Türkmenistan dünýä ýüzünde durmuş derejeli ýurt hökmündäki ornuny barha pugtalandyrýar. 2023-nji ýyl üçin tassyklanan Döwlet býujetiniň çykdajylarynyň 75 göterime golaýynyň durmuş ulgamyny maliýeleşdirmäge gönükdirilmegi-de munuň şeýlediginiň subutnamasydyr.  

Döwlet býujeti kesgitli döwür üçin işlenip taýýarlanylýan maliýe resminamasy bolup, onda býujetiň girdejileriniň we çykdajylarynyň maddalary öz beýanyny tapýar. Şunda onuň girdeji böleginiň çeşmeleri, şeýle-de çykdajylarynyň gönükdirilýän ugurlary häzirki döwürde ýurtda alnyp barylýan durmuş-ykdysady syýasatyň mazmunyna has içgin göz ýetirmäge mümkinçilik berýär. 2023-nji ýyl üçin 5-nji dekabrda tassyklanan baş maliýe resminamasynyň döwrüň talaplaryndan ugur alnyp taýýarlanylmagy geljek ýylda hem ykdysady ösüşiň durnukly depgininiň saklanjakdygyny, raýatlaryň ýaşaýyş-durmuş şertlerini mundan beýläk-de ýokarlandyrmaga gönükdirilen özgertmeleriň dowam etdiriljekdigini aňladýar.  

Ykdysadyýetiň ösüşini býujet arkaly kadalaşdyrmak döwlet kadalaşdyryş işiniň esasy usullarynyň biri bolup, ol durnuklylygy saklamagyň, durmuş meselelerini çözmegiň maliýe esaslaryny emele getirýär. Şunda baş maliýe meýilnamasynyň girdejiler bölegini oýlanyşykly emele getirmek, döwlet çykdajylarynyň ýokary netijeliligini üpjün etmek wajyp wezipeleriň hatarynda durýar. Bu, esasan, netijeli maliýe guraly hökmünde býujetiň ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine, ony höweslendirmäge, ilatyň durmuş üpjünçilik derejesiniň ýokarlandyrylmagyna ýardam bermek maksatlaryndan ugur alýandygy bilen baglanyşyklydyr.  

Depginli ösüşi üpjün etmek üçin berk maddy binýadyň zerurdygy, hususan-da, onuň zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmagyň hasabyna gazanylýandygy, şeýle-de önümçilik binýadynyň pugtalandyrylmalydygy tejribeden bellidir. Täze önümçilikleri özleşdirmek üçin milli ykdysadyýete dürli çeşmelerden maýa goýum serişdeleriniň çekilmegi kanunalaýyk ýagdaýdyr. 2023-nji ýylda maýa goýumlaryň umumy möçberinden 66,5 göteriminiň önümçilik ähmiýetli desgalaryň gurluşygyna gönükdirilmegi abadan ýaşaýşyň maddy binýadyny emele getirýän önümçilik kuwwatynyň ösdüriljekdigini alamatlandyrýar. Şunda importyň ornuny tutýan we eksporta niýetlenen önümleriň önümçiligini ýokarlandyrmak, Döwlet býujetine salgytlardan we beýleki töleglerden gelýän pul serişdeleriniň möçberini artdyrmak esasy mesele bolup durýar. Mundan başga-da, täze önümçilikleriň işe girizilmegi iş orunlarynyň döredilmegine-de oňyn täsirini ýetirer. 

Dünýä döwletleriniň köpüsinde adam maýasy ykdysady, ylmy-tehniki ösüşe badalga berýär we bäsdeşlige ukyplylygyň görkezijisi bolup çykyş edýär. Milli ykdysadyýetiň täze hil derejesini üpjün etmek syýasatynyň çäklerinde, innowasion ösüş ýoluna daýanýan ykdysadyýeti galkyndyrmak wezipesi, ilkinji nobatda, adam maýasynyň artdyrylmagyny talap edýär. Ýurtlaryň ykdysady ösüşiniň esasyny adamyň täze tehnologiýalary döretmek we özleşdirmek, täze bilimleri almak hem-de ulanmak ukyplary emele getirýär. Şol bir wagtyň özünde-de olaryň artdyrylmagy ýurtda durmuş-ykdysady ilerlemäniň baş şerti bolup çykyş edýär. Netijede, ýurduň ykdysadyýeti üçin diňe bir ýokary hilli esasy maýa zerur bolman, eýsem, jemgyýetiň öndüriji güýji bolan adam maýasynyň ösdürilmegine-de zerurlyk döredýär. Çünki ykdysady ösüş adam maýasynyň derejesi bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Bu maýanyň hiliniň ýokarlanmagy maddy önümçiligiň netijeliliginiň artmagyna getirýär. Ykdysady netijeliligiň ýokarlanmagy bolsa, öz gezeginde, durmuş ýaýrawyny maliýeleşdirmegiň çeşmeleri hökmünde ilatyň we döwlet býujetiniň girdejileriniň artmagyna ýardam edýär. Netijede, durmuş ýaýrawy ilatyň ýaşaýyş derejesiniň hil görkezijilerine, ýagny bilimine, saglyk ýagdaýyna, fiziki ösüşine... oňyn täsirini ýetirmek bilen, ol ykdysady ösüşiň depginine we netijeliligine-de goşant goşýar.  

Geljek ýyl üçin Döwlet býujetinden durmuş we jemgyýetçilik hyzmatlaryna goýberiljek serişdeleriň 39 göteriminiň bilime, 14,1 göteriminiň saglygy goraýşa, 2,6 göteriminiň medeniýete, 34,7 göteriminiň durmuş üpjünçilik ulgamyna, 9,6 göteriminiň ýaşaýyş jaý-jemagat hojalygyny maliýeleşdirmäge gönükdirilmegi ýurdumyzyň durmuş strategiýasynda adam maýasyny ösdürmäge aýratyn ähmiýet berilýändigini görkezýär. Bu maliýe resminamasynda ylym-bilimi ösdürmäge gönükdiriljek serişdeleriň paýynyň ýokary bolmagy ýurdumyzda bilimler ykdysadyýetini ösdürmek ugrunda döwlet tarapyndan uly tagallalaryň edilýändiginden nyşan. Ýurtda bilimiň, esasan-da, hünär bilimi ulgamynyň ösen derejesiniň gazanylmagy işçi güýjüniň hiliniň düýpli ýokarlanmagyna getirýändigine dünýä tejribesi şaýatlyk edýär. Mysal üçin, ykdysady taýdan ösen döwletlerde jemi içerki önümiň artyşynyň 80 — 95 göteriminiň işgärleri taýýarlamagyň, tehnologiýalara we enjamlara siňdirilen täze bilimleriň hasabyna bolup geçmegi ykdysady ösüşi gazanmakda bilimiň ähmiýetiniň ýokarydygyna şaýatlyk edýär. Şol sebäpli ýurtlar ylmy-tehniki ilerlemäniň dünýä gazananlaryndan netijeli peýdalanmak üçin «adama goýulýan maýanyň» möçberlerini yzygiderli artdyrmaly bolýar. Bu goýumlaryň diňe bir durmuş ýaýrawynyň pudaklaryna goýberilýän býujet serişdeleriň artdyrylmagynyň däl-de, eýsem, ilatyň girdejilerini ýokarlandyrmagyň hasabyna amala aşyrylan ýagdaýynda netijeli bolýandygy tejribede subut edilen hakykatdyr. Şeýlelikde, durmuş ulgamyna gönükdirilýän maýa goýumlaryň ykdysady ösüşiň ýokary depginini hem-de önümçiligiň netijeliligini üpjün etmek arkaly özüni doly ödeýändigi-de kanunalaýyk ýagdaýdyr.  

Ýurdumyzda «Döwlet adam üçindir!» diýen ynsanperwer ýörelgäniň esasynda amala aşyrylýan durmuş syýasaty raýatlaryň maddy üpjünçilik derejesiniň yzygiderli artdyrylmagyny maksat edinýär. Şunuň bilen baglylykda, ilatyň girdejileriniň ýokarlandyrylmagyna aýratyn üns berilýändigi hemmelere mälimdir. Zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary, talyp we diňleýji haklary ilatyň girdejileriniň esasy çeşmeleri bolup durýar. 2023-nji ýylyň býujetinde raýatlaryň durmuş-hal ýagdaýynyň has-da ýokary derejesini gazanmak maksady bilen, geljek ýylyň 1-nji ýanwaryndan zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp we diňleýji haklarynyň möçberini 10 göterim ýokarlandyrmak göz öňünde tutulýar. Bu görkeziji berk ykdysady binýadyň döredilendigini ýene bir gezek görkezýär. Dünýä ýurtlarynyň köpüsiniň ykdysady ösüşine ýaramaz täsirini ýetirýän maliýe-ykdysady çökgünligiň dowam edýän häzirki döwründe ösüş depginimiziň ýokarlanmagy beýleki ugurlar bilen bir hatarda iri durmuş özgertmelerini amala aşyrmak-da amatly şertleri döredýär. Bu girdeji çeşmeleriniň «Döwlet býujetiniň I derejesindäki goralýan maddalar» diýlip kesgitlenmegi hem ilatyň girdejilerini döwlet tarapyndan kepillendirmek meselesiniň näderejede wajypdygyny we bu ugurda anykdan-anyk işleriň amala aşyrylýandygyny tassyklaýar. 

Maýagözel BABAÝEWA,

Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak ministrliginiň Zähmet gory we iş üpjünçilik müdirliginiň başlygynyň orunbasary, ykdysady ylymlaryň kandidaty.

2021-nji ýylyň awgust aýynda Gahryman Arkadagymyz Mary welaýatyna amala aşyran iş saparynyň çäginde «Galkynyş» gaz käninde bolup, täze guýularyň üçüsiniň gurluşygyna ak pata berdi. Guýulary burawlamak işi «Türkmengaz» döwlet konserni bilen Hytaý Halk Respublikasynyň Milli nebitgaz korporasiýasynyň arasynda baglaşylan şertnama esasynda hytaýly hünärmenlere ynanyldy. 60-njy ulanyş guýusyndan täzelikde 4580 metr çuňlukdan tebigy gazyň senagat akymy alyndy. Bu ulanyş guýusynyň agyz ýakasynyň gurluşyk-gurnama işleri ýerine ýetirildi we önümçilige girizildi.  

«Marygazçykaryş» müdirliginiň buýurmasy esasynda ulanyş guýusynyň agyz ýakasynyň gurluşyk-gurnama işlerinde «Türkmengaz» döwlet konserniniň «Türkmenýöritenebitgazgurnama» trestiniň 3-nji ýöriteleşdirilen gurnama edarasynyň gurluşykçylary baş potratçy boldular. Işleriň halkara ölçeglere, innowasion tehnologiýanyň talaplaryna laýyklykda, öz wagtynda ýerine ýetirilmegi ugrunda edaranyň uly iş alypbaryjysy Meýlis Hommadow, gurnaýjy Maksat Gurbanow, ýokary derejeli kebşirleýji Begenç Kakyşow we beýlekiler has tapawutlanyp zähmet çekdiler.  

 Iri möçberli bu gurluşyga dünýäniň ösen döwletlerinde öndürilen kuwwatly gazgurluşyk tehnologiýalarynyň gönükdirilmegi, şeýle hem kömekçi potratçy edaralaryň çekilmegi gurluşyk-gurnama işleriniň bellenilen möhletinde berjaý edilmegine ýardam berdi.  

 Ulanyş guýusynyň agyz ýakasynda ýokary tehnologiýaly, kuwwatly, döwrebap elektrik we gidrawlik enjamlar oturdyldy, optiki-süýümli kabeller, aragatnaşyk, wideogözegçilik serişdeleri ornaşdyryldy. Bu optiki-süýümli kabeller, aragatnaşyk, wideogözegçilik enjamlary «Galkynyş» gaz känindäki tebigy gazy kükürtden arassalaýan 1-nji zawodyň hem-de gazy ilkinji arassalaýan desganyň operatorlaryna guýudan çig gazyň çykarylyşyny hem-de şu ýerdäki ýokary basyşly gaz geçiriji arkaly tebigy gazyň akdyrylmagyny sanly ulgam arkaly dolandyrmaga mümkinçilik berer.  

Ozal «Galkynyş» meýdançasyndaky 309-njy guýy ulanyşa berildi. Häzir şol meýdançadaky 294-nji hem-de 30-njy ulanyş guýularynyň agyz ýakalarynyň gurluşyk-gurnama işleri alnyp barylýar.  

Welmuhammet GALANDAROW.

«Türkmenistan». Surata düşüren Azym ŞEKEROW

Şu ýylyň 3-nji dekabrynda Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň birinji tapgyrynyň tamamlanyp barýan gurluşygy bilen bagly möhüm wezipeleri ara alyp maslahatlaşmak, şeýle-de öňde durýan maksatnamalaýyn işleri kesgitlemek üçin Milli Geňeşiň agzalarynyň, ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylarynyň we degişli jogapkär ýolbaşçylaryň gatnaşmagynda iş maslahatyny geçirdi. Maslahatda täze şäheriň birinji tapgyryndaky desgalaryň açylyş dabarasynyň ýokary derejede guralmagyny üpjün etmek, täze döredilýän ilatly ýere dereje bermek, döwrebap at dakmak, ol ýerde ýerleşdiriljek düzüm birliklerini kesgitlemek, edaralardyr kärhanalaryň ýolbaşçy düzümini emele getirmek, onuň dolandyryş çägini kesgitlemek, ýerleri bölüp bermek babatda öňde duran möhüm wezipelere garaldy.  

Aşgabadyň günbatar tarapynda gojaman Köpetdagyň düzlüklerini etekläp oturan täze şäher döwrüň beýikliginiň aýdyň nyşanyna öwrülýär. Göwher gaş kimin lowurdaýan Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň birinji tapgyrynyň açylmagy taryhyň röwşen sahypasyny alamatlandyrar.  

Mälim bolşy ýaly, gurluşygy iki tapgyrda amala aşyrylýan täze merkezde «akylly» şäherlere mahsus aýratynlyklar ornaşdyrylýar. Bu şäher 415,4 kilometr agyz suw, suwaryş, sil suwlaryny sowujy akabalary, suwuň derejesini peseldiş ulgamyny we lagym geçirijilerini, 62,9 kilometr gaz geçirijini, 344,2 kilometr elektrik geçirijileri, 210 kilometr aragatnaşyk ulgamlaryny, 74,9 kilometr awtomobil ýollaryny öz içine alar.  

Täze merkeziň smartfon arkaly dolandyrylýan 5, 7 we 9 gatly ýaşaýyş jaýlarydyr 2 gatly kottejler toplumlary onuň döwrebap keşbini üpjün eder. Şeýle-de bu toplumdaky çagalar baglary, mekdepler, ýöriteleşdirilen bilim-terbiýeçilik edaralary, saglygy goraýyş, medeniýet, söwda we hyzmatlar ulgamlaryna degişli edaralar, sport desgalary, dolandyryş binalary, ulag-aragatnaşyk hem-de inženerçilik tehniki ulgamlarydyr iri jemgyýetçilik binalary ýurdumyzda adamlaryň abadan durmuşy, ýaşaýşyň ýokary derejesi babatda ählitaraplaýyn alada edilýändiginiň güwäsidir.  

Guruljak ýeri seýsmologiýa taýdan ylmy esasda düýpli öwrenilen täze şäherde 2 gatly kottejleriň we köp gatly ýaşaýyş jaýlarynyň 400-den gowragy bolar. Şeýle-de her biri 320 orunlyk 10 sany çagalar bagy, 720 okuwça niýetlenen 19 sany orta mekdep, başlangyç we orta hünär mekdepleri, iki sany sungat mekdebi milli aýratynlyklary bilen şäheriň görküne görk goşar. Mundan başga-da, Maliýe we ykdysadyýet toplumynyň bölümi, Merkezi bankyň, «Daýhanbank», «Türkmenistan», «Halkbank» we «Senagat» täjirçilik banklarynyň welaýat şahamçalary, saglyk öýleri, Enäniň we çaganyň saglygyny goraýyş merkezi, döwrebap hassahanalar, Ruhyýet köşgi, medeniýet öýi, drama teatry, kitaphana, sirkiň binalar toplumy, muzeý, sport toplumlary, türgenleşik meýdançalary, manežler, athanalar, Halkara atçylyk ýokary okuw mekdebi, Ylmy-önümçilik merkezi, raýatlaryň medeniýetli dynç almagy üçin bagy-bossanlyga bürenen, milli ruhda bezelen seýilgäh toplumlary, söwda we dynç alyş merkezleri täze welaýat merkeziniň ilatyna hyzmat eder.  

Döwrüň talabyna laýyk enjamlaşdyrylýan «akylly» şäherde dolandyryş, işewürlik, durmuş, ulag-aragatnaşyk ulgamlarynyň we beýleki pudaklaryň döredilmegi täze iş orunlarynyň açylmagyna, ilatyň iş bilen üpjünçiligini has gowulandyrmaga mümkinçilik berer. Welaýatyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň tebigy gözelligini saklap galmak maksady bilen, «akylly» şäher konsepsiýasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde sanly we intellektual ulgamlary ornaşdyrmak arkaly «ýaşyl» tehnologiýalar giňden ulanylar. Ekologik taýdan arassa ulaglaryň hereketini ýola goýmak, ýagny elektromobilleriň gatnawyny üpjün etmek we awtoulaglary goýmak üçin niýetlenen «akylly» awtoduralgalaryň gurluşygyny ýaýbaňlandyrmak, yşyklandyryş ulgamyny döwrebaplaşdyrmak, ulgamda energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmelerini — Gün we ýel batareýalaryny ornaşdyrmak arkaly howanyň arassalygyny gazanmak göz öňünde tutulýar. 

Häzirki wagtda dünýäde zir-zibil galyndylarynyň öz wagtynda we arassaçylyk düzgünlerine laýyklykda ýygnalmagyny üpjün etmegi göz öňünde tutmak bilen, bu babatda ösen tejribeden ugur alnyp, galyndylary gaýtadan işleýän kärhanalary döretmek hem-de zir-zibiller üçin «akylly» gaplary ornaşdyrmak meselelerine hem aýratyn ähmiýet berlendir. Sebäbi ulgamyň sanlylaşdyrylmagy bilen, zir-zibil gaplary dolan wagtynda degişli arassaçylyk gullugyna awtomatik usulda habar ugradylar. Elbetde, şeýle hyzmatlaryň durmuşa ornaşdyrylmagy, birinjiden, daşky gurşawyň arassalygyny üpjün etse, ikinjiden, fiziki zähmetiň azaldylmagyna şert döreder. Täze şäheriň ýollarynda ugurlary görkezýän şekilleriň, köçeleriň, jaýlaryň adynyň, belgileriniň görnüşleri, yşyklandyryş ulgamynda, energiýa üpjünçiliginde tygşytlaýjy serişdeleri, häzirki zamanyň täzeçil tehnologiýalaryny, nou-haularyny ulanmak arkaly döwrebap usullary peýdalanmaga möhüm ähmiýet berilýär.  

Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda bellenen wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmak maksadyndan ugur alnyp, täze, döwrebap edara ediş merkezinde gurulýan ýaşaýyş jaýlarynyň jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlara kanunçylyga laýyklykda berilmegini üpjün etmek maksady bilen, hormatly Prezidentimiz Ministrler Kabinetiniň şu ýylyň 10-njy sentýabrynda geçirilen mejlisinde «Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkezinde gurulýan ýaşaýyş jaýlarynyň meseleleri hakynda» Karara gol çekdi. Bu resminama raýatlaryň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň has-da gowulanmagyna şert döreder. Şunda döwlet Baştutanymyzyň wezipä girişmek dabarasynda eden taryhy çykyşyndaky: «Her bir maşgalany häzirki zaman öýi ýa-da jaýy bilen üpjün etmek meniň esasy aladalarymyň biri bolar» diýen sözleriniň bu günki gün iş ýüzünde amal edilýändigini görmek bolýar.  

Hawa, Köpetdagyň etegindäki ajaýyp künjekde Bitarap Watanymyzyň okgunly ösüş-özgerişlerini alamatlandyrýan täze şäher kemala gelýär. Munuň özi “Döwlet adam üçindir!” diýen ynsanperwer ýörelgäniň rowaçlanýandygynyň aýdyň beýanydyr.  

Jumageldi SALAMOW.

«Türkmenistan».

Ýurdumyzyň ähli künjeklerinde toplumlaýyn özgertmeler maksatnamalary üstünlikli amala aşyrylýar. Häzirki zaman düzümleri kemala gelýär. Dürli maksatly täze binalardyr desgalar ulanmaga berilýär. Iri möçberli sebit we milli maýa goýum taslamalarynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi buýsandyryjy ýagdaýdyr. Munuň özi ykdysadyýetiň durnukly ösýändigini tassyklaýar. 

Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin Döwlet býujetinde Gahryman Arkadagymyzyň ýokary ykdysady ösüşi, maliýe we durmuş taýdan durnuklylygy, maýa goýum işjeňligini saklap galmak syýasaty öz dowamyny tapýar. Munuň özi strategik, orta möhletli, pudaklaýyn, maksatlaýyn we sebitleýin maksatnamalarda ileri tutulýan ugurlar, emele gelýän hakyky ýagdaýlar bilen gönüden-göni baglanyşyklydyr. Geljek ýylyň möhüm wezipeleriniň biri-de Türkmenistanyň uzak möhletli bähbitlerini has-da netijeli durmuşa geçirmek üçin başlangyç, esas döretmekdir. Bu bähbitler innowasion görnüşli, dünýäniň ykdysady giňişligine goşulyşan döwrebap ykdysadyýeti emele getirmekden ybaratdyr. Şu maksat bilen ykdysadyýetiň esasy ugurlarynyň ösüşini goldamaga gönükdirilen işler geçiriler. Ösüşi döwrebaplaşdyrmak boýunça döwlet syýasaty amala aşyrylar. Geljek ýylda senagat syýasaty döwletiň strategik meýilleşdirme babatda resminamalarynda we senagat pudagyny ösdürmek boýunça döwlet maksatnamalarynda bellenen maksatlaýyn görkezijilere, indikatorlara ýetmek üçin höweslendiriji çäreler arkaly geçiriler. Şeýle hem bu syýasat pudaklary durnukly, innowasion häsiýetde ösdürmäge, milli ykdysadyýetiň ýokary bäsdeşlige ukyplylygyny gazanmaga we saklap galmaga, daşyndan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmäge, haryt öndürijileriň senagat önümleriniň dünýä bazarynda eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga, ykdysady, tehnologik ulgamlarda ýurduň howpsuzlygyny üpjün etmäge gönükdiriler. 2023-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň girdejileri we çykdajylary jemi 95,1 milliard manat möçberde meýilleşdirilýär. Bu bolsa 2022-nji ýylyň Döwlet býujetiniň tassyklanan meýilnamasyndan 11,1 göterim ýokarydyr. Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Ykdysadyýet, maliýe we durmuş syýasaty baradaky komiteti tarapyndan beýan edilen maglumatlardan ugur alyp, şu aşakdaky görkezijileri okyjylaryň dykgatyna ýetirmegi makul bildik.  

Mälim bolşy ýaly, «Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin Döwlet býujeti hakynda» Kanunyň taslamasy taýýarlananda, esasy maliýe resminamasynyň mazmuny boýunça degişli ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň wekilleriniň gatnaşmagynda deňeşdirme-seljerme işleri täzeden geçirilip, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň teklipleri hem-de bellikleri göz öňünde tutuldy we degişli tertipde tassyklandy. Şoňa görä-de, Döwlet býujetiniň I derejesiniň girdejileri we çykdajylary 29,1 milliard manada deň boldy. Şol sanda çykdajylaryň 75 göterime golaýyny durmuş ulgamyny maliýeleşdirmäge harçlamak göz öňünde tutulýar. Durmuş we jemgyýetçilik hyzmatlaryna goýberiljek serişdeleriň 39 göterimi bilimi, 14,1 göterimi saglygy goraýşy, 2,6 göterimi medeniýeti, 34,7 göterimi döwlet durmuş üpjünçilik ulgamyny, 9,6 göterimi ýaşaýyş jaý-jemagat hojalygyny maliýeleşdirmäge gönükdiriler. Şeýle hem býujetiň II derejesiniň girdejileri we çykdajylary 65,9 milliard manat möçberinde meýilleşdirilip, 2022-nji ýylyň tassyklanan meýilnamasyndan 10,3 göterim ýokarydyr. 

Maýa goýumlaryň umumy möçberinden 66,5 göterimi önümçilik hem-de 33,5 göterimi durmuş-medeni maksatly binalaryň we desgalaryň gurluşyklarynda özleşdiriler. Bu serişdeleriň hasabyna ýaşaýyş jaýlary, hassahanalar, saglyk öýleri we merkezleri, mekdebe çenli çagalar edaralary, umumybilim berýän orta mekdepler, medeniýet öýleri, suw hem-de lagym, elektrik geçirijileri, awtomobil ýollary gurlar. Bulardan başga-da, kiçi we orta telekeçiligi mundan beýläk-de höweslendirmek, jemi içerki önümiň möçberindäki döwlete dahylsyz bölegiň paýyny 2023-nji ýylda 71,3 göterime ýetirmek maksat edinilýär. 

Dünýäde dowam edýän çylşyrymly ykdysady ýagdaýlara garamazdan, 2023-nji ýylda Türkmenistanda jemi içerki önümiň ösüş depgininiň deňeşdirme nyrhlarda 6,5 göterime çenli derejede emele gelmegine garaşylýar. Döwletimiziň ykdysadyýetine goýulýan maýa goýumlaryň belli bir böleginiň önümçilige, beýleki bir böleginiň durmuş maksatly ugurlara gönükdirilýändigini aýratyn bellemek gerek. Önümçilige goýulýan maýa goýumlaryň netijesinde, ýurdumyzyň ykdysadyýeti diwersifikasiýalaşdyrylýar. Ylmyň iň täze gazananlary önümçilige ornaşdyrylýar. Täze önümleriň görnüşleri artýar. Daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmäge niýetlenilen iri taslamalar amala aşyrylýar. Bu bolsa Türkmenistanyň senagat taýdan ösen ýurda öwrülmeginde möhüm ähmiýete eýedir. 

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

Zawoda işe gelenimden bäri hasaplap otursam, on bäş ýyla golaý wagt geçipdir. Şu ýyllarda işdeşlerim bilen şeýle bir öwrenişipdiris welin, iş ýerime edil öz öýüme ýaly ruhubelent, yhlas bilen zähmet çekmek üçin höwes bilen gelýärin. Gazanýan netijelerime hem beýleki işdeşlerim bilen birlikde ýürekden begenýäris, şatlygymyzy bile paýlaşýarys. Nebiti gaýtadan işleýän zawodymyz tutuş ýurdumyzda kuwwatly kärhanalaryň biri hasaplanylýar. Zawodymyzda çig malyň gaýtadan işlenilmegi netijesinde her ýylda, takmynan, 220 müň tonna benzin, 135095 tonna dizel ýangyjy, 22,5 müň tonna mazut, 34,991 tonnadan gowrak ýol bitum, 41848 tonna agyr wakuum gazoýly we isleg bildirilýän beýleki önümler öndürilýär. Önümlerimiziň artykmaç bölegi eksporta hem iberilýär. Esasy önümler bolan ekstra we göni saplanylýan benziniň çykarylyşy hem artdy. Ýylsaýyn gowulanýan önümçilik görkezijileri biziň agzybirlikli zähmetimiziň netijesinde milli ykdysadyýetimiziň ösüşlerine uly goşant goşýandygymyzy aýdyň görkezýär. 

Yhlas bilen işleýän işçi-hünärmenlerimiziň gadyry hem bilinýär. Her ýylda diýen ýaly zawodymyzyň buýurmasy boýunça zähmet adamlary üçin ýaşaýyş jaýlary gurulýar. Bu bolsa işçi mertebesiniň belent tutulýandygyny görkezýär. Dänew etrabynyň Seýdi şäherinde 24 öýli dört gatly jaýdan ýaşamak üçin ähli amatlylyklary bolan öýüň açaryny elime alanymda, bu sözleriň henizem bärden gaýdýandygyna gözüm ýetdi. Gyzlarym Jennetdir Leýli, oglum Mukam, ýanýoldaşym Dürli hormatly Prezidentimiziň ynsanperwer syasatynyň miwesini öz durmuşlarynda gördüler. Nirede maşgala bagtyýar bolsa, şol ýurduň işleri rowaç bolýar eken. Ýeňillikli esasda gurlup berlen üç otagly öýümizde biz hem bagtyýar durmuşyň hözirini görýäris.  

Haýrulla Hudaýgulyýew,

Seýdiniň nebiti gaýtadan işleýän zawodynyň hünärmeni.

Şu ýylyň 23-nji noýabrynda Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň mejlisinde Gahryman Arkadagymyz ýurdumyzyň maliýe ulgamynyň we banklaryň önümçilik kärhanalaryna we ilata ýeňillikli karz goldawyny bermegiň ilkinji nobatdaky möhüm wezipe bolup durýandygyna, onuň netijesinde býujete gelip gowuşýan serişdeleriň hem köpeljekdigine ünsi çekdi. Alym Arkadagymyzyň belleýşi ýaly, bank ulgamy bazar ykdysadyýetiniň esasy düzümleriniň biri, türkmen ykdysadyýetiniň özgertmelere taýýarlygyny görkezýän «aýnasy» bolup durýar. Şunda bank hyzmatlaryny döwrebaplaşdyrmak işini çaltlandyrmak, fiziki we ýuridiki taraplardan pul goýumlaryny çekmegiň hem-de olary bermegiň tertibini ýönekeýleşdirmek zerurdyr. Ösüşiň häzirki tapgyrynda ykdysadyýetiň bazar gatnaşyklaryna geçirilmegi, eýeçiligiň täze görnüşleriniň peýda bolmagy, dünýä döwletleri bilen köpugurly gatnaşyklaryň ýola goýulmagy karzyň ornuny we ähmiýetini has hem ýokarlandyrýar. 

Karzyň ornuna iki ugur boýunça seretmek maksadalaýykdyr. Olaryň birinjisi ykdysady, ikinjisi bolsa, durmuş ugrudyr. Karzyň ykdysadyýete oňyn täsiri barada aýdylanda, öňi bilen wagtlaýynça boş duran pullary işjeňlige öwürýär, önümçiligiň üznüksizligini üpjün edýär, önümleriň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrýar, eksporta niýetlenilen önümleri öndürmäge höweslendirýär. Karzyň durmuş ugry öňi bilen ýurtda ýaşaýan ilatyň durmuş şertleriniň ýokarlanmagy bilen baglydyr. Karzyň bu görnüşine isleg ödeýiş karzy, ýaş çatynjalara berilýän karz, ipoteka karzy, bilim karzy, hususy haryt öndürijilere berilýän karz, owerdraft karzy, lizing karzy we beýlekiler degişlidir. Karzlaryň möhleti we möçberi onuň goýulýan ugruna baglylykda kesgitlenilýär. 

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň pul-karz syýasatynyň döwrüň talabyna laýyklykda yzygiderli kämilleşdirilmegi ýurdumyzyň mundan beýläkki ösüşini ýokarlandyrýar, raýatlarymyzyň eşretli durmuşda ýaşamaklaryny üpjün edýär. Ösüşiň häzirki zaman şertlerinde milli manadyň durnukly hümmetini üpjün etmek, hümmetsizlenmäni pes derejede saklamak, karz serişdeleriniň netijeliligini ýokarlandyrmak Türkmenistanyň Merkezi bankynyň pul-karz syýasatynyň esasy wezipesi bolup durýar, bu ykdysady ösüşiň ýokary depginleri üçin binýatlaýyn makroykdysady şertleri döredýär. Ýurdumyzyň bank ulgamyna innowasion tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy bank amallaryny gysga wagtda, az harajat bilen ýerine ýetirmäge we müşderileriň bank hyzmatlaryna bolan isleglerini doly we dogry berjaý etmäge köpugurly şertleri döredýär.  

Ahmet GELDIÝEW,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň mugallymy.

Ýurdumyzyň beýleki sebitlerinde bolşy ýaly, Lebap welaýatynda hem nebitdir gazyň baý gorly ýataklaryny senagat taýdan özleşdirmekde ägirt uly işler bitirilýär. Amyderýanyň sag kenaryndaky Samandepe we Ýaşyldepe meýdançalarynda tebigy gazy arassalaýan we soňra ony gysyp, degişli ulgama ugradýan desgalaryň ikisi gurlup ulanmaga berildi. Bu ýerde hytaýly hünärmenler türkmen kärdeşleri bilen bilelikde zähmet çekýärler. 2009-njy ýylyň 14-nji dekabrynda dabaraly ýagdaýda işe girizilen Türkmenistan — Hytaý transmilli gaz geçirijisi arkaly Hytaýda türkmen tebigy gazy alawlap dur. Häzirki wagtda bu kuwwatly gaz geçiriji turbalardan barýan «mawy ýangyjyň» möçberini artdyrmak barada iş alnyp barylýar.  

Şu ýylyň 18-nji iýunynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda açylyp ulanmaga berlen Amyderýanyň sag kenaryndaky «Gadyn» gaz ýygnaýjy bekedi ýurdumyzyň energetika pudagynyň eksport mümkinçiligini we kuwwatyny artdyrmaga gönükdirilendir. Şonda döwlet Baştutanymyz dabara gatnaşyjylara ýüzlenip, uglewodorod serişdelerimizi daşarky bazarlara ibermek tebigy gazyň gorlary boýunça dünýäde dördünji orny eýeleýän ýurdumyzyň strategik maksady bolup durýandygyny aýtdy. Şu sözlerden görnüşi ýaly, halkymyzyň hal-ýagdaýyny has-da gowulandyrmaga mümkinçilik berýän, türkmen tebigy gazyny eksport etmek Türkmenistan üçin ileri tutulýan baş wezipeleriň biri hasaplanýar. Hytaý Halk Respublikasy bu babatda biziň ýurdumyzyň hyzmatdaşy bolmak bilen, nebitgaz pudagynda ägirt uly işleri durmuşa geçirýär. Bu bolsa iki döwletiň hem ykdysady kuwwatynyň artmagyna oňaýly täsirini ýetirýär.  

Häzirki wagtda Türkmenistan — Hytaý transmilli gaz geçirijisi üç şahadan ybarat bolmak bilen, ýylda onlarça milliard kub metr «mawy ýangyjy» geçirmäge mümkinçilik berýär. Ol işe girizilen gününden bäri Türkmenistandan Hytaýa 334 milliard kub metrden köp tebigy gaz iberildi. Geljekde «mawy ýangyjyň» Hytaýa iberilýän möçberini has-da artdyrmak üçin, onuň 4-nji şahasyny gurmak göz öňünde tutulýar.  

Amyderýanyň sag kenaryndaky «Bagtyýarlyk» şertnamalaýyn çäkde «Gadyn» bilen birlikde «Kiştiwan», «Günbatar Kiştiwan», «Eljik», «Gündogar Eljik» ýaly känlerden hem tebigy gaz alynýar. Çep kenardaky «Malaý» gaz käninden ýörite gaz geçiriji çekilip, ol Amyderýanyň üsti bilen sag kenara geçirildi we Hytaýa gidýän gaz geçirijä birikdirildi. Şeýlelikde, öňde goýlan maksada ýetmäge tarap ugur alyndy. Indiki wezipe gaz pudagynda kemala gelen türkmen-hytaý hyzmatdaşlygynyň binýadyny has-da berkitmekden ybarat bolup durýar. Munuň üçin türkmen we hytaý hünärmenleriniň birleşen tagallasy bilen sag kenarda gaz känleriniň täze gorlaryny gözläp tapmak işleri giň gerimde ýaýbaňlandyrylýar. Sag kenardaky Ýylgynagyz, Bataş ýaýlalarynda dikilýän burawlaýjy wyşkalaryň sany barha artýar. Eýýäm Täjibaý meýdançasy senagat taýdan özleşdirilip, bu ýerde burawlanan guýulardan tebigy gazyň täze akymy alnyp başlandy. Türkmenistan — Hytaý transmilli gaz geçirijisiniň 4-nji şahasy gurlandan soňra, Türkmenistan Hytaýyň türkmen tebigy gazyna bolan islegini doly kanagatlandyrmaga mümkinçilik alar. Pudagyň ruhubelent işgärleri öňde goýlan maksada ýetmek üçin jan aýaman zähmet çekýärler.  

Hudaýberen ABRAÝEW

Berkarar döwletimiziň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň tamamlanmagyna sanaýmaly günleriň galan şu günlerinde agzybir halkymyz Halkara Bitaraplyk gününi, ýagny hemişelik Bitaraplyk derejesine eýe bolmagymyzyň 27 ýyllyk baýramyny taryhyň gatyna altyn harplar bilen ýazyljak wakalara besläp, dabaraly belläp geçdi. Hemişelik Bitaraplyga eýe bolanymyzyň 27 ýylynyň içinde eziz ata Watanymyz Gahryman Arkadagymyzyň parasatly başlangyjy bilen ýola goýlan ulag ulgamynda giň halkara hyzmatdaşlygy ösdürmekde ähli ýurtlaryň we halklaryň bähbitlerine laýyk gelýän möhüm başlangyçlary öňe sürmek bilen çäklenmeýär. Bu başlangyçlaryň iş ýüzünde durmuşa geçirilmegi üçin hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen netijeli çäreler amala aşyrylýar.  

Häzirki zaman ulag ulgamynyň döwletleriň, jemgyýetleriň, tutuş adamzadyň durmuşynda möhüm orun eýeleýändigi jedelsiz hakykatdyr. Hormatly Prezidentimiziň, Arkadagly Serdarymyzyň wezipä girişmek dabarasynda eden çykyşynda häzirki döwürde ulag-logistika ulgamynyň sebitleri we dünýäniň yklymlaryny birleşdirýän güýje öwrülýändigini ýöne ýere aýtmady. «Şoňa görä-de, bu mümkinçiliklerden ýerlikli peýdalanýarys» diýip, döwlet Baştutanymyz sözüniň üstüni ýetirdi. 

Mälim bolşy ýaly, eziz Diýarymyz diňe tebigy baýlyklarynyň ägirt uly gorlary bilen dünýä döwletleriniň ünsüni özüne çekmän, eýsem, Ýewraziýanyň strategik üstaşyr geçelgelerini üpjün etmek üçin döwrebap ulag düzümini amatly peýdalanmaga hem mümkinçilik döredýär. Türkmenistan döwletimiz yklymyň esasy ýollarynyň, Ýewropa bilen Aziýanyň çatrygynda ýerleşýär. Eziz Diýarymyzdan birnäçe sebitlere, dünýä ummanyna çykalgalar bar. Döwletimiz tebigy taýdan döredilen bu şertlerden oňaýly peýdalanyp, öz geografik ýagdaýyny agzybir halkymyzyň eşretli durmuşynyň bähbitlerine gönükdirmegi maksat edinýär.  

Şu ýerde bir zady belläp geçsek ýerlikli bolar. Ol hem Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portunyň döwletimiziň ulag ulgamynyň örän möhüm düzüm bölegi bolup durýanlygydyr. Onuň binýadynda ulaglaryň ähli görnüşleri arkaly ýük daşamagy utgaşdyrýan esasy multimodal merkez döredildi. Bulardan başga-da, gojaman Hazaryň kenarynda ýerleşýän bu portuň düzüminde nebit guýulýan parom, ýolagçy we ýük terminallary hem bar.  

Halkara deňiz porty ýurdumyza şeýle hem goňşy döwletlere, Ýewropa ulag-logistiki gatnaşyklaryň giň geriminiň açylmagyna mümkinçilikleri döredýär. Şeýlelikde, bu ugurda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda Hazar deňzinde bar bolan tebigy baýlyklar meselesini hem-de ulag üstaşyr geçelgeleriň ýola goýulmagy dogrusyndaky halkara derejesinde amala aşyrylmaly işler babatda halkara forumlarydyr maslahatlar ýygy-ýygydan geçirilýär.  

Gadymy Beýik Ýüpek ýolunyň çatrygynda ýerleşýän ata Watanymyzda ulag ulgamyndaky özara hyzmatdaşlygy giňeltmäge gönükdirilen meseleler dünýä bileleşigi tarapyndan giň goldawa eýe boldy. Bu babatda BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan kabul edilen degişli Kararnamalar hem şaýatlyk edýär. Ýurdumyzy ösüşleriň belentliklerine sary alyp barýan, goňşy we dünýä döwletleri bilen hoşniýetli gatnaşyklary mundan beýläk-de berkitmekde taýsyz tagallalary edýän Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak, belent başlary aman bolsun! 

Annamuhammet HÜMMEDOW,

TMÝG-niň Aşgabat şäheriniň Berkararlyk etrap Geňeşiniň başlygy.

«Türkmengaz» döwlet konserniniň iri hem-de öňdebaryjy önümçilik düzümleriniň biri bolan «Marygazçykaryş» müdirliginiň gazçylary Nebitgaz senagaty we geologiýa işgärleriniň gününi guwandyryjy sowgatlar bilen garşy alýar. Olar «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň başyndan bäri meýilnamalaýyn tabşyryklaryny 117 göterim berjaý etdiler. Şol öndürilen «mawy ýangyjyň» esasy böleginiň harytlyk gaz hökmünde daşary bazara ugradylýandygyny aýratyn bellemelidiris. «Marygazçykaryş» müdirliginiň gazanan ýokary önümçilik görkezijilerinde gaz gorunyň möçberi boýunça dünýäde öňdäki orunlaryň birini eýelän «Galkynyş» gaz käniniň edermen gazçylarynyň mynasyp paýy bar. Häzir bu gaz ýatagynda önümçilige girizilýän ulanyş gaz guýularynyň sanynyň artmagy bilen ýer astyndan çykarylýan tebigy gazyň möçberi has-da artyp, ol döwletimiziň milli ykdysadyýetiniň barha pugtalanmagynda möhüm ähmiýete eýedir.  

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe müdirligimiziň gazçylarynyň tebigy gazyň çykarylyşyny artdyrmakda gazanýan guwandyryjy netijeleriniň gözbaşynda hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzyň nebitgaz pudagyny ösdürmek babatda edýän tagallalary durýar. Mary welaýatynyň çägindäki «Galkynyş» gaz käniniň özleşdirilmegi bilen bu ýerde gurlan kuwwatly desgalarda ornaşdyrylan iň kämil tehnologiýalar, gazçylar üçin döredilen iş, durmuş şertleri aýdýanlarymyza doly güwä geçýär. 

Gaz känindäki tebigy gazy kükürtden arassalaýan desgalaryň golaýynda gurlan iki sany işçiler şäherçesinde «Türkmengaz» döwlet konserniniň «Marygazçykaryş» müdirliginiň gaz käninde işleýän zähmetkeşler ýaşaýar. Olar iş ýerlerine ýörite awtobus bilen gatnadylýar. Şäherçelerde döwrebap gurlan iki gatly jaýlarda ýaşamak üçin ähli amatlyklar döredilipdir. 

«Marygazçykaryş» müdirligi hem-de onuň kärdeşler arkalaşygy işçiler şäherçelerinde gazçylaryň gatnaşmaklarynda dürli medeni-köpçülik çärelerini, sport bäsleşiklerini geçirip durýar. Şu günlerde gazçylarymyzyň arasynda bedenterbiýe hem-de sport barha köpçülikleýin häsiýete eýe bolýar. Golaýda şäherçeleriň sport meýdançalarynda müdirligimiziň ähli önümçilik kärhanalarynyň türgenler toparlarynyň gatnaşmagynda sportuň dürli görnüşleri boýunça ýaryşlar geçirildi. Ol ýaryşlar özboluşly sport baýramçylygyna öwrüldi. Gazçylardan düzülen türgenler toparlary kiçi futbol, woleýbol, uly tennis, stoluň üstünde oýnalýan tennis boýunça duşuşdylar. Bäsleşikleriň çekeleşikli häsiýete eýe bolmagy toparlaryň ykjam taýýarlyklydygyny görkezdi. Ýeňijiler kärdeşler arkalaşygynyň taýýarlan sowgatlary bilen sylaglanyldy.  

«Marygazçykaryş» müdirliginiň kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasy möhüm ähmiýetli wezipelere bagyşlanan maslahatlary, duşuşyklary yzygiderli geçirýär. Golaýda ol «Marygazçykaryş» müdirligi bilen bilelikde «Berkarar, bagtyýar ýurdum, sagdyn zähmetiň mekanyny gurduň» atly maslahaty gurady. Maslahata müdirligiň hem-de onuň zähmeti goramak we tehniki howpsuzlyk bölüminiň, şeýle hem beýleki önümçilik bölümleriniň ýolbaşçylary, kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramasynyň işjeň agzalary, baş hünärmenler, inžener-tehniki işgärler gatnaşdy. Onda zähmeti goramak we tehniki howpsuzlyk düzgünleriniň berjaý edilişine gözegçiligiň alnyp barlyşy, şu ugurda öňde duran wajyp wezipeler dogrusynda birin-birin durlup geçildi. 

Begmuhammet ATAÝEW,

«Marygazçykaryş» müdirliginiň kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasynyň başlygy.

Ýurdumyzda daşky gurşawy gorap saklamak, ekologiýa abadançylygyny berjaý etmek hormatly Prezidentimiziň öňe sürýän döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Gahryman Arkadagymyzyň tagallalary netijesinde başy başlanan we döwlet Baştutanymyzyň başlangyçlary bilen dowam etdirilýän bu syýasatyň durmuşa geçirilmeginde lagym suwlaryny arassalaýjy desgalaryň işe girizilmegi hem-de täzeleriniň gurluşygyna badalga berilmegi aýratyn ähmiýete eýedir. Ekologiýa howpsuzlygynyň talaplary nazarda tutulyp gurulýan lagym suwlaryny arassalaýjy desgalar tebigatyň hapalanmagynyň öňüni almakda hem-de suwy tygşytly ulanmakda juda derwaýys taslama bolup durýar. Lagym suwlary zerur bolan goşundylaryň goşulmagy netijesinde arassalanyp, gaýtadan ulanmaga ýaramly ýagdaýa getirilýär. Şeýle desgalaryň biri-de, ýakynda Ahal welaýatynyň Bäherden etrabynyň Arçman geňeşliginde gurlup ulanmaga berildi. Onuň işe girizilmegi geňeşligiň hem-de onuň töweregindäki ýerleriň galyndy suwuny arassalap, tebigata gaýtaryp bermekde, ýerleriň şorlaşmagynyň öňüni almakda, şeýle-de ekinleriň dürli görnüşlerini suw bilen üpjün etmekde diýseň ähmiýetlidir.  

Täze açylan desganyň bir gije-gündiziň dowamynda şeýle suwuň 20 müň kub metrini arassalap, ulanmaga ýaramly ýagdaýa getirýändigini nygtamak zerur. Onuň düzümine girýän edara, hlor öndürme, filtrleri dolandyryş, palçygyň suwuny aýryjy, suw arassalaýjy, barlaghana, kompressor, transformator, arassalanan suw binalary, hlor bilen garyşdyrma rezerwuary, ýuwuş suwunyň nasos bekedi, ussahana, ammar ýaly desgalar bu taslamanyň talabalaýyk işlemegi hem-de tebigata gaýtarylyp berilýän lagym suwunyň ulanyş ýaramlylygynyň ýokary bolmagy üçin ähli tagallalaryň edilendigini görkezýär. Onuň gurluşygynyň ýokary derejede alnyp barlandygyny we ähli şertleriň göz öňünde tutulandygy hem aýratyn bellärliklidir. 

Oba milli maksatnamasynyň çäklerinde welaýat häkimliginiň buýurmasy esasynda Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşiginiň agzasy bolan «Mukaddes toprak» hususy kärhanasy tarapyndan gurlan bu desga Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň, Türkiýäniň, Daniýanyň Şwesiýanyň, Polşanyň ýokary tehnologiýalary bilen doly üpjün edilen. Bu täze desga «Arçman» şypahanasyndan, Arçman we Keletdag obalaryndan akyp gelýän lagym suwuny ýygnap, arassalap, ony oba hojalyk maksatlary üçin peýdalanmaga mümkinçilik berer.  

Ýurdumyzda suw hojalygyny ösdürmegiň esasy ugurlarynyň biri bolan oba hojalyk önümleriniň käbir görnüşlerini ösdürip ýetişdirmekde az duzlaşan zeýkeş suwlaryny gaýtadan peýdalanmak maksady bilen lagym suwlaryny arassalamagyň tehnologiýasynyň kämilleşdirilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Munuň özi Diýarymyzda ykdysadyýetiň ösmegi, täze tehnologiýalaryň önümçilige ornaşdyrylmagy, ilat sanynyň we halk hojalygynyň suwa bolan isleginiň artmagyna getirýär. Şeýle döwrebap desgalary gurduryp, halkymyzyň ýaşaýyş durmuş şertlerine uly ähmiýet berýän hormatly Prezidentimiziň döwletli işleri rowaçlyklara beslensin! 

Orazmyrat TOÝLYÝEW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň mugallymy.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe durnukly ykdysady ösüşi üpjün etmekde gazanylýan oňyn netijeleriň ýurdumyzyň Bitaraplyk derejesiniň döredýän amatly şertleriniň esasynda mümkin bolýandygy guwandyryjy ýagdaýdyr. Türkmen Bitaraplygynyň 27 ýyllyk tejribesi halkara hukuk derejesiniň abadan ösüşimizi üpjün edýän şertleriň birine öwrülendigini görkezmek bilen bir hatarda, ol ýurdumyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmegine gönükdirilen milli maksatnamalary we halkara taslamalary amala aşyrmagyň, ykdysady kuwwatymyzy mundan beýläk-de pugtalandyrmagyň, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini has-da gowulandyrmagyň mäkäm binýadyny emele getirýär. 

Bu gün Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan ykdysadyýeti durnukly ösýän döwlet hökmünde dünýäde giňden tanalýar. Ykdysady ulgamda ýetilýän sepgitleriň, gazanylýan üstünlikleriň syýasy garaşsyzlygymyzyň, ykdysady taýdan özygtyýarlylygymyzyň, hemişelik Bitaraplyk hukuk derejämiziň berýän datly miweleridigi her birimizi buýsandyrýar.  

Türkmenistanyň syýasatda, ykdysadyýetde, ynsanperwer ugurlarda gazanan we gazanýan oňyn netijeleriniň bitaraplyk ýörelgesiniň esasynda mümkin bolandygyny nygtamak zerur. Hususan-da, döwlet berkararlygynyň pugtalandyrylýan häzirki tapgyrynda daşary ykdysady syýasatymyzda öňe sürülýän we durmuşa geçirilýän milli, sebit hem-de dünýä ähmiýetli başlangyçlar ýurdumyzyň bitaraplyk syýasy ugrunyň ykdysady jähetleriniň ýüze çykmagyna getirdi.  

Bitaraplygyň oňyn häsiýeti ýurdumyzyň ykdysady ösüşlerinde öz aýdyň beýanyny tapýar. Soňky birnäçe ýylyň dowamynda dünýädäki maliýe-ykdysady çökgünligiň milli ykdysadyýetlere edýän amatsyz täsirine garamazdan, ýurdumyzda jemi içerki önümiň ösüş depgininiň ortaça 6 göterimden gowrak derejede üpjün edilmegi, jan başyna düşýän girdejiniň möçberiniň ýylsaýyn artmagy, Döwlet býujetiniň çykdajylarynyň 75 göterime golaý böleginiň durmuş maksatlaryna gönükdirilmegi özbaşdak ösüş ýolunyň döredýän amatlyklary bolup durýar. Halkyň bähbitleri, isleg-hajatlary ileri tutulýan ýurtda abadançylygyň höküm sürýändigine bu gün mähriban Watanymyzyň mysalynda göz ýetirmek bolýar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda «Açyk gapylar» syýasatynyň işjeň häsiýetde alnyp barylmagy ýurdumyzyň dünýä döwletleri bilen syýasy, ykdysady we medeni-gumanitar ugurlarda halkara hyzmatdaşlygynyň ýola goýulmagyna hem-de ösdürilmegine getirdi. Şunuň bilen baglylykda, Diýarymyzda döwrebap ulag infrastrukturasynyň döredilmegi barha ýygjamlaşýan halkara gatnaşyklaryň ösmegine ýardam berýär. Hususan-da, Türkmenistanyň köpugurly daşary syýasat strategiýasynyň amala aşyrylmagy ýurtlary ýakynlaşdyrýan, halklary dostlaşdyrýan ulag gatnawlarynyň artmagyna getirdi. Dünýä ülňülerine laýyk gelýän täze ulag ulgamynyň döredilmegi gadymy döwürlerde döwletimiziň üstünden geçen Beýik Ýüpek ýolunyň gaýtadan dikeldilýändiginiň subutnamasydyr. Netijede, Türkmenistan amatly geografik ýagdaýyny peýdalanmak bilen, mundan beýläk-de halkara ulag taslamalaryny ösdürmekde möhüm orny eýeleýän döwlet hökmünde öz ornuny yzygiderli pugtalandyrýar. 

Barha ählumumylaşýan dünýäde ýurtlaryň arasyndaky özara baglanyşygyň artmagy söwda-ykdysady gatnaşyklaryň işjeňleşmegine itergi beren sebäpleriň biridir. Şunuň bilen baglylykda, dünýä bileleşiginde öz ornuny pugtalandyrmak isleýän islendik döwletiň üstaşyr ulag geçelgelerine gyzyklanmalarynyň ýokarlanmagy tebigy ýagdaýdyr.  

Türkmenistanyň ykdysady strategiýasynda ulag-aragatnaşyk pudagynyň ösüşine aýratyn ähmiýet berilmegi birnäçe sebäpler bilen delillendirilýär: birinjiden, syýasy taýdan özygtyýarly we ykdysady taýdan özbaşdak türkmen döwletiniň ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmak syýasatynyň durmuşa geçirilmegi pudagyň çalt depginlerde ösdürilmeginiň baş şerti bolup durýar. Ikinjiden, munuň özi ýurdumyzyň Ýewropa bilen Aziýanyň çatrygynda geografik taýdan amatly ýerleşmegi bilen baglanyşyklydyr. Çünki bu yklymlaryň döwletleriniň arasynda söwda-ykdysady gatnaşyklaryň soňky döwürde işjeň häsiýete eýe bolmagy ýük dolanyşygynyň we ýolagçy gatnadylyşynyň möçberleriniň artmagyna getirdi. Bu ýagdaý täze halkara ulag geçelgeleriniň gurulmagynyň zeruryýetini ýüze çykarýar. Ýurdumyza daşary ýurt maýadarlarynyň serişdelerini çekmek üçin döredilen amatly hukuk şertleri Türkmenistanda halkara ulag taslamalarynyň amala aşyrylmagyny özüne çekiji edýän sebäpleriň ýene-de biridir. Watanymyzda höküm sürýän syýasy durnuklylygyň daşary ýurt maliýe serişdelerini çekmekde ähmiýetli sebäpleriň biri bolup durýandygy-da aýratyn bellärliklidir.  

Häzirki döwürde döwletimiz tarapyndan öňe sürlen milli bähbitleriň köp babatda ählumumy ösüşe degişli iri halkara taslamalary amala aşyrmaga gönükdirilmegi ýurdumyzyň Bitaraplyk hukuk derejesiniň sebitleýin ösüşi üpjün etmekde amatly şertleri döredýändiginiň subutnamasydyr. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan halkara gaz geçirijisini gurmak boýunça alnyp barylýan işler Gahryman Arkadagymyz tarapyndan başy başlanan we Arkadagly Serdarymyz tarapyndan üstünlikli dowam etdirilýän «Ösüş arkaly parahatçylyk» ýörelgesiniň dünýäde dabaralanýandygynyň aýdyň görkezijisidir.  

Makroykdysady görkezijileriň gowulanmagynda milli ykdysadyýetimize gönükdirilýän maýa goýum serişdeleriniň ähmiýetiniň örän uludygy aýratyn bellärliklidir. Milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen uzak we orta möhletli maksatnamalarda ýurdumyzda maýa goýum işjeňligini ýokarlandyrmagyň netijeli ugurlaryny ösdürmäge möhüm ähmiýet berilýär. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», şeýle-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» senagat pudagyna hem-de hyzmatlar bazaryny ösdürmek üçin iri maýa goýumlaryny gönükdirmek göz öňünde tutulýar. Bu ýagdaý, ilkinji nobatda, önümçilik ähmiýetli desgalaryň gurluşygyna köp möçberde maýa serişdeleriniň gönükdiriljekdigini aňlatmak bilen, ol orta möhletde ýurdumyzda importyň ornuny çalyşýan we eksporta niýetlenen önümleriň öndüriljekdigine, ahyrky netijede, ykdysady kuwwatymyzyň has-da pugtalandyryljakdygyna esas döredýär.  

Baky Bitarap Türkmenistan bütin dünýäde, hususan hem, Merkezi Aziýa sebitinde parahatçylygy, howpsuzlygy we hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak boýunça bilelikdäki halkara tagallalara işjeň gatnaşýar. Türkmenistan halkara gatnaşyklarda ynanyşmak dialogynyň filosofiýasyny ilerletmek maksady bilen, BMG-niň Baş Assambleýasynyň «Dialog — parahatçylygyň kepili» diýen Kararnamasynyň taslamasyny işläp taýýarlamagyň başyny başlady hem-de Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygynyň 27 ýyllygy mynasybetli, Aşgabat şäherinde 2022-nji ýylyň 11-nji dekabrynda «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly halkara maslahaty guramaçylykly we ýokary derejede geçirmek göz öňünde tutulýar. 

Döwletimiziň daşary syýasatynyň bu täze filosofik ýörelgesi ýurdumyzyň ykdysady strategiýasynyň hem binýatlaýyn ýörelgeleriniň hataryna girip, ol türkmen Bitaraplygynyň ykdysady jähetlerini baýlaşdyrýar.  

Baýram TAŇRYBERDIÝEW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň rektory

Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan döwletimizde adam hakyndaky alada hiç wagt ünsden düşürilmeýär. Halkyň ýaşaýyş derejesiniň, hal-ýagdaýynyň gün-günden gowulanmagy bolsa onuň aýdyň mysalydyr. Esasy Kanunymyzda hem: «Türkmenistanda jemgyýetiň we döwletiň iň gymmatly hazynasy adamdyr» diýip bellenilýär. Hut şondan ugur alnyp, ýurdumyzda zähmetsöýer halkyň abadan ýaşamagyna, şahsyýetiň hemmetaraplaýyn ösmegine gönükdirilen döwlet syýasaty alnyp barylýar. Şonuň netijesinde bolsa Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwri Arkadagly Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda ähli ugurlarda belent sepgitlere ýetilýän zamana öwrülýär.  

Bazar gatnaşyklarynyň ösmegi bilen durmuşa geçirilýän ykdysady özgertmeler durmuş üpjünçiliginiň ýokarlandyrylmagyny göz öňünde tutýar. Hormatly Prezidentimiz tarapyndan alnyp barylýan ykdysady syýasat diňe bir ýurdumyzyň ykdysady, önümçilik kuwwatyny artdyrman, eýsem durnukly baha ulgamyny üpjün etmeklige hem mümkinçilik berýär. Baha ulgamynyň esasy şahalarynyň biri bolan baha kesmek işi hem Türkmenistanyň durnukly ykdysady ösüşini üpjün etmeklige özüniň oňaýly täsirini ýetirýär. Baha kesmek işi Esasy Kanunymyzda, «Baha kesmek işi hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda, şeýle hem Türkmenistanyň baha kesmek işiniň çygryndaky beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda öz beýanyny tapýar. Baha kesmek işi ýurdumyzda baha ulgamynyň kämil nusga eýe bolmagyna, ussat hünärmenleri ýetişdirmäge, olaryň başarjaňlygyny kämilleşdirmäge we jemgyýetde ykdysady ilerlemeleri höweslendirmäge kuwwatly itergi berýär. Ýeri gelende bellesek, baha hojalygyň bazar mehanizmini dolandyrmagyň alamatlarynyň biri bolup, ykdysadyýetiň ösüşiniň kanunalaýyklygyny we haryt bazarynyň şertlerini şöhlelendirýär. Has takygy, baha ykdysady kategoriýa hökmünde her bir degişli kärhana üçin girdejiniň, peýdanyň we maliýe taýdan doly üpjünçiligiň göwrümini kesgitleýän möhüm görkeziji bolup çykyş edýär. Baha kesmek işi bolsa, bir zadyň (harydyň, hyzmatyň we ş.m.) bazar gymmadyny kesgitlemek boýunça garaşsyz ekspertleriň, baha kesijileriň hyzmatyny aňladýar. Baha kesmek işi milli ykdysadyýetiň dürli ugurlaryna täsir etmek bilen, bu babatda işiň ýokary netijeli bolmagyny talap edýär.  

Häzirki wagtda ýurdumyzda baha kesmegiň we baha bilen işlemegiň özboluşly aýratynlygy emele geldi. Ýurdumyzyň baha kesmek işi hakyndaky kanunçylygynyň çäklerinde baha kesmek işiniň obýektlerine görä gymmatyny kesgitlemek mazmuny boýunça düýpli tapawutlanýar. Dünýädäki çylşyrymly ykdysady we syýasy ýagdaýlaryň häzirki zaman şertlerinde işewürligiň gymmatyny bahalandyrmak baha kesmek işi çygrynda döwrüň iň bir derwaýys görkezijileriniň biridir. Görkeziji kärhananyň maýa goýum babatda özüne çekijiligini ýokarlandyrmaga, önümçilige zerur bolan karz serişdeleri çekmäge, ätiýaçlandyryş işini amala aşyrmaga we beýleki birnäçe ykdysady amallara öz täsirini ýetirýär. 

Her bir telekeçi, her bir ýolbaşçy üçin kärhananyň işine ýetirjek täsirini deslapky bahalandyrmak möhümdir. Çünki, ol ýa-da beýleki ýagdaýlarda, ylaýta-da, işewürligiň gymmadyny bahalandyrmakda ahyrky görkezijä oňyn täsir etjek çözgütler gözlenilýär. Bu bolsa häzirki zaman şertlerinde işewürligi esaslandyryjylar üçin iň bir derwaýys meseleleriň biridir.  

Hususan-da, işewürligiň gymmadyna baha kesmekde girdejili çemeleşme çaklama ýörelgesine esaslanýar. Baha kesmekligiň bu çemeleşmesi maýa goýum höweslendirmeler nukdaýnazaryndan has amatly hasaplanylýar. Çünki hereket edýän kärhana pul goýýan islendik maýadar ahyrky netijede işjeňleriň toplumyny däl-de, eýsem goýan serişdelerini ödemäge, peýda almaga we özüniň ýagdaýyny gowulandyrmaga mümkinçilik berýän geljekki girdejileriň akymyny satyn alýar. 

Deňeşdirmeli çemeleşmesi bilen kärhananyň gymmakyna baha kesmek çalşyrma ýörelgesine esaslanýar. Baha kesilýän kärhananyň gymmakynyň ähtimallygyny bazarda bellige alnan birmeňzeş kärhananyň hakyky satuw bahasy bolup çykyş edýär. Harajatly çemeleşmesine esaslanyp, işewürligiň bazar gymmakyna baha kesmek usulyýeti, ykdysady şertleriň üýtgemegini we wagt ýagdaýyny hasaba almak bilen, esaslandyryjynyň kärhanany döretmek ýa-da satyn almak we işe girizmek bilen bagly bolan, erkin bazarda eýelik edilýän obýekti ýerlemek bilen hususy harajatlaryň öwezini dolup bilijilik ukybyna esaslanýar. Kärhanany döretmek ýa-da satyn almak we ony işe girizmek bilen bagly bolan harajatlara: esaslandyryş, guramaçylyk, meýilnamalaşdyryş we beýleki işleriň gymmaty, kärhananyň önümçilik serişdeleriniň satyn alyş gymmaty, şeýle hem intellektual eýeçiliginiň beýleki görnüşleriniň gymmaty, kärhananyň obýektleriniň gurluşygy üçin ýeriň (kärendäniň) gymmaty, kärhananyň maddy däl aktiwlerini goşmak bilen aktiwleriniň gymmaty we beýlekiler degişlidir. 

Bazar ykdysadyýeti şertlerinde milli modeli ulanmak, ýurdumyzyň ykdysadyýetinde gazanylýan ösüşlere goşant bolmak bilen, oňa oňyn täsir etmegiň netijeliligini artdyrar. Halkyň ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak bolsa hormatly Prezidentimiziň häzirki amala aşyrýan özgertmeleriniň baş maksadydyr. Özgertmeler strategiýasyny üstünlikli durmuşa geçirýän Arkadagly Serdarymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, ýurdumyzy ykdysady taýdan ösdürmäge, halkymyzyň abadançylygyny ýokarlandyrmaga hem-de Watanymyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmegine gönükdirilen ägirt uly işleri rowaçlyklara beslensin! 

Jennet ROZYÝEWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň  talyby.