Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda düýpli ylmy esaslara daýanýan ykdysady syýasat üstünlikli durmuşa geçirilýär. Mundan ötri maliýe-karz, býujet, salgyt, maliýe, baha ugruny emele getirýän we döwrüň talaplaryna laýyk gelýän ösen bazar gatnaşyklaryna geçmegiň milli usuly işlenip taýýarlanyldy. Şunda döwlet Baştutanymyzyň iňňän oýlanyşykly, öňdengörüjilikli döwlet syýasatyndan ugur alnyp, işlenip taýýarlanylan Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň uzak we gysga möhlet üçin maksatnamalary ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň önümçilik binýadynyň senagatlaşdyrylmagyny, onuň häzirki zaman düzüminiň we ägirt uly serişde mümkinçilikleriniň esasynda halk hojalygynyň hil taýdan täze ulgamlarynyň döredilmegini esasy ugur edinýär. 

Häzirki wagtda maýa goýum işjeňligini ýokarlandyrmak, daşary ýurtly we ýerli işewürleriň maýa serişdelerini çekmek üçin amatly şertleri döretmek, möhüm ähmiýetli iri taslamalary durmuşa geçirmek maksady bilen, karz serişdeleriniň möçberini artdyrmak ýurdumyzda ýaýbaňlandyrylan ykdysady özgertmeleriň esasy ugurlarynyň biri bolup durýar. Şu ýylyň 10-njy fewralynda Ministrler Kabinetiniň geçen ýylda ýerine ýetirilen işleriň jemlerine bagyşlanyp geçirilen giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiziň gol çeken Karary bilen, ýurdumyzy 2023-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamasy we 2023-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasy tassyklandy. Ýurdumyzy 2023-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamasy işlenip düzülende, «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» göz öňünde tutulan wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirmek maksady bilen, şu ýyl üçin Döwlet býujetinde kesgitlenen görkezijilerden, önümçilik we maliýe meýilnamalaryndan hem-de çärelerden ugur alyndy. Maksatnamanyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi bazar gatnaşyklaryna esaslanyp, durmuş-ykdysady syýasatyň durnukly ösüşini üpjün etmäge, döwlet dolandyryş ulgamyny yzygiderli kämilleşdirmäge, ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny we hal-ýagdaýyny mundan beýläk-de ýokarlandyrmaga hem-de abadan, bagtyýar ýaşaýşyny üpjün etmäge mümkinçilik berer. 

Ýurdumyzyň ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmak arkaly onuň ösüşini gazanmak bilen, şu ýylda jemi içerki önümiň ösüşi 6,5 göterim derejede ýa-da 206,4 milliard manat möçberinde bolar diýlip çaklanylýar. Şunda bölek satuw haryt dolanyşygy 135,9 milliard manat, eksportyň we importyň artmagynyň hasabyna daşary söwda dolanyşygy 19,4 milliard amerikan dollary möçberinde meýilleşdirilýär. 

«Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin Döwlet býujeti hakyndaky» Kanuna laýyklykda, şu ýyl Döwlet býujetiniň girdeji we çykdajy bölekleri 95,1 milliard manat möçberde, şol sanda býujetiň salgytlardan, hökmany töleglerden ybarat girdejileri we çykdajylary 29,2 milliard manat möçberinde tassyklandy. Döwlet býujetiniň girdeji bölegi ykdysadyýetiň pudaklarynyň hasabyna, esasan, nebitgaz, senagat, himiýa, elektroenergetika, gurluşyk, obasenagat toplumlaryndan, ulag we aragatnaşyk, dokma we azyk senagaty pudaklaryndan, şeýle hem hususy ulgamdan gelip gowuşmaly salgytlaryň we hökmany tölegleriň hasabyna üpjün ediler. Döwlet býujetiniň çykdajylaryndan durmuş maksatly ulgama serişdeleriň 74,9 göterimini ýa-da 20,7 milliard manady gönükdirmek meýilleşdirilýär. Ykdysadyýetiň önümçilik we durmuş-medeni ulgamlaryna maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna jemi 37,4 milliard manat möçberinde maýa goýumlaryny gönükdirmek göz öňünde tutulýar. 

Maýa goýumlaryň hasabyna täze senagat we önümçilik desgalaryny gurmak, hereket edýänlerini döwrebaplaşdyrmak, paýtagtymyzda hem-de welaýatlarda şähergurluşyk maksatnamalaryny durmuşa geçirmek, obalary özgertmek, önümçilik we medeni-durmuş maksatly möhüm desgalaryň gurluşyklaryny dowam etdirmek, «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» göz öňünde tutulan gurluşyklary alyp barmak meýilleşdirilýär. Şolaryň arasynda aýratyn mätäçlik çekýän raýatlar üçin niýetlenen ýaşaýyş jaýlaryny gurmak wezipesi hem bar. Munuň özi döwlet Baştutanymyzyň 2022-nji ýylyň 19-njy martynda paýtagtymyzdaky Ruhyýet köşgünde wezipä girişmek dabarasynda eden çykyşynda: «Her bir maşgalany häzirki zaman öýi ýa-da jaýy bilen üpjün etmek meniň esasy aladalarymyň biri bolar» diýen sözleriniň iş ýüzünde üstünlikli amala aşýandygynyň aýdyň güwäsidir.  

Ýurdumyzy 2023-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamasyna laýyklykda, döwlet eýeçiligindäki desgalary hususylaşdyrmak işi giň gerimde dowam etdiriler. Bu bolsa döwlet serişdelerini netijeli ulanmaga, döwlete dahylsyz gurluş düzümleriniň ösüşe gyzyklanmasyny güýçlendirmäge mümkinçilik berer. Pul-karz ulgamy tarapyndan telekeçilige goldaw bermek, ykdysadyýetiň pudaklaryna gönükdirilýän karzlary netijeli peýdalanmak boýunça çäreleriň gerimini giňeltmek, şeýle hem bu işleri maliýe serişdeleriniň dolandyrylyşyny kämilleşdirmegiň hasabyna amala aşyrmak meýilleşdirilýär. Şeýle-de daşary ykdysady işi mundan beýläk hem ösdürmek, eksport-import amallaryny kämilleşdirmek, halkara maliýe institutlary bilen hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak boýunça işler dowam etdiriler. Önümçilik maksatly düýpli goýumlaryň möçberini artdyrmak we netijeliligini ýokarlandyrmak, daşary ýurt maýa goýumlaryny we karz serişdelerini ýurdumyz üçin amatly şertlerde çekmek üçin degişli çäreleri görmek ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda durýar. 

Halkara tejribä esaslanmak arkaly salgyt-býujet syýasatyny döwrebaplaşdyrmak, maliýe hasabatlylygyny yzygiderli kämilleşdirmek, aýdyňlyk, salgyt salmagyň kadalaryny we usullaryny, şeýle hem elektron salgyt ulgamyny goşmak bilen, sanly usullary ornaşdyrmak möhüm wezipedir. Ykdysady syýasatda zähmet serişdelerini netijeli dolandyrmak we zähmet bazarynyň meselelerini düzgünleşdirmek, täze iş ýerlerini döretmek boýunça işlere aýratyn üns berler. Munuň özi halkymyzyň bagtyýar, bolelin durmuşyna gönükdirilen maksatnamalardyr beýleki resminamalardan gelip çykýan baş talapdyr.  

Parahat MERETLIÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň baş hünärmeni.

Eziz Watanymyzyň energetika strategiýasynyň esasy ugurlarynyň biri gaz pudagynyň eksport kuwwatyny artdyrmak bolup durýar. Ýurdumyzda ýokary goşmaça bahaly dürli görnüşli nebit we gazhimiýa önümlerini öndürýän, nebiti, tebigy gazy gaýtadan işleýän täze önümçilikler döredilýär. Türkmenistan bu ugurda iri nebitgaz kompaniýalary we abraýly maliýe düzümleri bilen hyzmatdaşlykda täze taslamalary durmuşa geçirýär.  

Uglewodorod çig malyny gaýtadan işlemäge ýöriteleşdirilen ägirt uly döwrebap kärhanalaryň hatarynda polietileniň we polipropileniň dürli görnüşlerini öndürýän, «Türkmengaz» döwlet konserniniň buýurmasy boýunça «LG International Corp.» we «Hyundai Engineering» (Koreýa Respublikasy) kompaniýalary tarapyndan «TOYO Engineering Corporation» (Ýaponiýa) kompaniýasynyň gatnaşmagynda gurlan Balkan welaýatynyň Gyýanly şäherçesindäki polimer zawody, «Türkmengaz» döwlet konserniniň hem-de «Kawasaki Heavy Industries Ltd.» (Ýaponiýa) we «Rönesans Endüstri Tesisleri Inşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş.» (Türkiýe) kompaniýalarynyň konsorsiumynyň bilelikdäki tagallalary bilen gurlan Ahal welaýatynda tebigy gazdan sintetiki benzin öndürýän zawody görkezmek bolar.  

Ahal welaýatyndaky zawod dünýäde tebigy gazdan benzin öndürýän ilkinji zawod hökmünde Ginnesiň rekordlar kitabyna girizildi we Şweýsariýanyň Federal tehnologiýa institutynyň hem-de ABŞ-nyň Daşky gurşawy goramak gaznasynyň degişli güwänamalaryna mynasyp boldy. Bu ýerde Daniýanyň «Haldor Topsoe» kompaniýasy tarapyndan işlenip taýýarlanan tehnologiýa boýunça gaz iň az energiýa çykdajylary hem-de daşky gurşawa zyýan ýetirmezden gaýtadan işlenilip, ondan iň ýokary ekologik talaplara laýyk gelýän EURO-5 ölçegindäki ECO-93 kysymly benzin, şeýle-de suwuklandyrylan tebigy gaz öndürilýär.  

«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022—2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» nebitgaz toplumyna iri möçberli dürli maýa goýumlar göz öňünde tutulýar. Bu döwürde sintetiki benzin, kauçuk we polistirol, metildietanolamin, poliwinilasetat we beýleki polimerleri öndürjek täze gazhimiýa toplumlarynyň gurluşyklaryny durmuşa geçirmek meýilleşdirilýär. Ahal welaýatynda tebigy gazdan benzin öndürmek boýunça ikinji zawodyň gurulmagynyň meýilleşdirilýändigi guwandyryjy ýagdaýdyr.  

Ýurdumyzyň nebitgaz senagatyna degişli iri desgalar häzirki ösüşlerimize goşant goşmak bilen, uzak ýyllaryň dowamynda geljekki nesillere ygtybarly hyzmat etmäge gönükdirilendir. Biz — ýaşlar hem hormatly Prezidentimiziň badalga berýän döredijilikli ösüşlerine agzybir goşulyşyp, bilim-başarnygymyzy artdyryp, öz goşandymyzy goşarys. 

Ýagmyr MÄMETDURDYÝEW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň talyby.

Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň esasy ugurlary milli ykdysadyýeti okgunly ösdürmäge gönükdirilen giň gerimli we düýpli özgertmeleri durmuşa geçirmek bilen baglanyşyklydyr. Şeýle özgertmeleriň baş maksady halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmaga gönükdirilendir. 

Şu ýylyň 10-njy fewralynda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde tassyklanylan 2023-nji ýylda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasy halk hojalygynyň pudaklarynyň öňünde jogapkärli wezipeleri kesgitleýär. Şol wezipelere, ilkinji nobatda, milli ykdysadyýetiň durnukly ösüşini we ýylyň dowamynda makroykdysady görkezijileriň durnuklylygyny üpjün etmek, pudaklara döwrebap tehnologiýalary we sanly ulgamy ornaşdyrmak, ýurduň eksport mümkinçiliklerini artdyrmak, oňaýly işewürlik gurşawyny emele getirmek, döwlet tarapyndan kiçi we orta telekeçiligi mundan beýläk hem goldamak, sebitleri sazlaşykly ösdürmek boýunça çäreleri durmuşa geçirmek, täze iş orunlaryny döretmek, ilatyň durmuş goraglylygyny berkitmek hem-de ýaşaýyş derejesini has-da ýokarlandyrmak degişlidir. 

Täze Maksatnama laýyklykda, şu ýyl ykdysadyýetiň pudaklaryna döwrebap tehnologiýalary we sanly ulgamy ornaşdyrmak göz öňünde tutulýar. Ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagy Watanymyzyň mundan beýläk-de durnukly ösmegine itergi berjek esasy ugur bolar. Sanlylaşdyrma ykdysadyýetiň hyzmatlar ulgamynyň hem, önümçilik pudagynyň hem hil taýdan täze derejä çykmagyna getirýär. Maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň hem-de bütindünýä torunyň mümkinçilikleri esasynda ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagy halk hojalygynyň diňe bir gurluşyny özgertmän, eýsem, ykdysady ösüşiň depginini hem güýçlendirýär. Giň gerimli sanlylaşdyrmanyň netijesinde ykdysadyýetiň ösüşiniň täze ugurlary, hyzmatlary ýerine ýetirmegiň tizligini we hilini gowulandyrmaga gönükdirilen sanly giňişlikler döredilýär. 

Eýýäm häzirki günlerde ýurdumyzda innowasion kärhanalar, «akylly şäherler» döredilýär, oba hojalyk ýerlerini işläp bejermegiň täzeçil usullary peýdalanylýar. Ilatyň internet-banking we mobil-banking, şeýle hem onlaýn söwda hyzmatlaryndan işjeň peýdalanmagy hyzmatlar ulgamynyň sanly özgerişini görkezýär. 

Eksport kuwwatlyklaryny artdyrmak milli ykdysadyýetiň ösüşiniň esasy ugurlarynyň biridir. Bu günki gün Türkmenistan köp ýurtlar bilen dünýä derejesinde-de, sebit derejesinde-de özara bähbitli söwda gatnaşyklaryny ösdürýär. Ýurdumyzyň ykdysady ösüşiniň ýokary depgini, syýasy we maliýe babatda durnuklylygy ýerli hem-de daşary ýurt maýadarlaryny özüne çekýär. Innowasion önümçilikleriň maliýeleşdirilmegi milli önüm öndürijileri höweslendirmäge, olaryň öňünde täze eksport mümkinçiliklerini açmaga ýardam edip, daşary ýurt walýutalarynyň gelip gowuşmagyny hem-de manadyň hümmetiniň durnukly bolmagyny şertlendirýär. 

Her bir sebitiň özboluşlylygyny göz öňünde tutmak arkaly welaýatlaryň sazlaşykly ösdürilmegini gazanmak ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň wajyp şertleriniň biridir. Şu maksady nazara almak bilen, häzirki döwürde ýurdumyzyň sebitlerinde iş üpjünçiligine we hyzmatlaryň elýeteri bolmagyna aýratyn ähmiýet berilýär. Welaýatlaryň her birinde kuwwatly önümçilik kärhanalarydyr durmuş düzümleri döredilýär. 

Halkyň ýaşaýyş derejesi hem-de döwletiň ösüşi ýurdumyzyň ähli ugurlar boýunça bäsdeşlige ukyply bolmagy bilen gönümel baglanyşyklydyr. Hormatly Prezidentimiziň: «Agzybirligimiz bilen ähli sepgitlere ýeteris!» diýen ganatly sözleri halkymyzy her bir ulgamda uly üstünliklere ruhlandyrýar. 

Hudaýguly PAŞŞYÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Barlag-derňew müdirliginiň Aşgabat şäheri boýunça barlag-derňew bölüminiň esasy döwlet inspektory.

Ýurdumyzyň geljegi uly bolan pudaklarynyň biri hem nebitgaz ulgamydyr. Häzirki wagtda bu pudagy yzygiderli kämilleşdirmek bilen bir hatarda, täze gözlegler esasynda onuň eksport we ykdysady mümkinçiliklerini giňeltmäge gönükdirilen netijeli işler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Bu ugurda Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda hem möhüm ädimler ädildi. Fewral aýynda Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetinde «Tebigy gazdan wodorod energiýasyny almagyň ylmy-tehniki mümkinçilikleri» atly halkara ylmy-amaly maslahat geçirildi. Bu forum ýurdumyzyň ykdysady mümkinçilikleriniň halkara derejesinde eýeleýän ornuny açyp görkezmekde möhüm ähmiýete eýe boldy.  

Ýakynda hormatly Prezidentimiziň  geçiren Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde şu ýylyň iki aýynda ýurdumyzyň nebitgaz pudagynda ýerine ýetirilen işler barada hem hasabat berildi. Hasabat döwründe «Türkmennebit» döwlet konserni tarapyndan nebit bilen üpjün etmegiň meýilnamasy 101,2,  dizel ýangyjyny öndürmek boýunça meýilnama 100,8, polipropilen öndürmegiň meýilnamasy 105, çalgy ýaglaryny öndürmegiň meýilnamasy bolsa 110,7,  tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 105,3 göterim ýerine ýetirildi. Bu netijeler uly üstünlikler bilen başy başlanan ýylymyzda eziz Watanymyzyň okgunly ösüşleriniň batly depginlerde dowam etdirilýändiginiň nobatdaky subutnamasydyr. 

Ýurdumyzyň beýik üstünlikleri, şöhratly ösüşleri ugrunda taýsyz tagallalary edýän Arkadagly Serdarymyzyň, Gahryman Arkadagymyzyň janlary sag, ömürleri uzak, alyp barýan işleri hemişe rowaç bolsun! 

Batyr ÝEGŞEMOW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň mugallymy.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow şu ýylyň 3-nji martynda geçen iki aýda ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklarynda alnyp barlan işleriň jemine bagyşlanyp, sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde täze nebitgaz ýataklaryny özleşdirmek we iri maýa goýum taslamalaryny amala aşyrmak maksady bilen, dünýä belli daşary ýurt kompaniýalaryny hem-de daşyndan maýa goýumlary çekmek boýunça zerur çäreleri görmegiň, pudaga häzirki zaman tehnologiýalaryny giňden ornaşdyrmagyň möhümdigini belledi. Munuň özi «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» nebitgaz senagatynyň işini ilerletmek babatda öňde goýlan wezipeleri üstünlikli amala aşyrmaga mümkinçilik berer. 

Häzirki wagtda ähli ösüşleriň badalgasy bolan maýa goýum işjeňligini artdyrmak, daşary ýurt hem-de milli maýa goýum mümkinçiliklerini ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň iň möhüm pudaklaryna gönükdirmek baradaky tagallalary ýokarlandyrmak döwrüň talabydyr. Şunda uglewodorod serişdelerini gaýtadan işlemek boýunça innowasion önümçilikleriň kemala getirilmegi, ýangyç-energetika toplumynyň eksport kuwwatynyň diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürilmegi, energiýa serişdelerini ugratmagyň köpugurly turbageçiriji ulgamynyň döredilmegi möhüm wezipe bolup durýar. Geosyýasy taýdan amatly ýerleşýän we uglewodorod serişdeleriniň baý gorlaryna eýe bolan ýurdumyz Merkezi Aziýa sebitinde «mawy ýangyjy» ibermek boýunça öňdäki orunlaryň birini eýeläp, dürli ugurlara, şol sanda Ýewropa we Aziýa bazarlaryna tebigy gazyň eksportyny artdyrmak üçin hem uly kuwwata eýedir. Şoňa görä-de, döwletimiz bu ugurda öňde durýan wezipeleri üstünlikli çözmek maksady bilen, daşary ýurt maýa goýumlaryny hem-de tejribeli kompaniýalary işjeň çekmegi ýangyç-energetika ulgamynda amala aşyrylýan milli strategiýanyň esasy ugurlarynyň biri hökmünde kesgitledi. 

Türkmenistan dünýäniň onlarça döwleti, öňdebaryjy tehnologiýalara eýe bolan iri daşary ýurt kompaniýalary, maliýe düzümleri we halkara guramalar bilen netijeli gatnaşyklary ýola goýdy. Şolaryň hatarynda dünýäde iň iri gaz ýataklarynyň biri bolan «Galkynyş» känini özleşdirmäge, «Bagtyýarlyk» ýatagynyň şertnamalaýyn çäginde Önümi paýlaşmak hakynda ylalaşygyň esasynda gözleg işlerini geçirmäge işjeň gatnaşýan Hytaýyň Milli nebitgaz korporasiýasy (CNPC), Hazar deňziniň türkmen böleginde we kenar ýakasynda eýýäm köp ýyllaryň dowamynda üstünlikli işläp gelýän BAE-niň «Dragon Oil», Malaýziýanyň «Petronas», Italiýanyň «Eni» ýaly meşhur kompaniýalary hem bar. Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti bolsa «Goturdepe» ýatagyndaky gatlaklaryň nebit berijiligini ýokarlandyrmak we guýulary düýpli abatlamak boýunça hyzmatlary amala aşyrýar. Döwletimiziň daşary ýurt kompaniýalaryna üstünlikli iş alyp barmak üçin ähli şertleri we amatly maýa goýum ýagdaýyny döredýändigi, energetika ulgamynda uzak möhletleýin hyzmatdaşlygy ösdürmegi maksat edinýändigi bolsa ýurdumyzyň ygtybarly hyzmatdaş hökmünde ykrar edilmegini şertlendirýär. 

Şu ýylyň 26-27-nji aprelinde Birleşen Arap Emirlikleriniň Dubaý şäherinde geçirilmegi meýilleşdirilýän Türkmenistanyň nebitgaz pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara göçme forumyň hem ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumyna göni daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek mümkinçiliklerini giňeltmekde netijeli hyzmatdaşlyga ýol açjakdygy ikuçsuzdyr. Maslahatyň gün tertibine baý tebigy serişdeleri rejeli peýdalanmak, energetika bazarlaryny ösdürmek, Hazar deňziniň türkmen böleginiň ýataklaryny özleşdirmek boýunça taslamalara maýa goýumlary çekmek, «Galkynyş» gaz käninde önümçiligi ýokarlandyrmak ulgamynda özara gatnaşyklaryň täze gurallary, ekologiýa taýdan zyýansyz önümçilikleri ornaşdyrmak, pudaga innowasion tehnologiýalary we nou-haulary çekmek ýaly meseleleriň girizilmegi onuň ähmiýetini has-da artdyrýar. Çünki agzalan ugurlaryň ählisi ýurdumyzy geljek 30 ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda-da strategik wezipeler hökmünde kesgitlenendir. Şol wezipeleriň üstünlikli çözülmegi ata Watanymyzyň ykdysady kuwwatyny pugtalandyrmaga we halkymyzyň abadançylyk derejesini has-da ýokarlandyrmaga ýardam berer. 

Enejan DURDYMYRADOWA,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň mugallymy.

Milli ykdysadyýetimiziň beýleki pudaklary bilen bir hatarda dokma senagatynyň önümçilik kärhanalarynda hem netijeli işler ýola goýlup, yzygiderli ösüşler gazanylýar. Ösüş depgini barha artýan dokma kärhanalarynyň biri-de Türkmenistanyň Dokma senagaty ministrliginiň Halaç etrabyndaky nah ýüplük egriji fabrigidir. 

Dünýäniň öňdebaryjy kompaniýalarynyň kämil dokma enjamlary bilen birkemsiz enjamlaşdyrylan fabrikde, esasan-da, nah ýüplükleriň 14-lik, 17-lik, 20-lik, 27-lik, 34-lik ýaly görnüşleri öndürilýär. Önümçiligiň ýola goýulmagy üçin gerek bolan esasy çig mal welaýatymyzyň pagta arassalaýjy kärhanalaryndan getirilýär. Germaniýanyň, Şweýsariýanyň meşhur kompaniýalarynda öndürilen enjamlar arkaly doly awtomatlaşdyrylan usulda dolandyrylýan bu kärhana tüýdüji, daraýjy, lentalaýjy, egriji bölümlerden ybarat bolup, önümçilikde häzirki wagtda 200-den gowrak işçi-hünärmen zähmet çekýär. 

2005-nji ýylda işe girizilen bu fabrige häzirki wagtda Kemal Atakow ýolbaşçylyk edýär. Bu ýerde öndürilýän ýokary hilli nah ýüplükler ýurdumyzyň içerki bazarlary bilen bir hatarda Türkiýe, Russiýa Federasiýasy ýaly ýurtlara-da eksport edilýär. Fabrikde geçen 2022-nji ýylda hem nah ýüplükleriň 5 müň 90 tonnasy öndürilip, 60 million 677 müň manatlyk iş edildi, şeýle-de bu döwürde taýýar önümleriň 26 million 452 müň manatlygy eksporta ugradyldy.  

Fabrigiň agzybir işçi-hünärmenleri şu ýylyň ýanwar aýyny hem ýokary görkezijiler bilen jemlediler. Has takygy, bu döwürde nah ýüplükleriň 325 tonnasy, pul hasabynda bolsa 4 million 805 müň manatlygy taýýarlanyldy. Bu bolsa geçen ýylyň degişli döwründäki görkezijiden ep-esli artykdyr. 

Nah ýüplük egriji kärhananyň ýolbaşçysynyň aýtmagyna görä, hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen işlemeklige ähli mümkinçilikler döredilipdir. Şonuň üçin önümçilik görkezijileri hem ýylsaýyn ýokarlanýar. Fabrigiň zähmetkeşler köpçüliginiň aglabasy ýaş hünärmenlerdir. Olaryň ählisi hem höwes bilen zähmet çekýärler. Işçi-hünärmenlerden Kyýas Hudaýnazarow, Sülgün Joraýewa, Mamajan Allaberdiýewa öňdebaryjylaryň hatarynda tanalyp, fabrikde geçirilýän syýasy jemgyýetçilik işlerine-de işjeň gatnaşýarlar.  

Biz, Türkmenistanyň Agrar partiýasynyň Halaç etrap komitetiniň işgärleri hem ýygy-ýygydan fabrikde bolup, işçi-hünärmenleriň arasynda dürli ugur boýunça zähmet bäsleşiklerini guraýarys, wagyz-nesihat çärelerini geçirýäris. Ýaşlary zähmet üstünliklerine ruhlandyrmakda ähli zerur bolan çäreleri alyp barýarys. 

Aýgözel ROZYÝEWA,

Türkmenistanyň Agrar partiýasynyň Halaç etrap komitetiniň esasy hünärmeni.

Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­zi ös­dür­mek­de, hal­ky­my­zyň aba­dan dur­mu­şy­ny üp­jün et­mek­de uly iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Yn­ha, şu ýy­lyň 10-njy few­ra­lyn­da ge­çi­ri­len Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň gi­ňiş­le­ýin mej­li­sin­de ge­çen ýyl­da ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ni ös­dür­mek bo­ýun­ça al­nyp bar­lan iş­le­riň jem­le­ri jem­le­nil­di we ýur­du­my­zyň ösüş­le­ri­niň aý­dyň ugur­la­ry kes­git­le­nil­di. Mej­li­siň do­wa­myn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Ber­di­mu­ha­me­do­wyň Ka­ra­ry bi­len, «Ýur­du­my­zy 2023-nji ýyl­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­sy» ka­bul edil­di.  

«Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2022 — 2028-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da» göz öňün­de tu­tu­lan we­zi­pe­le­ri 2023-nji ýyl­da üs­tün­lik­li ýe­ri­ne ýe­tir­mek mak­sa­dy bi­len ka­bul edi­len bir ýyl­lyk Mak­sat­na­ma­da hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­ni has-da ýo­kar­lan­dyr­mak, dur­muş go­rag­ly­ly­gy­ny we iş üp­jün­çi­lik ul­ga­my­ny kä­mil­leş­dir­mek, ýur­du­my­zyň dur­muş-yk­dy­sa­dy ösüş müm­kin­çi­lik­le­ri­ni giň­den ulan­mak, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň se­na­gat­laş­ma de­re­je­si­ni pug­ta­lan­dyr­mak ýa­ly me­se­le­ler äh­mi­ýet­li or­ny eýe­le­ýär. Aý­dyň we­zi­pe­le­riň göz öňün­de tu­tu­lyp, mak­sat­la­ýyn iş­le­riň ama­la aşy­ryl­ma­gy özü­niň oňat ne­ti­je­si­ni ber­ýär. Şo­nuň üçin hem öň­de dur­ýan we­zi­pe­le­riň äh­li­si ýur­du­myz­da Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­nyň üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ma­gy­ny ga­zan­ma­ga gö­nük­di­ri­len­dir.  

2023-nji ýyl­da ýur­du­my­zy dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da göz öňün­de tu­tul­ýan esa­sy we­zi­pe­le­riň bi­ri hem mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň pu­dak­la­ry­ny we ýur­du­my­zyň se­bit­le­ri­ni dur­nuk­ly ös­dür­mek­den yba­rat­dyr. Pu­dak­la­ryň we hyz­mat­lar ul­ga­my­nyň dep­gin­li ösü­şi­ni üp­jün et­mek, ola­ra san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ry giň­den or­naş­dyr­mak, ýur­duň azyk ga­raş­syz­ly­gy­ny ber­kit­mek ar­ka­ly yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­ny has-da pug­ta­lan­dyr­mak, se­na­gat pu­da­gy­ny in­no­wa­sion hä­si­ýet­de ös­dür­mek, je­mi içer­ki önü­miň dü­zü­min­de mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­lar ul­ga­my­nyň pa­ýy­ny ýo­kar­lan­dyr­mak esa­sy ugur­la­ryň bi­ri bo­lup dur­ýar.  

Hä­zir­ki aja­ýyp döw­rü­miz­de dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän iş­le­riň her bi­ri hal­kyň bäh­bi­di­ne we ýur­du­my­zyň mun­dan beý­läk hem ös­dü­ril­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len­dir. Şun­da san­ly ul­ga­myň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ni, önüm­çi­li­giň has-da ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy­ny bel­le­mek bo­lar. Bu ugur­la­ryň her bi­ri ba­bat­da mak­sat­na­ma­la­ýyn iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar we mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň ösü­şi­ne uly go­şant go­şul­ýar. 

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz şu ýy­lyň şy­ga­ry ba­ra­da aý­dyp, onuň äh­mi­ýe­ti­ni nyg­tap, «Yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­my­zy ber­kit­mä­ge, mäh­ri­ban hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­ni has-da go­wu­lan­dyr­ma­ga ýar­dam ber­me­li­dir» di­ýip bel­le­ýär. Şo­nuň üçin hem, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ta­gal­la­sy bi­len ýaý­baň­lan­dy­ry­lan giň möç­ber­li öz­gert­me­le­riň ne­ti­je­sin­de ýur­du­my­zyň sy­ýa­sy, me­de­ni we dur­muş ul­gam­la­ryn­da uly üs­tün­lik­ler ga­za­nyl­dy. Şu dö­wür­de yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li pu­dak­la­ry saz­la­şyk­ly ösüş ýo­lu­na dü­şüp, tä­ze önüm­çi­lik kuw­wat­lyk­la­ry eme­le gel­di. Bu bol­sa, ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ös­me­gi­ne, hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­niň has-da ýo­kar­lan­ma­gy­na oňat ýar­dam ber­ýär. Mu­nuň özi nu­ra­na gel­je­gi­mi­ziň has-da ösüş­li bol­ma­gy­ny, ne­sil­le­ri­mi­ziň bag­ty­ýar­ly­gy­ny üp­jün ed­ýär. 

Be­lent mak­sat­lar aý­dyň ýo­ly kes­git­läp, gel­je­ge ynam dö­red­ýär. Şeý­le be­ýik ynam we ag­zy­bir­lik bi­len mak­sat­la­ýyn iş­ler üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Ga­raş­syz döw­le­ti­mi­ziň üs­tün­lik­le­ri­ne go­şant goş­mak bol­sa bag­ty­ýar­ly­gyň ny­şa­ny­dyr.  

Ýur­du­myz­da şeý­le iş­le­riň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne yzy­gi­der­li gol­daw ber­ýän we giň müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýän hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ja­ny sag, öm­ri uzak bol­sun, il-ýurt bäh­bit­li be­ýik iş­le­ri ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin! 

Ali­şer MA­MI­NOW,

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýa­nyn­da­ky Döw­let gul­lu­gy aka­de­mi­ýa­sy­nyň diň­leý­ji­si.

Önümçilige innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy netijesinde bäsdeşlige ukyply ýokary hilli önümleriň öndürilmegini üpjün etmäge gönükdirilen hojalyk mehanizminiň kemala getirilmegi welaýatymyzyň ykdysadyýetiniň ösüşine oňyn täsirini ýetirýär. Munuň şeýledigine «Lebap» sement zawodynyň mysalynda hem göz ýetirse bolýar. Kärhanada häzirki wagtda gurluşykda örän uly islege eýe bolýan sementiň önümçiligi kämil derejede ýola goýuldy. 

Kärhanada işleriň guramaçylykly ýola goýulmagy netijesinde 2022-nji ýylyň dowamynda 1,1 million tonna ýokary hilli sement öndürildi. Munuň özi öňňilkiden 109 müň tonna çemesi sementiň artyk öndürilendigini aňladýar. Öndürilýän sementiň ýurdumyzyň çar künjünde alnyp barylýan gurluşyklara ugradylýandygyny, şol sanda daşary döwletlere-de eksport edilýändigini göz öňünde tutsaň, döwrebap kärhananyň önümlerine islegiň has uludygyny arkaýyn aýdyp bolar. Ulanylýan esasy çig mal serişdeleriň ählisi hem özümizde gazylyp alynýar. Häzirki wagtda demir jöwher we bazalt ýaly sementiň berkligini hem-de beýleki hil sypatlaryny ýokarlandyrýan çig mallaryň hem ählisi öz tebigy baýlyklarymyza degişlidir. Bu bolsa şu ýerde öndürilýän portlandsementiň М400 we М500 hem-de duza çydamly М400 ýaly görnüşlerine islegiň artmagyny üpjün edýär. Çig mallaryň beýleki ýerleriňkä garanyňda hem hiliniň ýokarydygy, umuman, düzüminiň örän baýdygy anyklanyldy.  

Gurşun magdan käni şäherçesiniň golaýynda sement üçin zerur bolan çig mallaryň gazylyp alynýan 8 gektarlyk käni sement önümçiligi üçin gerek bolan çig mallary gazyp almakda esasy daýançdyr. Kärhananyň döwrebap tehnologiýalary önümleriň ekologiýa taýdan arassalygyna hem täsirini ýetirýär. 

Kärhana sebitde alnyp barylýan gurluşyklaryň bökdelmezligi üçin hem berk daýanç bolup hyzmat edýär. Zawodyň ýyllyk kuwwaty 1 million tonna sementi öndürmäge barabardyr. Emma onuň önümlerine islegiň köp bolmagy kuwwaty öňküsinden kem bolmadyk ýene-de bir zawodyň zerur gerekdigini görkezdi. Gündogar sebitiň sement önümçiligi üçin gerekli çig mallara baý bolmagy göz öňünde tutulan maksadyň amala aşmagy üçin hem örän amatly bolup çykdy. Hut şonuň üçin 2020-nji ýylyň tomsunda sebitde ýene-de bir sany ýylda 1 million tonna portlandsement öndürýän zawodyň gurluşygyna girişildi. Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň buýurmasy esasynda gurulýan bu kuwwatly zawodyň gurluşygynda hünärmenleriň 650-den gowragy zähmet çekýär. Kärhana işe girizileninden soňra ozalky öndürilýänleriniň sanawynda sementiň M600 görnüşi hem peýda bolar, onuň hili has-da ýokarydyr.  

Halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini ösen döwletleriň derejesine ýetirmek hormatly Prezidentimiziň syýasatynyň esasy özenini düzýär. Gahryman Arkadagymyzyň «Döwlet adam üçindir!» diýen parasatly ýörelgesini üstünlikli dowam etdirýän Arkadagly Serdarymyzyň tagallasy bilen öňe barýan güneşli Diýarymyzda adamlaryň ýaşaýşyna eşret goşýan, durmuş amatlylyklaryny köpeldýän şertleriň döredilýändigi üçin ildeşlerimiz hem sagbolsunlaryny aýdýarlar. 

Ilmyrat DÖWLETOW.

«Türkmenhaly» döwlet birleşiginiň Gyzylarbat çeper halyçylyk kärhanasynda geçen aýda haly dokamak baradaky meýilnama 146 göterim berjaý edildi. Şunda taýýarlanylan haly önümleriniň pul hasabyndaky umumy möçberi 876,5 müň manada golaýlady. Bu görkeziji diňe bir meýilnamanyň artygy bilen ýerine ýetirilendigini aňlatman, eýsem, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, önümçiligiň ösüş depgininiň 117,2 göterim ýokarlandygyny hem aňladýar.  

Hünärmenleriniň agramly bölegi ýaş gelin-gyzlardan ybarat bolan bu öňdebaryjy kärhanada geçen ýanwar-fewral aýlarynda meýilnamadan artyk dokalan dürli ölçegli halylaryň umumy meýdanynyň 174 inedördül metre deň gelendigini hem aýratyn nygtamak gerek. 

Döwlet birleşiginiň ugurdaş düzümleriniň arasynda hemişe öňdäki hatarda bolmagy başarýan bu kärhananyň çeper elli gelin-gyzlary gazanylan üstünligi has-da berkitmek üçin şu günler iş depginlerini barha ýokarlandyrýarlar. 

Hojaberdi BAÝRAMOW.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ykdysadyýetini ösdürmek boýunça alnyp barylýan düýpli özgertmeler özüniň oňyn netijelerini berýär. Munuň aýdyň mysalyny «Halkyň Arkadagly zamanasy» diýlip atlandyrylan 2022-nji ýylyň jemlerinden hem görmek bolýar. 

Geçen ýylda ýurduň ykdysady ösüşini häsiýetlendirýän esasy makroykdysady görkeziji bolan jemi içerki önümiň ösüşi 6,2 göterim boldy, şol sanda senagatda 6,3, söwdada 8,9, oba hojalygynda 5,7 göterime deň boldy. Şeýle ýokary depginli ösüşiň gazanylmagy netijesinde, ýurdumyzyň baş maliýe meýilnamasynyň (býujetiň) girdeji bölegi 125,8 göterim, çykdajy bölegi 99,9 göterim ýerine ýetirildi. Gazanylan üstünlikler türkmen ykdysadyýetiniň bazar ykdysadyýeti şertlerinde üstünlikli ilerleýändigini görkezýär. Bazar, öňi bilen, ähli ykdysady gurallaryň, şol sanda pul-karz syýasatynyň döwrebaplaşdyrylmagyny, ösdürilmegini we kämilleşdirilmegini talap edýär. 

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň alyp barýan pul-karz syýasaty ýurduň ykdysady syýasatynyň düzüm bölegi bolmak bilen, durnukly ösüşi üpjün etmekde möhüm orun eýeleýär. Ýurtda pul dolanyşygyny kämilleşdirmek, pul birliginiň satyn alyş ukybynyň durnuklylygyny üpjün etmek, karz serişdeleriniň elýeterliligi, ykdysadyýete gönükdirilýän karz serişdeleriniň möçberini artdyrmak, maliýe goldawynyň berilmegi netijesinde kärhanalaryň maliýe-ykdysady ýagdaýyny has-da gowulandyrmak ykdysadyýeti ösdürmekde esasy görkezijiler hasap edilýär.  

«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, Merkezi bank tarapyndan pul-karz we walýuta syýasatynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, täze pul-karz gurallaryny ornaşdyrmak boýunça köp sanly çäreler durmuşa geçirilýär. Şu meseleleri üstünlikli çözmek üçin dünýäniň ösen döwletleriniň banklarynyň, halkara maliýe guramalarynyň baý tejribesi öwrenilýär we ýurdumyzyň bank önümçiligine giňden ornaşdyrylýar. 

Türkmenistanyň bank ulgamyny döwrebaplaşdyrmak we ösdürmek boýunça işleriň ykdysadyýetiň ösýän isleg-talabyna laýyklykda amala aşyrylmagy pul dolanyşygynyň hereketini çaltlandyrmaga, ýokary netijeli pul-karz syýasatyny geçirmäge we milli manadymyzyň makroykdysady görkezijilere täsirini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär. 

Pul-karz syýasaty ýurduň maýa goýum işjeňligine öz täsirini ýetirýär. Çünki maýa goýumyň mukdar taýdan köpelmegi we hil taýdan täze derejä çykarylmagy milli walýutanyň durnuklylygy, karza bolan islegiň öz wagtynda, doly derejede kanagatlandyrylmagy bilen üznüksiz baglanyşyklydyr. Ýurdumyzyň ykdysadyýetine gönükdirilýän karz serişdeleri yzygiderli artýar. 2023-nji ýylyň 1-nji ýanwary ýagdaýyna görä, bank ulgamy tarapyndan ykdysadyýete berlen karzlaryň galyndysy 7,6 göterim, hususy bölege berlen karzlaryň galyndysy 28,2 göterim, oba hojalyk önümlerini öndürijilere berlen karz serişdeleriniň galyndysy 1,3 esse, ipoteka karzlarynyň galyndysy 9,4 göterim artdy. Şu maglumatlardan görnüşi ýaly, ýurdumyzyň banklarynyň karz syýasaty täze derejelere çykýar we ykdysady ösüşe täsiri ýokarlanýar. 

Soňky ýyllarda karz edaralary tarapyndan berilýän karzlaryň düzüminde uzak möhletli karzlaryň paýy yzygiderli artýar. Munuň özi karzyň maýa goýum syýasatynda işjeňligini artdyrmak bilen, önümçiligiň ähli ugurlaryna öňdebaryjy, ösen tehnologiýany ornaşdyrmaga, täze iş orunlaryny döretmäge we ykdysadyýeti düşewüntli dolandyrmaga zerur bolan amatlyklary döredýär. Şu ýyl ýurdumyzyň ykdysadyýetine maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna 37 milliard 400 million manat möçberde maýa goýum goýlar, onuň 20 milliard 800 million manadyny ýa-da 55,6 göterimini önümçilik desgalarynyň gurluşygyna, 16 milliard 600 million manadyny ýa-da 44,4 göterimini bolsa durmuş maksatly desgalaryň gurluşygyna gönükdirmek göz öňünde tutulýar. Munuň netijesinde, 3 müňe golaý täze iş ornuny döretmek, daşary söwda dolanyşygynyň möçberini 19,4 milliard amerikan dollaryna, jemi içerki önümiň ösüş depginini bolsa 6,5 göterime ýetirmek meýilleşdirilýär. Jemi içerki önümde (ýangyç-energetika toplumyny hasaba almazdan) hususy pudagyň paýyny 71,3 göterime ýetirmek maksat edinilýär.  

Zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň we talyp haklarynyň 10 göterim ýokarlanmagy bilen, ilatyň tölege ukyplylygy artýar, ýaşaýyş-durmuş şertleri gowulanýar. Ýurtda öndürilýän önümleriň möçberiniň yzygiderli köpelmegi, olaryň hiliniň halkara talaplara laýyk getirilmegi harytlaryň diňe bir içerki bazarda geçginliligini ýokarlandyrmak bilen çäklenmän, eýsem, dünýä bazarlarynda hem ýokary islege eýe bolmagyny üpjün edýär. Şeýlelikde, ýurdumyzyň eksporty barha ýokarlanýar, importyň ornuny tutýan önümler özümizde öndürilýär we türkmen manadynyň kadaly hereketi üpjün edilýär. 

Ýurdumyzyň ilatynyň ýarysyna golaýy oba ýerlerinde ýaşaýar. Oba ilatyna banklar tarapyndan ýeňillikli şertlerde berilýän karzlar yzygiderli artýar. Oba adamlarynyň ýaşaýyş-durmuş şertleri gowulanýar, maşgala girdejileri ýokarlanýar. Şu ýagdaýlary göz öňünde tutup, ýurdumyzyň bank ulgamynyň işgärleri oba ýaşaýjylary bilen köpräk duşuşyklary geçirmegi, olaryň banklaryň hödürleýän hyzmatlaryndan giňden peýdalanmagyny ýola goýmagy we maliýe sowatlylygyny ýokarlandyrmagy öňde duran esasy wezipeleriň biri hökmünde kesgitlediler. Bu işleriň maksadalaýyk geçirilmegi pul-karz syýasatynyň netijeliligini has-da ýokarlandyrar we maksatnamalaýyn ösüşi üpjün eder. 

Ýurdumyzyň bank ulgamynda sanly tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy pul dolanyşygynda serişdeleriň aýlanyş tizligini ýokarlandyrýar, hasaplaşyklary geçirmegiň, karzy resmileşdirmegiň wagtyny gysgaldýar, pul-karz gatnaşyklarynda kada-kanunyň berjaý edilişine gözegçiligi ýola goýmaga we ýokary netijeli çözgütleri kabul etmäge mümkinçilik döredýär. Munuň netijesinde, banklaryň ýurdumyzyň ykdysady ösüşindäki orny barha ýokarlanýar, bäsdeşlige ukyplylygy artýar we banklar tarapyndan geçirilýän pul-karz syýasaty ykdysadyýetiň işjeň hereketlendiriji güýjüne öwrülýär.  

Milli ykdysadyýetde sazlaşykly alnyp barylýan giň gerimli işler ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşleriniň yzygiderli ilerlemegine, ilatyň ýaşaýyş şertleriniň has-da gowulanmagyna gönükdirilendir. Ýeri gelende aýtsak, gazanylýan bu üstünlikler barada ýaşlaryň arasynda hem yzygiderli wagyz-nesihat işleri geçirilýär. Ýakynda Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynda geçirilen “Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň esasy ugurlary” atly maslahatda hem bu barada giňden pikir alşyldy. Çykyşlarda nygtalyşy ýaly, Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşleri ylmy taýdan esaslandyrylyp, oýlanyşykly işlenip düzülen, uzak geljegi nazarlaýan maksatnamalara daýanýar. Şoňa görä-de, anyk netijeler gazanylyp, ösüşli ýol dowam etdirilýär. 

Baýramdurdy TAÝHAROW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň professory.

Söwda ulgamynyň hemmetaraplaýyn ösdürilmegi, döwrebap bazar gurallarynyň giňden ornaşdyrylmagynyň hasabyna onda hususy ulgamyň eýeleýän ornunyň pugtalandyrylmagy Türkmenistanyň durmuş-ykdysady syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Häzirki wagtda bu ugurda amala aşyrylýan işler öz oňyn netijesini berýär. Diňe geçen ýylyň dowamynda Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça söwda dolanyşygynyň ösüş depgininiň 106,6, öndürilen önümleriň 102,6 göterime deň bolmagy hem munuň şeýledigine doly şaýatlyk edýär. Şunda döwletimiziň daşary ýurtlardaky söwda öýleriniň işiniň ilerledilmegine-de möhüm orun degişlidir. 

Söwda öýleri ýurtlaryň arasynda ykdysady gatnaşyklary pugtalandyrmakda, milli haryt nyşanly önümleriň söwdasyny giňeltmekde ähmiýetli orun eýeleýär. Häzirki wagtda daşary ýurtlarda Türkmenistanyň Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrliginiň garamagyna degişli söwda öýleriniň 4-si bolup, şolaryň ikisi Russiýa Federasiýasynda, biri Belarus Respublikasynda, ýene biri Türkiýe Respublikasynda hereket edýär. Dürli ýyllarda döredilen bu söwda öýleriniň esasy maksady Türkmenistanda öndürilýän önümleri daşary ýurtlara çykarmak, harytlarymyzy mahabatlandyrmak, müşderileri türkmen önümleri bilen has ýakyndan tanyşdyrmak, dürli döwletleriň işewürleridir telekeçileri bilen ysnyşykly söwda-ykdysady gatnaşyklary ýola goýmakdan ybaratdyr.  

Ýeri gelende bellesek, ýurdumyzyň söwda öýleriniň ilkinjisi Russiýa Federasiýasynyň Moskwa şäherinde 2010-njy ýylyň aprelinde döredildi. Bu ýerde «Türkmenistanyň söwda öýi» jogapkärçiligi çäklendirilen jemgyýeti döretmek hakyndaky başlangyç Russiýanyň paýtagtynda 2009-njy ýylyň oktýabrynda geçirilen Söwda-ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça türkmen-rus hökümetara toparynyň Teswirnamasynda beýan edildi. «Türkmendaşarysöwda» döwlet kärhanasy (paýy 80 göterim) we «Kerwen» jogapkärçiligi çäklendirilen jemgyýeti (paýy 20 göterim) onuň esaslandyryjylary bolup çykyş edýär. Bu söwda öýüniň üsti bilen Russiýada uly islegden peýdalanýan taýýar we ýarym taýýar dokma önümleri, hususan-da, sütükli çalgyçlar, hammam halatlary, taýýar düşekçe toplumlary, gök we miwe önümleri eksport edilýär. Ol öz işini lomaý söwda görnüşinde alyp barmak bilen, bölek söwdany internet sargytlary esasynda eltip bermek hyzmatyny hem ýola goýdy. Şeýle-de ol häzirki wagtda Russiýanyň çäginde hereket edýän zynjyrlaýyn söwda merkezlerini türkmen harytlary bilen üpjün edýär. 

Russiýa Federasiýasynyň geografik taýdan giň çäkde ýerleşendigi nazara alnyp, ilatyň ýurdumyzda öndürilen önümlere islegini doly kanagatlandyrmak maksady bilen, 2020-nji ýylyň dekabrynda Tatarystan Respublikasynyň Kazan şäherinde ýene bir söwda öýi döredildi. «Türkmen söwda öýi» jogapkärçiligi çäklendirilen jemgyýeti 2021-nji ýylyň mart aýynda işe başlady we Wolga derýasynyň kenaryndaky bu şäherde türkmen harytlarynyň satuwyny amala aşyrýar. 

Belarus Respublikasyndaky «Türkmen-belarus söwda öýi» jogapkärçiligi çäklendirilen jemgyýeti hem Diýarymyzyň daşary ýurtlarda üstünlikli hereket edýän söwda meýdançalarynyň biri bolup, onuň Minsk şäherindäki dükanynda satylýan türkmen harytlary elýeterli bahasy, ekologik taýdan arassalygy bilen tapawutlanýar. Şoňa görä-de, 2010-njy ýylyň oktýabrynda açylan bu söwda öýi şäher ilatynyň arasynda uly meşhurlykdan peýdalanýar. «Türkmenistanda öndürilen» ýazgyly önümleri diňe bir Belarus Respublikasyna eksport etmek bilen çäklenmän, eýsem, olaryň beýleki goňşy ýurtlara-da iberilmeginiň ýola goýulmagy Türkmen-belarus söwda öýüniň işiniň netijeli häsiýete eýediginden habar berýär. Ol, esasan, çig, ýarym taýýar we taýýar dokma harytlarynyň, bakja önümleriniň eksporty bilen meşgullanyp, häzirki wagtda telekeçilerimiz tarapyndan öndürilýän ýokary hilli plastmassa önümlerini hem-de pomidor goýaltmasyny ýerlemek boýunça-da degişli işleri alyp barýar. 

Türkiýe Respublikasynyň Stambul şäheriniň Söwda edarasy tarapyndan 2012-nji ýylyň fewralynda resmi taýdan hasaba alnan we öz işine başlan «Türkmen-türk söwda öýi» jogapkärçiligi çäklendirilen paýdarlar jemgyýeti Türkmenistanyň Prezidentiniň türkmen dokma önümlerini daşary ýurt bazarlarynda araçysyz ýerlemek baradaky tabşyryklaryny ýerine ýetirmek maksady bilen döredildi. Ol häzirki güne çenli Türkiýäniň, Italiýanyň, Ispaniýanyň, Portugaliýanyň, Belgiýanyň, Germaniýanyň, Polşanyň we Bolgariýanyň kompaniýalary bilen ýola goýlan hyzmatdaşlyk esasynda ýurdumyzyň degişli kärhanalary tarapyndan öndürilýän nah ýüplükleriňdir matalaryň, taýýar öý dokmasy harytlarynyň uly möçberini ýerlemek üçin öz bazaryny we müşderilerini gazanyp, üstünlikli hereket edýär. 

«Türkmenistanyň daşary ykdysady işini ösdürmegiň 2020 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny» durmuşa geçirmek maksady bilen, geljekde Ýaponiýada Türkmenistanyň söwda öýüni açmagyň meýilleşdirilýändigini aýtmak gerek. Munuň özi haryt öndürijilerimiziň eksport mümkinçilikleriniň ýokarlandyrylmagyna, daşary söwda işiniň kämilleşdirilmegine, «Türkmenistanda öndürilen» ýazgyly milli önümlerimiziň dünýä bazarlaryndaky bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmaga giň mümkinçilik berýär.  

Saparmyrat ANNANIÝAZOW,

«Türkmendaşarysöwda» döwlet kärhanasynyň söwda öýleriniň işini utgaşdyryş bölüminiň başlygy.

Hormatly Prezidentimiz şu ýylyň 10-njy fewralynda geçiren Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny» we Oba milli maksatnamasyny üstünlikli durmuşa geçirmek maksady bilen, 2023-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasyny tassyklamak hakynda degişli resminama gol çekdi. Şoňa laýyklykda, ýurdumyzda senagat, durmuş we medeni maksatly döwrebap binalarydyr desgalary gurmak boýunça işler dowam etdiriler. Mejlisde döwlet Baştutanymyz gurluşyk materiallary senagatynyň önümçilik binýadyny berkitmek üçin hereket edýän kärhanalarda çykarylýan önümleriň görnüşini giňeltmek, täze kärhanalary gurmak boýunça işleri işjeňleşdirmegiň möhümdigini nygtady.  

Geljekde täze zawoddyr fabrikleriň gurulmagy, şäherleriň, şäherçeleriň, obalaryň döredilmegi, ilatymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň yzygiderli ýokarlandyrylmagy ýurdumyzyň sarp edijileriniň senagat we gurluşyk önümlerine bolan islegleriniň artmagyna getirýär. Şunda täze gurluşyklaryň ýokary hilli gurluşyk serişdeleri bilen üpjün edilmegi, importyň ornuny tutýan önümleri öndürmek, Diýarymyzyň örän baý ýerli çig mal serişdelerini giňden özleşdirmek örän möhüm bolup durýar. Häzirki wagtda ýurdumyzyň gurluşyk senagaty kärhanalary tarapyndan berkligi, seýsmiki durnuklylygy, gowulandyrylan ulanyş häsiýetnamalary bilen tapawutlanýan diwarlyk paneller we armirlenen bloklar, bezeg plitalary, sement, kerpiç, keramzit, magdan däl gurluşyk serişdeleri, metal gurnamalary, ýygnama demir-beton önümleri, plastik we aýna süýümli turbalar öndürilýär. Täze sement zawodlaryny, keramiki-bezeg plitalaryny, sanfaýans önümlerini öndürmek boýunça zawodyň gurluşygy alnyp barylýar. Gurluşyk materiallary senagaty ýurdumyzda güýçli depginde alnyp barylýan gurluşyklary ýerli gurluşyk harytlary bilen üpjün etmäge, bu önümleriň importyny azaltmaga mümkinçilik berýär. 

Türkmenistany geljek otuz ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna laýyklykda, gurluşyk materiallary senagatynyň çig mal üpjünçiligini ýokarlandyrmak we çig mal binýadyny berkitmek maksady bilen, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy geologiýa-gözleg işlerini geçirmegi göz öňünde tutýar. 2022 — 2025-nji ýyllar aralygynda Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy etrabyndaky Gyzylgaýa meýdanynda (6-njy magdan meýdançasy) demir magdanlaryna gözleg işlerini geçirip, çig malyň çaklama serişdeleriniň P1 we C2 derejeler boýunça senagat däl gorlaryny artdyrmak bellenilýär. Russiýa Federasiýasynyň Senagat we söwda ministrliginiň I.P.Bardin adyndaky Merkezi gara metallurgiýa ylmy-barlag institutynyň hünärmenleri 2022-nji ýylda Türkmenistanyň magdanyny seljermek boýunça işi tamamladylar. Şonda ýurduň metallurgiýasyny ösdürmek üçin mümkinçilikleriniň, şeýle-de baý tebigy gorunyň bardygy, Türkmenistanda dag-magdan baýlaşdyryjy zawody gurmagyň geljeginiň ýokarydygy aýdyldy. 

 Şu ýylyň 19-njy ýanwarynda sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde bellenilişi ýaly, alnyp barylýan ylmy-barlag işleriniň netijesinde Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy etrabynda ýerleşýän «Çagyl» ýatagynyň demir magdanlaryny baýlaşdyrmak arkaly zawodlaryň önümçiliginde çig mal hökmünde ulanylýan demir oksidini almak mümkinçiliginiň bardygy anyklanyldy. Şunuň bilen baglylykda, bu ýatagyň demir magdanlarynyň bar bolan goruny tassyklamak, taslamanyň tehniki-ykdysady esaslandyrmasyny işläp düzmek üçin maslahat beriji kompaniýany saýlap almak boýunça halkara bäsleşigi geçirmek meýilleşdirilýär. 

 Alnyp barylýan ähli gurluşyklarda sement esasy gurluşyk serişdesi bolup hyzmat edýär. Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň alymlary «Türkmensenagat» agentliginiň we «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasynyň hünärmenleri bilen bilelikde Tüwergyr dag-magdan sebitiniň tebigy serişdeleriniň mümkinçiliklerini öwrenip, Çagyl käninden düzüminde demir bolan çig maly gazyp almagy ýola goýmaga ýardam etdiler. Ýerli çig mal bolan demir oksidi daşary ýurtlardan getirilýän çig malyň ornuny tutdy. Demir oksidi E 172 asfalt, mozaika beton kerpiçlerini, ýodalary, bezeg plitalaryny, çerepisa we emeli mermer ýaly gurluşyk materiallaryny reňklemekde ulanylýar. Demir oksidi gurluşyk senagatynda lak-reňk materiallarynyň, reňkli aýnanyň, poslama garşy materiallaryň pigmenti hasap edilýär. Demir poladyň we çoýnuň esasy düzüm bölekleri bolup durýar.  

Geljekde ýerli serişdeleriň senagat taýdan işjeň özleşdirilmegi hem-de täze önümçilikleriň ýola goýulmagy ýurdumyzda alnyp barylýan dürli maksatly desgalaryň gurluşygynyň depginini ýokarlandyrmak bilen çäklenmän, eýsem, ýokary hilli önümleriň daşary ýurtlara iberilmegini ýola goýmaga hem mümkinçilik berer. Munuň özi gurluşyk pudagynyň okgunly ösmegine, täze iş orunlarynyň döremegine, milli ykdysadyýetimiziň kuwwatynyň has-da pugtalanmagyna goşant bolar. 

Maýa KELOWA,

Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň uly mugallymy.