Milli ykdysadyýetimiziň beýleki pudaklary bilen bir hatarda dokma senagatynyň önümçilik kärhanalarynda hem netijeli işler ýola goýlup, yzygiderli ösüşler gazanylýar. Ösüş depgini barha artýan dokma kärhanalarynyň biri-de Türkmenistanyň Dokma senagaty ministrliginiň Halaç etrabyndaky nah ýüplük egriji fabrigidir. 

Dünýäniň öňdebaryjy kompaniýalarynyň kämil dokma enjamlary bilen birkemsiz enjamlaşdyrylan fabrikde, esasan-da, nah ýüplükleriň 14-lik, 17-lik, 20-lik, 27-lik, 34-lik ýaly görnüşleri öndürilýär. Önümçiligiň ýola goýulmagy üçin gerek bolan esasy çig mal welaýatymyzyň pagta arassalaýjy kärhanalaryndan getirilýär. Germaniýanyň, Şweýsariýanyň meşhur kompaniýalarynda öndürilen enjamlar arkaly doly awtomatlaşdyrylan usulda dolandyrylýan bu kärhana tüýdüji, daraýjy, lentalaýjy, egriji bölümlerden ybarat bolup, önümçilikde häzirki wagtda 200-den gowrak işçi-hünärmen zähmet çekýär. 

2005-nji ýylda işe girizilen bu fabrige häzirki wagtda Kemal Atakow ýolbaşçylyk edýär. Bu ýerde öndürilýän ýokary hilli nah ýüplükler ýurdumyzyň içerki bazarlary bilen bir hatarda Türkiýe, Russiýa Federasiýasy ýaly ýurtlara-da eksport edilýär. Fabrikde geçen 2022-nji ýylda hem nah ýüplükleriň 5 müň 90 tonnasy öndürilip, 60 million 677 müň manatlyk iş edildi, şeýle-de bu döwürde taýýar önümleriň 26 million 452 müň manatlygy eksporta ugradyldy.  

Fabrigiň agzybir işçi-hünärmenleri şu ýylyň ýanwar aýyny hem ýokary görkezijiler bilen jemlediler. Has takygy, bu döwürde nah ýüplükleriň 325 tonnasy, pul hasabynda bolsa 4 million 805 müň manatlygy taýýarlanyldy. Bu bolsa geçen ýylyň degişli döwründäki görkezijiden ep-esli artykdyr. 

Nah ýüplük egriji kärhananyň ýolbaşçysynyň aýtmagyna görä, hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen işlemeklige ähli mümkinçilikler döredilipdir. Şonuň üçin önümçilik görkezijileri hem ýylsaýyn ýokarlanýar. Fabrigiň zähmetkeşler köpçüliginiň aglabasy ýaş hünärmenlerdir. Olaryň ählisi hem höwes bilen zähmet çekýärler. Işçi-hünärmenlerden Kyýas Hudaýnazarow, Sülgün Joraýewa, Mamajan Allaberdiýewa öňdebaryjylaryň hatarynda tanalyp, fabrikde geçirilýän syýasy jemgyýetçilik işlerine-de işjeň gatnaşýarlar.  

Biz, Türkmenistanyň Agrar partiýasynyň Halaç etrap komitetiniň işgärleri hem ýygy-ýygydan fabrikde bolup, işçi-hünärmenleriň arasynda dürli ugur boýunça zähmet bäsleşiklerini guraýarys, wagyz-nesihat çärelerini geçirýäris. Ýaşlary zähmet üstünliklerine ruhlandyrmakda ähli zerur bolan çäreleri alyp barýarys. 

Aýgözel ROZYÝEWA,

Türkmenistanyň Agrar partiýasynyň Halaç etrap komitetiniň esasy hünärmeni.

Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­zi ös­dür­mek­de, hal­ky­my­zyň aba­dan dur­mu­şy­ny üp­jün et­mek­de uly iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Yn­ha, şu ýy­lyň 10-njy few­ra­lyn­da ge­çi­ri­len Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň gi­ňiş­le­ýin mej­li­sin­de ge­çen ýyl­da ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ni ös­dür­mek bo­ýun­ça al­nyp bar­lan iş­le­riň jem­le­ri jem­le­nil­di we ýur­du­my­zyň ösüş­le­ri­niň aý­dyň ugur­la­ry kes­git­le­nil­di. Mej­li­siň do­wa­myn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Ber­di­mu­ha­me­do­wyň Ka­ra­ry bi­len, «Ýur­du­my­zy 2023-nji ýyl­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­sy» ka­bul edil­di.  

«Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2022 — 2028-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da» göz öňün­de tu­tu­lan we­zi­pe­le­ri 2023-nji ýyl­da üs­tün­lik­li ýe­ri­ne ýe­tir­mek mak­sa­dy bi­len ka­bul edi­len bir ýyl­lyk Mak­sat­na­ma­da hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­ni has-da ýo­kar­lan­dyr­mak, dur­muş go­rag­ly­ly­gy­ny we iş üp­jün­çi­lik ul­ga­my­ny kä­mil­leş­dir­mek, ýur­du­my­zyň dur­muş-yk­dy­sa­dy ösüş müm­kin­çi­lik­le­ri­ni giň­den ulan­mak, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň se­na­gat­laş­ma de­re­je­si­ni pug­ta­lan­dyr­mak ýa­ly me­se­le­ler äh­mi­ýet­li or­ny eýe­le­ýär. Aý­dyň we­zi­pe­le­riň göz öňün­de tu­tu­lyp, mak­sat­la­ýyn iş­le­riň ama­la aşy­ryl­ma­gy özü­niň oňat ne­ti­je­si­ni ber­ýär. Şo­nuň üçin hem öň­de dur­ýan we­zi­pe­le­riň äh­li­si ýur­du­myz­da Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­nyň üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ma­gy­ny ga­zan­ma­ga gö­nük­di­ri­len­dir.  

2023-nji ýyl­da ýur­du­my­zy dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da göz öňün­de tu­tul­ýan esa­sy we­zi­pe­le­riň bi­ri hem mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň pu­dak­la­ry­ny we ýur­du­my­zyň se­bit­le­ri­ni dur­nuk­ly ös­dür­mek­den yba­rat­dyr. Pu­dak­la­ryň we hyz­mat­lar ul­ga­my­nyň dep­gin­li ösü­şi­ni üp­jün et­mek, ola­ra san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ry giň­den or­naş­dyr­mak, ýur­duň azyk ga­raş­syz­ly­gy­ny ber­kit­mek ar­ka­ly yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­ny has-da pug­ta­lan­dyr­mak, se­na­gat pu­da­gy­ny in­no­wa­sion hä­si­ýet­de ös­dür­mek, je­mi içer­ki önü­miň dü­zü­min­de mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­lar ul­ga­my­nyň pa­ýy­ny ýo­kar­lan­dyr­mak esa­sy ugur­la­ryň bi­ri bo­lup dur­ýar.  

Hä­zir­ki aja­ýyp döw­rü­miz­de dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän iş­le­riň her bi­ri hal­kyň bäh­bi­di­ne we ýur­du­my­zyň mun­dan beý­läk hem ös­dü­ril­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len­dir. Şun­da san­ly ul­ga­myň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ni, önüm­çi­li­giň has-da ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy­ny bel­le­mek bo­lar. Bu ugur­la­ryň her bi­ri ba­bat­da mak­sat­na­ma­la­ýyn iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar we mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň ösü­şi­ne uly go­şant go­şul­ýar. 

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz şu ýy­lyň şy­ga­ry ba­ra­da aý­dyp, onuň äh­mi­ýe­ti­ni nyg­tap, «Yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­my­zy ber­kit­mä­ge, mäh­ri­ban hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­ni has-da go­wu­lan­dyr­ma­ga ýar­dam ber­me­li­dir» di­ýip bel­le­ýär. Şo­nuň üçin hem, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ta­gal­la­sy bi­len ýaý­baň­lan­dy­ry­lan giň möç­ber­li öz­gert­me­le­riň ne­ti­je­sin­de ýur­du­my­zyň sy­ýa­sy, me­de­ni we dur­muş ul­gam­la­ryn­da uly üs­tün­lik­ler ga­za­nyl­dy. Şu dö­wür­de yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li pu­dak­la­ry saz­la­şyk­ly ösüş ýo­lu­na dü­şüp, tä­ze önüm­çi­lik kuw­wat­lyk­la­ry eme­le gel­di. Bu bol­sa, ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ös­me­gi­ne, hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­niň has-da ýo­kar­lan­ma­gy­na oňat ýar­dam ber­ýär. Mu­nuň özi nu­ra­na gel­je­gi­mi­ziň has-da ösüş­li bol­ma­gy­ny, ne­sil­le­ri­mi­ziň bag­ty­ýar­ly­gy­ny üp­jün ed­ýär. 

Be­lent mak­sat­lar aý­dyň ýo­ly kes­git­läp, gel­je­ge ynam dö­red­ýär. Şeý­le be­ýik ynam we ag­zy­bir­lik bi­len mak­sat­la­ýyn iş­ler üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Ga­raş­syz döw­le­ti­mi­ziň üs­tün­lik­le­ri­ne go­şant goş­mak bol­sa bag­ty­ýar­ly­gyň ny­şa­ny­dyr.  

Ýur­du­myz­da şeý­le iş­le­riň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne yzy­gi­der­li gol­daw ber­ýän we giň müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýän hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ja­ny sag, öm­ri uzak bol­sun, il-ýurt bäh­bit­li be­ýik iş­le­ri ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin! 

Ali­şer MA­MI­NOW,

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýa­nyn­da­ky Döw­let gul­lu­gy aka­de­mi­ýa­sy­nyň diň­leý­ji­si.

Önümçilige innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy netijesinde bäsdeşlige ukyply ýokary hilli önümleriň öndürilmegini üpjün etmäge gönükdirilen hojalyk mehanizminiň kemala getirilmegi welaýatymyzyň ykdysadyýetiniň ösüşine oňyn täsirini ýetirýär. Munuň şeýledigine «Lebap» sement zawodynyň mysalynda hem göz ýetirse bolýar. Kärhanada häzirki wagtda gurluşykda örän uly islege eýe bolýan sementiň önümçiligi kämil derejede ýola goýuldy. 

Kärhanada işleriň guramaçylykly ýola goýulmagy netijesinde 2022-nji ýylyň dowamynda 1,1 million tonna ýokary hilli sement öndürildi. Munuň özi öňňilkiden 109 müň tonna çemesi sementiň artyk öndürilendigini aňladýar. Öndürilýän sementiň ýurdumyzyň çar künjünde alnyp barylýan gurluşyklara ugradylýandygyny, şol sanda daşary döwletlere-de eksport edilýändigini göz öňünde tutsaň, döwrebap kärhananyň önümlerine islegiň has uludygyny arkaýyn aýdyp bolar. Ulanylýan esasy çig mal serişdeleriň ählisi hem özümizde gazylyp alynýar. Häzirki wagtda demir jöwher we bazalt ýaly sementiň berkligini hem-de beýleki hil sypatlaryny ýokarlandyrýan çig mallaryň hem ählisi öz tebigy baýlyklarymyza degişlidir. Bu bolsa şu ýerde öndürilýän portlandsementiň М400 we М500 hem-de duza çydamly М400 ýaly görnüşlerine islegiň artmagyny üpjün edýär. Çig mallaryň beýleki ýerleriňkä garanyňda hem hiliniň ýokarydygy, umuman, düzüminiň örän baýdygy anyklanyldy.  

Gurşun magdan käni şäherçesiniň golaýynda sement üçin zerur bolan çig mallaryň gazylyp alynýan 8 gektarlyk käni sement önümçiligi üçin gerek bolan çig mallary gazyp almakda esasy daýançdyr. Kärhananyň döwrebap tehnologiýalary önümleriň ekologiýa taýdan arassalygyna hem täsirini ýetirýär. 

Kärhana sebitde alnyp barylýan gurluşyklaryň bökdelmezligi üçin hem berk daýanç bolup hyzmat edýär. Zawodyň ýyllyk kuwwaty 1 million tonna sementi öndürmäge barabardyr. Emma onuň önümlerine islegiň köp bolmagy kuwwaty öňküsinden kem bolmadyk ýene-de bir zawodyň zerur gerekdigini görkezdi. Gündogar sebitiň sement önümçiligi üçin gerekli çig mallara baý bolmagy göz öňünde tutulan maksadyň amala aşmagy üçin hem örän amatly bolup çykdy. Hut şonuň üçin 2020-nji ýylyň tomsunda sebitde ýene-de bir sany ýylda 1 million tonna portlandsement öndürýän zawodyň gurluşygyna girişildi. Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň buýurmasy esasynda gurulýan bu kuwwatly zawodyň gurluşygynda hünärmenleriň 650-den gowragy zähmet çekýär. Kärhana işe girizileninden soňra ozalky öndürilýänleriniň sanawynda sementiň M600 görnüşi hem peýda bolar, onuň hili has-da ýokarydyr.  

Halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini ösen döwletleriň derejesine ýetirmek hormatly Prezidentimiziň syýasatynyň esasy özenini düzýär. Gahryman Arkadagymyzyň «Döwlet adam üçindir!» diýen parasatly ýörelgesini üstünlikli dowam etdirýän Arkadagly Serdarymyzyň tagallasy bilen öňe barýan güneşli Diýarymyzda adamlaryň ýaşaýşyna eşret goşýan, durmuş amatlylyklaryny köpeldýän şertleriň döredilýändigi üçin ildeşlerimiz hem sagbolsunlaryny aýdýarlar. 

Ilmyrat DÖWLETOW.

«Türkmenhaly» döwlet birleşiginiň Gyzylarbat çeper halyçylyk kärhanasynda geçen aýda haly dokamak baradaky meýilnama 146 göterim berjaý edildi. Şunda taýýarlanylan haly önümleriniň pul hasabyndaky umumy möçberi 876,5 müň manada golaýlady. Bu görkeziji diňe bir meýilnamanyň artygy bilen ýerine ýetirilendigini aňlatman, eýsem, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, önümçiligiň ösüş depgininiň 117,2 göterim ýokarlandygyny hem aňladýar.  

Hünärmenleriniň agramly bölegi ýaş gelin-gyzlardan ybarat bolan bu öňdebaryjy kärhanada geçen ýanwar-fewral aýlarynda meýilnamadan artyk dokalan dürli ölçegli halylaryň umumy meýdanynyň 174 inedördül metre deň gelendigini hem aýratyn nygtamak gerek. 

Döwlet birleşiginiň ugurdaş düzümleriniň arasynda hemişe öňdäki hatarda bolmagy başarýan bu kärhananyň çeper elli gelin-gyzlary gazanylan üstünligi has-da berkitmek üçin şu günler iş depginlerini barha ýokarlandyrýarlar. 

Hojaberdi BAÝRAMOW.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ykdysadyýetini ösdürmek boýunça alnyp barylýan düýpli özgertmeler özüniň oňyn netijelerini berýär. Munuň aýdyň mysalyny «Halkyň Arkadagly zamanasy» diýlip atlandyrylan 2022-nji ýylyň jemlerinden hem görmek bolýar. 

Geçen ýylda ýurduň ykdysady ösüşini häsiýetlendirýän esasy makroykdysady görkeziji bolan jemi içerki önümiň ösüşi 6,2 göterim boldy, şol sanda senagatda 6,3, söwdada 8,9, oba hojalygynda 5,7 göterime deň boldy. Şeýle ýokary depginli ösüşiň gazanylmagy netijesinde, ýurdumyzyň baş maliýe meýilnamasynyň (býujetiň) girdeji bölegi 125,8 göterim, çykdajy bölegi 99,9 göterim ýerine ýetirildi. Gazanylan üstünlikler türkmen ykdysadyýetiniň bazar ykdysadyýeti şertlerinde üstünlikli ilerleýändigini görkezýär. Bazar, öňi bilen, ähli ykdysady gurallaryň, şol sanda pul-karz syýasatynyň döwrebaplaşdyrylmagyny, ösdürilmegini we kämilleşdirilmegini talap edýär. 

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň alyp barýan pul-karz syýasaty ýurduň ykdysady syýasatynyň düzüm bölegi bolmak bilen, durnukly ösüşi üpjün etmekde möhüm orun eýeleýär. Ýurtda pul dolanyşygyny kämilleşdirmek, pul birliginiň satyn alyş ukybynyň durnuklylygyny üpjün etmek, karz serişdeleriniň elýeterliligi, ykdysadyýete gönükdirilýän karz serişdeleriniň möçberini artdyrmak, maliýe goldawynyň berilmegi netijesinde kärhanalaryň maliýe-ykdysady ýagdaýyny has-da gowulandyrmak ykdysadyýeti ösdürmekde esasy görkezijiler hasap edilýär.  

«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, Merkezi bank tarapyndan pul-karz we walýuta syýasatynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, täze pul-karz gurallaryny ornaşdyrmak boýunça köp sanly çäreler durmuşa geçirilýär. Şu meseleleri üstünlikli çözmek üçin dünýäniň ösen döwletleriniň banklarynyň, halkara maliýe guramalarynyň baý tejribesi öwrenilýär we ýurdumyzyň bank önümçiligine giňden ornaşdyrylýar. 

Türkmenistanyň bank ulgamyny döwrebaplaşdyrmak we ösdürmek boýunça işleriň ykdysadyýetiň ösýän isleg-talabyna laýyklykda amala aşyrylmagy pul dolanyşygynyň hereketini çaltlandyrmaga, ýokary netijeli pul-karz syýasatyny geçirmäge we milli manadymyzyň makroykdysady görkezijilere täsirini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär. 

Pul-karz syýasaty ýurduň maýa goýum işjeňligine öz täsirini ýetirýär. Çünki maýa goýumyň mukdar taýdan köpelmegi we hil taýdan täze derejä çykarylmagy milli walýutanyň durnuklylygy, karza bolan islegiň öz wagtynda, doly derejede kanagatlandyrylmagy bilen üznüksiz baglanyşyklydyr. Ýurdumyzyň ykdysadyýetine gönükdirilýän karz serişdeleri yzygiderli artýar. 2023-nji ýylyň 1-nji ýanwary ýagdaýyna görä, bank ulgamy tarapyndan ykdysadyýete berlen karzlaryň galyndysy 7,6 göterim, hususy bölege berlen karzlaryň galyndysy 28,2 göterim, oba hojalyk önümlerini öndürijilere berlen karz serişdeleriniň galyndysy 1,3 esse, ipoteka karzlarynyň galyndysy 9,4 göterim artdy. Şu maglumatlardan görnüşi ýaly, ýurdumyzyň banklarynyň karz syýasaty täze derejelere çykýar we ykdysady ösüşe täsiri ýokarlanýar. 

Soňky ýyllarda karz edaralary tarapyndan berilýän karzlaryň düzüminde uzak möhletli karzlaryň paýy yzygiderli artýar. Munuň özi karzyň maýa goýum syýasatynda işjeňligini artdyrmak bilen, önümçiligiň ähli ugurlaryna öňdebaryjy, ösen tehnologiýany ornaşdyrmaga, täze iş orunlaryny döretmäge we ykdysadyýeti düşewüntli dolandyrmaga zerur bolan amatlyklary döredýär. Şu ýyl ýurdumyzyň ykdysadyýetine maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna 37 milliard 400 million manat möçberde maýa goýum goýlar, onuň 20 milliard 800 million manadyny ýa-da 55,6 göterimini önümçilik desgalarynyň gurluşygyna, 16 milliard 600 million manadyny ýa-da 44,4 göterimini bolsa durmuş maksatly desgalaryň gurluşygyna gönükdirmek göz öňünde tutulýar. Munuň netijesinde, 3 müňe golaý täze iş ornuny döretmek, daşary söwda dolanyşygynyň möçberini 19,4 milliard amerikan dollaryna, jemi içerki önümiň ösüş depginini bolsa 6,5 göterime ýetirmek meýilleşdirilýär. Jemi içerki önümde (ýangyç-energetika toplumyny hasaba almazdan) hususy pudagyň paýyny 71,3 göterime ýetirmek maksat edinilýär.  

Zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň we talyp haklarynyň 10 göterim ýokarlanmagy bilen, ilatyň tölege ukyplylygy artýar, ýaşaýyş-durmuş şertleri gowulanýar. Ýurtda öndürilýän önümleriň möçberiniň yzygiderli köpelmegi, olaryň hiliniň halkara talaplara laýyk getirilmegi harytlaryň diňe bir içerki bazarda geçginliligini ýokarlandyrmak bilen çäklenmän, eýsem, dünýä bazarlarynda hem ýokary islege eýe bolmagyny üpjün edýär. Şeýlelikde, ýurdumyzyň eksporty barha ýokarlanýar, importyň ornuny tutýan önümler özümizde öndürilýär we türkmen manadynyň kadaly hereketi üpjün edilýär. 

Ýurdumyzyň ilatynyň ýarysyna golaýy oba ýerlerinde ýaşaýar. Oba ilatyna banklar tarapyndan ýeňillikli şertlerde berilýän karzlar yzygiderli artýar. Oba adamlarynyň ýaşaýyş-durmuş şertleri gowulanýar, maşgala girdejileri ýokarlanýar. Şu ýagdaýlary göz öňünde tutup, ýurdumyzyň bank ulgamynyň işgärleri oba ýaşaýjylary bilen köpräk duşuşyklary geçirmegi, olaryň banklaryň hödürleýän hyzmatlaryndan giňden peýdalanmagyny ýola goýmagy we maliýe sowatlylygyny ýokarlandyrmagy öňde duran esasy wezipeleriň biri hökmünde kesgitlediler. Bu işleriň maksadalaýyk geçirilmegi pul-karz syýasatynyň netijeliligini has-da ýokarlandyrar we maksatnamalaýyn ösüşi üpjün eder. 

Ýurdumyzyň bank ulgamynda sanly tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy pul dolanyşygynda serişdeleriň aýlanyş tizligini ýokarlandyrýar, hasaplaşyklary geçirmegiň, karzy resmileşdirmegiň wagtyny gysgaldýar, pul-karz gatnaşyklarynda kada-kanunyň berjaý edilişine gözegçiligi ýola goýmaga we ýokary netijeli çözgütleri kabul etmäge mümkinçilik döredýär. Munuň netijesinde, banklaryň ýurdumyzyň ykdysady ösüşindäki orny barha ýokarlanýar, bäsdeşlige ukyplylygy artýar we banklar tarapyndan geçirilýän pul-karz syýasaty ykdysadyýetiň işjeň hereketlendiriji güýjüne öwrülýär.  

Milli ykdysadyýetde sazlaşykly alnyp barylýan giň gerimli işler ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşleriniň yzygiderli ilerlemegine, ilatyň ýaşaýyş şertleriniň has-da gowulanmagyna gönükdirilendir. Ýeri gelende aýtsak, gazanylýan bu üstünlikler barada ýaşlaryň arasynda hem yzygiderli wagyz-nesihat işleri geçirilýär. Ýakynda Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynda geçirilen “Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň esasy ugurlary” atly maslahatda hem bu barada giňden pikir alşyldy. Çykyşlarda nygtalyşy ýaly, Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşleri ylmy taýdan esaslandyrylyp, oýlanyşykly işlenip düzülen, uzak geljegi nazarlaýan maksatnamalara daýanýar. Şoňa görä-de, anyk netijeler gazanylyp, ösüşli ýol dowam etdirilýär. 

Baýramdurdy TAÝHAROW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň professory.

Söwda ulgamynyň hemmetaraplaýyn ösdürilmegi, döwrebap bazar gurallarynyň giňden ornaşdyrylmagynyň hasabyna onda hususy ulgamyň eýeleýän ornunyň pugtalandyrylmagy Türkmenistanyň durmuş-ykdysady syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Häzirki wagtda bu ugurda amala aşyrylýan işler öz oňyn netijesini berýär. Diňe geçen ýylyň dowamynda Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça söwda dolanyşygynyň ösüş depgininiň 106,6, öndürilen önümleriň 102,6 göterime deň bolmagy hem munuň şeýledigine doly şaýatlyk edýär. Şunda döwletimiziň daşary ýurtlardaky söwda öýleriniň işiniň ilerledilmegine-de möhüm orun degişlidir. 

Söwda öýleri ýurtlaryň arasynda ykdysady gatnaşyklary pugtalandyrmakda, milli haryt nyşanly önümleriň söwdasyny giňeltmekde ähmiýetli orun eýeleýär. Häzirki wagtda daşary ýurtlarda Türkmenistanyň Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrliginiň garamagyna degişli söwda öýleriniň 4-si bolup, şolaryň ikisi Russiýa Federasiýasynda, biri Belarus Respublikasynda, ýene biri Türkiýe Respublikasynda hereket edýär. Dürli ýyllarda döredilen bu söwda öýleriniň esasy maksady Türkmenistanda öndürilýän önümleri daşary ýurtlara çykarmak, harytlarymyzy mahabatlandyrmak, müşderileri türkmen önümleri bilen has ýakyndan tanyşdyrmak, dürli döwletleriň işewürleridir telekeçileri bilen ysnyşykly söwda-ykdysady gatnaşyklary ýola goýmakdan ybaratdyr.  

Ýeri gelende bellesek, ýurdumyzyň söwda öýleriniň ilkinjisi Russiýa Federasiýasynyň Moskwa şäherinde 2010-njy ýylyň aprelinde döredildi. Bu ýerde «Türkmenistanyň söwda öýi» jogapkärçiligi çäklendirilen jemgyýeti döretmek hakyndaky başlangyç Russiýanyň paýtagtynda 2009-njy ýylyň oktýabrynda geçirilen Söwda-ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça türkmen-rus hökümetara toparynyň Teswirnamasynda beýan edildi. «Türkmendaşarysöwda» döwlet kärhanasy (paýy 80 göterim) we «Kerwen» jogapkärçiligi çäklendirilen jemgyýeti (paýy 20 göterim) onuň esaslandyryjylary bolup çykyş edýär. Bu söwda öýüniň üsti bilen Russiýada uly islegden peýdalanýan taýýar we ýarym taýýar dokma önümleri, hususan-da, sütükli çalgyçlar, hammam halatlary, taýýar düşekçe toplumlary, gök we miwe önümleri eksport edilýär. Ol öz işini lomaý söwda görnüşinde alyp barmak bilen, bölek söwdany internet sargytlary esasynda eltip bermek hyzmatyny hem ýola goýdy. Şeýle-de ol häzirki wagtda Russiýanyň çäginde hereket edýän zynjyrlaýyn söwda merkezlerini türkmen harytlary bilen üpjün edýär. 

Russiýa Federasiýasynyň geografik taýdan giň çäkde ýerleşendigi nazara alnyp, ilatyň ýurdumyzda öndürilen önümlere islegini doly kanagatlandyrmak maksady bilen, 2020-nji ýylyň dekabrynda Tatarystan Respublikasynyň Kazan şäherinde ýene bir söwda öýi döredildi. «Türkmen söwda öýi» jogapkärçiligi çäklendirilen jemgyýeti 2021-nji ýylyň mart aýynda işe başlady we Wolga derýasynyň kenaryndaky bu şäherde türkmen harytlarynyň satuwyny amala aşyrýar. 

Belarus Respublikasyndaky «Türkmen-belarus söwda öýi» jogapkärçiligi çäklendirilen jemgyýeti hem Diýarymyzyň daşary ýurtlarda üstünlikli hereket edýän söwda meýdançalarynyň biri bolup, onuň Minsk şäherindäki dükanynda satylýan türkmen harytlary elýeterli bahasy, ekologik taýdan arassalygy bilen tapawutlanýar. Şoňa görä-de, 2010-njy ýylyň oktýabrynda açylan bu söwda öýi şäher ilatynyň arasynda uly meşhurlykdan peýdalanýar. «Türkmenistanda öndürilen» ýazgyly önümleri diňe bir Belarus Respublikasyna eksport etmek bilen çäklenmän, eýsem, olaryň beýleki goňşy ýurtlara-da iberilmeginiň ýola goýulmagy Türkmen-belarus söwda öýüniň işiniň netijeli häsiýete eýediginden habar berýär. Ol, esasan, çig, ýarym taýýar we taýýar dokma harytlarynyň, bakja önümleriniň eksporty bilen meşgullanyp, häzirki wagtda telekeçilerimiz tarapyndan öndürilýän ýokary hilli plastmassa önümlerini hem-de pomidor goýaltmasyny ýerlemek boýunça-da degişli işleri alyp barýar. 

Türkiýe Respublikasynyň Stambul şäheriniň Söwda edarasy tarapyndan 2012-nji ýylyň fewralynda resmi taýdan hasaba alnan we öz işine başlan «Türkmen-türk söwda öýi» jogapkärçiligi çäklendirilen paýdarlar jemgyýeti Türkmenistanyň Prezidentiniň türkmen dokma önümlerini daşary ýurt bazarlarynda araçysyz ýerlemek baradaky tabşyryklaryny ýerine ýetirmek maksady bilen döredildi. Ol häzirki güne çenli Türkiýäniň, Italiýanyň, Ispaniýanyň, Portugaliýanyň, Belgiýanyň, Germaniýanyň, Polşanyň we Bolgariýanyň kompaniýalary bilen ýola goýlan hyzmatdaşlyk esasynda ýurdumyzyň degişli kärhanalary tarapyndan öndürilýän nah ýüplükleriňdir matalaryň, taýýar öý dokmasy harytlarynyň uly möçberini ýerlemek üçin öz bazaryny we müşderilerini gazanyp, üstünlikli hereket edýär. 

«Türkmenistanyň daşary ykdysady işini ösdürmegiň 2020 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny» durmuşa geçirmek maksady bilen, geljekde Ýaponiýada Türkmenistanyň söwda öýüni açmagyň meýilleşdirilýändigini aýtmak gerek. Munuň özi haryt öndürijilerimiziň eksport mümkinçilikleriniň ýokarlandyrylmagyna, daşary söwda işiniň kämilleşdirilmegine, «Türkmenistanda öndürilen» ýazgyly milli önümlerimiziň dünýä bazarlaryndaky bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmaga giň mümkinçilik berýär.  

Saparmyrat ANNANIÝAZOW,

«Türkmendaşarysöwda» döwlet kärhanasynyň söwda öýleriniň işini utgaşdyryş bölüminiň başlygy.

Hormatly Prezidentimiz şu ýylyň 10-njy fewralynda geçiren Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny» we Oba milli maksatnamasyny üstünlikli durmuşa geçirmek maksady bilen, 2023-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasyny tassyklamak hakynda degişli resminama gol çekdi. Şoňa laýyklykda, ýurdumyzda senagat, durmuş we medeni maksatly döwrebap binalarydyr desgalary gurmak boýunça işler dowam etdiriler. Mejlisde döwlet Baştutanymyz gurluşyk materiallary senagatynyň önümçilik binýadyny berkitmek üçin hereket edýän kärhanalarda çykarylýan önümleriň görnüşini giňeltmek, täze kärhanalary gurmak boýunça işleri işjeňleşdirmegiň möhümdigini nygtady.  

Geljekde täze zawoddyr fabrikleriň gurulmagy, şäherleriň, şäherçeleriň, obalaryň döredilmegi, ilatymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň yzygiderli ýokarlandyrylmagy ýurdumyzyň sarp edijileriniň senagat we gurluşyk önümlerine bolan islegleriniň artmagyna getirýär. Şunda täze gurluşyklaryň ýokary hilli gurluşyk serişdeleri bilen üpjün edilmegi, importyň ornuny tutýan önümleri öndürmek, Diýarymyzyň örän baý ýerli çig mal serişdelerini giňden özleşdirmek örän möhüm bolup durýar. Häzirki wagtda ýurdumyzyň gurluşyk senagaty kärhanalary tarapyndan berkligi, seýsmiki durnuklylygy, gowulandyrylan ulanyş häsiýetnamalary bilen tapawutlanýan diwarlyk paneller we armirlenen bloklar, bezeg plitalary, sement, kerpiç, keramzit, magdan däl gurluşyk serişdeleri, metal gurnamalary, ýygnama demir-beton önümleri, plastik we aýna süýümli turbalar öndürilýär. Täze sement zawodlaryny, keramiki-bezeg plitalaryny, sanfaýans önümlerini öndürmek boýunça zawodyň gurluşygy alnyp barylýar. Gurluşyk materiallary senagaty ýurdumyzda güýçli depginde alnyp barylýan gurluşyklary ýerli gurluşyk harytlary bilen üpjün etmäge, bu önümleriň importyny azaltmaga mümkinçilik berýär. 

Türkmenistany geljek otuz ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna laýyklykda, gurluşyk materiallary senagatynyň çig mal üpjünçiligini ýokarlandyrmak we çig mal binýadyny berkitmek maksady bilen, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy geologiýa-gözleg işlerini geçirmegi göz öňünde tutýar. 2022 — 2025-nji ýyllar aralygynda Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy etrabyndaky Gyzylgaýa meýdanynda (6-njy magdan meýdançasy) demir magdanlaryna gözleg işlerini geçirip, çig malyň çaklama serişdeleriniň P1 we C2 derejeler boýunça senagat däl gorlaryny artdyrmak bellenilýär. Russiýa Federasiýasynyň Senagat we söwda ministrliginiň I.P.Bardin adyndaky Merkezi gara metallurgiýa ylmy-barlag institutynyň hünärmenleri 2022-nji ýylda Türkmenistanyň magdanyny seljermek boýunça işi tamamladylar. Şonda ýurduň metallurgiýasyny ösdürmek üçin mümkinçilikleriniň, şeýle-de baý tebigy gorunyň bardygy, Türkmenistanda dag-magdan baýlaşdyryjy zawody gurmagyň geljeginiň ýokarydygy aýdyldy. 

 Şu ýylyň 19-njy ýanwarynda sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde bellenilişi ýaly, alnyp barylýan ylmy-barlag işleriniň netijesinde Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy etrabynda ýerleşýän «Çagyl» ýatagynyň demir magdanlaryny baýlaşdyrmak arkaly zawodlaryň önümçiliginde çig mal hökmünde ulanylýan demir oksidini almak mümkinçiliginiň bardygy anyklanyldy. Şunuň bilen baglylykda, bu ýatagyň demir magdanlarynyň bar bolan goruny tassyklamak, taslamanyň tehniki-ykdysady esaslandyrmasyny işläp düzmek üçin maslahat beriji kompaniýany saýlap almak boýunça halkara bäsleşigi geçirmek meýilleşdirilýär. 

 Alnyp barylýan ähli gurluşyklarda sement esasy gurluşyk serişdesi bolup hyzmat edýär. Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň alymlary «Türkmensenagat» agentliginiň we «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasynyň hünärmenleri bilen bilelikde Tüwergyr dag-magdan sebitiniň tebigy serişdeleriniň mümkinçiliklerini öwrenip, Çagyl käninden düzüminde demir bolan çig maly gazyp almagy ýola goýmaga ýardam etdiler. Ýerli çig mal bolan demir oksidi daşary ýurtlardan getirilýän çig malyň ornuny tutdy. Demir oksidi E 172 asfalt, mozaika beton kerpiçlerini, ýodalary, bezeg plitalaryny, çerepisa we emeli mermer ýaly gurluşyk materiallaryny reňklemekde ulanylýar. Demir oksidi gurluşyk senagatynda lak-reňk materiallarynyň, reňkli aýnanyň, poslama garşy materiallaryň pigmenti hasap edilýär. Demir poladyň we çoýnuň esasy düzüm bölekleri bolup durýar.  

Geljekde ýerli serişdeleriň senagat taýdan işjeň özleşdirilmegi hem-de täze önümçilikleriň ýola goýulmagy ýurdumyzda alnyp barylýan dürli maksatly desgalaryň gurluşygynyň depginini ýokarlandyrmak bilen çäklenmän, eýsem, ýokary hilli önümleriň daşary ýurtlara iberilmegini ýola goýmaga hem mümkinçilik berer. Munuň özi gurluşyk pudagynyň okgunly ösmegine, täze iş orunlarynyň döremegine, milli ykdysadyýetimiziň kuwwatynyň has-da pugtalanmagyna goşant bolar. 

Maýa KELOWA,

Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň uly mugallymy.

Maksat durmuşdaky iň möhüm närseleriň biridir. Dogry saýlanyp alnan ýol bolsa maksada ýetmegiň ilkinji hem-de iň wajyp şertidir. Gahryman Arkadagymyzyň başyny başlan hem-de hormatly Prezidentimiziň üstünlikli dowam edýän beýik işleriniň baş maksady halkymyzyň eşretli durmuşda ýaşamagyny üpjün etmekden ybaratdyr. Halkyň bagtyýar durmuşy ýurduň ykdysady kuwwaty bilen berk baglanyşyklydyr. Indi ençeme ýyldan bäri milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşi çuňňur oýlanyşykly maksatnamalaryň üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň netijesidir. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň 10-njy fewralda geçirilen giňişleýin mejlisinde beýan edilen maglumatlar ýurdumyzyň saýlap alan ykdysady ösüş ýolunyň üstünliklere beslenýändigini tassyklaýan bolsa

 Okgunly ösüşiň dowam etmegi üçin rowaçlyga uzaýan ýoldaky gadamlarymyzy birjik-de gowşatman, yhlasly zähmet çekmek gerek. Hormatly Prezidentimiz mejlisde «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny» üstünlikli durmuşa geçirmek maksady bilen, 2023-nji ýylda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny tassyklamak baradaky Karara gol çekdi. Bu resminamada ösüşiň täze belentliklerine uzaýan ýoluň Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň paýyna düşýän bölegindäki wezipeler anyk kesgitlenilýär. 

 2023-nji ýylda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda göz öňünde tutulýan esasy wezipeler: 

 ► Jemi içerki önümiň ösüş depginini 6,5 göterime ýetirmek; 

 ► Milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryny we ýurdumyzyň sebitlerini durnukly ösdürmek; 

 ► Önümçilik kärhanalarynyň doly güýjünde işledilmegini gazanmak,  

 ► Täze kärhanalary gurmagyň hasabyna täze iş orunlarynyň 3 müňe golaýyny döretmek; 

 ► Daşary söwda dolanyşygynyň möçberini 19,4 milliard amerikan dollaryna ýetirmek; 

 ► Kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek;  

 ► Jemi içerki önümiň düzüminde (ýangyç-energetika toplumyny hasaba almazdan) hususy pudagyň paýyny 71,3 göterime ýetirmek; 

 ► Zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň we talyp haklarynyň möçberini 10 göterim ýokarlandyrmak arkaly ilatyň girdejilerini artdyrmak, ýaşaýyş-durmuş derejesini gowulandyrmak. 

Belent maksat we oňa ýetmek üçin geçilmeli ýoluň ugry kesgitlenilensoň, ýene bir zerurlyk ýüze çykýar. Ol hem maksada ýetmek üçin peýdalanyljak serişdelerdir. Ykdysady ösüşi we halkyň abadançylygyny nazarlaýan Maksatnamanyň üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň esasy şertleriniň ýene biri-de halk hojalygynyň pudaklaryna gönükdirilýän düýpli maýa goýumlardyr. Ykdysadyýeti ekin ekilen meýdana meňzetsek, maýa goýumlary ýerden bol hasyl almak üçin sarp edilýän serişdelere deňäp bileris. Geçen ýylyň jemlerine bagyşlanan Hökümet mejlisinde hormatly Prezidentimiziň 2023-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasyny tassyklamak hakynda resminama gol çekmegi bilen, ýylyň dowamynda ykdysadyýetiň pudaklaryna goýuljak maýa goýumlaryň möçberleri hem-de gurlup, ulanylmaga berilmegi meýilleşdirilýän taslamalar bilen baglanyşykly wezipeler kesgitlenildi. 

 Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasynda meýilleşdirilen wezipeler: 

 ► Maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna ýurdumyzyň ykdysadyýetine 37 milliard 400 million manat möçberde düýpli maýa goýumlary goýmak; 

 ► Önümçilik desgalarynyň gurluşygyna 20 milliard 800 million manat möçberde maýa goýumlary gönükdirmek (ýurdumyz boýunça maýa goýumlaryň umumy möçberiniň 55,6 göterimi); 

 ► Durmuş maksatly desgalaryň gurluşygyna 16 milliard 600 million manat möçberde düýpli maýa goýumlary gönükdirmek (maýa goýumlaryň umumy möçberiniň 44,4 göterimi); 

 ► Maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna ýaşaýyş jaýlarynyň 1 million 58,5 müň inedördül metrini ulanmaga bermek; 

 ► Aşgabat şäherinde 160 orunlyk Halkara pediatriýa merkeziniň, Stomatologiýa merkeziniň, 500 orunlyk Halkara onkologiýa ylmy-kliniki merkeziniň hem-de 4000 orunlyk Medeniýet merkeziniň gurluşygyna başlamak; 

 ► Aşgabat şäherinde Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň binalar toplumyny, «Parahat-7» ýaşaýyş toplumynda ýaşaýyş jaýlarynyň 23-sini, kuwwatlylygy 150 müň kub metr bolan agyz suwuny arassalaýjy desgany ulanmaga bermek;  

 ► Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň — Arkadag şäheriniň birinji tapgyryny, Gökdepe etrabynyň Köpetdag we Owadandepe geňeşlikleriniň çäginde täze obalary, şeýle hem 600 baş ahalteke bedewi üçin döwrebap athanany ulanmaga tabşyrmak; 

 ► Ahal — Balkan we Balkan — Daşoguz ýokary woltly asma elektrik geçiriji ulgamlaryny, Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary bölegini, orta mekdepleriň 15-sini we çagalar baglarynyň 3-sini işe girizmek. 

  Belent maksada uzaýan aýdyň ýol kesgitlenilip, ony geçmek üçin gerekli serişdeler taýýar bolansoň, ynam, yhlas hem-de agzybirlik bilen çekiljek zähmet rowaçlyga ýetmek üçin zerur şertleriň üstüni ýetirýär. Hökümet mejlisinde Arkadagly Serdarymyzyň: «Biziň gazanan ähli üstünliklerimiz we ýeten sepgitlerimiz diňe alyp barýan syýasatymyzy halkymyzyň giňden goldamagy, durmuşymyzy gowulandyrmak boýunça geçirýän özgertmelerimize işjeň gatnaşmagy netijesinde mümkin boldy» diýen parasatly sözleri Garaşsyz döwletimiziň üstünliklerine goşant goşanlaryň ählisine tüýs ýürekden minnetdarlygy hem-de ýeňişli ýolumyzyň dowamat dowam bolmagynyň esasy şertini beýan edýär.  

Ahmet GELDIÝEW,

«Watan».

, kabul edilen maksatnamalar geljekki rowaçlyklaryň binýadydyr. 

Geçen ýylyň makroykdysady görkezijileri halk hojalygynyň ähli pudaklarynda hem-de sebitlerde durnukly ösüşiň saklanýandygyna aýdyň şaýatlyk edýär. 2021-nji ýyl bilen deňeşdirilende, 2022-nji ýylda jemi içerki önümiň 6,2 göterim ýokarlanmagy, hususan-da, senagat toplumynda 6,3 göterim, gurluşyk pudagynda 0,3 göterim, ulag we aragatnaşyk ulgamynda 4,5 göterim, söwdada 8,9 göterim, oba hojalygynda 5,7 göterim, hyzmatlar ulgamynda 7 göterim ösüşiň gazanylmagy ykdysady özgertmeleriň rowaçlanýandygyny görkezýär. Degişli döwürde jemi öndürilen önümiň 11 göterim köpelmegi, bölek satuw haryt dolanyşygynyň möçberiniň 10,8 göterim, daşary söwda dolanyşygynyň ösüş depgininiň bolsa 32,9 göterim artmagy ykdysadyýetiň pudaklarynda oňyn netijeleriň gazanylýandygyny äşgär edýär.  

Ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet hakynyň geçen ýyl bilen deňeşdirilende 10,4 göterim ýokarlanmagy hem-de zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň we talyp haklarynyň öz wagtynda maliýeleşdirilmegi «Döwlet adam üçindir!» diýen ýörelgä eýermek bilen, ykdysady ösüşiň miweleriniň halkymyzyň abadan durmuşyny üpjün etmäge gönükdirilýändigini tassyklaýar.

Türkmenistanyň bazar gatnaşyklaryna esaslanýan durmuş-ykdysady strategiýasynda maýa goýum işjeňliginiň artdyrylmagyna uly ähmiýet berilýär. Hormatly Prezidentimiz 2023-nji ýylyň 10-njy fewralynda geçirilen Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde birnäçe ileri tutulýan ugurlara köp mukdarda maýa goýumlary goýup başlamagy ýylyň esasy wezipeleriniň hatarynda kesgitledi. Bu möhüm ähmiýetli wezipeler şol gün döwlet Baştutanymyzyň Karary bilen tassyklanan Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasynda jikme-jik beýanyny tapdy.  

Ýurdumyzyň maýa goýum syýasatynyň strategik ugurlaryny takyk belleýän agzalan resminama Watanymyzy agrar ýurtdan senagat taýdan ösen döwlete öwürmekde, köpugurly, sanly ykdysadyýete uýgunlaşdyrýan bazar ykdysady özgertmeleri üstünlikli amala aşyrmakda ösüşiň täze mümkinçiliklerini açmagy göz öňünde tutýar. Maksatnama laýyklykda, 2023-nji ýylda maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna milli ykdysadyýete gönükdirilmegi meýilleşdirilýän düýpli maýa goýumlaryň möçberi 37 milliard 400 million manada barabar bolar. 

Maýa goýum Maksatnamasy «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň» düzüm bölegi bolup, onda ykdysadyýetiň pudaklaryny has-da ösdürmek üçin ýerine ýetirilmeli çäreler bellenilýär. Hususan-da, senagat pudaklarynyň ösdürilmegine, innowasion häsiýetli bilelikdäki kärhanalaryň işiniň giňden ýola goýulmagyna, import edilýän harytlaryň ornuny tutýan we eksporta gönükdirilen önümçilikleriň döredilmegine, agrar özgertmeleri geçirmegiň esasynda azyk howpsuzlygynyň gazanylmagyna, suw serişdelerinden tygşytly peýdalanylmagyna, nebitgaz toplumynyň önümçiliginiň diwersifikasiýalaşdyrylmagyna, häzirki zaman täze iş orunlarynyň döredilmegine, ilatyň durmuş goraglylygynyň mundan beýläk hem pugtalandyrylmagyna aýratyn üns berler. 

2023-nji ýylda 20 milliard 800 million manadyň, ýagny maýa goýumlaryň umumy möçberiniň 55,6 göteriminiň önümçilik desgalarynyň gurluşygyna gönükdirilmegi abadançylygyň maddy binýadyny emele getirýän önümçilik kuwwatynyň ýokarlandyryljakdygyny aňladýar. Durmuş maksatly desgalaryň gurluşygyna bolsa 16 milliard 600 million manat möçberinde düýpli maýa goýumlaryny goýmak bellenilýär. Munuň özi ýurdumyz boýunça maýa goýumlaryň umumy möçberiniň 44,4 göterimine barabardyr. Durmuş ulgamyna şeýle serişdeleriň goýberilmegi durmuş meseleleriniň netijeli çözgüdini tapmak wezipesi bilen gönüden-göni baglydyr. Bu barada 2023-nji ýylyň 21-nji ýanwarynda geçirilen Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň, ýurdumyzyň jemgyýetçilik wekilleriniň bilelikdäki mejlisinde anyk wezipeleriň kesgitlenendigini aýratyn ýatlamak gerek. 

Has dogrusy, zähmet haklaryny artdyrmak, önümçilik kärhanalaryny we beýleki binalary gurmagyň hasabyna ilat üçin goşmaça iş orunlaryny döretmek, ýaşaýyş jaýlaryny, saglyk öýlerini we hassahanalary, çagalar baglaryny, mekdepleri, awtomobil ýollaryny, gaz, suw, elektrik geçirijileri, aragatnaşyk ulgamyny gurmaga iri maýa goýumlary gönükdirmek wezipeleri ýaly, maksatnamalaýyn işler utgaşykly ýerine ýetiriler. 

Şu maksatlarda, ýurdumyzyň we daşary ýurtlaryň maýa goýujylary üçin amatly maýa goýum ýagdaýyny döretmek boýunça zerur çäreleriň toplumy amala aşyrylýar. Hususan-da, düýpli maýa goýumlaryny çekmek üçin hukuk, maliýe we beýleki şertleri döredýän degişli kanunçylyk namalary kabul edildi we döwrebaplaşdyrylýar. Munuň özi milli ykdysadyýetde gurluş özgertmelerini geçirmäge, maýa goýumlaryň ykdysady netijeliligini hem-de özüni ödeýiş möhletlerini kadaly derejede ýola goýmaga, raýatlaryň, kärhanalaryň we döwletiň girdejilerini artdyrmaga niýetlenendir. 

Ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanlylaşdyrmaga pugta meýilli döwletimizde maýa goýum işjeňligini artdyrmagyň üns merkezinde saklanylmagy tebigy ýagdaýdyr, zamananyň talabydyr. Önümçilige sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagynyň hasabyna kärhanalaryň işiniň häsiýetli aýratynlygy düýpli üýtgäp, kabul edýän döwletiň ykdysady ösüşinde daşary ýurt şahamçalarynyň tutýan ornunyň has-da berkemek mümkinçiligi artýar. Bu bolsa maýa goýum syýasatyna oňyn täsirini ýetirýär, jemi içerki önümiň ösüş depgininiň dowamlylygyny üpjün edýär. Döwletiň sanly ykdysady ösüşiniň ilerlemegi we dünýä hojalygyna goşulyşmagy infrastrukturalary döretmekde, döwrebap maglumat-kommunikasiýa, sanly tehnikalar we tehnologiýalar bilen işleýän edaradyr kärhanalary höweslendirmekde hem-de sanly ykdysadyýete geçmegi goldamakda möhüm orny eýeleýän netijeli maýa goýum syýasatyny alyp barmagy talap edýär. 

Türkmenistanda amala aşyrylýan iri maýa goýum taslamalary ykdysady taýdan bähbitli bolmak bilen birlikde, sebitdäki we onuň çäklerinden daşyndaky umumy ýagdaýa oňyn täsirini ýetirmäge, durnuklylygy üpjün etmäge gönükdirilendir. Maýa goýumlary çekmek zerurlygy Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek bilen bagly meselelerde hem aýdyň ýüze çykýar. Degişli taslamalaryň we maksatnamalaryň maliýeleşdirilmegini üpjün etmek ilkinji nobatdaky şert bolup durýar.  

2023-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasyny amala aşyrmakdan garaşylýan köpugurly netijeleriň gazanylmagy döwletiň strategik ösüş maksatlaryna ýetmegine, bäsdeşlige ukyply, innowasion taýdan ösen ykdysadyýeti kemala getirmäge we doly sanlylaşdyrmaga ýardam eder. Munuň üçin meýilleşdirilen maýa goýum çäreleri ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň durnukly we sazlaşykly ösüşini has-da ilerletmegiň, maýa goýumlarynyň tehnologik we üznüksiz ösüş düzümini kämilleşdirmegiň ygtybarly binýadyny goýar. Bu bolsa bütindünýä hojalygyna goşulyşmak ýagdaýlarynyň çaltlandyrylmagyna, ilatyň durmuş goraglylygynyň berkidilmegine we halkymyzyň abadançylyk derejesiniň ýokarlanmagyna oňyn täsir eder. 

Gülälek TANGIÝEWA,

Türkmenistanyň Döwlet, hukuk we demokratiýa institutynyň uly ylmy işgäri.

Türkmenistanyň Prezidenti
Serdar Berdimuhamedow: 

 — Döwlet maksatnamalarynyň durmuşa geçirilmegi netijesinde şäherlerimiziň we obalarymyzyň, tutuş ýurdumyzyň keşbi özgerýär. 

Garaşsyz, hemişelik Bitarap Diýarymyzyň ykbalynda möhüm ähmiýete eýe bolan Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň öňdengörüjilikli döwlet syýasatynyň netijesinde halk hojalygynyň ähli ugurlarynda ajaýyp üstünlikler gazanylýar. Ýurdumyzyň durmuşyndaky beýik özgertmeler, kanunçylyk binýadynyň kämilleşdirilmegi, täze gurulýan obalardyr şäherler, ýaşaýyş toplumlary — bularyň ählisi, jemgyýetimiziň kämillige tarap özgermegine, ösmegine, halkymyzyň täze zähmet üstünliklerini gazanmagyna kuwwatly itergi berýär. 

Halk hojalygynyň ähli ulgamlarynda gazanylýan ösüşler ýurdumyzyň ykdysady taýdan kuwwatly döwletleriň hataryna goşulýandygyny aýdyň görkezýär. Muňa 2022-nji ýylda ýurdumyzyň ykdysadyýetini ösdürmek boýunça alnyp barlan işleriň jemlerine bagyşlanan Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde agzalan makroykdysady görkezijiler hem şaýatlyk edýär. Hususan-da, jemi içerki önümiň ösüşi durnukly häsiýete eýe bolup, 6,2  göterime deň boldy. Senagat toplumynda bu görkeziji 6,3 göterim, gurluşyk pudagynda 0,3 göterim, ulag we aragatnaşyk ulgamynda 4,5 göterim, söwdada 8,9 göterim, oba hojalygynda 5,7 göterim, hyzmatlar ulgamynda  7  göterim boldy. 2021-nji ýyl bilen deňeşdirilende, 2022-nji ýylda jemi öndürilen önüm 11 göterim köpeldi, ykdysadyýetiň pudaklarynda oňyn önümçilik netijeleri gazanyldy. 2021-nji ýyl bilen deňeşdirilende, geçen ýylda bölek satuw haryt dolanyşygynyň möçberi 10,8 göterim, daşary söwda dolanyşygynyň ösüş depgini bolsa 32,9  göterim artdy. Bellenilişi ýaly, 2022-nji ýylda tutuş ýurdumyz boýunça önümçilik we durmuş maksatly binalardyr desgalaryň 76-sy ulanmaga berildi. 

Hökümetiň giňişleýin mejlisinde berlen maglumatlardan mälim bolşy ýaly, şu ýyl maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna 1 million 58,5 müň inedördül metr ýaşaýyş jaýlary ulanmaga berler. Ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini gowulandyrmak maksady bilen, ýurdumyzyň maýa goýum Maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde welaýatlarda we paýtagtymyzda ençeme desgalaryň, binalaryň gurluşygyna badalga berler. Aşgabat şäherinde 160 orunlyk Halkara pediatriýa merkeziniň, Stomatologiýa merkeziniň, 500 orunlyk Halkara onkologiýa ylmy-kliniki merkeziniň hem-de 4000 orunlyk Medeniýet merkeziniň gurluşygyna başlamak meýilleşdirilýär. Şeýle hem, birnäçe binalaryň we desgalaryň gurluşygyny tamamlamak göz öňünde tutulýar.  

Aşgabat şäherinde Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň binalar toplumyny, «Parahat-7» ýaşaýyş toplumynda 23 sany ýaşaýyş jaýyny, kuwwatlylygy 150 müň kub metr bolan agyz suwuny arassalaýjy desgany ulanmaga bermek göz öňünde tutulýar. Şonuň ýaly-da, sebitde iň iri taslamalaryň biri bolan Arkadag şäheriniň birinji tapgyry, Gökdepe etrabynyň Köpetdag we Owadandepe geňeşlikleriniň çäginde täze obalar, şeýle hem 600 baş ahalteke bedewi üçin döwrebap athana ulanmaga tabşyrylar. Şu ýyl Ahal — Balkan we Balkan — Daşoguz ýokary woltly asma elektrik geçiriji ulgamlary, Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary bölegini, 15 sany orta mekdebi we 3 sany çagalar bagyny işe girizmek meýilleşdirilýär.  

Ýurdumyz abadançylygyň we rowaçlygyň belentliklerine tarap bedew bady bilen okgunly öňe barýar. Watanymyzyň ykdysady kuwwaty barha artýar. Durmuş ulgamy ykdysadyýeti döwlet tarapyndan kadalaşdyrmagyň esasy ugurlarynyň biri bolup durýar. Bu ulgamyň döwrebaplaşdyrylmagy, ösüşi işçi güýçleriniň artdyrylmagyny, ýagny iş ýerleriniň köpelmegini şertlendirýär. Ylmyň we tehnikanyň gazananlarynyň çalt depginlerde durmuşa ornaşdyrylmagy bu wezipäniň üstünlikli çözgüdini esaslandyrýar. Şonuň bilen bir hatarda, jemgyýetiň medeni we ruhy ösüşini üpjün edýär. Halk hojalygynyň beýleki ulgamlary bilen bir hatarda, saglygy goraýyş, bilim, medeniýet, durmuş üpjünçiligi we ilaty durmuş taýdan goramak ulgamlary, ýaşaýyş-jemagat hojalygy häzirki wagtda dünýä tejribesiniň gazananlarynyň esasynda kämil binýada eýe bolýar. 

Ylmyň we tehnikanyň gazananlary, şonuň bilen bir hatarda, öňdebaryjy tejribeler, olary başarnykly ulanmak ýurdumyzy, jemgyýetimizi üstünliklere, ösüşlere tarap örän çalt depginlerde äkidiji güýç hökmünde häsiýetlendirilýär. Şu günler ýurdumyzyň islendik künjegine barsaň hem, täze bina edilýän ägirt uly gurluşyklara gözüň düşýär. Eziz   Watanymyzyň mukaddes topragy, ümmülmez sährasy, deňzi-derýasy bereket çeşmesine öwrülýär. Türkmenistan häzirki wagtda dünýäniň has çalt ösýän döwletleriniň hataryna goşuldy. Bu döwürde ýurtda ähli pudaklaryň maliýe-ykdysady mümkinçilikleri artdy. Ýerli çig mal we zähmet serişdeleriniň netijeli ulanylmagy pudaklaryň düşewüntliligini has-da ýokarlandyrdy.  

Eziz Diýarymyzyň oba hojalyk, ulag-aragatnaşyk, gurluşyk, nebitgaz, ýangyç energetika, dokma we söwda, medeniýet, ylym-bilim ulgamlary uly ösüşlere eýe boldy. Geçen sanlyja ýylyň içinde ýurdumyzyň welaýat merkezleri doly abadanlaşdyrylyp, durmuş-ykdysady taýdan kuwwatly görnüşe getirildi. Täze etraplar, şäherlerdir şäherçeler döredildi. Şäherçeleriň her biri ähli amatlyklary bolan ýaşaýyş jaýlaryny, dünýä ülňülerine laýyk gelýän mekdepleri we çagalar baglaryny, sport toplumlaryny, döwrebap saglygy goraýyş we medeniýet edaralaryny, durmuş maksatly beýleki desgalary öz içine alýar. Olarda ulag we inženerçilik desgalary, awtomobil ýollary, suw we gaz ulgamlary, elektrik geçirijiler, aragatnaşyk ulgamlary guruldy.  

Berkarar Diýarymyzda täze döredilýän Arkadag şäheri diňe bir milli ykdysadyýetimiziň däl, medeniýetimiziň hem beýik ösüşlerini dabaralandyryp, dünýä ýaň salýar. Arkadag şäherinde Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky çagalar sagaldyş-dikeldiş merkeziniň, Arkadag Binasynyň, Aba Annaýew adyndaky Halkara atçylyk akademiýasynyň, Berdimuhamet Annaýew adyndaky Ahal welaýat mugallymçylyk orta hünär okuw mekdebiniň, Saçly Dursunowa adyndaky Ahal welaýat lukmançylyk  orta hünär okuw mekdebiniň, Ahal welaýatynyň Görogly adyndaky döwlet atçylyk sirkiniň döredilmegi hem muňa aýdyň şaýatlyk edýär. Sungat derejesine ýetirilýän Arkadag şäheri ajaýyplygy, bitirilen beýik işler bilen bitewülikde halkymyzda egsilmez güýji, ruhubelentligi kemala getirýär. Türkmen halkynyň şu güni, şöhratly geljegi onuň agzybirliginde, jebisliginde, hatar-hatar obalary, şäherleri, şäherçeleri, ýaşaýyş toplumlaryny döretmeginde, bir başa gulluk etmeginde jemlenendir. 

Geçen ýylyň 20-nji iýulynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda paýtagtymyzyň Büzmeýin etrabynda Energetika enjamlaryny abatlaýyş we hyzmat ediş merkezi ulanmaga berildi. Dünýäniň öňdebaryjy enjamlary bilen üpjün edilen täze desganyň ulanylmaga berilmegi milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek hem-de senagatlaşdyrmak, onuň ähli pudaklarynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny, şol sanda energetika pudagyny toplumlaýyn döwrebaplaşdyrmak, innowasion tehnologiýalary işjeň ornaşdyrmak boýunça Türkmenistanda ýaýbaňlandyrylan giň gerimli maksatnamalary durmuşa geçirmekde nobatdaky möhüm ädim boldy. 

2022-nji ýylyň dekabr aýynda hemişelik Bitaraplygymyzyň şanly 27 ýyllyk toýunyň bellenilýän günlerinde Balkan welaýatynyň Bereket etrabynyň çäginde, Aşgabat — Türkmenbaşy awtomobil ýolunyň gaýrasynda gurlan Galkynyş atly täze, döwrebap şäherçe ulanylmaga berildi. Şanly baýramçylygyň bosagasynda Bereket etrabynyň çäginde 300 hojalyga niýetlenen şäherçäniň açylyşy «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylymyzyň taryhy wakalarynyň biri boldy. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda geçen ýylyň 28-nji dekabrynda, Täze ýyl baýramçylygynyň öň ýanynda paýtagtymyzyň günbatar künjeginde täze, döwrebap ýaşaýyş toplumynyň, umumybilim berýän mekdebiň, çagalar bagynyň, söwda-dynç alyş merkeziniň we beýleki desgalaryň açylyş dabarasy ömürlere bagtyň şuglasyny çaýdy. Bu durmuş maksatly taslama ýurdumyzyň baş şäheriniň çäkleriniň giňelmegi, şäher ilatynyň sanynyň artmagy nazara alnyp işlenip taýýarlanyldy. Häzirki döwürde Aşgabadyň bu künjeginde döwrebap ýol-ulag düzümi, şäher ilatynyň amatly durmuşyny üpjün etmek üçin degişli inženerçilik ulgamy döredildi. Aýratyn bellenmeli zatlaryň biri hem olaryň ählisinde iň täze tehnologiýalaryň işjeň ulanylmagydyr. Munuň özi amala aşyrylýan beýik işleriň toplumlaýyn we sazlaşykly alnyp barylýandygyny şertlendirýär. 

Önümçiligiň geriminiň giňeldilmegi we döwrebaplaşdyrylmagy, öňden bar bolan senagat desgalarynyň dünýäniň iň ösen tehniki enjamlary bilen gaýtadan enjamlaşdyrylmagy, täze ugurlary ornaşdyrmaga gönükdirilýän iri maýa goýum serişdeleriniň netijeli özleşdirilmegi ýurdumyzyň senagat taýdan kuwwatlanmagyna giň mümkinçilikleri döretdi we ykdysady pudaklaryň işleriniň sazlaşykly ýola goýulmagyna, üstünlikleriň gazanylmagyna netijeli täsir etdi. 

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalarynyň netijesinde ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň ösüşini innowasion mazmunda ýola goýmak, ilatyň iş bilen üpjünçiligini gazanmak, ýaşaýyş-durmuş şertlerini düýpli gowulandyrmak babatda bitirilýän beýik işler her bir türkmenistanlyny täze zähmet ýeňişlerine ruhlandyrýar. Ýurdumyzyň ähli künjeklerinde gurulýan senagat-önümçilik desgalary, durmuş maksatly binalar, «Awaza» milli syýahatçylyk zolagy ýaly onlarça taslamalar boýunça ýetilen belent sepgitler, bilim, ylym, medeniýet ulgamyndaky okgunly ösüşler halkymyzyň röwşen geljegine gönükdirilendir. Watanymyzda şeýle ajaýyp işleri amala aşyrýan Arkadagly Serdarymyzyň, Gahryman Arkadagymyzyň janlary sag bolsun, beýik tutumlary rowaçlyklara beslensin! 

Oguljamal GELDYMUHAMMEDOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň Dünýä ykdysadyýeti kafedrasynyň professory, ykdysady ylymlaryň doktory.

Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisiniň barşynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ýurdumyzy 2023-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny hem-de maýa goýum Maksatnamasyny tassyklamagy «Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýyly» şygary astynda geçýän şu ýylda ata Watanymyzyň ykdysady kuwwatyny pugtalandyrmaga gönükdirilen möhüm ädim boldy. Olaryň esasyny «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», şeýle-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» kesgitlenen möhüm wezipeler düzýär. 

Türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň başyny başlan hem-de häzirki wagtda döwlet Baştutanymyz Serdar Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda üstünlikli amala aşyrylýan düýpli özgertmeleriň baş ugry bolan ykdysady ulgamdaky döwlet strategiýasy ylmy çemeleşmä, hojalygy başarjaňlyk bilen ýöretmäge, çaklamaga hem-de meýilnamalaşdyrmaga esaslanýar. Häzirki wagtda ýurdumyzy ösdürmek boýunça durmuşa geçirilýän konsepsiýada ykdysadyýeti döwrebaplaşdyrmagy diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek bazaryň hem-de döwlet kadalaşdyrylyşynyň gurallaryny netijeli utgaşdyrmagy, iň täze tehnologiýalary, innowasiýalary giňden ornaşdyrmagy, ýurdumyzyň dünýäniň hojalyk gatnaşyklar ulgamyna işjeň goşulyşmagyny göz öňünde tutýar. 

Ýurdumyzy 2023-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasy barada aýdylanda, bu resminamanyň önümçilik we maliýe maksatnamalaryny, Döwlet býujetinde şu ýylda amala aşyrmak üçin bellenen çäreleri öz içine alýandygyny bellemek gerek. Şeýle hem bu resminama milli ykdysadyýetimiziň her bir pudagyny we sebitler boýunça gaýragoýulmasyz wezipeleri birleşdirýär. Şol wezipeleriň talabalaýyk ýerine ýetirilmegi ýurdumyzyň mundan beýläk-de ösdürilmegini we türkmenistanlylaryň abadançylygynyň ýokarlandyrylmagyny üpjün etmäge gönükdirilendir. 

Ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak, şol sanda ýaşaýyş jaý üpjünçiligini gowulandyrmak we durmuş goraglylygyny pugtalandyrmak, raýatlarymyzyň iş üpjünçiligi ulgamyny kämilleşdirmek esasy maksatlaryň hatarynda kesgitlenildi. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň girdejilerini yzygiderli artdyrmak, zähmet gatnaşyklaryny döwrüň talaplaryna laýyklykda kadalaşdyrmak, sebitlerde goşmaça iş orunlaryny döretmek göz öňünde tutulýar. Ýurdumyzyň makroykdysady durnuklylygyny berkitmek we ykdysady kuwwatyny artdyrmak, milli ykdysadyýetimiziň bazar gatnaşyklaryna geçirilmegini çaltlandyrmak, maliýe bazaryny ösdürmek, pul serişdeleriniň gelmegi, gymmatly kagyzlaryň dolanyşygy ulgamyndaky işi kämilleşdirmek ileri tutulýan wezipeleriň hataryndadyr. 

Şunuň bilen birlikde, ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň kuwwatyndan giňden peýdalanmaga, milli ykdysadyýeti senagatlaşdyrmagyň derejesini ýokarlandyrmaga, pudaklaryň we hyzmat ulgamlarynyň okgunly ösüşini üpjün etmäge, ähli ulgamlara sanly tehnologiýalary işjeň ornaşdyrmaga, innowasion senagaty ösdürmäge, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ulgamynyň jemi içerki önümiň düzümindäki paýyny artdyrmaga, önümçiligiň we ylmyň özara baglanyşygyny pugtalandyrmaga aýratyn ähmiýet berler. 

2023-nji ýylda çig maly gaýtadan işlemek we taýýar önümleri öndürmek boýunça kärhanalaryň önümçilik kuwwatyny doly işe girizmek, eksport ugurly toplumlaryň kuwwatyny artdyrmak, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň çykarylyşyny diwersifikasiýalaşdyrmak göz öňünde tutuldy. Şunuň bilen baglylykda, innowasion tehnologiýalara daýanýan pudaklara maýa goýumlaryň artdyrylmagyna uly üns berler. Ýurdumyzyň geoykdysady we geosyýasy ýagdaýyndan peýdalanmak, ekologik abadançylygy goldamak hem-de “ýaşyl” ykdysadyýeti ösdürmek şu ýyl üçin göz öňünde tutulan işleriň esasy ugurlarynyň hatarynda durýar. 

Döwletimiziň azyk howpsuzlygyny üpjün etmek, oba hojalyk ekinleriniň hasyllylygyny ýokarlandyrmak, maldarçylygyň mümkinçiliklerini giňeltmek, mallaryň we guşlaryň baş sanyny artdyrmak boýunça anyk çäreleri durmuşa geçirmek meýilleşdirildi. Şeýle-de ahalteke bedewleriniň we türkmen alabaýlarynyň sanyny artdyrmaga aýratyn ähmiýet berler. 

Döwlete dahylsyz ulgamy goldamak we onuň ykdysadyýetdäki paýyny artdyrmak, dürli pudaklarda kiçi we orta telekeçiligiň işiniň gerimini giňeltmek, döwlet-hususy hyzmatdaşlygynyň we eýeçiligiň dürli görnüşlerini ösdürmek öňde durýan işiň möhüm ähmiýetli ugurlary hökmünde kesgitlenildi. Şunuň bilen baglylykda, döwlet emläginiň netijeli dolandyrylmagyny üpjün etmek, bäsleşikli söwdalar arkaly döwlet emlägini hususylaşdyrmak boýunça işleriň dowam etdiriljekdigini bellemek gerek. 

Umumy abadançylygyň bähbitlerine laýyk gelýän döwletara we sebitara gatnaşyklaryň täze “Aşgabat görnüşi” esasynda halkara hyzmatdaşlygy giňeltmek ileri tutulýan wezipeleriň hatarynda durýar. Şeýle hem ýurdumyzyň çäginden geçýän halkara üstaşyr ulag geçelgeleri boýunça daşalýan ýükleriň möçberini we gatnadylýan ýolagçylaryň sanyny artdyrmak, Durnukly ösüş maksatlaryna üstünlikli ýetmek göz öňünde tutulýar. 

Geljek ýyl üçin meýilnamalara her welaýatda erkin senagat-önümçilik, ykdysady zolaklary, sebitleriň aýratynlyklaryny nazara almak bilen, söwda-hyzmat, ulag-logistika, obasenagat we toplumlaýyn erkin ykdysady zolaklary döretmek wezipeleri hem girizildi. Öňde goýlan wezipelere ýetmek üçin Maksatnamada döwlet maýa goýum işjeňligini ýokarlandyrmak, içerki we daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça anyk çäreleri amal etmek göz öňünde tutuldy. 

Şu ýylda durmuş ulgamyny mundan beýläk-de ösdürmek meýilleşdirildi. Hususan-da, ylym we bilim edaralarynyň işini kämilleşdirmek, pudaklary ýokary hünärli hünärmenler bilen üpjün etmek, bu ugurdaky halkara işi, ilkinji nobatda, dünýä derejesindäki ylmy bilimleri ele alan hünärmenleri we alymlary taýýarlamak ugry boýunça halkara hyzmatdaşlygy täze derejä çykarmak babatda işler alnyp barlar. Şunuň bilen birlikde, ýokary netijeli we çagalar sportuny ösdürmek, köpçülikleýin bedenterbiýäniň ornuny berkitmek meýilleşdirilýär. “Saglyk” Döwlet maksatnamasynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, eneleri we çagalary goramak meselelerine, keselleriň öňüni almak, bejermek çärelerini talabalaýyk geçirmäge, lukmançylyk hyzmatlarynyň elýeterliligini üpjün etmäge hem-de derman senagatyny ösdürmäge aýratyn ähmiýet berler. 

Medeniýet ulgamyny mundan beýläk-de kämilleşdirmek Maksatnamada möhüm wezipe hökmünde kesgitlenildi. Bu babatda milli senetleri, halyçylygy, aýdym-saz sungatyny ösdürmek we gadymdan gelýän milli mirasy düýpli öwrenmek, aýawly saklamak hem-de wagyz etmek, taryhy we medeni ýadygärlikleri dikeltmek, içerki we halkara syýahatçylyk ulgamynda döwrüň talaplaryna laýyk gelýän işleri geçirmek boýunça wezipeler öňde goýuldy. 

 Maksatnamada şeýle hem ýurdumyzy şu ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň garaşylýan netijeleri getirilýär. 

«Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasy” barada aýdylanda, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň durmuş-ykdysady strategiýasynda maýa goýum işini işjeňleşdirmäge aýratyn üns berýändigini nygtamak möhümdir. Maksatnamada bellenilişi ýaly, häzirki wagtda ýurdumyzyň makroykdysady görkezijileriniň sazlaşykly ösmegini üpjün etmek bu ugurda esasy wezipeleriň biri hasaplanýar. Şunuň bilen baglylykda, gaýtadan işleýän we taýýar önümleri öndürýän senagat pudaklaryny okgunly ösdürmek üçin gönükdirilýän maýa serişdeleriniň möçberi artýar. Şonuň netijesinde daşary ýurtlara iberilýän harytlaryň möçberidir görnüşleri ep-esli köpelýär. 

Türkmenistanda pudaklaýyn we düzümleýin özgertmeleri amala aşyrmak, işjeň maýa goýum syýasatyny durmuşa geçirmek arkaly bäsdeşlige ukyply, ýokary netijeli maýa goýum ulgamyny döretmek resminamada esasy maksatlaryň biri hökmünde kesgitlenildi. Halkara standartlara laýyklykda, ýurdumyzyň kärhanalaryny tehniki we tehnologik taýdan döwrebaplaşdyrmak gaýragoýulmasyz wezipeleriň hatarynda durýar. Munuň özi zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berer. 

Mundan başga-da, ykdysadyýete gönükdirilýän maýa goýumlaryň maliýe çeşmelerini kämilleşdirmek, hususy kärhanalary we olaryň serişdelerini ýurdumyzyň düýpli gurluşyk ulgamyna durnukly çekmegi ýola goýmak, düýpli maýa goýumlaryň ykdysady taýdan netijeliligini üpjün etmek boýunça anyk işler meýilleşdirildi. Resminama laýyklykda, maliýe serişdelerini täze desgalary gurmaga, önümçilikleri giňeltmäge, kärhanalaryň durkuny täzelemäge, olary tehniki taýdan täzeden enjamlaşdyrmaga gönükdirmek maksady bilen, maýa goýumlaryň tehnologik we sebit düzümini döwrebaplaşdyrmaga aýratyn üns berler. 

Eýeçiligiň görnüşleri boýunça serişdeleriň paýlanylmagyny gowulandyrmak esasy wezipeleriň biri bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, şu ýyl daşary ýurt maýa serişdeleri bilen bir hatarda, has ähmiýetli ulgamlarda türkmen telekeçileriniň maýa goýum serişdelerini ulanmak göz öňünde tutulýar. Şeýlelikde, maksatnamada ykdysadyýetiň esasy pudaklaryny we welaýatlary ösdürmek, şol sanda bilelikdäki iri innowasion kärhanalary hem-de eksport ugurly, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürýän önümçilikleri gurmak, azyk üpjünçiligini gowulandyrmak, ýurdumyzyň ähli sebitlerinde täze iş orunlaryny döretmek, ilatyň durmuş goraglylygyny üpjün etmek boýunça toplumlaýyn çäreleri maliýeleşdirmek göz öňünde tutulýar. 

Umuman, toplanan oňyn milli tejribä hem-de ägirt uly gazanylanlara daýanyp, ýurdumyzy 2023-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda hem-de şu ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasynda kesgitlenen möhüm wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek bilen, Türkmenistanyň ösüş we rowaçlyk ýolunda nobatdaky möhüm ädimi ätjekdigini ynamly aýtmak bolar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň durmuş-ykdysady strategiýasy Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan yglan edilen Durnukly ösüş maksatlaryna doly laýyk gelýär. Bu strategiýanyň esasy maksatlarynyň biri her bir türkmenistanlynyň bähbitlerini üpjün etmekden ybaratdyr. 

(TDH)

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň, ýurdumyzyň jemgyýetçilik wekilleriniň bilelikdäki taryhy mejlisinde möhüm çözgütler bilen birlikde «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» bellenilen wezipelere laýyklykda, derwaýys maksatlar kesgitlenildi. Gahryman Arkadagymyz eziz Watanymyzyň hemmetaraplaýyn ösdürilmegine gönükdirilen 7 sany maksadyň biri hökmünde ýurdumyzyň durmuş-ykdysady mümkinçiliklerini peýdalanmak, milli ykdysadyýetimizi senagatlaşdyrmagyň derejesini ýokarlandyrmak, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak arkaly pudaklaryň we durmuş hyzmaty ulgamynyň yzygiderli ösdürilmegini gazanmak wezipelerini belledi. Häzirki döwürde sanly ulgam we maglumatlar tehnologiýalary durmuşyň hem-de ykdysadyýetiň ähli ugurlaryna aralaşyp, olaryň ösmegine, kämilleşmegine öz oňyn täsirini ýetirýär. Ýurdumyzda «akylly» şäherleriň gurluşygynyň durmuşa geçirilmegi netijesinde sanly ugur täze ösüşlere eýe boldy.  

Döwrebap «smart siti» taslamasynda durmuş-ýaşaýyş şertleri, ekologiýa abadançylygy, aragatnaşyk we söwda hyzmatlary, sanly tehnologiýalaryň artykmaçlyklary giň orun eýeleýär. Ýakynda gurluşygynyň ikinji tapgyryna badalga berlen Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkezi bolan Arkadag şäheri ýurdumyzda «smart siti» taslamasy boýunça durmuşa geçirilen ilkinji «akylly» şäher bolar. Türkmenistanyň at gazanan arhitektory, Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň tagallalary netijesinde gurulýan täze şäherde «akylly» şäher konsepsiýasy häzirki zaman binagärliginiň ösen tejribeleri bilen utgaşdyrylýar hem-de desgalaryň gurluşygynda ekologik taýdan arassa serişdeler ulanylýar. Şäherde ýaşaýyş jaýlarynyň, edaralaryň töwereginde, köçelerde we ýollarda howpsuzlygy üpjün etmek üçin «akylly» wideogözegçilik ulgamlary, şeýle-de maglumat hem-de aragatnaşyk tehnologiýalary sanly ulgam arkaly dolandyrylar we elektrobuslar, elektromobiller hereket eder. 

Sanly ykdysadyýetiň talaplaryna laýyk gelýän hünärmenleri ýetişdirmäge gönükdirilen bilim ulgamyny kämilleşdirmek, hünäre gönükdirmek ulgamyny döwrebaplaşdyrmak, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary babatynda goşmaça bilimleri girizmek we bu ugurda täze ukyplary ýüze çykarmak milli bilim ulgamynyň möhüm wezipeleridir. Ýurdumyzyň bilim edaralarynda sanly ykdysadyýetiň anyk ugurlary boýunça okadylmagy we maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary ulgamyna degişli edaralaryň hünärmenleri bilen tejribe alşylmagy degişli hünäri bilen birlikde, maglumat tehnologiýalaryndan doly baş çykarýan ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamaga gönükdirilendir. Hormatly Prezidentimiziň geçen ýylyň 28-nji aprelinde geçiren Ministrler Kabinetiniň giňişleýin göçme mejlisinde sanly ulgam boýunça hünärmenleri taýýarlaýan merkezi döretmek barada beren tabşyryklary hem-de Gahryman Arkadagymyzyň 3-nji dekabrda bilim ulgamyna degişli ähli binalarda sanly ulgamy ornaşdyrmak, ýokary okuw mekdepleriniň mugallymlaryny hem talyplaryny welaýat merkeziniň meselelerine işjeň çekmek barada beren tabşyryklary esasynda birnäçe ýokary bilim ojagyndan, şol sanda Türkmenistanyň Oguz han adyndaky Inžener-tehnologiýalar uniwersitetinden talyplaryň bu şäheriň ýaşaýyş jaýlarynyň 12-sine «akylly öý» ulgamyny ornaşdyrmak işine çekilendigi guwandyryjy wakadyr. Täze şähere sanly ulgamy ornaşdyrmak boýunça işleriň çäginde ýurdumyzyň ýokary bilim ojaklarynyň mugallymlarynyň hem talyplarynyň gatnaşmaklarynda işlenip düzülen bilim ulgamynyň sanly çözgütlerini — mekdep, mugallym, ata-ene hem okuwçy üçin maglumatlary onlaýn usulda almaga mümkinçilik berýän mekdep ulgamyny; talyplaryň okuwa degişli maglumatlary özleşdirmeklerine mümkinçilik berýän bilim portaly; sanly kitaphana ulgamyny; onlaýn ders bäsleşiklerini we garaşsyz synaglary geçirmäge mümkinçilik berýän «Zehin» atly sanly ulgamy girizmek boýunça teklipler taýýarlanyldy. 

Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň uzak möhletleýin maksatnamasyny üstünlikli durmuşa geçirmek netijesinde ugur edinilýän öňdebaryjy işläp taýýarlamalar, ýokary tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy, giňden kompýuterleşdirmek hem-de iň gowy dünýä tejribesini, şol sanda aragatnaşyk ulgamynda oňyn tejribäni özleşdirmek wezipeleriniň miweleri Arkadag şäheri ýaly nusgalyk taslamalaryň mysalynda aýdyň görünýär. Arkadag şäherinde, täze gurulýan «akylly» şäherlerde tehnologik taýdan düýpli öwrülişigi amala aşyrmaga ukyply täze nesiller kemala geler. 

Gyzylgül EKÄÝEWA,

Türkmenistanyň Oguz han adyndaky Inžener-tehnologiýalar uniwersitetiniň mugallymy.