Dana halkymyz nesil terbiýesine hemişe iňňän uly üns berip, bu mesele dogrusynda yzygiderli aladalanypdyr. “Çaga eziz, edebi ondanam eziz” diýen pähime uýan ata-babalarymyzyň nesil terbiýesi hakyndaky aladasy hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen döwlet syýasatynyň möhüm ugurlarynyň birine öwrüldi. Ýaş nesliň bilim-terbiýesine örän uly ähmiýet berilmegi tötänden däldir. Çünki, bagtyýar ertirimiziň aladasy şu günden başlanýar. 

Ajap eýýamymyzyň beýleki ýyllarynda bolşy ýaly, Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylymyzda-da ösüp gelýän nesle durnukly bilim, döwrebap terbiýe bermekde uly işler amala aşyrylýar. Bilim ulgamynda durmuşa geçirilýän düýpli özgertmeler ýaş nesle bilim-terbiýe bermegiň hilini dünýä ülňüleriniň derejesine ýetirilmeginde örän uly ähmiýete eýe boldy. Şol özgertmeler Garaşsyz, Bitarap döwletimiziň ylym-bilim edaralarynyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň döwrebaplaşdyrylmagyna mümkinçilik berdi. Bilim ulgamynyň sanlylaşdyrylmagynda bitirilen we bitirilýän işler giňden ýaýbaňlandyryldy. Kämil ulgamyň ornaşdyrylmagy ýaş nesle bilim we terbiýe bermekde has ýokary netijeleriň gazanylmagyna giň ýol açdy. Bilim işgärleriniň iş we durmuş şertleriniň gowulandyrylmagy olaryň şahsy jogapkärçiliklerini ýokarlandyrdy. 

Mälim bolşy ýaly, islendik özgertmäniň ýokary netijesi döwrebap kanunçylyga bagly bolup durýar. Şonuň üçinem ýurdumyzyň ylym-bilim ulgamynyň kanunçylyk-hukuk binýady özgerýän döwrümiziň talaplaryna laýyklykda kämilleşdirildi. Soňky ýyllarda döwlet Baştutanymyzyň taýsyz tagallalary bilen täze mekdepleriň, çagalar baglarynyň döwrebap binalary gurlup, ulanmaga berilýär. Şol bilim edaralarynda bolsa, ösüp gelýän nesle bilim-terbiýe bermekde has ýokary netijeler gazanylýar. Şu tagallalaryň hemmesi hormatly Prezidentimiziň abadan ertirimiziň ylymly-bilimli, giň gözýetimli, zähmetsöýer, halal, ruhubelent ýaşlaryny kemala getirmäge gönükdirilendir. Şeýle bähbitli alada goşantly bolmagyň bilim işgärleri üçin şahsy jogapkärçiligem ýokary welin, guwançly taraplary tutanýerli zähmete ruhlandyrýar. 

Arkadagly Serdarymyzyň parasatly ýolbaşçylygynda ata Watanymyzyň bagtyýar geljegimize tarap gadamlary barha batlanýar. Şeýle aýdyň ýolumyzda türkmen iline Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda--da uly üstünlikleriň hemrasy bolýandygy täze sepgitlere ruhlandyrýar. 

 Döwran HAPBAÝEW. 

 Wekilbazar etrabyndaky 23-nji orta mekdebiň müdiri, Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty.

Türkmenbaşy şäherindäki Halkara deňiz porty Aziýa hem-de Ýewropa ýurtlarynyň arasyndaky ykdysady we söwda hyzmatdaşlygyny hil taýdan täze derejä çykarmaga uly goşant goşýar. Bu deňiz portunyň milli ykdysadyýetimiziň, şeýle-de tutuş sebitiň ösüşinde eýeleýän orny möhüm ähmiýete eýedir. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe deňiz we derýa ulgamy hem düýpli ösüşleri başdan geçirýär. Şunda «Türkmendeňizderýaýollary» agentliginiň «Balkan» gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetinde bitirilýän işler has-da buýsandyryjydyr. Häzir bu zawodyň hyzmatlaryna daşary ýurtlarda hem uly gyzyklanma bildirilýär.  

Ulag pudagyny döwrebaplaşdyrmak hem-de oňa öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrmak ata Watanymyzy durmuş-ykdysady we ylmy-tehniki taýdan ösdürmekde derwaýys wezipeleriň biri hasaplanýar. Bu ugurda «Türkmendeňizderýaýollary» agentliginiň tabynlygyndaky edara-kärhanalarda, şeýle hem «Deňiz söwda floty» ýapyk görnüşli, «Balkan» gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetleriniň düzümlerinde alnyp barylýan işler özüniň giň gerimi bilen tapawutlanýar. 

Gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody ýylda 10 müň tonna polady işläp, 4 — 6 gämini gurmaga niýetlenendir. Mundan başga-da, bu ýerde 2 müň tonna polady işlemek arkaly, ortaça, 20 — 30 sany kiçi we orta göwrümli gämileriň abatlaýyş we bejeriş işlerini ýerine ýetirmäge doly mümkinçilik bar. Döwrebap tehnologiýalar ornaşdyrylan zawodda gämi dizaýny, taslama dolandyrylyşy, üpjünçilik, bejeriş, önümçilik, tehniki hyzmat ediş, hil we zähmet howpsuzlygy, bug gazanlary hem-de kompressorlar bilen bagly işler utgaşykly alnyp barylýar. Dürli görnüşli gämileri, nebit tankerlerini, deňiz platformalaryny, tirkeg gämilerini, katerleri, şeýle hem halk hojalygynyň senagat pudaklary üçin demirden dürli gurluşlary, taýýar önümleri, enjamlary, gurallary ýasamak, göwrümli demir listlerini işlemek, olary posdan arassalamak, ýylmamak we reňklemek, dürli senagat pudaklarynda, ýyladyşhanalarda giňden peýdalanylýan radiatorlary taýýarlamak hem-de ýurdumyzyň suw howdanlarynyň göwrümini giňeltmekde, iri akabalaryň suw geçirijiligini ýokarlandyrmakda ulanylýan dürli kysymly läbik sorujylar babatdaky işler berjaý edilýär. Munuň üçin bu ýerde zähmet çekýän hünärmenler ähli zerur şertler bilen üpjün edilipdir. Şeýle bolansoň ýerine ýetirilýän işler halkara hil ülňülerine hem laýyk gelýär.  

Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna gelýän konteýnerleri buýrujylaryň sargytlary esasynda abatlamak, kebşirlemek, reňklemek, deňiz giňişliginde ýük daşaýan, ýolagçy gatnadýan, beýleki işlerde ulanylýan gämileri we ýüzüji serişdeleri tehniki taýdan gözden geçirmek işleri-de üstünlikli alnyp barylýar. Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň başyndan bäri «Deňiz söwda floty» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň «Çarlak», «Almaz» ýolagçy gämilerinde, nebit önümlerini daşaýan «Kenar» gämisinde, Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň «Aýdak» tirkeg gämisinde, «Nurly tolkun» hususy kärhanasynyň «Nurana» ýolagçy hem-de «Blue Marine» daşary ýurt kompaniýasynyň «Topaz Glory» tirkeg gämisinde ýeňil abatlaýyş işleri geçirilip, sargytlar öz wagtynda we ýokary hilli ýerine ýetirildi. 

Degişli ugurlarda bilim alýan talyplaryň zawodyň abatlaýyş, bejeriş bölümlerinde okuw-önümçilik tejribeliklerini geçmegi hem oňat ýola goýlupdyr. Bu bolsa ýaş nesliň döwrebap bilim almagy we zähmet çekmegi babatda edilýän tagallalaryň guwandyryjy netijesidir.  

Hojaberdi BAÝRAMOW

Lebap welaýat Azyk önümçilik birleşiginde pagta çigidini gaýtadan işlemegiň hasabyna alynýan azyk we hojalyk önümleriniň mukdary barha artýar. Muny önümçilik birleşiginde şu ýylyň başyndan bäri edilen işler hem aýdyň görkezýär. 

Birleşikde Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň başyndan bäri 25 müň tonna golaý çigit gaýtadan işlenilip, arassalanylmadyk pagta ýagynyň 3950 tonnasy öndürildi. Şeýle hem birleşige degişli kärhanada sarunyň 9850 tonna golaýy, harpygyň 6600 tonnadan gowragy, arassalanan pagta ýagynyň 3200 tonna golaýy öndürilip, alyjylara ýetirildi. Önümçilik birleşiginde eýýäm onlarça ýyl bäri hojalyk sabynynyň önümçiligi hem üstünlikli alnyp barylýar. Şu ýylyň geçen döwründe bu önümiň 78 tonnasy öndürildi. Sabyn welaýatyň çäginden daşgary, ýurdumyzyň beýleki sebitlerindäki söwda nokatlaryna hem iberilýär. 

Umuman, welaýat Azyk önümçilik birleşiginde edilen işiň manat hasabyndaky möçberi 37,5 million manada golaýlady. Şunda girdejiniň agramly böleginiň arassalanan pagta ýagynyň önümçiliginden gelýändigini nygtamak gerek. Gazanylýan zähmet ýeňişleri birleşigiň işgärleriniň agzybir zähmetiniň miwesi bolup, Kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasy tarapyndan olary höweslendirmek, durmuş taýdan goldamak işleri hem yzygiderli alnyp barylýar. Işgärlerimiziň arasynda göreldeli zähmeti bilen döwlet sylaglaryna mynasyp bolanlary hem bar. Önümçilik birleşiginiň işgärleri döredilýän döwrebap zähmet we ýaşaýyş şertleri üçin Gahryman Arkadagymyza, Arkadagly Serdarymyza tüýs ýürekden hoşallyk bildirýärler. 

Jennet ALTYÝEWA,

Lebap welaýatynyň Azyk önümçilik birleşiginiň Kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasynyň başlygy.

Bilşimiz ýaly, ýakynda türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyza  Saud Arabystany Patyşalygyna sapary wagtynda Yslam ösüş bankynyň prezidenti Ahmad Mohammad Ali Al-Madani tarapyndan «Yslam ösüş banky we doktor Ahmad Mohammad Ali. Institutyň taryhy we onuň prezidentiniň ýoly» atly kitabyň sowgat berilmegi ýurdumyzyň ykdysady durmuşynda uly ähmiýete eýe boldy. Şoňa görä-de, 6-njy iýulda Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynda bu kitabyň tanyşdyrylyş dabarasy geçirildi. 

Gahryman Arkadagymyza ýokarda ady agzalan kitabyň gowşurylmagy ýurdumyzyň syýasy durnuklylygyna, ykdysady mümkinçilikleriniň ösüşine, Türkmenistanyň Yslam ösüş banky bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygynyň şanyna berlen sowgat boldy. Kitap bu halkara düzümiň taryhyna, şu gününe we onuň ýerine ýetirýän işine bagyşlanandyr. Neşirde banka agza ýurtlar, şol sanda Türkmenistan bilen bagly alnyp barylýan hyzmatdaşlyk, ýurdumyzyň ykdysady ösüşlerini özünde jemleýän maglumatlar beýan edilýär. 

Aslynda, Türkmenistanyň Yslam ösüş banky bilen hyzmatdaşlygy netijeli häsiýete eýedir. Biziň ýurdumyz 1994-nji ýyldan bäri onuň agzasydyr. Ýeri gelende bellesek, 2009-njy ýylda Aşgabatda Yslam ösüş bankynyň Dolandyryjylar geňeşiniň 34-nji duşuşygy geçirildi. Geçen ýyllaryň dowamynda bu bank tarapyndan ýurdumyzda dürli ugurlardaky taslamalaryň 26-sy maliýeleşdirildi. Şol taslamalar ýurdumyzyň durnukly durmuş-ykdysady ösüşi üçin uly ähmiýete eýe bolup, olar lukmançylyk we saglygy goraýyş, suw hojalygy, demir we derýa ýollary, telekommunikasiýalar, gaz geçiriji düzümler ýaly ugurlary öz içine alýar. 

Giň möçberli maýa goýum taslamalarynyň durmuşa geçirilmegine gatnaşmagyň mümkinçilikleri barada anyk maglumatlara ýüzlensek, bu iri maliýe düzümi bilen hyzmatdaşlygyň çäklerinde S.A.Nyýazow adyndaky Bejeriş-maslahat beriş merkezini tehniki taýdan enjamlaşdyrmak, nebit tankeriniň gurluşygy, Aşgabat şäherinde we Daşoguz welaýatynda anyklaýyş merkezlerini gurmak, optiki süýüm aragatnaşyk çylgymynyň gurluşygy, «Arçman» we «Ýyly suw» şypahanalarynda gidroterapewtik merkezleriň gurluşygy, «Mollagarada» 600 orunlyk palçyk bilen bejeriş merkeziniň, infuzion ergini öndürýän zawodyň gurulmagy, Gyzylgaýa — Bereket — Etrek demir ýolunyň gurluşygy, «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynyň taslamalaryny maliýeleşdirmek ýaly işleri aýratyn agzamak bolar.  

Häzirki wagtda Yslam ösüş banky bilen hyzmatdaşlygyň çäklerinde internet we telekommunikasiýa ulgamlaryny ösdürmek, Türkmenbaşy şäherindäki «Balkan» gämi abatlaýyş kärhanasynda iki sany deňiz gämisini gurmak boýunça amala aşyrylýan taslamalary bellemek gerek. Şeýle-de bu iri halkara maliýe guramasy tarapyndan Balkanabat, Türkmenabat, Mary şäherlerinde guruljak onkologiýa merkezleriniň we Türkmenabat şäherinde fosfat dökünlerini öndürýän zawodyň gurluşygy maliýeleşdiriler. 

Belläp geçsek, Milli Liderimiz şu ýylyň 30-njy iýunynda haj parzyny berjaý etmek üçin Saud Arabystany Patyşalygynyň Mekge şäherine amala aşyran sapary wagtynda Yslam ösüş bankynyň prezidenti Ahmad Mohammad Ali Al-Madani bilen duşuşdy. Duşuşykda ýurdumyzyň Yslam ösüş banky bilen gatnaşyklarynyň häzirki ýagdaýy we ony ösdürmegiň geljekki ugurlary ara alnyp maslahatlaşyldy. Hyzmatdaşlygyň giň mümkinçilikleri barada pikir alyşmalaryň dowamynda doktor Ahmad Mohammad Ali Türkmenistandaky taslamalara gatnaşmagyň öz ýolbaşçylyk edýän düzümi üçin uly hormatdygyny belläp, bu ugurda bar bolan mümkinçilikleri öwrenmegiň wajypdygyna ünsi çekdi. Bu duşuşyk netijeli gatnaşyklaryň has-da berkidilýändiginiň nobatdaky subutnamasy boldy. 

Şeýlelikde, hormatly Arkadagymyza gowşurylan «Yslam ösüş banky we doktor Ahmad Mohammad Ali. Institutyň taryhy we onuň prezidentiniň ýoly» atly kitap Yslam ösüş bankynyň ýurdumyz bilen bagly alyp barýan hyzmatdaşlygyny beýan etmek bilen, geljekki halkaraçy hünärmenleri taýýarlamakda kämil nazaryýete we tejribä daýanýan gymmatly eser hökmünde hyzmat eder. 

Mährijemal MÄMEDOWA,

Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň halkara ykdysady gatnaşyklary kafedrasynyň uly mugallymy.

Diýarymyzyň ykdysadyýetiniň kuwwatlanmagynda içerki we daşarky bazarlara çykarylýan nebitdir gazdan başga-da, senagatyň köp pudaklarynyň binýady bolup hyzmat edýän beýleki tebigy baýlyklarymyzyň ähmiýeti hem juda uludyr. Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy etrabyndaky «Guwlyduz» kärhanasynda çykarylýan nahar we tehniki duzlar hem Watanymyzyň esasy tebigy baýlyklarynyň biridir. Ýurduň himiýa pudagynyň öňdebaryjy kärhanasynda Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň geçen birinji ýarymynda jemi gazylyp alnan duzuň umumy mukdary 49,2 müň tonna golaýlady. Bu görkeziji şu ýylyň ýanwar — iýun aýlary üçin bellenilen meýilnamanyň 105 göterime barabar berjaý edilendigini aňladýar. 

Ýeri gelende aýtsak, çig mal gorlarynyň mukdary 40 million tonnadan geçýän «Guwlyduz» kärhanasynda nahar duzy ýokary hil ülňülerine laýyklykda ýodlaşdyrylýar. Ol sebitde ilkinji, tutuş dünýäde bolsa dördünji bolup ýola goýuldy. Munuň özi Diýarymyzda raýatlarymyzyň saglygy baradaky aladanyň ähli zatdan ileri tutulýandygyndan, bu derwaýys işiň dünýä nusgalyk derejede ýerine ýetirilýändiginden habar berýär. 

Öz işine ussat ýüzlerçe hünärmeniň öndürijilikli zähmet çekýän kärhanasynyň ykdysady we maddy-tehniki binýadynyň yzygiderli pugtalandyrylmagy balkanly duzçularyň gazanýan üstünliklerinde esasy orny eýeleýär. Olaryň geçen alty aýda bu mukaddes önümi ýörite gaplara gaplamak baradaky tabşyryga 137,7 göterim amal etmekleri-de muňa aýdyň subutnamadyr. Bu ýerde önümçiligiň ähli ugurlary babatda, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, ýokary ösüşleriň gazanylandygyny hem aýratyn nygtamak gerek.

Ösüşli  pudagyň gadamlary 

 Hormatly Prezidentimiziň ýöredýän parasatly içeri we daşary syýasaty Garaşsyz, baky Bitarap döwletimiziň durmuş-ykdysady taýdan çalt depginlerde ösdürilmegine itergi berýär. Ýurdumyzyň milli ykdysadyýetine kämil tehnologiýaly önümçilik kuwwatlyklarynyň, sanly ykdysadyýetiň giňden ornaşdyrylmagy ýokary netijeleriň gazanylmagyna ýol açýar. Garaşsyzlyk ýyllary döredilen dokma senagaty ýurdumyzyň halk hojalygynyň öňdebaryjy pudaklarynyň birine öwrülip, bu pudagyň ösüşli ýoly uly ýeňişlere beslenýär. 

Garaşsyz döwletimiziň dokma senagatynyň dürli önümçilikli kärhanalarynda bitirilýän tutumly işleriň bady artýar. Bu pudak dogrusynda gürrüň açylanda aýratyn nygtamaly zadyň biri, güneşli Diýarymyzda öndürilýän gymmatly çig mal bolan pagta hasylyndan bäsleşige ukyply dürli taýýar önümleriň öndürilýänligidir. Elbetde, pagta hasylyndan taýýar önüm kemala gelýänçä çylşyrymly önümçilik talap edilýär. Mysal üçin, pagta arassalaýjy kärhanalarda pagta gaýtadan işlenilip, süýüm alynýar. Soňra kämil tehnologiýaly egirme fabriklerinde pagta süýümi gaýtadan işlenilýär hem-de ýüplük alynýar. Egirme fabriklerinde pagta süýüminden dünýä ülňülerine laýyk gelýän ýüplükleriň birnäçe görnüşleri öndürilýär. Şeýlelikde, ýurdumyzyň çar künjeginde, şol sanda biziň welaýatymyzda-da hereket edýän dokma fabriklerinde ýokary hilli dokma önümleriniň ençeme görnüşleri öndürilýär. Şol taýýar önümlere isleg bolsa, içerki bazarda-da uly bolup, daşary bazarlara-da isleg barha ýokarlanýar. Munuň özi ata Watanymyzyň ykdysady ösüşinde aýgytly ädimdir. 

Ýokarda ýatlanan önümçilik yzygiderliliginiň gözbaşynda bolsa, pagta arassalaýjy kärhanalaryň işçileriniň döredijilikli zähmeti durýar. Bu hakykata pagta arassalaýjy kärhanamyzda bitirilýän işleriň mysalynda-da göz ýetirmek bolýar. Kärhanamyzyň önümçilik kuwwatlyklaryndan netijeli peýdalanmagy başarýan zähmetsöýer hünärmenlerimizdir işçilerimiz bu ýere tabşyrylýan “ak altyny” gaýtadan işlemegiň hötdesinden abraý bilen gelmegi başarýarlar. Kärhanamyzda öndürilýän süýümiň hiliniň ýokary bolmagy ugrunda ähli tagallalar edilýär. Kärhanamyzyň zähmetsöýer adamlary bellenilen tabşyryklary artygy bilen berjaý edip, gowy netijeleri gazanýarlar. 

Türkmen halky Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylyny uly üstünliklere beslemegi maksat edinýär. Döredijilikli zähmetiň netijesinde bolsa, asylly maksatlarymyz myrat bolýar. 

 Kerwen ZYRRYÝEW. 

 Garagum pagta arassalaýjy kärhanasynyň tehniki howpsuzlyk we zähmeti goramak boýunça baş hünärmeni, Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty. 

 Ýeňişli  sepgitlere tarap 

Galkynyşly döwrümiziň Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda-da ýurdumyzy ykdysady-durmuş taýdan ösdürmekde bitirilýän tutumly işleriň bady artýar. Şeýle tagallalar diňe bir ýurdumyzyň ykdysady ösüşine düýpli itergi bermek bilen çäklenmän, eýsem, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlanmagyna-da ýardam edýär. Şeýle bähbitli işlere telekeçilerimiziň saldamly goşantlaryny ýatlamak guwanjyňa guwanç goşýar. Hormatly Prezidentimiziň goldaw-ýardamyna daýanýan welaýatymyzyň telekeçileriniň il-gün bähbitli tagallalaram gowy netijesini berýär. 

Hususyýetçilerimiziň ýadawsyz yhlas-tagallalary bilen Garaşsyz döwletimizde harytlaryň we önümleriň bolçulygyny döretmekde ýokary netijeler gazanylýar. Ýokary hilli önümleriň we harytlaryň bolçulygy il-günümiziň bolelin ýaşaýşyna oňyn täsirini ýetirýär. Guwandyrýan ýerem, dürli önümleri we harytlary öndürýän, gurluşyk-gurnama işlerini alyp barýan telekeçilerimiziň sanynyň ýylsaýyn artýandygydyr. Telekeçilerimiziň hususy işleriniň göwrümini barha giňeltmekleri täze-täze iş orunlarynyň döredilmegine mümkinçilik berýär. Bu bähbitli ýagdaýyň il-günümiz üçin juda derwaýysdygyny nygtap oturmagyň zerurlygy ýok bolsa gerek. Şanly ýylymyzda bitirilýän döwlet ähmiýetli, il-gün bähbitli işleriň ýol alýandygy ýeňişli sepgitlere ruhlandyrýar. 

 Myratgeldi ANNAÖWEZOW. 

 TSTP-niň welaýat komitetiniň başlygynyň orunbasary. 

 Durmuşymyzyň ygtybarly  goragy 

Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda belent sepgitlere ýetilýär. Bu ösüşler diňe bir öňde goýlan maksatlara ýetmäge badalga bolman, eýsem, halkyň hal-ýagdaýynyň gowulanýandygyny hem-de durmuş derejesiniň ýokarlanýandygyny aňladýar. Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň milli maksatnamalaryny ýerine ýetirmekde ýurdumyzda ätiýaçlandyryş bazaryny ösdürmek, döwletiň maýa goýum mümkinçiligini ýokarlandyrmak hem-de hususy eýeçiligiň ýuridik we fiziki şahslaryň bähbitleriniň ätiýaçlandyryş goragyny kepillendirmek maksadynda, Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy töwekgelçiligiň dürli görnüşinden ätiýaçlandyryşa kabul edýän kämil gurama öwrülmek bilen, hyzmatlaryň görnüşlerini barha giňeldýär we ýurdumyzyň ösüşlerine mynasyp goşandyny goşýar. 

Guramamyzda sanly tehnologiýalaryň giňden peýdalanylmagy ätiýaçlandyryş guramasynyň işini kämilleşdirmäge, bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär. Bu ulgamyň işe girizilmegi merkezi edaranyň beýleki ätiýaçlandyryş guramalary bilen sanly ulgam arkaly işlemäge, ýagny, maglumatlaryň alyş-çalşygyny wagt ýitirmezden, şol bir wagtda amala aşyrmaga, ätiýaçlandyryş guramasynyň işgärleriniň işini ýeňilleşdirmäge we müşderilere edilýän hyzmaty gysga wagtda amala aşyrmaga ýardam berýär. 

Goý, halkyny ýagty menzillere atarýan Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli alyp barýan işleri rowaç alsyn! 

 Aýşat AKMYRADOWA. 

 Ýolöten etrap döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň hünärmeni.

Ykdysadyýetiň pudaklaryny döwrebaplaşdyrmakda, täze önümçilikleri döretmekde, telekeçiligi ösdürmekde maýa goýumlara uly orun degişlidir. 30-njy iýunda Arkadag şäheriniň «Märkaw» myhmanhanasynda geçirilen «Akylly» şäher Arkadag» atly halkara maýa goýum forumy hem daşary ýurtly maýadarlar, işewürler, maliýe-bank düzümleri bilen hyzmatdaşlygy ösdürmekde täze mümkinçilikleri açdy. Oňa dürli ýurtlaryň kompaniýalarynyň, halkara guramalaryňdyr banklaryň wekilleri gatnaşdy. Ýurdumyza ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, banklaryň, Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň ýolbaşçylary wekilçilik etdi. 

Halkara işewürlik çäresine bagyşlanylyp, «Märkaw» myhmanhanasynyň eýwanynda ýurdumyzyň dokma senagatynyň önümleriniň, gelin-gyzlarymyzyň dokan halylarynyň hem-de senagatçylaryň we telekeçileriň öndürýän harytlarynyň sergisi guraldy. Forumyň myhmanlary önümler bilen içgin tanşyp, olara ýokary baha berdiler. 

Hormatly Prezidentimiziň halkara maýa goýum forumyna gatnaşyjylara iberen Gutlagynyň okalmagy bilen açylan işewürlik çäresiniň umumy mejlisinde durnukly ösüşiň geljegi we şäherlerde täze tehnologiýalaryň peýdalanylmagy, Türkmenistanyň maýa goýum mümkinçilikleri, «akylly» şäherleriň sanly infrastrukturasy hem-de innowasion tehnologiýalar bilen baglanyşykly wezipeler ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Myhmanlar häzirki döwürde ýurdumyzyň ösüşiniň umumy ykdysady görkezijileri hem-de onuň maýa goýum strategiýasy, hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda döwletimiziň senagat-innowasiýa taýdan ösüşine, önümçilik ulgamyna ylmy-tehniki işläp taýýarlamalaryň we iň täze tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna, sanly ykdysadyýete geçilmegine gönükdirilen özgertmeler bilen tanyşdyryldy. Watanymyzyň geografiýa taýdan amatly ýerde ýerleşmegi, depginli ykdysady ösüşi, tebigy baýlyklarynyň gorlary, hormatly Prezidentimiziň durmuşa geçirýän ykdysady strategiýasy daşary ýurt kompaniýalarynyň uly möçberli maýa goýumlarynyň çekilmegine ýardam berýän esasy şertleriň hatarynda görkezildi. 

Forumyň myhmanlary Arkadag şäheriniň mümkinçiliklerine ýokary baha berip, onuň taslamasynda durnukly şäher ösüşiniň durmuş ugurlarynyň, şol sanda köpdürlülik we medeni miras, saglyk we abadançylyk, howpsuzlyk we goraglylyk, bilim we tutuş ömrüň dowamynda öwrenmek ýaly ýörelgeleriň göz öňünde tutulandygyna aýratyn üns çekdiler. Olar Arkadag şäheriniň açylyş dabarasyna hem-de şunuň ýaly abraýly halkara foruma gatnaşmaga döredilen mümkinçilik üçin hormatly Prezidentimize hoşallyklaryny beýan edip, milli ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda amatly maýa goýum kuwwatyna eýe bolan ýurdumyz bilen hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmäge taýýardyklaryny nygtadylar. 

Halkara maýa goýum forumynyň ahyrynda ýurdumyzyň senagatçylary we telekeçileri bilen daşary ýurtly işewürleriň arasynda resminamalaryň toplumyna gol çekildi. Şolaryň hatarynda eksport-import amallary, hyzmatlar ulgamynda hyzmatdaşlyk boýunça şertnamalar we beýlekiler bar. 

Forumyň dowam edýän pursatlarynda habarçymyz oňa gatnaşýan ýerli we daşary ýurtly işewürler bilen söhbetdeş bolup, olaryň Arkadag şäheri we halkara forum baradaky pikirlerini ýazga geçirdi. 

 Martsin BOGUŞ,
«BS Global GmbH» kompaniýasynyň (Awstriýa Respublikasy) ýerine ýetiriji direktory: 

 — Et-süýt önümlerini gaýtadan işlemäge niýetlenen tehnologiýalaryň üpjünçiligi hem-de azyk senagaty kärhanalaryny gurmak babatda baý tejribesi bolan kompaniýamyz Türkmenistan bilen 2010-njy ýyldan bäri hyzmatdaşlyk edip gelýär.  

Biz Türkmenistanda azyk senagatyna degişli kärhanalaryň birnäçesiniň taslamasyny amala aşyrdyk. Ýokary hilli, ekologiýa taýdan arassa azyk önümleri adamlaryň saglygy we abadançylygy üçin örän möhümdir. Türkmenistanyň hormatly Prezidenti hem bu meselä uly ähmiýet berýär. Arkadag şäheriniň ikinji tapgyrynda köp sanly önümçilik kärhanalarynyň gurulmagy bilelikdäki maýa goýum taslamalaryny amala aşyrmakda we özara bähbitli hyzmatdaşlygy has-da ösdürmekde täze mümkinçilikleri açýar. 

 * * * 

 Mehmet Fatih KYLYÇ,
«Exagon Global» kompaniýasynyň (Niderlandlar Patyşalygy) direktory: 

— Biziň kompaniýamyz kiberhowpsuzlyk, sanly bank hyzmatlary, «akylly» şäher ulgamlary bilen baglanyşykly taslamalary amala aşyrýar. Häzire çenli dünýäniň 35 ýurdunda şäherleri sanlylaşdyrmak boýunça taslamalary ýerine ýetirdik. Birnäçe günden bäri Türkmenistanda myhmançylykda. Arkadag şäheriniň açylyş dabarasy diýseň ýokary derejede geçdi. Türkmenistanda öndürilýän önümler bilen ýakyndan tanyşdyk.  

 Biz geljekde Merkezi Aziýa ýurtlarynyň, şol sanda Türkmenistanyň önümlerini Ýewropa we Amerika yklymlarynyň alyjylaryna ýetirmek üçin «eBay», «Amazon» ýaly onlaýn platformany döretmegi meýilleşdirýäris. Türkmenistan ýaly ajaýyp ýurduň ösüşine goşant goşmak, doganlyk halkyň bagtyýarlygyny paýlaşmak biziň üçin uly hormatdyr. 

 * * * 

 Mehmet Fatih KYLYÇ,
«Exagon Global» kompaniýasynyň (Niderlandlar Patyşalygy) direktory: 

— Arkadag şäheri gözelligi we innowasion çözgütleri bilen haýran galdyrýar. Bu ýerde geçirilýän halkara maýa goýum forumy bolsa dürli ýurtlaryň işewürleriniň arasynda hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek üçin oňaýly meýdança bolup hyzmat eder. Oba hojalygynda iş alyp barýan kompaniýamyz Türkmenistan bilen bäş ýyl bäri hyzmatdaşlyk edip gelýär. Türkmenistanyň döwrebap ýyladyşhanalarynda oba hojalyk önümlerini ösdürip ýetişdirmekde uly öňegidişlik gazanandygyny bellemeli. Şeýle döwrebap ýyladyşhanalar sebitiň beýleki ýurtlarynda örän az.  

 Türkmen ýyladyşhanalarynda ýetişdirilen pomidorlar Gazagystanyň we Gyrgyzystanyň bazarlarynda uly islegden peýdalanýar. Biz geljekde türkmen oba hojalyk ekinlerini has köp möçberde satyn almagy maksat edinýäris. 

 * * * 

 Meretmuhammet TÄÇMUHAMMEDOW,
«Aýbölek» mebel fabriginiň baş direktory: 

— Hormatly Prezidentimiziň we Gahryman Arkadagymyzyň yhlasyndan kemala gelen ajaýyp şäherde guralan halkara forum türkmen telekeçilerine täze gözýetimlere ýol açýar. Dünýäniň çar ýanyndan gelen işewürler bilelikdäki taslamalary amala aşyrmak boýunça anyk teklipleri öňe sürdüler.  

 Meselem, hytaýly işewürler Hazar deňzinde we duzlulyk derejesi ýokary bolan köllerde dünýäde uly islegden peýdalanýan deňiz önümlerini ösdürip ýetişdirmek bilen baglanyşykly taslamany hödürlediler.  

Ýeri gelende «Aýbölek» mebel fabriginiň täze önümçilik toplumyny Arkadag şäheriniň ikinji tapgyrynyň çäklerinde gurmagy meýilleşdirýändigimizi hem buýsanç bilen belläsim gelýär. Türkmen telekeçilerine uly mümkinçilikleri döredýän hormatly Prezidentimize we halkymyzyň Milli Lideri, Gahryman Arkadagymyza tüýs ýürekden alkyş aýdýarys. 

 * * * 

 Jalaý JALAÝEW,
«Türkmen senagat» hojalyk jemgyýetiniň bölüm müdiri: 

— Ajaýyp zamanamyzyň ösüşleriniň nyşany hökmünde ady dünýä dolan Arkadag şäherinde iri halkara maýa goýum forumynyň guralmagy bizi diýseň begendirdi.  

 Gurluşyk-gurnama işlerinde peýdalanylýan dürli görnüşli ýokary hilli turbalary, ekerançylykda ähmiýeti barha artýan damjalaýyn suwaryş ulgamlaryny öndürýän «Türkmen senagat» hojalyk jemgyýeti üçin halkara forum ýerli we daşary ýurtly kompaniýalar bilen tejribe alyşmak, hyzmatdaşlygy giňeltmek üçin ajaýyp mümkinçilikdir.  

Şeýle işewürlik çäreleri biz — ýaşlar üçin tejribe toplamak we kämilleşmek üçin ajaýyp pursatdyr. Ýurdumyzda hususy işewürligi ösdürmek üçin uly ýeňillikleri, giň şertleri döredýän Arkadagly Serdarymyzyň we Gahryman Arkadagymyzyň janlary sag, ömürleri uzak, il-ýurt bähbitli işleri rowaç bolsun! 

Ýazga geçiren Ahmet GELDIÝEW,

«Watan».

Bank ulgamynyň depginli ösüşi islendik ýurtda-da ykdysady ösüşiň esasy şerti bolup durýar. «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» hem-de «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna» laýyklykda, ýurdumyzda bank işjeňligi yzygiderli ýokarlanýar. Ulgama sanly tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar.

Döwlet Baştutanymyz sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyndan gelip çykýan wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilýändigini belläp, bu ugurda alnyp barylýan işleriň bank ulgamynyň işini kämilleşdirmekde möhüm ähmiýete eýedigine ünsi çekýär we bu babatda ýerine ýetirilýän işleri üstünlikli dowam etdirmegi degişli ýolbaşçylara tabşyrýar.

Pul dolanyşygynyň netijeliligini has-da kämilleşdirmek üçin bank ulgamynda dünýäniň öňdebaryjy tilsimatlaryna esaslanýan nagt däl hasaplaşyklary ýaýbaňlandyrmak boýunça degişli işler geçirilýär. Ýurdumyzyň banklary tarapyndan iri söwda merkezlerinde hem-de ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň binalarynda bankomatlar, töleg terminallary oturdylýar. Zähmet haklaryny bank kartlary arkaly bermek tejribesi netijeli durmuşa ornaşdyrylýar. Durnukly sanly bank ulgamynyň emele gelmeginiň we dolandyryşyň kem-kemden elektron görnüşe geçmeginiň möhüm şerti hasaplanýan bank kartlary esasy töleg guraly hökmünde köpçülikleýin ulanylýar. 2023-nji ýylyň 1-nji maýy ýagdaýyna görä, ýurdumyzda bank kartlarynyň umumy sanynda «Daýhanbank» DTB-niň we «Türkmenistan» DTB-niň bank kartlarynyň paýy 54,9 göterime barabardyr. Şu ýerde «Rysgal» paýdarlar täjirçilik bankynyň işini-de aýratyn bellemek gerek. Onuň işläp taýýarlan QR-kodlarynyň kömegi bilen töleg usuly ykjam telefonlaryň eýelerine optiki nyşanlary göçürip, nagt däl görnüşde hem-de bank kartlary arkaly islendik harytlar we hyzmatlar üçin hasaplaşyklary geçirmäge mümkinçilik berýär.

Sanly ulgama geçmekde söwda toplumyna möhüm orun degişlidir. Häzir ýurdumyzda elektron söwdany ösdürmäge, ýerli önüm öndürijileriň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda bolşy ýaly, bu ulgamyň hem netijeli hukuk binýady döredilýär we yzygiderli kämilleşdirilýär. «Alyjylaryň hukuklary hakynda», «Söwda işi hakynda», «Internet ulgamyny ösdürmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek we Türkmenistanda internet hyzmatlaryny etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunlaryna laýyklykda, Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi tarapyndan Harytlary uzaklykdan (distansion usul bilen) satmagyň Düzgünleri işlenip düzüldi we işe girizildi. Ol elektron söwdanyň işini düzgünleşdirmäge gönükdirilendir.

Sanlylaşdyrmak bank ulgamyny ösdürmegiň möhüm ugrudyr. Çünki munuň özi hyzmatlary kämilleşdirmek hem-de olaryň görnüşini giňeltmek arkaly ulgamy özgertmäge ýardam edýär. Bu ugurda amala aşyrylýan işler maýa goýum syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, işewürlik işjeňliginiň höweslendirilmegine, durnukly ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine gönükdirilendir. Türkmenistanyň karz edaralarynda müşderiler bilen özara gatnaşyklary ösdürmekde döwrebap sanly mümkinçiliklerden yzygiderli peýdalanylýar. Bu edaralar müşderilere toplumlaýyn hyzmat etmegiň döwrebap usullaryny ulanmak arkaly bank işini döwrüň ösýän talaplaryna laýyklykda guraýar. Täze tehnologiýalary bank işewürligine girizmekde maglumatlary goramagyň usullaryny kämilleşdirmek aýratyn ähmiýete eýedir. Şeýle tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy dürli amallar geçirilende harajatlary azaltmaga, müşderilere hyzmat etmegiň usullaryny has-da kämilleşdirmäge we bank ulgamynyň ykdysadyýetde tutýan ornuny berkitmäge mümkinçilik berýär.

Maliýeleşdirmegiň sanly tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, maýalary dolandyryş we töwekgelçilikleri öňünden duýduryş ulgamynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, korporatiw dolandyryş ulgamyny kemala getirmek, telekeçilik ulgamyny kämilleşdirmek, banklaryň girdejisini we düşewündini artdyrmak möhüm ugurlar hasaplanýar. Ýeri gelende bellesek, ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi sazlaşykly ösdürmek, hususy başlangyçlary goldamak üçin amatly hukuk, ykdysady, maliýe we durmuş şertleri döredildi. Bu işler 2018 — 2024-nji ýyllarda kiçi we orta telekeçiligi goldamak boýunça Döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde amala aşyrylýar. Ol telekeçilik düzüminiň, salgyt ulgamynyň esaslarynyň kämilleşdirilmeginde, eksport-import amallarynyň geçirilmeginiň, ýer böleklerini bermegiň tertibiniň, ýeňillikli karzlaryň ýönekeýleşdirilmeginde, telekeçiler üçin karzlary, gümrük we söwda amallaryny resmileşdirmegiň kadalarynyň ýeňilleşdirilmeginde öz beýanyny tapýar. Ykdysadyýetiň hususy pudagyny döwrebaplaşdyrmak üçin oňa maýa goýum serişdeleriniň barha giňden çekilmegi oňyn netije berýär.

Ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmakda we depginli ösüşini üpjün etmekde, onuň dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamyna üstünlikli goşulyşmagyny gazanmakda bank ulgamynyň durnuklylygy örän wajypdyr. Ýurtda ykdysadyýetiň sazlaşykly hem-de yzygiderli ösüş depginleri ilatyň umumy iş bilen üpjünçiligini, girdejilerini ýokarlandyrmaga, nyrhlary emele getirmegiň durnuklylygyny makroykdysady taýdan deňleşdirmäge gönükdirilendir. «Elektron banking» düzüminiň ösmegi, nagt däl hasaplaşyklaryň mukdarynyň artmagy, banklaryň maýa serişdeleriniň köpelmegi, orta we kiçi telekeçiligi karzlaşdyrmagyň ýokarlanmagy hem-de bank serişdeleriniň täze görnüşleriniň hödürlenmegi aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Soňky döwürde «Altyn asyr», «Milli kart», «Maşgala», «Goýum bank karty» ýaly kartlar dolanyşyga girizildi. «Internet-bank», «Mobil-bank», «Galtaşyksyz töleg» ulgamlary arkaly nagt däl hasaplaşyklaryň sany artdy. Häzirki wagtda karz edaralarynda nagt däl hasaplaşyklary has-da ösdürmek, pul dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, hödürlenýän hyzmatlary onlaýn tertipde amala aşyrmak, bank kartlary arkaly tölegleri geçirmek işleriniň gerimi giňeldilýär. Hususan-da, «Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlarynyň üsti bilen müşderiler banka barmazdan, dünýäniň islendik künjeginden tölegleri amala aşyryp bilýärler. Mundan başga-da, olara internet arkaly menzilara bank hyzmatlary, bölek satuw we hyzmat ulgamynda QR-kod arkaly hasaplaşyklar hödürlenýär. Ýörite terminallaryň üsti bilen söwda we hyzmat ediş merkezlerinde satyn alnan harytlar, ýerine ýetirilen hyzmatlar, jemagat hyzmatlary (gaz, suw, elektrik energiýasy), Polisiýanyň ýol gözegçiligi gullugynyň degişli hyzmatlary we beýlekiler üçin tölegler geçirilýär. Ilatyň «Visa» we «MasterCard» halkara töleg ulgamlaryndan peýdalanmagy pul dolanyşygynyň ösüşinde nobatdaky möhüm tapgyr boldy.

Şeýlelikde, hödürlenýän hyzmatlaryň tiz ýerine ýetirilmegi we elýeterli bolmagy bank bilen müşderiniň arasyndaky gatnaşygy hil taýdan täze derejä çykardy. Iň esasysy bolsa, makroykdysady görkezijilere laýyklykda, milli manadymyzyň daşary ýurt pullaryna gatnaşygynyň durnukly bolmagynda galýandygydyr.

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.

Bank ulgamynyň depginli ösüşi islendik ýurtda-da ykdysady ösüşiň esasy şerti bolup durýar. «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» hem-de «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna» laýyklykda, ýurdumyzda bank işjeňligi yzygiderli ýokarlanýar. Ulgama sanly tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar. 

Döwlet Baştutanymyz sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyndan gelip çykýan wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilýändigini belläp, bu ugurda alnyp barylýan işleriň bank ulgamynyň işini kämilleşdirmekde möhüm ähmiýete eýedigine ünsi çekýär we bu babatda ýerine ýetirilýän işleri üstünlikli dowam etdirmegi degişli ýolbaşçylara tabşyrýar. 

Pul dolanyşygynyň netijeliligini has-da kämilleşdirmek üçin bank ulgamynda dünýäniň öňdebaryjy tilsimatlaryna esaslanýan nagt däl hasaplaşyklary ýaýbaňlandyrmak boýunça degişli işler geçirilýär. Ýurdumyzyň banklary tarapyndan iri söwda merkezlerinde hem-de ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň binalarynda bankomatlar, töleg terminallary oturdylýar. Zähmet haklaryny bank kartlary arkaly bermek tejribesi netijeli durmuşa ornaşdyrylýar. Durnukly sanly bank ulgamynyň emele gelmeginiň we dolandyryşyň kem-kemden elektron görnüşe geçmeginiň möhüm şerti hasaplanýan bank kartlary esasy töleg guraly hökmünde köpçülikleýin ulanylýar. 2023-nji ýylyň 1-nji maýy ýagdaýyna görä, ýurdumyzda bank kartlarynyň umumy sanynda «Daýhanbank» DTB-niň we «Türkmenistan» DTB-niň bank kartlarynyň paýy 54,9 göterime barabardyr. Şu ýerde «Rysgal» paýdarlar täjirçilik bankynyň işini-de aýratyn bellemek gerek. Onuň işläp taýýarlan QR-kodlarynyň kömegi bilen töleg usuly ykjam telefonlaryň eýelerine optiki nyşanlary göçürip, nagt däl görnüşde hem-de bank kartlary arkaly islendik harytlar we hyzmatlar üçin hasaplaşyklary geçirmäge mümkinçilik berýär. 

Sanly ulgama geçmekde söwda toplumyna möhüm orun degişlidir. Häzir ýurdumyzda elektron söwdany ösdürmäge, ýerli önüm öndürijileriň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda bolşy ýaly, bu ulgamyň hem netijeli hukuk binýady döredilýär we yzygiderli kämilleşdirilýär. «Alyjylaryň hukuklary hakynda», «Söwda işi hakynda», «Internet ulgamyny ösdürmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek we Türkmenistanda internet hyzmatlaryny etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunlaryna laýyklykda, Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi tarapyndan Harytlary uzaklykdan (distansion usul bilen) satmagyň Düzgünleri işlenip düzüldi we işe girizildi. Ol elektron söwdanyň işini düzgünleşdirmäge gönükdirilendir. 

Sanlylaşdyrmak bank ulgamyny ösdürmegiň möhüm ugrudyr. Çünki munuň özi hyzmatlary kämilleşdirmek hem-de olaryň görnüşini giňeltmek arkaly ulgamy özgertmäge ýardam edýär. Bu ugurda amala aşyrylýan işler maýa goýum syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, işewürlik işjeňliginiň höweslendirilmegine, durnukly ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine gönükdirilendir. Türkmenistanyň karz edaralarynda müşderiler bilen özara gatnaşyklary ösdürmekde döwrebap sanly mümkinçiliklerden yzygiderli peýdalanylýar. Bu edaralar müşderilere toplumlaýyn hyzmat etmegiň döwrebap usullaryny ulanmak arkaly bank işini döwrüň ösýän talaplaryna laýyklykda guraýar. Täze tehnologiýalary bank işewürligine girizmekde maglumatlary goramagyň usullaryny kämilleşdirmek aýratyn ähmiýete eýedir. Şeýle tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy dürli amallar geçirilende harajatlary azaltmaga, müşderilere hyzmat etmegiň usullaryny has-da kämilleşdirmäge we bank ulgamynyň ykdysadyýetde tutýan ornuny berkitmäge mümkinçilik berýär.  

Maliýeleşdirmegiň sanly tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, maýalary dolandyryş we töwekgelçilikleri öňünden duýduryş ulgamynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, korporatiw dolandyryş ulgamyny kemala getirmek, telekeçilik ulgamyny kämilleşdirmek, banklaryň girdejisini we düşewündini artdyrmak möhüm ugurlar hasaplanýar. Ýeri gelende bellesek, ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi sazlaşykly ösdürmek, hususy başlangyçlary goldamak üçin amatly hukuk, ykdysady, maliýe we durmuş şertleri döredildi. Bu işler 2018 — 2024-nji ýyllarda kiçi we orta telekeçiligi goldamak boýunça Döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde amala aşyrylýar. Ol telekeçilik düzüminiň, salgyt ulgamynyň esaslarynyň kämilleşdirilmeginde, eksport-import amallarynyň geçirilmeginiň, ýer böleklerini bermegiň tertibiniň, ýeňillikli karzlaryň ýönekeýleşdirilmeginde, telekeçiler üçin karzlary, gümrük we söwda amallaryny resmileşdirmegiň kadalarynyň ýeňilleşdirilmeginde öz beýanyny tapýar. Ykdysadyýetiň hususy pudagyny döwrebaplaşdyrmak üçin oňa maýa goýum serişdeleriniň barha giňden çekilmegi oňyn netije berýär.  

Ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmakda we depginli ösüşini üpjün etmekde, onuň dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamyna üstünlikli goşulyşmagyny gazanmakda bank ulgamynyň durnuklylygy örän wajypdyr. Ýurtda ykdysadyýetiň sazlaşykly hem-de yzygiderli ösüş depginleri ilatyň umumy iş bilen üpjünçiligini, girdejilerini ýokarlandyrmaga, nyrhlary emele getirmegiň durnuklylygyny makroykdysady taýdan deňleşdirmäge gönükdirilendir. «Elektron banking» düzüminiň ösmegi, nagt däl hasaplaşyklaryň mukdarynyň artmagy, banklaryň maýa serişdeleriniň köpelmegi, orta we kiçi telekeçiligi karzlaşdyrmagyň ýokarlanmagy hem-de bank serişdeleriniň täze görnüşleriniň hödürlenmegi aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Soňky döwürde «Altyn asyr», «Milli kart», «Maşgala», «Goýum bank karty» ýaly kartlar dolanyşyga girizildi. «Internet-bank», «Mobil-bank», «Galtaşyksyz töleg» ulgamlary arkaly nagt däl hasaplaşyklaryň sany artdy. Häzirki wagtda karz edaralarynda nagt däl hasaplaşyklary has-da ösdürmek, pul dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, hödürlenýän hyzmatlary onlaýn tertipde amala aşyrmak, bank kartlary arkaly tölegleri geçirmek işleriniň gerimi giňeldilýär. Hususan-da, «Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlarynyň üsti bilen müşderiler banka barmazdan, dünýäniň islendik künjeginden tölegleri amala aşyryp bilýärler. Mundan başga-da, olara internet arkaly menzilara bank hyzmatlary, bölek satuw we hyzmat ulgamynda QR-kod arkaly hasaplaşyklar hödürlenýär. Ýörite terminallaryň üsti bilen söwda we hyzmat ediş merkezlerinde satyn alnan harytlar, ýerine ýetirilen hyzmatlar, jemagat hyzmatlary (gaz, suw, elektrik energiýasy), Polisiýanyň ýol gözegçiligi gullugynyň degişli hyzmatlary we beýlekiler üçin tölegler geçirilýär. Ilatyň «Visa» we «MasterCard» halkara töleg ulgamlaryndan peýdalanmagy pul dolanyşygynyň ösüşinde nobatdaky möhüm tapgyr boldy.  

Şeýlelikde, hödürlenýän hyzmatlaryň tiz ýerine ýetirilmegi we elýeterli bolmagy bank bilen müşderiniň arasyndaky gatnaşygy hil taýdan täze derejä çykardy. Iň esasysy bolsa, makroykdysady görkezijilere laýyklykda, milli manadymyzyň daşary ýurt pullaryna gatnaşygynyň durnukly bolmagynda galýandygydyr.  

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda dokma senagatynyň okgunly ösdürilmegi hem-de pudagyň işgärleriniň, şol sanda pile öndürijileriň yhlasly we netijeli zähmet çekmegi üçin ähli şertler döredilýär. Şu ýyl Türkmenistanyň ýüpekçileri pile taýýarlamak boýunça şertnamalaýyn borçnamalaryny üstünlikli ýerine ýetirdiler. Bu barada hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa 2-nji iýunda geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde hasabat berildi. 

Ýurdumyzyň pileçileri Watan harmanyna dokma senagaty üçin gymmatly çig malyň 2 müň 300 tonnadan gowragyny tabşyrdylar. Bu ajaýyp zähmet üstünligi döwlet Baştutanymyzyň oba zähmetkeşleri baradaky edýän hemmetaraplaýyn aladasynyň, obasenagat toplumyny depginli ösdürmäge gönükdirilen özgertmeleriň aýdyň netijesidir. 

Mälim bolşy ýaly, türkmen topragynda ýüpekçiligiň taryhy asyrlaryň jümmüşinden gözbaş alýar. Ýüpekçiligiň milli däpleri, ajaýyp ýüpek matalary we halylary dokamagyň usullary nesilden-nesle geçirilip, biziň günlerimize ýetip gelipdir. Beýik Ýüpek ýoly Gündogardan Günbatara tarap ýaýylyp ýatan düzlükleriň, daglyklardyr çöllükleriň üstünden geçipdir. Bu söwda ýolunyň ady şol wagtlar onda daşalan örän gymmat bahaly harydyň — ýüpegiň ady bilen baglanyşyklydyr. Gadymy Merw dünýäniň ýüpekçilikde ykrar edilen merkezleriniň biri bolupdyr. Bu ýerde eýýäm XII asyrda pile taýýarlamak boýunça kärhanalar hereket edipdir. 

Ata-babalarymyz pile öndürmekde ýokary ussatlyga ýetipdirler. Bu iş sungat derejesine ýetirilip, ýüpekden haly we mata dokamagyň ygtybarly usullary döredilipdir. Türkmen halkynyň Milli Lideri Gurbanguly Berdimuhamedowyň “Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi” atly eserinde ýüpekçiligiň taryhy barada gymmatly maglumatlar getirilýär. Gahryman Arkadagymyzyň belleýşi ýaly, Merwiň ýüpekçilik kärhanalarynda hytaýly senetçilerden bu sungatyň tilsimlerini kemsiz ele alan ussatlar işläpdirler. Şäheri suw bilen üpjün edýän Majan we Razik ýaplarynyň boýunda tut agaçlary ösdürilipdir. 

“Pileden çöşlenip alynýan ýüpek sapajyklar näzik, şeýle-de ýokary hilli syk, digir-digir zolakly ýa-da tutuk matanyň ýüzüne çekilen nagyşly ýüpek parçalary, köşgüň, soltanyň ýatýan otagynyň bezeginde peýdalanylýan owadan matalary dokamaga harçlanypdyr. Merwiň ýüpek matalary zer goşulyp dokalan hytaý, hindi parçalary, Wizantiýanyň gyrmyzy matalary bilen bäsleşipdir” diýip, Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow öz eserinde belleýär. 

Häzirki döwürde ýüpekçilik ýurdumyzyň dokma senagatynyň geljegi uly pudaklarynyň biri hasaplanýar. Onuň önümlerine içerki we dünýä bazarlarynda uly isleg bildirilýär. Obasenagat toplumynda ýaýbaňlandyrylan özgertmeler we sebitleri durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça kabul edilen toplumlaýyn maksatnamalar bu senediň galkynmagyna itergi berdi. Bu özgertmeler obalarda hil taýdan täze durmuş-ykdysady gatnaşyklary kemala getirmäge, oba hojalyk önümlerini öndürijileri höweslendirmäge, ildeşlerimiziň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmak üçin ähli şertleri döretmäge gönükdirilendir. Ýüpek gurçugynyň iň gowy görnüşleriniň ýetişdirilmegi, pudagyň ygtybarly iým binýadynyň döredilmegi ýylsaýyn özüniň oňyn netijelerini berýär. Ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda tut agaçlarynyň ekilýän meýdanlary giňeldilýär. 

Dokma senagatynyň toplumlaýyn döwrebaplaşdyrylmagy daşary ýurtlardan gelýän harytlaryň ornuny tutýan we eksport ugurly önümleriň önümçiligini artdyrmak boýunça strategik wezipeleri çözmäge gönükdirilendir. Ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda 70-e golaý kärhanany özünde jemleýän dokma senagatynyň ýokary tehnologik kuwwaty we ygtybarly çig mal binýady bar. Pudagyň önümçilik düzümleriniň düýpli döwrebaplaşdyrylmagy möhüm ähmiýete eýedir. Aşgabadyň ýüpek fabrigi we Türkmenabadyň ýüpek önümçilik birleşigi ýokary hilli ýüpek sapagyny öndürýär. Bu kärhanalarda ýüpek halylary, keteni we ýüpekden beýleki matalary öndürýän täze önümhanalar açyldy. Diýarymyzda öndürilýän ýüpek süýüminiň hasabyna Ruhabadyň panbarhat fabriginiň bökdençsiz işi üpjün edilýär. 

Şeýlelikde, şertnamalaýyn borçnamalaryny berjaý eden ýurdumyzyň ýüpekçileriniň bu üstünligi olaryň zähmetsöýerliginiň we ussatlygynyň, bu pudagy täzeden dikeltmek boýunça durmuşa geçirilýän giň möçberli çäreleriň aýdyň netijesidir. Döredijilikli döwlet syýasaty ajaýyp zamananyň binýadyny goýdy we bu döwürde pederlerimiziň wesýetleri, halkymyzyň milli däpleri häzirki zamanyň ruhy bilen sazlaşykly utgaşýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ýurdumyzyň edermen pileçilerine we ussat ýüpekçilerine iberen Gutlagynda belleýşi ýaly, ýurdumyzyň oba ýerlerinde telekeçilige goldaw bermek we ony höweslendirmek maksady bilen, ýüpekçiligi ösdürmäge aýratyn üns berilýär. 

«Ýörite nahalhanalarda, birnäçe daýhan birleşiklerinde ýüpek gurçuklarynyň iýmit gory bolan tut agaçlarynyň her ýylda müňlerçe düýp nahaly ösdürilip ýetişdirilýär. Bu bolsa ýüpek gurçuklary üçin esasy iýmit bolan tut ýapraklarynyň möçberini ep-esli artdyrmaga mümkinçilik berýär. Tut agaçlarynyň ekin meýdanlarynyň töwereginde oturdylmagy gowaçany we beýleki oba hojalyk ekinlerini gyzgyn ýellerden goramaga, suwaryş akabalarynyň kenarlaryny berkitmäge, daşky gurşawyň ekologik abadançylygyny gowulandyrmaga hem ýardam berýär. Munuň özi ýüpekçiligi pagtaçylyk bilen utgaşdyrmaga, şol bir ýerden goşmaça önüm we girdeji almaga mümkinçilik berýär» diýip, döwlet Baştutanymyz Gutlagynda belleýär. 

Häzirki wagtda ýüpek çig maly ýurdumyzyň eksportynyň möhüm ugurlarynyň biridir. Daşary ýurtly kompaniýalar ýokary hilli ýüpek süýümine, lukmançylykda, awiasiýa senagatynda we ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda ulanylýan tehniki ýüpek önümlerine uly isleg bildirýärler. Ýüpegi gaýtadan işleýän kärhanalaryň önümleri diňe bir ýurdumyzyň dokma pudagynda däl, eýsem, beýleki pudaklarda-da uly islegden peýdalanýar. Soňky ýyllarda hususy kärhanalarda ýüpek el halylarynyň, amaly-haşam sungatynyň, şol sanda milli keşdeçilik sungatynyň önümleriniň önümçiligi barha ýokarlanýar. Bu bolsa, öz gezeginde, ýüpek ýüplüginiň we sapagynyň öndürilýän möçberiniň artdyrylmagyny şertlendirýär. 

Pudagyň ösdürilmegine ägirt uly maýa goýum serişdeleriniň gönükdirilmegi, kärhanalaryň kämil enjamlar bilen üpjün edilmegi netijesinde, ýurdumyzda öndürilýän ýüpek önümleriniň hili ýokarlanýar, görnüşleri artdyrylýar. Bu önümleriň daşary ýurt bazarlaryndaky bäsdeşlige ukyplylygy artýar. 

Ýüpege haly önümçiliginde hem uly isleg bildirilýär. Häzirki wagtda “Türkmenhaly” döwlet birleşiginiň kärhanalary ajaýyp ýüň we ýüpek halylary öndürip, halkymyzyň baý ruhy mirasynyň gaýtalanmajak nusgalaryny täzeden dikeldýärler. Bu kärhanalar ýurdumyzyň eksport kuwwatynyň artmagyna mynasyp goşant goşýarlar we el halylarynyň dokalýan möçberini artdyrmak bilen, daşary ýurtly hyzmatdaşlaryň olara bolan isleglerini kanagatlandyrýarlar. 

Ýurdumyzda guralýan ýöriteleşdirilen halkara sergiler dokma senagatynyň, şol sanda ýüpekçilik pudagynyň ýeten belent sepgitlerini görkezýär. Bu pudagyň önümleri ýokary dünýä ölçeglerine laýyk gelýär. Bu forumlar hyzmatdaşlyk etmäge gyzyklanma bildirýän, dokma senagatynda we täze tehnologiýalar ulgamynda ýöriteleşen daşary ýurt kompaniýalarynyň ünsüni çekýär. Mundan başga-da, dünýä bazarynda ýurdumyzyň dokma we haly önümleriniň söwdasyny giňden ilerletmek maksady bilen, olar dürli halkara sergilerde görkezilýär. Bu ugurda işleýän kärhanalarda täze önümçilikler döredilip, öndürilýän önümleriň hiline hem uly üns berilýär. Bu önümler ýurdumyzda bildirilýän ekologik talaplara doly laýyk gelýär. 

Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda türkmen ýüpekçileriniň gazanan zähmet üstünligi pudagyň önümçilik kuwwatyny artdyrmaga hem-de Watanymyzyň ykdysady kuwwatyny has-da pugtalandyrmaga ýardam berer. 

(TDH)

 Dünýä ykdysadyýetiniň ösüşiniň ylmy-tehniki öňegidişlik hem-de ylym-bilime daýanýan täze ykdysady nusgalaryň döredilmegi bilen berk baglanyşyklydygy aýdyň hakykatdyr. Şunuň bilen birlikde, häzirki döwürde intellektual eýeçiligiň obýektleri dünýä ykdysadyýetiniň ösüşiniň hereketlendiriji güýjüne öwrülýär we ylmy işjeňligiň netijesinde döreýän önümleriňdir hyzmatlaryň täze bazarlarynyň kemala gelmegine gönümel täsirini ýetirýär. 

Adam aňynyň döredijilikli zähmetiniň netijesinde edilýän açyşlara we oýlap tapyşlara «intellektual eýeçilik» diýilýär. Sungat eserleri, kompýuter maksatnamalary, täze tehnologiýalar, haryt nyşanlary we täjirçilik maksatly döredilen beýleki serişdeler intellektual eýeçiligiň obýektleriniň mysallarydyr. Intellektual eýeçiligiň ösdürilmegi bazarda mynasyp ornuňy tapmagyň we onda agalyk etmegiň guraly, öňdebaryjy tehnologiýalara esaslanýan önümçiligi ýola goýmak arkaly içerki hem-de dünýä bazarlarynda uly islegden peýdalanýan, bäsdeşlige ukyply, ýokary tehnologik harytlary öndürmegiň we hyzmatlary ýola goýmagyň möhüm şerti bolup durýar.  

Häzirki döwrüň ykdysady hadysalary dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyplylygyňy ýokarlandyrmagyň täze şertlerini döretdi. Intellektual maýa şol şertleriň iň esasylarynyň biri hökmünde çykyş edýär. Ykdysady hyzmatdaşlyk we ösüş guramasynyň bilermenleri tarapyndan geçirilen barlaglar ösen ýurtlarda ylmy-tehniki öňegidişligiň netijeleriniň jemi içerki önümiň 80 göterimine çenli döredilmegine täsirini ýetirip, ykdysady ösüşiň esasy hereketlendiriji güýjüne öwrülendigini tassyklaýar. Bu hakykat häzirki zaman önümçilik gatnaşyklarynda intellektual maýanyň zähmetden, ýerden ýa-da maliýe üpjünçiliginden-de uly ähmiýete eýe bolýandygyny görkezýär. Şeýle hem dünýäniň öňdebaryjy kompaniýalarynda intellektual maýanyň paýynyň 30-dan 60 göterime çenli ýetip, bu görkezijilere yzygiderli ýokarlanmak häsiýetiniň mahsusdygy bellenilýär. 

Ykdysadyýetiň globallaşma hadysasy, bir tarapdan, söwda-ykdysady gatnaşyklara intellektual eýeçiligiň täze obýektlerini girizýän bolsa, beýleki tarapdan, innowasion tehnologiýalary işläp taýýarlamagyň kuwwatly guralyna öwrülýän täze bilimleriň döremegini şertlendirýär. Innowasion ykdysadyýetiň ösdürilmegi aň-paýhas işiniň netijelerini durmuşa geçirmek arkaly halk hojalygynyň ylmy-senagat binýadyny düýpli berkitmäge mümkinçilik berýär. Şeýle çemeleşmede intellektual işjeňlik uzak geljekde hojalygy ýöretmegiň oýlanyşykly usullary bilen sazlaşýar. Çünki bu hadysalaryň ikisi-de tebigy baýlyklardan rejeli we oýlanyşykly peýdalanmaga, ykdysady işi kämil derejä çykarmaga hem-de innowasion önümiň durmuşa ornaşdyrylmagyndan mümkingadar ýokary netije almaga gönükdirilendir. Munuň özi bazarda okgunlylygy we işjeňligi artdyryp, oňaýly ykdysady şertleri döredýär. 

Islendik döwletiň dünýäniň ykdysady ulgamyna üstünlikli goşulyşmagy intellektual gorlaryň netijeli peýdalanylmagy bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Jemgyýetiň umumy intellektual maýasy ýurduň innowasion ykdysady ösüş ýolundaky esasy güýçdür. Şu hakykatdan ugur alnyp, Gahryman Arkadagymyzyň we hormatly Prezidentimiziň tagallalary esasynda ýurdumyzda intellektual eýeçiligiň kanunçylyk binýadyny berkitmek, ylmy oýlap tapyşlary önümçilige ornaşdyrmak, täze açyşlaryň edilmegini höweslendirmek wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirilýär. Türkmenistanda intellektual eýeçilik hukugy Konstitusiýa esaslanyp, ýurdumyzyň kanunçylygyna laýyklykda, esasan-da, Türkmenistanyň Raýat kodeksiniň degişli bölegindäki hukuk namalary arkaly düzgünleşdirilýär. Türkmenistanyň Raýat kodeksi, «Oýlap tapyşlary hukuk taýdan goramak hakynda», «Senagat nusgalaryny hukuk taýdan goramak hakynda», «Harytlyk nyşanlar, hyzmat nyşanlary we harytlaryň ýerleşýän ýerleriniň atlary hakynda», «Elektron hasaplaýyş maşynlary, integral mikroshemalaryň maglumat binýatlary we tehnologiýalary üçin programmalary, algoritmleri hukuk taýdan goramak hakynda», «Tohumçylygyň ýeten derejesini hukuk taýdan goramak hakynda», «Awtorlyk hukugy we garyşyk hukuklar hakynda» Kanunlar we beýleki kadalaşdyryş namalary ýurdumyzda intellektual eýeçiligi goramagyň kanunçylyk binýadyny emele getirýär. 

Türkmenistanda intellektual eýeçiligiň milli ulgamy otuz ýyldan bäri hereket edip gelýär. Häzirki döwürde ýurdumyzda intellektual eýeçiligiň obýektlerini goramak işi bilen baglanyşykly döwlet kadalaşdyrylyşy Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň düzüminde döredilen Intellektual eýeçilik boýunça döwlet gullugy tarapyndan alnyp barylýar. Gullugyň hünärmenleri intellektual eýeçiligiň obýektleriniň hukuk goraglylygy bilen baglanyşykly işleri amala aşyrýar. 

Ýurdumyzda ykdysadyýetiň dürli pudaklarynyň ösüşine goşant goşjak oýlap tapyşlar, açyşlar döwlet tarapyndan goldanylýar. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, düýpli amaly-ylmy barlaglaryň we önümçiligiň özara baglanyşygyny has-da işjeňleşdirmek maksat edinilýär. Şunuň bilen baglylykda, akademiki, pudaklaýyn we ýokary hünär bilimi edaralarynda milli ykdysadyýetiň innowasion ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen ylmy barlaglar alnyp barylýar. Hormatly Prezidentimiz: «Şu günüň ylmy geljegiň tehnologiýalarydyr. Şoňa görä-de, ýurdumyzyň ylmy jemgyýetçiliginiň wekilleriniň ylmy açyşlaryna, senagat-innowasion tejribelerine, ylmy-inženerçilik garaýyşlaryna, maglumat-tehnologik barlaglaryna milli ykdysadyýetimiziň sanly düzümlerini ösdürmek hem-de geljegiň tehnologiýalaryny döretmek ugrundaky örän ähmiýetli mümkinçilikler hökmünde garaýarys» diýip belleýär. 

Bazar ykdysadyýetine geçiş şertlerinde ýurdumyzda oýlap tapyşlaryň, edebi we çeper döredijiligiň, şeýle hem täjirçilik maksatly nusgalaryň döredilmeginiň gerimi giňeýär. Türkmenistanyň ýaşlarynyň arasynda her ýylda geçirilýän ylmy işler boýunça ýakynda jemi jemlenen bäsleşigine ýurdumyzyň orta we ýokary okuw mekdeplerinde bilim alýan hem-de dürli pudaklarda zähmet çekýän ýaşlaryň müňlerçesiniň gatnaşmagy munuň aýdyň güwäsidir. 

Ýurdumyzda intellektual eýeçiligiň goralmagy internet ulgamyndan saglygy goraýşa çenli köp ugurlary öz içine alýan giň gerimli ylmy-döredijilik işiniň kämilleşmegine itergi berýär. Intellektual kuwwatyň durmuşa geçirilmegi we ylmy innowasiýalaryň halk hojalygynyň pudaklaryna üstünlikli ornaşdyrylmagy milli ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygynyň artmagynyň we halkyň ýaşaýyş şertleriniň yzygiderli ýokarlanmagynyň esasy şertleriniň biri hökmünde geljekki ösüşlerimiziň binýadyny pugtalandyrýar. 

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary

Türkmenistanyň nebitgaz senagaty milli ykdysadyýetimiziň esasy pudaklarynyň biri bolup, ol nebitgaz toplumyny hemmetaraplaýyn ösdürmäge, dünýäniň energetika ulgamyna sazlaşykly goşulyşmaga, tebigy baýlyklary oýlanyşykly peýdalanmak maksady bilen, täze bir ugry — nebitgaz-himiýa senagatyny döretmäge gönükdirilendir. Bu ulgamda amala aşyrylýan giň möçberli maýa goýum taslamalary diňe ykdysady taýdan bähbitli bolman, eýsem, sebit we ählumumy energetika howpsuzlygyny pugtalandyrmakda hem möhüm ähmiýete eýedir. 

Nebitgaz-himiýa senagatyny ösdürmekde halkara maliýe guramalary bilen hyzmatdaşlyk saklamak Türkmenistanyň ykdysady syýasatyny durmuşa geçirmekde strategik ugur bolup durýar. Önümçilik pudagyna döwlet we daşary ýurt maýalaryny çekmekde yzygiderli işler alnyp barylýar. Şol bir wagtyň özünde, nebitgaz pudagynda ileri tutulýan magdan we gaýtadan işleýän pudaklary ösdürmäge uly möçberde maýa goýumlar gönükdirildi. Gazhimiýa pudagynyň ösdürilmegi bilen, sebitde deňi-taýy bolmadyk zawodlaryň ikisi gurlup ulanyşa berildi. 

2018-nji ýylyň oktýabrynda Gyýanly şäherçesinde polietilen we polipropilen önümçiligi boýunça iri gazhimiýa toplumy açyldy. Bu maýa goýum taslamasy koreý we ýapon kompaniýalarynyň gatnaşmagynda «Türkmengaz» döwlet konserni tarapyndan amala aşyryldy. Toplumyň önümçilik kuwwaty ýylda 5 milliard kub metr tebigy gazy gaýtadan işlemäge mümkinçilik berýär. Iň kämil tehnologiýalar ornaşdyrylan bu kärhanada her ýyl 300 müň tonnadan gowrak polietilen, 70 müň tonnadan gowrak hem polipropilen öndürilýär. Şu önümleri öndürmek üçin tebigy gazyň düzüminden zerur bolan etan, propan ýaly maddalar alynýar. Gazyň galan arassa 4,5 milliard kub metri ýangyç hökmünde gaz geçiriji ulgamlara akdyrylýar. 

Ahal welaýatynyň çäginde 2019-njy ýylyň iýunynda açylan tebigy gazdan benzin öndürýän zawod dünýäde bu ugurda ilkinji zawod hökmünde «Ginnesiň rekordlar kitabyna» girizildi. Şeýle hem bu iri kärhana ABŞ-nyň daşky gurşawy goramak gaznasy tarapyndan «Ekologiýa taýdan arassa» diýen şahadatnama, Şweýsariýanyň Federal tehnologiýa instituty tarapyndan «Innowasion tehnologiýa» ugry boýunça şahadatnama we nyşana eýe boldy. Zawod ýylda 1 milliard 785 million kub metr gazy gaýtadan işläp, ECO-93 kysymly awtomobil ýangyjynyň 600 müň tonnasyny, şeýle hem arassalanan dizel ýangyjynyň 12 müň tonnasyny we suwuklandyrylan gazyň 115 müň tonnasyny öndürmäge ukyplydyr. 

Ýurdumyzyň nebithimiýa pudagynyň ösdürilmegi ykdysadyýetiň diwersifikasiýa ýoly bilen ýokarlanmagyna oňyn täsirini ýetirýär. Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy nebiti, gaz kondensatyny gaýtadan işläp, dürli nebit we nebithimiýa önümlerini öndürmek hem-de olary içerki we daşarky bazarlara ýerlemek işlerini alyp barýar. Zawodlar toplumynyň önümçilik desgalarynyň düzümine nebiti ilkinji we ikinji gezek gaýtadan işleýän desgalaryň birnäçesi girýär. Toplumyň ýokary hilli nebit we nebithimiýa önümleri Ýewropa, Aziýa, Ýakyn Gündogar döwletlerine eksport edilýär. Şeýle hem gurluşyk materiallaryny, senagat we durmuş maksatly täze önümleri öndürmek üçin çig mal, ýarym çig mal we gündelik işlerde taýýar önüm hökmünde ulanylýar. Mysal üçin, «Türkmenturba» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti diametri 20 millimetrden 500 millimetre çenli polietilen we polipropilen turbalar öndürýär. Önümçilik üçin çig mal Türkmenbaşynyň nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumyndan, şeýle hem polietileniň birnäçe görnüşi, şol sanda ýokary basyşlara çydamly turbalary öndürmekde ulanylýan has dykyz polietilen Gyýanlydaky gazhimiýa kärhanasyndan getirilýär. 

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynda «Türkmenistanda himiýa ylmyny we tehnologiýalaryny toplumlaýyn ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny» ýerine ýetirmegiň Meýilnamasynyň çäginde ýurdumyzyň nebitgaz-himiýa pudagyny ylmy taýdan kämilleşdirmek babatda uly işler alnyp barylýar. Bellenip geçilen zawodlardyr kärhanalaryň kadalaşdyryjy resminamalaryny, önümçilikleriniň tehnologik reglamentlerini, ekologik pasportlaryny, önümçilik galyndylaryny gaýtadan işlemegiň ylmy esaslaryny işläp düzmekde, täze tehnologiýalar boýunça ulanylýan çig mallaryň fiziki-himiki häsiýetlerini öwrenmekde we başga-da dürli ylmy-barlag işlerini geçirmekde maksatnamalaýyn işler ýerine ýetirilýär. Nebitgaz-himiýa senagatynyň önümçilikleriniň doly ylmy esaslary öwrenilip, bu ugurda ýaş hünärmenleri taýýarlamak boýunça hem işler ýola goýuldy. 

Himiýa institutynda Türkmenistanyň Prezidentiniň Karary esasynda tassyklanan «Türkmenistanda kiçi we orta telekeçiligi goldamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny» ýerine ýetirmek maksady bilen, Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary bolan işewürleriň hem-de telekeçileriň islegleridir buýurmalary esasynda ýerli çig mallaryň hasabyna täze önümçilikleri döretmek, olaryň tehnologiýalaryny işläp düzmek, hereket edýän önümçilikleri döwrebaplaşdyrmak, olarda ulanylýan, daşary ýurtlardan getirilýän çig mallara derek ýerli çig mallary ulanmak boýunça ylmy-barlag, seljerme işleriniň alnyp barylýandygyny hem bellemelidiris. 

Ýurdumyzda ylym ulgamyny ösdürmek boýunça maksatnamalaýyn işler durmuşa geçirilýär. Himiýa institutynyň alymlary we tejribeli hünärmenleri her ýylyň 12-nji iýunynda bellenilip geçilýän Ylymlar gününe zähmet üstünlikleri bilen barýarlar. Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň ylmy-barlag edaralarynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny yzygiderli pugtalandyrmak we kämilleşdirmek maksady bilen hormatly Prezidentimiz tarapyndan döredilýän mümkinçilikler iňňän uludyr. Ýokary hilli enjamlar ornaşdyrylan barlaghana otaglary döwrüň we ylmyň talabyny doly kanagatlandyrýar. Ylmyň we tehnikanyň soňky gazananlaryny durmuşa ornaşdyrmakda Himiýa institutynyň alymlary tarapyndan ýerine ýetirilýän ylmy-barlag işleriniň ýurdumyzyň nebitgaz-himiýa senagatyny ösdürmäge goşant goşýandygy buýsandyrýar we täze üstünliklere ruhlandyrýar. 

Hallymyrat ATAÝEW,

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň direktory, himiýa ylymlarynyň kandidaty.