Daşoguz şäherindäki «Serdar» pagta egriji fabrigi häzirki bazar gatnaşyklary şertlerinde ykdysady ýörelgeleri we innowasion tehnologiýalary netijeli peýdalanmak arkaly dokma önümçiliginde ýokary ösüşlere eýe bolýar. Garaşsyzlyk ýyllarynda ilkinji gurlan pagta egriji kärhanalaryň biri bolan bu fabrik tehnologik taýdan doly täzelenildi, onuň ähli önümçilik ulgamlaryna pagta egriji enjamlaryň kämil nusgalary ornaşdyryldy. Munuň özi ahyrky netijeleriň ýokarlanmagyna getirdi.

Fabrik boýunça «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň başyndan bäri dürli ölçegdäki nah ýüplügiň 600 tonna golaýy öndürilip, içerki hem daşarky bazarlara ugradyldy. Egriji enjamlaryň sazlaşykly we bökdençsiz işledilmegi bilen, kärhanada önümçiligiň ähli ugurlary boýunça şu wagta çenli 6,5 million manatlykdan gowrak iş edilip, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 129,7 göterim ösüş depgini gazanyldy. Bu ýerde nah ýüplükler bilen bir hatarda, dokma materiallaryndan alynýan pamygyň önümçiligi hem ýola goýuldy. Şu ýylyň başyndan bäri mebel pamyk önümleriniň 300 tonnadan gowragy öndürilip, 182,9 göterim ösüş üpjün edildi.

Milli Liderimiziň beýik başlangyçlarydyr taýsyz goldawlary bilen giňden ýaýbaňlandyrylan uly möçberli özgertmeleriň ruhy güýji bu kärhananyň işiniň ähli ugurlarynda aýratyn duýulýar: önümçilik ulgamlarynyň ozal hyýala-da gelmedik iň kämil tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylmagy, öndürijilikli zähmet çekmek, iş arasynda dynç almak üçin iň amatly şertleriň döredilmegi işçi-hünärmenleriň has netijeli işlemegine, ylaýta-da, ösen döwletleriň derejesinde ýokary hilli önüm öndürilmegine täze mümkinçilikleri açýar. Sahawatly türkmen topragynda öndürilýän «ak altynyň» gaýtadan işlenmegi bilen taýýarlanýan pagta süýüminiň ýüplügi mata we mata önümleriniň önümçiliginde iň gymmatly çig mal hasaplanýar. «Türkmenistanda öndürildi» diýen ýazgyly bu önümler özüniň ýokary hili hem-de halkara ülňülere laýyklygy bilen, tutuş dünýäde bäsdeşlige ukyplydyr. Innowasion tehnologiýalara daýanylmagy, ýokary öndürijilikli enjamlardan ygtybarly peýdalanylmagy arkaly halkara hil ölçegleriniň talaplaryna laýyk gelýän önümleriň öndürilmegi indi 30 ýyla golaý wagt bäri netijeli işläp gelýän fabrigiň ynamly ösüşlerini üpjün edýän esasy şertlerdir.

— Kärhanamyzyň işçi-hünärmenleri mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllygyny mynasyp garşy almak ugrunda ýokary işjeňlik bilen zähmet çekýärler — diýip, fabrigiň kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasynyň başlygy Akjagül Gazakowa gürrüň berýär. — Şu ýylyň geçen döwründe kärhana hemme ugurlarda guwandyryjy netijeler gazanyp, ýurdumyzyň dokma senagaty pudagynyň welaýatyň çäginde hereket edýän kärhanalarynyň arasynda iň öňdäki orny eýelemegi başardy. Gazanylan üstünlikde pagta egrijilerimiziň, tehniki işgärlerimiziň saldamly goşantlary bar. Fabrigiň döredilen gününden bäri hereket edýän kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasy işgärleriň iş hem durmuş şertleri dogrusynda aladalanýar. Guramamyz tarapyndan önümçiligiň has ilerlemegi üçin dürli medeni-köpçülik çäreleri, guramaçylyk işleri yzygiderli geçirilýär, önümçiligiň öňdebaryjylary höweslendirilýär.

Hil esasy görkezijileriň biri hasaplanýar. Iň kämil enjamlar bilen enjamlaşdyrylan barlaghana bölümi önümçilik ugurlarynyň ählisiniň önümleriniň hiline gözegçilik edýän merkez bolup durýar. Barlag-ölçeg enjamlary sap arassa ýüplügiň hilini kesgitleýär. Her günde ep-esli mukdardaky önümleriň gözegçilikden geçirilmegi, onuň hili barada degişli maglumatlaryň jemlenmegi sanly tehnologiýalar arkaly göz açyp-ýumasy salymda amal edilýär. Nah ýüplügiň ýörite hil görkezijisine laýyklygy kesgitlenenden soňra, ol taýýar önümler ammaryna goýberilýär.

— Fabrigiň önümçilik ulgamlarynyň ählisi kompýuterler arkaly dolandyrylýar — diýip, kärhananyň operatory Rahym Kakabaýew aýdýar. — Diňe şu bölümiň pagta süýümini ýumşadýan we tüýdýän iki ugrunda dürli önümçilik tilsimlerini amal edýän enjamlaryň birnäçesi doly güýjünde işledilýär. Şu ýerde fabrigiň öňdebaryjy işçileriniň adyny guwanç bilen agzasym gelýär. Şabibi Jemparowa, Enegül Ilmyradowa, Jeren Sapargylyjowa asylly zähmetleri bilen hemmelere görelde bolýarlar. Fabrikde işleýän ýaşlar häzirki ösen döwrümiziň tehnologiýalaryna başarjaňlyk bilen erk edýärler, hünär ussatlyklaryny görkezýärler. Nurana döwrümizi yhlasly zähmetimiz bilen beýgeltmäge uly mümkinçilik döredýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, amala aşyrýan tutumly işleri hemişe rowaç bolsun!

Amanmyrat SAPAROW.

«Türkmenistan».

Hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň nebitgaz toplumynda alnyp barylýan işleriň gerimini giňeltmäge aýratyn üns berýär. Şolaryň hatarynda uglewodorodlary gaýtadan işlemek boýunça innowasion tehnologiýalary önümçilige ornaşdyrmak, maýa goýumlary çekmek, ekologik taýdan arassa önümleri öndürmek, ýurdumyzyň ýangyç-energetika pudagynyň eksport mümkinçiliklerini artdyrmak ýaly möhüm wezipeler bar. Şeýlelik bilen, ýurdumyzda uglewodorod serişdeleriniň dünýä bazaryna iberilýän ugurlaryny artdyrmak, nebiti we gazy gaýtadan işläp, uly isleg bildirilýän önümleri öndürmek boýunça işler hem giň gerime eýe bolýar.

Kabul edilen maksatnamalarda ýurdumyzda gazhimiýa senagatyny ösdürmek boýunça iri taslamalaryň durmuşa geçirilmegi göz öňünde tutulýar. Bu babatda hyzmatdaşlyga dünýäniň ösen döwletleriniň öňdebaryjy kompaniýalary gyzyklanma bildirýärler. Uglewodorod serişdelerini gaýtadan işlemegiň netijesinde, ýurdumyzda ammiak, karbamid, polietilen, polipropilen, benzin öndürmek ýola goýuldy. Metanol, poliwinilhlorid, poliwinilasetat, formaldegid we wodorod önümlerini öndürmäge hem ýurdumyzda uly mümkinçilikler bar.

2021-nji ýylyň 20-nji maýynda hormatly Prezidentimiz Ahal welaýatyndaky döwrebap senagat toplumy bolan tebigy gazdan benzin öndürýän zawodyň hünärmenleri bilen söhbetdeş bolup, bu ýerdäki işler bilen tanyşdy, nebitgaz toplumynyň ýolbaşçylary bilen zawodyň ikinji nobatdakysyny gurmak boýunça pikir alyşdy.

Gürrüňi edilýän zawod 2019-njy ýylyň 28-nji iýunynda gurlup, ulanylmaga berildi. Zawod her ýylda tebigy gazy örän köp mukdarda gaýtadan işläp, ýokary ekologik talaplara laýyk gelýän ECO-93 kysymly benzini, suwuklandyrylan gazy öndürýär. Bu zawodyň işe girizilmegi Türkmenistanyň energetika strategiýasyny üstünlikli durmuşa geçirmegiň ýolunda nobatdaky ädim boldy. Şeýle kärhanalar içerki zerurlyklarymyzy üpjün etmekde we türkmen energiýa serişdelerini diwersifikasiýa ýoly bilen dünýä bazarlaryna çykarmakda möhümdir. Hormatly Prezidentimiz zawodyň işi bilen tanşanda, şeýle taslamalar amala aşyrylanda, ilkinji nobatda, ekologik taýdan arassa, dünýä ölçeglerine doly laýyk gelýän önümleri öndürmegiň göz öňünde tutulýandygyny, daşky gurşawy aýawly saklamak boýunça öňde goýlan wezipeleri gyşarnyksyz berjaý etmäge uly ähmiýet berilýändigini nygtady.

Milli Liderimiz zawodyň hünärmenleri bilen söhbetdeşliginiň barşynda kärhanany bökdençsiz işletmegiň hem-de dolandyrmagyň ýokary tehnologik bilimli hünärmenleri talap edýändigini belledi. Ýurdumyzda gaýtadan işleýän senagaty ösdürmek, gazhimiýa toplumlaryny gurmak, halkara derejeli hünärmenleri taýýarlamak boýunça işleriň mundan beýläk-de netijeli dowam etdiriljekdigini nygtady. Häzirki döwürde nebitgaz toplumynyň, şol sanda gazhimiýa pudagynyň döwrebap kärhanalarynda işlejek ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamak üçin Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetinde işler amala aşyrylýar. Bu ýokary okuw mekdebiniň okuw meýilnamalaryna ulgamda ulanylýan döwrebap enjamlaryň we täze tehnologiýalaryň esaslaryny öwrenmäge degişli dersler girizilip, okuw maksatnamalary täzeden işlenip düzüldi.

Ahaldaky tebigy gazdan sintetiki ýangyjy öndürýän zawodda ulanylýan tehnologiýalar bilen baglylykda, uniwersitetiň himiýa tehnologiýasy we ekologiýa fakultetinde ýurdumyzyň nebitgaz pudagydyr himiýa senagaty üçin nebiti we gazy gaýtadan işlemegiň himiki tehnologiýasy boýunça hünärmenler, himiýa tehnologiýasy boýunça bakalawrlar, standartlaşdyrmak hem sertifikatlaşdyrmak, daşky gurşawy goramak, tebigy baýlyklary tygşytly peýdalanmak boýunça hünärmenler taýýarlanylýar.

Uniwersitetiň nebiti, gazy gaýtadan işlemegiň himiki tehnologiýasy hünäri boýunça okaýan talyplary önümçilik tejribeliklerini Ahaldaky gazdan benzin öndürýän zawodda, Gyýanlydaky polimer zawodynda, Türkmenbaşynyň nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda geçýärler. Talyplar uglewodorod serişdelerini gaýtadan işlemek bilen täze önümleri öndürmegiň desgalaryny awtomatlaşdyrmak, tehniki-ykdysady görkezijileri hasaplamak ýaly temalar boýunça ýyllyk işlerini, uglewodorod serişdelerini gaýtadan işlemek bilen täze önümleri öndürmegiň desgalaryny taslamak ýaly mowzuklar boýunça diplom taslamalaryny ýerine ýetirýärler.

Hormatly Prezidentimiz uniwersitetde dolandyryjylary, meýdan hünärmenlerini, IT-hünärmenleri taýýarlamakdan başga-da, şu ugurlar boýunça ýokary derejeli mugallymlary, ylmy işgärleri we alymlyga dalaşgärleri taýýarlamagyň wajypdygyny belledi. Şeýle-de döwlet Baştutanymyz ýokary hünärli işgärleri taýýarlamak, ylmy-tejribe işlerini geçirmek boýunça häzirki zaman aragatnaşyk ulgamlary arkaly halkara uniwersitetler, beýleki abraýly bilim edaralary bilen özara hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň zerurdygyna üns çekdi. Türkmen talyplarynyň abraýly halkara bäsleşiklere yzygiderli gatnaşdyrylmalydygy, olaryň taýýarlan ylmy işleriniň önümçilige ornaşdyrylmalydygy bilen baglanyşykly tabşyryklary berdi. Hormatly Prezidentimiziň bu tabşyryklaryny, şeýle hem uniwersitetde bakalawrlary, magistrleri taýýarlamak, okuwa hünäre höwesli, zehinli ýaşlary kabul etmek, nebitgaz ulgamy üçin hünärmenleri taýýarlamakda halkara tejribelerden ugur alyp, okatmagyň häzirki zaman usullaryny, nou-haulary, sanly ulgamy durmuşa has doly ornaşdyrmak, ýaşlary dünýä ülňülerine laýyklykda okatmak, daşary ýurtlaryň ýokary derejeli hünärmenlerini bu işe çekmek baradaky tabşyryklaryny berjaý etmek ugrunda uniwersitetimizde işler alnyp barylýar. Döwlet Baştutanymyzyň nebitgaz toplumynyň degişli hünärmenlere bolan zerurlyklaryny seljermek, şoňa laýyklykda, ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamagyň maksatnamasyny işläp düzmek barada tabşyrygyny amal etmek maksady bilen, pudagyň degişli edaralary bilen bilelikde iş topary döredilip, wezipeler kesgitlendi we olary amala aşyrmaga girişildi. Milli Liderimiziň uniwersitetiň ýanynda mugallymlary, ylmy işgärleri taýýarlamak boýunça merkezi döretmegiň wajypdygy baradaky görkezmesinden ugur alnyp, ylmy-barlag we okuw merkezi döredildi.

Hormatly Prezidentimiziň aýdyşy ýaly, Garaşsyz Türkmenistan häzirki zamanyň möhüm meseleleriniň çözgüdini taýýarlamak, abraýly halkara guramalar, dünýä döwletleri bilen ählumumy abadançylygyň we ösüşiň bähbidine laýyk gelýän netijeli hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek boýunça tagallalaryň utgaşdyrylmagyna ygrarlydyr.

Bize işlemäge, öwrenmäge, döretmäge giň mümkinçilikleri açan Gahryman Arkadagymyzyň janynyň sag, ömrüniň uzak bolmagyny, il-ýurt bähbitli işleriniň hemişe rowaçlanmagyny arzuw edýäris.

Baýrammyrat ATAMANOW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň rektory, tehniki ylymlaryň doktory.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzda ähli ugurlar bilen bir hatarda, ýangyç-energetika ulgamynyň kuwwatlyklaryny artdyrmaga aýratyn üns berilýär. Pudagyň işini döwrebaplaşdyrmak maksady bilen, önümçilige kämil tehnologiýalary ornaşdyrmaga we ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamaga toplumlaýyn çemeleşilýär.

Türkmenistan özüniň energetika baýlyklaryny diňe bir halkymyzyň däl, eýsem, tutuş adamzadyň hyzmatynda goýmak babatdaky ynsanperwer ýörelgelerini netijeli amala aşyrýar. Şu maksatlardan ugur alnyp, ýangyç-energetika toplumynyň yzygiderli döwrebaplaşdyrylmagy pudagyň kuwwatyny has-da artdyrmaga, elektrik energiýasynyň eksport mümkinçiliklerini giňeltmäge itergi berýär. Ýurdumyzyň energetika syýasaty içerki zerurlyklary bökdençsiz üpjün etmek bilen bir hatarda, daşary ýurtly sarp edijilere elektrik energiýasyny ibermäge gönükdirilendir. Bu babatda Türkmenistan — Owganystan — Pakistan elektrik geçirijisi möhüm taslamadyr. Şu ýylyň başynda ulanylmaga berlen Kerki — Şibirgan ugry boýunça güýjenmesi 500 kilowolt bolan 153 kilometrlik elektrik geçiriji ulgam ýurdumyzyň energetika kuwwatynyň artýandygynyň ýene-de bir subutnamasydyr.

Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan (TOPH) gaz geçirijisiniň taslamasy ägirt uly geosyýasy we geoykdysady ähmiýete eýedir. Täze energetika köprüsi türkmen tebigy gazynyň Günorta Aziýa ýurtlaryna uzak möhletli iberilmegini üpjün etmek bilen çäklenmän, eýsem, tutuş sebitiň durmuş-ykdysady taýdan ösmegi babatda bu ýerde işewür hyzmatdaşlygy we durnuklylygy pugtalandyrmak üçin hem örän wajypdyr. Hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda «Malaý» gaz käninde kuwwatlylygy ýylda 30 milliard kub metr bolan täze gaz gysyjy desganyň açylmagy geljekde «Galkynyş» we «Döwletabat» känleriniň gaz ýataklarynyň önüm berijiligini artdyrar. Ol 100 kilometr aralykdan gazy ýokary basyş bilen sorup almaga we gysylandan soňra, ony ýene şonça kilometr uzaklyga iteklemäge ukyplydyr.

Ýokarda hem nygtaýşymyz ýaly, ýangyç-energetika toplumynyň möhüm wezipesi, eksport bilen bir hatarda, energiýa serişdelerine içerki islegleri kanagatlandyrmakdan ybaratdyr. Munuň özi milli ykdysadyýetimiziň esasy pudaklarynyň, şol sanda nebitgaz, elektroenergetika we beýleki pudaklaryň okgunly ösýändigi bilen baglanyşyklydyr.

Halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak ugrunda giň gerimli işleri durmuşa geçirýän Gahryman Arkadagymyzyň janynyň sag, ömrüniň uzak, döwletli tutumlarynyň hemişe rowaç bolmagyny arzuw edýäris.

Begenç GURBANOW,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň mugallymy.

ÖNDÜRIJILIK WE HIL — BAŞ WEZIPE

Häzirki wagtda ýurdumyzyň hemme ýerinde bolşy ýaly, welaýatymyzda-da işewürleriň ähli başlangyçlarynyň döwlet tarapyndan goldanylmagy netijesinde, kiçi we orta telekeçiligiň tutýan orny has berkedi. Işewürler önümçiligi artdyrmak, goýberilýän önümleriň hilini ýokarlandyrmak ýaly möhüm meseleleri üstünlikli çözüp, täze iş orunlaryny döredýärler, bazar gatnaşyklary şertlerinde önümçilige öňdebaryjy tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna, milli ykdysadyýetimiziň bedew batly ösüşine saldamly goşantlaryny goşýarlar.

Soňky ýyllarda sebitleriň oba hojalyk pudagynda hususy telekeçilik işi has giň ýaýrady. Bu ýagdaý oba hojalyk önümleriniň öndürilişiniň artmagyna, ýerli bazarlarymyzy azyk önümleri bilen doldurmaklyga giň mümkinçilik açýar. Daýhan hojalyklary, hususy oba hojalyk önümlerini öndürijiler uzakmöhletleýin bölünip berlen ýerlerde gök ekinleri ösdürip ýetişdirmek ugrunda giň gerimli işleri ýerine ýetirýärler. Olaryň arasynda Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy, Gurbansoltan eje adyndaky etrapdan ýer eýesi Döwran Esenow hem bar. Diňe bir geçen ýylyň özünde bu telekeçi özüne bölünip berlen 578 gektar ýerden ýeralmanyň sekiz müň tonnasyny ýygnap almagy başardy. Şol bir wagtyň özünde bu telekeçi soganyň, pomidoryň, käşiriň hem-de bakja önümleriniň ýokary önümli görnüşlerinden bol hasyl aldy.

Şeýle hususy önüm öndürijileriň hataryna Saparmyrat Türkmenbaşy etrabynda hereket edýän «Ykbal açary» hojalyk jemgyýetini-de goşmak bolar. Jemgyýetiň agzalary oba hojalygyna niýetlenen ýerlerde bugdaýyň bol hasylyny ýetişdirdiler. Bu ýerde geljekde tüwini arassalaýjy we un öndüriji kiçi kärhanalary gurmak hem meýilleşdirilýär. Bugdaýy we oba hojalyk önümleriniň dürli görnüşlerini öndürmek bilen daýhan hojalyklarynyň başga-da birnäçesi meşgullanýar.

Welaýatymyzyň telekeçileri ýurdumyzyň Garaşsyzlyk ýyllarynyň içinde azyk önümlerini öndürmek boýunça düýpli üstünlikleri gazandylar. Gubadag etrabynda ýigrimi ýyldan gowrak wagtdan bäri hereket edýän «Peýnirçi» hususy kärhanasy içerki sarp ediş bazarlarymyzda öz öndürýän ýokary hilli süýt önümleri bilen uly abraý gazandy. Kärhanada Germaniýanyň belli kompaniýalary tarapyndan öndürilen, ýokary öndürijilikli, kämil tehnologiýalar ornaşdyrylyp, olar doly güýjünde işledilýär. Şeýle bolansoň, bu ýerde öndürilýän peýniriň, gatygyň, doragyň we beýleki süýt önümleriniň dürli görnüşleri sarp edijileriň arasynda uly islegden peýdalanýar. Hususy önüm öndürijiler çykarýan harytlary bilen Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň guraýan sergilerine hem ençeme gezek gatnaşdylar.

Ýurdumyzyň ähli işewürleri ýaly, welaýatymyzyň telekeçileriniň işleriniň-de köpugurlydygyny bellemek gerek. Olaryň öndürýän önümleriniň köp görnüşleriniň Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi tarapyndan guralýan sergilerde, gözden geçirilişlerde baýrakly orunlara mynasyp bolýandyklaryny-da aýtmak gerek. Görogly etrabynda hereket edýän «Ýyldyrym» hususy kärhanasynyň çörek we konditer önümleri etrabyň sarp edijileriniň arasynda uly islegden peýdalanýar. Bu ýerde ornaşdyrylan, Ýewropa döwletlerinde çykarylan tehnologik enjamlaryň ygtybarly peýdalanylmagy netijesinde, täze bişen çörek we konditer önümleriniň uly tapgyry söwda nokatlary arkaly ilata hödürlenýär.

Hususy önüm öndürijileriň ýaýrawynyň barha giňeýändigi-de guwandyrýar. Etraplaryň ählisinde diýen ýaly, dürli görnüşli azyk önümlerini öndürýän hususyýetçileriň sany barmak büküp sanardan kän. Olaryň tutanýerli zähmeti bilen içerki bazarlarymyzda azyk bolçulygy üpjün edilýär.

Öre HOJAÝEW,

öz habarçymyz.

Milli Liderimiziň tagallalary bilen, ýurdumyzda ykdysadyýetiň gurluşyk we senagat önümçiligi, elektrik energetikasy, himiýa senagaty ulgamlaryny ösdürmäge aýratyn ähmiýet berilýär. Ägirt uly maýa goýumlarynyň goýulmagy, pudaklaryň netijeli işlemegi üçin göwnejaý şertleriň döredilmegi, kuwwatlyklarynyň yzygiderli artdyrylmagy, maddy enjamlaýyn binýadynyň pugtalandyrylmagy bolsa olaryň okgunly we sazlaşykly ösmegine ýardam edýär.

Soňky ýyllarda gurlup, ulanylmaga berlen dürli maksatly desgalar, durky täzelenen zawoddyr fabrikler Gahryman Arkadagymyzyň döredijilikli syýasatynyň oňyn netijesidir, röwşen ýollara tarap öňe barýan Watanymyzyň kuwwatynyň artýandygynyň subutnamasydyr. Welaýatymyzda şunuň ýaly uly aladalardan ýerlikli peýdalanyp, çig maly gaýtadan işlemäge ýöriteleşdirilen kärhanalaryň onlarçasy hereket edýär. Häzirki wagtda olaryň senagat düzümi dürli ugurlardan we dürli kuwwatlykly şahsy önümçilikleriň hasabyna çalt depginlerde ösdürilip, önümleriň hili gowulandyrylýar. Şunuň ýaly kärhanalaryň biri-de Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň Daşoguz şäherindäki «Polimer önümleri» zawodydyr. Zawodda önümçilik ulgamlarynyň ekologiýa howpsuzlygyny üpjün etmek meselelerine aýratyn üns berlip, sarp edijiler bilen baglaşylan şertnama esasynda polietilen we polipropilen turbalar öndürilýär. Zawodyň ýyllyk kuwwatlylygy 920 tonna önüm öndürmäge niýetlenip, bu ýerde işler ýokary depginde alnyp barylýar.

— Zawodyň önümçilik ulgamynda oturdylan kämil enjamlar, senagat ulgamyny sanlylaşdyrmak maksady bilen ornaşdyrylan innowasion tehnologiýalar, sözüň doly manysynda, işi ýeňilleşdirýär. Zawodda işçi-hünärmenleriň jemi 92-si zähmet çekýär. Bu ýerde diametri 16 millimetrden başlap, tä 315 millimetre çenli ölçegli turbalaryň dürli görnüşleri öndürilip, olar gurluşykda, lagym, suw geçiriji ulgamlarda ulanylýar.

Zawodda öý hojalygynda ulanylýan gap-gaçlar, azyk önümlerini saklamaga niýetlenen, bir gezek ulanylýan gaplar hem öndürilýär. Önümçilik üçin zerur bolan çig mal bilen Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy we Gyýanly polimer zawody üpjün edýär.

Bu ýerde öndürilýän önümlere ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda uly isleg bildirilýär. Öndürilýän önümleriň hil taýdan ýokary bolmagy onuň ýurdumyzyň bazarlarynda eýeleýän ornuny berkitmäge mümkinçilik berýär. Geçen döwrüň içinde zawodda 6 million 606 müň 762 manatlyk dürli önümler öndürildi. Munuň özi bellenen meýilnamadakydan has artykdyr. Şunuň ýaly gazanylýan ýokary netijeler, elbetde, işgärlerimiziň agzybirlikli zähmetiniň netijesidir. Täjimurat Ataýew, Rüstem Şermetow, Ulugbek Baltaýew, Şanazar Atajanow, Artyk Sabirow dagynyň atlaryny aýratyn agzamak ýerlikli bolar. Sebäbi olar indi köp wagtdan bäri önümçilikde has-da gaýratly, öndürijilikli zähmet çekip, beýlekilere görelde bolýarlar — diýip, zawodyň baş hasapçysynyň orunbasary Arazmyrat Täçmedow aýdýar.

Zawodyň gazanýan şunuň ýaly guwandyryjy netijeleri onuň işçi-hünärmenleriniň hormatly Prezidentimiziň ýurdumyza daşyndan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan hem-de eksport ugurly önümleriň dürli görnüşlerini öndürmek barada beren tabşyryklaryny amal edýändiklerini aňladýar.

Şekerjan AHMEDOWA,

«Daşoguz habarlary».

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň parasatly baştutanlygynda mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly ýyllary içinde ýurdumyzyň himiýa senagatynda amala aşyrylýan işler dünýä bellidir. Bu ugurda gazhimiýa senagatynyň ösüşleri aýratyn ünsüňi çekýär. Ýurdumyz tebigy gaz gorlary boýunça dünýäde iň öňdäki orunlary eýeleýär. Bu ýagdaý Garaşsyz Türkmenistan döwletimiziň gazy tebigy çig mal görnüşinde dünýä bazarlaryna çykarmak bilen bir hatarda, işlenen himiki çig mal, şonuň ýaly-da tebigy gazy gaýtadan işlemekden alnan taýýar önüm görnüşinde eksport etmäge giň mümkinçilikleri açýar. 

Tebigy gazdan ilkinji gezek işlenen taýýar çig malyň alnyşy barada gürrüň edilende, mähriban Arkadagymyzyň gatnaşmagynda, 2018-nji ýylyň 17-nji oktýabrynda dabaraly ýagdaýda açylyp ulanylmaga berlen Gyýanlydaky Polimer zawody barada buýsanç bilen bellemek bolar. Şu ýerde zawodyň açylyş dabarasynda onuň enjamlaşdyrylyşy we öndürjek önüminiň hili barada güwänamalaryň birbada üçüsiniň gowşurylandygy buýsançly ýagdaýdyr. Olar: Germaniýanyň Julius Kühn institutynyň «Innowasiýa we tehnologiýa» boýunça sertifikaty we nyşany, ABŞ-nyň Enviromental Health Trust guramasynyň «Ekologiýa taýdan arassa» diýen sertifikaty we nyşany, Şweýsariýanyň Paul Scerrer institutynyň Energiýa ylmy-barlag guramasynyň «Durnuklylyk we netijelilik» boýunça sertifikaty we nyşanydyr.

Gyýanlydaky Polimer zawody «Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Maksatnamasyny» durmuşa geçirmegiň çäklerinde hormatly Prezidentimiziň 2013-nji ýylyň 10-njy sentýabrynda gol çeken Karary esasynda daşary ýurtlaryň iri kompaniýalary bilen bilelikde gurlup ulanylmaga berildi. Hormatly Prezidentimiziň 2013-nji ýylyň sentýabr aýynda Ýaponiýa döwletine guran resmi saparynyň barşynda «Türkmengaz» döwlet konserni Koreýa Respublikasynyň «LG International Corp», «Hyundai Engineering» kompaniýalary we Ýaponiýanyň «TOVO Engineering Coorporation» kompaniýasy bilen üçtaraplaýyn ylalaşyga gol çekdi. Bu ylalaşyga laýyklykda, Gyýanlyda Polimer zawodyny gurmak boýunça umumy bahasy 3 milliard 423 million amerikan dollaryndan gowrak bolan taslama durmuşa geçirildi. Bu amala aşyrylan taslama esasynda ýylda 5 milliard kub metr tebigy gazy işlemekden 386 müň tonna polietilen we 81 müň tonna polipropilen çig malyny, ýagny gerdejiklerini öndürýän polimer zawody işe girizildi.

Bu öndürilýän polietilen we polipropilen gerdejikleri ýurdumyzda we daşary ýurtlarda taýýar polietilen we polipropilen önümlerini öndürýän sarp edijilere taýýar çig mal hökmünde iberilýär. Polietilen çig malyndan häzirki wagtda dünýäde polietilen plýonkalary, polimer, suw, lagym, drenaž turbalary, elektroizolýasiýa materiallary, polietilen külkesinden termoýelim, tehniki enjamlaryň daşlary, öý hojalyk harytlary we beýleki durmuşda zerur önümler öndürilýär. Polipropilenden bolsa dürli haltalar, gaplar, turbalar, sapak, süýüm, plýonka, polipropilen listleri hem-de gurluşykda zerur materiallar öndürilýär.

Ýurdumyzda gazy gaýtadan işlemekden alynýan önümler barada gürrüň edilende, Marydaky, Tejendäki, Lebapdaky, Garabogazdaky karbamid zawodlaryny, Ahaldaky gazdan benzin öndürýän zawody ýatlap geçmek bolar. Bu babatda «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň alyp barýan döwrebap işleri has-da bellärliklidir. Konsern tarapyndan mineral dökünleriň önümçiliginde tebigy gazy çig mal hökmünde ulanyp, öndürilýän dürli görnüşli önümleriň önümçiligini giňeltmäge aýratyn üns berilýär. Karbamid mineral döküniň önümçiligini has-da artdyrmak boýunça yzygiderli işler, derwaýys taslamalar durmuşa geçirilýär. Ýyllyk kuwwaty 1 million 155 müň tonna karbamidi öndürmäge niýetlenen «Garabogazkarbamid» zawody 2018-nji ýylda açylyp ulanylmaga berildi.

«Garabogazkarbamid» zawodynyň gurluşygy hem hormatly Prezidentimiziň 2013-nji ýylyň sentýabr aýynda Ýaponiýa guran resmi saparynyň barşynda «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Ýaponiýanyň «Mitsubishi Coorporation» we Türkiýäniň «GAP Inşaat Ýatyrym we Dyş Ticaret» A.Ş.» kompaniýalar konsorsiumy bilen gol çeken Çarçuwaly ylalaşygy esasynda gurlup ulanylmaga berildi. Bu zawodda bir gije-gündiziň dowamynda 2 müň tonna, bir ýylda 660 müň tonna sintetiki ammiak öndürilip, ol karbamid önümçiliginde çig mal bolup hyzmat edýär. Şeýle-de, bir gije-gündiziň dowamynda 3 müň 500 tonna, bir ýylda 1 million 155 müň tonna karbamid öndürilýär.

Zawody gurmagyň taslamasyna Garabogaz şäherindäki köne gämi duralgasynyň durkuny täzelemek işleri hem girizilip, ol soňra zawodda öndürilen önümi suw ýoly arkaly Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portunyň ürgün ýükler terminalyna daşamaga we ol ýerden daşary ýurtly sarp edijilere ugratmaga mümkinçilik berdi. Zawod ABŞ-da, Italiýada, Şweýsariýada, Ýaponiýada, Germaniýada öndürilen ýokary hilli enjamlar bilen enjamlaşdyrylandyr. Şu esasda tebigy gazyň bir ýylda 1 milliard kub metri ulanylýar. Zawodyň öndürýän önümi, esasan, eksport üçin niýetlenendir. Munuň özi ýurdumyza ägirt uly ykdysady girdejileriň — gyzyl pul serişdeleriniň girmegini esaslandyrýar.

Ýurdumyzda şular ýaly gurulýan häzirki zaman gazhimiýa toplumlarynyň önümçilikden zyňylýan zyýanly zyňyndylaryň Türkmenistanyň we halkara ülňüleriniň ýol berýän çäklerinden çykmaýandygyny bellemelidir. Bu ýagdaý Ahaldaky tebigy gazdan benzin öndürýän zawod hakda aýdylanda-da şeýledir. Bu zawod tebigy gazdan benzin öndürýän zawodyň dünýäde ilkinjisidir we häzirki wagtda ýeke-täkdir. Bu zawodyň öndürýän ekologiýa taýdan arassa benzin ýangyjynyň ýurdumyzda giňden ulanylýandygyny we eksport edilýändigini bellemek has ýakymlydyr. Hawa, Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwri, hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda, ýurdumyzyň çig mal binýady bolmakdan dünýä ýurtlaryna taýýar ýokary hilli önümleri, harytlary eksport edýän gaýtadan işleýän senagat ýurduna öwrülmegine mümkinçilik döreden beýik döwürdir.

Goý, ata Watanymyzy senagat taýdan ösen döwlete öwürýän hormatly Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun!

Oraz ÇARYÝEW,

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň aspiranty.

Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygyna agza ýurtlaryň Söwda-senagat edaralarynyň Ýolbaşçylar geňeşiniň hem-de Türkmenistanyň Söwda-senagat edarasynyň bilelikde guramagynda «Işewürligi kämilleşdirmek hem-de ösdürmek üçin şertler» atly maslahat geçirildi.

GDA gatnaşyjy döwletleriň milli söwda-senagat hem-de sebitleriň edaralarynyň, işewürlik düzümleriniň hem-de guramalaryň ýolbaşçylaryny we wekillerini onlaýn usulda bir ýere jemlän bu çäräniň maksady COVID-19 pandemiýasy zerarly emele gelen ykdysady şertlerde kiçi we orta telekeçiligiň ösmegine ýardam bermek boýunça tejribe alyşmakdan, häzirki ýagdaýy nazara alyp, iň gowy tejribelerini ara alyp maslahatlaşmakdan ybaratdyr.

Maslahatyň gün tertibine söwda-senagat edaralarynyň işlerini höweslendirmek hem-de hususy işewürligi goldamak, ony sanlylaşdyrmak, edaralaryň, ugurdaş guramalaryň we jemgyýetçilik düzümleriniň söwda-ykdysady gatnaşyklar hem-de maýa goýum hyzmatdaşlygy ugry boýunça hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek, telekeçileriň eksport mümkinçiliklerini ýokarlandyrmak bilen baglanyşykly meseleler girizildi.

Onlaýn foruma gatnaşyjylar hususy bölegi ösdürmek boýunça Türkmenistanda ýaýbaňlandyrylan giň gerimli özgertmeler bilen tanyşdyryldy. Bazar gatnaşyklarynyň ösdürilmegine ýardam bermek, işewürligi üstünlikli alyp barmak üçin degişli şertleri döretmek, daşary ýurtlaryň işewürler toparlary bilen netijeli hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryny ösdürmek ýurdumyzyň Söwda-senagat edarasynyň esasy wezipeleriniň biridir.

Işe başlanyna onçakly köp wagt geçmese-de Türkmenabat şäherindäki Halkara howa menziliniň ak mermere bürenen ajaýyp binasy ýurdumyzyň gündogar sebitiniň howa derwezesi hökmünde meşhurlyga eýe boldy. Bu bina «2012 ― 2030-njy ýyllarda Türkmenistanyň raýat awiasiýasyny ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň» çäklerinde gurlan raýat awiasiýasynyň halkara derejeli ýerüsti infrastruktura binalarynyň hatarynda orun aldy. Häzirki wagtda dünýä boýunça koronawirus pandemiýasynyň döredýän kynçylyklaryna seretmezden, halkara howa menzilinde mynasyp zähmet üstünlikleri gazanylýar.

2582 inedördül metr meýdany eýeleýän 3 gatly ýük terminaly bu babatda esasy bölümleriň biri bolup, onda döwrebap enjamlar ornaşdyrylandyr. Bu ýerde ýükleriň tiz hem-de ygtybarly kabul edilmeginiň we ugradylmagynyň ähli şertleri göz öňünde tutulandyr. Ýük terminalynda alnyp barylýan işler babatda käbir görkezijilere salgylanmak ýerlikli bolsa gerek. Halkara howa menzilinde 2020-nji ýylyň dowamynda ýükleriň 715 tonnadan gowragy degişli ugurlar boýunça ugradylypdyr, 2146,6 tonna ýük bolsa kabul edilipdir. 2021-nji ýylyň ilkinji çärýeginde bu görkezijiler has ýokary bolup, degişlilikde 418,3 tonna ýük ugradylyp, 673,5 tonna ýük kabul edilipdir. Bu ýükleriň düzüminde poçta hyzmatlary we tölegli ýük goşlary hem daşaldy.

Mälim bolşy ýaly, halkara howa menzili ýerli we daşary ýurtly telekeçiler bilen hem özara şertnamalar esasynda amatly nyrhlar bilen ýük daşamak hyzmatlaryny ýerine ýetirýär. Türkmenabat Halkara howa menziliniň ýük ammarynda kabul edilýän ýükleriň hatarynda egin-eşik, awtoulaglaryň şaý-sepleri, telewizor we kompýuterler, sowadyjy enjamlar, matalar ýaly ýükleriň dürli görnüşleri bar.

Soňky ýyllarda ýokary depginler bilen ösýän ýurdumyzyň raýat awiasiýasy Türkmenistanyň esasy pudaklarynyň derejesine çykdy. «Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň 2011 ― 2030-njy ýyllar üçin Milli maksatnamasynda» öňde goýlan wezipeleri ýerine ýetirip, lebaply howa ulaglarynyň işgärleri ýolagçy gatnatmak we ýük daşamak boýunça wezipelere abraý bilen hötde gelýärler. Türkmenabat halkara howa menzilinde hem ata Watanymyza, il-halkymyza, hormatly Prezidentimize wepaly, ýurdumyzy ählitaraplaýyn ösdürmek üçin yhlasly zähmet çekýän işgärler sanardan köp. Olaryň hatarynda Çary Ýazkulyýew, Allanur Annamuhammedow, Eset Ymamow, Ýalkym Poladowa dagy has-da tapawutlanyp, kärhanada işleriň ilerlemegine saldamly goşant goşýarlar. Döwletimiziň milli raýat awiasiýasy ulgamynda gazanylýan mynasyp ösüşler hormatly Prezidentimiziň türkmen halkynyň bolelin, eşretli durmuşda ýaşaýşy üçin edýän işleriniň netijesidir.

Jangeldi IŞANKULYÝEW.

Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllygy bilen goşalanyp gelen ak şäherimiz Aşgabadyň esaslandyrylmagynyň 140 ýyllyk şanly senesi ýurdumyzda giň gerimde, döwlet derejesinde geçirilen iri çäreler bilen dabaralandyryldy. 25-nji maýda — Aşgabadyň gününde hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda paýtagtymyzyň demirgazyk künjeginde «Aşgabat-siti» iri ýaşaýyş toplumynyň düýbüniň tutulmagy we täze ýaşaýyş jaý toplumynyň ulanylmaga berilmegi baş şäherimiziň şöhratly senesiniň şanyna şan goşan wakalaryň biri boldy.

«Şäher içindäki şäher» ýörelgesi boýunça bina ediljek bu ägirt uly toplumyň meýdany 744 gektar bolup, onda dürli maksatly desgalardyr binalaryň 240-dan gowragy bolar. Şolaryň hatarynda etrap häkimligidir beýleki edara binalary, çagalar baglarydyr umumybilim berýän orta mekdepler, medeniýet öýi, sport toplumy, köpugurly hassahana, saglyk öýleridir söwda-dynç alyş merkezi, dükanlardyr naharhanalar, toý mekany, köp gatly awtoduralgalar, Maýa Kulyýewa adyndaky Türkmen milli konserwatoriýasynyň we Daňatar Öwezow adyndaky ýöriteleşdirilen sazçylyk mekdebiniň binalary, «Türkmenbaşy» hem-de «Halkbank» döwlet täjirçilik banklarynyň şahamçalary bar. Türkmenistanyň tejribesinde ilkinji gezek 35 gata çenli belentlikdäki ýaşaýyş jaýlarynyň gurulmagy bu täze şäheriň esasy aýratynlygydyr. Taslama laýyklykda, bu ýerde 107 müňden gowrak ilata niýetlenen 12 — 35 gatly ýaşaýyş jaýlarynyň 180-sini gurmak göz öňünde tutulýar.

Türkmenistanyň at gazanan arhitektory hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen bina ediljek täze, döwrebap ýaşaýyş toplumy «akylly şäher» ýörelgesine doly laýyk gelmek bilen, şäher durmuşynyň içki dolandyrylyşynda iň häzirki zaman maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň ulanylmagy arkaly ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertleri üçin has amatly we howpsuz gurşaw kemala geler. Bu «akylly» jaýlar, bitewi maglumatlar binýadydyr köpugurly şäher goşundysy ýaly ulgamlary öz içine alyp, ýaşaýjylara taksileri çagyrmaga, tölegleri amala aşyrmaga, dürli maglumatlary almaga mümkinçilik berýär. Munuň özi maglumat-aragatnaşyk serişdelerine daýanyp, ilatyň ýaşaýyş-durmuş meselelerini çözmek, iň esasysy bolsa, ekologiýa abadançylygyny üpjün etmek bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.

Goý, baş şäherimizi ösdürmegiň täzeçil konsepsiýasyna laýyklykda, Watanymyzyň ýüregi Aşgabatda sanly we intellektual ulgamyň öňdebaryjy gazananlaryna esaslanýan iri gurluşyklaryň başyny başlap, ony döwrebap megapolise öwürmek ugrunda taýsyz tagalla edýän milli Liderimiziň gurmak we döretmek sungaty bagtyýar halkymyza, geljek nesillere hyzmat edip, asyrlara ýaň salsyn!

Perman HALMUHAMMEDOW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Ozallar ymgyr Garagumuň gyrkylyk yzly alaňlarynyň arasynda ýerleşýän bu öri meýdany diňe maldarlaryň azsanlysyna mälimdi. Ýurdumyzyň köp ýerlerinde bolşy ýaly, bu sebitiň hem ýerasty tebigy baýlyklarynyň köpçülikleýin özleşdirilip başlanmagynyň netijesinde Malaý diňe bir ýurdumyzda däl, eýsem, onuň çäklerinden daşarda hem iri tebigy gazly ýataklaryň biri hökmünde ykrar edildi.

Şu ýylyň başynda bolsa bu ýerde taryhy waka bolup geçdi: hormatly Prezidentimiziň ak pata bermegi bilen häzirkizaman gaz gysyjy desgasy işe girizildi. Öňdebaryjy inženerçilik çözgütlerine, kämil tehnologiýalara daýanýan döwrebap desga bu ýatagyň tebigy gazyny has doly gazyp almaga we onuň daşarky hem-de içerki bazarlara ugradylýan möçberlerini düýpli artdyrmaga mümkinçilik berdi.

— Baýlyk çykaryjylarymyz ýetip gelýän mukaddes senäni — Türkmenistanyň beýik Garaşsyzlygynyň şanly XXX ýyllygyny zähmet sowgatlary bilen garşylamak ugrunda joşgunly zähmet çekýärler. Malaýda täze desganyň üstünlikli işe girizilmeginiň netijesinde önüm öndürilişi barha artýar. Beýleki önümçilik böleklerinde hem işler gyzgalaňly dowam edýär. Bu bolsa müdirligimiziň agzybir işgärleriniň ählihalk baýramyny uly zähmet sowgatlary bilen garşylajakdyklaryna aýdyň şaýatlyk edýär — diýip, «Lebapgazçykaryş» müdirliginiň merkezi önümçilik dispetçer gullugynyň başlygy Berdi Berdimetow guwanç bilen gürrüň berýär.

Onuň habar bermegine görä, müdirlik boýunça üstümizdäki ýylyň başky bäş aýynda tebigy gazy öndürmekde geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 139 göterime golaý ösüş depgini gazanylypdyr. Şonda jemi öndürilen «mawy ýangyç» 5,1 milliard kub metre golaý bolupdyr. Öndürilen önümiň aglaba böleginiň Malaý gaz käniniň paýyna düşýändigi aýratyn bellärliklidir. Munuň şeýledigine göz ýetirmek üçin, geliň, anyk mysallara ýüzleneliň! Hasabat döwründe Malaý gaz ýatagynda tebigy gazyň 3,1 milliard kub metre golaýynyň öndürilmegi üpjün edilipdir. Bu görkeziji geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende ösüş depgininiň 150 göterime barabar bolandygyndan habar berýär.

Hawa, kämil desganyň kuwwatlylygyny netijeli peýdalanmak arkaly gymmatly önümiň öndürilişi barha artdyrylýar. Ýeri gelende gazylyp alynýan tebigy gazyň aglaba böleginiň Malaý — Bagtyýarlyk gaz geçirijisi boýunça Türkmenistandan alysdaky Hytaý döwletine iberilýändigini bellemek hem artykmaçlyk etmez. Täze desga Türkmenistanyň tebigy gazy eksport etmek boýunça öz üstüne alan borçnamasyny ygtybarly berjaý etmegine berk esas döredýär.

Malaýyň döwrebap desgasyny çölde dörän gudrat hasaplamak bolar. Öňler peşmekleriň göç eden ýerlerinde ylmyň we tehnikanyň soňky gazananlaryna daýanýan kuwwatly önümçilik peýda boldy. Onda ýerli hünärmenler egin-egne berip, yhlasly zähmet çekýärler. Olar şeýle kämil desgada öndürijilikli işlemeklige döreden ajaýyp mümkinçilikleri üçin hormatly Prezidentimize hoşallyk bildirýärler we ata Watanymyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmeginiň bähbidine ruhubelentlik bilen zähmet çekýärler. Mizemez agzybirlik, maksada okgunlylyk başarjaň gazçylary abraýly sepgitlere ýetirýär.

Mämmet GYLYJOW.

Geçen 30 ýylyň dowamynda döwletimiz Garaşsyzlyk ýoly bilen ynamly gadam urup, hemmetaraplaýyn berkäp, dünýäde ýokary depginler bilen ösýän ýurtlaryň birine öwrüldi. Häzirki wagtda ýurdumyzda öňe sürlen ykdysady strategiýanyň çäklerinde milli we halkara ähmiýetli iri möçberli maýa goýum taslamalarynyň durmuşa geçirilmegi, dünýäniň iň kämil enjamlary ornaşdyrylan kuwwatly zawodlaryň, fabrikleriň gurulmagy, ähli welaýat merkezlerinde, şäherlerde, etraplarda, obalarda halkymyzyň parahat, bagtyýar, abadan durmuşy üçin zerur bolan şertleriň döredilmegi ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ösmegine uly itergi berdi we berýär.

Şanly Garaşsyzlygymyzyň 30 ýylynda ýurdumyzy köpugurly ösdürmek babatda alnyp barylýan giň gerimli işleriň netijesinde, Diýarymyzda dürli görnüşli önümleriň öndürilişi barha artýar. Welaýatlarda gurlan senagat kärhanalary we toplumlary, oba hojalygynyň önümçilik desgalary ykdysady ösüşiň uly geljeginiň bardygyndan habar berýär. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Türkmenistan esasy oba hojalyk we senagat önümleri babatda özüni doly üpjün edýän hem-de taýýar önümleri dünýä bazarlaryna çykaryp bilýän döwlete öwrüldi.

Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk şanly baýramynyň bellenilýän ýyly berkarar Watanymyz milli Liderimize bolan buýsanjymyzy artdyrýan taryhy ähmiýetli wakalar bilen gurşalýar. Ýurdumyzda bina edilýän we ulanylmaga berilýän önümçilik kärhanalarynda ýaşlarymyzyň müňlerçesiniň täze iş orunlary bilen üpjün edilýändigini, zerur önümleriň ençeme görnüşleriniň öz ýurdumyzda öndürilýändigini, oba hojalygy we beýleki pudaklar üçin zerur dökünleri, himiýa önümlerini öz bazarlarymyzdan tapyp bolýandygyny indi biz buýsanç bilen aýdýarys. Gahryman Arkadagymyzyň başda durmagynda gysga döwürde gözümiziň alnynda uly meýilnamalar durmuşa geçirildi we bu iş dowam etdirilýär.

Milli Liderimiziň amala aşyrýan işleriniň esasy maksady halkymyzyň amatly ýaşaýşy üçin aňrybaş şertleriň döredilmegi bolup durýar. Bularyň ählisi hormatly Prezidentimiziň “Döwlet adam üçindir” diýen baş ýörelgesiniň miweleridir.

Döwlet baştutanymyzyň maýa goýum syýasatynyň esasy ugurlary Türkmenistanyň dünýä bazaryndaky bäsdeşlige ukyply artykmaçlyklaryndan ugur almak bilen kesgitlenilýär. Önümçilige maýa goýum serişdeleriniň çekilmegi diňe bir halk hojalygynyň esasy pudaklaryny we ulgamlaryny ösdürmegiň maksatnamalarynyň üstünlikli amala aşyrylmagyna, ýurdumyzyň önüm öndürijilerini, şol sanda hususy önüm öndürijileri goldamaga ýardam etmek bilen çäklenmän, eýsem, dünýä bazarynda uly isleg bildirilýän harytlaryň hasabyna ýurdumyzyň eksport mümkinçiliklerini giňeltmäge hem kömek edýär.

Milli ykdysadyýetimiziň depginli ösýän bölegi bolan hususy telekeçilige hemmetaraplaýyn döwlet goldawyny bermek Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüş strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Telekeçilik ýurdumyzyň halk hojalygynyň dürli önümçilik ulgamlarynda aýgytlaýjy orunlary ynamly eýeleýär we döwletimiziň ykdysadyýetiniň durnukly ösüşine saldamly goşandyny goşýar. Döwlet hususy telekeçiligi ösdürmek boýunça netijeli çäreleri durmuşa geçirmek bilen telekeçilik ulgamynyň ýurduň jemi içerki önüminde tutýan paýyny yzygiderli artdyrmagy, şunuň bilen baglylykda hem ilatyň girdejisini ýokarlandyrmagy nazarda tutýar. Bazar ykdysadyýeti şertlerinde nyrhlar önümçiligiň möçberini we düzümini, maddy akymlaryň hereketini, harytlaryň öndürilýän we ýerlenilýän möçberini, bularyň hemmesiniň netijesinde hem ilatyň hal-ýagdaýynyň derejesini kesgitlemekde möhüm orny eýeleýär.

Kiçi we orta telekeçiligi, şeýle hem daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň önümçiligini ösdürmek häzirki wagtda Türkmenistanyň ykdysady syýasatynyň möhüm ugrudyr. Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamagyň esasy maksatlary täze iş orunlaryny döretmek arkaly haryt bazaryny ýerli önümler bilen üpjün etmek, bäsdeşligi ösdürmek, maýa goýum işjeňligini ýokarlandyrmak hem-de telekeçilik birlikleriniň işiniň ýurt üçin ileri tutulýan ugurlaryny ilerletmek bilen baglanyşykly maýa goýum taslamalaryny durmuşa geçirmekden ybaratdyr. Oba hojalygy ulgamynda hususy telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak uly ähmiýete eýedir. Bank ulgamy bu işe mynasyp goşant goşýar.

Oba hojalygynda kiçi kärhanalary döretmekde we ösdürmekde maliýe kömegi aýratyn möhümdir. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş banky oba ilatyna we ýer böleklerine eýeçilik edýän şäher ilatyna ýurduň çäginde oba hojalygyny ösdürmek hem-de önümçiligi goldamak maksady bilen, kiçi göwrümli karzlary hödürleýär.

Telekeçiler tarapyndan häzirki döwürde täze iri önümçilik desgalarynyň gurluşygyna buýurmalary hem aldylar. Mysal hökmünde, “Beýik bina” hususy kärhanasy we «Türkmen enjam» hojalyk birleşigi Bäherdendäki, şeýle-de Lebap welaýatyndaky sement zawodlarynyň ikinji nobatdakysyny gurmak boýunça halkara bäsleşikleriň ýeňijileri boldular. Gurluşyk desgalaryny 2022-nji ýylyň dekabrynda doly taýýar edip tabşyrmak göz öňünde tutulýar. Zawodlaryň her biriniň meýilleşdirilýän kuwwaty ýylda 1 million tonna önüm öndürmäge niýetlenendir. Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy «Aýdyň gijeler» hojalyk birleşigi «Smart TV» platformaly we özünde oturdylan «IP-tuneriň», «4K Ultra HD» telewizorlarynyň önümçiligini özleşdirdi, ol önümler eýýäm ýerli bazarlara çykaryldy.

Türkmen telekeçileri ýokary hilli, dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyply önümleri barha köp mukdarda öndürýärler. Lebap welaýatynyň Çärjew etrabynyň çäginde ýerleşýän Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy — «Altyn bürgüt» hususy kärhanasyna degişli bolan ýyladyşhanada ösdürilip ýetişdirilýän süýji tagamly pomidorlar daşarky bazarlara hem eksport edilýär. Bu ýyladyşhana etrabyň Talhanbazar geňeşliginde ýerleşýär. «Altyn bürgüt» ýyladyşhanasy alty bölekden ybarat bolup, 8,5 gektar meýdanda ýerleşýär. Biziň güneşe baý tebigatymyzda ýyladyşhana şertlerinde gök we bakja ekinleriniň bol hasylyny ösdürip ýetişdirmäge giň mümkinçilikler bar. Bu hususy kärhana üç ýyl bäri pomidor öndürmek bilen meşgul bolýar. Kärhana her möwsümde iki müň tonna golaý hasyl alýar. «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda uludan bellenilýän mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk şanly toýuny uly zähmet sowgatlary bilen garşylaýan hususy kärhana içerki bazarlara her aýda 25 — 35 tonna pomidor iberýär. Geçen ýylyň dekabr aýynda bu kärhananyň hasylyň 260 tonnasyny Russiýa Federasiýasyna eksport etmäge-de mümkinçiligi boldy. Şeýle-de, bu hususy kärhana pomidor önümlerini Gyrgyz, Gazagystan Respublikalaryna hem ugradýar.

Telekeçiler diňe bir halkymyza ýokary hilli, ekologiýa taýdan arassa önümleri hödürlemän, ýüzlerçe täze iş orunlaryny döredip, ýaşlaryň iş bilen üpjünçiligine hem goşant goşýarlar. Türkmen telekeçileriniň ösdürip ýetişdiren ekologiýa taýdan arassa, tagamly pomidorlary diňe halkymyzyň däl, eýsem, doganlyk halklaryň hem ak bazarlaryna, mukaddes saçaklaryna bereket bolup dolýar. Bu pursatda daşary döwletler bilen özara hyzmatdaşlygy ýola goýup, adamzat bähbitli beýik işleri alyp barýan döwlet Baştutanymyzyň kömek-goldawlary netijesinde, türkmen telekeçileriniň dünýä bazaryndaky mynasyp ornunyň barha artjakdygyna berk ynanýarys.

Annasoltan BERDIÝEWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň uly mugallymy, ykdysady ylymlaryň kandidaty.

Umumadamzat bähbitli ýörelgelerden ugur alyp, özüniň parahatçylyk söýüjilikli syýasatyny, döredijilik mümkinçiliklerini ählumumy ösüş maksatlaryna gönükdirýän Garaşsyz Türkmenistan sebitde we bütin dünýäde daşky gurşawy goramakda, ekologiýa abadançylygyny berkitmekde möhüm ädimleri ädýär. Ýakynda hormatly Prezidentimiziň Ahal welaýatynda gurlan iň döwrebap senagat toplumynyň — tebigy gazdan benzin öndürýän zawodyň işi bilen tanyşmagynyň çäklerinde ýurdumyzyň nebitgaz toplumynyň ýolbaşçylary bilen geçiren iş maslahatynda kesgitlän wezipeleri hem-de BMG-niň gazyp alýan senagat boýunça ýokary derejeli ählumumy forumynda öňe süren başlangyçlary bu hakykaty nobatdaky gezek tassyklady.

Tebigy gazyň gorlary boýunça dünýäde öňdebaryjy orunlaryň birini eýeleýän ýurdumyz halkara energetika bazarlarynda ygtybarly hyzmatdaşlygy ösdürmäge uly ähmiýet berýär. Bu ugurda döwletara söwda-ykdysady gatnaşyklary işjeňleşdirmek bilen bir hatarda, daşky gurşawy goramak boýunça ählumumy meseleleri çözmek nukdaýnazaryndan, ekologiýa taýdan arassa energiýany ulanmaga geçmek ýaly möhüm ähmiýetli ýörelgelerden ugur alynýar.

Milli Liderimiziň halk hojalyk toplumyny diwersifikasiýalaşdyrmaga, ýurdumyzda öndürilýän önümleriň mukdaryny artdyrmaga hem-de görnüşlerini köpeltmäge gönükdirilen ykdysady syýasatyna laýyklykda, soňky ýyllarda uglewodorod çig malyny düýpli gaýtadan işlemäge ýöriteleşdirilen döwrebap senagat desgalary ulanylmaga berildi. Şol desgalaryň hatarynda Ahal welaýatynda gurlan tebigy gazdan benzin öndürýän zawod aýratyn orna eýedir. Tebigy gazdan benzin öndürýän dünýäde ilkinji zawodyň ýurdumyzda gurulmagy hormatly Prezidentimiziň Ýer ýüzüniň ekologiýa abadançylygyny üpjün etmäge gönükdirilen iri taslamalary durmuşa geçirýändiginiň aýdyň subutnamasydyr. Şeýle taslamalar amala aşyrylanda, ilkinji nobatda, ekologiýa taýdan arassa, dünýä ölçeglerine doly laýyk gelýän önümleri öndürmek göz öňünde tutulýar, daşky gurşawy aýawly saklamak boýunça öňde goýlan wezipeleri gyşarnyksyz berjaý etmäge uly ähmiýet berilýär.

Häzirki wagtda Ahal welaýatyndaky innowasion toplumda öndürilýän, ekologiýa taýdan arassa ECO-93 markaly benzin goňşy ýurtlara we Ýewropa döwletlerine eksport edilýär. Hünärmenleriň bellemeklerine görä, ECO-93 markaly benzinden peýdalanylanda kükürt oksidiniň howa uçýan zyýanly maddalarynyň möçberi 50 esse, azot oksidiniň zyýanly maddalarynyňky 5 esse, uglerod oksidiniň zyýanly maddalarynyňky bolsa 2 esse azalýar. Şunuň bilen birlikde, bu benzini ulanýan awtoulagyň hereketlendiriji ulgamynda gurumlaşma hadysasy peselip, onuň ömrüni tehniki nukdaýnazardan iki esse artdyrýar. Geçirilen barlaglaryň netijesinde ECO-93 markaly benzini awtoulagda ulanylan mahalynda onuň tüsse gazlarynyň düzüminde uglerod oksidiniň 0.03 göterime deňdigi kesgitlenildi. Bu görkezijiniň kadaly ýagdaýy bolsa 0.5 göterime barabardyr. Şeýlelikde, ECO-93 benzini ulanýan awtoulagyň tüsse gazlaryndaky uglewodorodlaryň möçberi örän ujypsyzdyr.

25-nji maýda hormatly Prezidentimiz BMG-niň gazyp alýan senagat boýunça ýokary derejeli ählumumy forumda eden çykyşynda belleýşi ýaly, Türkmenistan daşky gurşawa senagat galyndylarynyň zyňylmagy bilen emele gelýän ýaramaz ýagdaýlar sebäpli alada edýär hem-de bar bolan töwekgelçilikleri, wehimleri azaltmaga gönükdirilen halkara tagallalaryň ýygjam utgaşdyrylmagyna we ylalaşykly hereket edilmegine ygrarlydyr. Howanyň üýtgemegi boýunça Pariž ylalaşygyna gyşarnyksyz we ählumumy ygrarlylyk bu ugruň möhüm şerti bolup durýar.

Howanyň üýtgemegi boýunça Pariž ylalaşygy 2015-nji ýylda Fransiýanyň paýtagtynda geçirilen klimat boýunça maslahatyň barşynda kabul edilip, oňa 2016-njy ýylyň 22-nji aprelinde gol çekildi. Bu resminama asyrymyzyň ählumumy ekologiýa we tebigaty goraýyş gün tertibini kesgitlemäge, ony ýerine ýetirmek ugrunda halkara hukuk gurallarynyň ýokary netijeliligini üpjün etmäge gönükdirilendir.

Öz gezeginde Türkmenistan döwletimiz daşky gurşawy goramak, ekologiýa abadançylygyny pugtalandyrmak ugrunda düýpli işleri amala aşyrýar. Ýurdumyzda tokaýlary dikeltmek, howa şertleriniň täsirini peseltmek üçin ýerden peýdalanmagyň usullaryny gowulandyrmaga gönükdirilen çäreler durmuşa geçirilýär. «Gök guşak» umumymilli maksatnamasynyň çäklerinde suwaryşyň tygşytly usullaryny ulanmak arkaly, şäherlerdir obalaryň töwereginde uly meýdanlary eýeleýän tokaý zolaklary döredilýär. Her ýyl ýurdumyz boýunça millionlarça düýp agaç nahallary oturdylyp, olara agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda ideg edilýär. Soňky ýyllarda ýurdumyzda öndürilýän önümleriň uglerod göterimi yzygiderli peselýär. 2019-njy ýylda kabul edilen Howanyň üýtgemegi hakynda Türkmenistanyň Milli strategiýasynyň rejelenen görnüşi ekologiýa wezipelerini ýerine ýetirmekde möhüm ähmiýete eýedir.

Döwlet Baştutanymyz BMG-niň gazyp alýan senagat boýunça ýokary derejeli forumynda Türkmenistanyň häzirki döwrüň çynlakaý ekologiýa wehimlerine garşy durmakda halkara tagallalaryň birleşdirilmegine we berkidilmegine üýtgewsiz ygrarlylygyny tassyklap, birnäçe anyk hem-de gaýragoýulmasyz başlangyçlary teklip etdi. Milli Liderimiz, hususan-da, BMG-niň pes uglerodly energetikany ösdürmek boýunça çäreleriň durmuşa geçirilmegine gönükdirilen Strategiýasyny işläp taýýarlamaga girişmegi hem-de bu abraýly halkara guramasynyň howandarlygynda energetikanyň esasy ugurlarynyň biri hökmünde wodorody ösdürmek boýunça halkara «Ýol kartasyny» döretmek baradaky teklipleri öňe sürdi.

Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanyň ählumumy ekologiýa abadançylygyny üpjün etmekdäki başlangyçlary dünýä jemgyýetçiliginde uly goldawa eýe bolýar. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda daşky gurşawy goramak we adamzadyň «umumy öýüniň» abadançylygyny üpjün etmek boýunça amala aşyrylýan düýpli işler şu günki hem-de geljekki nesilleriň bagtyýar durmuşyny nazarlaýan ählumumy bähbitli tagallalardyr.

Eziz ATAÝEW,

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýalar merkeziniň Energiýany öndürmegiň we tygşytlamagyň tehnologiýasy barlaghanasynyň aspiranty.