Mälim bolşy ýaly, Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň 14-nji iýulynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisini geçirdi. Şu ýylyň birinji ýarymynyň jemlerine bagyşlanyp geçirilen mejlisde milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda hasabat döwründe ýerine ýetirilen işleriň netijeleri, Prezident maksatnamasynyň hem-de Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň beýleki maksatnamalarynyň durmuşa geçirilişi we ikinji ýarym ýyl üçin ileri tutulýan wezipeler ara alnyp maslahatlaşyldy. Onda nygtalyşy ýaly, şu ýylyň alty aýynda gazanylan makroykdysady görkezijiler ýurdumyzda amala aşyrylýan maksatnamalaýyn özgertmeleriň oňyn netijesini berýändiginiň güwäsidir. 

Häzirki döwrüň ruhuna laýyk özgertmeleridir anyk maksatlary nazarlaýan Türkmenistanyň ykdysady strategiýasy beýleki döwlet maksatnamalary bilen bilelikde üstünlikli ýerine ýetirilýär. Munuň şeýledigini şu ýylyň ýanwar — iýun aýlarynda amal edilen işleriň netijesinde makroykdysady görkezijileriň durnukly ösüş depgininiň üpjün edilýändigi doly subut edýär. Has takygy, hasabat döwründe ýurdumyzda jemi içerki önümiň ösüş depgini 6,2 göterime deň boldy. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 6,2 göterim, bölek-satuw haryt dolanyşygy 9,3 göterim, daşary söwda dolanyşygy 8 göterim ýokarlandy. 

Maýa goýumlar ykdysadyýetiň pudaklarynda ýokary ösüş görkezijilerini gazanmaga mümkinçilik berýän gurallaryň biridir. Ýurdumyzda 2023-nji ýylyň birinji ýarymynda ýetilen belent sepgitlerde hem maýa goýumlaryň örän möhüm orny bardyr. Şu ýylyň birinji ýarymynyň jemleri boýunça, 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna milli ykdysadyýetimizi ösdürmäge gönükdirilen maýa goýumlaryň möçberi 24,6 göterim artdy. Özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň 49,4 göterimi önümçilik, 50,6 göterimi bolsa durmuş we medeni maksatly binalaryň gurluşygyna gönükdirildi. 

Arkadagly Serdarymyzyň nygtaýşy ýaly, Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, hasabat döwründe ýurdumyzda 1 milliard 400 million manatdan gowrak möçberde düýpli maýa goýumlar özleşdirildi. Durmuş we medeni maksatly binalaryň gurluşygyna serişdeleriň gönükdirilmegi netijesinde ýurdumyzyň welaýatlarynda, şäherlerinde we etraplarynda meýdany 1 million 400 müň inedördül metre barabar bolan ýaşaýyş jaýlary ulanmaga berildi. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe şähergurluşyk ulgamynda örän baý tejribe toplan ýurdumyzda bütin dünýä nusgalyk işler bitirilýär. Şähergurluşygynyň dünýä tejribesiniň we milli nusgasynyň sazlaşygyndan emele gelen, «akylly» şäher konsepsiýasyna laýyk gelýän Arkadag şäheri açyldy. Şu ýylyň birinji ýarymynyň jemlerine bagyşlanyp geçirilen mejlisde döwlet Baştutanymyz ösen maglumat we kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagy esasynda täze şäheriň halkara sylaglaryň 21-sine mynasyp bolandygyny kanagatlanma bilen belledi. Şeýle-de ýerli gurluşykçylarymyz tarapyndan bary-ýogy dört ýyldan gowrak wagtda şular ýaly şäheriň döredilmeginiň ýurdumyzyň ykdysady taýdan kuwwatlydygynyň aýdyň nyşanydygyny nygtady. 

Bulardan başga-da, 2023-nji ýylyň 1-nji iýuly ýagdaýyna görä, Oba milli maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde inženerçilik ulgamlarynyň we desgalarynyň 82,3 kilometriniň, ýaşaýyş jaýlarynyň 244,4 müň inedördül metriniň, aragatnaşyk ulgamynyň 360,3 kilometriniň gurluşygy tamamlandy. Bu ugurda dürli medeni-durmuş, önümçilik we düzümleýin maksatly desgalaryňdyr binalaryň gurluşygy batly depginler bilen dowam etdirilýär. Munuň özi agzalan maksatnama laýyklykda ilatyň ýaşaýyş şertlerini has-da gowulandyrmak we durmuş çygrynda amatly mümkinçilikleri döretmek babatda gazanylýan üstünlikleriň nyşanydyr. 

Häzirki günde milli ykdysadyýetimiziň köpugurly ösdürilmegi dürli pudaklarda özüniň miwesini berýär. Uglewodorod serişdeleriniň gorlaryna baý ýurdumyzda energiýa serişdelerini dünýä bazaryna diwersifikasiýa ýoly bilen eksport etmek boýunça işler dowam etdirilýär. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň taslamasy muňa aýdyň şaýatlyk edýär. Şeýle hem ýurdumyzda daşary ýurt harytlarynyň ornuny tutýan önümçiligi ösdürmegiň, eksport harytlarynyň möçberini artdyrmagyň hem-de elektron senagaty döretmegiň döwlet maksatnamalary we ileri tutulýan wezipeler üstünlikli durmuşa geçirilýär. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň kuwwatly durmuş syýasaty ösüş ýolumyzyň tapawutly aýratynlygyna öwrüldi. Bu barada mejlisde Arkadagly Serdarymyz aýratyn bellemek bilen, 2024-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan pensiýalaryň we döwlet kömek pullarynyň, talyp we diňleýji haklarynyň möçberini 10 göterim ýokarlandyrmak hakynda degişli Permana gol çekdi. Degişli ugurda şu ýylyň alty aýynda aýlyk zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary doly maliýeleşdirilip, ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haky, 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 9,9 göterim ýokarlandy.  

Öz nobatynda, bularyň ählisi ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ilatymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini hem-de durmuş taýdan goraglylygyny mundan beýläk-de ýokarlandyrmak babatda bimöçber işleriň yzygiderli durmuşa geçirilýändiginiň, milli ykdysady ösüşi gazanmakda anyk maksatlara tarap ynamly ädimler ädilýändiginiň güwäsidir. 

Jumamyrat GUTLYÝEW,

«Nesil» gazetiniň ykdysady synçysy.

Hökümetiň giňişleýin mejlisinden soňky oýlanmalar 

 Biz wagtyň örän tiz geçýändigini ýanjaýarys. Munuň özi ýaşaýşyň abadanlygyndan, ýurduň asudalygyndan nyşan. Durmuşyň gyzygy-gyzgalaňy düýrmegiň bilen gurşap alanda, wagtyň neneň-niçik geçeni-de aňşyrtmaýar. Nurana arzuw-niýetler bilen garşylanan 2023-nji ýylyň eýýäm ýarpy menzili arka atyldy. 

Eýsem, ýylyň geçen döwründe biz nähili üstünlikleri gazandyk, neneňsi sepgitlere ýetdik? Döwür ýene nähili wezipeleri öňde goýýar? Ine, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda Ministrler Kabinetiniň geçen anna güni geçirilen giňişleýin mejlisi şu sowallaryň anyk-aýdyň jogaplaryny özünde jemledi. Şol jogaplar bolsa diňe ýarym ýylda ýetilenlere däl, eýsem, tutuş döwrüň ruhuna, zamananyň ynamly gadamlaryna göz ýetirmäge hem mümkinçilik berýär. Hakykatdan-da, ýarym ýylda gazanylanlar hakyndaky söhbet, şol bir wagtyň özünde, “Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň”, Oba milli maksatnamasynyň durmuşa geçirilişi baradaky söhbetdir. Uly hasapda alanyňda bolsa, bitirilýän işleriň, ýetilýän sepgitleriň her biri «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyny» amal etmegiň ýolundaky ädimlerdir. Aýdylyşy ýaly, ädim-ädimden ýol önýär. Niýetler tämiz, maksatlar asylly, möhletler anyk, hereketler aýgytly bolanda, her geçen gün basgançaga öwrülýär-de, täze belentliklere göterýär. 

Biziň döwrümiz — hem-ä ösüşiň ozalky tapgyrlarynda başy başlanan asylly işleriň mynasyp dowam etdirilýän, hemem düýpgöter täze belentlikleriň nazarlanýan, giň mümkinçilikleriň açylýan döwri. Hökümetiň giňişleýin mejlisinde berlen hasabatlardyr getirilen maglumatlar, kabul edilen çözgütler muny aýdyňlygy bilen tassyklaýar. Mejlisde bellenilişi ýaly, hasabat döwründe ýurdumyzda jemi içerki önümiň ösüşi 6,2 göterim ýokarlanypdyr. Maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna milli ykdysadyýeti ösdürmäge gönükdirilen maýa goýumlaryň möçberi 24,6 göterim artyp, jemi içerki önümiň 16 göterimine deň bolupdyr. Özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň 49,4 göterimi önümçilik, 50,6 göterimi durmuş we medeni maksatly binalaryň gurluşygyna gönükdirilipdir. Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, hasabat döwründe ýurdumyzda 1 milliard 400 million manatdan gowrak möçberde düýpli maýa goýumlar özleşdirilipdir. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň taslamasy, şeýle hem beýleki sebit taslamalary üstünlikli durmuşa geçirilýär. Köpetdagyň eteginde döwrüň täsin gudraty bolup dörän Arkadag şäheriniň dabaraly açylmagy bolsa diňe birinji ýarym ýyllygyň däl, eýsem, garaşsyz ösüşiň bütin taryhynyň iň şanly wakalarynyň biri hökmünde hem nygtalmaga mynasyp. Bu iri şähergurluşyk taslamasy bilen bir hatarda, ýurdumyzyň ähli ýerlerinde gurluşyk işleriniň bökdençsiz amala aşyrylandygy guwandyryjydyr. Geçen ýarym ýylda Diýarymyzyň welaýatlarynda, şäherlerinde we etraplarynda meýdany 1 million 400 müň inedördül metre barabar bolan ýaşaýyş jaýlary ulanmaga berlipdir... Asla, geçen ýylyň ahyrynda geçirilen ilat ýazuwynyň şu mejlisde yglan edilen netijeleriniň görkezişi ýaly, soňky 10 ýylda ýaşaýyş binalarynyň sanynyň 12,4 göterim, ýaşaýyş jaýlarynyň sanynyň 13,6 göterim, olaryň umumy meýdanynyň bolsa 24,5 göterim artandygy bu ugurdaky işleriň yzygiderli hem toplumlaýyn häsiýete eýedigini alamatlandyrýar. 

Döwrüň ösüş badyny görkezýän deliller başga-da kän. Iň esasy zat, döwletiň, Hökümetiň köpugurly tagallalarynyň miwesini raýatlaryň öz durmuşynda anyk görüp-duýup ýaşaýanlygydyr. “Döwlet adam üçindir!” diýen ýörelge esasynda amal edilýän syýasatyň baş maksady hem şol: halkyň abadan, bagtyýar durmuşy, nesilleriň röwşen geljegi. 

Ählumumy tejribeleriň görkezişi ýaly, ykdysady ösüşiňdir mümkinçilikleriň diňe öz-özlüginde adamlaryň hal-ýagdaýyny gowulandyrmagy kepillendirip bilmeýändigi hakykatdyr. Eýsem, ol munuň üçin diňe zerur şertleri döredýär. Abadan ýaşaýyş, ahyrky netijede, oýlanyşykly ýöredilýän syýasata, durmuş meselelerini çözmäge gönükdirilen aňly-başly tagallalara gönüden-göni bagly bolýar. 

Gahryman Arkadagymyz geçen ýylky çykyşlarynyň birinde ýurdumyzda 2007-nji ýyl bilen deňeşdirilende, 2021-nji ýylda ortaça zähmet hakynyň möçberiniň 366,3 göterim ýokarlanandygyny, pensiýalary we döwlet kömek pullaryny tölemek üçin 2008 — 2021-nji ýyllarda goýberilen maliýe serişdeleriniň bolsa 1054 göterim artandygyny belläpdi. Geçen ýylyň 1-nji ýanwaryndan köp çagaly eneleriň maddy hal-ýagdaýyny gowulandyrmak boýunça hem anyk çäreler durmuşa geçirilip başlandy. Ministrler Kabinetiniň şu gezekki giňişleýin mejlisinde döwlet Baştutanymyzyň 2024-nji ýylyň ýanwaryndan başlap zähmet haklaryny, pensiýalary, döwlet kömek pullaryny we talyp haklaryny ýene-de 10 göterim ýokarlandyrmak hakynda Permana gol çekmegi durmuş ugurly ynsanperwer ýörelgäniň dowamy hökmünde ulus-iliň uly hoşallygyny gazandy. Munuň şeýledigini şu günler dürli kärdäki, dürli ýaşdaky ildeşlerimizden redaksiýamyza yzygiderli gelýän hatlardyr telefon jaňlary hem tassyk edýär. 

Häzirki döwür — durmuşyň elektronlaşýan, ykdysadyýetiň sanlylaşýan, ýokary tehnologiýalaryň ähli ugra barha we barha giňden ornaşýan döwri. Ýöne, elbetde, ahyrky netijede, ösüşiň çarhyny aýlaýan güýç adam we onuň aňy, zähmeti bolmagynda galýar. Şoňa görä-de, adamlaryň ählitaraplaýyn alada bilen gurşalyp, olaryň zähmetine mynasyp hak tölenilmegi ähli ugurdaky ösüşlere rowaçlyk berýär. 

Ýurdumyzyň ilatynyň gylla ýaryndan gowragy oba ýerlerinde ýaşaýar. Sebitlerde amala aşyrylýan işler bolsa obasenagat toplumynyň ösüşine degişli wezipeler bilen içgin baglanyşyklydyr. Bu toplum milli ykdysadyýetiň möhüm ugry, döwletiň azyk garaşsyzlygynyň esasy bolmak bilen çäklenmän, irki döwürlerden bäri ekerançylyk hem-de maldarçylyk bilen meşgullanan türkmenleriň däbe öwrülen ýaşaýşynyň gurluşydyr we görnüşidir. Şoňa görä-de, oba hojalyk özgertmeleri hemişe-de möhüm ähmiýete eýe bolmagynda galýar. Döwlet Baştutanymyzyň Hökümetiň giňişleýin mejlisinde Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligini bölmek, onuň binýadynda Oba hojalyk ministrligini hem-de Daşky gurşawy goramak ministrligini döretmek barada karara gelendigini aýdyp, degişli Permana gol çekmegi hem bu özgertmeleriň mynasyp dowamy boldy. Şol bir wagtyň özünde, daşky gurşawy goramak işiniň mundan beýläk Hökümetiň aýratyn düzümi derejesinde amala aşyryljakdygy Türkmenistanyň ekologik abadançylygy üpjün etmekdäki tagallalarynyň yzygiderli we toplumlaýyn häsiýete eýedigini tassyklaýar. Bu ugruň halkara giňişlikde hem barha we barha möhüm ähmiýete eýe bolýandygy, şunda türkmen döwletiniň wajyp başlangyçlarynyň ählumumy derejede goldaw tapýandygy mälimdir. 

2023-nji ýyl — Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýyly. Bu şygar ýaşlar baradaky aladanyň döwlet syýasatynyň möhüm ugrudygyna ýene bir gezek ünsi çekýär. Biziň ýurdumyzda ýaşlar baradaky döwlet syýasaty olaryň kämil ylym-bilim almagy, iş bilen üpjünçiligi, sagdyn durmuş ýörelgelerine eýerip, sport bilen meşgullanmagy, özbaşyna öý-ojak gurup, maşgala abadançylygyna eýe bolmagy babatdaky giň gerimli tagallalary öz içine alýar. Hökümetiň giňişleýin mejlisinde döwlet Baştutanymyz ýurdumyzyň dürli okuw mekdeplerinde okuwa kabul etmäge degişli resminamalara gol çekmek bilen, bilime höwesek, hünäre yhlasly ýaşlaryň durmuşynda gyzgalaňly möwsüme badalga berdi. Geljege gönükdirilen uly maksatlaryň amaly hakyky hünär eýelerine, öz işiniň ussatlaryna bagly bolýar. Şoňa görä-de, döwrebap hünärmenleriň ýetişdirilmegi bilen bagly bu möwsümiň tutuş ýurduň geljekki ösüşine dahyllylykda örän möhüm ähmiýete eýedigi öz-özünden düşnüklidir. Şundan ugur alnyp, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerine zehinli, mynasyp ýaşlary kabul etmek, giriş synaglaryny guramaçylykly we adalatly geçirmek, jemgyýetçilik gözegçiligini ýola goýmak barada degişli ýolbaşçylara tabşyryklar berildi. 

“Bu günki üstünlik — ertirki kada” diýlişi ýaly, ýetilen sepgitler geljek üçin täze gözýetimleri açýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde öňde duran möhüm wezipeleri kesgitledi. Häzirki wagtda ykdysady we maliýe durnuklylygyny gazanmak, iş bilen üpjünçiligi ýokarlandyrmak boýunça zerur işleri geçirmek; ýurdumyzyň eksport mümkinçiligini artdyrmak, pudaklara sanly tehnologiýalary giňden ornaşdyrmak meselelerine möhüm ähmiýet bermek; milli bilim ulgamyny ösdürmäge we ýaşlar syýasatyny amala aşyrmaga köp möçberde serişde goýmagy dowam etdirmek şu günüň wajyp wezipeleriniň hatarynda durýar. 

Ýurt abadançylygy, halkyň bagtyýarlygy bilen baglanyşykly wezipeler her bir raýatyň öz maksat-matlabyny ählumumy maksatlar bilen baglanyşdyryp, asylly zähmet çekmegini talap edýär. Ýeri gelende nygtasak, Gahryman Arkadagymyzyň türkmen halkynyň Milli Lideri, Halk Maslahatynyň Başlygy hökmünde ýurdumyzyň giňişliklerine yzygiderli sapar edip, ýagdaýlar bilen ýerinde tanyşmagy, mal yzyndaky çopanlardyr ekin üstündäki daýhanlardan başlap, iri taslamalary durmuşa geçirýän hünärmenlere çenli, dürli kärdäki adamlar bilen ýürekdeş söhbet etmegi halkyň arzuw-islegleriniň, maksatlarynyň kabul edilýän döwlet maksatnamalarynyň özeninde goýulmagyna ýardam berýär. 

Aýdylyşy ýaly, syýasat tutuş adamzadyň hem-de dünýädäki her bir ynsanyň ömri, ykbaly, hal-ýagdaýy bilen pugta baglanyşykly inçe aň işi bolup, oňa kalbyň yssy mähri bilen çemeleşmek zerur. Syýasatçy diňe taryhy dörediji şahsyýet däldir. Ol ýaşaýşy özgerdip bilýän, durmuşy ösdürip bilýän dörediji, gurujy şahsyýetdir. Gahryman Arkadagymyz, Arkadagly Serdarymyz bu hakykaty anyk işleri bilen subut edýärler. 

Kakamyrat REJEBOW.

“Türkmenistan”

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň döwlet syýasatynyň netijesinde ata Watanymyzyň ähli künjeklerinde düýpli özgertmeler üstünlikli amala aşyrylýar, gurmagyň we döretmegiň röwşen ýoly dabaralanýar, dünýä jemgyýetçiliginiň ykrarnamasyna eýe bolýar. 

Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň,  hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň çuň parasaty bilen berkarar Diýarymyzda döwrüň beýik ösüşlerini aýdyň şöhlelendirýän Arkadag şäheri döredi. Täze döwrebap şäherçeler, obalar guruldy, olaryň ýene-de onlarçasynyň gurluşygy üstünlikli dowam etdirilýär. Döwrebap desgalaryň, iri zawodlaryň hem-de fabrikleriň, mekdepleriň, çagalar baglarynyň, hassahanalaryň, has oňaýly we otaglarynyň ýerleşişi gowulandyrylan ýaşaýyş toplumlarynyň we beýleki möhüm desgalaryň ýüzlerçesiniň gurluşygy güýçli depginlerde alnyp barylýar. Ýurtlary hem-de sebitleri birleşdirýän, awtomobil we demir ýollarynyň, gaz geçirijileriniň hem-de elektrik geçirijileriniň, aragatnaşyk ulgamlarynyň iri gurluşyklarynyň gerimi dünýä ýaň salýar. 

 Ýurdumyzda bu ulgamdaky bitirilen beýik işleriň many-mazmuny, taryhy ähmiýeti dogrusynda gürrüň gozgalanda Gahryman Arkadagymyzyň jöwher paýhasyndan dörän «Ömrümiň manysynyň dowamaty», «Türkmenistanyň elektroenergetika kuwwaty» atly kitaplaryna ýüzlenmek aýratyn ýakymlydyr. Gahryman Arkadagymyz golaýda çap edilen «Ömrümiň manysynyň dowamaty» atly kitabynda: «Türkmenistanyň Döwlet energetika instituty ýurdumyzyň çalt depginlerde ösýän energetikasy, senagaty üçin bilimiň öňdebaryjy usullary esasynda ýokary hünärli işgärleri taýýarlamak maksady bilen döredildi. Elektrik energiýasy ykdysadyýetimiziň ähli ulgamlaryny ösdürmek üçin iň esasy binýatlaýyn zerurlyk bolup durýar. Institutyň ýaşlary bilen duşuşykda elektrik energiýasy, energetika ulgamy, onuň şu güni, geljekki mümkinçilikleri barada gürrüň berdim. Ýaşlaryň ruhy we beden taýdan sagdynlygy, hünärli, kämil şahsyýet bolmagy, döredijilik ukyby, pikirlenmek başarnygy jemgyýetimiziň kämilleşmegine hem-de döwletimiziň ösüşine uly itergi berýän güýçdür» diýip belläp geçýär. Gahryman Arkadagymyzyň beýik ynamyny ödemek üçin institutymyzda professorlardyr mugallymlaryň agzybirlikli zähmetiniň netijesinde öňdebaryjy tehnologiýalaryň, tejribeleriň esasynda döwrebap bilimlere eýe bolan hünärmenleri taýýarlamak babatda möhüm işler üstünlikli alnyp barylýar. Talyplarymyz halkara derejesinde, ýurdumyzyň çäginde geçirilýän dürli bäsleşiklerde öňdebaryjy orunlary eýeleýär.  

Häzirki wagtda Aşgabatda, Ahalda, Balkanabatda, Lebapda, Daşoguzda we «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda dünýäniň öňdebaryjy enjamlary, tehnologiýalary bilen üpjün edilen täze kuwwatly elektrik stansiýalary hereket edýär. 

  Marydaky Döwlet elektrik bekediniň çäginde 1574 megawatt kuwwaty bolan ýurdumyzda ilkinji garyşyk bug-gaz elektrik bekedi türkmen elektroenergetikasynyň eksport mümkinçilikleriniň artdyrylmagyna, düzüminiň mundan beýläk-de ösüşine gönükdirilendir. Bu ýerde ABŞ-nyň dünýä belli «General Electric» kompaniýasynyň dört gaz we iki bug turbinalary oturdylandyr. Onuň esasy aýratynlygy elektrik öndürmek üçin ýangyç hökmünde diňe bir tebigy gaz däl, eýsem, bug hem ulanylýar.  

Bu ýerde suw gyzdyrylyp, buga öwrülýär. Soňra bolsa ýokary basyş bilen bug turbinasyna geçirilip, ony aýlanmaga mejbur edýär. Netijede, bug turbinasy bilen toguň generatoryny baglanyşdyrýan rotor hem aýlanýar. Şeýlelikde, elektroenergiýanyň goşmaça mukdary işlenip çykarylýar. Desgada ýangyç hökmünde ulanylýan tebigy gazyň harçlanmasy üzül-kesil azalýar. Bug-gaz elektrik stansiýalary diňe bir ykdysady babatda bähbitli bolman, ekologiýa babatda hem amatlydyr. Çünki ýangyjyň ýanmagyndan emele gelýän, adatça, atmosfera zyňylýan galyndylar bu ýerde goşmaça elektrik energiýasyny öndürmeklige harçlanýar. 

Döwrebap paýlaýjy elektrik beketleriniň onlarçasynyň gurulmagy bilen, paýtagtymyzyň, beýleki şäherleriň we ilatly ýerleriň energiýa üpjünçilik hem-de yşyklandyryş ulgamlary täzelenildi. Bu ulgamda geçirilýän giň gerimli işler ýurdumyzda her ýyl gurulýan iri senagat toplumlaryny we köpsanly durmuş maksatly desgalary elektrik energiýasy bilen durnukly üpjün etmek bilen çäklenmän, eýsem, elektrik energiýasyny goňşy döwletlere hem ibermäge mümkinçilik berýär. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan ugry boýunça ýokary woltly elektrik geçiriji ulgamyny çekmegiň taslamasy hem şolaryň iň möhümleriniň biridir. Köp ýyllaryň dowamynda   Türkmenistan parahatçylykly durmuşy gurmakda doganlyk owgan halkyna hemmetaraplaýyn ýardam berip gelýär. Ymamnazar — Andhoý we Serhetabat — Hyrat, Rabatkaşaň — Kalaýnau elektrik geçirijileriň gurulmagy munuň aýdyň subutnamasydyr. Şol ulgamlar goňşy döwletiň energetika düzüminiň möhüm bölegine öwrüldi. Bularyň ählisi tutuş sebitiň hem durmuş-ykdysady ösüşine oňyn täsirini ýetirýär. 

Türkmenistan häzirki wagtda energiýa serişdeleriniň möçberi we sebit derejeli ähmiýeti jähetden dünýäde giňden tanalýar. Türkmen energetika senagatynyň durnukly we ýokary depginlerde ösdürilmegi elektrik energiýasynyň eksportyny, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynyň kuwwatyny artdyrmaga mümkinçilik berýär. Önümçilik pudagynyň batly depginler bilen döwrebaplaşdyrylmagy hem-de diwersifikasiýalaşdyrylmagy netijesinde ýurdumyzda strategik pudaklaryň, şol sanda energetika senagatynyň durnukly ösüşleri üpjün edildi. Çünki her bir edaradyr kärhananyň, önümçilik desgasynyň işiniň öňe ilerlemeginiň gönüden göni elektrik energiýa ulgamy bilen bagly bolup durýandygy hemmämize mälimdir. Berkarar Diýarymyzda dünýäde iň öňdebaryjy tilsimatlar, tehniki enjamlar bilen üpjün edilen täze elektrik beketleriniň, elektrik geçiriji ulgamlaryň, döwrebap transformator podstansiýalarynyň, paýlaýyş ulgamlary toplumlarynyň gurulmagy bu ugurdaky birnäçe wajyp wezipeleriň netijeli çözgüdini hem şertlendirdi. Milli ykdysadyýetiň we halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlanmagyna giň gerimli mümkinçilikleri döretdi.  

Gahryman Arkadagymyzyň çuň parasaty bilen dörän, türkmen döwletiniň beýik ösüşlerini dabaralandyrýan, jahana ýaň salýan Arkadag şäheri bu gün elektrik energetikasynyň «akylly» tilsimatlarynyň howpsuzlygyny, ygtybarlylygyny, eşretini äleme äşgär edýär. Arkadag şäheriniň ýaşaýyş jaýlarynda «akylly» tehnologiýalar esasynda umumy gözegçilik ulgamy gurulýar, onuň kömegi bilen her bir ýaşaýjy öýüniň ýagdaýyna gözegçilik edip bilýär. Bu ulgam energiýa serişdelerine gözegçiligiň we dolandyryşyň awtomatik ulgamynyň (ESGDAU) hasaplaýjylaryny, metanyň syzyşynyň, suwuň syzyşynyň enjamyny, gaz we suw ýapýan nurbatlary, sazlaýjylary öz içine alýar. «Akylly öý» maksatnama üpjünçiligi energiýanyň sarp edilişine gözegçilik etmäge we heläkçilik barada habarnamany almaga mümkinçilik berýär.  

Arkadag şäherinde Türkmenistanyň Energetika ministrliginiň «Arkadagenergo» önümçilik birleşigi korporasiýanyň «Döwletenergogözegçilik» kärhanasynyň Arkadag şäheri bölümi üçin ähli şertler döredilen täze edara binasynyň gurlup ulanylmaga berilmegi bu ugurdaky işleriň talabalaýyk alnyp barylmagyna mümkinçilik berýär. Arkadag şäherinde ähli binalarda «akylly» elektrik hasaplaýjy enjamlar gurnalan. Bu elektrik hasaplaýjylar elektrik energiýasynyň mukdaryny ölçemek we kesgitlemek, ölçeg netijelerini ýygnamak, saklamak, gaýtadan işlemek we geçirmek, öndürilen we sarp edilen elektrik energiýanyň möçberi barada maglumatlary emele getirmek ýaly amallary takyk ýerine ýetirýär. Şäheriň yşyklandyryjylarynyň, LED ýazgylarynyň, salgy ýazgylarynyň ýagtylygy, şuglalylygy, täsinligi köpleri haýran galdyrýar. Arkadag şäheri eziz Watanymyzyň beýik ösüşleriniň, türkmen ykdysadyýetiniň batly gadamlarynyň aýdyň dabaralanmasydyr. 

Goý, berkarar Diýarymyzy kuwwatly elektroenergetika ýurduna öwürýän Gahryman Arkadagymyzyň, hormatly Prezidentimiz Arkadagly Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak, il-ýurt ähmiýetli beýik işleri rowaç bolsun!  

Serdar NAZAROW,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň rektory, tehniki ylymlaryň kandidaty.

Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalarynyň netijesinde ýurdumyzy ösdürmek babatdaky toplanylan oňyn tejribe Türkmenistany kuwwatly döwlete öwürdi, dünýä tanatdy. Şunda milli ykdysadyýetimiziň okgunly ösüşiniň ýurdumyzyň elektrik energetikasynyň kuwwatlyklarynyň yzygiderli artdyrylmagynyň zerurlygyny talap edýändigini nazarda tutup, Gahryman Arkadagymyzyň çuň parasaty bilen bu ugurda geçen sanlyja ýylyň içinde toplumlaýyn işler üstünlikli amala aşyryldy. Soňky ýyllarda pudagyň düzüminiň üsti Aşgabatda, Ahal, Balkan, Lebap we Daşoguz welaýatlarynda gurlan gazturbinaly elektrik beketleriniň birnäçesi bilen ýetirildi. Hemmämize mälim bolşy ýaly, Gahryman Arkadagymyzyň 2022-nji ýylyň sentýabrynda Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň talyplary we mugallymlary bilen taryhy duşuşygy boldy. Gahryman Arkadagymyz duşuşykda eden çuň mazmunly çykyşynda ýurdumyzyň elektroenergetikasynyň kemala gelmeginiň taryhy, ony döwrebaplaşdyrmak, alnyp barylýan döwlet syýasatynyň maksatlary hem-de wezipeleri, ykdysadyýetiň bu pudagynyň köpugurly döwrebap düzümlerini döretmek boýunça amala aşyrylýan beýik işler dogrusynda giňişleýin gürrüň berdi.

Dana halkymyz nesil terbiýesine hemişe iňňän uly üns berip, bu mesele dogrusynda yzygiderli aladalanypdyr. “Çaga eziz, edebi ondanam eziz” diýen pähime uýan ata-babalarymyzyň nesil terbiýesi hakyndaky aladasy hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen döwlet syýasatynyň möhüm ugurlarynyň birine öwrüldi. Ýaş nesliň bilim-terbiýesine örän uly ähmiýet berilmegi tötänden däldir. Çünki, bagtyýar ertirimiziň aladasy şu günden başlanýar. 

Ajap eýýamymyzyň beýleki ýyllarynda bolşy ýaly, Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylymyzda-da ösüp gelýän nesle durnukly bilim, döwrebap terbiýe bermekde uly işler amala aşyrylýar. Bilim ulgamynda durmuşa geçirilýän düýpli özgertmeler ýaş nesle bilim-terbiýe bermegiň hilini dünýä ülňüleriniň derejesine ýetirilmeginde örän uly ähmiýete eýe boldy. Şol özgertmeler Garaşsyz, Bitarap döwletimiziň ylym-bilim edaralarynyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň döwrebaplaşdyrylmagyna mümkinçilik berdi. Bilim ulgamynyň sanlylaşdyrylmagynda bitirilen we bitirilýän işler giňden ýaýbaňlandyryldy. Kämil ulgamyň ornaşdyrylmagy ýaş nesle bilim we terbiýe bermekde has ýokary netijeleriň gazanylmagyna giň ýol açdy. Bilim işgärleriniň iş we durmuş şertleriniň gowulandyrylmagy olaryň şahsy jogapkärçiliklerini ýokarlandyrdy. 

Mälim bolşy ýaly, islendik özgertmäniň ýokary netijesi döwrebap kanunçylyga bagly bolup durýar. Şonuň üçinem ýurdumyzyň ylym-bilim ulgamynyň kanunçylyk-hukuk binýady özgerýän döwrümiziň talaplaryna laýyklykda kämilleşdirildi. Soňky ýyllarda döwlet Baştutanymyzyň taýsyz tagallalary bilen täze mekdepleriň, çagalar baglarynyň döwrebap binalary gurlup, ulanmaga berilýär. Şol bilim edaralarynda bolsa, ösüp gelýän nesle bilim-terbiýe bermekde has ýokary netijeler gazanylýar. Şu tagallalaryň hemmesi hormatly Prezidentimiziň abadan ertirimiziň ylymly-bilimli, giň gözýetimli, zähmetsöýer, halal, ruhubelent ýaşlaryny kemala getirmäge gönükdirilendir. Şeýle bähbitli alada goşantly bolmagyň bilim işgärleri üçin şahsy jogapkärçiligem ýokary welin, guwançly taraplary tutanýerli zähmete ruhlandyrýar. 

Arkadagly Serdarymyzyň parasatly ýolbaşçylygynda ata Watanymyzyň bagtyýar geljegimize tarap gadamlary barha batlanýar. Şeýle aýdyň ýolumyzda türkmen iline Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda--da uly üstünlikleriň hemrasy bolýandygy täze sepgitlere ruhlandyrýar. 

 Döwran HAPBAÝEW. 

 Wekilbazar etrabyndaky 23-nji orta mekdebiň müdiri, Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty.

Türkmenbaşy şäherindäki Halkara deňiz porty Aziýa hem-de Ýewropa ýurtlarynyň arasyndaky ykdysady we söwda hyzmatdaşlygyny hil taýdan täze derejä çykarmaga uly goşant goşýar. Bu deňiz portunyň milli ykdysadyýetimiziň, şeýle-de tutuş sebitiň ösüşinde eýeleýän orny möhüm ähmiýete eýedir. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe deňiz we derýa ulgamy hem düýpli ösüşleri başdan geçirýär. Şunda «Türkmendeňizderýaýollary» agentliginiň «Balkan» gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetinde bitirilýän işler has-da buýsandyryjydyr. Häzir bu zawodyň hyzmatlaryna daşary ýurtlarda hem uly gyzyklanma bildirilýär.  

Ulag pudagyny döwrebaplaşdyrmak hem-de oňa öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrmak ata Watanymyzy durmuş-ykdysady we ylmy-tehniki taýdan ösdürmekde derwaýys wezipeleriň biri hasaplanýar. Bu ugurda «Türkmendeňizderýaýollary» agentliginiň tabynlygyndaky edara-kärhanalarda, şeýle hem «Deňiz söwda floty» ýapyk görnüşli, «Balkan» gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetleriniň düzümlerinde alnyp barylýan işler özüniň giň gerimi bilen tapawutlanýar. 

Gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody ýylda 10 müň tonna polady işläp, 4 — 6 gämini gurmaga niýetlenendir. Mundan başga-da, bu ýerde 2 müň tonna polady işlemek arkaly, ortaça, 20 — 30 sany kiçi we orta göwrümli gämileriň abatlaýyş we bejeriş işlerini ýerine ýetirmäge doly mümkinçilik bar. Döwrebap tehnologiýalar ornaşdyrylan zawodda gämi dizaýny, taslama dolandyrylyşy, üpjünçilik, bejeriş, önümçilik, tehniki hyzmat ediş, hil we zähmet howpsuzlygy, bug gazanlary hem-de kompressorlar bilen bagly işler utgaşykly alnyp barylýar. Dürli görnüşli gämileri, nebit tankerlerini, deňiz platformalaryny, tirkeg gämilerini, katerleri, şeýle hem halk hojalygynyň senagat pudaklary üçin demirden dürli gurluşlary, taýýar önümleri, enjamlary, gurallary ýasamak, göwrümli demir listlerini işlemek, olary posdan arassalamak, ýylmamak we reňklemek, dürli senagat pudaklarynda, ýyladyşhanalarda giňden peýdalanylýan radiatorlary taýýarlamak hem-de ýurdumyzyň suw howdanlarynyň göwrümini giňeltmekde, iri akabalaryň suw geçirijiligini ýokarlandyrmakda ulanylýan dürli kysymly läbik sorujylar babatdaky işler berjaý edilýär. Munuň üçin bu ýerde zähmet çekýän hünärmenler ähli zerur şertler bilen üpjün edilipdir. Şeýle bolansoň ýerine ýetirilýän işler halkara hil ülňülerine hem laýyk gelýär.  

Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna gelýän konteýnerleri buýrujylaryň sargytlary esasynda abatlamak, kebşirlemek, reňklemek, deňiz giňişliginde ýük daşaýan, ýolagçy gatnadýan, beýleki işlerde ulanylýan gämileri we ýüzüji serişdeleri tehniki taýdan gözden geçirmek işleri-de üstünlikli alnyp barylýar. Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň başyndan bäri «Deňiz söwda floty» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň «Çarlak», «Almaz» ýolagçy gämilerinde, nebit önümlerini daşaýan «Kenar» gämisinde, Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň «Aýdak» tirkeg gämisinde, «Nurly tolkun» hususy kärhanasynyň «Nurana» ýolagçy hem-de «Blue Marine» daşary ýurt kompaniýasynyň «Topaz Glory» tirkeg gämisinde ýeňil abatlaýyş işleri geçirilip, sargytlar öz wagtynda we ýokary hilli ýerine ýetirildi. 

Degişli ugurlarda bilim alýan talyplaryň zawodyň abatlaýyş, bejeriş bölümlerinde okuw-önümçilik tejribeliklerini geçmegi hem oňat ýola goýlupdyr. Bu bolsa ýaş nesliň döwrebap bilim almagy we zähmet çekmegi babatda edilýän tagallalaryň guwandyryjy netijesidir.  

Hojaberdi BAÝRAMOW

Lebap welaýat Azyk önümçilik birleşiginde pagta çigidini gaýtadan işlemegiň hasabyna alynýan azyk we hojalyk önümleriniň mukdary barha artýar. Muny önümçilik birleşiginde şu ýylyň başyndan bäri edilen işler hem aýdyň görkezýär. 

Birleşikde Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň başyndan bäri 25 müň tonna golaý çigit gaýtadan işlenilip, arassalanylmadyk pagta ýagynyň 3950 tonnasy öndürildi. Şeýle hem birleşige degişli kärhanada sarunyň 9850 tonna golaýy, harpygyň 6600 tonnadan gowragy, arassalanan pagta ýagynyň 3200 tonna golaýy öndürilip, alyjylara ýetirildi. Önümçilik birleşiginde eýýäm onlarça ýyl bäri hojalyk sabynynyň önümçiligi hem üstünlikli alnyp barylýar. Şu ýylyň geçen döwründe bu önümiň 78 tonnasy öndürildi. Sabyn welaýatyň çäginden daşgary, ýurdumyzyň beýleki sebitlerindäki söwda nokatlaryna hem iberilýär. 

Umuman, welaýat Azyk önümçilik birleşiginde edilen işiň manat hasabyndaky möçberi 37,5 million manada golaýlady. Şunda girdejiniň agramly böleginiň arassalanan pagta ýagynyň önümçiliginden gelýändigini nygtamak gerek. Gazanylýan zähmet ýeňişleri birleşigiň işgärleriniň agzybir zähmetiniň miwesi bolup, Kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasy tarapyndan olary höweslendirmek, durmuş taýdan goldamak işleri hem yzygiderli alnyp barylýar. Işgärlerimiziň arasynda göreldeli zähmeti bilen döwlet sylaglaryna mynasyp bolanlary hem bar. Önümçilik birleşiginiň işgärleri döredilýän döwrebap zähmet we ýaşaýyş şertleri üçin Gahryman Arkadagymyza, Arkadagly Serdarymyza tüýs ýürekden hoşallyk bildirýärler. 

Jennet ALTYÝEWA,

Lebap welaýatynyň Azyk önümçilik birleşiginiň Kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasynyň başlygy.

Bilşimiz ýaly, ýakynda türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyza  Saud Arabystany Patyşalygyna sapary wagtynda Yslam ösüş bankynyň prezidenti Ahmad Mohammad Ali Al-Madani tarapyndan «Yslam ösüş banky we doktor Ahmad Mohammad Ali. Institutyň taryhy we onuň prezidentiniň ýoly» atly kitabyň sowgat berilmegi ýurdumyzyň ykdysady durmuşynda uly ähmiýete eýe boldy. Şoňa görä-de, 6-njy iýulda Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynda bu kitabyň tanyşdyrylyş dabarasy geçirildi. 

Gahryman Arkadagymyza ýokarda ady agzalan kitabyň gowşurylmagy ýurdumyzyň syýasy durnuklylygyna, ykdysady mümkinçilikleriniň ösüşine, Türkmenistanyň Yslam ösüş banky bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygynyň şanyna berlen sowgat boldy. Kitap bu halkara düzümiň taryhyna, şu gününe we onuň ýerine ýetirýän işine bagyşlanandyr. Neşirde banka agza ýurtlar, şol sanda Türkmenistan bilen bagly alnyp barylýan hyzmatdaşlyk, ýurdumyzyň ykdysady ösüşlerini özünde jemleýän maglumatlar beýan edilýär. 

Aslynda, Türkmenistanyň Yslam ösüş banky bilen hyzmatdaşlygy netijeli häsiýete eýedir. Biziň ýurdumyz 1994-nji ýyldan bäri onuň agzasydyr. Ýeri gelende bellesek, 2009-njy ýylda Aşgabatda Yslam ösüş bankynyň Dolandyryjylar geňeşiniň 34-nji duşuşygy geçirildi. Geçen ýyllaryň dowamynda bu bank tarapyndan ýurdumyzda dürli ugurlardaky taslamalaryň 26-sy maliýeleşdirildi. Şol taslamalar ýurdumyzyň durnukly durmuş-ykdysady ösüşi üçin uly ähmiýete eýe bolup, olar lukmançylyk we saglygy goraýyş, suw hojalygy, demir we derýa ýollary, telekommunikasiýalar, gaz geçiriji düzümler ýaly ugurlary öz içine alýar. 

Giň möçberli maýa goýum taslamalarynyň durmuşa geçirilmegine gatnaşmagyň mümkinçilikleri barada anyk maglumatlara ýüzlensek, bu iri maliýe düzümi bilen hyzmatdaşlygyň çäklerinde S.A.Nyýazow adyndaky Bejeriş-maslahat beriş merkezini tehniki taýdan enjamlaşdyrmak, nebit tankeriniň gurluşygy, Aşgabat şäherinde we Daşoguz welaýatynda anyklaýyş merkezlerini gurmak, optiki süýüm aragatnaşyk çylgymynyň gurluşygy, «Arçman» we «Ýyly suw» şypahanalarynda gidroterapewtik merkezleriň gurluşygy, «Mollagarada» 600 orunlyk palçyk bilen bejeriş merkeziniň, infuzion ergini öndürýän zawodyň gurulmagy, Gyzylgaýa — Bereket — Etrek demir ýolunyň gurluşygy, «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynyň taslamalaryny maliýeleşdirmek ýaly işleri aýratyn agzamak bolar.  

Häzirki wagtda Yslam ösüş banky bilen hyzmatdaşlygyň çäklerinde internet we telekommunikasiýa ulgamlaryny ösdürmek, Türkmenbaşy şäherindäki «Balkan» gämi abatlaýyş kärhanasynda iki sany deňiz gämisini gurmak boýunça amala aşyrylýan taslamalary bellemek gerek. Şeýle-de bu iri halkara maliýe guramasy tarapyndan Balkanabat, Türkmenabat, Mary şäherlerinde guruljak onkologiýa merkezleriniň we Türkmenabat şäherinde fosfat dökünlerini öndürýän zawodyň gurluşygy maliýeleşdiriler. 

Belläp geçsek, Milli Liderimiz şu ýylyň 30-njy iýunynda haj parzyny berjaý etmek üçin Saud Arabystany Patyşalygynyň Mekge şäherine amala aşyran sapary wagtynda Yslam ösüş bankynyň prezidenti Ahmad Mohammad Ali Al-Madani bilen duşuşdy. Duşuşykda ýurdumyzyň Yslam ösüş banky bilen gatnaşyklarynyň häzirki ýagdaýy we ony ösdürmegiň geljekki ugurlary ara alnyp maslahatlaşyldy. Hyzmatdaşlygyň giň mümkinçilikleri barada pikir alyşmalaryň dowamynda doktor Ahmad Mohammad Ali Türkmenistandaky taslamalara gatnaşmagyň öz ýolbaşçylyk edýän düzümi üçin uly hormatdygyny belläp, bu ugurda bar bolan mümkinçilikleri öwrenmegiň wajypdygyna ünsi çekdi. Bu duşuşyk netijeli gatnaşyklaryň has-da berkidilýändiginiň nobatdaky subutnamasy boldy. 

Şeýlelikde, hormatly Arkadagymyza gowşurylan «Yslam ösüş banky we doktor Ahmad Mohammad Ali. Institutyň taryhy we onuň prezidentiniň ýoly» atly kitap Yslam ösüş bankynyň ýurdumyz bilen bagly alyp barýan hyzmatdaşlygyny beýan etmek bilen, geljekki halkaraçy hünärmenleri taýýarlamakda kämil nazaryýete we tejribä daýanýan gymmatly eser hökmünde hyzmat eder. 

Mährijemal MÄMEDOWA,

Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň halkara ykdysady gatnaşyklary kafedrasynyň uly mugallymy.

Diýarymyzyň ykdysadyýetiniň kuwwatlanmagynda içerki we daşarky bazarlara çykarylýan nebitdir gazdan başga-da, senagatyň köp pudaklarynyň binýady bolup hyzmat edýän beýleki tebigy baýlyklarymyzyň ähmiýeti hem juda uludyr. Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy etrabyndaky «Guwlyduz» kärhanasynda çykarylýan nahar we tehniki duzlar hem Watanymyzyň esasy tebigy baýlyklarynyň biridir. Ýurduň himiýa pudagynyň öňdebaryjy kärhanasynda Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň geçen birinji ýarymynda jemi gazylyp alnan duzuň umumy mukdary 49,2 müň tonna golaýlady. Bu görkeziji şu ýylyň ýanwar — iýun aýlary üçin bellenilen meýilnamanyň 105 göterime barabar berjaý edilendigini aňladýar. 

Ýeri gelende aýtsak, çig mal gorlarynyň mukdary 40 million tonnadan geçýän «Guwlyduz» kärhanasynda nahar duzy ýokary hil ülňülerine laýyklykda ýodlaşdyrylýar. Ol sebitde ilkinji, tutuş dünýäde bolsa dördünji bolup ýola goýuldy. Munuň özi Diýarymyzda raýatlarymyzyň saglygy baradaky aladanyň ähli zatdan ileri tutulýandygyndan, bu derwaýys işiň dünýä nusgalyk derejede ýerine ýetirilýändiginden habar berýär. 

Öz işine ussat ýüzlerçe hünärmeniň öndürijilikli zähmet çekýän kärhanasynyň ykdysady we maddy-tehniki binýadynyň yzygiderli pugtalandyrylmagy balkanly duzçularyň gazanýan üstünliklerinde esasy orny eýeleýär. Olaryň geçen alty aýda bu mukaddes önümi ýörite gaplara gaplamak baradaky tabşyryga 137,7 göterim amal etmekleri-de muňa aýdyň subutnamadyr. Bu ýerde önümçiligiň ähli ugurlary babatda, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, ýokary ösüşleriň gazanylandygyny hem aýratyn nygtamak gerek.

Ösüşli  pudagyň gadamlary 

 Hormatly Prezidentimiziň ýöredýän parasatly içeri we daşary syýasaty Garaşsyz, baky Bitarap döwletimiziň durmuş-ykdysady taýdan çalt depginlerde ösdürilmegine itergi berýär. Ýurdumyzyň milli ykdysadyýetine kämil tehnologiýaly önümçilik kuwwatlyklarynyň, sanly ykdysadyýetiň giňden ornaşdyrylmagy ýokary netijeleriň gazanylmagyna ýol açýar. Garaşsyzlyk ýyllary döredilen dokma senagaty ýurdumyzyň halk hojalygynyň öňdebaryjy pudaklarynyň birine öwrülip, bu pudagyň ösüşli ýoly uly ýeňişlere beslenýär. 

Garaşsyz döwletimiziň dokma senagatynyň dürli önümçilikli kärhanalarynda bitirilýän tutumly işleriň bady artýar. Bu pudak dogrusynda gürrüň açylanda aýratyn nygtamaly zadyň biri, güneşli Diýarymyzda öndürilýän gymmatly çig mal bolan pagta hasylyndan bäsleşige ukyply dürli taýýar önümleriň öndürilýänligidir. Elbetde, pagta hasylyndan taýýar önüm kemala gelýänçä çylşyrymly önümçilik talap edilýär. Mysal üçin, pagta arassalaýjy kärhanalarda pagta gaýtadan işlenilip, süýüm alynýar. Soňra kämil tehnologiýaly egirme fabriklerinde pagta süýümi gaýtadan işlenilýär hem-de ýüplük alynýar. Egirme fabriklerinde pagta süýüminden dünýä ülňülerine laýyk gelýän ýüplükleriň birnäçe görnüşleri öndürilýär. Şeýlelikde, ýurdumyzyň çar künjeginde, şol sanda biziň welaýatymyzda-da hereket edýän dokma fabriklerinde ýokary hilli dokma önümleriniň ençeme görnüşleri öndürilýär. Şol taýýar önümlere isleg bolsa, içerki bazarda-da uly bolup, daşary bazarlara-da isleg barha ýokarlanýar. Munuň özi ata Watanymyzyň ykdysady ösüşinde aýgytly ädimdir. 

Ýokarda ýatlanan önümçilik yzygiderliliginiň gözbaşynda bolsa, pagta arassalaýjy kärhanalaryň işçileriniň döredijilikli zähmeti durýar. Bu hakykata pagta arassalaýjy kärhanamyzda bitirilýän işleriň mysalynda-da göz ýetirmek bolýar. Kärhanamyzyň önümçilik kuwwatlyklaryndan netijeli peýdalanmagy başarýan zähmetsöýer hünärmenlerimizdir işçilerimiz bu ýere tabşyrylýan “ak altyny” gaýtadan işlemegiň hötdesinden abraý bilen gelmegi başarýarlar. Kärhanamyzda öndürilýän süýümiň hiliniň ýokary bolmagy ugrunda ähli tagallalar edilýär. Kärhanamyzyň zähmetsöýer adamlary bellenilen tabşyryklary artygy bilen berjaý edip, gowy netijeleri gazanýarlar. 

Türkmen halky Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylyny uly üstünliklere beslemegi maksat edinýär. Döredijilikli zähmetiň netijesinde bolsa, asylly maksatlarymyz myrat bolýar. 

 Kerwen ZYRRYÝEW. 

 Garagum pagta arassalaýjy kärhanasynyň tehniki howpsuzlyk we zähmeti goramak boýunça baş hünärmeni, Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty. 

 Ýeňişli  sepgitlere tarap 

Galkynyşly döwrümiziň Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda-da ýurdumyzy ykdysady-durmuş taýdan ösdürmekde bitirilýän tutumly işleriň bady artýar. Şeýle tagallalar diňe bir ýurdumyzyň ykdysady ösüşine düýpli itergi bermek bilen çäklenmän, eýsem, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlanmagyna-da ýardam edýär. Şeýle bähbitli işlere telekeçilerimiziň saldamly goşantlaryny ýatlamak guwanjyňa guwanç goşýar. Hormatly Prezidentimiziň goldaw-ýardamyna daýanýan welaýatymyzyň telekeçileriniň il-gün bähbitli tagallalaram gowy netijesini berýär. 

Hususyýetçilerimiziň ýadawsyz yhlas-tagallalary bilen Garaşsyz döwletimizde harytlaryň we önümleriň bolçulygyny döretmekde ýokary netijeler gazanylýar. Ýokary hilli önümleriň we harytlaryň bolçulygy il-günümiziň bolelin ýaşaýşyna oňyn täsirini ýetirýär. Guwandyrýan ýerem, dürli önümleri we harytlary öndürýän, gurluşyk-gurnama işlerini alyp barýan telekeçilerimiziň sanynyň ýylsaýyn artýandygydyr. Telekeçilerimiziň hususy işleriniň göwrümini barha giňeltmekleri täze-täze iş orunlarynyň döredilmegine mümkinçilik berýär. Bu bähbitli ýagdaýyň il-günümiz üçin juda derwaýysdygyny nygtap oturmagyň zerurlygy ýok bolsa gerek. Şanly ýylymyzda bitirilýän döwlet ähmiýetli, il-gün bähbitli işleriň ýol alýandygy ýeňişli sepgitlere ruhlandyrýar. 

 Myratgeldi ANNAÖWEZOW. 

 TSTP-niň welaýat komitetiniň başlygynyň orunbasary. 

 Durmuşymyzyň ygtybarly  goragy 

Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda belent sepgitlere ýetilýär. Bu ösüşler diňe bir öňde goýlan maksatlara ýetmäge badalga bolman, eýsem, halkyň hal-ýagdaýynyň gowulanýandygyny hem-de durmuş derejesiniň ýokarlanýandygyny aňladýar. Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň milli maksatnamalaryny ýerine ýetirmekde ýurdumyzda ätiýaçlandyryş bazaryny ösdürmek, döwletiň maýa goýum mümkinçiligini ýokarlandyrmak hem-de hususy eýeçiligiň ýuridik we fiziki şahslaryň bähbitleriniň ätiýaçlandyryş goragyny kepillendirmek maksadynda, Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy töwekgelçiligiň dürli görnüşinden ätiýaçlandyryşa kabul edýän kämil gurama öwrülmek bilen, hyzmatlaryň görnüşlerini barha giňeldýär we ýurdumyzyň ösüşlerine mynasyp goşandyny goşýar. 

Guramamyzda sanly tehnologiýalaryň giňden peýdalanylmagy ätiýaçlandyryş guramasynyň işini kämilleşdirmäge, bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär. Bu ulgamyň işe girizilmegi merkezi edaranyň beýleki ätiýaçlandyryş guramalary bilen sanly ulgam arkaly işlemäge, ýagny, maglumatlaryň alyş-çalşygyny wagt ýitirmezden, şol bir wagtda amala aşyrmaga, ätiýaçlandyryş guramasynyň işgärleriniň işini ýeňilleşdirmäge we müşderilere edilýän hyzmaty gysga wagtda amala aşyrmaga ýardam berýär. 

Goý, halkyny ýagty menzillere atarýan Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli alyp barýan işleri rowaç alsyn! 

 Aýşat AKMYRADOWA. 

 Ýolöten etrap döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň hünärmeni.

Ykdysadyýetiň pudaklaryny döwrebaplaşdyrmakda, täze önümçilikleri döretmekde, telekeçiligi ösdürmekde maýa goýumlara uly orun degişlidir. 30-njy iýunda Arkadag şäheriniň «Märkaw» myhmanhanasynda geçirilen «Akylly» şäher Arkadag» atly halkara maýa goýum forumy hem daşary ýurtly maýadarlar, işewürler, maliýe-bank düzümleri bilen hyzmatdaşlygy ösdürmekde täze mümkinçilikleri açdy. Oňa dürli ýurtlaryň kompaniýalarynyň, halkara guramalaryňdyr banklaryň wekilleri gatnaşdy. Ýurdumyza ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, banklaryň, Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň ýolbaşçylary wekilçilik etdi. 

Halkara işewürlik çäresine bagyşlanylyp, «Märkaw» myhmanhanasynyň eýwanynda ýurdumyzyň dokma senagatynyň önümleriniň, gelin-gyzlarymyzyň dokan halylarynyň hem-de senagatçylaryň we telekeçileriň öndürýän harytlarynyň sergisi guraldy. Forumyň myhmanlary önümler bilen içgin tanşyp, olara ýokary baha berdiler. 

Hormatly Prezidentimiziň halkara maýa goýum forumyna gatnaşyjylara iberen Gutlagynyň okalmagy bilen açylan işewürlik çäresiniň umumy mejlisinde durnukly ösüşiň geljegi we şäherlerde täze tehnologiýalaryň peýdalanylmagy, Türkmenistanyň maýa goýum mümkinçilikleri, «akylly» şäherleriň sanly infrastrukturasy hem-de innowasion tehnologiýalar bilen baglanyşykly wezipeler ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Myhmanlar häzirki döwürde ýurdumyzyň ösüşiniň umumy ykdysady görkezijileri hem-de onuň maýa goýum strategiýasy, hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda döwletimiziň senagat-innowasiýa taýdan ösüşine, önümçilik ulgamyna ylmy-tehniki işläp taýýarlamalaryň we iň täze tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna, sanly ykdysadyýete geçilmegine gönükdirilen özgertmeler bilen tanyşdyryldy. Watanymyzyň geografiýa taýdan amatly ýerde ýerleşmegi, depginli ykdysady ösüşi, tebigy baýlyklarynyň gorlary, hormatly Prezidentimiziň durmuşa geçirýän ykdysady strategiýasy daşary ýurt kompaniýalarynyň uly möçberli maýa goýumlarynyň çekilmegine ýardam berýän esasy şertleriň hatarynda görkezildi. 

Forumyň myhmanlary Arkadag şäheriniň mümkinçiliklerine ýokary baha berip, onuň taslamasynda durnukly şäher ösüşiniň durmuş ugurlarynyň, şol sanda köpdürlülik we medeni miras, saglyk we abadançylyk, howpsuzlyk we goraglylyk, bilim we tutuş ömrüň dowamynda öwrenmek ýaly ýörelgeleriň göz öňünde tutulandygyna aýratyn üns çekdiler. Olar Arkadag şäheriniň açylyş dabarasyna hem-de şunuň ýaly abraýly halkara foruma gatnaşmaga döredilen mümkinçilik üçin hormatly Prezidentimize hoşallyklaryny beýan edip, milli ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda amatly maýa goýum kuwwatyna eýe bolan ýurdumyz bilen hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmäge taýýardyklaryny nygtadylar. 

Halkara maýa goýum forumynyň ahyrynda ýurdumyzyň senagatçylary we telekeçileri bilen daşary ýurtly işewürleriň arasynda resminamalaryň toplumyna gol çekildi. Şolaryň hatarynda eksport-import amallary, hyzmatlar ulgamynda hyzmatdaşlyk boýunça şertnamalar we beýlekiler bar. 

Forumyň dowam edýän pursatlarynda habarçymyz oňa gatnaşýan ýerli we daşary ýurtly işewürler bilen söhbetdeş bolup, olaryň Arkadag şäheri we halkara forum baradaky pikirlerini ýazga geçirdi. 

 Martsin BOGUŞ,
«BS Global GmbH» kompaniýasynyň (Awstriýa Respublikasy) ýerine ýetiriji direktory: 

 — Et-süýt önümlerini gaýtadan işlemäge niýetlenen tehnologiýalaryň üpjünçiligi hem-de azyk senagaty kärhanalaryny gurmak babatda baý tejribesi bolan kompaniýamyz Türkmenistan bilen 2010-njy ýyldan bäri hyzmatdaşlyk edip gelýär.  

Biz Türkmenistanda azyk senagatyna degişli kärhanalaryň birnäçesiniň taslamasyny amala aşyrdyk. Ýokary hilli, ekologiýa taýdan arassa azyk önümleri adamlaryň saglygy we abadançylygy üçin örän möhümdir. Türkmenistanyň hormatly Prezidenti hem bu meselä uly ähmiýet berýär. Arkadag şäheriniň ikinji tapgyrynda köp sanly önümçilik kärhanalarynyň gurulmagy bilelikdäki maýa goýum taslamalaryny amala aşyrmakda we özara bähbitli hyzmatdaşlygy has-da ösdürmekde täze mümkinçilikleri açýar. 

 * * * 

 Mehmet Fatih KYLYÇ,
«Exagon Global» kompaniýasynyň (Niderlandlar Patyşalygy) direktory: 

— Biziň kompaniýamyz kiberhowpsuzlyk, sanly bank hyzmatlary, «akylly» şäher ulgamlary bilen baglanyşykly taslamalary amala aşyrýar. Häzire çenli dünýäniň 35 ýurdunda şäherleri sanlylaşdyrmak boýunça taslamalary ýerine ýetirdik. Birnäçe günden bäri Türkmenistanda myhmançylykda. Arkadag şäheriniň açylyş dabarasy diýseň ýokary derejede geçdi. Türkmenistanda öndürilýän önümler bilen ýakyndan tanyşdyk.  

 Biz geljekde Merkezi Aziýa ýurtlarynyň, şol sanda Türkmenistanyň önümlerini Ýewropa we Amerika yklymlarynyň alyjylaryna ýetirmek üçin «eBay», «Amazon» ýaly onlaýn platformany döretmegi meýilleşdirýäris. Türkmenistan ýaly ajaýyp ýurduň ösüşine goşant goşmak, doganlyk halkyň bagtyýarlygyny paýlaşmak biziň üçin uly hormatdyr. 

 * * * 

 Mehmet Fatih KYLYÇ,
«Exagon Global» kompaniýasynyň (Niderlandlar Patyşalygy) direktory: 

— Arkadag şäheri gözelligi we innowasion çözgütleri bilen haýran galdyrýar. Bu ýerde geçirilýän halkara maýa goýum forumy bolsa dürli ýurtlaryň işewürleriniň arasynda hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek üçin oňaýly meýdança bolup hyzmat eder. Oba hojalygynda iş alyp barýan kompaniýamyz Türkmenistan bilen bäş ýyl bäri hyzmatdaşlyk edip gelýär. Türkmenistanyň döwrebap ýyladyşhanalarynda oba hojalyk önümlerini ösdürip ýetişdirmekde uly öňegidişlik gazanandygyny bellemeli. Şeýle döwrebap ýyladyşhanalar sebitiň beýleki ýurtlarynda örän az.  

 Türkmen ýyladyşhanalarynda ýetişdirilen pomidorlar Gazagystanyň we Gyrgyzystanyň bazarlarynda uly islegden peýdalanýar. Biz geljekde türkmen oba hojalyk ekinlerini has köp möçberde satyn almagy maksat edinýäris. 

 * * * 

 Meretmuhammet TÄÇMUHAMMEDOW,
«Aýbölek» mebel fabriginiň baş direktory: 

— Hormatly Prezidentimiziň we Gahryman Arkadagymyzyň yhlasyndan kemala gelen ajaýyp şäherde guralan halkara forum türkmen telekeçilerine täze gözýetimlere ýol açýar. Dünýäniň çar ýanyndan gelen işewürler bilelikdäki taslamalary amala aşyrmak boýunça anyk teklipleri öňe sürdüler.  

 Meselem, hytaýly işewürler Hazar deňzinde we duzlulyk derejesi ýokary bolan köllerde dünýäde uly islegden peýdalanýan deňiz önümlerini ösdürip ýetişdirmek bilen baglanyşykly taslamany hödürlediler.  

Ýeri gelende «Aýbölek» mebel fabriginiň täze önümçilik toplumyny Arkadag şäheriniň ikinji tapgyrynyň çäklerinde gurmagy meýilleşdirýändigimizi hem buýsanç bilen belläsim gelýär. Türkmen telekeçilerine uly mümkinçilikleri döredýän hormatly Prezidentimize we halkymyzyň Milli Lideri, Gahryman Arkadagymyza tüýs ýürekden alkyş aýdýarys. 

 * * * 

 Jalaý JALAÝEW,
«Türkmen senagat» hojalyk jemgyýetiniň bölüm müdiri: 

— Ajaýyp zamanamyzyň ösüşleriniň nyşany hökmünde ady dünýä dolan Arkadag şäherinde iri halkara maýa goýum forumynyň guralmagy bizi diýseň begendirdi.  

 Gurluşyk-gurnama işlerinde peýdalanylýan dürli görnüşli ýokary hilli turbalary, ekerançylykda ähmiýeti barha artýan damjalaýyn suwaryş ulgamlaryny öndürýän «Türkmen senagat» hojalyk jemgyýeti üçin halkara forum ýerli we daşary ýurtly kompaniýalar bilen tejribe alyşmak, hyzmatdaşlygy giňeltmek üçin ajaýyp mümkinçilikdir.  

Şeýle işewürlik çäreleri biz — ýaşlar üçin tejribe toplamak we kämilleşmek üçin ajaýyp pursatdyr. Ýurdumyzda hususy işewürligi ösdürmek üçin uly ýeňillikleri, giň şertleri döredýän Arkadagly Serdarymyzyň we Gahryman Arkadagymyzyň janlary sag, ömürleri uzak, il-ýurt bähbitli işleri rowaç bolsun! 

Ýazga geçiren Ahmet GELDIÝEW,

«Watan».

Bank ulgamynyň depginli ösüşi islendik ýurtda-da ykdysady ösüşiň esasy şerti bolup durýar. «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» hem-de «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna» laýyklykda, ýurdumyzda bank işjeňligi yzygiderli ýokarlanýar. Ulgama sanly tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar.

Döwlet Baştutanymyz sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyndan gelip çykýan wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilýändigini belläp, bu ugurda alnyp barylýan işleriň bank ulgamynyň işini kämilleşdirmekde möhüm ähmiýete eýedigine ünsi çekýär we bu babatda ýerine ýetirilýän işleri üstünlikli dowam etdirmegi degişli ýolbaşçylara tabşyrýar.

Pul dolanyşygynyň netijeliligini has-da kämilleşdirmek üçin bank ulgamynda dünýäniň öňdebaryjy tilsimatlaryna esaslanýan nagt däl hasaplaşyklary ýaýbaňlandyrmak boýunça degişli işler geçirilýär. Ýurdumyzyň banklary tarapyndan iri söwda merkezlerinde hem-de ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň binalarynda bankomatlar, töleg terminallary oturdylýar. Zähmet haklaryny bank kartlary arkaly bermek tejribesi netijeli durmuşa ornaşdyrylýar. Durnukly sanly bank ulgamynyň emele gelmeginiň we dolandyryşyň kem-kemden elektron görnüşe geçmeginiň möhüm şerti hasaplanýan bank kartlary esasy töleg guraly hökmünde köpçülikleýin ulanylýar. 2023-nji ýylyň 1-nji maýy ýagdaýyna görä, ýurdumyzda bank kartlarynyň umumy sanynda «Daýhanbank» DTB-niň we «Türkmenistan» DTB-niň bank kartlarynyň paýy 54,9 göterime barabardyr. Şu ýerde «Rysgal» paýdarlar täjirçilik bankynyň işini-de aýratyn bellemek gerek. Onuň işläp taýýarlan QR-kodlarynyň kömegi bilen töleg usuly ykjam telefonlaryň eýelerine optiki nyşanlary göçürip, nagt däl görnüşde hem-de bank kartlary arkaly islendik harytlar we hyzmatlar üçin hasaplaşyklary geçirmäge mümkinçilik berýär.

Sanly ulgama geçmekde söwda toplumyna möhüm orun degişlidir. Häzir ýurdumyzda elektron söwdany ösdürmäge, ýerli önüm öndürijileriň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda bolşy ýaly, bu ulgamyň hem netijeli hukuk binýady döredilýär we yzygiderli kämilleşdirilýär. «Alyjylaryň hukuklary hakynda», «Söwda işi hakynda», «Internet ulgamyny ösdürmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek we Türkmenistanda internet hyzmatlaryny etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunlaryna laýyklykda, Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi tarapyndan Harytlary uzaklykdan (distansion usul bilen) satmagyň Düzgünleri işlenip düzüldi we işe girizildi. Ol elektron söwdanyň işini düzgünleşdirmäge gönükdirilendir.

Sanlylaşdyrmak bank ulgamyny ösdürmegiň möhüm ugrudyr. Çünki munuň özi hyzmatlary kämilleşdirmek hem-de olaryň görnüşini giňeltmek arkaly ulgamy özgertmäge ýardam edýär. Bu ugurda amala aşyrylýan işler maýa goýum syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, işewürlik işjeňliginiň höweslendirilmegine, durnukly ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine gönükdirilendir. Türkmenistanyň karz edaralarynda müşderiler bilen özara gatnaşyklary ösdürmekde döwrebap sanly mümkinçiliklerden yzygiderli peýdalanylýar. Bu edaralar müşderilere toplumlaýyn hyzmat etmegiň döwrebap usullaryny ulanmak arkaly bank işini döwrüň ösýän talaplaryna laýyklykda guraýar. Täze tehnologiýalary bank işewürligine girizmekde maglumatlary goramagyň usullaryny kämilleşdirmek aýratyn ähmiýete eýedir. Şeýle tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy dürli amallar geçirilende harajatlary azaltmaga, müşderilere hyzmat etmegiň usullaryny has-da kämilleşdirmäge we bank ulgamynyň ykdysadyýetde tutýan ornuny berkitmäge mümkinçilik berýär.

Maliýeleşdirmegiň sanly tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, maýalary dolandyryş we töwekgelçilikleri öňünden duýduryş ulgamynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, korporatiw dolandyryş ulgamyny kemala getirmek, telekeçilik ulgamyny kämilleşdirmek, banklaryň girdejisini we düşewündini artdyrmak möhüm ugurlar hasaplanýar. Ýeri gelende bellesek, ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi sazlaşykly ösdürmek, hususy başlangyçlary goldamak üçin amatly hukuk, ykdysady, maliýe we durmuş şertleri döredildi. Bu işler 2018 — 2024-nji ýyllarda kiçi we orta telekeçiligi goldamak boýunça Döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde amala aşyrylýar. Ol telekeçilik düzüminiň, salgyt ulgamynyň esaslarynyň kämilleşdirilmeginde, eksport-import amallarynyň geçirilmeginiň, ýer böleklerini bermegiň tertibiniň, ýeňillikli karzlaryň ýönekeýleşdirilmeginde, telekeçiler üçin karzlary, gümrük we söwda amallaryny resmileşdirmegiň kadalarynyň ýeňilleşdirilmeginde öz beýanyny tapýar. Ykdysadyýetiň hususy pudagyny döwrebaplaşdyrmak üçin oňa maýa goýum serişdeleriniň barha giňden çekilmegi oňyn netije berýär.

Ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmakda we depginli ösüşini üpjün etmekde, onuň dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamyna üstünlikli goşulyşmagyny gazanmakda bank ulgamynyň durnuklylygy örän wajypdyr. Ýurtda ykdysadyýetiň sazlaşykly hem-de yzygiderli ösüş depginleri ilatyň umumy iş bilen üpjünçiligini, girdejilerini ýokarlandyrmaga, nyrhlary emele getirmegiň durnuklylygyny makroykdysady taýdan deňleşdirmäge gönükdirilendir. «Elektron banking» düzüminiň ösmegi, nagt däl hasaplaşyklaryň mukdarynyň artmagy, banklaryň maýa serişdeleriniň köpelmegi, orta we kiçi telekeçiligi karzlaşdyrmagyň ýokarlanmagy hem-de bank serişdeleriniň täze görnüşleriniň hödürlenmegi aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Soňky döwürde «Altyn asyr», «Milli kart», «Maşgala», «Goýum bank karty» ýaly kartlar dolanyşyga girizildi. «Internet-bank», «Mobil-bank», «Galtaşyksyz töleg» ulgamlary arkaly nagt däl hasaplaşyklaryň sany artdy. Häzirki wagtda karz edaralarynda nagt däl hasaplaşyklary has-da ösdürmek, pul dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, hödürlenýän hyzmatlary onlaýn tertipde amala aşyrmak, bank kartlary arkaly tölegleri geçirmek işleriniň gerimi giňeldilýär. Hususan-da, «Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlarynyň üsti bilen müşderiler banka barmazdan, dünýäniň islendik künjeginden tölegleri amala aşyryp bilýärler. Mundan başga-da, olara internet arkaly menzilara bank hyzmatlary, bölek satuw we hyzmat ulgamynda QR-kod arkaly hasaplaşyklar hödürlenýär. Ýörite terminallaryň üsti bilen söwda we hyzmat ediş merkezlerinde satyn alnan harytlar, ýerine ýetirilen hyzmatlar, jemagat hyzmatlary (gaz, suw, elektrik energiýasy), Polisiýanyň ýol gözegçiligi gullugynyň degişli hyzmatlary we beýlekiler üçin tölegler geçirilýär. Ilatyň «Visa» we «MasterCard» halkara töleg ulgamlaryndan peýdalanmagy pul dolanyşygynyň ösüşinde nobatdaky möhüm tapgyr boldy.

Şeýlelikde, hödürlenýän hyzmatlaryň tiz ýerine ýetirilmegi we elýeterli bolmagy bank bilen müşderiniň arasyndaky gatnaşygy hil taýdan täze derejä çykardy. Iň esasysy bolsa, makroykdysady görkezijilere laýyklykda, milli manadymyzyň daşary ýurt pullaryna gatnaşygynyň durnukly bolmagynda galýandygydyr.

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.

Bank ulgamynyň depginli ösüşi islendik ýurtda-da ykdysady ösüşiň esasy şerti bolup durýar. «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» hem-de «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna» laýyklykda, ýurdumyzda bank işjeňligi yzygiderli ýokarlanýar. Ulgama sanly tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar. 

Döwlet Baştutanymyz sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyndan gelip çykýan wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilýändigini belläp, bu ugurda alnyp barylýan işleriň bank ulgamynyň işini kämilleşdirmekde möhüm ähmiýete eýedigine ünsi çekýär we bu babatda ýerine ýetirilýän işleri üstünlikli dowam etdirmegi degişli ýolbaşçylara tabşyrýar. 

Pul dolanyşygynyň netijeliligini has-da kämilleşdirmek üçin bank ulgamynda dünýäniň öňdebaryjy tilsimatlaryna esaslanýan nagt däl hasaplaşyklary ýaýbaňlandyrmak boýunça degişli işler geçirilýär. Ýurdumyzyň banklary tarapyndan iri söwda merkezlerinde hem-de ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň binalarynda bankomatlar, töleg terminallary oturdylýar. Zähmet haklaryny bank kartlary arkaly bermek tejribesi netijeli durmuşa ornaşdyrylýar. Durnukly sanly bank ulgamynyň emele gelmeginiň we dolandyryşyň kem-kemden elektron görnüşe geçmeginiň möhüm şerti hasaplanýan bank kartlary esasy töleg guraly hökmünde köpçülikleýin ulanylýar. 2023-nji ýylyň 1-nji maýy ýagdaýyna görä, ýurdumyzda bank kartlarynyň umumy sanynda «Daýhanbank» DTB-niň we «Türkmenistan» DTB-niň bank kartlarynyň paýy 54,9 göterime barabardyr. Şu ýerde «Rysgal» paýdarlar täjirçilik bankynyň işini-de aýratyn bellemek gerek. Onuň işläp taýýarlan QR-kodlarynyň kömegi bilen töleg usuly ykjam telefonlaryň eýelerine optiki nyşanlary göçürip, nagt däl görnüşde hem-de bank kartlary arkaly islendik harytlar we hyzmatlar üçin hasaplaşyklary geçirmäge mümkinçilik berýär. 

Sanly ulgama geçmekde söwda toplumyna möhüm orun degişlidir. Häzir ýurdumyzda elektron söwdany ösdürmäge, ýerli önüm öndürijileriň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda bolşy ýaly, bu ulgamyň hem netijeli hukuk binýady döredilýär we yzygiderli kämilleşdirilýär. «Alyjylaryň hukuklary hakynda», «Söwda işi hakynda», «Internet ulgamyny ösdürmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek we Türkmenistanda internet hyzmatlaryny etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunlaryna laýyklykda, Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi tarapyndan Harytlary uzaklykdan (distansion usul bilen) satmagyň Düzgünleri işlenip düzüldi we işe girizildi. Ol elektron söwdanyň işini düzgünleşdirmäge gönükdirilendir. 

Sanlylaşdyrmak bank ulgamyny ösdürmegiň möhüm ugrudyr. Çünki munuň özi hyzmatlary kämilleşdirmek hem-de olaryň görnüşini giňeltmek arkaly ulgamy özgertmäge ýardam edýär. Bu ugurda amala aşyrylýan işler maýa goýum syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, işewürlik işjeňliginiň höweslendirilmegine, durnukly ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine gönükdirilendir. Türkmenistanyň karz edaralarynda müşderiler bilen özara gatnaşyklary ösdürmekde döwrebap sanly mümkinçiliklerden yzygiderli peýdalanylýar. Bu edaralar müşderilere toplumlaýyn hyzmat etmegiň döwrebap usullaryny ulanmak arkaly bank işini döwrüň ösýän talaplaryna laýyklykda guraýar. Täze tehnologiýalary bank işewürligine girizmekde maglumatlary goramagyň usullaryny kämilleşdirmek aýratyn ähmiýete eýedir. Şeýle tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy dürli amallar geçirilende harajatlary azaltmaga, müşderilere hyzmat etmegiň usullaryny has-da kämilleşdirmäge we bank ulgamynyň ykdysadyýetde tutýan ornuny berkitmäge mümkinçilik berýär.  

Maliýeleşdirmegiň sanly tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, maýalary dolandyryş we töwekgelçilikleri öňünden duýduryş ulgamynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, korporatiw dolandyryş ulgamyny kemala getirmek, telekeçilik ulgamyny kämilleşdirmek, banklaryň girdejisini we düşewündini artdyrmak möhüm ugurlar hasaplanýar. Ýeri gelende bellesek, ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi sazlaşykly ösdürmek, hususy başlangyçlary goldamak üçin amatly hukuk, ykdysady, maliýe we durmuş şertleri döredildi. Bu işler 2018 — 2024-nji ýyllarda kiçi we orta telekeçiligi goldamak boýunça Döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde amala aşyrylýar. Ol telekeçilik düzüminiň, salgyt ulgamynyň esaslarynyň kämilleşdirilmeginde, eksport-import amallarynyň geçirilmeginiň, ýer böleklerini bermegiň tertibiniň, ýeňillikli karzlaryň ýönekeýleşdirilmeginde, telekeçiler üçin karzlary, gümrük we söwda amallaryny resmileşdirmegiň kadalarynyň ýeňilleşdirilmeginde öz beýanyny tapýar. Ykdysadyýetiň hususy pudagyny döwrebaplaşdyrmak üçin oňa maýa goýum serişdeleriniň barha giňden çekilmegi oňyn netije berýär.  

Ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmakda we depginli ösüşini üpjün etmekde, onuň dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamyna üstünlikli goşulyşmagyny gazanmakda bank ulgamynyň durnuklylygy örän wajypdyr. Ýurtda ykdysadyýetiň sazlaşykly hem-de yzygiderli ösüş depginleri ilatyň umumy iş bilen üpjünçiligini, girdejilerini ýokarlandyrmaga, nyrhlary emele getirmegiň durnuklylygyny makroykdysady taýdan deňleşdirmäge gönükdirilendir. «Elektron banking» düzüminiň ösmegi, nagt däl hasaplaşyklaryň mukdarynyň artmagy, banklaryň maýa serişdeleriniň köpelmegi, orta we kiçi telekeçiligi karzlaşdyrmagyň ýokarlanmagy hem-de bank serişdeleriniň täze görnüşleriniň hödürlenmegi aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Soňky döwürde «Altyn asyr», «Milli kart», «Maşgala», «Goýum bank karty» ýaly kartlar dolanyşyga girizildi. «Internet-bank», «Mobil-bank», «Galtaşyksyz töleg» ulgamlary arkaly nagt däl hasaplaşyklaryň sany artdy. Häzirki wagtda karz edaralarynda nagt däl hasaplaşyklary has-da ösdürmek, pul dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, hödürlenýän hyzmatlary onlaýn tertipde amala aşyrmak, bank kartlary arkaly tölegleri geçirmek işleriniň gerimi giňeldilýär. Hususan-da, «Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlarynyň üsti bilen müşderiler banka barmazdan, dünýäniň islendik künjeginden tölegleri amala aşyryp bilýärler. Mundan başga-da, olara internet arkaly menzilara bank hyzmatlary, bölek satuw we hyzmat ulgamynda QR-kod arkaly hasaplaşyklar hödürlenýär. Ýörite terminallaryň üsti bilen söwda we hyzmat ediş merkezlerinde satyn alnan harytlar, ýerine ýetirilen hyzmatlar, jemagat hyzmatlary (gaz, suw, elektrik energiýasy), Polisiýanyň ýol gözegçiligi gullugynyň degişli hyzmatlary we beýlekiler üçin tölegler geçirilýär. Ilatyň «Visa» we «MasterCard» halkara töleg ulgamlaryndan peýdalanmagy pul dolanyşygynyň ösüşinde nobatdaky möhüm tapgyr boldy.  

Şeýlelikde, hödürlenýän hyzmatlaryň tiz ýerine ýetirilmegi we elýeterli bolmagy bank bilen müşderiniň arasyndaky gatnaşygy hil taýdan täze derejä çykardy. Iň esasysy bolsa, makroykdysady görkezijilere laýyklykda, milli manadymyzyň daşary ýurt pullaryna gatnaşygynyň durnukly bolmagynda galýandygydyr.  

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.