Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow: «Halkymyzyň esasy böleginiň, has hem çet-gyradaky sebitlerde ýaşaýan ilatyň iş bilen üpjünçiligini ýokarlandyrmak maksady bilen, döwlet tarapyndan kiçi we orta telekeçiligi ösdürmäge gönükdirilen maýa goýum syýasatyny işjeňleşdireris» diýip belleýär. Bu jümle «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» hem öz beýanyny tapýar. Onda ykdysadyýetiň ähli pudaklary bilen bir hatarda, ilatyň iş bilen üpjünçilik we adam kapitaly meseleleri boýunça-da birnäçe wezipeler kesgitlenen. 

Halkyň bähbidine gönükdirilen islendik syýasat döwletiň ykdysady ösüşinde belent sepgitleri nazarlamaga mümkinçilik berýär. Munuň özi ýurtda raýatlaryň iş bilen üpjünçilik derejesini ýokarlandyrmak we täze iş orunlaryny döretmek babatda amala aşyrylýan durmuş-ykdysady syýasatyň esasy maksatlarynyň biridir. COVID-19 pandemiýasy zerarly dünýä ykdysadyýetinde emele gelen häzirki çylşyrymly ýagdaýlara garamazdan, täze iş orunlaryny döretmek boýunça döwlet tarapyndan kabul edilýän çözgütler netijeli zähmet bazaryny guramakda, pudakda täze ugurlaryň ýüze çykarylmagynda edilýän tagallalardan nyşandyr.  

Ýurdumyzda ilatyň iş bilen üpjünçiligini gowulandyrmak ugrunda döwlet tarapyndan durmuşa geçirilýän işleri degişli kanunçylyk binýadynyň yzygiderli kämilleşdirilmeginde hem görmek bolýar. Olaryň hatarynda «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny», «Türkmenistanda ýaşlary zähmet bazaryna uýgunlaşdyrmagyň we olaryň iş bilen üpjünçiligini kämilleşdirmegiň Maksatnamasyny», «Ýurdumyzy 2022-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamasyny» we «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyny» görkezip bileris. Durmuşa geçirilýän maksatnamalaýyn işleriň çäklerinde, ýakyn geljekde milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda täze iş orunlarynyň ýüzlerçesiniň döredilmegi göz öňünde tutulýar. Munuň özi ýurduň makroykdysady görkezijisi bolan jemi içerki önümiň ösüşine oňyn täsir etmek bilen, işsizligiň pes derejesiniň üpjün edilmegine ýardam berer. 

Ykdysady nazaryýetde islendik döwletde iş bilen üpjünçilik meselesi gozgalanda, işsizlik bilen bagly gürrüňlere-de ýüzlenmeli bolýar. Olar özara aýrylmaz baglanyşykly bolup, ýurduň ykdysady ösüşini düzýän esasy makroykdysady görkezijiler hökmünde çykyş edýär. Bu meseleler, ähli döwürde bolşy ýaly, häzirki wagtda dünýäniň ösen döwletlerinde-de ýüze çykýar. Hut şu nukdaýnazardan, makroykdysady meseleleriň hatarynda ilatyň iş bilen üpjünçiligini gowulandyrmak we işsizligi aradan aýyrmak boýunça döwlet tarapyndan täze gurallaryň ulanylmagy we çäreler toplumynyň işlenip düzülmegi zerurlyk hökmünde ýüze çykýar.  

Işsizligi aradan aýyrmak meseleleriniň hatarynda, eýeçiligine garamazdan, hereket edýän ähli edara-kärhanalar tarapyndan hünärine degişlilikde bar bolan boş iş orunlary baradaky maglumatlary gyzyklanýan taraplara yzygiderli geçirmegiň kämilleşdirilmegi, ýagny Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak ministrliginiň degişli müdirliklerine habar bermegi ýa-da gündelik neşirlerde hünärmen ýa-da işgär zerurlygy boýunça bildirişleriň yzygiderli çap edilmegi; işgär düzümini degişli edara-kärhanasy tarapyndan hünäre ugrukdyrmak we gaýtadan taýýarlamak üçin okuw merkezlerini, ýörite gulluklary döretmek boýunça işleri amala aşyrmak hem-de häzirki wagtda ýokary depginde alnyp barylýan hususy pudagyň ornuny ýokarlandyrmak ýaly umumy çäreler toplumyny görkezmek bolar.  

Iş bilen üpjünçiligiň ýokarlanmagy, işsizlik meselesiniň aradan aýrylmagy halkyň durmuş-ýaşaýyş derejesini we alýan girdejilerini ýokarlandyrýar, şeýle-de ýerli kärhanalaryň önümçilik möçberiniň, şol bir wagtda ýurduň eksport mümkinçiliginiň artmagyna şert döredýär. Döwletimizde bu ugurda alnyp barylýan düýpli durmuş özgertmeleriniň hatarynda raýatlary durmuş taýdan goramak, ilatyň girdejilerini yzygiderli artdyrmak, medeni-durmuş ulgamyny netijeli ösdürmek, ýaşaýyş jaý üpjünçiligini gowulandyrmak bilen birlikde, daşky gurşawy goramak boýunça çäreler toplumyny mysal getirip bileris. 

Ilatyň girdejilerini artdyrmak ýurdumyzda «Döwlet adam üçindir!» diýen baş ýörelge esasynda amala aşyrylýan durmuş syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Halkymyzyň maddy hal-ýagdaýynyň ýokary derejesini üpjün etmek wezipesinden ugur alnyp, her ýylda Türkmenistanda zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp we diňleýji haklarynyň möçberleriniň 10 göterim ýokarlandyrylmagy hem-de dünýäde dowam edýän häzirki çylşyrymly ýagdaýlara garamazdan, ykdysadyýetimiziň ösüş depgininiň 6,2 göterimde saklanyp galmagy ýurdumyzda durmuş meseleleriniň has netijeli çözülmegine ýardam berýär.  

Işçi güýjüniň, ýagny iş bilen meşgullanýanlaryň esasy toparynyň hususy pudakda zähmet çekmegi ýurdumyzda telekeçiligi ösdürmäge aýratyn üns berilýändigini aýdyň görkezýär. 2025-nji ýyla çenli makroykdysady görkeziji bolan jemi içerki önümde hususyýetçiligiň paýyny 73,2 göterime ýetirmegiň esasy wezipe hökmünde kesgitlenmegi bolsa iş bilen üpjünçilik meselesinde, umuman, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmakda döwlete dahylsyz bölegiň tutýan ornunyň uludygyna göz ýetirmäge mümkinçilik berýär. 

Jumageldi SALAMOW.

29-njy martda paýtagtymyzdaky «Ýyldyz» myhmanhanasynda Türkmenistanyň nebitgaz pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara forum öz işine başlady. Forumy «Türkmengaz», «Türkmennebit» we «Türkmenhimiýa» döwlet konsernleri, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy «Türkmen Forum» hojalyk jemgyýeti bilen hyzmatdaşlykda, «Gaffney Cline» britan kompaniýasynyň goldaw bermeginde guradylar.

 Paýtagtymyzda dünýäniň onlarça döwleti bilen onlaýn tertipde geçirilen bu çäräniň baş maksady ýurdumyzyň energetika pudagyny mundan beýläk-de durnukly ösdürmek we ýangyç-energetika toplumyna daşary ýurtlaryň maýa goýumlaryny çekmegiň mümkinçiliklerini artdyrmak boýunça gatnaşyklary berkitmekden ybaratdyr. 

Forumyň işine ýurdumyzyň degişli döwlet edaralarynyň, daşary ýurtlaryň belli nebitgaz işewür düzümleriniň, maliýe edaralarynyň, abraýly halkara guramalaryň we Türkmenistanda işleýän diplomatik wekilhanalaryň ýolbaşçylary hem-de wekilleri, bu ugurda ýöriteleşdirilen öňdebaryjy kompaniýalaryň bilermenleri gatnaşdylar. Umuman, foruma dünýäniň 32 döwletinden kompaniýalaryň 90-synyň wekilleri gatnaşdylar. 

 Forumyň açylyş dabarasynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň oňa gatnaşyjylara iberen Gutlagy okaldy. 

Mejlisiň dowamynda milli nebitgaz pudagynyň hem-de daşary ýurt kompaniýalarynyň «Dragon Oil», «Fluхys», «Gaffney Сline» kompaniýalarynyň, Dubaý Elektrik energiýasy we suw üpjünçiligi edarasynyň (DEWA) ýolbaşçylary hem-de esasy hünärmenleri çykyş etdiler. Bellenilişi ýaly, ýangyç-energetika ulgamynda hyzmatdaşlyk häzirki döwürde dünýädäki durnukly ösüşiň esasy şerti bolup durýar. 

30-njy martda — forumyň ikinji güni «Täze energetika eýýamynda maýa goýum taslamalarynyň mümkinçilikleri», «Durnukly energetikany goldamakda maliýe institutlarynyň orny», «Uglewodorodlary çykarmakda we ugurdaş gazlaryň zyňyndylaryny azaltmakda innowasion tehnologiýalar we nou-haular», «Uglewodorod serişdelerini gaýtadan işlemek we ugratmak ulgamynda halkara hyzmatdaşlygyň tejribesi, mümkinçilikleri we geljegi» ýaly degişli mowzuklar boýunça öz işini dowam etdi. Onda dünýäniň belli nebitgaz kompaniýalarynyň wekilleri bu ugurda toplan tejribeleri we täze işläp taýýarlamalary bilen tanyşdyrdylar. Halkara forum ýangyç-energetika pudagy boýunça türkmen we daşary ýurtly hünärmenleriň pikir hem-de tejribe alyşmagy babatda netijeli häsiýete eýe boldy. Forumyň ahyrynda oňa gatnaşyjylar çuňňur hormatlanylýan Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň adyna Ýüzlenme kabul etdiler.  

Halkara çäräniň jemleýji gününde Türkmenistanyň nebitgaz toplumynyň ýolbaşçylary bilen ikitaraplaýyn duşuşyklar hem geçirildi. Olarda ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynyň wekilleri bilen daşary ýurtly hyzmatdaşlar özara bähbitli gatnaşyklaryň geljekki ugurlaryny ara alyp maslahatlaşdylar. 

Ýurdumyzyň energetika ulgamyny döwrüň talabyna laýyk ösdürmek, bu ulgamyň pudaklaýyn düzümleriniň maddy-enjamlaýyn binýadyny pugtalandyrmak, önümçilige täze tehnologiýalary, häzirki zaman ylmynyň gazananlaryny ornaşdyrmak, täze kuwwatlyklary döretmek boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar, tutuş sebit üçin möhüm ähmiýetli iri taslamalar durmuşa geçirilýär. Şu babatda demirgazyk welaýatyň iri senagat kärhanalarynyň biri hasaplanýan «Daşoguzenergo» önümçilik birleşiginde hem göwnejaý işler alnyp barylýar.  

Öz düzümine 9 sany etrap, 2 şäher elektrik ulgamlaryny birleşdirýän bu önümçilik birleşigi sarp edijileri elektrik energiýasy bilen doly derejede üpjün etmek maksady bilen elektrik ulgamlaryna tehniki hyzmat etmek, täze energetika desgalaryny gurmak, bar bolan desgalaryň sazlaşykly işlemegini gazanmak babatynda zerur çäreleri geçirýär. Birleşigiň hasabynda dürli kuwwatlykly transformator beketleriniň 3400-den gowragy, elektrik geçiriji ulgamlaryň bolsa 330-dan gowragy bar. Häzirki wagtda jemi 12 müň 500 kilometrden gowrak elektrik geçirijileri bolup, olaryň galabasy howa, 200 kilometre barabary hem kabel arkaly geçiriji ulgamlardyr. Birleşigiň hasabyndaky 50-den gowrak elektrik bekedi arkaly welaýatyň ilaty, sarp edijiler gije-gündiziň dowamynda elektrik energiýasy bilen ygtybarly üpjün edilýär. Kuwwatlylygy 254 megawatdan hem köp bolan, iki sany gazturbinaly stansiýanyň öndürýän energiýasy welaýatyň sarp edijilerinden daşary beýleki ýurtlara hem iberilýär. Sebitde durmuşa geçirilýän özgertmeler bilen baglylykda, geljekde bu elektrik stansiýasyny ýönekeý dolanyşykdan bug-gaz dolanyşygyna geçirmek göz öňünde tutulýar. Bu çäreleriň amala aşyrylmagy bolsa tebigy gazy sarp etmezden goşmaça elektrik energiýasyny öndürmäge, daşky gurşawa ýetirilýän zyýanyň öňüni almaga, ekologiýa howpsuzlygyny üpjün etmäge mümkinçilik berýär. Täze taslama laýyklykda, güýjenmesi 220 kilowolt, uzynlygy hem 25 kilometre barabar bolan Daşoguz — Daşoguz döwlet elektrik stansiýasy ugry boýunça iki zynjyrly howa elektrik geçirijisini çekmek göz öňünde tutulýar. Maksatnamalaýyn işleriň amala aşyrylmagy bu döwrebap stansiýada öndürilýän elektrik energiýasynyň möçberini has-da artdyrmaga oňaýly şertleri döredýär. 

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylymyzda halkalaýyn energoulgamyň Balkan — Daşoguz ugry boýunça ikinji tapgyrynda gurluşyk-gurnama işleri ýokary depgine eýe bolýar. Jemi uzynlygy 560 kilometre barabar iki zynjyrly ýokary woltly elektrik geçirijiniň bu ugrunyň uly bölegi Garagum sährasyny aralap gidýär. Onuň baş maksady ýurdumyzda elektrik energiýasynyň öndürilişini artdyrmakdan, ähli welaýatlary bitewi energetika halkasyna birleşdirmek arkaly içerki sarp edijileriň bu zerurlyk bilen üpjünçiliginiň ygtybarlylygyny ýokarlandyrmakdan, ýurdumyzyň eksport mümkinçiliklerini artdyrmakdan ybaratdyr. Bu ugur boýunça gurluşyk işlerinde kuwwatly gurluşyk tehnikalary, beýleki gurallar netijeli ulanylýar.  

— Ýurdumyzyň iki welaýatyny halkalaýyn ulgama birleşdirýän ýokary woltly howa elektrik geçirijisiniň gurulmagy diňe bir ýurdumyz däl, eýsem, tutuş sebit üçin uly ähmiýete eýedir — diýip, «Daşoguzenergo» önümçilik birleşiginiň 35 kW ýokary elektrik geçiriji ulgamlar gullugynyň başlygynyň orunbasary Maksat Girmanow aýdýar.  

— Ýokary woltly howa elektrik geçirijisiniň gurluşygy häzirki zamanyň ekologik talaplaryna laýyk alnyp barylýar. Howa elektrik geçirijisiniň tebigy şertlerde bökdençsiz işlemegi üpjün edilýär. Şeýle geçirijileriň ýokarsyndan ýyldyrym çakmasyndan sowmaga mümkinçilik berýän ýogyn zynjyr geçirilýär. Şol zynjyrlar ulgamyň bütin ugry boýunça aragatnaşygy amala aşyrmaga hem mümkinçilik döredýär. Bu işlerde dört aýakly, kuwwatly sütünleriň berk oturdylmagyna aýratyn üns berilýär. Şeýle halkalaýyn ulgamyň gurulmagy welaýatymyzyň elektrik energiýasy bilen has-da ygtybarly üpjün edilmegini şertlendirýär. Bu ajaýyp işler goşmaça elektrik energiýasynyň öndürilmegine, pudagyň önümçilik kuwwatynyň artdyrylmagyna täze mümkinçilikleri açýar — diýip, Maksat Girmanow sözüniň üstüni ýetirdi. 

Amanmyrat SAPAROW.

Uglewodorod serişdeleriniň gorlary boýunça dünýäde öňdäki orunlaryň birini eýeleýän Türkmenistan bilen hyzmatdaşlyk etmäge gyzyklanma bildirýän taraplaryň köpelmegi ýurdumyzda deňhukukly we özara bähbitli esasda ýola goýulýan döwletara gatnaşyklaryň barha ösdürilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr. 29-njy martda paýtagtymyzdaky «Ýyldyz» myhmanhanasynda Türkmenistanyň nebitgaz pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara forumyň öz işine başlamagy hem bu hakykaty nobatdaky gezek tassyklaýar.  

Halkara forumy «Türkmengaz», «Türkmennebit» we «Türkmenhimiýa» döwlet konsernleri, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy «Türkmen Forum» hojalyk jemgyýeti bilen hyzmatdaşlykda, «Gaffney Cline» britan kompaniýasynyň goldaw bermeginde guradylar. Dünýäniň onlarça döwleti bilen onlaýn tertipde geçirilen bu çäräniň baş maksady ýurdumyzyň energetika pudagyny mundan beýläk-de durnukly ösdürmek we ýangyç-energetika toplumyna daşary ýurtlaryň maýa goýumlaryny çekmegiň mümkinçiliklerini artdyrmak boýunça gatnaşyklary berkitmekden ybaratdyr. Onuň işine ýurdumyzyň degişli döwlet edaralarynyň, daşary ýurtlaryň belli nebitgaz işewür düzümleriniň, maliýe edaralarynyň, abraýly halkara guramalaryň we Türkmenistanda işleýän diplomatik wekilhanalaryň ýolbaşçylary hem-de wekilleri, bu ugurda ýöriteleşdirilen öňdebaryjy kompaniýalaryň bilermenleri gatnaşdylar. Foruma dünýäniň 32 döwletinden kompaniýalaryň 90-synyň wekilleriniň gatnaşýandygy dünýäniň işewür toparlary tarapyndan ýurdumyza maýa serişdelerini gönükdirmäge gyzyklanma bildirýänleriň sanynyň barha artýandygyny tassyklaýar. 

Forumyň açylyş dabarasynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Gutlagy okaldy. Onda «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda giň gerim bilen geçirilýän bu halkara maslahatyň ähmiýetiniň uludygy, milli ykdysadyýetimiziň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolan ýangyç-energetika pudagyny ösdürmek boýunça eziz Diýarymyzda giň möçberli taslamalaryň amala aşyrylýandygy bellenilýär. Bu halkara maslahatyň daşary ýurt işewürlerine ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumyny ösdürmegiň strategiýasy, döwrebap tehnologiýalary işjeň çekmegiň tejribesi, hyzmatlary amala aşyrmagyň ýollary bilen tanyşmaga mümkinçilik berjekdigi aýratyn bellenilýär. 

Halkara forumyň çäklerinde «Bütindünýä energetika ulgamynyň geljegi» mowzugynda geçirilen plenar mejlisde türkmen tarapynyň wekili ýurdumyzyň Aziýanyň nebitgaz bazarynda möhüm orun eýeleýändigini belledi. Häzirki wagtda ýurdumyz tebigy gazyň subut edilen gorlary boýunça Russiýadan, Eýrandan we Katardan soňra, dördünji orny eýeleýär. Türkmenistan tebigy gazy has düýpli we toplumlaýyn gaýtadan işlemäge uly ähmiýet berip, energiýa serişdelerini köp möçberde iberýän ýurt hökmünde dünýäniň energetika bazarynda eýeleýän ornuny berkitmek bilen çäklenmän, eýsem, energetika eksportunyň haryt düzümini diwersifikasiýalaşdyrmagyň, halkara energetika işewürliginiň täze görnüşlerini işjeň ösdürmegiň hasabyna bazarda eýeleýän ornunyň häsiýetini hem hil taýdan özgerdýär. 

Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda hem-de Nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin maksatnamasynda pudagyň önümçilik kuwwatyny mundan beýläk-de artdyrmaga gönükdirilen çäreleri amala aşyrmak göz öňünde tutulýar. Munuň özi sebitde we dünýäde energetika howpsuzlygyny üpjün etmek meseleleri bilen berk baglanyşyklydyr. Çykyş edenler bu ulgamdaky geljekki meýilnamalar barada aýdyp, ýurdumyzyň serhedinden Hytaý Halk Respublikasyna tebigy gazy akdyrmak üçin niýetlenen täze, dördünji şahanyň çekiljekdigini nygtadylar. 

Plenar mejlisiň dowamynda BMG-niň Baş sekretarynyň Merkezi Aziýa boýunça Ýörite wekili, BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň ýolbaşçysy Natalýa German, ÝHHG-niň Aşgabatdaky Merkeziniň ýolbaşçysy Jon MakGregor, BMG-niň Türkmenistandaky hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko hem-de sanly ulgam arkaly «CNPC» kompaniýasynyň wise-prezidenti we «PetroChina» kompaniýasynyň prezidenti Huang Ýunçžan, Nebiti eksport edýän ýurtlaryň guramasynyň (OPEC) Baş sekretary Mohammed Sanusi Barkindo, Energetika Hartiýasynyň Baş sekretary Gi Lens çykyş etdiler. 

Çykyşlarda bellenilişi ýaly, ýangyç-energetika ulgamynda hyzmatdaşlyk häzirki döwürde dünýädäki durnukly ösüşiň esasy şerti bolup durýar. Bu möhüm ulgamda özara bähbitleriň deňagramlylygy esasynda guralýan deňhukukly halkara hyzmatdaşlyk uzak möhletli geljek üçin ählumumy durnukly ösüşiň aýrylmaz bölegidir. 

Soňra forumyň işi «EKSPO — 2020» bütindünýä sergisinden (Dubaý, BAE) teleköpri arkaly alnyp görkeziliş bilen dowam etdi. Şol bir wagtyň özünde Aşgabat bilen «Sebitdäki energetika howpsuzlygyny üpjün etmekde Türkmenistanyň orny» atly mejlis guraldy. 

Dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamyna doly derejede ýakynlaşmak ugruna eýerýän Türkmenistanyň EKSPO sergisinde kuwwatyny üstünlikli görkezýändigini bellemek gerek. Milli bölümimiziň mowzugy «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» diýlip atlandyrylýar. Dünýä derejesindäki bu abraýly we giň gerimli, köp pudakly çärede ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmakda gazanýan üstünlikleri, halkymyzyň baý milli medeniýeti görkezilýän sergi uly meşhurlyga eýe bolup, bu ýere gelýän adamlarda uly gyzyklanma döredýär. 

«Sebitdäki energetika howpsuzlygyny üpjün etmekde Türkmenistanyň orny» atly mejlisiň dowamynda bolsa milli nebitgaz pudagynyň hem-de daşary ýurt kompaniýalarynyň «Dragon Oil», «Fluxys», «Gaffney Cline» kompaniýalarynyň, Dubaý Elektrik energiýasy we suw üpjünçiligi edarasynyň (DEWA) ýolbaşçylary hem-de esasy hünärmenleri çykyş etdiler. 

30-njy martda Türkmenistanyň nebitgaz pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara forum öz işini dowam etdi. Oňa gatnaşyjylar «Täze energetika eýýamynda maýa goýum taslamalarynyň mümkinçilikleri», «Durnukly energetikany goldamakda maliýe institutlarynyň orny», «Uglewodorodlary çykarmakda we ugurdaş gazlaryň zyňyndylaryny azaltmakda innowasion tehnologiýalar we nou-haular», «Uglewodorod serişdelerini gaýtadan işlemek we ugratmak ulgamynda halkara hyzmatdaşlygyň tejribesi, mümkinçilikleri we geljegi» mowzuklaýyn mejlislerde möhüm meseleleri ara alyp maslahatlaşdylar. 

Forumyň ikinji gününde dünýäniň nebitgaz kompaniýalarynyň toplan tejribeleriniň we täze işläp taýýarlamalarynyň tanyşdyrylyşy boldy. Şeýle hem ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynyň wekilleriniň daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen gatnaşyklaryň geljekki ugurlaryny ara alyp maslahatlaşmak we kesgitlemek üçin ikitaraplaýyn duşuşyklary geçirildi. Forumyň çäklerinde birnäçe resminamalara hem gol çekildi.

«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda welaýatymyzyň çäginde Malaýyň kuwwatly gaz gysyjy desgasy, Kerki şäherinde halkara howa menzili, Çärjew, Kerki, Döwletli, Dänew etraplarynda azyklyk önümleri ýetişdirýän döwrebap ýyladyşhanalaryň uly toplumy guruldy, Türkmenabadyň S.A.Nyýazow adyndaky himiýa zawodynda täze önümçilikler işe girizildi, welaýatymyzyň ilatyna guralýan bank, aragatnaşyk, söwda hyzmatlarynda kämil tehnologiýalar ornaşdyryldy.  

Il-ýurt bähbitli işleriň sanawyny näçe uzaltsaň uzaldybermeli. «Halkyň Arkadagly zamanasyna» şamçyrag bolup ýalkym saçýan bu işler Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe has-da giň gerimde ýaýbaňlanýar. Milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryny döwrebaplaşdyrmagyň we diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegiň hasabyna durnukly ösüşiň berk binýady döredilýär. Döwletimiziň oýlanyşykly hem-de parasatly syýasaty bilen ýurdumyzyň ykdysadyýeti garaşsyz ösüşleriň ýolunda ynamly gadam urýar. Gahryman Arkadagymyz tarapyndan işlenilip düzülen ýurdumyzyň durmuş-ykdysady strategiýasy öňde goýlan wezipäni üstünlikli amala aşyryp biljekdigine bolan ukybyny iş bilen subut edýär. Häzirki wagtda «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda meýilleşdirilen wezipeleriň uly toplumy yzygiderli amala aşyrylýar. 

Milli ykdysadyýetimiz köpugurly we bäsdeşlige ukyply derejä eýe boldy. Maglumatlara görä, 2020-nji ýylyň jemleri boýunça ykdysady ösüşiň depgini 5,9, 2021-nji ýylyň birinji ýarymynyň jemi boýunça 6,2 göterime çenli ýokarlandy. Ýurdumyzda maliýe ulgamynyň durnuklylygy saklanylýar. Ykdysadyýetiň döwlete degişli bolmadyk böleginiň paýy ýylsaýyn artýar. Bu paýyň jemi içerki önümiň 70 göterimini düzýändigi örän guwandyryjydyr.  

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda eşretlerimize eşret goşulýar. Azyklyk önümleriň bolçulygy döredilýär. Welaýatymyzda häzirki döwrüň ösen talaplaryna laýyk gelýän senagat düzümi hereket edýär. Il-ýurt bähbitli maksatnamalary durmuşa geçirmäge ägirt uly maýa serişdeleri bölünip berilýär. 2025-nji ýyla çenli aralykda welaýatymyzyň ykdysadyýetine jemi 31,7 milliard manat maýa goýum goýmak işi dowam edýär. Kärhanalaryň hususylaşdyrylmagy bilen milli ykdysadyýetimiziň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga, senagat önümçiliginiň netijeliligini artdyrmaga, hususy telekeçiligi depginli ösdürmäge giň mümkinçilik döredi. Oba hojalyk ekinleriniň hasyl berijiligini ýokarlandyrmak maksady bilen ýerleriň hususyýetçilere paýlanylyp ugramagy hem ykdysady ösüşlere amatly şertleri döredýär. Amala aşyrylýan işler «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda döwletiň we jemgyýetiň iň gymmatly hazynasy bolan adamyň has gowy ýaşamagyny üpjün edýär. 

Güljan  GURBANSÄHEDOWA,

welaýat maliýe-ykdysady orta hünär okuw mekdebiniň mugallymy.

Sazlaşykly  ösýän  pudak 

Berkarar Watanymyz “ak altyna” deňelýän pagta çig malyna örän baý döwletdir. Pagta çig malyny rejeli we netijeli ulanmak dokma pudagynyň esasy wezipeleriniň biri bolup durýar. Bu bolsa bereketli türkmen topragynda ösdürilip ýetişdirilýän pagta hasylyny dolulygyna gaýtadan işläp, dürli görnüşli önümleri öndürmäge hem-de müňlerçe täze iş orunlaryny döretmäge mümkinçilik berýär. Garaşsyzlyk ýyllary içinde dokma senagaty pudagyny ösdürmäge uly üns berilýär. Ýurdumyzyň sebitlerinde häzirki döwrüň ösen talaplaryna laýyk gelýän, kämil enjamlar bilen üpjün edilen dokma kärhanalary yzygiderli gurlup, ulanylmaga berilýär.  

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe dokma senagaty pudagynyň ösüşine öz mynasyp goşandyny goşýan kärhanalaryň  biri-de   Sakarçäge etrabyndaky Gurbansoltan Atamyradowa adyndaky pagta egirme fabrigidir. Howlusy gür baglyga bürenip oturan, bu kärhana 1995-nji ýylda gurlup, ulanylmaga berlipdir. Içerki we daşarky bazarlarda uly islegden peýdalanýan ýüplükleriň birnäçe görnüşini öndürýän bu kärhanada 240  iş orny bar.  

Bu ýerde barlaghana, darak, lentalaýjy, egriji we gaplama bölümleri bar. Kärhananyň barlaghana bölüminde ýüplükleriň hil görkezijileriniň häzirki zaman talaplaryna, ekologik talabalaýyklygy kesgitlenilýär. Şeýle-de, ýüplükleriň çeýeligi, olaryň towunyň berkligi kesgitlenilip degişli netijeler berilýär. 

Germaniýanyň, Italiýanyň ösen tehnologiýalar bilen üpjün edilen iş stanoklarynyň 60-dan gowragy nah pagtany darap, lentalap, egrip, ýokary hil derejeli ýüplükleri öndürmek üçin sazlaşykly we gurat işledilýär. Taýýar önümi gaplaýjy bölümde ýörite gaplanylyp müşderilere günibirin ugradýarlar.  

— Işler gije-gündiz üç iş çalşygynda alnyp barlyp, üznüksiz iş önümçiligi üpjün edilýär. “Döwlet adam üçindir!” diýen şygar astynda zähmet adamsynyň aladasy edilýän ýurdumyzda işgärleriň iş we durmuş şertlerini gowulandyrmagyň aladasy edilýär. Kärhanamyzda işgärler üçin ýörite naharhana, dynç alyş otagy, şeýle-de sport meýdançasy bar. Olar ýörite egin-eşikler, awtobus gatnawy bilen üpjün edilýär. Baýramçylyk çäreleri geçirilip, özara ýaryşlaryň ýeňijileri gymmat bahaly sowgatlar bilen höweslendirilýär. Bu bolsa işiň  ilerlemegine uly itergi berýär — diýip, fabrigiň kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramasynyň başlygy Gülaýym Rejepowa gürrüň berýär. 

Bu kärhanada önümçilikde ýokary netijelere eýe bolýan, özüniň ýokary ussatlygy bilen tanalýan öňdebaryjylaryň atlary agzalanda, darak bölüminiň ussasy Arslan Badyýewiň, lentalaýjy bölümiň ussasy Batyr Sähedowyň, egriji bölümiň ussasynyň kömekçisi Arslan Meredowyň, gaplaýjy bölümiň işçisi Maksat Orazowyň atlary hormat bilen tutulýar. 

 Sähet  HOJAGELDIÝEW. 

 “Maru — şahu jahan”. 

 SURATLARDA: önümçilikden iş pursatlary. 

 Suratlary düşüren  Şamyrat AMADOW.  

   Ygtybarly kepil 

  Häzirki döwürde milli ykdysadyýetimiziň maliýe ulgamynda hem-de şonuň bilen aýrylmaz baglanyşykda bolan ätiýaçlandyryş işi yzygiderli kämilleşdirilýär. Ätiýaçlandyryş işi ätiýaçlandyrýanlary maliýe we durmuş babatynda dürli tebigy hadysalardan we tebigy betbagtçylyklardan goramaga gönükdirlendir. Türkmenistanyň döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň esasy maksady, ýurduň maliýe ýagdaýyny berkitmekden, şeýle hem ilatyň we ýurduň edara-kärhanalaryň ätiýaçlandyryş hyzmatlaryna isleglerini halkara derejesinde bähbitli şertlerde doly kanagatlandyrmakdan ybaratdyr. 

Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy we onuň garamagyndaky döwlet ätiýaçlandyryş guramalary ilata halkara ätiýaçlandyryşyň talaplaryna laýyk gelýän hyzmatlaryň dürli görnüşlerini hödürleýär. Fiziki we ýuridik şahslaryň işinde hem-de durmuşynda gerek bolan goraglylygyň gözbaşy bolan ätiýaçlandyryşyň elýeterliligini we ýokary hilliligini üpjün etmekde dünýäniň öňdebaryjy tejribesinden peýdalanylýar. Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy hem bank töwekgelçiliklerini ätiýaçlandyrmak boýunça ätiýaçlandyryşyň birnäçe   görnüşlerini hödürleýär. Sebäbi, ýurdumyzyň bank ulgamynyň mundan beýläk hem kämilleşdirilmegi halkara ülňülerine laýyklykda, bank edaralarynyň işiniň netijeli guralmagyny, bank töwekgelçiliklerini dolandyrmagyň wajyp ugurlarynyň kämilleşdirilmegini talap edýär. Bu bolsa öz gezeginde bank töwekgelçiliklerini netijeli dolandyrmagyň we olary ätiýaçlandyrmagyň zerurlygyny ýokarlandyrýar. 

 Aýgül KAKAGELDIÝEWA.  

 Türkmengala etrabynyň döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň hünärmeni. 

 Hyzmatdaşlyk  ösdürilýär 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda amala aşyrylýan düýpli özgertmeler milli ykdysadyýetimiziň depginli ösdürilmegine ýardam edýär. Öňdebaryjy tehnologiýalaryň we innowasiýalaryň önümçilige ornaşdyrylmagy Garaşsyz döwletimiziň ykdysady kuwwatynyň ýokarlanmagyna we ýurdumyzyň dünýäniň ösen döwletleriniň hataryna goşulmagyna itergi berýär. Bu aýdýanlarymyza Garaşsyz döwletimiziň dürli künjeginde gurlup, ulanmaga berilýän kämil tehnologiýaly önümçilik kuwwatlyklary dolulygyna şaýatlyk edýär. 

Islendik döwletiň durnukly ösüşi milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynyň sazlaşykly öňe gitmegi bilen baglydyr. Şonuň üçinem ýurdumyzyň senagat, ýangyç-energetika, oba hojalygy pudaklarynda gazanylýan üstünlikleriň bady artýar. Şol bir wagtda daşary ýurtlar bilen söwda-ykdysady hyzmatdaşlygyňam gerimi giňeýär. Bu bolsa hyzmatdaş döwletleriň hemmetaraplaýyn ösüşli ýolunyň rowaç almagyna oňyn täsirini ýetirýär. Şeýle özara bähbitli hyzmatdaşlygyň ösdürilýändigine bolsa iş tejribämizde göz ýetirýäris.  

 Begenç ATAMYRADOW. 

 Welaýat gümrükhanasynyň gümrük gözegçiligi  bölüminiň müdiri, maýor. 

  Kämil  tehnologiýalar 

 Arkadag Prezidentimiziň başyny başlan täze taryhy eýýamynyň ýyllarynda iri möçberli ykdysady özgertmeler ýurdumyzyň elektroenergetika pudagyny çalt depginlerde ösdürmekde uly ähmiýete eýe boldy. Ýurt Baştutanymyzyň tabşyryklaryndan ugur alnyp, bu iri pudagyň önümçilik kuwwatynyň öňdebaryjy täze tehnologiýalaryň hasabyna döwrebaplaşdyrylmagy netijeli ädim boldy. Garaşsyz döwletimizde arassa energiýa çeşmesi bolan elektrik energiýasynyň öndürilişi üzül-kesil artdyryldy.  

Soňky ýatlanymyza mysal hökmünde, Garaşsyz döwletimiziň energetika pudagynyň öňbaşçysy bolan Mary DES-niň senagat zolagynda işe girizilen döwrebap elektrik stansiýalarynyň ikisini agzamak bolar. Dürli kuwwatlykly bu täze desgalar iň täze tehnologiki enjamlar, innowasiýalar bilen üpjün edilendir. Olardaky tehnologiki önümçiligiň ykdysady tygşytlylyk babatda-da, ekologiýa taýdan has arassa önümçiligi bilenem düýpli tapawutlanýandygyny ýatlamalydyrys. Bu bolsa, ykdysady ösüşiň rowaç alyp, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň ýylsaýyn ýokarlanmagyna itergi berýär. Möhüm pudakdaky şeýle ösüş depgini milli ykdysadyýetimiziň öňe gitmeginde aýgytly ädimdir. 

 Çaryýar AKMYRADOW. 

 TDEI-niň uly mugallymy.

29-njy martda paýtagtymyzdaky «Ýyldyz» myhmanhanasynda Türkmenistanyň nebitgaz pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara forum öz işine başlady. Forumy «Türkmengaz», «Türkmennebit» we «Türkmenhimiýa» döwlet konsernleri, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy «Türkmen Forum» hojalyk jemgyýeti bilen hyzmatdaşlykda, «Gaffney Cline» britan kompaniýasynyň goldaw bermeginde guradylar. Forumyň açylyş dabarasynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň oňa gatnaşyjylara iberen Gutlagy üns bilen diňlenildi. 

Paýtagtymyzda dünýäniň onlarça döwleti bilen onlaýn tertipde geçirilen bu çäräniň baş maksady ýurdumyzyň energetika pudagyny mundan beýläk-de durnukly ösdürmek we ýangyç-energetika toplumyna daşary ýurtlaryň maýa goýumlaryny çekmegiň mümkinçiliklerini artdyrmak boýunça gatnaşyklary berkitmekden ybaratdyr. Foruma dünýäniň 32 döwletinden kompaniýalaryň 90-synyň wekilleri gatnaşdylar. Forumyň ikinji gününde dünýäniň nebitgaz kompaniýalarynyň toplan tejribeleriniň we täze işläp taýýarlamalarynyň tanyşdyrylyşy boldy. Şeýle hem, ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynyň wekilleriniň daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen gatnaşyklaryň geljekki ugurlaryny ara alyp maslahatlaşmak we kesgitlemek üçin ikitaraplaýyn duşuşyklar geçirildi. 

«Aşgabat».

Ýurdumyz täze önümçilikleri döretmekde zerur bolan çig malyň dürli görnüşlerine we baý gorlaryna eýe. Şunda, hususan-da, himiýa, gazhimiýa senagatynyň, gurluşyk industriýasynyň we beýleki pudaklaryň esasy bolan tebigy gazyň, nebitiň, mineral çig mal serişdeleriniň uly ýataklary senagat taýdan özleşdirilmäge degişlidir. Başgaça aýdylanda, nebit, tebigy gaz we gaz kondensaty diňe bir ýangyç serişdelerini däl, eýsem, möhüm himiki önümleri almak üçin-de çig maldyr. Tebigy gazyň düzümindäki metan, etan, propan uglewodorody, geliý, kükürtwodorod maddalaryny, metil spirtini, polimer materiallary, belok-witamin konsentratlaryny, geliý gazyny, arassa kükürdi we beýlekileri almaga mümkinçilik berýär. Önümçiligi barha artýan azot dökünleriniň kärhanalarynda hem tebigy gaz ulanylýar. Geljekde bolsa bu ugurdan gazhimiýa toplumynyň dürli pudaklaryny döretmäge doly esas bar. Bu jähetden, «Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Maksatnamasyna» laýyklykda, gazhimiýa önümleriniň dürli görnüşlerini öndürmegiň döwrebap önümçiliklerini döretmek meýilleşdirilýär. 

Döwlet Baştutanymyz ýurdumyzyň himiýa pudagynyň milli ykdysadyýetimiziň geljegi uly pudaklarynyň biridigini nygtaýar. Ýurdumyzyň himiýa senagaty uzak möhletleýin we durnukly ösüşiň esasyny goýýan hem-de ykdysadyýetdäki düzümleýin özgertmelere oňat täsir edýän senagatyň binýatlaýyn bölegidir. Himiýa senagatyny ösdürmegiň maksatnamasy soňky ýyllarda ýerli çig maly doly peýdalanmaga, ykdysadyýetimiziň beýleki pudaklarynyň zerurlyklaryny kanagatlandyrmaga, daşardan satyn alynýan önümleri özümizde öndürmäge, pudagyň kuwwatyny artdyrmaga, obasenagat toplumyny durnukly ösdürmäge gönükdirilendir. Şeýle hem mineral dökünleriň öndürilişini artdyrmak meselesine aýratyn üns berilýär. 

Ýurdumyz mineral çig mal gorlary boýunça dünýäde öňdäki orunlary eýeleýär. Şol baýlyklaryň biri-de düzüminde ýod we brom saklaýan ýokary minerallaşan ýerasty suwdur. Şolaryň esasynda häzirki wagtda Hazaryň himiýa, Balkanabadyň, Berekediň ýod zawodlarynda ýokary hilli ýod öndürilýär. 

Hususan-da, Hazaryň himiýa, Balkanabadyň ýod zawodlarynyň ulanýan suwunyň duzlulygy bir litrde 170 — 220 grama barabardyr. Berekediň ýod zawodynda bolsa Seýitkerdere käniniň çig mal hökmünde ulanylýan suwunyň duzlulygy ep-esli pes bolup, ol bir litrde 25 — 29 gram töweregidir, ýöne onda ýoduň mukdary has ýokarydyr. Ýerasty ýod-bromly suw bolsa himiki düzümi boýunça şerebeleriň II synpynyň natriý-kalsiý hloridleriniň toparyna degişlidir. Suwda ähli duzlaryň diňe 0,02-0,025 göterimi ýod; 0,20-0,25 göterimi brom bolup, galanlary — 99,75 göterimi beýleki makroduzlardyr. Olaryň düzüminde ýod we bromdan başga-da litiý, bor, stronsiý, rubidiý, seziý ýaly tebigatda seýrek duşýan gymmatly elementleriň ençemesi bar. Bu seýrek we dagynyk elementleriň adaty magdan çeşmeleriniň azalandygy sebäpli, soňky döwürde olary, esasan, şeýle gidromineral serişdelerden almaga uly üns berilýär.  

Günbatar Türkmenistanyň täze açylan ýod-brom känleriniň — Çukurguýy, Guýular, Gögerendag-Garadaşly, Inderlen we beýleki känleriň özleşdirilmegi netijesinde geljekde ýoduň öndürilişi has hem artar. Şonda Türkmenistan ýod öndürmegiň mukdary boýunça Çili, Ýaponiýa, ABŞ ýaly ýurtlaryň hataryna girer. Häzirki wagtda «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň ýod zawodlarynda ýerasty ýodly we bromly suwy gaýtadan işlemek arkaly, ýokary hilli tehniki ýoduň 500 tonnadan gowragy öndürilýär, onuň aglaba bölegi bolsa daşary ýurtlara iberilýär. «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, Balkan welaýatyndaky «Balkanabat» ýod zawodynyň düzüminde tehniki ýod, brom we bromly önümleri öndürmek göz öňünde tutulýar. Häzirki wagtda taslama kuwwaty 450 tonna bolan bu zawodda tehniki ýoduň ýylda 340 tonnasy öndürilýär. Geljekde ýodly we bromly guýularda düýpli abatlaýyş işlerini geçirmek, kärhananyň düzüminde täze önümçilik desgalaryny gurmak meýilleşdirilýär. Şu maksat bilen tehniki ýod, brom we bromly önümleri öndürýän desgalary gurmaga gyzyklanma bildirýän kompaniýalaryň arasynda bäsleşik geçirmek teklip edildi. Hödürlenen teklipler makullanylyp, ýurdumyzyň günbatar sebitinde hereket edýän iri zawodlarda ýokary hilli tehniki ýoduň öndürilýän möçberini artdyrmagyň mümkinçiliklerini öwrenmek boýunça işleri dowam etdirmek hem-de bu işe uly tejribä we tehnologiýalara eýe bolan daşary ýurtly kompaniýalary işjeň çekmek bellenildi. 

Aslynda, çig malyň senagat taýdan özleşdirilmegi diňe bir onuň gorlary bilen kesgitlenmän, eýsem, köp sanly çylşyrymly tehniki-ykdysady we tehnologik meseleleri çözmek bilen hem baglanyşyklydyr. Bu babatda mineral baýlyklaryň düzüminiň çylşyrymlylygy, alynýan önümiň himiki aýratynlyklary, galyberse-de, çig malyň ýerleşýän ýerleriniň tebigy şertleri ýaly köp sanly faktorlar alymlaryň we hünärmenleriň öňünde täzeden çözülmeli meseleler bolup durýar. 

Şu ýerde ýene bir möhüm zat hakynda gürrüň etmek zerur: suw adamzat durmuşy we halk hojalygy üçin iň wajyp tebigy baýlyklaryň biridir. Şonuň üçin-de suw serişdelerini goramak we ondan rejeli peýdalanmak derwaýys mesele hasaplanýar. Şeýle bolansoň, duzly suwy tehniki serişdeleriň kömegi bilen süýjütmek barha giň gerim alýar. Häzirki wagtda bu usul bilen Awazada, Balkan welaýatynyň beýleki ýerlerinde deňiz suwy süýjedilýär. Olarda hem, esasan, himiki tehnologiýalar we materiallar peýdalanylýar.  

Senagat kärhanalarynyň suw galyndylary-da bu babatda belli bir çeşme bolup biler. Bir gezek ulanylandan soň, kärhanalar suwy senagat galyndysy hökmünde uly möçberde daşky gurşawa akdyrylýar. Şol sebäpden, şeýle suwy degişli derejede arassalap, gaýtadan ulanmak ykdysady we ekologik taýdan uly ähmiýete eýe. Çünki köp sanly senagat kärhanalarynda, hususan-da, himiýa, gurluşyk, ýeňil we azyk senagaty pudaklarynda zyňyndy gaty galyndylar, hapalanan suw, gaz emele gelýär. Şonuň üçin-de halk hojalygynyň ösmegi bilen, tebigy çig mal serişdelerinden rejeli peýdalanmagyň we daşky gurşawy goramagyň zerurlygy derwaýys ekologik mesele hökmünde ýüze çykýar. Häzirki wagtda adaty ulanylyp gelinýän gaty magdan gorlarynyň barha azalýandygy sebäpli, dünýäde käbir elementleri we maddalary ýerasty gidromineral çig mal serişdelerinden almaga uly üns berilýär. Olaryň düzüminde ýod bilen bromdan başga-da, bor, litiý, stronsiý, seziý, rubidiý, kaliý ýaly gymmatly elementler hem saklanýar.  

Nebitgaz guýularyndan çykýan ugurdaş suwy yzyna — ýer astyna goýbermek, olaryň düzümindäki peýdaly minerallary almagyň usullaryny işläp düzmek we önümçilige ornaşdyrmak hem alymlaryň öňünde duran derwaýys meseledir. Bu babatda türkmen alymlary tarapyndan dünýä tejribesinde ilkinji gezek yssy we gurak howa şertlerimizde, açyk howdanlarda suwy bugartmak arkaly, baýlaşdyrmagyň we himiki önümleri almagyň işlenip düzülen toplumlaýyn tehnologiýasy ulanylyp bilner. Bu bolsa ekologik sowatlylygyň we bilimiň ähmiýetini has-da artdyrýar.  

Innowasion tehnologiýalara bolan isleg diňe bir himiýa ýa-da nebitgaz senagatynda däl, eýsem, gurluşyk materiallary, ýeňil, azyk, dokma energetika, dag-magdan we beýleki pudaklarda-da barha artýar. Şeýle bolansoň, halk hojalygynyň dürli pudaklarynda işlemäge ukyply, giň düşünjeli tehnolog hünärmenlere bolan isleg-de barha ýokarlanýar. Olaryň taýýarlanylyşy has çeýe, ýagny önümçiligiň islegine görä, dürli ugurlarda işlemäge ukyply edilip guralsa, geljekki hünärmenleriň ýurdumyzyň dürli kärhanalarynda işläp bilmegine mümkinçilik berer. Şunda ähli tebigy maddalary gaýtadan işlemek boýunça ulanylýan tehnologiýalaryň fiziki-himiki esaslary, hadysalary, enjamlary, umumy tehniki dersleri biri-birine örän ýakyn. Şeýle diýildigi, aslyýetinde, ähli tebigy çig maly gaýtadan işlemek bilen baglanyşykly bolan ugurlary maddy-tehniki serişdeler, hünärmenler bilen üpjün etmek meselesini belli bir derejede umumylaşdyrmaga mümkinçilik berýär. Munuň üçin bolsa önümçilik pudaklarynyň ylmy-barlag edaralar, ýokary okuw mekdepleri bilen has ýakyn hyzmatdaşlyk saklamaklary örän möhümdir.  

Hojanepes ÝOWJANOW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň professory, tehniki ylymlaryň doktory.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwri belent maksatly ösüşleri bagyş edýär. Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň wezipä girişmek dabarasyndaky çykyşyny halkymyz buýsanç bilen diňledi. Bu taryhy pursatlar ýurdumyzyň ösüşiniň täze tapgyryny aýdyň beýan edýär. Türkmen halky täze bir taryhy wakanyň şaýady bolýar. Geljek 30 ýylyň dowamynda amala aşyryljak işler şu günden gözbaş alýar, hormatly Prezidentimiziň belent maksatlaryndan myrat tapýar. Şonuň üçin hem halkymyz bu taryhy wakalara buýsanç bilen garaýar we ynamly öňe barýar.  

Eziz Diýarymyzda belent maksatly işler has-da rowaçlanýar, sazlaşykly işler ýola goýulýar. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy» ýurdumyzy mundan beýläk-de täze sepgitlere çykarar. Bu Milli maksatnamanyň özeninde geljek 30 ýyly üstünliklere hem-de döwrebap ösüşlere beslemek goýulýar. Milli maksatnamanyň durmuşa geçirilmegi bilen sanly ulgam hem ösdüriler, döwrebap mümkinçilikler dörediler. Ýurdumyzyň ykdysadyýetinde uly ösüşleri üpjün etmekde sanly ulgamyň möhüm ugurdygyny aýratyn bellemek gerek. Şunda häzirki zaman maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň täze gazananlaryna esaslanmak baş ugur bolup durýar.  

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow wezipä girişmek dabarasyndaky çykyşynda şeýle belledi: «Biz milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna sanly ulgamyň mümkinçilikleriniň ornaşdyrylmagyna geljekde hem ünsi jemläris». Munuň özi ýurdumyzyň ösüşiniň has-da rowaçlanýandygyny aýdyň beýan edýär.  

Sanly ykdysadyýeti kemala getirmekde elektron senagatynyň ösdürilmegi, innowasion, ýokary tehnologiýalara esaslanýan önümçilikleriň ýola goýulmagy, aň-bilim mümkinçilikleriň artdyrylmagy, ýörite bilimli hünärmenleriň taýýarlanmagy ýaly ugurlara aýratyn üns berilýär. Milli ykdysadyýetimizi has-da ösdürmek üçin bäsdeşlige ukyply harytlaryň eksportunyň möçberlerini artdyrmak, öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrmak, import harytlarynyň ýerini tutýan harytlaryň öndürilişini has-da giňeltmek boýunça toplumlaýyn işler üstünlikli dowam etdirilýär. Bularyň hemmesi ykdysadyýetimiziň ösüşleriniň aýdyň geljegi nazarlaýandygyny görkezip, ýurdumyzyň abraýynyň dünýä dolmagyny, halkymyzyň bagtyýar durmuşyny üpjün edýär. Şonuň üçin hem häzirki döwürde ylmyň iň täze gazananlary üstünlikli durmuşa ornaşdyrylýar. Munuň özi gönüden-göni bedew batly ösüşleriň has-da rowaçlanmagyna mümkinçilik döredýär.  

Bibijemal KAKABAÝEWA,

S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň mugallymy.

Garaşsyzlyk ýyllarynda öňümizde duran möhüm işleri amal etmek üçin berk binýat döredildi. Bu ýyllar halkyň örän uly, egsilmez mümkinçiliklerini giňden açyp görkezdi. Şu döwürde gözbaşyny asyrlardan alyp gaýdýan maddy we ruhy gymmatlyklarymyz, nesillerden-nesillere geçip gelýän beýik ynsanperwer däplerimiz dikeldildi. Döwlet we jemgyýetçilik durmuşynda halkyň milli gymmatlyklary esasynda döwrüň demokratik kadalary özleşdirildi. Şu ýyllaryň içinde öňki, esasan, çig mal öndürýän ýurtdan kuwwatly, gaýtadan işleýän pudaga eýe ýurda öwrüldik. Netijede, ýurdumyzy şu gün we geljekde ösdürmek üçin ruhy we maddy binýat döredildi. 

Gazanylan üstünlikler Türkmenistanyň ösüşiň dogry ýoluny saýlap alandygyna şaýatlyk edýär. Dünýä ýüzi ýurdumyzyň durnuklylyk, jebislik ýagdaýynda yzygiderli we sazlaşykly ösüşine kanagatlanma bilen syn edýär. Halkara gatnaşyklar boýunça täze filosofiýamyz «Dialog — parahatçylygyň kepili» diýlip atlandyrylyp, ol anyk kesgitlenen syýasy ölçeglere, umumy ykrar edilen we hemmelere düşnükli ynsan gymmatlyklaryna esaslanýar. Bu dünýä ýurtlary bilen bähbitli hyzmatdaşlyk alyp barmaga, täze belentliklere çykmaga mümkinçilik döredýär. 

Häzirki döwürde edilmeli işler Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň şu ýylyň 11-nji fewralynda bolup geçen mejlisinde takyk kesgitlendi. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy» kabul edildi. Bu maksatnama geljek 30 ýylyň toplumlaýyn strategik wezipelerini hem-de maksatlaryny durmuşa geçirmegiň ugurlaryny belläp, halkymyz üçin mundan beýläk-de has amatly ýaşaýyş şertleriniň döredilmegine badalga berdi.  

Görşümiz ýaly, häzirki döwürde etmeli işler kesgitlenip, geljegiň aýdyň ýoly şöhlelenýär. Şol ýol bilen üstünlikli öňe gitmek üçin kabul edilen strategik meýilnamany, onda kesgitlenen wezipeleri gündelik işleriň üsti bilen çözmeli bolýar. Ol hem hakykat. Takyk we dogry bellenen maksatlaryň üstünliklere getirýändigini durmuş tejribesi görkezýär. Ähli ugurlarda netijeli we döredijilikli zähmetiň guralmagy geljekki üstünliklerimiziň kepilidir. Bu bolsa ösüşiň esasy şerti hökmünde adam faktorynyň ornunyň ýokarlanýandygyny aňladýar. Şol faktoryň hilini kesgitleýän ugurlaryň netijeli işlemegi döwrüň talaby bolup durýar. Milli maksatnamada şol talaby amal etmek möhüm mesele hökmünde kesgitlenen. Şonuň esasynda ösüşiň täze nusgasy kemala gelýär. Şol nusganyň mümkinçiliklerini häsiýetlendirmek maksady bilen, nebitgaz pudagyny ösdürmek bilen baglanyşykly meselede öňe sürlen çözgüde ýüzleneliň. Halk Maslahatynyň mejlisinde şu maksat bilen topluma goşmaça serişdeleri bermek barada karara gelnendigi aýdylyp, munuň döwletimiziň Garaşsyzlyk ýyllarynda ykdysady we maliýe tarapdan ösendigini, pudaklaryň işini kämilleşdirmek üçin öz maýa goýumlaryny goýmaga ukyply, kuwwatly döwlete öwrülendigini aňladýandygy bellenildi. Häzirki döwürde dörän mümkinçilikleriň munuň şeýledigini görkezýändigi nygtaldy. Bellenilişi ýaly, şol mümkinçiliklere eýe nusganyň aýratynlyklary bolup, döwletiň býujet syýasatynyň kämilleşdirilmegi esasynda ykdysady serişdeleriň geljegi uly umumymilli taslamalarda jemlenmegi, milli ykdysadyýetiň hereketlendiriji güýçleriniň biri bolan telekeçiligiň geljekde-de goldanylmagy, ýurduň ykdysady kuwwatyny artdyrmak maksady bilen, innowasion ýagdaý üçin amatly şertleriň döredilmegi, bazar gatnaşyklarynyň täze ugurlarynyň kesgitlenip, ykdysady ösüşiň mümkinçilikleriniň artdyrylmagy, innowasiýalara esaslanýan işewürligiň täze görnüşleri bolan iri kompaniýalaryň döredilmegi çykyş ederler.  

Milli maksatnamada nebitgaz pudagynyň öňünde goýlan wezipelere ýüzlensek, bu ýerde geljekde-de Türkmenistanyň energiýa serişdelerini dünýä bazarlaryna ibermekde özüniň öňdeligini berkitmegi dowam etmek maksady bilen nebiti we gazy gaýtadan işlemäge ýöriteleşdirilen häzirki zaman toplumlarynyň gurluşygyny, energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmelerini ornaşdyrmak, şol sanda wodorod energetikasy boýunça halkara hyzmatdaşlygy has netijeli dowam etmek nebitgaz pudagynyň wajyp wezipesi hökmünde kesgitlendi. Şu wezipeleri amala aşyrmagyň hasabyna gaz pudagynda çig maly çykarmakdan we gaýtadan işlemekden ýokary goşulan bahasy bolan önümleri öndürmäge we ýerleşdirmäge çenli doly önümçilik halkasy dörediler. Şeýle halka ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda-da kemala geler. Bu bolsa inžener-tehniki, tehnologik çözgütleri kabul etmek işini täze derejä çykarar. Ulgamlaýyn tehniki taslamalary düzmeli bolar. Bu taslama diňe bir tehniki-tehnologik çözgütleri göz öňünde tutman, adamyň hem önümçilikdäki, hem-de tehnologik ýagdaýlary, gatnaşyklary dolandyrmakdaky ornuny kesgitlemeli bolar. Şeýlelikde, türkmen jemgyýetinde tehniki-tehnologik çözgütler aýratyn orna eýe bolar. Ylym-bilim we inžener-tehniki işgärleriň, umuman, hünärmenleriň döredijiligi esasynda täze ýaşaýyş giňişligi kemala gelýär. Ol adamzadyň eşretli ýaşamagy üçin şertleri döredýär. Şonda tebigy baýlyklary rejeli ulanmak üçin alymlar, inženerler, umuman, akyl zähmeti bilen meşgul bolýanlar, bir tarapdan, adamzadyň mynasyp ýaşamagy üçin oňaýly usullary döretmeli, ikinji tarapdan, şol usullaryň tebigata zelel ýetirmezligi üçin öz wezipelerine durmuşy we etiki jogapkärlik esasynda amal etmeli. Şu wezipäniň üstünlikli ýerine ýetirilmeginde döwrüň ruhy şertleri we ýokary talaplary esasynda ýetişen ylymly-bilimli ýaşlara, hünärmenleriň täze nesline bil baglanyp, olaryň daşary ýurtly deň-duşlary bilen ylym-bilim işlerinde hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň wajypdygy öňe çykýar. Özi-de bu ýerde ýaşlaryň halkara ylmy-barlag taslamalaryna işjeň gatnaşyp, strategik innowasion ugurlar boýunça geljekde daşary ýurt ylmy-barlag birleşmelerine goşulyşmagynyň zerurlygy döräp, şunuň bilen baglanyşykly täze syýasy we ykdysady ugruň ýaşlara oňat bilim bermäge, diýmek, has mynasyp geljegi üpjün etmäge gönükdirilendigi aýdyň bolýar. Bu ýaşlara bildirilýän uly ynamdyr. Bildirilýän uly ynama eýe bolup, oňa öz hünäriň üsti bilen jogap bermek her bir ýaş adam, şol sanda inžener-tehniki işgär üçin zerurdyr. Bu ynam ýaşlara ylym-bilim berýän, olary durmuşa taýýarlaýan alymlara, professor-mugallymlara hem bolan ynamdyr. Bu ynam ussat halypalaryň ýaş nesli ýetişdirmek bilen baglanyşykly işlerine jogapkärçiligini artdyrýar. Sebäbi olaryň alyp barýan işi geljekde ýurdy, dünýäni özgerdiji adamlary, öz hakyky şägirtlerini kemala getirmek bilen bagly. Hünärmenleriň täze nesli ýurdumyzy ösüşiň täze derejesine çykarar. Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow wezipä girişmek dabarasyndaky çykyşynda milli bilim ulgamyny kämilleşdirmegiň, ýokary ylmy mümkinçiligi bolan giň gözýetimli, maksada okgunly, innowasion tehnologiýalary dolandyrmaga ukyply, ýokary hünärli, taýýarlykly ýaşlary terbiýeläp ýetişdirmek boýunça ähli tagallalaryň ediljekdigini nygtady. 

Kämil bilim-terbiýeli ýaş hünärmenleri ýetişdirmek ugrunda alnyp barylýan işlere nebitgaz pudagynyň mysalynda garalyň. Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetinde döwlet tarapyndan bu ýokary okuw mekdebiniň öňünde goýlan wezipeleri amal etmek ugrunda degişli işler alnyp barylýar. Bu ýerde, ilki bilen, toplumyň degişli hünärmenlere zerurlyklary seljerilip, şoňa laýyklykda, pudagyň degişli edaralary bilen bilelikde ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamak maksatnamasy işlenip düzüldi we tassyklandy. Şonuň ýaly-da, uniwersitetiň ýanynda mugallymlary, ylmy işgärleri, pudak boýunça alymlyga dalaşgärleri taýýarlamak boýunça Ylmy-barlag we okuw merkezi döredildi. Häzirki döwürde bu ýerde uniwersitetiň ýaş mugallymlary ýörite taýýarlanan maksatnamalar esasynda okuw taýýarlygyny geçýärler. Bu hem ýaş mugallymlaryň we geljekki nebitçi inženerleriň ylmy-döredijilik işlerini işjeňleşdirmäge, pudagyň öňünde duran önümçilik meselelerini çözmäge işjeň gatnaşmagyna esas döredýär. Bu ýerde mümkinçilikler örän kän. 

Häzirki döwürde pes uglerodly energetikany döretmek işine işjeň goşulyşýan wagtymyz uniwersitetde dünýä ylmyna çuňňur aralaşmak üçin halkara derejä laýyk gelýän şertleriň döredilendigi göz öňünde tutulyp, bu ýerde wodorod energiýasy boýunça merkez döredildi. Onuň esasy maksady wodorod energiýasyny öndürmek we ulanmak boýunça ýurdumyzda synag taslamalaryny durmuşa geçirmek bilen bagly taslamalary taýýarlamakdan ybaratdyr. Şeýle uly wezipäni amal etmek üçin uniwersitet inženerçilik biliminiň, tejribesiniň we ylmynyň iň soňky gazananlaryny özünde jemlemeli bolýar. Munuň üçin bizde ähli mümkinçilikler döredilen. Döwlet Baştutanymyz Serdar Berdimuhamedow wezipä girişmek dabarasynda eden çykyşynda: «Garaşsyz döwletimiziň elektrik energetikasy pudagyna köp möçberde maýa goýumlar gönükdiriler. Türkmen energiýa serişdelerini daşarky bazarlara diwersifikasiýa ýoly bilen ibermek üçin elektrik energiýasynyň öndürilişi artdyrylar we ony ibermegiň ulgamy kämilleşdiriler» diýip belledi. 

«Halkyň Arkadagly zamanasy» diýlip atlandyrylan şu ýylyň başynda ykdysadyýetimiziň ähli ugurlarynda gazanylan netijeler geljekki üstünliklerimizi kepillendirýär. Bu bolsa ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda işleýän we geljekde işlejek hünärmenleriň täze nesliniň, ýokary okuw mekdeplerinde bilim alýan ýaşlaryň öňde duran beýik maksatlary durmuşa geçirmäge öz döredijilikli zähmetleri, tehniki-tehnologik çözgütleri, ylymda we bilimde gazanan üstünlikleri bilen goşant goşup, halkyň gurujy, dörediji, oýlap tapyjydygyny ýene bir ýola tassyklap, ýurdumyzyň dünýädäki at-abraýyny mundan beýläk-de ýokary galdyrjakdygyna pugta ynam döredýär. 

Nurýagdy SUWHANOW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň professory.

 Ministrler Kabinetiniň 28-nji ýanwarda geçirilen giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň mundan beýläk hem gülläp ösmegine gönükdirilen düýpli wezipeleriň hatarynda dokma senagatyndaky işleri ilerletmegiň mümkinçilikleri barada hem aýtdy. Döwlet Baştutanymyz pudagyň ýokary tehnologiýaly kärhanalarynda öndürilýän milli brend nyşanly önümler bilen gyzyklandy.  

Bu gün türkmen brendlerine dünýä bazarynda uly isleg bildirilýär. Ýurdumyzyň dünýä standartlaryna laýyk gurlan dokma toplumlarynda we täzeden dikeldilip, döwrebaplaşdyrylan fabriklerde öndürilýän matalar, olardan tikilýän taýýar egin-eşikler özüniň milli nyşanlary bilen biri-birinden tapawutlanýar. Meşhurlygy gün-günden artýan «Bedew» haryt nyşanly jins önümleri, «Bürgüt» haryt nyşanly sport egin-eşikleri, «Gala» haryt nyşanly tikin-örme we trikotaž önümleri, «Ýeňiş» haryt nyşanly erkek köýnekleri, «Goza», «Wada», «Nusaý» haryt nyşanly hojalyk harytlary we ýene-de ençeme milli nusgalara beslenip öndürilýän önümler türkmen dokmasynyň abraýyny belende göterýän, dünýä bazarlaryndaky ornuny barha giňeldýän brendlerdir. Türkmen dizaýnerleriniň çeper döredijiligi bilen milli ruhda we döwrebap bezeglere beslenip taýýarlanýan gymmatly, halkyň gowy gören şol harytlarynyň hatarynda ýaňy dünýä inen bäbejiklerden başlap, dürli ýaşdaky zenanlara we erkeklere niýetlenip tikilen köp görnüşli döwrebap egin-eşikler bar. Dünýäniň ençeme satyn alyjy iri kompaniýalarynyň uly gyzyklanmasyny gazanýan önümler ykjamlygy, göze gelüwliligi, endamyňa ýakymlylygy bilen müşderiniň ösen talaplaryny ödeýär.  

 Harytlaryň halkara ölçeglere laýyk gelmegi möhüm şertleriň biridir. «Türkmenistanda öndürildi» diýen belgi bilen ýurdumyzyň çar künjegine ýaýradylýan we dünýä bazarlaryna çykarylýan egin-eşikleriň nusgalary döredilende, reňkleri saýlanyp alnanda, şekilleri, bezeg işleri ýerine ýetirilende, millilik bilen döwrebaplygyň sazlaşygyna aýratyn üns berilýär. Bu sazlaşyk önümleriň gymmatyny, gözelligini artdyrmak bilen, sarp edijileriň barha artýan islegini gazanýar. 

Döwlet Baştutanymyzyň şol mejlisde öňe süren görkezmelerinden ugur alnyp, milli brendleriň sanawy ýene-de täze haryt nyşanlarynyň ikisi bilen artdyryldy. Baý taryhymyzy we şu günümizi şöhratlandyrýan ajaýyp nyşanly önümler dogrusynda Türkmenistanyň Dokma senagaty ministrliginiň tikinçilik bölüminiň başlygy Ogulmaral Orazgeldiýewa şeýle gürrüň berýär:  

Bagtyýar şu günümizi taryh bilen baglanyşdyrýan «Gala» nyşany Gökdepe dokma toplumynda öndürilýän önümleriň gymmatyny beýgeltse, Gypjakdaky dokma toplumynda öndürilýän bürgüdiň özboluşly keşbi bilen bezelen geýimler toplumynda tizlik, çalasynlyk, halallyk, ýitigözlülik, eserdeňlik ýaly giň many jemlenýär. Gözellik, ykjamlyk, tämizlik bilen birlikde, döwrümiziň bedew badyny alamatlandyrýan «Bedew» haryt nyşanly jins matasy, ondan tikilip taýýarlanýan lybaslar dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyplylygyny has-da berkidýär. Lybaslaryň tikiliş, bezeliş aýratynlygy her bir müşderiniň göwnünden turýar.Pudagyň halkara hil nyşanly kärhanalarynda öndürilýän hojalyk harytlary-da özüniň ýakymy, gözelligi, dürli görnüşliligi bilen dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan ýokary baha mynasyp bolýar. «Goza», «Wada», «Nusaý» ýaly türkmen jemgyýetine mahsus atlar bilen bezelip, alyjylara hödürlenýän önümler ekologiýa taýdan arassalygy bilen tapawutlanýar. Hormatly Prezidentimiziň milli dokma pudagy baradaky aýratyn aladalarynyň netijesinde önümlerimiz ýene-de täze haryt nyşanlarynyň 2-si bilen baýlaşdy. Türkmen dünýäsi bilen bagly «Jeýtun» hem-de «Mäne» haryt nyşanlary golaýda işe girizilen Kaka we Babadaýhan dokma toplumlarynda öndürilýän önümleri bezär. Döwlet Baştutanymyzyň nygtaýşy ýaly, içerki bazaryň we ilatyň möwsümleýin islegleri öwrenilip, öndürilýän zamanabap, ýokary hilli önümler ildeşlerimizi begendirmek bilen birlikde, daşary ýurtly hyzmatdaşlarymyzyň-da islegli harydyna öwrüler. 

Aýnabat DURDYÝEWA.

«Türkmenistan».

2022-nji ýylyň geçen iki aýynda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň jemleri

Ykdysadyýetimiziň pudaklarynda «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen iki aýynda alnyp barlan işleriň jemleri Türkmenistanyň daşary we içeri syýasatynyň bitaraplyk, parahatçylyk söýüjilik, hoşniýetli goňşuçylyk hem-de özara bähbitli hyzmatdaşlyk kadalaryna berk eýermek esasynda alnyp barylýandygyny görkezdi.

• Watanymyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça toplumlaýyn çäreleriň üstünlikli amala aşyrylmagynyň çäginde ähli pudaklaryň we sebitleriň durnukly ösüşi üpjün edilýär hem-de halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesi ýokarlanýar. 2022-nji ýylyň ýanwar-fewral aýlarynda gazanylan makroykdysady görkezijiler milli ykdysadyýetimiziň okgunly ösýändigine şaýatlyk edýär.
• Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, önüm öndürilişi 10,7 göterim ýokarlandy. Geçen iki aýda milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynyň işiniň netijeleri Garaşsyz döwletimiziň depginli ösmegini dowam edýändigini görkezýär. Ýurdumyzyň ykdysadyýetinde jemi içerki önümi öndürmek boýunça görkezijiler, ýylyň başyndaky ýaly, ýagny 6,2 göterim möçberde saklanýar. Geçen iki aýda oba hojalygynda ösüş depgini 3,2 göterim, söwda ulgamynda 8,8, ulag we aragatnaşyk pudagynda bolsa, 4 göterim boldy. Häzir ýurdumyzda umumy bahasy 37 milliard amerikan dollaryna golaý bolan, aglabasy bolsa, durmuş maksatly dürli desgalaryň gurluşygy giň gerim bilen alnyp barylýar. Ýanwar-fewral aýlarynyň netijeleri boýunça bölek haryt dolanyşygynyň mukdary 2021-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 10,6 göterim, daşary söwda dolanyşygy boýunça 30,7 göterim artdy. Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 106,1 göterim, çykdajy bölegi bolsa 96,9 göterim berjaý edildi. Iri we orta kärhanalar boýunça ortaça aýlyk iş haky 2021-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 10,4 göterim artdy. Aýlyk iş haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary hem-de talyp haklary doly möçberde maliýeleşdirildi. Rejelenen Milli oba maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde 101 sany durmuş maksatly desgalaryň, suw arassalaýjy desgalaryň 35-siniň, 326 müň inedördül metrden gowrak ýaşaýyş jaýlarynyň hem-de düzümleýin ulgamlaryň gurluşygy alnyp baryldy.
• Ýurdumyzyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin maksatnamasyny ýerine ýetirmek boýunça şu ýylyň ýanwar-fewral aýlarynda alnyp barlan işleriň netijesinde, nebiti gaz kondensaty bilen çykarmak boýunça meýilnama 100,8 göterim, nebiti gaýtadan işlemek boýunça - 110,3 göterim, benzin öndürmek boýunça –117,8 göterim, dizel ýangyjyny öndürmek boýunça – 116 göterim, çalgy ýaglaryny öndürmek boýunça – 111 göterim, polipropileniň öndürilişi boýunça – 118,9 göterim, daşary ýurtlara tebigy gazy ibermegiň meýilnamasy 114,7 göterim ýerine ýetirildi.
• Hasabat döwründe gurluşyk-senagat ulgamynda öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 156 göterim ýerine ýetirildi. Gurluşyk we binagärlik ministrligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 107 göterim berjaý edildi. Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrligi tarapyndan öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 159,2 göterim ýerine ýetirildi. Energetika ministrligi tarapyndan önümleri öndürmegiň we işleri ýerine ýetirmegiň meýilnamasy 133,3 göterim berjaý edildi.
• Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, söwda dolanyşygynyň ösüş depgini 104 göterime, öndürilen önümleriň ösüş depgini 109,4 göterime deň boldy. Dokma senagaty ministrliginiň kärhanalary tarapyndan geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, öndürilen önümleriň mukdary, şol sanda nah ýüplügiň we nah matalaryň önümçiligi degişlilikde, 130,5 göterime hem-de 124,4 göterime, tikin we trikotaž önümleriň önümçiligi 118,7 göterime, gön önümleriň önümçiligi 109,6 göterime barabar boldy. «Türkmenhaly» döwlet birleşiginiň kärhanalarynda haly önümlerini öndürmek boýunça meýilnama 114 göterim ýerine ýetirildi. Döwlet haryt çig-mal biržasy tarapyndan birža söwdalarynyň 49-sy geçirilip, 5 müň 560 şertnama hasaba alyndy. Söwda-senagat edarasy tarapyndan ýanwar-fewral aýlarynda amala aşyrylan işleriň ösüş depgini 104,1 göterime deň boldy. Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça şu ýylyň iki aýynda oba hojalyk we azyk önümlerini öndürmegiň mukdarynyň ösüşi 162,8 göterime, senagat önümleriniň öndürilişiniň ösüşi 113,7 göterime barabar boldy.
• Hasabat döwründe bilim ulgamyny kämilleşdirmek boýunça çäreleriň durmuşa geçirilmegi dowam etdi. Bilim bermek işlerine okatmagyň öňdebaryjy usullary giňden ornaşdyrylýar. Okuw kitaplary, gollanmalar neşir edildi. Sanly bilimi ösdürmek, innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak arkaly bilim bermegiň dünýä ölçeglerine laýyk gelýän hilini üpjün etmek boýunça netijeli işler amala aşyrylýar. Şu döwürde geçirilen halkara internet we ders bäsdeşliklerinde Türkmenistanyň mekdep okuwçylarynyň hem-de talyplarynyň gazanan altyn, kümüş we bürünç medallary bilim ulgamynda alnyp barylýan syýasatyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň subutnamasy boldy. Şeýle hem ýanwar-fewral aýlarynda sanly ulgam arkaly halkara guramalarynyň wekilleri bilen duşuşyklar hem-de daşary ýurtlaryň hyzmatdaş ýokary okuw mekdepleri bilen onlaýn okuw-usuly maslahatlar geçirildi. Türkmenistanyň Milli bilim institutynda döwrebap aragatnaşyk tehnikalary, kompýuter enjamlary we serwerler bilen üpjün edilen «Maglumata elýeterlilik merkezi» işe girizildi. Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygyny dabaraly bellemek boýunça çäreleriň meýilnamasynyň çäklerinde işler alnyp baryldy. Ýylyň başyndan bäri ýurdumyzyň bejeriş-öňüni alyş edaralarynda lukmançylygyň dürli ugurlary boýunça işler dowam etdirildi. Buýan köküni gaýtadan işläp, glisirrizin turşusyny öndürýän kärhananyň gurluşygyna badalga berildi, şeýle hem Türkmenistany temmäkiden azat ýurda öwürmek boýunça 2022 – 2025-nji ýyllar üçin Milli maksatnama tassyklanyldy. Şeýle hem hasabat döwründe 2022-nji ýylda meýilleşdirilýän tomusky Aziýa oýunlaryna, 31-nji tomusky Uniwersiada, dünýä we Aziýa çempionatlaryna hem-de beýleki iri halkara ýaryşlaryna türgenleri taýýarlamak boýunça işler dowam etdirildi.
• Ulag-kommunikasiýa toplumy tarapyndan ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň ösüş depgini 114,3 göterime deň boldy. Özleşdirilen maýa goýumlar boýunça bellenilen tabşyryk 105,6 göterim berjaý edildi.
• Hasabat döwründe 2022-nji ýylyň şygaryny dabaralandyrmak maksady bilen, dabaraly maslahatlar, «tegelek stoluň» başyndaky söhbetdeşlikler, döredijilik duşuşyklar we sergiler geçirildi, wagyz-nesihat işleri dowam etdirildi. Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň mejlisinde kabul edilen maksatnamalary giňden wagyz etmek maksady bilen, «Halk Maslahaty – demokratiýanyň milli nusgasy» atly maslahatlar geçirildi. Döwlet Baştutanymyzyň «Abadançylygyň röwşen gadamlary» atly täze kitabynyň tanyşdyrylyş dabarasy boldy. Halkara hyzmatdaşlygynyň çäklerinde sanly ulgam arkaly dürli çäreler geçirildi. Türkmen hünärmenleri onlaýn tertibinde halkara maslahatlaryň we okuw maslahatlarynyň birnäçesine gatnaşdylar. Dutar ýasamak senetçiliginiň, dutarda saz çalmak we bagşyçylyk sungatynyň ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizilmegini wagyz etmek maksady bilen, dabaraly maslahat we sergi guraldy. Metbugat sahypalarynda, teleradioýaýlymlarda, Internet saýtlarda ýurdumyzyň özgertmeler maksatnamalaryny durmuşa geçirmekde gazanýan uly üstünlikleri hem-de medeni-durmuş maksatly desgalary ulanmaga bermek bilen bagly dabaralar giňden beýan edildi.
• Oba hojalyk toplumyna degişli ministrlik we pudaklaýyn dolandyryş edaralary boýunça geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, önümçiligiň ösüş depgininiň 110,7 göterime deň bolandygy bellenildi. Bu görkeziji Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi boýunça - 111,1 göterim, Suw hojalygy baradaky döwlet komiteti boýunça - 105,1 göterim hem-de «Türkmen atlary» döwlet birleşigi boýunça - 103,5 göterim üpjün edildi.
• Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasy strategiýasyny durmuşa geçirmek, döwlet Baştutanymyzyň beren tabşyryklaryny hem-de öňde goýan wezipelerini ýerine ýetirmek maksady bilen, hasabat döwründe ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn görnüşde, abraýly sebit hem-de halkara guramalaryň çäklerinde netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça degişli işler amala aşyryldy. Daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen netijeli gatnaşyklary pugtalandyrmakda ýokary derejedäki saparlara hem-de duşuşyklara aýratyn ähmiýet berilýär. Şu ýylyň 3-5-nji fewralynda hormatly Prezidentimiziň Hytaý Halk Respublikasyna iş sapary boldy. Saparyň çäklerinde milli Liderimiz Pekinde XXIV gyşky Olimpiýa oýunlarynyň açylyş dabarasyna gatnaşdy hem-de HHR-iň Başlygy bilen gepleşikleri geçirdi. Ýanwar aýynda döwlet Baştutanymyz sanly ulgam arkaly «Merkezi Aziýa – Hytaý» sammitine hem-de «Merkezi Aziýa – Hindistan» Sammitiniň birinji duşuşygyna gatnaşdy. Hasabat döwründe hormatly Prezidentimiziň daşary ýurt döwletleriniň birnäçesiniň ýolbaşçylary hem-de «Türkmenistan – ABŞ» işewürlik geňeşiniň ýerine ýetiriji direktory bilen telefon arkaly söhbetdeşlikleri boldy. Şu ýylda ýurdumyzda geçiriljek möhüm halkara çärelerine taýýarlygyň dowam edýändigi habar berildi. Şol çäreleriň hatarynda Hazarýaka döwletleriniň Baştutanlarynyň VI Sammiti, Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýa Federasiýasynyň birinji parlamentara forumy, BMG-niň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp gelýän döwletleriň ulag ministrleriniň maslahaty bar. Hasabat döwründe sanly ulgam arkaly dürli derejedäki duşuşyklaryň 198-si geçirildi. Türkmenistanyň halkara gatnaşyklarynyň hukuk binýadyny pugtalandyrmak maksady bilen, ýylyň dowamynda 7 resminama gol çekildi. Daşary işler ministrlikleriniň ugry boýunça ikitaraplaýyn gatnaşyklar yzygiderli dowam etdirilýär. Ýylyň başyndan bäri bu ugurda duşuşyklaryň hem-de maslahatlaşmalaryň birnäçesi geçirildi. Şeýle hem ýurdumyzyň daşary ykdysady gatnaşyklaryny ösdürmek boýunça yzygiderli çäreler görülýär. Şunuň bilen baglylykda, geçirilen Bütindünýä Söwda Guramasynyň Baş geňeşiniň nobatdaky mejlisinde Türkmenistanyň bu Gurama goşulýan döwlet (ýagny işjeň synçy) derejesine eýe bolandygy bellenildi. Ikitaraplaýyn Hökümetara toparlarynyň we beýleki degişli düzümleriň mejlisini guramak boýunça degişli işler alnyp barylýar.
• Hormatly Prezidentimiziň «Halkyň Arkadagly zamanasy» diýen şygar astynda geçýän ýylyň 1-nji martynda Milli Geňeşiň agzalary bilen geçiren duşuşygy ýurdumyzyň jemgyýetçilik-syýasy durmuşynda möhüm waka boldy. Milli Liderimiziň öňde goýan wezipeleri, 2022-nji ýylda Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň we Mejlisiniň alyp barmaly işleriniň esasy ugurlary boýunça tassyklanylan iş meýilnamalary hem-de çäreleri milli kanunçylygy kämilleşdirmek boýunça geçirilýän işlerde esasy ýol-ýörelge bolup durýar. Mejlisiň iş toparlarynda ýylyň başyndan bäri kanunçykaryjylyk işini kämilleşdirmek boýunça degişli işler geçirildi. Häzirki wagtda ýurdumyzda kanunylygy we hukuk tertibini berkitmek, raýatlaryň hukuklaryny hem-de azatlyklaryny goramak, köp çagaly maşgalalaryň hem-de çagalaryň durmuş taýdan goraglylygyny mundan beýläk-de gowulandyrmak bilen baglanyşykly kanunlaryň taslamalary işlenip taýýarlanylýar. Şeýle hem hereket edýän kanunçylyk namalaryna degişli üýtgetmeler we goşmaçalar girizilýär. Mejlisiň wekilleri halkara we parlamentara gatnaşyklaryny ösdürmegiň çäklerinde kanunçykaryjylyk işini kämilleşdirmek hem-de döwlet maksatnamalarynyň durmuşa geçirilişi baradaky meseleler boýunça halkara guramalary bilen bilelikde geçirilýän okuw maslahatlaryň hem-de duşuşyklaryň 18-sine gatnaşdylar, şolaryň 11-si sanly ulgam arkaly guraldy.
• Hormatly Prezidentimiziň Milli Geňeşiň iki palatasynyň wekilleri bilen duşuşygy möhüm syýasy-jemgyýetçilik waka hökmünde jemgyýetde uly seslenme döretdi. Döwlet Baştutanymyzyň maksatnamalaýyn çykyşynda öňdäki işleriň maksatlary we wezipeleri kesgitlenildi, 2022-nji ýylda Halk Maslahatynyň hem-de Mejlisiň bilelikde ýerine ýetirmeli işleriniň we geçirmeli çäreleriniň meýilnamasy tassyklanyldy. Bu duşuşykda öňde goýlan wezipeler, teklipler, maslahatlar parlamentarileriň alyp barýan işinde ýol görkeziji we gymmatly gollanma boldy. Halk Maslahatynyň agzalary giň wagyz-nesihat işlerini alyp barmak bilen, döwletimiziň parasatly we öňdengörüjilikli daşary hem-de içeri syýasatynyň, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň taryhy çözgütleriniň, kabul edilýän kanunlaryň ähmiýetini düşündirýärler.

* * *

Milli ykdysadyýetimiziň ähli ulgamlarynda hormatly Prezidentimiziň Ministrler Kabinetiniň şu ýylyň iki aýynda ýerine ýetirilen işleriň netijelerine bagyşlanyp, sanly ulgam arkaly geçirilen mejlisinde öňde goýan wezipelerini ýerine ýetirmegiň ugurlary ara alyp maslahatlaşyldy. Munuň özi ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň möhüm meselelerini ýerine ýetirmäge we öňde durýan wezipeleriň üstünlikli berjaý edilmegine toplumlaýyn esasda çemeleşilýändiginiň nobatdaky beýanyna öwrüldi.