyň «Türkmenistanyň Prezidentiniň ulag diplomatiýasyny ösdürmegiň 2022 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny» tassyklamak hakynda Karara gol çekmegi ulag diplomatiýasynyň ýurdumyzyň daşary syýasat strategiýasynda ileri tutulýan möhüm ugurlaryň hatarynda durýandygyny ýene bir gezek subut etdi. Maksatnama ulag ulgamynyň we halkara ulag hyzmatdaşlygynyň hukuk binýadyny ösdürmäge, ulag babatda halkara guramalar bilen özara bähbitli gatnaşyklaryň netijeliligini ýokarlandyrmaga, şeýle hem iri taslamalary durmuşa geçirmäge, milli Liderimiziň öňe sürýän teklipleri esasynda halkara üstaşyr ulag geçelgelerini has-da işjeňleşdirmäge gönükdirilendir. Munuň özi ýurdumyzyň eksport mümkinçiliginiň artmagyna, ulag-logistika ulgamyna häzirki zamanyň täzeçil tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyna, şeýle hem maýa goýum serişdeleriniň işjeň çekilmegine oňyn täsir eder.

Hormatly Prezidentimiz tarapyndan öňe sürülýän ulag ulgamyny ösdürmegiň milli strategiýasy üstaşyr ulag geçelgeleriniň binýadyny berkitmek, awtoulag, deňiz, şeýle-de demir ýollar arkaly Aziýa we Ýewropa yklymlaryny birleşdirmek, ýurdumyzyň eksport mümkinçiliklerini diwersifikasiýalaşdyrmak, logistik hyzmatlaryň milli ykdysadyýete edýän oňyn täsirini ýokarlandyrmak ýaly maksatlardan ugur alýar. Bu bolsa milli Liderimiziň durmuş-ykdysady strategiýasynyň aýrylmaz bölegidir.

Soňky ýyllarda gürrüňi edilýän ulgamda amala aşyrylan düýpli özgertmeler Türkmenistanyň ulag-logistik merkez hökmündäki ornuny has-da berkidip, ony halkara ykdysady we söwda dolanyşygynyň, ýükleriň gatnadylmagynyň amatly hem ygtybarly çatrygyna öwürdi. Türkmenistanyň şeýle ugurdaky halkara başlangyçlarydyr iri tutumlary, şol bir wagtyň özünde durnukly ösüşiň milli strategiýasynyň ählumumy bähbitler bilen utgaşýandygyny-da görkezýär.

Döwlet Baştutanymyz döwrebap, utgaşykly, deňagramly hem-de ýokary tehnologiýaly ýol-ulag düzüminiň döredilmeginiň zerurlygyny, onuň Durnukly ösüş maksatlarynyň biridigini öňe sürýär. Şonuň bilen birlikde, bu düzüm halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga, çekilýän maýa goýumlaryň işjeňligini artdyrmaga, halkaradyr milli derejede durmuş-ykdysady görkezijileri ýokarlandyrmaga ukyplydyr. Ýurdumyz tarapyndan BMG-niň Baş Assambleýasyna degişli Kararnamalaryň taslamalarynyň dördüsiniň hödürlenendigi we olaryň biragyzdan kabul edilendigi hem munuň şeýledigini aýdyň görkezýär. Şunda dünýäniň onlarça döwletiniň bu Kararnamalaryň awtordaşlary hökmünde çykyş edendigi aýratyn nygtalmaga mynasypdyr.

Ulag ulgamyndaky hyzmatdaşlygy ösdürmek, üstaşyr ulag geçelgelerini diwersifikasiýalaşdyrmak, bu babatda sebitiň döwletleriniň mümkinçiliklerinden ýerlikli peýdalanmak bilen baglanyşykly meseleler Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň geçen ýylyň 6-njy awgustynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen üçünji konsultatiw duşuşygynda, noýabr aýynda türki dilli döwletleriň Baştutanlarynyň Stambul sammitinde, şeýle-de noýabr aýynyň ahyrynda Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň Türkmenistanyň başlyklyk etmeginde ýokary derejede geçirilen 15-nji sammitinde ara alnyp maslahatlaşylan we ylalaşylan esasy meseleleriň biri boldy. Bu ýagdaýlar we gazanylan ylalaşyklar Türkmenistanyň başlangyjy hem-de tagallalary netijesinde ulag ulgamynda amala aşyrylan hem aşyrylýan halkara, şeýle-de milli derejedäki taslamalaryň dünýäniň hojalyk gatnaşyklaryny berkitmek üçin neneňsi derwaýysdygyny ýüze çykarýar. Sebäbi häzirki zaman dünýäsiniň ykdysady ösüşi köp babatda ýol-ulag ulgamyndaky hyzmatdaşlyga bagly bolup durýar. Türkmenistan ony ähli döwletleriňdir halklaryň bähbitlerine gönükdirmäge çalyşýar. Ýurdumyzyň bu babatda Bitaraplyk ýörelgelerine ygrarlydygy, BMG-niň giň goldawyna eýedigi we ikitaraplaýyndyr köptaraplaýyn bähbitlerden ugur alýandygy onuň amala aşyrýan yzygiderli hem-de işjeň syýasatynyň netijeliligini-de artdyrýar. Bu gün dünýäde ulag ulgamynyň ösüşi bilen baglanyşykly meseleler boýunça gepleşikleriň oýlanyşykly hem-de maksada okgunly häsiýete eýe bolýandygyny-da şunuň bilen düşündirmek bolar. Şeýle gepleşiklere täze gatnaşyjylaryň — döwletleriň, kompaniýalaryň, halkara maliýe institutlarynyňdyr guramalaryň goşulyşýandygy bolsa munuň ýene bir subutnamasydyr.

Merkezi Aziýada, şeýle-de Hazar sebitinde üstaşyr ulag we logistik ulgamyň döredilmegi bu ugurdaky ösüşiň esasy şertleriniň biridir. Agzalýan çäklerde amala aşyrylan degişli taslamalar Gara deňiz we Baltika sebitleriniň, Günorta hem Günorta — Gündogar Aziýanyň, Ýakyn Gündogaryň, şeýle-de Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň deňiz terminallaryna çykmak arkaly yklymara ulag gatnawlarynyň köpşahaly, toplumlaýyn, utgaşykly düzümini emele getirýär. Munda ýurdumyzda Durnukly ösüş maksatlaryny milli derejede amala aşyrmakda, şol bir wagtda-da sebit we ählumumy möçberde tagallalary birleşdirmekde amala aşyrylan işleriň ähmiýeti ýokarydyr.

Mahlasy, Türkmenistan ykdysady ösüşde, halkara hyzmatdaşlykda we ösüş arkaly parahatçylygy berkitmekde nusgalyk işleri amala aşyrýar. Şeýle işleriň halkara jemgyýetçiligiň giň goldawyna eýe bolýandygynyň özi bolsa buýsandyryjydyr.

Mekan GURBANGELDIÝEW,

Sýan NAÝÇEN,
Hytaý Halk Respublikasynyň Türkmenistandaky Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi:

— 25-nji ýanwarda Hytaý Halk Respublikasynyň Başlygy Si Szinpiniň çakylygy boýunça Hytaý bilen Merkezi Aziýanyň bäş döwletiniň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygyna bagyşlanan onlaýn sammit geçirildi. Oňa HHR-iň Başlygy, Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow we sebitiň beýleki döwletleriniň Liderleri gatnaşyp, dabaraly hem-de dostlukly ýagdaýda geçilen ýola syn berdiler, geljekde öňde durýan wezipeleri kesgitlediler. Jenap Si Szinpin öz çykyşynda 30 ýyl mundan ozal Hytaý Halk Respublikasynyň Merkezi Aziýa döwletleri bilen diplomatik gatnaşyklary ýola goýandygyny, munuň bolsa taraplaryň arasynda hyzmatdaşlygyň täze gözýetimleriniň açylmagyna ýardam edendigini nygtady.

Geçen 30 ýylyň dowamynda Hytaý we Merkezi Aziýa döwletleri gatnaşyklaryny hoşniýetli goňşuçylyk, özara ynanyşmak ýörelgeleri esasynda ýola goýdular. Hoşniýetli goňşuçylyk, dostluk we özara bähbitli hyzmatdaşlyk biziň ýurtlarymyzyň arasynda täze görnüşli döwletara gatnaşyklaryň binýadynyň goýulmagynyň-da esasyny düzdi. Hytaý we Merkezi Aziýa döwletleri häzirki zaman ösüş ýolunda hemişe bilelikde hereket edýärler. Biziň hyzmatdaşlygymyz «Bir guşak — bir ýol» başlangyjynyň çäklerinde netijeli alnyp barylýar. Taraplar derwaýys bähbitler we umumy howpsuzlygy üpjün etmek babatda özara baglanyşykly bolup, sebitde hem-de tutuş dünýäde parahatçylygy, howpsuzlygy we durnuklylygy berkitmek ulgamynda umumy gyzyklanmalary yzygiderli goldaýarlar. Bu günki gün ýurtlarymyzyň ýürekdeş gatnaşyklary kalplary ýyladyp, Merkezi Aziýa döwletleriniň hem-de Hytaýyň birek-birek bilen şatlygynam, gaýgysynam deň paýlaşýan halklarynyň arasyndaky müňýyllyklara uzaýan dostlukly gatnaşyklar hakynda özboluşly şygyr eserini ýada salýar. Biziň döwletlerimiz egin-egne berip, adalatlylygyň goragynda mäkäm durýarlar, bilelikde köptaraplaýynlygyň tarapynda durup, ykbal çözüji möhüm meselelerde tutanýerlilik bilen birek-biregi goldaýarlar.

Hytaý bilen Merkezi Aziýa döwletleriniň arasyndaky 30 ýyllyk hyzmatdaşlygyň üstünliginiň syry barada aýdylanda, onuň özara hormat goýmak, hoşniýetli goňşuçylyk, birek-birege goldaw bermek we özara bähbitlilik ýörelgelerinde jemlenendigini nygtap bileris. Şu dört ýörelge diňe bir bahasyna ýetip bolmajak tejribäni we umumy gazanylanlary özünde birleşdirmän, eýsem, biziň gatnaşyklarymyzyň depginli ösüşiniň syýasy kepili, dostlukly özara hereketleri ýola goýmakda güýç-kuwwatyň çeşmesi bolup hem hyzmat edýär.

Üýtgäp durýan halkara ýagdaýlara we ösüş derejesine garamazdan, Hytaý Merkezi Aziýa döwletleri üçin hemişe hoşmeýilli goňşy, ygtybarly hyzmatdaş, ýakyn dost, doganlyk ýurt bolupdy we şeýle bolmagynda-da galýar. Hytaý sebitiň döwletleriniň milli aýratynlyklara laýyklykda saýlanyp alnan ösüş ýoluny, özygtyýarlylygy, garaşsyzlygy we çäk bitewüligini goramak boýunça tagallalaryny hem-de olaryň halkara giňişlikde barha artýan ähmiýetli ornuny doly goldamagyny mundan beýläk-de dowam eder. Biz bu dostlukly ýurtlar bilen egin-egne berip, Hytaý Halk Respublikasynyň we Merkezi Aziýanyň umumy ykbaly üçin berk binýatly jemgyýeti döretmäge taýýardyrys.

Ýeri gelende bellesek, «Merkezi Aziýa — Hytaý» onlaýn sammitinde HHR-iň Başlygy Si Szinpin bäş sany teklibi öňe sürdi:

Birinjiden, hoşniýetli goňşuçylyk we dostluk gatnaşyklaryny berkitmek. Çünki hut şu iki ýörelge biziň ýurtlarymyzyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň esasyny düzýär. Hoşmeýillilik, açyklyk, özara bähbitlilik we sabyrlylyk konsepsiýasyna esaslanyp, hytaý tarapy ýokary derejedäki özara gatnaşyklary mundan beýläk-de giňeltmäge çalşar we strategik utgaşdyrmany işjeňleşdirer. Şunda Hytaýyň we Merkezi Aziýa döwletleriniň daşary işler ministrleri derejesindäki duşuşyklaryňdyr beýleki gepleşik gurallarynyň ornuny ýokarlandyrmak möhümdir.

Ikinjiden, ýokary hilli hyzmatdaşlygyň guşagyny döretmek. Hytaý tarapy Merkezi Aziýa döwletleriniň ýokary hilli harytlary we oba hojalyk önümleri üçin ýurduň ägirt uly içerki bazaryna ýol açmaga, Hytaýyň hem-de Merkezi Aziýa ýurtlarynyň arasyndaky Söwda-ykdysady forumlary geçirmek tejribesini dowam etdirmäge, 2030-njy ýyla çenli bu ýurtlaryň arasyndaky özara haryt dolanyşygynyň möçberini 70 milliard amerikan dollaryna ýetirmek ugrunda tagalla etmäge taýýardyr. Şeýle-de Hytaý elektron söwda ulgamynda hyzmatdaşlyk boýunça gepleşikler guralyny döretmegi, zerurlyga görä, Senagat we maýa goýum hyzmatdaşlygy forumyny geçirmegi teklip edýär. Pandemiýa şertlerinde ulag geçelgeleriniň hereketini bökdençsiz üpjün etmek, ýolagçylary hem-de ýükleri gatnatmak işini hem ýuwaş-ýuwaşdan dikeltmek möhümdir. Nebitgaz geçirijileriň durnukly işini ýola goýmak, Merkezi Aziýa — Hytaý gaz geçirijisiniň dördünji şahasynyň gurluşygyny çaltlandyrmak, energetika ulgamynda pes uglerodly tehnologiýalara geçmegi goldamak babatda-da yzygiderli tagalla etmeli.

Üçünjiden, parahatçylygy berkitmek üçin ygtybarly goragy döretmeli. Howpsuzlygy üpjün etmegiň ygtybarly ulgamyny döretmek üçin serhet barlagy we kiberterrorçylyga garşy göreşmek boýunça hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmaly hem-de bilelikdäki işleri alyp barmaly. Hytaý Merkezi Aziýa döwletlerine waksinalary we epidemiýa garşy göreşmek üçin beýleki serişdeleri ibermegi dowam etmäge taýýardyr. Şu ýylyň dowamynda hytaý tarapy sebitiň ýurtlaryna ynsanperwerlik kömegi hökmünde goşmaça 50 million doza waksina ugratmagy göz öňünde tutýar we «Merkezi Aziýa — Hytaý» saglyk senagaty birleşmesini döretmäge çagyrýar.

Dördünjiden, medeni özboluşlylyklary we ýakyn aragatnaşyklary hasaba alyp, sebitde «umumy maşgalany» döretmek. Şunda medeni-ynsanperwer ulgamda köptaraply gatnaşyklary ýola goýmak, medeni merkezleri açmak we medeni mirasy goramak boýunça dialogy döretmek, zenanlaryň hem-de köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň arasynda gatnaşyklary ýola goýmak, syýahatçylyk ulgamynda hyzmatdaşlygy ösdürmek has möhümdir. Hytaý tarapy Merkezi Aziýa döwletleriniň we Hytaýyň halklarynyň Dostluk forumyny geçirmegi, geljek 5 — 10 ýylda doganlaşan şäherleriň sanyny 100-e çenli artdyrmagy hem teklip edýär. 5 ýylyň dowamynda Hytaýyň öz ýokary okuw mekdeplerinden sebitiň ýurtlaryndan bolan ýaşlara talyp hakly ýerleriň 1200-sini bermegi meýilleşdirýändigini-de aýtmak gerek.

Bäşinjiden, Ýer ýüzünde parahatçylygy we ösüşi üpjün etmek. Ýakynda hytaý tarapy BMG-niň Baş Assambleýasynda howplara we wehimlere garşy durmakda, BMG-niň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin durnukly ösüş ulgamynda Gün tertibini ilerletmekde tagallalary utgaşdyrmaga gönükdirilen ählumumy başlangyjy öňe sürdi. Şunuň bilen baglylykda, HHR-iň Başlygy Si Szinpin ýakyn 3 ýylda Merkezi Aziýa döwletlerine durmuş maksatly iri taslamalary amala aşyrmak üçin pul serişdeleriniň bölünip beriljekdigini mälim etdi.

Hormatly Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow, öz gezeginde, sammitde sanly ulgam arkaly eden çykyşynda Merkezi Aziýa döwletleriniň we Hytaýyň arasyndaky dostlukly gatnaşyklaryň derejesine ýokary baha berip, hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmek babatda anyk teklipleriň birnäçesini öňe sürdi hem-de olar HHR-iň Başlygynyň we sebitiň beýleki döwletleriniň Liderleriniň goldawyna mynasyp boldy. Döwlet Baştutanlary sammitiň jemleýji resminamasy hökmünde Merkezi Aziýa döwletleri bilen Hytaýyň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygy mynasybetli, Bilelikdäki Beýannamany kabul etdiler.

Geografik taýdan uzak aralyklarda ýerleşendigine garamazdan, biziň ýurtlarymyzyň dostlukly gatnaşyklary öz gözbaşyny has irki döwürlerden alyp gaýdýar. Nesilme-nesil dowam edip gelýän bu gatnaşyklar geçen 30 ýylyň dowamynda täze many-mazmun bilen has-da baýlaşdyryldy. Şunda soňky ýyllarda iki ýurduň Liderleriniň baştutanlygynda türkmen-hytaý hyzmatdaşlygynyň strategik derejä çykarylandygyny bellemek gerek.

Geçen ýylyň maýynda HHR-iň Başlygy Si Szinpiniň hem-de Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň arasynda geçirilen telefon arkaly söhbetdeşlikde türkmen-hytaý gatnaşyklaryny mundan beýläk-de ösdürmek boýunça anyk ugurlardyr wezipeler kesgitlenildi. Noýabr aýynda bolsa Hyzmatdaşlyk boýunça hytaý-türkmen komitetiniň bäşinji mejlisi üstünlikli geçirildi. Onuň çäklerinde dürli ulgamlarda iki ýurduň arasyndaky strategik hyzmatdaşlygyň esasy ugurlaryny özünde jemleýän «Türkmenistan bilen Hytaý Halk Respublikasynyň arasynda hyzmatdaşlygyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasy» kabul edildi. Umuman, biziň ýurtlarymyzyň özara gatnaşyklarynda gazanylan oňyn netijeler we toplanan baý tejribe strategik häsiýete eýe türkmen-hytaý hyzmatdaşlygynyň geljegine ynamly garamaga esas berýär.

Hormatly Prezidentimiziň tabşyrygy boýunça Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Serdar Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda ýurdumyzyň wekiliýeti Özbegistan Respublikasynyň paýtagty Daşkent şäherine iş saparyny amala aşyrdy we bu ýerde sebitara hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de netijeli ösdürmek, ikitaraplaýyn söwda-ykdysady we syýasy-diplomatik gatnaşyklaryň esasy ugurlaryny ara alyp maslahatlaşmak maksady bilen duşuşyklary geçirdi.

Bu sapar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň 2021-nji ýylyň oktýabr aýynyň başynda Özbegistan Respublikasyna üstünlikli amala aşyran resmi sapary bilen baglylykda möhüm ähmiýete eýedir. Şonda ýokary derejede geçirilen gepleşikleriň dowamynda milli Liderimiz ynamyň we özara düşünişmegiň häzirki derejesi Türkmenistana we Özbegistana öz gatnaşyklaryny geljegi nazarlap ynamly ýola goýmaga, halkara syýasatyň wajyp meseleleri boýunça çemeleşmeleri ylalaşmaga, ykdysadyýetde, söwdada, maýa goýum işinde, medeni-ynsanperwer ulgamda hyzmatdaşlygyň uzak möhletleýin meýilnamalaryny kemala getirmäge mümkinçilik berýändigini nygtady.

Ýokary hem-de hökümet derejelerinde özara saparlaryňdyr duşuşyklaryň hem-de daşary syýasat edaralarynyň we işewür toparlarynyň ugurlary boýunça gatnaşyklaryň yzygiderli häsiýetde bolmagy döwletara aragatnaşyklaryň okgunly ösdürilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr. Özara bähbitlere hem-de tutuş sebitiň abadançylygynyň maksatlaryna kybap gelýän dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk, deňhukukly hyzmatdaşlyk ýörelgeleri bu gatnaşyklaryň özenidir.

Bu gün türkmen-özbek gatnaşyklary üstünlikli ösüş ýoluna düşdi. Dostlukly döwletleriň Liderleri — Prezidentler Gurbanguly Berdimuhamedowyň we Şawkat Mirziýoýewiň tagallalary netijesinde, soňky wagtda daşary syýasat ulgamynda gatnaşyklary pugtalandyrmak boýunça anyk ädimler ädildi. Söwda-ykdysady hyzmatdaşlygyň täze gurallary işläp başlady hem-de ynsanperwer ulgamdaky gatnaşyklar yzygiderli giňeldilýär.

Daşkent şäherine iş saparynyň çäklerinde Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Serdar Berdimuhamedowy Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew kabul etdi.

Dostlukly döwletiň Baştutany Özbegistanyň netijeli türkmen-özbek gatnaşyklaryny dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk ýörelgeleri hem-de umumy bähbitler esasynda pugtalandyrmaga we ösdürmäge ygrarlydygyny tassyklap, ýurtlarymyzyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň rowaçlanmagyna goşýan uly şahsy goşandy üçin hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň adyna hoşallyk sözlerini beýan etdi.

Bellenilişi ýaly, döwletara gatnaşyklaryň ýokary derejesi, açyklygy we aýdyňlygy gatnaşyklary giň ugurlar boýunça ösdürmäge, şol sanda söwda-ykdysady, ulag, medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlygynyň uly kuwwatyny durmuşa geçirmäge mümkinçilik berýär.

Duşuşyga gatnaşyjylar ileri tutulýan ugurlarda bilelikdäki tagallalary işjeňleşdirmäge ygrarlydyklaryny nygtap, köpasyrlyk dostluk we hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryna esaslanýan türkmen-özbek hyzmatdaşlygynyň mundan beýläk-de üstünlikli ösdüriljekdigine ynam bildirdiler.

Şeýle hem Daşkende iş saparynyň çäklerinde Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Serdar Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygyndaky türkmen wekiliýeti Özbegistan Respublikasynyň Premýer-ministriniň orunbasary, maýa goýumlar we daşary söwda ministri S.Umurzakow bilen duşuşyk geçirdi. Taraplar ozal gazanylan ylalaşyklar we uzak möhletleýin geljek bilen baglylykda, türkmen-özbek hyzmatdaşlygynyň meseleleriniň giň gerimini ara alyp maslahatlaşdylar.

Özara haryt dolanyşygynyň möçberlerini ep-esli artdyrmaga we diwersifikasiýalaşdyrmaga, maýa goýumlaryny çekmäge, täze iri taslamalary amala aşyrmaga, işewür gatnaşyklary pugtalandyrmaga şu günki gün ähli şertleriňdir mümkinçilikleriň bardygy nygtaldy. Bu meseleleri çözmekde bilelikdäki hökümetara topara uly orun berilýär.

Saparyň çäklerinde ýurdumyzyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň hem-de Özbegistanyň işewür toparlarynyň wekilleriniň arasynda hyzmatdaşlyk etmek barada birnäçe resminamalara gol çekildi.

Türkmen wekiliýeti üçin Daşkendiň tehnoparkynda ýaýbaňlandyrylan senagat we oba hojalyk sergisine gezelenç guraldy. Sergide bu ulgamlardaky geljegi uly, ýokary tehnologik taslamalar barada giňişleýin maglumat berilýär.

Şeýlelikde, Türkmenistanyň wekiliýetiniň ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň möhüm ugurlary boýunça geçiren iş duşuşyklary netijeli hyzmatdaşlygy giňeltmek üçin uly mümkinçilikleriň bardygyny tassyklady. Bu hyzmatdaşlyk Prezidentler Gurbanguly Berdimuhamedowyň we Şawkat Mirziýoýewiň özara ynanyşmak gatnaşyklary, dostlukly döwletleriň Liderleriniň alyp barýan parahatçylyk söýüjilik syýasaty netijesinde ýyl-ýyldan täze many-mazmuna eýe bolýar.

Aşgabatda türkmen-owgan gepleşikleri geçirildi

Aşgabat, 15-nji ýanwar (TDH). Şu gün Owganystanyň daşary işler ministriniň wezipesini ýerine ýetiriji Amir Han Mottakiniň ýolbaşçylygynda paýtagtymyza gelen owgan wekiliýetiniň saparynyň çäklerinde duşuşyk geçirildi. Duşuşygyň dowamynda iki goňşy ýurduň daşary syýasat edaralarynyň ýolbaşçylary ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň gün tertibiniň ileri tutulýan ugurlary boýunça, hususan-da, syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady we ynsanperwer hyzmatdaşlyk babatda pikir alyşdylar.

Taraplar ýurdumyzyň wekiliýetiniň Owganystana bolan birnäçe saparlarynyň dowamynda geçirilen türkmen-owgan gepleşikleriniň netijeliligini belläp, döwletara gatnaşyklary ösdürmekde iki ýurduň daşary syýasat edaralarynyň arasyndaky diplomatik dialogyň ähmiýetli ornuny nygtadylar.

Söwda-ykdysady hyzmatdaşlygyň möhüm bölegi bolan bilelikdäki düzümleýin taslamalaryň durmuşa geçirilmegi giňişleýin ara alnyp maslahatlaşyldy. Ilkinji nobatda, Günorta — Gündogar Aziýanyň ýurtlaryny türkmen tebigy gazy bilen uzak möhletleýin esasda üpjün etjek Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan transmilli gaz geçirijisiniň gurluşygy barada aýdyldy. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan ýokary woltly elektrik geçiriji ulgamynyň we demir ýollaryň gurluşygy hem ähmiýetli taslamalaryň hataryndadyr.

Sebitde howpsuzlygy üpjün etmek ulgamynda türkmen-owgan özara gatnaşyklarynyň mundan beýläk-de işjeňleşdirilmeginiň zerurdygyna aýratyn üns çekildi.

Ýurdumyzyň daşary syýasat edarasynyň ýolbaşçysy Türkmenistanyň Owganystanyň syýasy-ykdysady durnuklylygyna, doganlyk halkyň abadançylygyna we bitewüligine gyzyklanma bildirýändigini nygtady.

Türkmen tarapy parahatçylygy, ylalaşygy üpjün etmekde owgan halky bilen raýdaşlygyny beýan edip, hoşniýetli goňşuçylyk we köpasyrlyk dostluk ýörelgelerinden ugur alyp, mundan beýläk-de, hemmetaraplaýyn goldaw hem-de ynsanperwerlik kömegini berjekdigini tassyklady.

Ýurdumyzyň eýeleýän üýtgewsiz orny doganlyk owgan halkyna parahat we abadan durmuşy üpjün etmäge, durmuş-ykdysady düzümleri dikeltmäge iş ýüzünde anyk ýardam bermek bilen beýan edilýär. Türkmenistan bu garaýyşlardan ugur alyp, Owganystan bilen söwda-ykdysady gatnaşyklaryny yzygiderli giňeldýär hem-de energetika, ulag we kommunikasiýalar ulgamlarynda ähmiýetli taslamalary durmuşa geçirýär.

Döwletimiziň iberýän elektrik energiýasynyň möçberlerini mundan beýläk-de artdyrmak, serhetýaka awtoulag hem-de demir ýollarynyň ulgamyny giňeltmek boýunça alyp barýan anyk işleri, ynsanperwerlik kömegi we owgan jemgyýetiniň durmuşynyň beýleki ulgamlarynda goldaw bermegi ýurdumyzyň saýlap alan ugruna ygrarlydygynyň aýdyň subutnamasydyr.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň tabşyrygy boýunça ýurdumyzyň degişli ministrlikleri we pudaklaýyn dolandyryş edaralary owgan raýatlaryna bilim we saglygy goraýyş ulgamlarynda muzdsuz ýardam berýärler. Türkmen hünärmenleri goňşy ýurtda dürli maksatly möhüm desgalaryň gurluşygyny alyp barýarlar.

Duşuşygyň dowamynda Owganystanyň Türkmenistan bilen gatnaşyklara aýratyn ähmiýet berýändigi bellenildi. Bu nusgalyk hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklary diňe bir iki ýurduň däl, eýsem, has giň ölçeglerde parahatçylygyň, howpsuzlygyň we abadançylygyň bähbitlerine laýyk gelýär.

Owgan wekiliýeti milli Liderimiziň Owganystandaky ýagdaýyň parahatçylykly ýollar arkaly çözülmegine hem-de ýurduň durmuş-ykdysady taýdan dikeldilmegine goşýan uly goşandy hem-de eýeleýän işjeň orny üçin tüýs ýürekden hoşallyklaryny beýan etmek bilen, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň sebitde we dünýäde umumy maksatlara hyzmat etmäge gönükdirilen ýangyç-energetika toplumynda, elektroenergetika we ulag-kommunikasiýa ulgamynda başyny başlan iri taslamalarynyň möhümdigini nygtadylar.

Giňişleýin düzümde geçirilen duşuşyk tamamlanandan soňra, Türkmenistanyň we Owganystanyň daşary işler ministrleri köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekillerine ýüzlenme bilen çykyş etdiler.

Türkmen tarapy özara bähbitli ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň ileri tutulýan wezipeleriň hatarynda durýandygyny belläp, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň bu ugurda alyp barýan syýasatynyň ähmiýetlidigine ünsi çekdi. Bu syýasatyň esasynda asyrlaryň jümmüşine uzap gidýän taryhy gatnaşyklarymyzy milli däplerden ugur alyp, döwrebap derejede ösdürmek babatdaky tagallalar durýar.

Owgan wekiliýeti türkmen topragynda bildirilen myhmansöýerlik üçin hormatly Prezidentimize tüýs ýürekden hoşallyk sözlerini aýtdy. Şeýle hem Türkmenistanyň Owganystany durmuş-ykdysady taýdan dikeltmekde yzygiderli ýardam berýändigi, şol sanda durmuş düzümlerine degişli desgalary gurup berendigi nygtaldy. Şonuň ýaly-da, owgan tarapy Türkmenistanyň başlangyjy boýunça durmuşa geçirilýän halkara taslamalaryň sebitde parahatçylygyň üpjün edilmegine ýardam berýändigini belläp, bu duşuşygyň özara bähbitli hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmäge hyzmat etjekdigine ynam bildirdi.

Türkmenistan bilen ÝUNISEF-niň hyzmatdaşlygynyň baş maksadydyr

Mälim bolşy ýaly, golaýda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow BMG-niň Çagalar gaznasynyň Türkmenistanda täze bellenen wekili jenap Mohammad Faýýazi bilen duşuşyp, köpýyllyk hyzmatdaşlykda ýetilen sepgitler we geljekde öňde durýan wezipeler barada söhbet etdi. Munuň özi Milletler Bileleşiginiň bu abraýly ýöriteleşdirilen düzümi bilen däp bolan gatnaşyklary, döwrüň zerurlyklaryna görä, mazmun taýdan has-da baýlaşdyrmak babatda anyk teklipleri beýan etmäge mümkinçilik boldy.

Biz hem Birleşen Milletler Guramasynyň Çagalar gaznasynyň Türkmenistandaky täze wekili Mohammad FAÝÝAZI bilen söhbetdeş bolup, oňa käbir sowallar bilen ýüzlendik.

— Jenap Mohammad Faýýazi, Sizi jogapkärli diplomatik wezipä bellenilmegiňiz bilen tüýs ýürekden gutlaýarys. Söhbetdeşligimiziň başynda BMG-niň Çagalar gaznasynyň Türkmenistandaky täze wekili hökmünde okyjylarymyza özüňiz barada gysgaça gürrüň beräýseňiz! Biz Siziň BMG-niň ulgamynda 20 ýyldan gowrak iş tejribäňiziň bardygyny bilýäris...

— Köp sag boluň! Dogrudan-da, men Birleşen Milletler Guramasynyň ynsanperwerlik we ösüş maksatnamalaryny dolandyrmak ulgamynda 22 ýyldan bäri zähmet çekip gelýärin. Şonuň 17 ýyly BMG-niň Çagalar gaznasynyň işi bilen baglanyşykly. Guramanyň meýdan we ýurt edaralarynda, ştab-kwartiralarynda tehniki meselelerden başlap (çagalary goramak), syýasat boýunça maslahat beriş we dolandyryş wezipelerinde iş alyp bardym. Aýry-aýry sebitler barada aýdylanda, Eýranda, Sudanda, Owganystanda, Liwanda, guramanyň Nýu-Ýorkdaky ştab-kwartirasynda işläp, 20-den gowrak ýurtda goldaw beriş missiýalaryna gatnaşdym. Türkmenistanda täze wezipä bellenilmegimden ozal, ÝUNISEF-niň Liwandaky missiýasynda bölüm başlygy bolup işledim. Umuman, BMG-niň Çagalar gaznasynyň ýurtlar boýunça maksatnamalaryny işläp taýýarlamak we olaryň milli derejede durmuşa geçirilişini utgaşdyrmak bu guramanyň çägindäki işimiň esasyny düzýär.

— Täze, 2022-nji ýyla gadam basmagymyz geçen ýylda bitirilen işleriň jemleri barada pikir alyşmaga mümkinçilik berýär. ÝUNISEF-niň 2021-nji ýylda alyp baran işleri Türkmenistanyň Hökümeti bilen hyzmatdaşlygyň geriminiň örän giňdigini görkezýär.

— 2021-nji ýyl möhüm wakalara baý ýyllaryň biri boldy. Biz tutuş dünýä jemgyýetçiligi bilen bilelikde BMG-niň Çagalar gaznasynyň esaslandyrylmagynyň 75 ýyllygyny belledik, şeýle-de Türkmenistanyň Hökümeti bilen täze bäşýyllyk maksatnamamyzyň amala aşyrylyp başlanmagyna bir ýyl boldy. Geçen ýylda Türkmenistan döwlet Garaşsyzlygynyň şanly 30 ýyllygyny giňden dabaralandyrdy. Bu bolsa ýurduň ÝUNISEF bilen hyzmatdaşlykda geçen ýoluna baha bermekde-de amatly mümkinçilikdir.

Bilşiňiz ýaly, BMG-niň Çagalar gaznasy indi köp ýyllardan bäri iýmitlenme ulgamynda ýokary hilli hyzmatlary hödürlemek, saglygy goraýyş, bilim we çagalary goramak babatda Türkmenistanyň Hökümeti bilen ýakyndan hyzmatdaşlyk edýär. Biziň işimiz bilelikde işlenip taýýarlanylan we ylalaşylan hyzmatdaşlygyň ýurt boýunça Maksatnamasynyň çäklerinde alnyp barylýar. Resminamada geljek bäş ýylda ileri tutulýan ugurlar kesgitlenip, olar milli bähbitlere, BMG-niň Çaganyň hukuklary hakynda Konwensiýasyna hem-de Durnukly ösüş maksatlary ýaly halkara resminamalara gabat gelýär.

Elbetde, häzirki adatdan daşary şertlerde dünýä jemgyýetçiliginiň ýüzbe-ýüz bolýan howplarynyň çözgüdini tapmaga goşant goşmak ÝUNISEF-niň işiniň ileri tutulýan ugry bolup durýar. Şunda COVID-19 pandemiýasyna garşy göreşmäge aýratyn ähmiýet berilýär. Çünki dowam edýän ykdysady çökgünlik çagalaryň durmuşyna, saglyk ýagdaýyna, abadançylygyna we bilimine göni hem-de gytaklaýyn täsirini ýetirýär. Şoňa görä-de, ÝUNISEF ähli hyzmatdaşlary bilen bilelikde çagalaryň we olaryň maşgalalarynyň goraglylygyny üpjün etmekde alyp barýan işini geljekde-de dowam etdirer.

— Jenap Mohammad Faýýazi, pandemiýa sebäpli dörän kynçylyklara garamazdan, Türkmenistanyň Hökümeti we ÝUNISEF immunizasiýalaşdyrma işiniň bökdelmezligi hem-de waksinalar bilen üpjünçilik ulgamynda ähli zerur tagallalary etdi. Bu işde Siziň wekilçilik edýän guramaňyzyň orny nähili?

— Sanjymlaşdyrma jemgyýetçilik saglygy goraýyş ulgamynda möhüm ähmiýete eýe bolup, ol çagalaryň sagdynlygynyň üpjün edilmegi üçin has zerurdyr. Elbetde, pandemiýa şertlerinde saglygy goraýyş ulgamy köp kynçylyklara sezewar boldy. Şunuň bilen baglylykda, koronawirus howpuny azaltmagyň ileri tutulýan ugur bolandygyna garamazdan, çagalary beýleki ýokançlardan goramak we olaryň arasynda keselleriň ýaýramagynyň öňüni almak üçin meýilnamalaýyn immunizasiýa işini dowam etmek hem örän wajypdyr.

Ýeri gelende bellesek, geçen ýylyň oktýabr aýynda Türkmenistana çagalar üçin zerur bolan waksinalar getirildi. Ol milli sanjym senenamasyna girizilen dürli keselleriň öňüni almaga niýetlenen waksinalaryň ikinji tapgyrydyr. Sanjymlaşdyrma bilen bagly waksinalardyr serişdeleriň satyn alynmagy dolulygyna Türkmenistanyň Hökümeti tarapyndan maliýeleşdirilip, meýilnamalaýyn sanjymlaşdyrma ýurtda ýaşaýan çagalaryň ählisi üçin muzdsuz amala aşyrylýar. ÝUNISEF, öz gezeginde, BSGG-niň deslapky barlaglaryndan geçen, ýokary hilli we elýeterli waksinalaryň satyn alynmagyny hem-de ýurda getirilmegini üpjün edýär.

— Geçen ýylyň 11-nji dekabrynda Aşgabatda geçirilen «Parahatçylyk we ynanyşmak syýasaty — halkara howpsuzlygyň, durnuklylygyň we ösüşiň binýady» atly halkara maslahatyň çäklerinde Türkmenistanyň degişli ministrlikleriniňdir pudak edaralarynyň hem-de BMG-niň degişli agentlikleriniň arasynda 2022-nji ýyl üçin iş meýilnamalaryna gol çekildi. Şolaryň hatarynda ÝUNISEF bilen hyzmatdaşlyk boýunça tassyklanan meýilnamalaryň mazmuny barada gysgaça gürrüň beräýseňiz!

— Parahatçylyk we ynanyşmak forumynyň çäklerinde BMG-niň Çagalar gaznasy Türkmenistanyň birnäçe ministrlikleri we döwlet edaralary bilen iş meýilnamalarynyň 13-sine gol çekdi. Olarda göz öňünde tutulan çäreleriň ählisi ÝUNISEF-niň Türkmenistan bilen hyzmatdaşlygynyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyna esaslanýar. Bilelikdäki iş meýilnamalaryna gol çekilen edaralaryň hatarynda Saglygy goraýyş we derman senagaty, Bilim ministrlikleri, Döwlet, hukuk we demokratiýa instituty, Milli Geňeşiň Mejlisi, Adalatçynyň diwany ýaly, biziň öňden gelýän hyzmatdaşlarymyz hem bar. Olar bilen alnyp barylýan işler, esasan, çagalaryň saglygyny we hukuklaryny goramaga, bilimiň ýokary hilini üpjün etmäge gönükdirilendir. Hukuk goraýyş ulgamynda-da täze hyzmatdaşlarymyzyň bardygyna biz örän şatdyrys.

ÝUNISEF-niň degişli maksatnamasynyň pudagara häsiýete eýedigi bilen baglylykda, biz çagalar baradaky maglumatlar ulgamynda işimizi dowam etmek üçin Statistika baradaky döwlet komiteti bilen hem hyzmatdaşlyk edýäris. Çagalaryň saglygy bilen bagly iň esasy pikirlerimizi ilatyň giň gatlagyna ýetirmek maksady bilen, Telewideniýe, radiogepleşikler we kinematografiýa baradaky döwlet komiteti hem-de Zenanlar birleşigi bilen özara gatnaşyklary ösdürýäris. Ýetginjekler we ýaşlar bilen bagly ähli meselelerde biz Sport we ýaşlar syýasaty ministrligi bilen hem bilelikde iş alyp barýarys.

— BMG-niň Çagalar gaznasynyň täze bellenen wekili hökmünde Siz golaýda Türkmenistanyň Prezidenti bilen duşuşdyňyz. Gepleşikleriň netijesine nähili baha berýärsiňiz?

— Biziň duşuşygymyz örän ýakymly we netijeli boldy. Men hormatly Prezident Gurbanguly Berdimuhamedowa döwlet syýasatynda çagalar bilen bagly meselelere uly ähmiýet berýändigi üçin hoşallyk bildirdim. ÝUNISEF-niň Türkmenistanyň döwlet edaralarynyň 13-si bilen hyzmatdaşlygynda-da, gol çekilen iş meýilnamalarynda-da türkmen Lideriniň çagalaryň hukuklaryny goramak we abadançylygyny üpjün etmek boýunça tagallalara ygrarlylygy aýdyň görünýär.

Ýurduň hormatly Prezidentiniň çagalaryň saglygyny goramaga hem-de olara bilim bermäge gönükdirilen maýa goýumlar babatdaky syýasaty halkyň geljegine goýlan paýhasly we strategik taýdan ähmiýetli maýa goýumdyr. Şeýle-de men milli derejede syýasaty işläp düzmegiň we býujeti taýýarlamagyň esasyny düzýän çagalaryň abadançylygy boýunça görkezijiler bilen bagly barlaglaryň we maglumatlaryň ösüşine aýratyn hoşallyk bildirdim. Biz Durnukly ösüş maksatlarynyň esasy ugurlary boýunça anyk hem-de ýokary hilli hasabatlylygy üpjün etmek üçin bilelikdäki hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de dowam etdirilmegine uly ynam bildirýäris.

— Söhbetdeşligimiziň ahyrynda okyjylarymyza geljekki meýilnamalaryňyz barada-da gürrüň berseňiz!

— Ýokarda-da belleýşim ýaly, ÝUNISEF-niň Türkmenistan bilen hyzmatdaşlyk Maksatnamasynda hyzmatdaşlarymyzyň ählisi bilen gatnaşyklaryň anyk ugurlary kesgitlenen. Şoňa görä-de, biziň guramamyz bu resminamany durmuşa geçirmek babatda anyk ädimleri ädýär. Döwlet edaralarynyň, diplomatik missiýalaryň, raýat jemgyýetiniň hem-de adaty adamlaryň goldawy biziň işimize höwesimizi has-da artdyrýar. Biz täze gol çekilen iş meýilnamalarynda hem-de Türkmenistan bilen BMG-niň durnukly ösüş boýunça hyzmatdaşlygynyň Çarçuwaly maksatnamasynda öz üstümize alan borçlarymyzy ýerine ýetirmek üçin mundan beýläk-de tagallalarymyzy gaýgyrmarys.

— Jenap Mohammad Faýýazi, bilelikdäki hyzmatdaşlykda gazanylan üstünlikler we öňde durýan wezipeler hakyndaky giňişleýin söhbetdeşlik üçin Size köp sagbolsun aýdýarys. Çagalaryň röwşen geljeginiň bähbidine alyp barýan işiňizde hemişe üstünlik hemraňyz bolsun!

Söhbetdeş bolan Aýgül RAHYMOWA.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow türkmen halkyna Täze ýyl Gutlagynda Garaşsyz döwletimizde medeniýetiň, edebiýatyňdyr sungatyň gülläp ösmegi üçin hem ähli şertleriň döredilýändigini, milli mirasymyzy gorap saklamak, baýlaşdyrmak we wagyz etmek boýunça giň gerimli işleriň alnyp barylýandygyny, olaryň öz ajaýyp miwelerini berýändigini belläp, ýaňy-ýakynda «Dutar ýasamak senetçiligi, dutarda saz çalmak we bagşyçylyk sungaty» atly milli hödürnamanyň ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň görnükli nusgalarynyň sanawyna girizilendigi mynasybetli ýurdumyzyň ähli halkyny tüýs ýürekden gutlady.

Milli medeni mirasy aýawly saklamaga we öwrenmäge, türkmen halkynyň dünýä medeniýetiniň kemala gelmegine goşandyny wagyz etmäge aýratyn üns berýän döwlet Baştutanymyz Birleşen Milletler Guramasynyň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça guramasy (ÝUNESKO) bilen däp bolan gatnaşyklary yzygiderli ösdürmegiň ähmiýetini hemişe nygtaýar.

2021-nji ýylyň 21-nji iýunynda Türkmenistanyň üç ýyl möhlet üçin guramanyň Ýerine ýetiriji geňeşiniň agzalygyna hem-de 2021-nji ýylyň 18-nji noýabrynda, ÝUNESKO-nyň Baş konferensiýasynyň 41-nji mejlisiniň barşynda 2021 — 2025-nji ýyllar üçin ÝUNESKO-nyň Halkara gidrologiýa maksatnamasynyň hökümetara geňeşiniň agzalygyna saýlanylmagy ýurdumyzyň BMG-niň bu ýöriteleşdirilen guramasy bilen özara gatnaşyklarynyň täze ugurlaryny işläp taýýarlamakda möhüm tapgyr boldy. Ýerine ýetiriji geňeş ÝUNESKO-nyň Hökümetara okeanografiýa komissiýasynyň ýolbaşçy edarasy bolup durýar. Hökümetara geňeş Halkara gidrologiýa maksatnamasyny meýilleşdirmek, onuň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitlemek hem-de bu ugurda halkara hyzmatdaşlygy utgaşdyrmak bilen meşgullanýar. Türkmenistanyň ÝUNESKO-nyň düzümleriniň agzalygyna saýlanylmagy hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilýän ekologiýa we suw diplomatiýasynyň nobatdaky ýeňşidir.

Ylym-bilim, medeniýet we taryhy-binagärlik ýadygärliklerini aýawly saklamak ulgamlary hem-de ekologiýa ugry boýunça köpýyllyk gatnaşyklar Türkmenistanyň ÝUNESKO bilen özara hyzmatdaşlygynyň okgunly häsiýete eýediginiň aýdyň subutnamasydyr. Ýurdumyzyň innowasion ösüş, sanlylaşdyrmak, öňdebaryjy maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalaryndan peýdalanmak ýoluna düşmegi bilen baglylykda, netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek we ony täze many-mazmun bilen baýlaşdyrmak üçin uly mümkinçilikler açylýar. Milli Liderimiziň nygtaýşy ýaly, Türkmenistanda geçirilýän, gatnaşyklary ýola goýmaga we pugtalandyrmaga hem-de ÝUNESKO bilen hyzmatdaşlygyň täze ugurlaryny işläp taýýarlamaga gönükdirilen dürli çäreler medeni-ynsanperwer ulgamda halkara gatnaşyklary berkitmegiň kepili bolup hyzmat edýär. Bu abraýly düzüm bilen hyzmatdaşlygyň çäginde türkmen hünärmenleri tarapyndan daşary ýurtly bilermenler bilen bilelikde, ýurdumyzdaky ýadygärlikleriň arasyndan käbir täsin desgalar saýlanyp alyndy. Soňra şol desgalar ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň abraýly sanawyna girizildi. Olaryň hatarynda umumadamzat gymmatlygynyň üç sany täsin taryhy-arheologik ýadygärligi — Gadymy Merw, Köneürgenç, Nusaýyň Parfiýa galalary bar.

2011-nji ýylda Türkmenistan ÝUNESKO-nyň Maddy däl medeni mirasy goramak baradaky Konwensiýasyna goşuldy we şondan bäri onuň iň işjeň agzalarynyň biri bolup durýar. ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň görnükli nusgalarynyň sanawyna “Görogly” dessançylyk sungaty (2015-nji ýyl), “Küştdepdi” türkmen milli aýdym we tans sungaty (2017-nji ýyl), türkmen milli halyçylyk sungaty (2019-njy ýyl) girizildi. Ýurdumyzyň başlangyjy boýunça 2016-njy ýylyň 30-njy noýabrynda Efiopiýanyň Addis-Abeba şäherinde Maddy däl medeni mirasy goramak baradaky hökümetara komitetiň mejlisiniň barşynda Nowruz baýramy bilen bagly meselä garaldy we ol ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň görnükli nusgalarynyň sanawyna girizildi.

2020-nji ýylda ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Türkmenistanyň milli toparynyň döredilmegi BMG-niň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça düzümi bilen özara gatnaşyklarda möhüm ädim boldy. Hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmek we bu toparyň işini kämilleşdirmek maksady bilen, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow 2020-nji ýylyň 23-nji oktýabrynda Karara gol çekip, ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Türkmenistanyň milli toparynyň düzümini we topar hakyndaky Düzgünnamany tassyklady.

2021-nji ýylda Türkmenistan bilen ÝUNESKO-nyň gatnaşyklary işjeň ösdürildi. Bu ugurdaky işleriň döwlet Baştutanymyzyň başlangyjy bilen «Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly» diýlip yglan edilen ýylyň «Ýol kartasynda» beýan edilen ýörelgeler hem-de çäreler bilen sazlaşykly alnyp barlandygyny bellemek gerek. Türkmenistanyň Hökümeti bilen ÝUNESKO-nyň arasyndaky 2021 — 2023-nji ýyllar üçin Hereketleriň meýilnamasy ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň täze derejä çykarylmagyny göz öňünde tutýar.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedow köp desgalary, türkmen halkynyň maddy we ruhy medeniýetiniň gymmatlyklaryny ÝUNESKO-nyň sanawyna girizmäge hödürlemek işini dowam etdirmek başlangyjyny öňe sürdi. Şeýlelikde, döwlet Baştutanymyzyň tabşyrygyna laýyklykda, Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky Dehistan, Nusaý, Merw, Sarahs, Amul, Köneürgenç ýaly gadymy we uly türkmen şäherlerinde ýerleşen ýadygärlikleri ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna hödürlemek boýunça işler alnyp baryldy.

ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň görnükli nusgalarynyň sanawynyň gerimini giňeltmek boýunça işler işjeň dowam etdirilýär. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça bu sanawa türkmen däp-dessurlary hem hödürlenilýär. Şolaryň hatarynda asyrlaryň dowamynda baý tejribe toplan täsin milli mekdepler bar. Olar ahalteke atçylygy we alabaý tohum itlerini köpeltmek bilen baglanyşyklydyr. Dutar özüne bu saz guralyny taýýarlamak, ýerine ýetirijilik we bagşyçylyk sungatyny birleşdirýär.

Hereketleriň bilelikdäki üçýyllyk meýilnamasynda ÝUNESKO-nyň döredijilik şäherleriniň ählumumy ulgamyna Aşgabady “Dizaýn”, Türkmenabady “Senetler we halk döredijiligi”, geljekde bolsa Mary şäherini “Edebiýat” ugurlary boýunça girizmäge taýýarlyk görmek göz öňünde tutulýar.

Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň arheologiýa fakultetinde taryhy şäherleri ösdürmekde ÝUNESKO-nyň standartlaryny okatmak üçin ýörite okuwlary açmak meýilleşdirilýär. Mundan başga-da, medeniýet, bilim, ylym, sport, ýaşlar syýasaty ulgamlarynda we beýleki ugurlarda köp sanly taslamalary amala aşyrmak bellenilýär.

Türkmenistanyň ýokary okuw mekdeplerinde ÝUNESKO-nyň kafedralaryny döretmek, geljekde bolsa ýurdumyzyň şäherleriniň orta mekdeplerini ÝUNESKO-nyň assosirlenen mekdepleriniň halkara ulgamyna goşmak maksat edinilýär.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, biziň öňe sürýän, Türkmenistanyň müňýyllyklaryň jümmüşinden gözbaş alýan taryhy-medeni ýadygärliklerini aýawly saklamaga we wagyz etmäge, ÝUNESKO bilen hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge gönükdirilen başlangyçlarymyz Milletler Bileleşiginiň giň goldawyna mynasyp boldy. Şunuň bilen baglylykda, 2021-nji ýylyň 15-nji aprelinde Türkmenistanyň Hökümetiniň we ÝUNESKO-nyň arasynda 2021 — 2023-nji ýyllar üçin hyzmatdaşlyk hakyndaky Ähtnama gol çekilmegi bellärliklidir.

Geçen ýylda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň hukuk binýadyny pugtalandyrmak boýunça uly işler geçirildi. Şunuň bilen baglylykda, Mejlisiň 2021-nji ýylyň 13-nji martynda kabul eden “Bilim ulgamynda hukuk kemsitmelerine garşy göreşmek hakyndaky Konwensiýa goşulmak hakynda”, “Medeni taýdan özüňi görkezmegiň dürlüligini goramak we höweslendirmek hakyndaky Konwensiýa goşulmak hakynda” kararlaryny bellemelidiris. Şu güne çenli ýurdumyz ÝUNESKO-nyň jemi 12 konwensiýasyna goşuldy.

ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Türkmenistanyň milli toparynyň mejlisleri, geçen ýylyň dowamynda geçirilen maslahatlaryň we sanly ulgam arkaly guralan duşuşyklaryň birnäçesi abraýly halkara gurama bilen gatnaşyklary giňeltmek, işiň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitlemek hem-de anyk netijeleri gazanmak meselelerine bagyşlandy. Şol çärelere ýurdumyzyň ugurdaş ministrlikleriniň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylarydyr esasy hünärmenleri gatnaşdylar. 2021-nji ýylyň 14-nji iýunynda Aşgabatda ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Türkmenistanyň milli toparynyň sekretariatynyň “Magtymguly Pyragynyň döredijilik mirasy we umumadamzat gymmatlyklary” atly mowzugy boýunça okuw maslahaty geçirildi. Geçen ýylyň 17-nji noýabrynda sanly ulgam arkaly pudagyň, köp ýurtlaryň ugurdaş kompaniýalarynyň we assosiasiýalarynyň ýolbaşçylarynyň hem-de bilermenleriniň gatnaşmagynda “Türkmenistanda syýahatçylygy ösdürmegiň esasy ugurlary we mümkinçilikleri” atly halkara maslahat guraldy.

Şeýle hem geçen ýylda ÝUNESKO-nyň “Adam we biosfera” maksatnamasynyň çäklerinde gatnaşyklar giňeldildi, ony durmuşa geçirmek boýunça anyk çäreler görüldi. ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Türkmenistanyň milli topary dünýäniň palçyk wulkanlarynyň ählisiniň ýarysyna golaýynyň jemlenen ýeri bolan Balkan welaýatyndaky palçyk wulkanlaryny örän gyzykly wulkanly sebiti hökmünde ÝUNESKO-nyň Bütindünýä tebigy mirasynyň sanawyna girizmek boýunça bu düzüm bilen bilelikde iş alyp barmagy meýilleşdirýär. Munuň özi gaýtalanmajak landşaft-geologik düzümleri öwrenmek hem-de aýawly saklamak üçin täze mümkinçilikleri açar.

Köýtendagyň dag ekologik ulgamyny we onuň gowaklaryny ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizmek boýunça milli hödürnama taýýarlanylýar. Bu resminamanyň ylmy-barlag we maglumat ugurlaryny pugtalandyrmak maksady bilen, türkmen hünärmenleri Uly landşaftlary gorap saklamak merkezindäki (CLLC, ABŞ) kärdeşleri bilen bilelikde işjeň gepleşikleri alyp barýarlar.

Türkmenistanyň döwlet tebigy goraghanalarynyň üçüsi — Repetek biosfera, Bereketli Garagum hem-de Gaplaňgyr goraghanalary ÝUNESKO-nyň Biosfera goraghanalarynyň bütindünýä ulgamyna girizilmäge dalaş edýär. Bu ugurda işleri yzygiderli we maksadalaýyk dowam etdirmek maksady bilen, 2021-nji ýylyň sentýabrynda Türkmenistanda ilkinji gezek ÝUNESKO-nyň “Adam we biosfera” maksatnamasy boýunça Milli komitet döredildi we onuň Tertipnamasy işlenip taýýarlanyldy.

ÝUNESKO-nyň “UNITWIN” maksatnamasy bilim ulgamynda hyzmatdaşlygy ösdürmäge gönükdirilen halkara taslamadyr. Hususan-da, geçen ýylyň 4-nji dekabrynda Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynda Halkara Bitaraplyk gününe gabatlanylyp geçirilen “Türkmenistan — ÝUNESKO” atly maslahatyň barşynda bu taslamanyň ähmiýeti açylyp görkezildi. Maslahata gatnaşyjylara Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetinde hem-de Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynda ÝUNESKO-nyň kafedralaryny döretmek we ýurdumyzyň umumybilim berýän mekdepleriniň 6-syny bu guramanyň assosirlenen mekdepleriniň ulgamyna girizmek boýunça görülýän çäreler barada habar berildi. Kafedra döredilenden soň, oňa ýörite nyşan berilýär. Halkara uniwersitetler assosiasiýasy hem-de dünýäniň ýokary okuw mekdepleri bilen hyzmatdaşlygy ýola goýmak üçin giň mümkinçilikler açylýar.

ÝUNESKO-nyň “Dünýäniň hakydasy” maksatnamasy dünýäniň ýurtlarynyň we halklarynyň gadymy ýazuw ýadygärliklerini goramak boýunça halkara taslamasy bolup durýar. Şu taslamanyň durmuşa geçirilmeginiň çäklerinde, ýurdumyzda beýik türkmen şahyry Magtymguly Pyragynyň golýazmalarynyň ýygyndysyny ýokarda agzalan halkara sanawa girizmek üçin resminamalar taýýarlanyldy we guramanyň sekretariatyna iberildi.

Geçen ýylda sanly ulgam arkaly ýurdumyzyň Medeniýet ministrliginiň we sebit edarasynyň wekilleriniň milli gymmatlyklarymyzy ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň görnükli nusgalarynyň sanawyna girizmek üçin bilelikdäki teklipleri taýýarlamak boýunça iş duşuşygy geçirildi, hususan-da, “El işleri sungatynyň” resminamasy ara alnyp maslahatlaşyldy. Daşary işler ministrliginde ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Türkmenistanyň Milli toparynyň 3-nji mejlisiniň barşynda bu guramanyň Bütindünýä medeni mirasynyň sanawyna taryhy ýadygärlikleri girizmek hem-de onuň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň görnükli nusgalarynyň sanawyna keçe we demirçilik senedini, türkmen tazysyny hem-de elguşçulyk sungatyny girizmek üçin deslapky hödürnama resminamasyny taýýarlamak işi ara alnyp maslahatlaşyldy. Hususan-da, Türkmenistan “Ahalteke bedewlerini seýislemek sungaty”, “Türkmen alabaý itlerini ýetişdirmek sungaty”, “Türkmen keçe sungaty”, “Türkmen demirçilik senedi”, “Türkmen tazysy we elguşy”, “Türkmen milli göreşi”, “Türkmenleriň ýerasty kärizleri we mirapçylyk däpleri” ugurlary boýunça teklipleri hödürledi.

Şeýlelikde, döwletimiz tarapyndan öňe sürülýän, ýurdumyzyň taryhy-medeni ýadygärlikleriniň aýawly saklanmagyny we wagyz edilmegini üpjün etmäge, ÝUNESKO bilen hyzmatdaşlygynyň işjeňleşdirilmegine gönükdirilen oňyn başlangyçlar Milletler Bileleşiginiň giň goldawyna mynasyp boldy. Bularyň ählisi hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň türkmen halkynyň we tutuş adamzadyň belent ýörelgeleriniň dabaralanmagynyň bähbidine medeni we ylmy diplomatiýasynyň üstünliklere beslenýändiginiň aýdyň güwäsidir.

«2021-nji ýylda, takmynan, 4,9 milliard adam ýa-da Ýer ýüzüniň ilatynyň 63 göterimi internetden peýdalandy. Munuň özi 2019-njy ýyldakydan 17 göterim köp bolup, hasaplamalara görä, şu agzalan döwürde 782 million adam internete birikdi...». Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşiginiň (HEB) sanly aragatnaşyk ulgamy boýunça her ýylda çap edilýän ählumumy bahalandyrmasyndan — «Maglumatlar we sanlar» atly neşiriniň 2021-nji ýyldaky goýberilişinden alnan şu maglumatdan görnüşi ýaly, pandemiýa şertlerinde dünýäde internetiň ulanylyşy görnetin ýokarlandy. Bu, gürrüňsiz, aragatnaşygyň şu görnüşiniň adatdan daşary ýagdaýlaryň dowam edýän döwründe iş, okuw, söwda we beýleki möhüm hyzmatlaryňdyr birek-birekden habarly bolmagyň gymmatly çeşmesine öwrülendigi bilen baglydyr. Şundan ugur alyp, tutuş dünýäde bolşy ýaly, Türkmenistan hem aragatnaşygyň dürli ugurlary, şol sanda sanlylaşdyrmak ulgamy boýunça ýöriteleşdirilen düzüm hasaplanýan Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşigi bilen hyzmatdaşlygy ösdürmäge aýratyn gyzyklanma bildirýär.

Mälim bolşy ýaly, Ministrler Kabinetiniň 7-nji ýanwarda sanly ulgam arkaly geçirilen täze ýyldaky ilkinji mejlisinde hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň garamagyna ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti has-da ösdürmek maksady bilen, Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşigi bilen anyk ugurlarda hyzmatdaşlyk etmek boýunça täze teklipler hödürlenildi. «Sanly ykdysadyýeti döretmezden, döwletimiziň ösüşini göz öňüne getirmek asla mümkin däldir» diýýän milli Liderimiz bu meseläniň sanlylaşdyrmak babatda döwlet syýasaty bilen baglanyşyklydygyny belläp, degişli halkara düzümiň çäginde özara gatnaşyklary işjeňleşdirmegiň zerurdygyna ünsi çekdi. Bu ugurda beýan edilen teklipleriň, ilkinji nobatda, «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» hem-de «Türkmenistanda 2021 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Döwlet maksatnamasynda» göz öňünde tutulan wezipeleri amala aşyrmagy tizleşdirmekde ähmiýetli boljakdygyny nygtamak gerek. Çünki sanly ykdysadyýete geçmekde döwlet derejesinde işlenip taýýarlanan maksatnamalardyr strategiýalara esasy ornuň degişli bolşy ýaly, bu ugurda halkara hyzmatdaşlyk hem örän möhümdir. Şu babatda alnanda, bir ýarym asyrdan gowrak wagt bäri hereket edýän Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşiginiň biziň ýurdumyz üçin maglumat-aragatnaşyk ulgamynda hödürläp biljek mümkinçilikleri köpugurlydyr.

Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşiginiň, esasan, haýsy ugurlarda iş alyp barýandygy, onuň esasy wezipeleri, bu düzüm bilen hyzmatdaşlygyň Türkmenistan üçin bähbitli taraplary barada gyzyklananyňda, onuň 1865-nji ýylda Halkara Telegraf Birleşigi hökmünde esaslandyrylyp, häzirki güne çenli geçen taryhy ýolunda örän köp sanly üýtgeşmeler bilen ýüzbe-ýüz bolandygyna we dünýäniň iň irki halkara guramalarynyň biridigine garamazdan, hemişe ösüş-özgerişdedigine göz ýetirmek bolýar. Bu, elbetde, adamzat durmuşyny barha giňden gurşap alýan aragatnaşyk serişdeleriniň täze görnüşleriniň, şol sanda sanýetmez maglumatlaryň gory bolan internetiň ýüze çykmagy bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Hut şoňa görä-de, elektroaragatnaşyk tehnikalarynyň ösüşi nazara alnyp, Halkara Telegraf Birleşigi 1932-nji ýyldan bäri Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşigi diýlip atlandyrylýar. 1947-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasynyň ýöriteleşdirilen edaralarynyň hataryna goşulmagy bolsa guramanyň eýeleýän ornuny has-da berkitdi.

BMG-niň maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary ulgamynda iş alyp barýan esasy düzümi bolan Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşigi ählumumy radiospektr we hemra orbitalaryny ýaýratmak, aragatnaşyk serişdeleriniň hem-de tehnologiýalaryň üznüksiz arabaglanyşygyny üpjün edýän tehniki standartlary işläp taýýarlamak, internetiň elýeterli bolmadyk ýerlerinde bu ugurda hödürlenilýän hyzmatlaryň hilini ýokarlandyrmak bilen bagly ugurlary esasy wezipesi hökmünde kesgitledi. Has sada dilde aýtsak, el telefonymyzdan kimdir birine jaň edenimizde, internete girenimizde ýa-da elektron poçta arkaly nämedir bir zat ugradanymyzda, biz Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşiginiň işiniň mümkinçiliklerinden peýdalanýarys. Bu düzüm nirede ýaşaýandygyna, haýsy aragatnaşyk serişdesini ulanýandygyna garamazdan, Ýer ýüzüniň ähli adamlaryny birleşdirmek ideýasyna ygrarlylygy baş maksady hasaplaýar.

Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşigi dünýäniň 193 döwletini, kompaniýalaryňdyr uniwersitetleriň, sebitleýin we halkara guramalaryň, takmynan, 900-sini özünde birleşdirýän ählumumy düzümdir. Onuň çäginde döwlet-hususy hyzmatdaşlygy ilerletmek üçin hem uly mümkinçilikler bar. Çünki maglumat-aragatnaşyk serişdelerini we sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmak işi iri möçberli maýa goýumlary talap edýär. Hususy pudak bolsa maliýe serişdelerini hödürlemek bilen, ykdysady taýdan girdeji gazanýar, bu bolsa, öz gezeginde, ýurtda alnyp barylýan sanlylaşdyrmak syýasatynyň depginini güýçlendirmäge ýardam berýär.

Elbetde, aragatnaşyk-sosial artykmaçlyklaryndan başga-da, internetiň dürli ugurlarda öz başarnyklaryňy ýüze çykarmak, hünär taýdan kämilleşmek, häzirki zaman jemgyýetiniň gymmatlyklaryny kemala getirmek babatdaky mümkinçilikleriniň çäksizdigi eýýäm hemmä mälim bolan hakykat. Ýöne maglumatlaryň umman ýaly giňişliginde adamlaryňam, jemgyýetiňem, umuman, tutuş döwletiň howpsuzlygyny üpjün etmek meselesi hem örboýuna galýar. Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşiginiň Baş sekretary Çžao Houlin golaýda žurnalistleriň biri bilen söhbetdeşlikde bu meseläniň tehnologiýalar bilen bagly döreýändigini, şoňa görä-de, HEB-niň howpsuzlyk ulgamynda täze ulgamdyr standartlary yzygiderli işläp taýýarlaýandygyny aýtdy. Onuň nygtaýşy ýaly, täze ulgamlar ýeterlik däl, çözgütleriň netijeli bolmagy üçin bu ugurda hukuk düzgünleşdirmesi, elýeterlilik hem-de sosial hyzmatdaşlyk has zerur.

Ýeri gelende bellesek, Türkmenistanda maglumat desgalary we eýeçiligiň ähli görnüşinde ulanylýan aragatnaşyk ulgamlary kibergoraglylyga degişli hasaplanýar. Olaryň hataryna döwlet häkimiýet hem-de ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň, hukuk goraýjy edaralaryň elektron dolanyşygy, elektron döwlet hyzmatlary, elektron söwda, elektron resminama dolanyşygy ulgamlary girýär. Şoňa görä-de, Hökümetiň 7-nji ýanwarda sanly ulgam arkaly geçirilen mejlisinde Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşigi bilen hyzmatdaşlykda Türkmenistanyň Milli kiberhowpsuzlyk strategiýasynyň hem-de Hereketler meýilnamasynyň taslamalaryny taýýarlamagyň teklip edilmegi öz wagtynda öňe sürlen çözgütdir. HEB bilen ýurdumyzyň degişli döwlet edaralarynyň arasynda olaryň işini kämilleşdirmek meseleleri boýunça yzygiderli maslahatlaşmalary geçirmek, milli kiberhowpsuzlyk türgenleşiklerini guramak we sebit derejesinde geçirilýän kibertürgenleşiklere gatnaşmak, ilatyň arasynda kiberhowpsuzlyk meseleleri boýunça düşündiriş işlerini geçirmek barada aýdylanlar bolsa Diýarymyzda kiberhowpsuzlygy üpjün etmäge toplumlaýyn çemeleşilýändiginiň subutnamasydyr.

Hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň daşary syýasat edarasy tarapyndan Halkara Elektroaragatnaşyk Birleşigi bilen hyzmatdaşlygy ösdürmek bilen bagly hödürlenen teklipleri makullady we bu ugurda anyk tabşyryklary berdi. Özara gatnaşyklarda ýakyn geljekde öňde durýan wezipeleriň ählisi bu gurama bilen hyzmatdaşlygyň 2022-nji ýyl üçin iş meýilnamasynda öz beýanyny tapar. Munuň özi öňdebaryjy dünýä tejribesini öwrenmek arkaly, döwletimiziň hem-de jemgyýetimiziň durmuşynyň ähli ulgamlaryny sanlylaşdyrmak işiniň depginine kuwwatly itergi berer.

Hünärmenler maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryny hemmelere elýeterli etmekde we sanly ykdysadyýeti ösdürmekde 4 sany zadyň zerurdygyny öňe sürýärler: infrastruktura, maýa goýumlar, innowasiýalar we sanlylaşdyrma prosesine goşulyşmak. Biziň ýurdumyzda şu zerurlyklaryň ählisi-de bar we bu babatda amal edilýän işler diňe halkyň bähbidine gönükdirilen. Diýmek, biz döwür bilen aýakdaş gadam urýarys.

Aýgül RAHYMOWA.