Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen döredilen türkmen ykdysadyýetiniň özboluşly milli modeli ylmy taýdan esaslandyrylan ykdysadyýeti diwersifikasiýalaşdyrmak, önümçilige iň öňdebaryjy tehnikalary we tehnologiýalary ornaşdyrmak, ýurtda syýasy durnuklylygy üpjün etmek, daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek, durnukly ykdysady ösüşi gazanmak ýaly ugurlara daýanýar. Ykdysadyýeti döwrebaplaşdyrmak, diwersifikasiýalaşdyrmak, bazaryň alamatlaryny we döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegini utgaşdyrmak milli Liderimiziň ykdysady strategiýasynyň möhüm ugurlary bolup durýar.

Döwrüň belentliklerini nazarlap, öňe barýan ata Watanymyzyň her bir güni bize ajaýyp pursatlary, taryhy wakalary bagyşlaýar. Il-gününiň agzybirligini, halkynyň abadanlygyny baş maksat edinýän Arkadag Prezidentimiziň baştutanlygynda «Döwlet adam üçindir!» diýen baş ýörelgäniň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde, berkarar Watanymyz gülläp ösýär, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesi barha ýokarlanýar, ykdysady taýdan kuwwatly döwlete öwrülýär.

Milli we döwlet maksatnamalarynda kesgitlenilen ilkinji nobatdaky wezipeleri amala aşyrmak önümçiligiň ýokary girdejililigini, ýurdumyzda we dünýä bazarlarynda uly islege eýe bolan önümleriň möçberlerini durnukly artdyrmaga gönükdirilendir. Muňa şu ýylyň 5-nji martynda geçirilen sanly wideoaragatnaşyk arkaly Ministrler Kabinetiniň mejlisinde beýan edilen geçen iki aýyň jemleri hem şaýatlyk edýär.

Häzirki wagtda ýurdumyzyň ykdysadyýetini has ýokary depginlerde ösdürmek maksady bilen, önümçilik kuwwatlyklaryndan netijeli peýdalanmak, sanly ulgamlary, ylmyň we tehnologiýalaryň iň soňky gazananlaryny giňden ornaşdyrmak, içerki bazar hem-de eksport üçin ýurdumyzda öndürilýän önümleriň mukdaryny artdyrmak ugrunda maksatnamalaýyn işler alnyp barylýar we muňa aýratyn uly üns berilýär. Bu babatda Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» bellenilen wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek, ýurduň innowasion ösüşinde hususy pudagyň paýyny artdyrmak, bazar gatnaşyklarynyň gerimini giňeltmek, döwletiň we hususy pudagyň hyzmatdaşlygyny işjeňleşdirmek arkaly ýurduň ykdysady kuwwatyny has-da berkitmek hem-de ykdysadyýetiň durnukly ösmegini üpjün etmek maksady bilen, Türkmenistanda 2021 — 2025-nji ýyllarda döwletiň gatnaşmagyndaky kärhanalary dolandyrmak we özgertmek boýunça Strategiýa hem-de şu Strategiýany amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň meýilnamasyny tassyklamak hakynda ýörite Karara gol çekilmegi ykdysady taýdan kuwwatly, syýasy taýdan durnukly ata Watanymyzyň kuwwatyny we bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmagyň ýolunda täze ädimler bilen milli ykdysadyýetimiziň esasy ulgamlaryny we pudaklaryny uly ösüşlere ýetirer.

Bilşimiz ýaly, Türkmenistan eksporta niýetlenen önümçiligi artdyrmagy milli ykdysadyýeti ýokary derejede ösdürmegiň baş strategiýasy hökmünde öňe sürýär. Şunda bäsdeşlige ukyply önümleri öndürmekde innowasion ugra daýanýar. Bu möhüm ugurlar boýunça dünýä bazarynda durnukly we köp islegli, ýokary hilli önümleri öndürmäge tarap uly ädimler ädilýär.

Şeýle eksportyň hatarynda nebit we gaz, dokma önümçiligi, gurluşyk, azyk önümlerini we önümçiliklerini görkezmek bolar. Ýurdumyzda kiçi we orta telekeçilige giň ýol açylmagy bilen azyk önümlerini gaýtadan işleýän kärhanalaryň uly toplumy döredildi. Döwlet kärhanalary bilen birlikde telekeçileriň önümçiliginiň dürli görnüşleri peýda bolýar we bu ugurda gysga wagtda örän uly ösüşler gazanyldy. Ýurdumyzda öndürilýän önümleriň sanawy barha artyp, ol önümler daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýar we içerki önümçilik kuwwatyny döredýär, şeýle-de ykdysady hem-de durmuş meseleleriniň çözgüdi bolup durýar.

Milli ykdysadyýetimiziň hususy pudagynyň ösdürilmegine aýratyn ähmiýet berilmeginiň netijesinde gurluşyk harytlarynyň önümçiligi ýurdumyzda netijeli ösýän ugurlaryň birine öwrüldi. Döwletimizde täze kärhanalaryň gurulmagy bilen ýokary hil ülňülerine laýyk gelýän gurluşyk serişdelerine bolan isleg doly kanagatlandyrylar. Munuň özi ýurdumyzyň gurluşyk serişdeleri bazarynyň önüm bolçulygyna we milli ykdysadyýetimiziň sazlaşykly ösmegine degerli ýardam berýär.

Häzirki wagtda ýurdumyzda milli ykdysadyýetimizi senagatlaşdyrmaga aýratyn üns berilýär. Täze kärhanalarda ýerli serişdeleriň esasynda ýurdumyz üçin zerur önümler öndürilýär. Bu önümler diňe bir içerki bazarlarda däl, eýsem daşary ýurtlarda hem giňden isleg bildirilýän önümlerdir.

Häzirki wagtda ýurdumyzda milli bähbitleri we dünýä ösüşiniň umumy meýillerini nazara alýan bazar ykdysadyýetiniň öz modelini kemala getirmek we yzygiderli kämilleşdirmek babatda ýokary netijeler gazanyldy. Ýurdumyzyň okgunly durmuş-ykdysady ösüşini maksat edinýän hormatly Prezidentimiziň öňdengörüjilikli we oýlanyşykly özgertmeler ugry şu ýylyň iki aýynda hem ýurdumyzyň ykdysady ösüşini maliýe we durmuş taýdan durnuklylygyny üpjün etdi. Şeýlelikde, halkymyzyň maddy hal-ýagdaýyny dünýäniň ýokary derejede ösen döwletleriniň derejesine çenli ýokarlandyrmagy gazanmaga ýardam etdi. Halkymyzyň bagtyýar durmuşy barada uly tagallalar edýän Arkadag Prezidentimize köp sagbolsun aýdýarys.

Gurbanmyrat MUHAMMEDOW,

Türkmenistanyň Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň Merkezi Geňeşiniň bölüm müdiri.

Türkmenistan halkara ykdysady hyzmatdaşlygyny deňhukuklylyk, özara peýdalylyk we bu işe çekilen taraplaryň bähbitlerini hasaba almak, şeýle-de ýurtlaryň we sebitleriň arasynda ynanyşmagy pugtalandyrmagyň, parahatçylygy we durnuklylygy saklamagyň möhüm guraly hökmünde garamak esasynda ösdürýär. Türkmenistan öz maliýe-ykdysady giňişliginiň açyklygyny üpjün edýär, ähli döwletler, halkara ykdysady we maliýe guramalary bilen hyzmatdaşlyk edýär, ykdysady meseleleri çözmekde dünýä bileleşiginiň tagallalaryna ýardam edýär.

Hormatly Prezidentimiz Türkmenistanyň oňyn daşary syýasat ugruna ygrarlydygyny, ählumumy abadançylygyň we rowaçlygyň maksatlaryna laýyk gelýän deňhukukly, netijeli halkara hyzmatdaşlyk üçin hemişe açykdygyny belleýär. Ýurdumyz bu daşary syýasat ugry bilen dünýä giňişliginde ynamdar, ygrarly, özara hyzmatdaşlykda netijeli hyzmatdaş, umumadamzat meselelerini çözmekde netijeli başlangyçlary öňe sürýän tarap hökmünde uly abraýa mynasyp boldy. Halkara derejesinde bähbitleriň utgaşmagyny özünde jemleýän «Ösüş arkaly parahatçylyk» taglymaty halkara hyzmatdaşlygyny hemmetaraplaýyn pugtalandyrmaga, ykdysady we ynsanperwer gatnaşyklary ösdürmäge gönükdirilen işleriň netijeli bolmagyna oňyn täsirini ýetirýär.

“Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” ýylynyň şu ajaýyp günlerinde baky Bitarap Watanymyza Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna başlyklyk etmek wezipesi ynanyldy. Ýurdumyz 1992-nji ýyldan bäri Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň agzasy bolup durýar. Guramanyň esasy resminamalarynda görkezilen maksatlar we wezipeler hormatly Prezidentimiziň alyp barýan we ýurdumyzyň durmuş–ykdysady taýdan özgerdilmegine, halkara gatnaşyklarynyň giňeldilmegine gönükdirilen döwlet syýasatyna laýyk gelýär.

Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasy 1985-nji ýylda Orta Aziýa we Ýakyn Gündogar ýurtlary tarapyndan döredilen sebitleýin döwletara ykdysady düzümdir we 1977-nji ýylyň 12-nji martynda Eýran, Pakistan we Türkiýe tarapyndan esaslandyrylan hem-de şol üç ýurduň gol çeken Izmir şertnamasynyň Tertipnamasynyň esasynda hereket edýän ösüş üçin Sebitara hyzmatdaşlyk guramasynyň hukugyny dowam etdiriji bolup durýar. Bu guramanyň işiniň esasy ugurlary Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza ýurtlaryň döwlet Baştutanlarynyň iki ýyldan bir gezek geçirilýän sammitlerinde kesgitlenýär.

Döwlet Baştutanymyzyň bu gezekki sammite gatnaşmagy we ýurdumyzyň bu gurama ýolbaşçylyk etmäge girişmegi Türkmenistanyň abraýly halkara guramalary, sebitleýin düzümler, şol sanda Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasy bilen işjeň gatnaşyklary pugtalandyrmaga ygrarlydygyny alamatlandyrdy. Hormatly Prezidentimiz öz çykyşynda bu abraýly we iri halkara guramada Türkmenistanyň başlyklyk etjek döwründe esasy ileri tutulýan ugurlar barada belläp geçdi. Ýurdumyzyň Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň çäklerinde ykdysadyýetde, söwdada, senagatda, energetikada, ulaglarda we kommunikasiýalarda, medeniýet hem-de ynsanperwer ulgamlarda hyzmatdaşlyk etmegiň mümkinçiligini giňeltmäge ýardam bermäge strategik wezipe hökmünde garaýandygy bellenilip geçildi. Şeýle-de bu ýurtlaryň arasynda söwda-ykdysady gatnaşyklary has-da işjeňleşdirmek üçin şertleri döretmegiň üstünde hyzmatdaşlar bilen anyk işleriň göz öňünde tutulýandygy bellenildi. Gahryman Arkadagymyz haryt dolanyşygynyň möçberlerini artdyrmagyň, ony diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegiň maksat edinilýändigini nygtamak bilen, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň sebitinde ykdysady ugurlary işläp başlamagy teklip etdi. Bu maksatlary amala aşyrmakda ulag we kommunikasiýa ulgamlarynyň esasy orny eýelejekdigi bellenildi.

Ýol gurmak, halkara ýol-ulag aragatnaşygyny ösdürmek hyzmatdaşlyk gatnaşyklarynyň kämilleşmegini nazarlaýar. Ýol baran ýerde söwda-ykdysady gatnaşyklar ösýär, şol gatnaşyklar halklaryň medeniýetleriniň baýlaşmagyna täsir edýär, diplomatik gurallary kämilleşdirýär, halklaryň, döwletleriň, sebitleriň gülläp ösüşine, ählumumy abadançylygy pugtalandyrmaga täsir edýär. Hormatly Prezidentimiziň dünýäni jebisleşdirýän, halklary ýakynlaşdyrýan ýollary, köprüleri gurmak baradaky başlangyçlary dünýäde giňden ykrar edilýär. Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 72-nji sessiýasynyň 74-nji mejlisinde «Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmak bilen baglylykda ulaglaryň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnamanyň gurama agza ýurtlaryň ählisi tarapyndan biragyzdan kabul edilmegi munuň bir görkezijisidir. Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen, BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan 2014-nji we 2015-nji ýyllarda ulag ulgamy boýunça möhüm kararnamalar kabul edildi.

Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň çäklerinde energetika we ulag-üstaşyr geçelgeleriniň döredilmegi beýleki üpjünçilik taslamalarynyň durmuşa geçirilmegini hem höweslendirýär. Hususan-da, tejribäniň görkezişi ýaly, gurulýan turba geçirijileriň gapdaly bilen elektrik geçiriji täze ulgamlary we beýleki kommunikasiýalary gurmak üçin hem mümkinçilik döreýär. Şu ýylyň başynda Kerki (Türkmenistan) — Şibirgan (Owganystan) ugry boýunça elektrik geçirijisiniň, Akina — Andhoý beketleriniň aralygynda 30 kilometrlik demir ýolunyň, Ymamnazar (Türkmenistan) — Akina (Owganystan) we Serhetabat (Türkmenistan) — Turgundy (Owganystan) ugurlary boýunça halkara optiki-süýümli aragatnaşyk ulgamynyň we üstaşyr geçelgeleriniň işe girizilmegi ýylyň şygary bilen sazlaşykly utgaşýan işlerdir. Netijeli hyzmatdaşlyga we ynsanperwer gymmatlyklara daýanýan şeýle halkara ähmiýetli taslamalar parahatçylykly ösüşiň esaslaryny emele getirýär. Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza döwletleriň Baştutanlarynyň indiki mejlisi şu ýylyň 28-nji noýabrynda Aşgabat şäherinde geçiriler.

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» şygaryna beslenen 2021-nji ýylyň bütin dowamynda geçirilýän dürli çäreler ählumumy parahatçylygyň, halkara ynanyşmagyň we durnukly ösüşiň berkemegine, dünýä giňişliginde dostlukly gatnaşyklaryň we netijeli hyzmatdaşlygyň ösmegine ýardam eder.

Selbi ANNAORAZOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň parasatly baştutanlygynda ykdysadyýeti döwrebaplaşdyrmaga, ýurduň kuwwatyny pugtalandyrmaga gönükdirilen giň gerimli özgertmeler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzyň halk hojalygynyň ähli pudaklarynda alnyp barylýan giň möçberli işlere, ýetilen sepgitlere, gazanylan ösüş-özgerişlere nazar aýlasaň, Watanymyzyň at-abraýynyň älem içre ýaýraýandygyna has aýdyň göz ýetirýärsiň.

Türkmenistanyň halkara we ykdysady hyzmatdaşlyk strategiýasyny durmuşa geçirmek biziň gatnaşyklarymyzyň giň geografiýasyna we düzümleýin diwersifikasiýalaşdyrylmagyna, dünýä ösüşiniň esasy ugurlaryna işjeň goşulyşmagyna esaslanýar. Türkmenistan dünýäniň ähli döwletleri bilen ikitaraplaýyn deňhukukly hem-de özara bähbitli hyzmatdaşlyk ýörelgelerini işjeň ösdürýär. Awtoulag, demir ýol we deňiz gatnawlaryny işjeňleşdirmek bilen, «Demirgazyk — Günorta», «Gündogar — Günbatar» ugurlary boýunça hyzmatdaşlyk yzygiderli ösdürilýär. Ol Ýuwaş ummanyndan Hazar deňzine we Gara deňze çenli, Ýewropanyň demirgazygyndan Hindi ummanyna çenli uly giňişligi öz içine alýar.

Ykdysadyýetiň bazar gatnaşyklaryna geçilmegi ulagyň ähmiýetini has güýçlendirdi. Ýurtlaryň, sebitleriň, welaýatlaryň, etraplaryň arasyndaky gatnaşyklar bazar ykdysadyýetiniň esasyny emele getirýär. Şol sebäpli ýurtlaryň arasynda ulag ýollaryny peýdalanmak boýunça hyzmatdaşlyk alnyp barylýar we şu esasda hemmetaraplaýyn gatnaşyklar amala aşyrylýar. Bu gatnaşyklary we döwletimiziň öz içindäki dolanyşygy alyp barmakda, önümçiligi rejeli ýerleşdirmek üçin ulag serişdeleriniň ähmiýeti uludyr. Ulag — bu ykdysady sebitleriň toplumlaýyn ösdürilmeginde, öndüriji güýçleri çäk boýunça mümkingadar endigan ýerleşdirmekde, önümçilik pudaklarynyň, kärhanalaryň arasynda ykdysady-tehnologik aragatnaşygy amala aşyrmakda taýsyz serişdedir. Dünýä ýüzünde häzirki döwürde ulag ýollarynyň köpugurlylygy, hili we tizligi esasy görkezijileriň biri bolmak bilen, halkara ykdysady gatnaşyklarda aýgytly orun eýeleýär. Dünýä tejribesine syn salsak, geografik taýdan amatly ýerleşen ýurtlarda we sebitlerde ösen ulag toplumynyň döredilmegi üstaşyr ýüklerden hem goşmaça girdeji almaga mümkinçilik berýär.

Hormatly Prezidentimiziň başlangyçlary esasynda ýurdumyzda ýükleri üstaşyr daşamagyň özüneçekijiligini, bäsdeşlige ukyplylygyny we netijeliligini üpjün edýän, bitewi, köpugurly we daşary ýurtlar bilen goşulyşan ulag giňişligini emele getirmäge uly üns berilýär. Türkmenistan geografik taýdan amatly ýerde, ýagny Ýewraziýa ýollarynyň çatrygynda ýerleşýär. Türkmenistanyň şu geografik ýagdaýy nazara alnyp, ýurduň geoykdysady ýagdaýyny düýpli berkitmek maksady bilen uly möçberli, halkara ähmiýetli demirýol we awtomobil ýollary, gaz geçirijiler gurulýar. Aziýa yklymynda ýerleşýän döwletleriň Türkmenistanyň üsti bilen Pars aýlagyna, Türkiýä, Ýewropa ýurtlaryna çykmak mümkinçiligi bar. Soňky ýyllarda gurlan we gurulýan demirýol, awtomobil we howa ýollary ýurdumyzyň üstaşyr geçelge hökmündäki ähmiýetiniň artýandygyny we ykdysady görkezijileriň ýokarlanýandygyny aýdyň görkezýär.

Türkmenistanyň geosyýasy ugry hyzmatdaşlygyň durmuşyna oňyn täsir edýär. Milli ykdysadyýetimiz dünýä ykdysady giňişliginiň iň bir ygtybarly, berk binýatly düzüm bölegine öwrülýär. Ýakyn goňşularymyz bilen hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegi Merkezi Aziýa sebitinde parahatçylygy we howpsuzlygy pugtalandyrmakda hem möhüm şert bolup durýar. Türkmenistanyň sebitleýin strategiýasynyň maksady Merkezi Aziýada giň möçberli halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek hem-de ösüşiň derwaýys meselelerini çözmek üçin sebitde amatly geosyýasy we geoykdysady ýagdaýy döretmäge doly ýardam bermekden ybaratdyr.

Goý, ata Watanymyzy ösüşleriň belent sepgitlerine alyp barýan Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun!

Nurmämmet ALTYÝEW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Bu gün bazarlarymyzda we söwda merkezlerimizde alyjylara hödürlenilýän azyk önümleriniň, halkymyzyň gündelik durmuşynda peýdalanylýan hojalyk harytlarynyň we dürli görnüşli dokmaçylyk önümleriniň aglaba böleginiň milli öndürijiler tarapyndan öndürilendigini göreniňde, ata Watanymyzyň ykdysadyýetiniň depginli ösüşine buýsanjyň artýar. Bu ösüşler hormatly Prezidentimiziň çuňňur oýlanyşykly ykdysady strategiýasynyň üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň miwesidir.

Şu ýyl ähli ulgamlardaky uly üstünlikler bilen eziz Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň 30 ýyllyk şanly senesini garşylaýarys. Üç onýyllygy öz içine alýan döwürde ýurdumyzyň ykdysady ösüşine nazar aýlasaň, baryp asyryň başynda hem bazarlardyr söwda merkezlerde milli öndürijilerimiz tarapyndan hödürlenilýän harytlaryň görnüşleriniň sanynyň barmak basyp sanap boljak möçberde bolandygyny görmek bolýar. Hormatly Prezidentimiziň ýurt başyna geçmegi bilen Diýarymyzda hususy işewürlige giň mümkinçilikler döredildi we milli senagatymyz depginli ösüş ýoluna düşdi. Bu gün hojalyk üçin zerur harytlary almak üçin islendik söwda merkezine ýa-da dükana barsaň, öz ýurdumyzda öndürilen harytlaryň bolçulygy gözüňi dokundyrýar. Şolaryň agramly bölegi bolsa hususy ulgamyň wekilleri tarapyndan öndürilen harytlardan ybarat.

Hususy işewürligiň wekilleri döwlet Baştutanymyzyň goldaw bermeginde bazaryň we tehnologiýalaryň täze ugurlaryny üstünlikli özleşdirmegi dowam etdirýärler. Munuň özi obasenagat toplumynyň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga, ilaty dürli görnüşli ekologiýa taýdan arassa, ýokumly azyk önümleri bilen üpjün edip, azyk bolçulygyny döretmäge mümkinçilik berýär.

Bagtyýar zamanamyzda türkmen telekeçileriniň öndürýän önümleriniň görnüşleri we möçberleri günsaýyn artýar. Hormatly Prezidentimiz tarapyndan «Ýurdumyzyň altyn gaznasy» diýlip atlandyrylan hususy işewürler daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan we dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyply önümleri öndürmek ugrunda oňyn netijeleri gazanýarlar. Bu gün milli haryt nyşanlarymyzyň meşhurlygy barha artyp, ýurdumyzyň hususy kärhanalarynyň öndürýän önümleri içeri we daşary bazaryň arzyly harytlaryna öwrülýär. Ýurdumyzda diňe azyk harytlaryny hödürleýän öndürijileriň sany hem onlarçadan geçip, olaryň öndürýän önümleriniň görnüşleri ýüzlerçedir. Şolaryň hatarynda «Akdaş miwe içgileri», «Berk Akar», «Arçalyk», «Ýüpekçi» hususy kärhanalarynyň öndürýän içgilerini we arassa agyz suwuny, gök-bakja we miwe şirelerini, «Parahat» hususy kärhanasynyň «Joş», «Eçil» nyşanly miwe şirelerini, miwelerden we gök-bakja önümlerinden taýýarlanylan çagalar üçin püreleri, uzak wagt saklanmaga niýetlenilen süýt önümlerini, «Aýaz baba», «Elin» hususy kärhanalarynyň, «Sahabatly» hojalyk jemgyýetiniň, «Şawat» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň ilata hödürleýän süýt önümlerini, «Täze Aý», «Hasar», «Misgär» hususy kärhanalarynyň, «Duýgy» hojalyk jemgyýetiniň süýji-köke, konditer we çörek önümleriniň dürli görnüşlerini, guşçulyk hojalyklarynyň ýumurtga we et önümlerini, ýurdumyzyň onlarça kärhanalarynyň et-süýt we beýleki azyk harytlaryny görkezmek bolar.

Döwlet tarapyndan Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalaryna uzak möhletleýin kärendä berlen ekin meýdanlarynda, ýyl-ýyldan sany artýan ýyladyşhana hojalyklarynda ýetişdirilýän ekologiýa taýdan arassa, ter we datly gök-bakja ekinlerdir miweler hem ýurdumyzda azyk bolçulygynyň üpjün edilmeginde aýratyn orna eýedir. Häzirki wagtda oba hojalyk işewürliginiň gök önümçilik, bagbançylyk we gülçülik ýaly ugurlary hem ýokary depginlerde ösdürilýär. Bu ugurda «Nurly meýdan» daýhan hojalygy, «Ajaýyp ussat halal önümleri», «Ter önüm» hojalyk jemgyýetleri, «Altyn tug», «Has», «ATG agro» hususy kärhanalary oňyn netijeleri gazanýar.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe kiçi we orta telekeçilige döwlet tarapyndan goldaw bermek üçin täze hukuk esaslary döredildi. «Kiçi we orta telekeçiligi goldamak hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. 2018-nji ýylda «Türkmenistanyň kiçi we orta telekeçiligi goldamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet Maksatnamasy» kabul edilip, ol häzirki wagtda üstünlikli durmuşa geçirilýär. Hormatly Prezidentimiziň welaýatlarymyza bolan iş saparlarynda kärendeçi daýhanlar, döwlet kärhanalarynyň işgärleri bilen duşuşanda oba hojalyk ekinlerini ösdürip ýetişdirýän telekeçileriň işleri bilen hem ýakyndan gyzyklanmagy hususy işewürlik barada edilýän ýokary üns-aladanyň nyşanydyr.

Bagtyýar zamanamyzda türkmen telekeçileriniň önümleri daşary ýurtlaryň harytlaryndan birjik-de kem galmaýar we daşary ýurtlarda hem hyrydarly önümleriň hataryna girýär. Ýurdumyzyň kärhanalarynyň öndürýän azyk önümlerine berlen ISO we HACCP halkara güwänamalary olaryň ýokary hil derejesiniň görkezijisi bolup durýar. Häzirki wagtda bu önümler diňe bir ýurdumyzda däl-de, onuň çäginden daşarda hem uly islege eýedir. Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň Hytaý Halk Respublikasyndaky, Birleşen Arap Emirliklerindäki, Awstriýa Respublikasyndaky söwda wekilhanalarynyň alyp barýan işleri türkmen telekeçileriniň eksport mümkinçiliklerini durmuşa geçirmäge, öňdebaryjy dünýä tejribesiniň hem-de daşary ýurt maýa goýumlarynyň işjeň çekilmegine, halkara işewürlik gatnaşyklarynyň çäkleriniň giňeldilmegine gönükdirilendir. Mundan başga-da, türkmen telekeçileriniň söwda öýleri Gyrgyz Respublikasy, Gruziýa we Owganystan Yslam Respublikasy ýaly ýurtlarda hereket edýär.

Bu gün ýurdumyzda ilatyň gündelik sarp edýän önümleriniň esasy böleginiň ýerli öndürijiler tarapyndan öndürilmegi milli ykdysadyýetiň ösüşinde örän uly orna eýedir. Bu ýagdaý içerki pul dolanyşygynyň ýokarlanmagyna, altyn puluň daşary bazara çykarylmagynyň öňüni almaga mümkinçilik berýär. Tygşytlanylan walýuta serişdeleriniň hasabyna milli senagata innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy we öňdebaryjy dünýä tejribesiniň özleşdirilmegi, täze önümçilik kärhanalarynyň, täze iş orunlarynyň döredilmegi ýurtda öndürilýän önümleriň hil taýdan ýokarlanyp, möçber taýdan köpelmegine, eksport mümkinçilikleriniň artmagyna itergi berýär. Bu bolsa ykdysadyýetiň durnukly ösüp, milli girdejiniň ýokarlanmagyna, ilatyň iş bilen üpjünçiliginiň hem-de ýaşaýyş derejesiniň, şeýle hem ýurduň halkara abraýynyň ýokarlanmagyna getirýär.

Taryhy tejribäniň görkezişi ýaly, häzirki döwürde ýokary hilli önümleri we ösen işewürlik derejesi bilen bütin dünýäde tanalýan döwletler hem ykdysady üstünliklerini, ilkinji nobatda, milli öndürijileri goldamak syýasaty bilen gazanandyr. Özbaşdak ösüş ýoluna düşmeginiň 30 ýyllyk senesiniň bellenilýän ýylyny «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» şygary astynda garşy alýan ýurdumyzyň ykdysady syýasatynda milli öndürijiler üçin ähli zerur şertler döredilip, içerki bazaryň isleglerini ýerli önümler bilen doly kanagatlandyrmak hem-de eksport mümkinçiliklerini artdyrmak esasy wezipeleriň hatarynda durýar. Bu wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi milli ykdysadyýetimiziň geljekki ösüşleriniň binýadyny berkidip, halkymyzyň ýaşaýyş derejesiniň mundan beýläk-de ýokarlanmagyna ýardam eder.

Ahmet GELDIÝEW,

«Watan».

Milli ykdysadyýetiň döwlete dahylsyz bölegini ösdürmegiň wajyp ugry döwlet eýeçiligindäki kärhanalary hususylaşdyrmakdyr. Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalary bilen alnyp barlan işleriň netijesinde, häzirki wagta çenli Türkmenistan boýunça 2010-njy ýyldan 2021-nji ýyla çenli (2021-nji ýylyň 2 aýyny goşmak bilen) döwlet eýeçiligindäki hususylaşdyrylan kärhanalaryň (desgalaryň) sany 557-ä, maýa goýum bäsleşiginde, gazna biržasynda, kärendeçisine we salgyly satylan kärhanalaryň (desgalaryň) sany 155-e, bäsleşikli söwdada (auksion) satylan kärhanalaryň (desgalaryň) sany 402-ä ýetdi.

Türkmenistanda hususyýetçilik giň gerimde, toplumlaýyn esasda ösdürilýär. Telekeçileriň bähbitlerini goraýan kanunlar kabul edilýär, bu ugry saýlap alan raýatlara ýeňillikli bank karzlary yzygiderli berilýär. Dürli maksatly desgalaryň gurulmagy, oba hojalyk ekinlerini ösdürip ýetişdirmek üçin uzak möhletleýin ýer bölekleri bölünip berilýär. Türkmen telekeçileriniň dünýä bazarlaryna çykmagy, halkara bazar giňişliginde mynasyp orun eýelemegi üçin hem ähli şertler döredilýär. Bu ugurda «Türkmenistanda orta we kiçi telekeçiligi goldamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy» kabul edildi. Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň Kiçi we orta telekeçiligi goldamak gaznasy hem döredildi. Ýuridik şahs hökmünde döredilen bu gazna öz paýnamalaryny Aşgabat gazna biržasynda satmaga-da hukuk berildi. Bularyň ählisi ýurdumyzyň senagatçylary we telekeçileri üçin giň mümkinçilikleri açdy. Indi telekeçilerimiziň önümleri diňe bir özümizde däl, eýsem, dünýäniň dürli ýurtlarynyň bazarlarynda «Türkmenistanda öndürildi» diýen ýazgy bilen meşhurlyk gazanýar. Ýurdumyzyň eksport mümkinçiliklerini artdyrmak, öňdebaryjy dünýä tejribesini çekmek, işjeň işewür hyzmatdaşlygy ýola goýmak maksady bilen, daşary ýurtlarda türkmen telekeçileriniň wekilhanalary, söwda we modalar öýleri açyldy.

Ýurdumyzda hereket edýän «Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy hakynda» Kanunda, Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmenistanda döwlet eýeçiligindäki kärhanalary we desgalary hususylaşdyrmagyň 2013 — 2016-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny tassyklamak hakynda» Kararynda, döwlet eýeçiligindäki kärhanalary we desgalary hususylaşdyrmak boýunça beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda ozal dünýä tejribesinde hususylaşdyrmakda ulanylan peýdaly hem netijeli ýörelgeler giňden özleşdirildi. Şonuň bilen bir hatarda, ykdysady ösüşleri bökdäp bilýän islendik ýagdaýlardan daşda durmak zerurlygy binýatlaýyn ýörelge hökmünde bellenildi. Kabul edilen maksatnamanyň çäklerinde hereket edýän hususylaşdyrmagyň usulyýeti kämilleşdirilip, bazar gatnaşyklarynda gymmatly kagyzlaryň bazaryny, bilelikdäki paýly kärhanalaryň ornuny ýokarlandyrmak üçin maýa goýum taslamasyny-da bäsleşikli söwda ugurlaryna üýtgeşmeler girizip alyp barmak ýörelgeleri dowam edýär. Şeýle toplumlaýyn işleriň netijesinde, ýurdumyzyň oba hojalygynda, gaýtadan işleýän senagatynda, gurluşykda, söwda we ilata tagam taýýarlamakda ýüzlerçe kärhanalary we desgalary hususylaşdyrmak maksatnamalaýyn esasda alnyp baryldy. Netijede, onlarça maldarçylyk we guşçulyk fermalary, senagat we azyk önümlerini öndürýän kärhanalar, naharhanalar, ýüzlerçe dükanlar we gaýry emläkler hususylaşdyryldy.

Ykdysady işleriň görnüşleri boýunça emläkleri hususylaşdyrmakdan býujete gelip gowşan serişdeleriň düzümi şeýle: girdejileriň 29 göterimi ulag işlerinden we ýükleri saklamakdan, 26,5 göterimi işläp bejerýän önümçiliklerden, 20 göterimi lomaý we bölek söwdadan, 7 göterimi gozgalmaýan emläk bilen bagly amallardan, 5 göterimi oba we tokaý hojalyklarynyň, balyk tutmagyň emläklerini we 5 göterimi gurluşyk pudagynyň emläklerini hususylaşdyrmakdan, galan 7,5 göterimi beýleki iş görnüşleriniň emläklerini ýerlemekden gazanyldy.

Sebitler boýunça emlägi döwletiň garamagyndan aýyrmakdan we hususylaşdyrmakdan býujete gelen serişdeler barada gazanylan netijeler şu ýagdaýda emele geldi: 32 göterimi Aşgabat şäheriniň, 8 göterimi Ahal welaýatynyň, 11 göterimi Balkan welaýatynyň, 10 göterimi Daşoguz welaýatynyň, 22 göterimi Lebap welaýatynyň we 17 göterimi Mary welaýatynyň paýyna düşdi. Bu işleriň netijesinde, ýurdumyzyň paýtagtynda, welaýat we etrap merkezlerinde, oba ýerlerinde öňdebaryjy tehniki-tehnologik nusgalara laýyk enjamlaşdyrylan döwrebap zawod-fabrikler, önümçilik sehleri, oba hojalyk önümlerini gaýtadan işleýän, durmuş-medeni desgalar, söwda we dürli ugurly hyzmatlary ýerine ýetirýän kärhanalaryň ýüzlerçesi peýda boldy. Oba ýerlerinde iri möçberli maldarçylyk we guşçulyk toplumlary döredildi. Olaryň aglabasynda çykarylýan önümler özüniň ýokary hili bilen diňe bir daşary ýurtlardan getirilýän haryt nusgalaryna doly bäs gelmek bilen çäklenmän, eýsem, daşary bazarlarda-da bäsdeşlige ukyplylygy bilen tapawutlanýar. Milli haryt öndürijileriň işjeňliginiň günsaýyn ýokarlanmagy ýurdumyzda amala aşyrylýan «Türkmenistanda öndürilýän önümleriň daşary ýurtlara iberilýän möçberini artdyrmak boýunça Döwlet maksatnamasynda» we «Türkmenistanda daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmek boýunça Döwlet maksatnamasynda» bellenen möhüm wezipeleriň üstünlikli amala aşyrylmagyna saldamly goşant bolýar.

Häzirki döwürde döwlet eýeçiligindäki emläkleri hususylaşdyrmak boýunça işleriň depginini has-da güýçlendirmek, bäsleşikli söwdalaryň hilini ýokarlandyrmak, ahyrky netijede, milli ykdysadyýetiň durnukly ösüşini üpjün etmek maksady bilen, kabul edilýän kadalaşdyryjy hukuk resminamalaryny has-da kämilleşdirmek işleri yzygiderli alnyp barylýar. Şunda baş maksat ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny pugtalandyrmak, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli gowulandyrmak, il agzybirligini, jemgyýetimiziň jebisligini pugtalandyrmak bolup durýar.

Tirkeşmyrat KÜRRÄÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň baş hünärmeni.

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda geçirilýän düýpli özgertmeleriň netijesinde ýurdumyzyň ykdysady-durmuş ösüşleri netijeli häsiýete eýe bolýar. Milli Liderimiziň başda durmagynda durmuşa geçirilýän işleriň ählisi ilatymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň ýokary derejelere ýetmegine ähli amatlyklary döredýär.

Ýurdumyzyň ykdysadyýetinde ösüşleriň gazanylmagynda döwlet Maksatnamalarynyň döwrebap, kämil bolmagynyň ähmiýeti uludyr. Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen kabul edilen «Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň 2011—2030-njy ýyllar üçin Milli maksatnamasyna» we «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011—2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna» esaslanyp, ýurdumyzyň ähli pudaklarynda, şeýle hem bank ulgamynda düýpli öňegidişlikler gazanylýar.

Milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklary bilen bir hatarda, ýurdumyzyň bank ulgamynda hem sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagy we ösdürilmegi «Türkmenistanda 2019—2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda amala aşyrylýar. Bank ulgamy milli ykdysadyýetimizi maýa goýum serişdeleri bilen üpjün etmekde uly ähmiýete eýe bolup, bu ulgamyň sanlylaşdyrylmagy işewürlik mümkinçiliklerini artdyrmaga, bank hyzmatlarynyň hilini ýokarlandyrmaga, nagt däl hasaplaşyklar ulgamyny ösdürmäge, hyzmatlaryň döwrebap görnüşlerini hödürlemäge, harajatlary we wagty tygşytlamaga ýardam berýär.

Häzirki wagtda ýurdumyzda bank kartlary bilen töleg terminallary arkaly geçirilýän hasaplaşyklaryň gerimini giňeltmek hem-de halkara tejribesiniň öňdebaryjy tehnologiýalaryna esaslanýan nagt däl hasaplaşyklary has-da ýaýbaňlandyrmak boýunça giň gerimli işler amala aşyrylýar. Olaryň arasynda milli kartly töleg ulgamy boýunça elektron tölegleri geçirmegi ýola goýmak aýratyn orun eýeleýär. Bu bolsa öz gezeginde nagt däl hasaplaşyklary ösdürmäge, milli ykdysadyýetimizde pul serişdeleriniň dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmaga amatly şertleri döredýär.

Türkmenistanyň «Türkmenistan» döwlet täjirçilik banky tarapyndan ýurdumyzyň raýatlaryna hödürlenilýän «Altyn asyr», «Maşgala» bank karty, «Goýum bank karty», «Owerdraft karty» nagt däl görnüşinde hasaplaşyklary geçirmegiň döwrebap töleg guraly hökmünde raýatlarymyz tarapyndan uly isleg bilen peýdalanylýar. Bank kartlarynyň ulanylmagy, zähmet haklarynyň onuň üsti bilen tölenilmegine, ygtybarly pul geçirimleriniň gysga wagtda nagt däl görnüşinde amala aşyrylmagyna, karz almak we goýum goýmak işleriniň kämilleşdirilmegine mümkinçilik berýär.

Ýurdumyzda hereket edýän plastik kartlary bilen töleg terminallary arkaly nagt däl görnüşinde töleg geçirmek hyzmaty ýola goýuldy we söwda nokatlarynda, ýangyç guýujy beketlerinde, uçar we demir ýol üçin petekleriň satylýan ýerlerinde, poçta bölümlerinde, dermanhanalarda hem-de beýleki nokatlarda bank kartlary bilen ýygymsyz tölegleri geçirip bolýar. Nagt däl tölegler baradaky ähli maglumatlar bolsa töleg geçirijiniň ykjam telefonyna SMS habary arkaly gelip gowuşýar. Netijede, ýurdumyzyň bank kartlarynyň, ornaşdyrylýan terminallaryň sany hem-de bank kartlary bilen amala aşyrylýan nagt däl hasaplaşyklaryň möçberi ýylsaýyn artýar.

Ulgamymyz tarapyndan 2020-nji ýylyň ýanwar aýyndan başlap bankyň müşderileriniň ählisiniň «Altyn asyr» bank kartlaryna «Cash back» bank hyzmaty birikdirildi. «Cash back» bank hyzmaty — bu bank kartlary arkaly harytlar we hyzmatlar nagt däl görnüşinde satyn alnanda müşderileriň «Altyn asyr» bank kartlarynyň hasabyna tölenilýän pul sylagy bolup durýar. Müşderilerimiz ýurdumyzyň söwda nokatlarynda harytlar we hyzmatlar üçin nagt däl görnüşinde töleg terminallary arkaly hasaplaşyklary geçirenlerinde, ähli amallaryň belli bir bölegi «Altyn asyr» bank kartlaryna pul sylagy hökmünde yzyna gaýtarylýar. Pul sylagy her aýyň soňundan gelýän aýyň 5-ne çenli müşderilerimiziň bank kartlaryna geçirilýär. Türkmenistanyň «Türkmenistan» döwlet täjirçilik banky tarapyndan «Cash back» bank hyzmatynyň amatlylygyny has-da artdymak maksady bilen, 2020-nji ýylyň dowamynda Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň we Türkmenistanyň Döwlet baýdagynyň güni mynasybetli, 2020-nji ýylyň maý aýynyň dowamynda ýurdumyzyň ýangyç guýujy beketlerinde ýangyç üçin nagt däl görnüşinde töleg terminallary arkaly hasaplaşyklary geçirenlerinde «Altyn asyr» bank kartlaryna berilýän pul sylagynyň «Cash back» möçberi 0,5 göterimden 2 göterime çenli, hemişelik Bitaraplygymyzyň şanly 25 ýyllygy mynasybetli, ýurdumyzyň egin-eşik hem-de aýakgap önümlerini satýan dükanlarda Türkmenistanyň bank ulgamy tarapyndan gurnalan töleg terminallar arkaly nagt däl hasaplaşyklar geçirilende, degişli bank kart hasaplaryna berilýän pul sylagynyň («Cash back») möçberi 3 göterim derejesinde ýokarlandyryldy.

2020-nji ýylyň maý aýynda Türkmenistanyň «Türkmenistan» döwlet täjirçilik banky «Altyn asyr» bank kartlaryny saklaýjy müşderiler üçin «Owerdraft» bank hyzmatyny hödürledi. «Owerdraft» bank hyzmaty — bu bank kartynyň galyndysy azalyp töleg geçirmek üçin pul serişdesiniň ýetmedik ýagdaýynda, müşderä bank tarapyndan berilýän gysga möhletleýin karz serişdesi bolup durýar. Adaty karzlardan tapawutlylykda, «Owerdraft» karzy dikeldilýän bolup durýar, ýagny müşderi bir gezek banka bu hyzmaty açmak üçin arza berensoň, 2 ýylyň dowamynda bu karzdan zerurlygyna görä peýdalanyp bilýär.

Mundan başga-da «Internet bank» hem-de «Mobil bank» ulgamlarynyň üsti bilen ykjam aragatnaşyk hyzmatlar üçin, karz we onuň göterimlerini tölemek, howa hem-de demir ýol gatnawlary üçin, şäherara awtobus gatnawlary üçin elektron peteklerini almak, karzy we onuň göterimlerini tölemek, karz hasabynyň hereketini görmek hyzmatlarymyz hödürlenilýär.

Şahsy taraplaryň karz almak üçin ýüz tutmalary we resminamalary «Online» tertipde bankyň resmi web-saýtynyň üsti bilen amala aşyrmak ýaly hyzmatlar hödürlenip başlandy.

Bankyň müşderileri bolan döwlet we hususy taraplar «Internet bank» ulgamynyň üsti bilen edaradan çykan öz bank hasaplaryny ýöredip bilmekleri üçin hyzmatlar taýýar edildi. «Internet bank» arkaly müşderi-bank özara gatnaşygy has işjeň bolup, bank hyzmatlaryny öndüriji bilen ulanyjynyň arasyndaky aralyk bellibir derejede gysgalyp, hyzmat edilmeginiň san we hil babatynda ösmegine ýardam eder.

Nagt däl hasaplaşyklar ykdysadyýetde pul dolanyşygynyň öz wagtynda, doly we dogry aýlanmagyny, haryt-pul gatnaşyklarynyň kämil bolmagyny üpjün edýär. Sanly ykdysadyýet arkaly geçirilýän nagt däl hasaplaşyklar pul dolanyşygyndan kagyz pullary çykarmak, saklamak, nagt hasaplaşyklarda ýüze çykýan uly möçberdäki beýleki goşmaça çykdajylaryň azalmagyna, netijede müşderi bilen özara hereket etmek üçin sarp edilýän wagtyň we pul serişdeleriniň tygşytlanmagyna ýardam berýär.

Türkmenistanyň «Türkmenistan» döwlet täjirçilik banky «Goýum bank karty» atly bank hyzmatyny hem hödürleýär. Goýum bank karty «Altyn asyr» plastik kart töleg ulgamynyň ähli amatlyklary bilen goýum bank kart hasabyndaky pul serişdelerine ýyllyk 7 göterim derejesinde göterim hasaplanýar.

Bankymyz ýurdumyzyň raýatlaryna özleriniň süýşürintgilerini ýerleşdirmeklerini höweslendirmek maksady bilen, «Bagtyýar lukman», «Rowaç goýumy», «Bagtyýar nesil» ýaly amatly goýumlaryny hem hödürleýär.

Türkmenistanyň «Türkmenistan» döwlet täjirçilik banky hormatly Prezidentimiz tarapyndan ýurdumyzda alnyp barylýan kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak baradaky syýasatyndan gelip çykýan wezipeleri durmuşa geçirmek maksady bilen, kärhanalara, hususy telekeçilere, daýhan hojalyklaryna we kärendeçi — oba hojalyk önümlerini öndürijilere maýa goýum taslamalary üçin möhleti 10 ýyla çenli, dolanyşyk serişdelerini almak üçin möhleti 1 ýyla çenli ýeňillikli karzlary hödürleýär.

Ýeňillikli karzlar önüm öndürijilere bar bolan önümçilikleri gurnamak, giňeltmek, durkuny täzelemek we tehniki taýdan gaýtadan enjamlaşdyrmak, şol sanda kiçi önümçilik üçin enjamlary, kiçi göwrümli tehnikalary, çig mallary, ýarym çig mallary satyn almak, gurluşyk materiallary senagatyny ösdürmek, ilata durmuş taýdan hyzmat etmegi ösdürmek, azyk senagatyny ösdürmek maksatly maýa goýum taslamalaryny maliýeleşdirmek üçin ýyllyk 5 göterim bilen berilýär.

Oba hojalyk önümlerini öndürijilere karz bermek oba hojalyk tehnikalaryny, gurallaryny we abzallaryny hem-de suwy tygşytlaýjy tehnikalary enjamlary, suwaryşda ulanylýan geçirijileri satyn almak üçin ýyllyk 1 göterim bilen olaryň ulanyş möhletinden ugur alyp, 10 ýyla çenli möhletli berilýär. Maldarçylygy we guşçulygy ösdürmek, ýyladyşhanalary gurnamak, oba hojalyk önümlerini, gök, miwe we bakja önümlerini öndürmek, olary saklamak we gaýtadan işlemek, oba hojalyk işlerini ýerine ýetirmek bilen bagly maýa goýum taslamalaryny maliýeleşdirmek üçin ýyllyk 5 göterim bilen 10 ýyla çenli möhlet bilen berilýär.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzyň gülläp ösmegi üçin belent maksatly işleri durmuşa geçirýän hormatly Prezidentimize tükeniksiz alkyş aýdýarys. Goý, Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli, umumadamzat ähmiýetli alyp barýan işleri hemişe rowaçlyklara beslensin!

Ogulbahar ATABAÝEWA,

Türkmenistanyň «Türkmenistan» döwlet täjirçilik bankynyň «Ahal» şahamçasynyň esasy hünärmeni.

Berkarar Diýarymyzda Gahryman Arkadagymyzyň parasatly baştutanlygynda halk hojalygynyň ähli ulgamlarynda köpugurly özgertmeleriň üstünlikli durmuşa ornaşdyrylmagynyň netijesinde belent sepgitlere ýetilip, uly ösüşler gazanylýar. Beýleki ugurlar bilen bir hatarda, ýurdumyzyň nebitgaz pudagynda hem sanlyja ýylyň içinde ägirt uly işler üstünlikli amala aşyryldy. Taryh üçin örän gysga döwürde senagat kuwwatlyklarynyň, önümçiligiň ýokarlandyrylmagynyň netijesinde ykdysady ösüşiň ýokary görkezijileri gazanylyp, ýurdumyzda ýaşaýyş-durmuş üpjünçilik binýady hem has pugtalandyryldy.

Bitirilýän beýik işleriň hatarynda Gyýanlydaky polietilen we polipropilen öndürýän hem-de Ahal welaýatynyň çäginde ýerleşýän Owadandepedäki gazdan ýokary hilli benzin öndürýän senagat düzümlerini mysal getirmek bolar. Bu senagat düzümleri önüm bolçulygynyň gazanylmagyny üpjün etmek bilen, halkara hyzmatdaşlygynyň ösdürilmegine hem oňyn täsirini ýetirdi. Hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda şu ýylyň 15-nji ýanwarynda Çärjew etrabynyň «Malaý» gaz känindäki täze gaz gysyjy desganyň açylmagy hem bu ugurdaky işleriň öňe ilerlemeginde möhüm ähmiýete eýedir. Garagum sährasynyň Lebap welaýatyna degişli çäginde ýerleşýän «Malaý» ýatagyndan indi köp ýyllardan, ýagny 1986-njy ýyldan bäri tebigy gaz çykarylyp gelinýär. Bu toplum ýurdumyzyň diňe bir gündogar welaýatynyň ilatly ýerlerini, şeýle hem dürli maksatly desgalary «mawy ýangyç» bilen üpjün etmän, eýsem, asyrymyzyň iri taslamasy bolan Türkmenistan — Özbegistan — Gazagystan — Hytaý transmilli gaz geçirijisine hem harytlyk önüm berýär. Bu halkara energiýa magistraly bilen «Malaý» känini uzynlygy 188 kilometr bolan Malaý — Bagtyýarlyk gaz geçirijisi birleşdirýär. Iri halkara gaz geçirijileriniň gurluşygynyň ýokary depginlerde alnyp barylmagy, tebigy gazy gaýtadan işleýän täze iri önümçilik kärhanalarynyň döredilmegi, gazhimiýa senagatynyň ösdürilmegi bu ugurda uly üstünlikleriň gazanylmagyny, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň ýokarlandyrylmagyny şertlendirýär.

Goý, berkarar Diýarymyzy ykdysady taýdan kuwwatly döwlete öwürýän hormatly Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun!

Nurmyrat BAÝRAMOW,

Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň mugallymy.

Döwlet Baştutanymyzyň taýsyz tagallasy bilen Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň işiniň barha ilerlemegi ýurdumyzda bazar gatnaşyklarynyň depginli ösdürilmegine, öňdebaryjy tejribeleriň, ýokary tehnologiýalaryň önümçilige yzygiderli ornaşdyrylmagy bilen, içerki we daşarky bazarlarda bäsdeşlige ukyply önümleri öndürmäge ýöriteleşdirilen pudaklaryň işini üstünlikli ýola goýmaga düýpli itergi berýär. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň ruhuna mynasyp işleri bitirýän kärhanalaryň birem Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy bolan «Batly gadam» hususy kärhanasydyr.

Balkanabat şäherinde ýerleşýän «Batly gadam» dünýä hil ülňülerine gabat gelýän häzirki zaman hususy kärhanasyna öwrüldi. Ýurdumyzda iri hususy kärhanalaryň hatarynda tanalýan «Batly gadamda» häzirki wagtda ýüplük, boýag we jorap bölümleri hereket edýär. Önümçilik bölümlerindäki pagta süýüminden ýüplük egriji, taýýar ýüplükleri boýamaga niýetlenen hem-de jorap örüji enjamlar Ýewropa döwletleriniň önümleridir.

Kärhanamyzda öndürilýän önümler ýokary hil görkezijileri esasynda, ekologiýa taýdan arassa çig mal binýadynda taýýarlanylyp, olar halkara bazarlarynda hem bäsdeşlige ukyplydyr.

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda ýurdumyzyň baş baýramyna — Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk toýuna özümiziň zähmet sowgadymyz bilen barmagy maksat edinýäris. Gazanýan zähmet üstünliklerimizde zenanlar saldamly goşantlaryny goşýarlar.

Goý, ata Watanymyzyň ykdysady kuwwatynyň artmagy, zenanlaryň öndürijilikli zähmet çekmekleri, eşretli durmuşda ýaşamaklary üçin giň mümkinçilikleri döredýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, belent başy aman bolsun!

Nurgözel GURBANOWA,

«Batly gadam» hususy kärhanasynyň jorap örüji we tikin sehiniň müdiri, zenanlar guramasynyň işjeň agzasy.

Abraýly halkara we sebit guramalary bilen giň hem-de köpugurly gatnaşyklar Türkmenistanyň parahatçylyk söýüjilik, oňyn bitaraplyk we gyzyklanma bildirilýän daşary ýurtly hyzmatdaşlaryň ählisi bilen netijeli hyzmatdaşlyk ýörelgelerine esaslanýan daşary syýasy strategiýasynyň möhüm ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi. Ýurdumyz häzirki döwrüň wajyp meseleleriniň sazlaşykly çözgütlerini işläp taýýarlamakda işjeň orny eýeläp, parahatçylygy we howpsuzlygy üpjün etmek, netijeli ykdysady hem-de ynsanperwer gatnaşyklary ösdürmek işinde bu düzümleriň kuwwatyndan netijeli peýdalanmak boýunça yzygiderli başlangyçlary öňe sürýär. Munuň özi bolsa, umumy abadançylygyň maksatlaryna laýyk gelýär.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň diňe bir sebitde däl, eýsem, tutuş dünýäde ykdysady gatnaşyklary ösdürmäge gönükdirilen oňyn başlangyçlary halkara bileleşiginiň uly goldawyna mynasyp bolýar. Öňňin milli Liderimiz Türkiýe Respublikasynyň Prezidenti Rejep Taýyp Ärdoganyň çakylygy boýunça Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň (EKO) göni wideoaragatnaşyk arkaly geçirilen XIV sammitiniň işine gatnaşdy.

Dünýäde emele gelen ýagdaýlary nazara almak bilen, şu ýokary derejedäki duşuşygyň gün tertibinde COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmäge aýratyn üns berildi.

Şu sammite Owganystan Yslam Respublikasynyň Prezidenti Mohammad Aşraf Gani, Azerbaýjan Respublikasynyň Prezidenti Ilham Aliýew, Eýran Yslam Respublikasynyň Prezidenti Hasan Ruhani, Gazagystan Respublikasynyň Prezidenti Kasym-Žomart Tokaýew, Gyrgyz Respublikasynyň Prezidenti Sadyr Žaparow, Täjigistan Respublikasynyň Prezidenti Emomali Rahmon, Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew, Pakistan Yslam Respublikasynyň Premýer-ministri Imran Han we EKO-nyň Baş sekretary doktor Hadi Süleýmanpur we beýlekiler gatnaşdylar.

Geçen döwürde Türkmenistan we EKO tarapyndan bilelikde işlemegiň uly tejribesi toplanyldy. Munuň özi bolsa uzakmöhletli geljegi üçin netijeli gatnaşyklaryň berk esasyny döredýär. Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ýurdumyz köptaraplaýyn görnüşde özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmäge anyk goşant goşup, EKO girýän döwletler bilen hem ikitaraplaýyn dostlukly, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryny üstünlikli ösdürýär.

Ýeri gelende, sammitiň barşynda EKO başlyklyk etmek döwrüniň Türkmenistana geçendigini bellemeli. Şunuň bilen baglylykda, sebitde durnukly ykdysady ösüşi üpjün etmäge gönükdirilen degişli Konsepsiýa işlenip taýýarlanyldy. Bu Konsepsiýa ýurdumyzyň şol jogapkärli wezipäni ýerine ýetirmäge hemmetaraplaýyn oýlanyşykly, anyk netijeleri gazanmaga gönükdirilen çemeleşmelerine aýdyň şaýatlyk edýär.

Döwlet Baştutanymyz forumda çykyş edip, Türkmenistanyň şu günki mejlise geçilen ýola baha bermek we seljermek nukdaýnazaryndan hem, geljek üçin mümkinçilikleri kesgitlemek babatda hem bu Guramamyň işinde möhüm tapgyr hökmünde garaýandygyny belledi. Milli Liderimiz bular barada aýtmak bilen, umuman, EKO-nyň işiniň depginli häsiýetini, sebitleýin hyzmatdaşlyga oňyn täsir edýändigini nygtady.

Hormatly Prezidentimiz Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza döwletleriň baştutanlarynyň indiki mejlisini 2021-nji ýylyň 28-nji noýabrynda — Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň gününde Aşgabat şäherinde geçirmegi hem-de daşary ýurtly kärdeşlerine duşuşygyň işine gatnaşmak üçin Türkmenistanyň paýtagtyna sapar bilen gelmegi teklip etdi.

«Aşgabat».

Elektrik energetikasy ulgamy milli ykdysadyýetiň binýatlaýyn pudagy bolmak bilen, ýurduň beýleki düzümleriniň hem hereket etmegini üpjün edýär. Bu bolsa, öz gezeginde, energetika ulgamynyň uly artykmaçlyga eýediginiň aýdyň subutnamasydyr. Häzirki wagtda bu ulgam diňe içerki sarp edijileriň islegini kanagatlandyrmak bilen çäklenmän, eýsem, şertnamalaýyn esasda, bellenilen tertipde goňşy döwletlere elektrik energiýasy hem eksport edilýär.

Elbetde, halkara jemgyýetçiligiň öňünde duran esasy meseleleriň arasynda energiýanyň gaýtadan dikeldilýän görnüşleriniň ulanylmagyny ýaýbaňlandyrmak bilen bagly wezipeler bolup, ol howanyň üýtgemeginiň hem-de daşky gurşawa zyýan ýetirilmeginiň öňüni almak ýaly meseleler bilen özara berk baglanyşyklydyr. Bu wezipeleri netijeli çözmek we durmuşa ornaşdyrmak babatynda hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary netijesinde ýurdumyzda tutumly işler durmuşa geçirilýär.

Soňky ýyllarda gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerinden peýdalanmak boýunça iri taslamalar durmuşa geçirilýär. Mälim bolşy ýaly, ýurdumyz 2018-nji ýylyň oktýabrynda Energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmeleri boýunça halkara agentliginiň (IRENA) agzalygyna kabul edildi. Bu halkara gurama bilen gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri boýunça hyzmatdaşlygy ösdürmegiň çäklerinde geçirilmeli çäreleriň meýilnamasy ylalaşylyp, göz öňünde tutulan çäreleri durmuşa geçirmek üçin degişli işler yzygiderli alnyp barylýar.

Ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşini üpjün etmek, energiýanyň gaýtadan dikeldilýän we adaty bolmadyk çeşmeleriniň, ýagny alternatiw hem-de energetika serişdeleriniň görnüşlerini ikilenç peýdalanmagyň gerimini giňeltmek, energiýany tygşytlaýjy we innowasiýa tehnologiýalaryny işläp taýýarlamagyň hem-de durmuşa ornaşdyrmagyň esasynda tebigy energiýa serişdeleriniň tygşytlylygyny we ygtybarlylygyny üpjün etmek maksady bilen, 2018-nji ýylyň 21-nji fewralynda hormatly Prezidentimiziň tassyklamagy bilen «Energiýany tygşytlamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy», 2019-njy ýylyň 12-nji aprelinde «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitini 2019 — 2025-nji ýyllarda özleşdirmegiň Konsepsiýasy» kabul edildi. Bu Konsepsiýanyň çäklerinde daşky gurşawy goramak we ekologiýa taýdan arassa «ýaşyl» tehnologiýalary ornaşdyrmak maksady bilen, kuwwatlylygy 10 MWt bolan Gün we ýel utgaşdyrylan elektrik stansiýasyny gurmak meýilleşdirilýär.

Türkmenistanyň ýangyç-energetika serişdelerini diwersifikasiýalaşdyrmak, tebigy gazyň we elektrik energiýasynyň eksport kuwwatyny artdyrmak, uzakda ýerleşen sebitleri elýeterli we arassa energiýa bilen üpjün etmek, ilatyň hal-ýagdaýyny gowulandyrmak we senagaty ösdürmek, şeýle-de Durnukly ösüş maksatlaryna, howanyň üýtgemegi baradaky Pariž ylalaşygynda göz öňüne tutulan wezipelere ýetmek maksady bilen, milli Liderimiziň 2020-nji ýylyň 4-nji dekabryndaky Karary bilen «Türkmenistanda 2030-njy ýyla çenli gaýtadan dikeldilýän energetikany ösdürmek boýunça Milli strategiýa» we «Türkmenistanyň energetika diplomatiýasyny ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasy» tassyklanyldy.

Ýurdumyzyň oňyn howa we geografiýa taýdan amatly ýerleşiş şertleri energiýanyň gaýtadan dikeldilýän görnüşlerini ösdürmäge giň mümkinçilikleri açýar. Bu mümkinçilikler merkezi elektrik üpjünçilik ulgamyndan uzakdaky ilatly nokatlaryň energiýa üpjünçiligini gowulandyrmaga we zyýanly gazlaryň tebigy gurşawa zyňylmagyny azaltmaga ýardam berip, Günüň hem-de ýeliň energiýasynyň ulanylmagy «ýaşyl» ykdysadyýetiň kuwwatyny artdyrar.

Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleriniň mümkinçiliklerini düýpli öwrenmek, ylmy-tehniki barlaglary döwrüň talabyna laýyk kämilleşdirmek, ylmyň, bilimiň we önümçiligiň arabaglanyşygyny ýokarlandyrmak maksady bilen, döwlet Baştutanymyzyň 2019-njy ýylyň 29-njy ýanwaryndaky Karary esasynda Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Gün energiýasy instituty Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň garamagyna berildi. Bu Karardan gelip çykýan wezipeleri durmuşa geçirmek maksady bilen, Döwlet energetika institutynda «Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri» ylmy-önümçilik merkezi döredilip, onda ylmyň esasy ugurlary boýunça ylmy-barlag işleri talabalaýyk alnyp barylýar.

«Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitini 2019 — 2025-nji ýyllarda özleşdirmegiň Konsepsiýasynyň» çäklerinde daşky gurşawy goramak we ekologiýa taýdan arassa «ýaşyl» tehnologiýalary ýurdumyzda ornaşdyrmak maksady bilen, kuwwaty 10 MWt bolan Gün we ýel utgaşdyrylan elektrik stansiýasynyň taslama işleri Türkiýe Respublikasynyň «Çalik Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş.» kompaniýasy bilen bilelikde alnyp baryldy. Onuň çäklerinde merkezde işlenilip düzülen programmalar taslama işlerini çalt we ýokary hilli ýerine ýetirmekde giňden peýdalanyldy.

2021-nji ýylyň 4-nji fewralynda hormatly Prezidentimiz sanly wideoaragatnaşyk arkaly Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň käbir orunbasarlarynyň, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylarynyň hem-de ugurdaş ýokary okuw mekdepleriniň rektorlarynyň gatnaşmagynda gurluşyk-senagat toplumyny ösdürmek boýunça iş maslahatyny geçirdi. Maslahatyň dowamynda döwlet Baştutanymyz ýurdumyzda gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleriniň mümkinçiliklerinden giňden peýdalanmagyň zerurdygyny belläp, Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň «Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri» ylmy-önümçilik merkezinde energiýanyň gaýtadan dikeldilýän görnüşleri esasynda energogurnawlar hünäri boýunça aspiranturany açmagy tabşyrdy. Bu merkeziň ähli işgärlerini çäksiz begendirdi we bu ugurdan alnyp barylýan ylmy-barlag işlerine has hem jogapkärli çemeleşmäge borçlandyrdy. Munuň özi Türkmenistanyň strategik milli bähbitlerini durmuşa geçirmek üçin bäsdeşlige ukyply bolan öňdebaryjy düýpli ylmy-barlag işlerini alyp barmaga, amaly ähmiýetli ylym we tehnologiýalar ulgamynda möhüm ylmy-tehnologik ugurlaryň we barlaglaryň hil taýdan täze derejesini döretmäge, ylmy-tehniki işiň netijelerini we täze döredilen tehnologiýalary önümçilige ornaşdyrmaga, innowasion senagaty, adam mümkinçiligini ösdürmäge, zehinli ýaşlary saýlap almaga we olary tehnologiýalar hem-de ylym ulgamyna çekmäge giň mümkinçilikleri açar.

Milli ylym ulgamynyň kuwwatynyň güýçlendirilmegine, ylmyň ösüşine innowasion häsiýet berilmegine, dünýäde gazanylan ylmy netijeleriň giňden peýdalanylmagyna, olaryň önümçilige işjeň ornaşdyrylmagyna aýratyn üns berýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak, alyp barýan il-ýurt bähbitli, dünýä ähmiýetli işleri elmydama rowaç bolsun!

Kakageldi SARYÝEW,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň «Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri» ylmy-önümçilik merkeziniň direktory, tehniki ylymlaryň kandidaty.

We­la­ýat mer­ke­zin­de go­laý­da şeý­le at bilen söw­da dü­kan­ly tä­ze önüm­çi­lik peý­da bol­dy. Adyn­dan bel­li bol­şy ýa­ly, bu ýer­de ila­ta dür­li gör­nüş­li, go­wy hil­li şöh­lat­lar hö­dür­le­ni­lip baş­lan­dy. Täze önüm­çi­li­giň iş­gär­le­ri ba­zar bäs­le­şi­gi şert­le­rin­de ön­dür­ýän önüm­le­ri­niň is­leg­li we geç­gin­li bol­ma­gy­ny ga­zan­mak ug­runda yh­las­ly zäh­met çek­ýär­ler.

Soň­ky ýyl­lar­da Türk­me­na­bat şä­he­ri­niň 3-nji kwar­ta­ly­nyň gü­nor­ta­syn­da söw­da dü­kan­la­ryn­dan, ila­ta dür­li hyz­mat­la­ry hö­dür­le­ýän no­kat­lar­dan, jem­gy­ýet­çi­lik iý­mi­ti kär­ha­na­la­ryn­dan yba­rat bo­lan kö­çe peý­da bol­dy. Mu­nuň özi ýur­du­myz­da hu­su­sy önüm ön­dü­ri­ji­le­riň, ze­rur hyz­mat­la­ry ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji­le­riň giň gol­da­wa eýe bol­ýan­dy­gyn­dan ha­bar ber­ýär. Bi­ziň gür­rü­ňi­ni ed­ýän «Şöh­lat öýü­miz» hem şu çäk­de ýer­leş­ýär.

Is­len­dik aly­jy özü­ne ge­rek­li ha­ry­dy sa­tyn al­mak­çy bo­lan­da, il­kin­ji no­bat­da, onuň hi­li­ni, ba­ha­sy­nyň el­ýe­ter­li­li­gi­ni na­zar­da tut­ýar. Ba­zar gat­na­şyk­la­ry­nyň bar­ha ro­waç­lan­ýan döw­rün­de ila­ta daş­ky gör­nüş­le­ri gö­ze ge­lüw­li, dü­züm­le­ri we hil gör­ke­zi­ji­le­ri dür­li-dür­li bo­lan önüm­ler bol­luk bi­len hö­dür­le­nil­ýär. Aly­jy­lar öz­le­ri­niň iş­le­rin­de ýo­kar­da ag­za­lan ta­lap­la­ry na­zar­da tut­ýan önüm ön­dü­ri­ji­le­ri tiz tap­ýar­lar we ola­ryň ha­ryt­la­ry­na hy­ry­dar bol­ýar­lar. Şeý­le geç­gin­li önüm­le­ri ön­dür­ýän­le­riň ara­sy­na «Wi­lan­ta» hu­su­sy kär­ha­na­sy hem ynam­ly go­şul­dy.

Ha­wa, hu­su­sy kär­ha­na­nyň «Şöh­lat öýi» önüm­çi­lik bö­lü­mi gys­ga wag­tyň için­de aly­jy­la­ryň hö­wes bi­len gel­ýän ýer­le­ri­niň bi­ri­ne öw­rül­di. Bi­na­nyň kö­çe ta­ra­py­nyň tu­tuş aý­na bi­len ö­rtü­len­di­gi onuň aý­ra­tyn­ly­gy­dyr. Bu şöh­lat önüm­le­ri­niň taý­ýar­la­ny­ly­şy­ny syn­la­ma­ga-da müm­kin­çi­lik ber­ýär. Bu ýer­de syn­la­ma­ga-da, iş­le­riň gi­di­şi­ne to­ma­şa et­mä­ge-de zat az däl. Şon­da iş­le­riň saz­la­şyk­ly gu­ral­ýan­dy­gy­na, şöh­lat taý­ýar­laý­jy­la­ryň aras­sa otag­lar­da, ösen teh­no­lo­gi­ýa­la­ra da­ýan­ýan en­jam­lar­da ba­şar­jaň­lyk bi­len zäh­met çek­ýän­dik­le­ri­ne göz ýe­tir­mek bol­ýar.

Ila­tyň ösen is­le­gin­den peý­da­lan­ýan önüm­le­ri taý­ýar­la­mak üçin ze­rur bo­lan et hu­su­sy kär­ha­na­nyň Fa­rap et­ra­byn­da­ky mal­dar­çy­lyk hojalygyndan ge­lip go­wuş­ýar. Önüm­çi­lik bö­lü­min­de çig et aras­sa­la­nylyp, üwe­len­den soň­ oňa ze­rur go­şun­dy­lar go­şul­ýar, soň­ra olar­dan gaý­na­dy­lan, ka­ka­dy­lan we beý­le­ki şöh­lat önüm­le­ri taý­ýar­la­nyl­ýar we şol ýer­de hem sa­tu­wa çy­ka­ryl­ýar. Sa­tyn al­nan ha­ryt üçin tö­le­giň «Al­tyn Asyr» bank kart­la­ry­nyň üs­ti bi­len nägt däl gör­nüş­de hem alyn­ma­gy bol­sa al­yjy­lar üçin goş­ma­ça amat­ly­lyk­la­ry dö­red­ýär.

Ýo­ka­ry hil­li önüm­le­ri bol­luk bi­len ön­dür­mek işin­de öz kä­ri­ni kä­mil bil­ýän we ony söý­ýän iş­gär­le­riň 12-si ar­man-ýa­da­man zäh­met çek­ýär. Ola­ryň işi­ne tej­ri­be­li teh­no­log Şöh­rat Is­ma­ýy­low ba­şar­jaň­lyk bi­len ýol­baş­çy­lyk ed­ýär. Jo­gap­kär­li iş­de Bah­ram Şa­ýy­ýew, Ka­sym­bek Baý­ram­sa­ha­dow, Sa­ýa­ra Şa­dy­ýe­wa we Gül­şi­rin Hez­zi­ýe­wa da­gy yh­las­ly­lyk we tu­tan­ýer­li­lik gör­kez­ýär­ler. Şeý­le ba­şar­jaň we us­sat adam­la­ryň ag­zy­bir­lik bi­len çek­ýän zäh­me­ti­niň ne­ti­je­sin­de ila­tyň ösen is­le­gin­den peý­da­lan­ýan önüm­ler we­la­ýat mer­ke­zi­niň ak ba­zar­la­ryn­da we hu­su­sy dü­kan­lar­da hem peý­da bol­ýar. Ge­lip go­wuş­ýan sar­gyt­la­ryň art­ýan­dy­gy bol­sa çe­kil­ýän zäh­me­tiň, edil­ýän ala­da­la­ryň ýe­ri­ne düş­ýän­di­gin­den ha­bar ber­ýär.

Mäm­metgylyç KÜTIÝEW,

ýörite habarçymyz.

9. Nebitgaz toplumy

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýurdumyzy innowasion esasda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek, onuň eksport mümkinçiliklerini giňeltmek babatda kabul eden maksatnamalarynda milli ykdysadyýetimiziň möhüm pudaklarynyň biri bolan nebitgaz senagatyna uly orun berilýär.

BMG tarapyndan kabul edilen “2030-njy ýyla çenli döwür üçin durnukly ösüş ulgamynda Gün tertibini” üstünlikli durmuşa geçirmegiň möhüm şerti hökmünde energetika ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga uly üns berilýär. Ýurdumyzyň ählumumy energetika howpsuzlygynyň täze binýadyny kemala getirmäge gönükdirilen netijeli başlangyçlary dünýäde giň goldawa eýe bolýar.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýurdumyzyň hemişelik Bitaraplyk derejesine eýe bolmagynyň 25 ýyllygyna bagyşlanan “Bitaraplyk syýasaty we onuň halkara parahatçylygy, howpsuzlygy we durnukly ösüşi üpjün etmekdäki ähmiýeti” atly halkara maslahatda eden çykyşynda: “Tebigy gazyň ägirt uly dünýä gorlaryna eýe bolmak bilen, Türkmenistan dünýäniň energiýa serişdelerine adalatly hem-de deňhukukly elýeterliligiň üpjün edilmeginiň yzygiderli tarapdary bolup durýar. Ähli taraplaryň bähbitlerini nazara alyp, ygtybarly we durnukly energiýa geçirijiler ulgamynyň döredilmegi şu maksada ýetmegiň esasy ýollarynyň biridir” diýip nygtady.

Milli Liderimiziň belleýşi ýaly, ýurdumyz BMG-niň çäklerinde energetika meselesi boýunça giň halkara hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryna başlamagy teklip etdi hem-de Baş Assambleýanyň goldawyna mynasyp bolan Kararnamalaryň taslamalaryny işläp taýýarlady. Şol mejlisiň dowamynda “Energiýa serişdeleriniň ygtybarly we durnukly üstaşyr geçirilmegi hem-de durnukly ösüşi we halkara hyzmatdaşlygyny üpjün etmekde onuň eýeleýän orny” atly Kararnamanyň taslamasy hödürlenildi.

“Türkmenistanyň dünýäniň energiýa üpjünçilik ulgamynyň ählumumy ykdysady ösüşiniň, adamlaryň abadançylygynyň, özara bähbitli gatnaşyklaryň höweslendirilmeginiň bähbidine gulluk etjekdigine pugta ynanýaryn” diýip, döwlet Baştutanymyz belledi.

Dekabryň başynda şanly senä — Türkmenistanyň Bitaraplygynyň 25 ýyllygyna bagyşlanyp, “Energetika ulgamyndaky durnukly hyzmatdaşlyk ählumumy ösüşiň möhüm şertidir” atly halkara ylmy-amaly maslahat geçirildi.

“Türkmengaz” hem-de “Türkmennebit” döwlet konsernleriniň guramagynda geçirilen foruma 32 ýurtdan nebitgaz kompaniýalarynyň ýolbaşçylary we esasy hünärmenleri, ugurdaş ministrlikleriň hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, abraýly halkara guramalaryň, maliýe edaralarynyň, diplomatik hem-de ylmy toparlaryň, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri gatnaşdylar. Dünýäde halkara gatnawlara girizilen çäklendirmeler sebäpli, daşary ýurtly wekiliýetleriň köpüsi ara alyp maslahatlaşmalara sanly aragatnaşyk ulgamy arkaly goşuldylar.

Maslahatda Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplyk ýörelgelerine esaslanýan energetika diplomatiýasyna aýratyn üns berildi. Diýarymyzyň özboluşly halkara hukuk ýagdaýy şol diplomatiýanyň üstünlikli amala aşyrylmagyna ýardam edýär.

COVID-19-dan soňky döwürde tebigy gazyň dünýäniň ykdysadyýetini dikeltmekdäki hem-de durnukly energetika geçmekdäki orny, transmilli gaz geçirijileri durnukly ösüşiň we energetika howpsuzlygynyň esasy gurallary ýaly meseleler giňden ara alnyp maslahatlaşyldy.

Tebigy gazyň gorlary boýunça dünýäde dördünji orny eýeleýän ýurdumyz Ýewropanyň we Aziýanyň energetika bazarlaryny integrirlemek ideýasyny yzygiderli öňe sürýär. Bu ulgamda döwletara söwda-ykdysady gatnaşyklary işjeňleşdirmek hem-de daşky gurşawy goramak babatdaky ählumumy meseleleri çözmek nukdaýnazardan ekologiýa taýdan arassa energiýany ulanmaga geçmek ýaly möhüm ähmiýete eýe bolan iri taslamalar üstünlikli durmuşa geçirilýär.

Eýýäm 11 ýyldan gowrak wagt bäri durnukly işleýän Türkmenistan — Özbegistan — Gazagystan — Hytaý gaz geçirijisi muňa mysal bolup biler. Häzirki wagtda transmilli magistralyň çig mal binýadyny pugtalandyrmak hem-de düzümlerini ösdürmek boýunça işler dowam etdirilýär.

2020-nji ýylda Amyderýanyň sag kenarynda “Günbatar Joramergen”, “Gökmiýar” we “Daşrabat” ýataklarynda önümçilik desgalarynyň gurluşygyna girişildi. “Bagtyýarlyk” şertnamalaýyn çäginiň gündogar böleginde ýerleşýän bu ýataklardan gözleg-abadanlaşdyryş hem-de işläp bejermek işlerini Önümi paýlaşmak hakyndaky ylalaşygyň şertlerinde Hytaýyň milli nebitgaz korporasiýasy (CNPC) alyp barýar.

Türkmenistan — Hytaý gaz geçirijisiniň şahalarynyň biriniň başlanýan ýeri bolan “Malaý” gaz ýatagynda täze gaz gysyjy beketde gurluşyk işleri tamamlandy. Ýylda kuwwatlylygy 30 milliard kub metr tebigy gaza barabar bolan, döwrebap tehnologiýa enjamlary bilen üpjün edilen toplum doly awtomatlaşdyryldy. Ol “Malaý”, “Döwletabat” we “Galkynyş” ýataklarynda çykarylýan gazyň basyşyny ýokarlandyrmaga niýetlenendir.

Tebigy gazyň durnukly hem-de ygtybarly eksportyny üpjün etmäge gönükdirilen bu taslama “Türkmengaz” döwlet konserni tarapyndan Beýik Britaniýanyň “Petro Gas LLP” kompaniýasy bilen bilelikde amala aşyryldy.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň nygtaýşy ýaly, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan (TOPH) halkara gaz geçirijisiniň ägirt uly geosyýasy hem-de geoykdysady ähmiýeti bardyr. Täze energetika magistraly diňe bir Günorta Aziýanyň iri ýurtlaryna türkmen gazynyň uzak möhletleýin iberilmegini üpjün etmäge gönükdirilmän, eýsem, tutuş sebitiň durmuş-ykdysady taýdan mundan beýläk-de ösdürilmegi, parahatçylygyň, durnuklylygyň hem-de howpsuzlygyň üpjün edilmegi üçin kuwwatly itergi bolar.

Bu Owganystanda parahatçylygyň üpjün edilmegi, onuň durmuş-ykdysady düzümleriniň dikeldilmegi, täze iş orunlarynyň döredilmegi bilen bagly möhüm meseleleri çözmekde wajypdyr. Bu bolsa, öz gezeginde, ilatyň durmuş derejesini ýokarlandyrmaga ýardam eder. Biziň günorta goňşymyz gazyň belli bir möçberinden başga-da, öz çäklerinden türkmen energiýa serişdelerini üstaşyr geçirendigi üçin uly girdeji alar.

Bu taslama iki tapgyrdan ybarat bolup, onuň birinjisiniň çäklerinde turba geçirijilerden 5-den 6 milliard kub metre çenli erkin gaz akymy üpjün ediler. Kompressor beketleri gurlandan soň, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň ýyllyk kuwwatlylygy 33 milliard kub metre çenli artdyrylar. Türkmenistanyň Prezidentiniň Kararyna laýyklykda, “SCADA” telemehanika, dolandyryş we aragatnaşyk ulgamyny, şonuň ýaly-da, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň türkmen böleginde gaz ölçeýji beket üçin enjamlar toplumyny getirmek hem-de gurnamak işlerini Malaýziýanyň “Serba Dinamik Sdn.Bhd” kompaniýasy ýerine ýetirer.

2020-nji ýylyň sentýabrynda “Türkmengaz” döwlet konserniniň hem-de “TAPI Pipeline Limited” we “Afghan Gas Enterprise” gaz kompaniýalarynyň arasynda Owganystan Yslam Respublikasynda tebigy gaz bazaryny döretmek we ösdürmek boýunça Ähtnama gol çekildi.

Şunuň ýaly ägirt uly taslamalary durmuşa geçirmegiň barşynda toplanylan peýdaly tejribe gaz-ulag düzümini mundan beýläk-de giňeltmekde — Hazarüsti turba geçirijisiniň gurluşygynda ulanylyp bilner. Ýewropa Komissiýasynyň bu gaz geçirijini Ýewropa Bileleşiginiň ileri tutulýan energetika taslamalarynyň sanawyna girizendigini bellemek gerek.

Häzirki wagtda “Gazprom” bilen “Türkmengaz” döwlet konserniniň arasynda tebigy gazy satyn almak hakynda baglaşylan bäş ýyllyk şertnamanyň çäklerinde Orta Aziýa — Merkez gaz geçirijisi boýunça Russiýa Federasiýasyna gaz ibermek amala aşyrylýar.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow 2020-nji ýylyň dekabrynda Türkmenistanyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin energetika diplomatiýasyny ösdürmegiň maksatnamasyny tassyklady. Onda BMG-niň ýöriteleşdirilen edaralary, Halkara energetika agentligi, Energetika Hartiýasynyň Sekretariaty hem-de beýleki ugurdaş düzümler bilen hyzmatdaşlygyň esasy ugurlary kesgitlenildi.

Ýangyç-energetika toplumynyň öňünde durýan möhüm wezipe eksport bilen bir hatarda, energiýa serişdelerine artýan içerki zerurlyklary kanagatlandyrmakdan ybaratdyr. Bu bolsa milli ykdysadyýetiň esasy pudaklarynyň, şol sanda nebitgaz, himiýa, elektroenergetika, gurluşyk senagaty we beýleki pudaklaryň depginli ösüşi bilen şertlendirilendir.

Milli Liderimiziň tutuş halk hojalyk toplumyny diwersifikasiýalaşdyrmaga, ýurdumyzda öndürilýän önümleriň mukdaryny artdyrmaga hem-de görnüşlerini köpeltmäge gönükdirilen ykdysady syýasatyna laýyklykda, soňky birnäçe ýylyň dowamynda uglewodorod çig malyny düýpli gaýtadan işlemäge ýöriteleşdirilen döwrebap senagat kärhanalary ulanylmaga berildi.

Şolaryň hatarynda Gyýanlydaky ýokary dykyzlykdaky polietilen hem-de dürli görnüşli polipropilen çykarýan polimer zawody, Ýaponiýanyň we Koreýa Respublikasynyň iri kompaniýalarynyň hem-de banklarynyň gatnaşmagynda Ahal welaýatynda bina edilen tebigy gazdan sintetik benzin öndürmek boýunça dünýäde ilkinji zawod bar.

Bu döwrebap gazhimiýa toplumlarynyň önümlerine isleg artýar, onuň eksportunyň çägi giňelýär. Syn berilýän ýylda Türkmenistanyň Döwlet haryt-çig mal biržasy arkaly ýerlenilýän dürli görnüşli polietileniň satylýan möçberi üç esseden gowrak artdy. Daşary ýurtlaryň işewür toparlarynyň wekilleri bu polimeri satyn aldylar. Şolaryň hatarynda Russiýa, Türkiýe, Hytaý, Owganystan, Pakistan, Hindistan, Günorta-Gündogar Aziýanyň beýleki ýurtlary hem-de GDA-nyň ýurtlary bar.

ECO-93 kysymly benzin ilkibaşda Özbegistanyň respublikan haryt-çig mal biržasynda satuwa goýuldy hem-de Owganystana, Bolgariýa, Beýik Britaniýa, Gruziýa, Daniýa we Russiýa eksport edildi. Tebigy gazdan alynýan sintetiki awtoulag ýangyjyna islegiň artmagy onuň ekologiýa häsiýetleri bilen baglydyr. Mälim bolşy ýaly, Euro-5 ekologiýa ölçegine gabat gelýän benzin yzygiderli ulanylanda, ulaglaryň hereketlendirijisinde hapa az ýygnanýar, bu bolsa onuň ulanylyş möhletini iki esse artdyryp, daşky gurşawa zyýanly zyňyndylary azaldýar.

Türkmenistanyň Bitaraplygynyň 25 ýyllygyna bagyşlanan halkara serginiň çäklerinde “Türkmengaz” döwlet konserni “AFFINIQUE TRADING L.L.C” (BAE), “TransHim” we “Kartli” (Russiýa Federasiýasy), “Marmara Polimer ve Tekstil Ticaret Anonim Şirketi” (Türkiýe) kompaniýalary bilen polimer önümleriniň uly tapgyryny satmak barada şertnama baglaşdy.

Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy “Fawadd Saddiqui Group of Companies Ltd” (Owganystan) kompaniýasy bilen A-80 we A-92 awtoulag benzinini, “Alkagesta Ltd” (Malta) kompaniýasy bilen az kükürtli mazudy satmak barada şertnama baglaşdy.

Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň önümçilik kuwwatlyklaryny artdyrmaga uly üns berilýändigini nygtamak gerek. Häzirki wagtda türkmen nebithimiýa pudagynyň öňdebaryjy kärhanasynyň durkunyň abatlanylmagy hem-de tehniki taýdan täzeden enjamlaşdyrylmagy netijesinde ýurdumyzda öndürilýän senagat önümleriniň dörtden bir bölegi toplumyň paýyna düşýär. Bu ýerde, esasan, ýokary oktanly etilirlenmedik awtoulag benzini, uçar, yşyk hem-de tehniki kerosini, suwuklandyrylan nebit-gazy, dizel ýangyjynyň dürli görnüşleri, tehniki çalgy ýaglary we polipropilen hem-de elektronly taplanan koks, ýol hem-de gurluşyk bitumi we beýleki önümler öndürilýär.

«Türkmenistan — Bitaraplygyň mekany» diýen şygar astynda geçen 2020-nji ýylda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda taslama kuwwatlylygy 70 megawat/sagat bolan gaz turbinaly energiýa bloklarynyň ikisiniň düýbüniň tutulmagy şanly waka boldy. Bu iki desganyň gurluşygy Türkiýe Respublikasynyň “Çalyk Enerji” kompaniýasyna ynanyldy. Mundan başga-da, Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň energiýa güýjenmesini peseltmek hem-de ony sarp edijilere paýlamak üçin niýetlenen esasy elektrik beketleriniň ikisi döwrebaplaşdyryldy. Döwlet Baştutanymyzyň Kararyna laýyklykda, “INVEST Enterprises Limited” (HHR) kompaniýasy we “Azap” hususy kärhanasy bilen degişli şertnama baglaşyldy.

Bu taslamalar Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda bar bolan hem-de gurulýan täze desgalary elektrik energiýasy bilen ygtybarly üpjün etmäge niýetlenendir. Olaryň biri haýal kokslandyrma hem-de gudronyň deasfaltizasiýa desgasy bolup, häzirki wagtda zawodlar toplumynda onuň gurluşygy alnyp barylýar.

“WTL FZE” (BAE) we “Westport Trading Europe Limited» (ABŞ) kompaniýalarynyň konsorsiumy tarapyndan amala aşyrylýan taslamanyň esasy wezipesi gudronyň hem-de mazudyň agyr galyndylaryny gaýtadan işlemekdir. Nebitiň düýpli gaýtadan işlenilişini ýokarlandyrmak bilen bir hatarda, desganyň işe girizilmegi suwuklandyrylan gazyň, benziniň, dizel ýangyjynyň we nebit koksunyň öndürilýän möçberini artdyrmaga hem-de goşmaça iş orunlaryny döretmäge mümkinçilik berer.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň tabşyrygy boýunça “Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumyny we Seýdiniň nebiti gaýtadan işleýän zawodyny ösdürmegiň baş ugruny” tehniki-ykdysady taýdan esaslandyrmagy işläp taýýarlamak boýunça bäsleşik geçirilýär.

Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň we Seýdiniň nebiti gaýtadan işleýän zawodynyň mümkinçilikleri jikme-jik seljeriler, olary mundan beýläk-de ösdürmegiň esasy ugurlary, häzirki zaman talaplaryny hem-de dünýä bazarlarynyň isleglerini göz öňünde tutmak bilen nebit önümleriniň zerur görnüşleri kesgitlener.

Hususan-da, Türkmenbaşydaky we Seýdidäki nebiti gaýtadan işleýän zawodlarda nebiti düýpli gaýtadan işlemegiň görkezijisini 90 göterimden hem artdyrmaga mümkinçilik berýän täze tehnologiýa desgalaryny gurmak meýilleşdirilýär.

Şolaryň hatarynda dizel fraksiýalaryny hem-de benzini gidroarassalaýjy, katalitik kreking we wodorod önümçiligi toplumyny kokslamak enjamlar toplumlary, nebiti gaýtadan işlemegiň önümleriniň agyr galyndylarynyň katalitik krekingi desgasy, ýokary hilli binýatlaýyn tehniki ýaglaryň önümçiligi boýunça desga bar.

Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli Maksatnamasynda Ahal welaýatynda sintetiki benzin öndürýän kärhananyň ikinji nobatdakysyny, Balkan welaýatynda metildietanolamin önümçiligi boýunça desgany hem-de Gyýanlydaky polimer zawodynda izobutan öndürýän toplumy, kauçuk, polistirol, poliwinilasetat, metanom we beýlekileri öndürmek boýunça zawodlary gurmak göz öňünde tutulýar.

Tutuşlygyna alanyňda, bularyň bary ykdysadyýetimiziň innowasion esasyny güýçlendirmäge, eksportda ýokary, goşmaça bahaly önümleriň paýyny artdyrmaga mümkinçilik berer.

Geçen ýyl “Türkmengaz” döwlet konserniniň Mary nebitgaz orta hünär okuw mekdebiniň täze binasynyň ulanylmaga berlendigini bellemek gerek. Desga konserniň buýurmasy boýunça Koreýa Respublikasynyň, has takygy, bu ýurduň Halkara hyzmatdaşlyk agentliginiň maýa goýumlarynyň gatnaşmagynda bina edildi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýakyn geljek üçin öňde goýan wajyp wezipeleriniň hatarynda tebigy gazyň we nebitiň çykarylyşynyň mukdaryny artdyrmak, täze uglewodorod ýataklaryny gözlemegiň hem-de barlamagyň, buraw işlerini hem-de guýularyň düýpli abatlanylyşyny işjeňleşdirmegiň, şol sanda daşary ýurtlaryň ýöriteleşdirilen kompaniýalaryny we maýa goýumlaryny çekmegiň hasabyna pudagyň çig mal binýadyny berkitmek wezipeleri bar.

Pudagyň serişdeler binýadyny artdyrmak bilen baglanyşykly iri möçberli maýa goýum taslamalarynyň biri dünýäde iň iri “Galkynyş” gaz känini senagat taýdan özleşdirmek bolup durýar. Onuň gorlary “Ýaşlar” we “Garaköl” ýataklary bilen bilelikde, 27 trillion kub metr hasaplanýar.

Häzirki wagtda ýatagyň umumy meýdany 4 müň inedördül kilometrden gowrak bolan ulanylyş böleginde 40-dan gowrak guýy bolup, olaryň her biriniň bir gije-gündizdäki gaz berijiligi iki million kub metre barabardyr. Bu ýerde ýylda 30 milliard kub metr harytlyk gaz öndürmäge mümkinçilik berýän desgalar toplumy ulanylmaga berildi. Häzirki wagtda şeýle kuwwatlykly meňzeş toplumlar gurulýar, olar TOPH gaz geçirijisini “mawy ýangyç” bilen üpjün eder. Şonuň ýaly-da, täze gözleg we ulanyş guýularynyň gurluşygy dowam etdirilýär.

Mundan başga-da, Ýaponiýanyň “Mitsubishi Corporation” kompaniýasy bilen ýylda 10 milliard kub metr harytlyk gazy öndürmek boýunça zawodyň deslaplaýyn tehniki taslamasyny taýýarlamak barada şertnama baglaşyldy. Ony “Galkynyş” gaz känini özleşdirmegiň nobatdaky tapgyrynyň çäklerinde gurmak meýilleşdirilýär.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow 2020-nji ýylyň maý aýynda Karara gol çekip, “Türkmengaz” döwlet konsernine Birleşen Arap Emirliklerinde hasaba alnan “Turkmen Petroleum Products Trade DMCC” kompaniýasy bilen “Döwletabat” gaz ýatagyndaky guýularyň 30-synda tebigy gazyň çykarylyşynyň derejesini ýokarlandyrmak boýunça hyzmat etmek hakynda şertnama baglaşmaga ygtyýar berdi.

Merkezi Garagumdaky gazkondensatly ýataklar toparyna hyzmat edýän “Zäkli — Derweze” gaz arassalaýjy desgalarynda ýyllyk kuwwatlylygy 2 milliard kub metr bolan gaz gysyjy desganyň gurluşygy alnyp barylýar. “Türkmengaz” döwlet konserni tarapyndan “GP Global Equipment Pte Ltd” (Singapur) kompaniýasy bilen bilelikde amala aşyrylýan bu taslamany 2022-nji ýylda tamamlamak meýilleşdirilýär.

Mundan başga-da, “Derýalyk” önümçilik meýdançasynda täze gaz guradyjy desgany doly taýýar edip gurmak üçin potratçylary saýlap almak, “Bagaja” gazy gaýtadan işleýän toplumynyň birinji we ikinji tehnologiýa şahalaryny enjamlaşdyrmak hem-de döwrebaplaşdyrmak boýunça halkara bäsleşikler geçirilýär.

Balkan welaýatynda “Körpeje” gaz gysyjy bekedini tapgyrlaýyn döwrebaplaşdyrmak dowam etdirilýär. Ýyllyk kuwwatlylygy 4 milliard kub metr gaza barabar bolan bu senagat toplumy 2005-nji ýylda ulanylmaga berildi. Ol “MAN Diesel & Turbo” (Germaniýa) kompaniýasynyň gazturbina enjamlary bilen enjamlaşdyryldy. Olary düýpli abatlamak işi “Türkmennebit” döwlet konserni bilen baglaşylan şertnama laýyklykda, Russiýanyň “KER-Holding” kompaniýasy tarapyndan ýerine ýetirilýär.

Türkmenistanda nebitiň we gazyň çykarylyşynyň ýokary derejesini saklamak ýataklary işläp bejermegiň netijeli tehnologiýalaryny hem-de usullaryny ulanmagyň hasabyna üpjün edilýär. Bu ulgamda daşary ýurt kompaniýalary bilen hyzmatdaşlyk işjeň ösdürilýär. Daşary ýurtly we türkmenistanly hünärmenleriň bilelikdäki netijeli işi bellenilen maksatlara ýetmäge ýardam edýär.

2020-nji ýylyň noýabrynda hormatly Prezidentimiz Karara gol çekip, “Türkmennebit” döwlet konsernine Goturdepede nebitgaz ýatagynda guýularyň 250-sini düýpli abatlamak we olaryň nebit berijiligini ýokarlandyrmak boýunça hyzmatlary ýerine ýetirmek barada Tatarystan Respublikasynyň (Russiýa Federasiýasy) “Tatneft” açyk paýdarlar jemgyýeti bilen şertnama baglaşmaga ygtyýar berdi. Şeýlelikde, ozal gol çekilen şertnama 2028-nji ýyla çenli uzaldyldy. Russiýaly hyzmatdaşlaryň maýa goýumlary gaýtadan dikeldilen guýulardan goşmaça çykarylan nebitiň hasabyna gaýtarylar.

Häzir Türkmenistanyň çägi täze uglewodorod ýataklaryny gözläp tapmak nukdaýnazaryndan uly gyzyklanma döredýär. Muňa mysal hökmünde “Demirgazyk Goturdepe” ýatagyny görkezmek bolar, bu ýerde geçirilen geologiýa gözleg işleriniň barşynda 4 müň metrden gowrak çuňlukda nebit gatlagy tapyldy.

“Türkmennebit” döwlet konserniniň Singapurda bellige alnan “Ýug-Neftegaz” kompaniýasy bilen bilelikde amala aşyrýan maýa goýum taslamasynyň birinji tapgyrynyň çäklerinde, gözleg-barlag we ulanyş guýularynyň, şol sanda eňňit ugurly we kese guýularyň 60-syny gurmak meýilleşdirilýär. Geçirilen synagyň barşynda nebitiň senagat akymlaryny beren guýularyň ilkinjilerini burawlamak işi geçen ýyl tamamlandy.

Separasiýa desgasynyň enjamlaryny geçirmek, “Uzynada” ýatagynda kondensaty taýýarlamak we ýygnamak üçin halkara bäsleşik geçirilýär. Ýeri gelende ýatlasak, bu ýerde ozal çuňlugy 7 müň metrden gowrak bolan guýularyň dördüsi burawlanyp, olardan tebigy gazyň we nebit kondensatly garyndynyň senagat akymlary alyndy.

Bu ýerde nebitçiler bilen bir wagtda gözleg-barlag işlerini “Türkmengeologiýa” döwlet korporasiýasynyň kärhanalary alyp barýarlar. Olar aşa çuň guýulary burawlaýarlar.

Lebap welaýatynda “Täjibaý” gaz ýatagynda täze guýulary gurmak işi dowam edýär. Bu ýatak 2019-njy ýylyň dekabrynda ulanmaga berildi. Günbatar sebitden tapawutlylykda, bu ýerde gazyň ýygnanan ýerleri uly bolmadyk çuňluklarda ýerleşýär we özleşdirmek babatda kyn düşmeýär. Esasy zat bolsa olaryň düzüminde, adatça, kükürtli wodorod bolmaýar.

Döwlet Baştutanymyzyň tabşyrygy boýunça “Türkmengeologiýa” döwlet korporasiýasy nebitiň we gazyň, beýleki tebigy serişdeleriň täze ýataklaryny ýüze çykarmaga gönükdirilen geologiýa-gözleg işleriniň meýilnamasyny yzygiderli giňeldýär. Döwrebap enjamlary we programma üpjünçiligini peýdalanmak bilen, goşmaça seýsmiki barlaglar ýurdumyzyň nebitgazly ýerleriniň ählisinde geçirilýär.

Hazaryň türkmen bölegindäki ýataklar bilen bagly uly mümkinçilikler bolup, bilermenler olaryň gorlaryna nebitiň we kondensatyň 12,1 milliard tonnasy, şeýle hem gazyň 6,1 trillion kub metri möçberde baha berdiler. Häzir bu ýerde “Petronas Charigali (Türkmenistan)” (Malaýziýa) kompaniýasy işleýär, ol “Toplum-1” şertnamalaýyn çäkde uglewodorodlary gözleýär we çykarýar. Häzirki wagtda “Magtymguly” we “Diýarbekir” ýataklarynda nebiti we gazy çykarmak işleri batly depginde dowam edýär. Ýakyn geljekde “Garagol deňiz” ýatagynyň günbatar böleginde buraw işlerini ýaýbaňlandyrmak meýilleşdirilýär.

“Dragon Oil (Türkmenistan) Ltd” kompaniýasy, “Dragon Oil” golçur düzümi (BAE) “Çeleken” şertnamalaýyn çägiň düzümine girýän “Jeýtun” we “Jygalybeg” ýataklaryny işläp taýýarlaýar. Şeýle hem bu ýerde deňziň nebitgaz düzümini döwrebaplaşdyrmak we ösdürmek boýunça işleriň uly möçberi ýerine ýetirildi.

Bulardan başga-da, “Buried Hill” kompaniýasy (Kipr), “RWE” we “Wintershall” (Germaniýa), “ARETI” (baş edara binasy Ženewada (Şweýsariýa) ýerleşýär) kompaniýalary bilen birnäçe deňiz toplumlary boýunça önümleri paýlaşmak hakynda ylalaşyklar baglaşyldy. “Eni” italýan kompaniýasy (“Nebitdag” şertnamalaýyn çäk) hem-de ençeme ýyl bäri Hazar sebitinde işleýän Awstriýanyň “Mitro International” (“Hazar») konsorsiumy bilen netijeli gatnaşyklar ýola goýuldy.

Biziň ýurdumyzda tebigy serişdeleri rejeli peýdalanmak, energonetijeliligi artdyrmak, köpugurly energetika kuwwatyny işjeň ulanmak meselelerine uly üns berilýär. Şu maksat bilen, BMGÖM, ÝHHG, Energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmeleri boýunça halkara agentlik (IRENA) bilen bilelikde Türkmenistanda 2030-njy ýyla çenli döwür üçin gaýtadan dikeldilýän energetikany ösdürmek boýunça milli maksatnama işlenip taýýarlanyldy, onda degişli ugurda ileri tutulýan wezipeler kesgitlenildi.

“Türkmenistanyň nebiti we gazy” (OGT) atly halkara maslahat, däbe görä, tejribe alyşmak hem-de energetika ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy ilerletmek üçin netijeli çäre bolup hyzmat edýär. 2020-nji ýylda energetika ulgamynda halkara hyzmatdaşlygyny pugtalandyrmaga we ösdürmäge gönükdirilen bu iri, ýöriteleşdirilen forum ilkinji gezek däp bolan görnüşde geçirilmän, Aşgabatdan onlarça ýurtlara onlaýn usulda görkezildi.

XXV ýubileý maslahatyna wideoaragatnaşyk arkaly hökümet düzümleriniň, ugurdaş ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, dünýäniň iri nebitgaz, hyzmat ediş hem-de konsalting kompaniýalarynyň, abraýly halkara guramalaryň we maliýe düzümleriniň, diplomatik hem-de ylmy toparlaryň, şonuň ýaly-da, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri gatnaşdylar.

Forumyň gün tertibinde energetika bazarlarynyň ösüşinde global akymlar, COVID-19 pandemiýasyndan soňra energetika dünýäsinde tebigy gazyň orny, Energetika Hartiýasynyň Şertnamasynyň döwrebaplaşdyrylmagy ýaly mowzuklara garaldy. Hazaryň türkmen böleginiň deňiz toplumlaryna maýa goýumlary çekmek, gaz we nebithimiýa pudaklarynyň täze maýa goýum mümkinçilikleri hem-de beýlekiler gyzyklanma bildirilip, ara alnyp maslahatlaşyldy. Ýurdumyzda işleýän daşary ýurt kompaniýalary öz işleri bilen tanyşdyryş dabaralaryny geçirdiler.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň 2021-nji ýylyň 2-nji fewralynda geçiren iş maslahatynda hem-de Ministrler Kabinetiniň geçen ýylyň jemlerine bagyşlanyp, 12-nji fewralda geçirilen giňişleýin mejlisinde ýangyç-energetika toplumyny mundan beýläk-de döwrebaplaşdyrmagyň esasy meselelerine seredildi.

Mahlasy, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda amala aşyrylýan Türkmenistanyň daşary syýasatynyň açyklygy, ýurdumyzyň baý tebigy serişdeleri, amatly maýa goýum ýagdaýy — bularyň hemmesi dürli ugurlarda, şol sanda nebitgaz pudagynda halkara hyzmatdaşlygy giňeltmek üçin uly mümkinçilikleri açýar.

(TDH).