Munuň şeýledigini dokuz aýyň jemlerine bagyşlanan Hökümet mejlisi ýene-de bir gezek tassyklaýar 

 Ykdysady ösüş döwletiň kuwwatyny emele getirýän esasy sütünleriň biri bolup, Türkmenistanda milli ykdysadyýetiň diwersifikasiýalaşdyrylmagyna — köptaraply esasda ösdürilmegine aýratyn üns berilýär, oňyn netijeler gazanylýar. Muňa 5-nji oktýabrda sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklarynda şu ýylyň dokuz aýynda alnyp barlan işleriň jemlerine bagyşlanan nobatdaky mejlisiniň mysalynda göz ýetirmek bolýar. 

Aslynda, «oikonomike» diýen gadymy grek sözünden emele gelen ykdysadyýet düşünjesiniň «hojalygy ýöretmegiň kanuny» diýen manysy hemmämiz üçin tanyş bolsa gerek. Şundan ugur alynsa, döwletleriň öz hojalyklaryny — milli ykdysadyýetlerini döwrüň kadalaryna laýyklykda talabalaýyk alyp barmaklarynyň zerurlyk hökmünde orta çykjakdygy öz-özünden düşnüklidir. 

Ykdysady hojalygy dolandyrmak önümçilik gatnaşyklary bilen berk bagly bolup, onuň ösüşini kesgitlemekde birnäçe görkezijiler ulanylýar. Olaryň ilkinjisi jemi içerki önüm bolup, ykdysady ylymda kesgitlenilişi ýaly, munuň özi belli bir kesgitli wagtyň dowamynda ýurtda öndürilen harytlaryň we hyzmatlaryň ahyrky bahalarynyň jemidir. Şu jähetden, üstümizdäki ýylyň geçen dokuz aýynda maksatnamalaýyn çäreleriň üstünlikli ýerine ýetirilmegi netijesinde, jemi içerki önümiň 6,3 göterime barabar ösüşiniň gazanylmagy milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösdürilmeginiň dowam etdirilýändigini görkezýär. Şeýle hem geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, bölek-satuw haryt dolanyşygynyň 9,6 göterim köpelmegi raýatlarymyzyň maddy-hal ýagdaýynyň barha ýokarlandyrylýandygyny aňladýar. Çünki haryt dolanyşygy ilatyň sarp edijilik isleginiň kanagatlandyrylmagyny aňlatmak bilen, şunda söwda uly orun degişlidir. 

Her bir ýurduň merkezleşdirilen pul toplumy, ýagny döwletiň esasy maliýe meýilnamasy — Döwlet býujeti bolup, ol her ýyl üçin degişli kanunçylyk namasy arkaly tassyklanylýar we kabul edilýär. Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň ýurdumyzy ösdürmegiň strategiýasyna, ykdysady ösüşiň durnukly depginlerini saklamaga, maýa goýum taslamalarynyň, döwlet çykdajylarynyň ýokary netijeliligini üpjün etmäge gönükdirilendigini göz öňünde tutsak, degişli döwürde onuň girdeji böleginiň 111,7 göterim, çykdajy böleginiň bolsa 97,8 göterim ýerine ýetirilmegi aýratyn bellenmäge mynasypdyr. 

Hormatly Prezidentimiz mejlisiň dowamynda geljek ýylyň Döwlet býujetiniň taslamasyny ýene-de bir gezek seljermegiň, bu ugurda alnyp barylýan işleri çaltlandyrmagyň zerurdygyna ünsi çekdi we ýylyň ahyryna çenli özara hasaplaşyklar boýunça zerur işleri geçirmek, salgytlaryň, şol sanda ýerli salgytlaryň doly ýygnalmagyna gözegçilik etmek babatda tabşyryklary berdi. 

Ýeri gelende bellesek, şu ýylyň 24-nji sentýabrynda geçirilen Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň mejlisinde döwlet Baştutanymyz: «Durnukly ykdysady ösüş biziň uzak möhletleýin strategiýamyzyň baş maksady bolup durýar» diýip belledi. Şol esasy maksada ýetmek üçin, başda belleýşimiz ýaly, Türkmenistanyň milli ykdysadyýeti diwersifikasiýa ýoly bilen ynamly ösdürilýär. Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde berlen hasabatlar muny aýdyňlygy bilen tassyklaýar.  

Şoňa görä-de, geliň, käbir ugurlar boýunça şu ýylyň 9 aýynda gazanylan görkezijilere garalyň. Mysal üçin, «Türkmennebit» döwlet konserni tarapyndan nebit bilen üpjün etmegiň meýilnamasy 100,4 göterim, tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 109,4 göterim, «mawy ýangyjy» eksport etmegiň meýilnamasy 114,3 göterim berjaý edildi. Oba hojalyk toplumynda önümçiligiň ösüş depgini, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 105,3 göterime barabar boldy. Gurluşyk we binagärlik ministrligi boýunça işleriň meýilnamasy 110,3 göterim ýerine ýetirildi. 

Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça söwda dolanyşygynyň ösüş depgini, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 102,6 göterime, önüm öndürmegiň ösüş depgini 102,9 göterime barabar boldy. Ulag we kommunikasiýalar agentligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň ösüş depgini 123,3 göterime deň boldy. 

Ykdysadyýete goýulýan maýa goýumlar dürli pudaklary ösdürmäge binýatlyk esas bolup hyzmat edýär. Goýlan maýalar degişli maksadyna laýyklykda öz wagtynda ulanylyp, garaşylýan netije gazanylanda ähmiýetli bolýar. Şu jähetden alnanda, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, üstümizdäki ýylyň ýanwar — sentýabr aýlarynda maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň möçberiniň 13,3 göterim artmagy Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda ykdysady syýasatymyzyň oýlanyşykly alnyp barylýandygyna güwä geçýär. 

Mundan başga-da, ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haky, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 9,9 göterim ýokarlandyrylyp, aýlyk zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary öz wagtynda maliýeleşdirildi. Görnüşi ýaly, bu maglumatlar degişli döwürde oňyn netijeleriň gazanylandygyny, oňyn sepgitlere ýetilendigini görkezmek bilen, hormatly Prezidentimiziň geljege gönükdirilen durmuş ugurly syýasatynyň uly üstünligidir. 

Ykdysadyýet-maliýe, nebitgaz, söwda, gurluşyk-senagat, ulag-kommunikasiýalar ulgamlary ýaly maddy önümçilige dahylly ugurlar bilen bir hatarda geçen 9 aýyň dowamynda medeniýet, bilim, saglygy goraýyş, sport, halkara gatnaşyklary ulgamlarynda hem maksatnamalaýyn işler durmuşa geçirildi. Olaryň hatarynda Gündogaryň beýik akyldary Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygy mynasybetli geçirilen çäreler görnükli orny eýeleýär. 

Şeýle hem degişli döwürde okuwçylardyr talyp ýaşlar halkara bilim bäsleşiklerinde altyn, kümüş, bürünç medallary gazanyp, ýokary işjeňlik görkezdiler. Türgenlerimiz bolsa halkara ýaryşlaryň 150-sine gatnaşyp, jemi 627 medala mynasyp boldular. Munuň özi nesilleriň sazlaşykly ösen şahsyýetler bolup kemala gelmegi üçin uly aladalar edilýän ýurdumyzda ýaşlaryň özlerine bildirilýän belent ynamy ödeýändiklerini subut edýär. 

Bir söz bilen aýdanyňda, häzirki wagtda ýurdumyzy 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda kesgitlenen wezipeler milli ykdysadyýetimiziň ähli ulgamlary boýunça bellärlikli esasda ýerine ýetirilip, döwlet Baştutanymyzyň nygtaýşy ýaly, bu ýyly gowy netijeler bilen tamamlamak üçin hemmämiz yhlas bilen zähmet çekmelidiris. Ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda gowy netijeleri gazanmak we jemi içerki önümiň ösüş depginini durnukly saklamak üçin zerur çäreleri görmelidiris. 

 SANLAR WE MAGLUMATLAR: 

■ 2023-nji ýylyň ýanwar — sentýabr aýlarynyň dowamynda jemi içerki önümiň 6,3 göterim ösüşi üpjün edildi. 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önümiň möçberi 6,3 göterim artdy.  

 ■ Bölek-satuw haryt dolanyşygy, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 9,6 göterim köpeldi.  

 ■ Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 111,7 göterim, çykdajy bölegi 97,8 göterim ýerine ýetirildi. 

■ Ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haky, 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 9,9 göterim ýokarlandy. Aýlyk zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary öz wagtynda maliýeleşdirildi. 

■ 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň möçberi 13,3 göterim artdy. 

■ Tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 109,4 göterim, «mawy ýangyjy» eksport etmegiň meýilnamasy 114,3 göterim berjaý edildi. 

■ Elektrik energiýasyny öndürmegiň ösüş depgini 104,7 göterime, daşary ýurtlara elektrik energiýasyny ibermegiň ösüş depgini bolsa 102,2 göterime deň boldy. 

■ Söwda dolanyşygynyň ösüş depgini, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 102,6 göterime, önüm öndürmegiň ösüş depgini 102,9 göterime barabar boldy. 

■ Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça oba hojalyk we azyk önümlerini öndürmegiň ösüş depgini 108,8 göterime, senagat önümleriniň ösüş depgini bolsa 107,3 göterime deň boldy. 

Kakajan ÇARYÝAROW,

«Nesil».

Geçen şenbede ýurdumyzda milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda şu ýylyň ýanwar — sentýabr aýlarynda alnyp barlan işleriň netijelerine bagyşlanan maslahatlar geçirildi. Toplumlarda guralan maslahatlara ykdysadyýetimiziň degişli ulgamlarynyň edara-kärhanalarynda we beýleki düzümlerinde ýerine ýetirilen işlere baha berildi, olaryň jemleri jemlendi hem-de öňde duran wezipeler kesgitlenildi. Hormatly Prezidentimiziň 5-nji oktýabrda sanly ulgam arkaly geçiren Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde beren tabşyryklaryny ýerine ýetirmegiň ugurlary barada pikir alşyldy. 

Ykdysadyýet — içerki we daşarky şertleriň täsir etmegi netijesinde hemişe özgerişlere sezewar bolýan ulgam. Şunuň bilen baglylykda, milli ykdysadyýete garaşylmadyk we duýdansyz ýagdaýlaryň täsirini peseltmek maksady bilen, maliýe-ykdysady gurallaryň birnäçesi ulanylýar. Döwlet býujeti şeýle gurallaryň biri bolup, ol kesgitli döwür üçin işlenip taýýarlanylýar. Bu maliýe resminamasynda býujetiň girdejileriniň we çykdajylarynyň maddalary öz beýanyny tapýar. Şunda onuň girdeji böleginiň çeşmeleri, şeýle-de çykdajylarynyň gönükdirilýän ugurlary häzirki döwürde ýurtda alnyp barylýan durmuş-ykdysady syýasatyň mazmunyna has içgin göz ýetirmäge mümkinçilik berýär.  

Ykdysadyýetiň ösüşini býujet arkaly kadalaşdyrmak döwlet kadalaşdyryş işiniň esasy usullarynyň biri bolup, ol durnuklylygy saklamagyň, durmuş meselelerini çözmegiň maliýe esaslaryny emele getirýär. Şu ýylyň ýanwar — sentýabr aýlarynda Döwlet býujetiniň girdeji böleginiň 111,7 göterim ýerine ýetirilmegi býujet gatnaşyklarynyň netijesinde merkezleşdirilen tertipde pul serişdelerini toplamagyň çeşmeleri babatda oýlanyşykly çemeleşilendigine şaýatlyk edýär. Bu baş maliýe resminamasynyň girdeji böleginiň, esasan-da, salgytlaryň we tölegleriň dürli görnüşleriniň hasabyna emele getirilýändigi nazara alsak, onda onuň bu düzüm böleginiň, köplenç, peýdadan alynýan salgydyň we goşulan baha üçin alynýan salgydyň hasabyna artandygyny görmek bolýar. Şunda häzirki döwürde salgytlaryň bu görnüşleriniň önüm öndürýän ykdysady subýektler tarapyndan tölenilýändigini bellesek ýerlikli bolar. Döwlet býujetiniň girdeji böleginiň ýerine ýetirilişiniň bar bolan önümçilik kärhanalarynyň önümleriniň möçberiniň artmagy, şeýle-de täze önümçilik kuwwatlyklarynyň işe girizilmegi netijesinde ýokarlanmagy diňe bir ýurdumyzyň önümçilik kuwwatynyň mundan beýläk-de pugtalandyrylýandygyny alamatlandyrman, eýsem, häzirki döwürde amala aşyrylýan maliýe-býujet syýasatynyň döwletiň ykdysady strategiýasynda ileri tutulýan ugurlar hökmünde kesgitlenen maksatlardyr wezipelerden ugur alýandygyna, şeýle hem ykdysady ösüşi gazanmaga gönükdirilen maliýe syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändigine şaýatlyk edýär. 

Mejlisde hasabat döwründe Döwlet býujetiniň çykdajy böleginiň 97,8 göterim ýerine ýetirilendigi bellenildi. Häzirki döwürde döwlet çykdajylarynyň ýokary netijeliligini üpjün etmek wajyp wezipeleriň hatarynda durýar. Bu, esasan, netijeli maliýe guraly hökmünde býujetiň ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine, ony höweslendirmäge, ilatyň durmuş üpjünçilik derejesiniň ýokarlandyrylmagyna ýardam bermek maksatlaryndan ugur alýandygy bilen baglanyşyklydyr. Şol sebäpli bu serişdelerden netijeli peýdalanylmagy bilen bagly meseleler döwletiň esasy wezipeleriniň biri bolup, ahyrky netijede, ol ýurdumyzda durmuş abadançylygynyň üpjün edilmegine ýardam berýär. Çykdajylar böleginiň ortaça 70 göterimden gowragynyň durmuş maksatlary üçin ulanylmagy bolsa, ýurdumyzda durmuş ugurly ykdysady ösüşiň saklanýandygyny tassyklamak bilen bir hatarda, raýatlarymyzyň abadan durmuşyny üpjün etmek üçin döwlet tarapyndan uly tagallalaryň edilýändigini hem görkezýär.  

Depginli ösüşi üpjün etmek üçin berk maddy binýadyň zerurdygy, hususan-da, onuň zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmagyň hasabyna gazanylýandygy, şeýle-de önümçilik binýadynyň pugtalandyrylmalydygy tejribeden bellidir. Täze önümçilikleri özleşdirmek üçin milli ykdysadyýete dürli çeşmelerden maýa goýum serişdeleriniň çekilmegi kanunalaýyk ýagdaýdyr. Dokuz aýyň dowamynda düýpli maýa goýumlaryň möçberiniň 13,3 göterim artmagy maksatnamalaýyn ösüşiň oňyn netijeleriniň ýene-de biri bolup, ol 2023-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginden habar berýär. Şu ýyl üçin niýetlenen maýa goýumlaryň umumy möçberinden 66,5 göteriminiň önümçilik ähmiýetli desgalaryň gurluşygyna gönükdirilmegi ýurdumyzyň önümçilik kuwwatyny ýokarlandyrmagyň baş şerti bolup, ol importyň ornuny tutýan we eksporta niýetlenen önümleriň önümçiliginiň geriminiň giňemeginde aýdyň beýanyny tapýar. Mejlisde hormatly Prezidentimiziň 2024-nji ýyl üçin maýa goýum Maksatnamasyny taýýarlamak barada beren görkezmeleri täze gymmaty döretmegiň hasabyna ýurdumyzyň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmagyň logiki dowamy bolup, ol Türkmenistanyň dünýä ykdysadyýetinde tutýan ornunyň mundan beýläk-de pugtalanjakdygyna ynamy artdyrýar. 

Häzirki döwürde hormatly Prezidentimiziň alyp barýan ykdysady strategiýasynda ýurdumyzyň önümçilik we söwda kuwwatyny artdyrmakda türkmen işewürleriniň mümkinçiliklerini ulanmaga aýratyn ähmiýet berilýär. Ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşiniň häzirki şertlerinde kiçi we orta telekeçilige ýardam bermek hem-de olary ösdürmek çäreleriniň döwlet syýasatynyň iň möhüm ugurlaryň hatarynda kesgitlenilmegi hem muňa şaýatlyk edýär. Geçen dokuz aýda Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça oba hojalyk we azyk önümlerini öndürmegiň ösüş depgininiň 108,8 göterime deň bolmagy ykdysadyýetiň döwlete dahylly däl böleginiň ýurdumyzda azyk bolçulygyny döretmekde, azyk howpsuzlygyny üpjün etmekde uly güýç bolup durýandygyny görkezýär. 

Häzirki döwürde oba hojalyk pudagynda täze tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan önümçilikleri ösdürmek döwletiň innowasion syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Şunuň bilen baglylykda, innowasiýalara esaslanýan oba hojalyk önümlerini öndürmekde kiçi we orta telekeçilik kärhanalarynyň ähmiýeti barha artýar. Hususy ulgamyň mümkinçilikleri diňe bir milli oba hojalyk ulgamyny ösdürmekde aýdyň beýanyny tapman, eýsem, azygyň eksport binýadynyň ösdürilmeginde-de möhüm orun eýeleýär. Ilki öz ilatyňy azyk önümleri bilen üpjün etmek, soňra galan bölegini daşary ýurtlara eksport etmek ykdysady kanunlaryň biridir. Häzirki döwürde ýurdumyzda alnyp barylýan agrar syýasat oba hojalyk pudagynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny pugtalandyrmak, bazar şertlerinde onuň netijeli hereket etmegi üçin şertleri döretmek boýunça gaýragoýulmasyz çäreleri amala aşyrmak bilen baglanyşykly bolup, oba hojalyk önümçiliginiň öz-özüni üpjün etmek, şeýle-de eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki guramalaryň hereket etmegi üçin deň şertleri üpjün edýän onümçiligiň möçberini höweslendirýän kadalaşdyryjy hukuk binýadynyň döredilmegine gönükdirilendir.  

Şu ýylyň üç çärýeginiň jemleri boýunça Senagatçylar we telekçiler birleşmesi tarapyndan, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, öndürilen senagat önümleriniň ösüş depgininiň 107,3 göterime deň bolmagy ykdysadyýetiň bu böleginde senagatlaşdyrmak syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginden nyşandyr. Importyň ornuny tutýan we eksporta niýetlenen önümleri öndürmekde mümkinçilikleri uly bolan hususyýetçileriň «Türkmenistanda öndürildi» diýen ýazgy bilen ekologik taýdan arassa önümleri daşarky bazarlara ýerlemekleri üçin döwlet tarapyndan giň mümkinçilikleriň döredilmegi zähmet bölünişiginde tutýan ornumyzyň has-da pugtalanmagyna ýardam berýän giň gerimli işleriň durmuşa geçirilýändigini alamatlandyrýar. Mahlasy, ýurdumyzda hususyýetçilik işiniň işjeňleşmegi ýerli çig mal serişdelerinden öndürilýän önümleriň görnüşleriniň we möçberiniň artmagyna getirdi. Bu önümleri daşarky bazarlara çykarmagyň mehanizmleriniň döwrebap derejede kämilleşdirilmegi döwrüň bildirýän talaplarynyň biri bolup, ol bazar gatnaşyklaryny giňden ösdürmäge, şonuň netijesinde ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny mundan beýläk-de artdyrmaga mümkinçilik berýär.  

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwri milli ykdysadyýetiň senagat pudagyny ösdürmekde täzeçe çemeleşmelere uly orun berilýän döwürdir. Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda alnyp barylýan senagat-innowasion syýasaty dokma senagatynyň uly depginde ösdürilmegine itergi berdi. Bu, ilkinji nobatda, çig mallaryň senagat taýdan täzeden işlenilmegi netijesinde goşulan gymmatyň döredilýändigi bilen baglanyşyklydyr. Harytlaryň eksportyny giňeltmek üçin zerur işleri geçirmek, şol sanda taýýar dokma önümleriniň eksportyny artdyrmak hem-de daşary ýurt bazarlarynda bu harytlary giňden ýaýratmak boýunça işleri işjeňleşdirmek döwrüň talaby bolup durýar. Daşary ykdysady işiň işjeňleşmegi bolsa, öz gezeginde, ýurduň ösüşe ukyplylygynyň, milletiň intellektual derejesiniň aýdyň görkezijisidir.  

Maýagözel BABAÝEWA,

Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak ministrliginiň Zähmet gory we iş üpjünçilik müdirliginiň baş hünärmeni, ykdysady ylymlaryň kandidaty.

Şu ýylyň 20-nji sentýabrynda ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň 32 ýyllygy mynasybetli Türkmenistanyň ykdysady üstünlikleriniň sergisi açyldy.  

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň foruma gatnaşyjylara iberen Gutlagynda nygtalyşy ýaly, bu giň möçberli sergi berkarar Watanymyzyň gazanan üstünliklerini, ýeten belent sepgitlerini beýan edip, geljekki ösüşlerimiziň badalgasyna öwrüljek başlangyçlary, täze taslamalary ilerletmekde uly ähmiýete eýe bolar. Köpugurly gözden geçiriliş giň sergi zallarynda ýaýbaňlandyryldy. Döwrebap mahabat enjamlary bilen üpjün edilen ýöriteleşdirilen bölümler pudaklaryň üstünliklerini, bäsdeşlige ukyply we isleg bildirilýän önümleriň giň görnüşlerini, hyzmatlar ulgamynda täzelikleridir teklipleri tanyşdyrmak üçin netijeli meýdança öwrüldi. Döredijilik toparlary foruma gatnaşyjylary we myhmanlary Garaşsyz Watanymyzy wasp edýän aýdym-sazlar bilen garşyladylar.  

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň, Merkezi hem-de täjirçilik banklarynyň söwda pudagyny guramak işinde amala aşyrylýan ykdysady özgertmeleriň oňyn täsiriniň şöhlelendirilişi sergä gelýänlerde uly gyzyklanma döredýär.  

Ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň barha kuwwatlanmagyna öz mynasyp goşandyny goşýan her bir pudagyň diwarlyklaryna seredeniňde göwnüň galkynýar. Edilen işlere, ýetilen sepgitlere nazar aýlamaga, buýsanmaga mümkinçilik döredýän bu ajaýyp sergide ýurdumyzyň bazarlaryndaky azyk bolçulygy, bu ugurda türkmen halkynyň Milli Lideri Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan başy başlanan we Arkadagly Serdarymyzyň üstünlikli dowam etdirýän ykdysady özgertmeleri aýdyň şöhlelenýär.  

Serginiň çäklerinde milli ykdysadyýetiň pudaklarynyň üstünlikleriniň mahabat-tanyşdyrylyş çäreleri guraldy. Ýurdumyzyň ekologiýa syýasatyna, şäher gurluşygyna, şeýle hem nebitgaz toplumynyň Garaşsyzlyk ýyllarynda ýeten sepgitlerine we geljekki ösüş maksatnamalaryna bagyşlanan maslahatlar geçirildi.  

Sarp ediş bazarynda milli önümlerimizi giňden tanyşdyrmakda netijeli meýdança öwrülen Türkmenistanyň ykdysady üstünlikleriniň sergisi hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ösüşiň täze belentliklerine tarap ynamly öňe barýan ýurdumyzyň gazanýan üstünlikleriniň aýdyň beýanyna öwrüldi. 

«Adalat».

Bilşimiz ýaly, 14-nji sentýabrda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Täjigistan Respublikasynyň paýtagty Duşenbe şäherinde geçirilen Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw sammitinde taryhy çykyş etdi. Onda döwlet Baştutanymyz sebitiň gün tertibinde durýan möhüm wezipelere ýene-de bir gezek ünsi çekip, birnäçe täze teklipleri orta atdy. Hususan-da, hormatly Prezidentimiz Merkezi Aziýa döwletleriniň arasynda söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmek we özara haryt dolanyşygynyň möçberini artdyrmak babatda täsirli çäreleriň zerurdygyny belläp, şunuň bilen baglylykda, Merkezi Aziýa Söwda edarasyny döretmek meselesine garamagy teklip etdi. Nygtalyşy ýaly, bu görnüşdäki Söwda öýüniň işiniň many-mazmuny we maksady söwdany ösdürmekde bilelikdäki tagallalary utgaşdyrmakdan, Merkezi Aziýa bazarynyň geljekki ykdysady subýektleriniň ählisiniň täjirçilik bähbitlerini üpjün etmekden, iri sebit taslamalaryny durmuşa geçirmek üçin maýa goýumlary çekmekden ybaratdyr. 

Önümçiligi tehnologiýa taýdan döwrebaplaşdyrmak, innowasion ykdysadyýeti ornaşdyrmak hem-de ony diwersifikasiýalaşdyrmak üçin şertleri döretmek işlerine içerki we daşarky bazarlarda ýurduň hojalyk subýektleriniň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmagyň usuly hökmünde garalýar.  

Daşary söwda dolanyşygynda eksporta uly goldaw berilmeginiň, importyň ornuny tutýan önümleri öndürmegiň ykdysadyýetiň tebigy-serişde we ylmy-tehnologik kuwwatyny peýdalanmagyň, döwletiň ykdysady howpsuzlygynyň derejesini ýokarlandyrmagyň we zähmet bazarynyň gurluş taýdan özgerýän mahalynda, iş bilen üpjünçiligiň ýokarlanmagynyň şerti hökmünde, üznüksiz önümçiligiň ähli tapgyrlarynda innowasion ykdysadyýeti ornaşdyrmak wezipesi ileri tutulýan ugurlaryň biridir.  

Importyň ornuny tutmagyň gurallaryny bolsa ýurduň ykdysadyýetiniň derejesini ýokarlandyrmagyň usulyna, pudagy emele getirmegiň çeşmesine, onuň aýratynlyklaryny we ýerli çig mal arkaly eksporta niýetlenen önümleri öndürmegiň strategiýasynyň mazmunyna laýyklykda işläp taýýarlamak zerurdyr. Ykdysadyýetiň düzüminde hususy ulgamyň eýeleýän ornuny pugtalandyrmak, kiçi we orta telekeçiligi goldamak, döwlet kärhanalaryny hususylaşdyrmak hem-de paýdarlar jemgyýetlerine öwürmek boýunça birnäçe işler alnyp barylýar.  

Islendik ykdysadyýet daşary söwda bilen baglanyşyklydyr. Ýurduň dünýä hojalygyndaky orny onuň daşary söwdasynyň möçberi bilen kesgitlenýär. Eger-de ýurduň daşary söwdasy näçe uly bolsa, ol dünýä hojalygyna şonça-da baglydyr. Daşary söwda milli ykdysadyýeti ösdürmek üçin goşmaça serişdeleri almagy üpjün edýär. Haryt öndürijileriň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrýar. 

Ýurduň bütindünýä söwda ulgamyna goşulmagy onuň bäsdeşlige ukyplylygynyň derejesini ýokarlandyrmagy şertlendirýär. Milli ykdysadyýetiň ýokary depginlerde ösmegine ýardam berýär. Emma halkara ykdysady gatnaşyklaryň iň gadymy we çalt ösýän görnüşleriniň biridigine garamazdan, dünýä söwdasynda käbir gapma-garşylyklaryň ýüze çykmagy obýektiw ýagdaýdyr. Ol garşylyklaryň aradan aýrylmagy döwletleriň alyp barýan söwda syýasatyna bagly bolýar. Daşary söwda syýasaty — ýurduň daşary ykdysady syýasatynyň bir bölegi. Daşary ykdysady syýasat ýurduň öňünde duran wezipelerden ugur alyp, onuň halkara giňişlikde milli ykdysadyýeti ösdürmek maksady bilen amala aşyrýan çäreleriniň toplumyny düzýär. Daşary söwda syýasaty ýurduň eksport we import syýasatlaryny, olary düzgünleşdirmegiň tertibini, bu işi guramagyň kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmegi we beýlekileri öz içine alýar.  

Ýurdumyzda durmuşa geçirilýän söwda syýasaty daşary ykdysady gatnaşyklary ösdürmegiň möhüm guraly bolup durýar. Gahryman Arkadagymyz bu barada şeýle belleýär: «Döwletiň söwda syýasaty — daşary ýurt döwletleri bilen söwda gatnaşyklaryny ösdürmegiň täsir ediş çäreleriniň ulgamydyr. Daşary söwda milli ykdysadyýeti ösdürmek üçin goşmaça serişdeleri almagy üpjün edýär we ýurduň haryt öndürijileriniň bäsdeşlige ukyplylygyny ösdürmäge ýardam berýär». Ykdysadyýetiň ýokary depginler bilen ösmegi daşary söwda dolanyşygynyň möçberiniň ýyl-ýyldan artmagyna mümkinçilik döredýär. Ortaça ýyllyk ösüş depginleri soňky 10 ýylyň içinde ýokary derejelere ýetdi. Türkmenistan häzirki döwürde Russiýa, Hytaý, Gazagystan, Türkiýe, Italiýa, Germaniýa, Ýaponiýa, Şweýsariýa, Fransiýa, Eýran ýaly döwletler bilen söwda hyzmatdaşlygyny işjeň alyp barýar.  

Biziň ýurdumyzda gaz, nebit we nebit önümleri, elektrik energiýasy, pagta süýümi, mata we pagta ýüplükleri, dokma we nebithimiýa senagatynyň önümleri eksportyň esasy ugurlary bolup durýar. Şunuň bilen birlikde, döwletde tehnologik taýdan kämilleşdirmäge we durnukly daşary söwda bäsdeşligine ukyply, häzirki zaman taýýar önümleri çykarmaga gönükdirilen gurluş özgertmeleri amala aşyrylýar. Eksportyň geografik çäginiň hem yzygiderli giňeýändigini bellemek gerek. Häzirki wagtda Türkmenistan dünýäniň 100-den gowrak döwleti bilen söwda gatnaşyklaryny alyp barýar. Eýran, Russiýa, Italiýa, Hytaý, Yrak, Owganystan esasy eksport hyzmatdaşlarymyz bolup çykyş edýär. Dünýäniň onlarça döwletinden, şol sanda Türkiýeden, Hytaýdan, Birleşen Arap Emirliklerinden, Russiýadan, Fransiýadan we Germaniýadan gerek bolan ýokary hilli harytlar satyn alynýar. Import edilýän önümleriň esasy bölegi iň täze tehnologiýalara daýanýan we innowasiýaly enjamlaryň, elektrik maşynlaryň, ulag serişdeleriniň, uçar enjamlarynyň we ätiýaçlyk şaýlarynyň, gara metaldan ýasalan önümleriň, gurluşyk materiallarynyň we beýleki harytlaryň paýyna düşýär. 

Daşary söwdanyň artmagy, şeýle hem eksportyň importdan has ýokary bolmagy ýurduň ykdysadyýeti üçin amatly şertleri döredýär. Daşary söwdanyň oňaýly bolmagy ykdysadyýet üçin zerur gyzyl puluň yzygiderli gelip durmagyny üpjün edýär. Daşary söwdanyň ýylsaýyn ösmegi, bir tarapdan, ykdysadyýetiň pugtalanýandygyny we halkyň durmuş-medeni ýagdaýynyň barha gowulanýandygyny alamatlandyrsa, beýleki tarapdan, milli ykdysadyýetiň dünýä hojalygyna goşulyşmagynyň gitdigiçe çaltlaşýandygyny görkezýär. Şu ýerde aýratyn bir begendiriji ýagdaýy, ýagny ýurduň daşary söwdasynyň dünýäniň söwda dolanyşygynyň ösüşinden has çaltlygyny bellemek gerek. Dünýä söwdasynyň artyşy her ýyl 2-3 göterime deň bolsa, ýurdumyzyň daşary söwdasynyň ösüşi has ýokarydyr. Bu deňeşdirme milli ykdysadyýetiň dünýä hojalygyna goşulyşmak we ony barha giňeltmek işiniň çalt depginlerde bolup geçýändigini görkezýär. Türkmenistanyň söwda ulgamy yzygiderli we netijeli ösýär.  

Türkmenistan «Açyk gapylar» syýasatyny üstünlikli durmuşa geçirmek bilen, iri halkara maliýe edaralary hem-de uly tejribä, dürli ugurlarda öňdebaryjy tehnologiýalara eýe bolan iri daşary ýurt kompaniýalary bilen hyzmatdaşlygy giňeltmek arkaly dünýäniň onlarça döwletleri bilen netijeli işleri amala aşyrýar. Munuň netijesinde, söwda-ykdysady gatnaşyklaryň has-da ösdürilmegine we diwersifikasiýalaşdyrylmagyna uly mümkinçilikler açylýar.  

2020-nji ýylyň 22-nji iýulynda Türkmenistana Bütindünýä Söwda Guramasynda synçy derejesi berildi. Ýurdumyzyň 2021 — 2030-njy ýyllar üçin daşary söwda strategiýasyna hem-de bu derejä laýyklykda, daşary söwda ulgamynyň, logistika düzümleriniň täze şertlerde ösdürilmegi göz öňünde tutulýar. Şeýlelikde, ýurdumyzyň bu guramanyň işine gönüden-göni gatnaşmagy ykdysady, maliýe, söwda, maýa goýum ugurly esasy halkara düzümler bilen hyzmatdaşlygy giňeltmäge uly mümkinçilikleri açýar. 

Arslan GURBANNAZAROW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň bank işi kafedrasynyň mugallymy.

Ýurdumyz häzirki zamanyň möhüm meseleleriniň çözgüdini taýýarlamak, ählumumy abadançylygyň we ösüşiň bähbidine laýyk gelýän netijeli gatnaşyklary pugtalandyrmak babatda täze başlangyçlary öňe sürýär, bilelikdäki uly taslamalary durmuşa geçirýär. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan geografik ýagdaýdan we beýleki mümkinçiliklerden has ýerlikli peýdalanmak bilen, häzirki wagtda sebitleri hem-de yklymlary birleşdirýän strategik ähmiýetli ýurda öwrülýär. Sebitara gatnaw ýollarynyň çatrygynda ýerleşýän döwletimiziň üstaşyr kuwwata eýe bolmagy milli we ählumumy maksatlara gönükdirilen ulag diplomatiýasyny hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan möhüm ugruna öwürmäge ýardam etdi. 

Türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň 1-nji sentýabrda Arkadag şäheriniň Ruhyýet köşgünde ýaşlara geçen umumy sapagyndaky çuň manyly çykyşynda belleýşi ýaly, ýurdumyzyň durmuşa geçirýän ulag-logistika strategiýasynyň mazmuny öz gözbaşyny gadymyýetden alyp gaýdýar. Muňa Milli Liderimiziň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabyny okanyňda hem aýdyň göz ýetirmek bolýar. Ýurdumyz geçmişde halklary we yklymlary birleşdiren bu şöhratly ýoly gaýtadan dikeltmek babatda möhüm başlangyçlar bilen çykyş edýär hem-de olary nusgalyk derejede, işjeň durmuşa geçirýär. Bu barada Gahryman Arkadagymyz ýokarda agzalan çykyşynda: «Garaşsyz, Bitarap Türkmenistan häzirki zaman ulag geçelgelerini döretmek, kämilleşdirmek arkaly Ýewraziýa giňişliginiň ulag-logistika ulgamyna işjeň goşulyşýar. Ýurdumyzyň amatly geografik ýerleşişi bu babatda bäsdeşlige ukyply düzümi kemala getirmäge giň mümkinçilik berýär. Häzirki wagtda Türkmenistan Gündogar — Günbatar, Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça üstaşyr ulag geçelgeleriniň taslamalaryny amala aşyrýar. Hususan-da, ýurdumyz Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa — Türkiýe, TRACECA ýaly halkara ulag geçelgelerini döretmäge işjeň gatnaşýar» diýip belledi. 

Häzirki zaman ösüşini ulagsyz göz öňüne getirmek asla mümkin däl. Sebäbi ösüş — munuň özi, ilkinji nobatda, döwletleriň söwda-ykdysady we maýa goýum hyzmatdaşlygydyr. Şonuň üçin ulag meselesine uly üns we gyzyklanma bildirilmegi kanunalaýyk ýagdaýdyr. Ulag gatnawynyň döwletleriň arasynda ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin möhüm ähmiýeti bar. Türkmenistan bu ugurda hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin ähli mümkinçiliklerinden peýdalanmaga çalyşýar. Soňky ýyllarda ýurdumyzda köpugurly ulag ulgamyny kemala getirmek, hususan-da, deňiz, derýa ulag ulgamynyň gerimini giňeltmek, täze howa, demir ýol, awtomobil ulag merkezlerini we geçelgelerini gurmak boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar. Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda, Prezident Maksatnamasynda we Oba milli maksatnamasynda ulag ulgamyny ösdürmek ykdysady strategiýanyň möhüm ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlendi. 

Awtomobil ulaglary pudagy ýurdumyzyň ulag-logistika ulgamynyň möhüm bölegi bolup durýar. Şonuň üçin oňa berilýän üns hem, bu düzümi ösdürmäge goýberilýän serişdeler hem uludyr. Bu aladalar özüniň oňyn netijesini berýär. Daşoguz, Mary, Balkan hem-de Lebap welaýatlarynda ulanmaga berlen häzirki zaman ýolagçy awtomenzilleri Türkmenistanyň dünýäniň ösen döwletleriniň hataryna goşulmagynda, halkara ulag geçelgeleriniň «altyn halkasyna» öwrülmeginde, üstaşyr ulag geçirijilik kuwwatynyň has-da artdyrylmagynda awtomobil ulaglary pudagynyň goşandynyň uludygyny ýene bir gezek tassyklaýan taryhy waka boldy.  

Gurluşygy ýokary depginde alnyp barylýan Aşgabat — Türkmenabat, Aşgabat — Türkmenbaşy ýokary tizlikli awtomobil ýollary ýurdumyzyň sebitlerini gysga wagtda birleşdirer, pudagyň ygtybarly we bökdençsiz işlemegini üpjün eder, ýolagçylar üçin has oňaýly şertleri döreder. Ýöne şu ýerde ýene bir zada ünsi çekmek isleýäris. Ýokarda agzalan iri ulag taslamalarynyň durmuşa geçirilmegi bilen, täze halkara awtomobil ýoly hem peýda bolar we ol sebitiň ykdysadyýetiniň okgunly ösüşine oňyn täsir eder. Mysal üçin, Aşgabat — Türkmenabat awtobany üstaşyr ulag gatnawlaryny Aziýa — Ýuwaş umman sebitine çenli uzap gidýän awtomobil ýollarynyň köp şahaly ulgamyna birikdirer. Aşgabat — Türkmenbaşy ýokary tizlikli awtomobil ýoly bolsa Özbegistanyň ýük awtoulaglaryna Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna, soňra deňiz ýoly arkaly Russiýa, Kawkaza, Ýewropa, Eýrana, Pars aýlagyna çykmaga mümkinçilik döreder. Umuman, Türkmenistan birnäçe üstaşyr ulag taslamalaryny amala aşyrmaga işjeň gatnaşýar.  

Ulag we kommunikasiýalar pudagynda hyzmatdaşlygyň aýratyn möhüm häsiýete eýe bolmagyny gazanmak, has takygy, ony Merkezi Aziýada, şol sanda tutuş Ýewraziýada täze geoykdysady giňişligi döretmegiň esasy gurallarynyň birine öwürmek maksady bilen, ýurdumyzyň yzygiderli öňe sürýän başlangyçlary, bu ugurda üstünlikli durmuşa geçirýän anyk işleri dünýä bileleşigi tarapyndan gyzgyn goldaw tapýar. Ählumumy durnukly ösüşiň we howpsuzlygyň bähbidine hyzmatdaşlygyň ygtybarly esaslaryny berkitmäge ýardam edýän bu paýhasly, öňdengörüjilikli, işjeň hereketler ýurdumyzyň halkara abraýyny has-da belende galdyrýar. Türkmenistanyň halkara howpsuz ulag düzümini döretmekde edýän tagallalary, ählumumy ulag ulgamynda hyzmatdaşlygy giňeltmek boýunça garaýyşlary diňe bir sebit däl, eýsem, Birleşen Milletler Guramasynyň derejesinde hem uly gyzyklanma döredýär we ünsli öwrenilýär. Netijede, Türkmenistanyň başlangyjy bilen BMG-niň Baş Assambleýasy durnukly ulag meseleleri, has takygy, ulag-logistika ulgamynyň ählumumy ösüşe ýardam edýän täze mümkinçiliklerini, çözgütleri we usullary gözlemek boýunça dört sany möhüm Kararnamany kabul etdi. Ýurdumyzyň teklibi boýunça BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan her ýylyň 26-njy noýabryny «Bütindünýä durnukly ulag güni» diýip yglan etmek hakynda kabul edilen Kararnamanyň hem möhüm ähmiýete eýedigini aýtmalydyrys. Şeýlelikde, durnukly ulag ulgamynda hyzmatdaşlygy ösdürmäge gönükdirilen birnäçe oňyn başlangyçlar Türkmenistan tarapyndan öňe sürüldi hem-de BMG-niň Baş Assambleýasynyň Kararnamalary bilen berkidildi. Bu başlangyçlaryň möhümdigini wagt subut etdi. Sebäbi üstaşyr ulag ulgamy dünýäniň ykdysady-hojalyk gatnaşyklarynyň deňagramlylygyna gönüden-göni täsir edýär. Ulag gatnawlaryny gowulandyrmak hem-de täze ulag-logistika geçelgelerini döretmek — munuň özi ählumumy durnukly ösüşiň wajyp şertidir.  

Türkmenistan hut şu nukdaýnazardan ugur alyp, Birleşen Milletler Guramasynyň 78-nji sessiýasynda täze teklipler bilen çykyş etmegi maksat edinýär. Olaryň hatarynda «Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin ulaglaryň ähli görnüşiniň arasynda arabaglanyşygy berkitmek» atly Kararnamanyň taslamasyny taýýarlamak, Baş Assambleýanyň durnukly ulag ulgamynda hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça ýokary derejeli mejlisini, Durnukly ulag boýunça dostlar toparynyň ýokary derejedäki birinji duşuşygyny geçirmek barada teklipler bar.  

BMG-niň Durnukly ulag boýunça dostlar topary barada aýratyn durup geçmek gerek. Mälim bolşy ýaly, Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy boýunça 2016-njy ýylyň noýabrynda Aşgabatda BMG-niň Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahaty geçirildi. Ulag ulgamynda köptaraplaýyn gatnaşyklary ösdürmek üçin giň mümkinçilikleri açan Aşgabat duşuşygy 2021-nji ýylyň oktýabrynda Pekinde dowam etdi. Işjeň hyzmatdaşlyk we netijeli gepleşikler üçin oňyn meýdança öwrülen bu ählumumy forumyň çäklerinde geçen ýylyň iýulynda Durnukly ulag boýunça dostlar topary döredildi.   

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ulag pudagyny ösdürmäge gönükdirilen toplumlaýyn milli maksatnamalaryň üstünlikli amala aşyrylmagy Beýik Ýüpek ýolunyň gaýtadan dikeldilýändiginiň, bu taryhy ýoluň ýüreginde ýerleşýän Garaşsyz Watanymyzyň dünýä giňişliginde öz ornuny pugtalandyrmaga uly ähmiýet berýändiginiň aýdyň güwäsidir.  

Muhammetrahym ÖWEZOW,

Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň rektory, tehniki ylymlaryň kandidaty.

Ykdysadyýetiň pudaklaryny diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek, import edilýän önümleriň ornuny tutýan we eksporta gönükdirilen önümleri öndürmekligi işjeňleşdirmek, tebigy serişdeleri rejeli hem-de toplumlaýyn peýdalanmak, täze iş orunlaryny döretmek, innowasion, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça giň gerimli çäreler yzygiderli amala aşyrylýar. Ykdysady özgertmeler, öňi bilen, ykdysadyýetiň pudaklarynyň işini täzeçe, döwrüň talabyna laýyk guramaga we ony kämilleşdirmäge, milli ykdysadyýetiň özboluşly milli nusgasyny kemala getirmäge mümkinçilik berdi. Türkmenistanyň döwlet syýasatynyň baş ugurlarynyň biri — milli ykdysadyýeti durnukly ösdürmek, bazar-institusional özgertmeleri mundan beýläk hem ilerletmek, durmuş ulgamynyň durnuklylygyny saklap galmak we ilatyň hal-ýagdaýyny ýokarlandyrmak bolup durýar. 

Özara bähbitli we deňhukukly esasda milli hem-de halkara taslamalara badalga berilmegi ýurdumyzyň geosyýasy we geoykdysady mümkinçiliklerini berkidýär. Häzirki wagtda ykdysadyýet diňe uglewodorod serişdelerine bagly däldir. Soňky ýyllarda gaýtadan işleýän pudaklary ösdürmäge hem uly üns berilýär. Bu bolsa önümçilik senagatynyň pudaklaýyn düzüminiň köpdürlüligini emele getirýär. 

Ýurdumyzda eksporta gönükdirilen we daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürýän, çig maly gaýtadan işleýän pudaklar, ýagny himiýa, nebitgaz himiýasy, maşyn gurluşygy, metal işlemek, dokma, azyk senagaty hem-de beýleki pudaklar çalt depginler bilen ösýär. Senagat önümleriniň möçberleri ep-esli artýar, ýerli önümçiligiň hasabyna içerki bazaryň azyk önümleri bilen üpjünçiligi has-da ýokarlanýar, sebitlerde täze kärhanalar gurulýar, halkara we milli taslamalar üstünlikli durmuşa geçirilýär. 

Ýurdumyzda döwlete dahylsyz pudagyň ösdürilmegine aýratyn orun berilýär. Bu milli ykdysadyýetiň bazar gatnaşyklaryna geçmegi bilen baglydyr. Soňky ýyllarda kiçi we orta telekeçiligiň ösüşini işjeňleşdirmek, ykdysadyýetiň dürli pudagynda onuň işini giňeltmek boýunça işler üstünlikli amala aşyryldy. Bu günki gün ýurdumyzyň telekeçileri bäsdeşlige ukyply önümleri öndürýärler. Olaryň möçberi köpelýär, hili gowulanýar we görnüşleri artýar. 

Milli ykdysadyýetiň mundan beýläk hem durnukly ösmegi hususy telekeçiligiň işjeňleşmegi bilen gönüden-göni baglydyr. Bu bolsa ýurduň jemi içerki önüminde döwlete dahylsyz pudagyň paýynyň artmagyna getirýär. Jemi içerki önümiň düzüminde (ýangyç-energetika toplumyny goşmazdan) döwlete dahylsyz pudagyň paýy 70 göterimden gowrakdyr.  

Ýurdumyzda döredilen berk ykdysady binýat we durmuş ulgamynda ýetilen sepgitler Türkmenistanyň geljekki ösüşiniň ygtybarly girewidir. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna» we «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, halkara zähmet bölünişiginde Watanymyzyň mynasyp ornuny, ykdysadyýetiň durnukly we kadaly ösüşini üpjün etmek, ykdysady ösüşi ýokary depginlerde saklamak, Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan yglan edilen Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek maksady bilen, giň gerimli ykdysady özgertmeler üstünlikli durmuşa geçirilýär. 

Ykdysady ösüş depgini ýurdumyzyň tebigy we zähmet serişdeleriniň netijeli ulanylmagy, ykdysadyýetiň dowamly işjeňleşdirilmegi, sanly we nanotehnologiýalaryň işe girizilmegi, hususy ulgamyň ösdürilmegi hem-de maýa goýum mümkinçilikleriniň geriminiň giňeldilmegi netijesinde gazanylýar. Ýakyn geljekde ýurdumyzda ylmy-tehniki ösüşe esaslanýan we tehnologik sepgitlere eýe bolýan täze önümler, tehnologiýalar dörediler, täze bazarlara çykmaga mümkinçilik dörär. 

Ýurdumyzyň amatly geosyýasy ýerleşişi, çäklerinde halkara üstaşyr geçelgeleriň döredilmegi ykdysadyýetimiziň mümkinçiliklerini, ulag we aragatnaşyk ulgamynyň bäsdeşlige ukyplylygyny, haryt we ýolagçy üstaşyr dolanyşygyny artdyrar. Bilimiň we ylmyň hil derejesini ýokarlandyrmaga gönükdirilen özgertmeleri durmuşa geçirmek işleri mundan beýläk hem ileri tutulýan ugra öwrüler. 

Maglumat-telekommunikasiýa ulgamlary ykdysadyýetimiziň globallaşmagyna, milli harytlaryň dünýä bazarlarynda ornaşmagyna hyzmat eder. Ylmy, medeni we lukmançylyk syýahatçylygynyň täze ugurlarynyň ösüşi ýurdumyza daşary ýurt syýahatçylarynyň akymyny özüne çekmäge mümkinçilik berer. 

Hormatly Prezidentimiziň alyp barýan oýlanyşykly işleriniň netijesinde jemi içerki önümiň durnukly ösüşi yzygiderli üpjün edilýär. Türkmenistan geljekde hem öz ösüşinde bilim, jemgyýetçilik, saglygy goraýyş, ylym, tehnologiýa, maglumat ulgamlaryny ösdürmek hem-de kämilleşdirmek, daşky gurşawy goramak, durmuşyň ýokary derejesini, her bir şahsyýetiň döredijilik ukyplarynyň aýan edilmegini üpjün etmek ýaly çärelere aýratyn ähmiýet berer. 

Ýurt Baştutanymyzyň ykdysadyýeti senagatlaşdyrmak boýunça alyp barýan syýasatynyň netijesinde 2028-nji ýylda jemi içerki önümiň düzüminde senagat pudagynyň paýy 29 göterime deň bolar diýlip çaklanylýar. Bu bolsa milli ykdysadyýetde senagat önümçiliginiň eýeleýän ornuny pugtalandyrar. Daşary ykdysady işi mundan beýläk hem ösdürmek, eksport-import amallaryny kämilleşdirmek, halkara maliýe institutlary bilen hyzmatdaşlygy giňeltmek boýunça işler hem dowam etdiriler. 

Salgyt-býujet syýasatyny döwrebaplaşdyrmak, maliýe hasabatlylygy yzygiderli kämilleşdirmek, aýdyňlyk, sanly usullary ornaşdyrmak möhüm wezipe bolup durýar. Ykdysady syýasatda zähmet serişdelerini netijeli dolandyrmak we zähmet bazarynyň meselelerini düzgünleşdirmek, täze iş orunlaryny döretmek boýunça çärelere hem möhüm orun berilýär. 

Parahat MERETLIÝEW,

Arkadag şäheriniň Maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň esasy hünärmeni.

25-nji awgustda sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow wise-premýerleriň şu ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda ýerine ýetirilen işler baradaky hasabatlaryny diňledi. Mejlisde ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň gaýragoýulmasyz wezipelerine garaldy. 

Mejlisiň Başlygy D.Gulmanowa şu ýylyň ýedi aýynda ýurdumyzyň kanunçylygyny kämilleşdirmek boýunça ýerine ýetirilen işler barada maglumat berdi. Şeýle hem Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň 32 ýyllyk baýramynyň bellenilýän günlerinde Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň mejlisini guramaçylykly geçirmäge görülýän taýýarlyk barada aýdyldy. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Halk Maslahatynyň mejlisine gowy taýýarlyk görmegiň möhümdigini belledi.  

Soňra Hökümet mejlisinde şu ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň netijeleri barada hasabat berildi. Bellenilişi ýaly, görlen çäreleriň netijesinde, hasabat döwründe jemi içerki önümiň durnukly ösüşi üpjün edildi. Bu görkeziji 6,2 göterim artdy. 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 6,3 göterim artdy. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, bölek-satuw haryt dolanyşygy 9,4 göterim, daşary söwda dolanyşygynyň möçberi 4,9 göterim ýokarlandy. Şu ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 113 göterim we çykdajy bölegi 97,9 göterim ýerine ýetirildi. Maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň möçberi, 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 27,6 göterim artdy. Ýanwar — iýul aýlarynda Oba milli maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde dürli maksatly desgalaryň gurluşygy alnyp baryldy. 

Şeýle-de durmuş üpjünçiligi ulgamynda kanunçylyk namalaryny kämilleşdirmek maksady bilen geçirilen işleriň netijeleri barada hasabat berildi. Bellenilişi ýaly, Türkmenistanyň Ilaty durmuş taýdan goramak hakynda kodeksiniň 21-nji we 40-njy maddalaryna laýyklykda, birnäçe resminamalaryň taslamalary, hususan-da, «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky şahsy pensiýalary bellemek boýunça toparyň düzüminiň» hem-de «Türkmenistanyň öňünde bitiren aýratyn hyzmatlary üçin şahsy pensiýalary bellemegiň Tertibiniň» taslamalary taýýarlanyldy. Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyzyň garamagyna «Şahsy pensiýalary bellemegiň meseleleri hakyndaky» Kararyň taslamasy hödürlenildi. Döwlet Baştutanymyz degişli Karara gol çekip, resminamany sanly ulgam arkaly wise-premýere iberdi we birnäçe anyk tabşyryklary berdi. 

Soňra Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlary gezekli-gezegine gözegçilik edýän pudaklarynda 2023-nji ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda alnyp barlan işleriň netijeleri barada hasabat berdiler. 

Hormatly Prezidentimiz mejlisde suwuklandyrylan gazyň we polipropileniň öndürilişiniň möçberlerini artdyrmak üçin zerur çäreleri görmegiň wajypdygyna ünsi çekdi. Şunuň bilen birlikde, nebitiň möçberini artdyrmak boýunça alnyp barylýan işleri güýçlendirmegiň zerurdygy nygtaldy. Gyş möwsüminde tebigy gaza islegiň artýandygyny nazara alyp, raýatlary, iri senagat kärhanalaryny, elektrik stansiýalaryny hem-de daşary ýurtly sarp edijileri tebigy gaz bilen bökdençsiz üpjün etmek üçin häzirden taýýarlyk işlerini geçirmek möhümdir. Şeýle-de hormatly Prezidentimiz söwda toplumynyň işini kämilleşdirmek, şeýle hem hususy ulgamyň önümçiliklerini artdyrmak boýunça zerur çäreleri görmegiň wajypdygyny belledi.   

Mejlisde Watanymyzyň Garaşsyzlygynyň 32 ýyllyk baýramy, şeýle hem Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýyly mynasybetli sentýabr aýynda geçirilmegi meýilleşdirilýän çäreler hem-de medeni-durmuş maksatly binalaryň açylyş dabaralary barada-da hasabat berildi.  

Soňra Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, daşary işler ministri R.Meredowa söz berildi. Ol döwlet Baştutanymyza zähmet rugsady döwründe Hökümetiň agzalarynyň we olaryň maşgalalarynyň dynç almaklary üçin döredilen şertler üçin tüýs ýürekden hoşallyk bildirdi. Bellenilişi ýaly, hormatly Prezidentimiz Watanymyzy mundan beýläk-de ösdürmäge we türkmenistanlylaryň abadançylygyny üpjün etmäge degişli meseleleriň çözülmegini hemişe üns merkezinde saklaýar. Zähmet rugsady döwründe geçirilýän Ministrler Kabinetiniň şu günki mejlisiniň gün tertibi hem munuň aýdyň subutnamasydyr. 

Ýurdumyzda, şol sanda paýtagtymyzda amala aşyrylýan giň gerimli özgertmeler türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň hem üns merkezinde durýar. Mälim bolşy ýaly, golaýda Gahryman Arkadagymyz Aşgabat şäheri boýunça iş saparyny amala aşyryp, onuň barşynda şäheriň günorta böleginde ýerleşýän Magtymguly Pyragynyň medeni-seýilgäh toplumynyň çäginde alnyp barylýan işler bilen tanyşdy. Halk Maslahatynyň Başlygynyň başlangyjy boýunça medeni-seýilgäh toplumynyň çäginde daşary ýurtly nusgawy şahyrlaryň we akyldarlaryň hem heýkelleri ornaşdyrylar. Munuň özi halklaryň dost-doganlygynyň aýdyň beýanyna öwrüler. Magtymguly Pyragy özüniň paýhasly goşgularynda hut şu ýörelgelere eýermäge çagyrypdy. 

Wise-premýer, daşary işler ministri Gahryman Arkadagymyzyň täze şahyrana eseriniň türkmenistanlylaryň ählisi üçin ajaýyp sowgat bolmak bilen, daşary ýurtlarda-da giň seslenmä eýe bolandygyny nygtady we hormatly Prezidentimizi bu ajaýyp waka bilen tüýs ýürekden gutlady. 

Mejlisde döwlet durmuşyna degişli beýleki meselelere hem garaldy, dürli pudaklary ösdürmäge gönükdirilen resminamalar kabul edildi. 

 *** 

 Sanlar, maglumatlar: 

•  2023-nji ýylyň ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda jemi içerki önümiň ösüşi 6,2 göterim artdy. 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 6,3 göterim ýokarlandy.  

•  Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, bölek-satuw haryt dolanyşygy 9,4 göterim, daşary söwda dolanyşygynyň möçberi 4,9 göterim ýokarlandy. Şu ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 113 göterim we çykdajy bölegi 97,9 göterim ýerine ýetirildi.  

•  Maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň möçberi, 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 27,6 göterim artdy. 

•  Ýanwar — iýul aýlarynda Oba milli maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde dürli maksatly desgalaryň gurluşygy alnyp baryldy. 

•  Hasabat döwründe nebiti gaýtadan işlemegiň meýilnamasy 101,5 göterim, benzin öndürmegiň meýilnamasy 105,1 göterim, dizel ýangyjyny öndürmegiň meýilnamasy 104,9 göterim, çalgy ýaglaryny öndürmegiň meýilnamasy 110,1 göterim, suwuklandyrylan gazy öndürmegiň meýilnamasy 108,8 göterim ýerine ýetirildi.  

•  Geçen ýedi aýda tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 109 göterim, «mawy ýangyjy» eksport etmegiň meýilnamasy 114 göterim ýerine ýetirildi. 

•  Hasabat döwründe elektrik energiýasyny öndürmegiň ösüş depgini 105,8 göterime, daşary ýurtlara iberilen elektrik energiýasynyň ösüş depgini bolsa 103,9 göterime barabar boldy.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ähli ugurlar boýunça ösmegi hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda amala aşyrylýan ykdysady strategiýanyň netijesidir.  Bu günki gün ýurdumyzy mundan beýläk-de ösdürmäge gönükdirilen toplumlaýyn çäreleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi ykdysadyýetiň her bir pudagynda we Diýarymyzyň sebitlerinde oňyn görkezijileriň gazanylmagyna ýardam berýär. Mukaddes Garaşsyzlygymyza eýe bolanymyzdan soň, ýurdumyz çig mal çeşmesi bolup hyzmat edýän sebitden ösen industrial döwlete öwrülmäge tarap ugur aldy. Nebitgaz, maşyngurluşygy, elektron senagaty, gurluşyk we gurluşyk önümçiligi, derman senagaty, dokma senagaty, gämi gurluşygy ýaly pudaklaryň düýbi tutulyp, taryh üçin uzak bolmadyk döwürde asyrlara barabar ösüşler gazanyldy. Oba hojalygynda amala aşyrylan özgertmeler ýurdumyzda öndürilýän azyk önümleriniň görnüşlerini köpeltmäge we möçberlerini artdyrmaga, şeýle hem azyk bolçulygyny üpjün etmäge mümkinçilik berdi. 

Milli ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda döwrebap, ýokary tehnologik kärhanalaryň işe girizilmeginiň netijesinde öndürilýän önümleriň hili kämilleşip, möçberleri artýar. Giň gerimli özgertmeleriň esasy ugurlarynyň biri importyň ornuny tutýan hem-de eksporta niýetlenen önümleriň önümçiligini ösdürmek we bu ugurda innowasion tehnologiýalary peýdalanmak bilen baglanyşyklydyr. Halk hojalygynyň pudaklarynda gazanylýan üstünlikler türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň hem-de hormatly Prezidentimiziň amala aşyrýan ykdysady syýasatyny halkymyzyň gyzgyn goldamagynyň netijesinde mümkin bolýar. 

Türkmenistanda durmuş-ykdysady ösüşi nazarlaýan bedew batly özgertmeleriň netijesinde halkymyzyň ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmaga gönükdirilen giň gerimli taslamalar amala aşyrylýar. Önümçilik maksatly desgalar — zawoddyr fabrikler bilen bir hatarda, ýaşaýyş jaýlary, çagalar baglary, mekdepler, hassahanalar, şypahanalardyr saglyk merkezleri, aragatnaşyk, energetika we durmuş üpjünçiliginiň dürli düzümlerine degişli desgalar gurlup ulanylmaga berilýär.   «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, jemi içerki önümiň ösüş depginini ýokary derejede saklamak, ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ösüşine uly möçberli maýa goýumlary goýbermek meýilleşdirilýär. Şeýle maýa goýumlar önümçilik desgalarynyň we durmuş ulgamlarynyň durkunyň täzelenmegine we ösdürilmegine itergi berer. Maksatnamany durmuşa geçirmegiň çäklerinde milli ykdysadyýetiň pudaklarynda düýpli özgertmeleri amala aşyrmak göz öňünde tutulýar. Resminama daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmäge we olary netijeli özleşdirmäge, halk hojalygynda depginli ösüşiň mundan beýläk-de dowam etmegine, elektron resminama dolanyşygyna we sanly ykdysadyýete geçmäge gönükdirilen netijeli çäreleriň durmuşa geçirilmegini nazarlaýar. Şeýle hem döwlet emlägini hususylaşdyrmaga, ykdysadyýetiň döwlete dahylsyz bölegini ösdürmäge uly ähmiýet berilýär. 

Watanymyzyň tebigy baýlyklaryň ägirt uly gorlaryna eýe bolmagy içerki we daşarky bazarlarda uly islegden peýdalanýan, bäsdeşlige ukyply harytlaryň önümçiliginiň özüne düşýän gymmatyny peseltmäge mümkinçilik berýär. Salgyt, karz ýeňillikleri, maýa goýum işjeňligi, geografik taýdan amatly ýerleşiş ýaly şertler hem munuň üstüni ýetirip, ýurdumyzda oňaýly işewürlik gurşawynyň emele gelmegine ýardam berýär. 

Häzirki döwürde ýurdumyz halkara hukugynyň kadalaryna berk eýerýän hem-de milli bähbitleri nazara alýan daşary ykdysady syýasaty amala aşyrýar. Türkmenistan dünýäniň çar ýanyndaky döwletler bilen gatnaşyklarynda dostluk we özara bähbitli hyzmatdaşlyk ýörelgelerine eýerýär. Häzirki döwürde ýurdumyz dünýäniň ýüzden gowrak döwleti bilen özara bähbitli söwda-ykdysady gatnaşyklary alyp barýar. 

Asyrlaryň dowamynda yklymlary biri-birine baglanyşdyryp, söwda-ykdysady we medeni gatnaşyklaryň ösmegine uly itergi beren Beýik Ýüpek ýolunyň möhüm çatrygynda ýerleşýän ýurdumyzda bu günki gün uzak geljegi nazarlaýan iri ulag-logistika taslamalary amala aşyrylýar. Ulaglaryň ähli görnüşleri boýunça iň ýokary halkara ülňülerine laýyk gelýän döwrebap düzümleriň döredilmegi, ozal bar bolanlarynyň durkunyň täzelenilmegi, polat we awtoulag ýollarynyň, köprüleriň gurulmagy, häzirkizaman deňiz, derýa, demir ýol, howa ulaglarynyň satyn alynmagy möhüm pudakda geljekki ösüşleriň binýadyny berkidýär. 

Gahryman Arkadagymyzyň parasatly başlangyçlary esasynda hususy eýeçiligiň ösdürilmegi boýunça işleriň hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda mynasyp dowam etdirilip, ykdysadyýetiň ösüşinde uly orny eýeleýän kiçi we orta telekeçiligiň goldanylmagy aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Garaşsyzlygyň ilkinji ýyllarynda hususy işewürligiň ykdysadyýetde eýeleýän paýy örän ujypsyz bolan bolsa, häzirki döwürde jemi içerki önümiň 70 göterimden gowragy bu pudagyň paýyna düşýär. Hususy pudagy goldamak boýunça çäreleriň amala aşyrylmagy, işewürlik gurşawynyň kämilleşdirilmegi, hususy eýeçiligiň hukuk kepillikleriniň berkidilmegi, salgyt ýeňillikleriniň döredilmegi ykdysadyýetiň döwlete dahylsyz böleginiň täze belentliklere çykmagyny şertlendirýär. 

Häzirki döwürde ýurdumyzda ykdysadyýeti sanlylaşdyrmak we maýa goýumlary çekmek boýunça işler dowam edýär. Soňky ýyllarda daşary ýurtly maýadarlaryň ýurdumyzyň ykdysady giňişligine işjeň gatnaşmagyny gazanmak üçin degişli kanunçylyk kämilleşdirildi, birnäçe döwletler bilen maýa goýumlary höweslendirmek we goramak boýunça hökümetara ylalaşyklara gol çekildi. Şeýle çäreleriň netijesinde Türkmenistan maýa goýumlar babatda özüneçekiji ýurda öwrülip, dünýäniň abraýly reýting agentlikleri tarapyndan durnukly derejelere mynasyp görüldi. 

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda amala aşyrylýan oýlanyşykly we öňdengörüjilikli ykdysady strategiýanyň rowaçlanmagy ýurdumyzyň saýlap alan ösüş ýolunyň dogrudygyny tassyklaýar. Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly toýuna uly üstünlikler, belent sepgitler bilen barýan Watanymyzda Arkadagly Serdarymyzyň we Milli Liderimiziň daşyna jebisleşen halkymyz ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda uly üstünlikleri gazanyp, eşretli durmuşyň hözirini görýär. 

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

Ene ýer garaşygy, idegi halaýar. Näçe halal zähmet çekip, maňlaý deriňi siňdirip bilseň, ol şonça-da eçilýär. Saçagymyzyň berekedini artdyryp, baýlygymyza baýlyk goşýar. Bu günki gün ýere eýeçilik gözi bilen seredip, ondan ýokary hasyl almagy başarýan kärendeçilerdir hususy kärhanalaryň, hojalyk jemgyýetleriniň netijeli işlemegi üçin giň mümkinçilikler döredilýär. Biz «Lezzetli miwe» hojalyk jemgyýetiniň işi bilen gyzyklanyp, onuň direktory Sapar Dolyýewe ýüz tutduk. Şonda ol şeýle gürrüň berdi: 

— Türkmen işewürleriniň il-ýurt bähbitli başlangyçlaryna döwlet tarapyndan yzygiderli berilýän goldaw-hemaýat has-da tutanýerli zähmet çekmäge ruhlandyrýar. Olar tutumly hem päk zähmeti bilen ýurdumyzda bazar bolçulygyny döredýär. Gökdür bakja önümlerini ýetişdirýärler, miweli baglary döredýärler. Agrosenagat pudagyny has-da ösdürmek maksady bilen, türkmen işewürlerine ýer bölekleri-de berilýär. 

Hojalyk jemgyýetimize Ahal welaýatynyň Kaka etrabynyň çäginden 200 gektar ýer bölünip berildi. Ilki şol meýdanyň topragynyň düzümini öwrendik. Degişli hünärmenler bilen maslahatlaşyp, toprak-howa şertlerimize tiz uýgunlaşjak miweli baglaryň nahallaryny daşary ýurtlardan getirip oturdýarys. Anyk aýtsam, Türkiýeden getirilen şeýle nahallaryň 250 müň düýbüni oturtdyk.  

Baglaryň endigan ösüp ýetişmegi üçin olara idegi kemsiz ýola goýduk. Häzir hatarlary uzap gidýän bagymyza, Günüň nuruna öwşün atýan alma hasylyna bakyp, çekýän zähmetimiziň ýerine düşýändigine guwanýarys. Baglarymyz iki-üç ýyldan bäri bol hasyl berýär. 100 gektar meýdanda çereşnýa bagymyz kadaly boý alýar. Nesip bolsa, geljek ýyl ol hasyl berip ugrar. Şetdaly bagymyz 17,5 gektar meýdany tutýar. Ondan şu ýyl 70 tonna golaý hasyl aldyk. Almalar hem 25 gektar meýdany bezäp otyr. Şu güne çenli ondan 23 tonna alma ýygnadyk. Hasyly içerki bazarlarda alyjylara hödürleýäris. Bagymyzda heniz hasyl bar. Ony güýz paslynda ýygnarys. 35 gektar meýdandaky badam bagymyzyň hasyly şu aýda ýetişer. Ondan 15 tonna golaý hasyla garaşýarys. Almadyr badamlarymyz ildeşlerimiziň toý saçagyny bezär. Garaşsyzlygymyzyň şanly 32 ýyllyk baýramçylygyny şeýle zähmet üstünlikleri bilen garşylarys. 

Bol hasyl almakda idege-de köp zat baglydyr. Bagbanlarymyz her düýp agaja yhlas bilen garaşyk edýär. Boýy pes, ýöne hasyly köp berýän baglary damjalaýyn usulda suwarýarys. Zyýanly mör-möjeklerden goraýarys. Idegi kemsiz ýetirilen baglar bol hasyl eçilýär. Lezzetli, tagamly miwelerimize alyjylar uly isleg bildirýär. Tagamy datly, bahasy elýeterli bolansoň, olaryň hyrydary-da barha köpelmek bilen.  

Ýazga geçiren Akmyrat NURALYÝEW.

“Türkmenistan”.

SAZLAŞYKLY DEPGIN ÝOKARLANÝAR 

Döwlet Baştutanymyzyň ýöredýän ykdysady syýasatynyň sazlaşykly depgini ýokarlanýar. Ýurdumyzda amala aşyrylýan düýpli özgertmeleriň netijesinde öňdebaryjy tehnologiýaly önümçilik kuwwatlyklary işe girizilip, ýokary görkezijiler gazanylýar. Bazar gatnaşyklarynyň giň gerime eýe bolmagy bilen, döwlete degişli bolmadyk çygryň-hususyýetçiligiň ösüşiniň bady artýar. Bu bolsa, milli ykdysadyýetimiziň öňe gitmegine itergi berýär. Telekeçileriň tagallalary bilen ýurdumyzda haryt bolçulygy döredilýär.  

Garaşsyz döwletimizde hereket edýän salgyt ulgamynyň kämil we ýeňillikli kanunçylygy hususyýetçileriň has öndürijilikli zähmetlerine ýardam edýär. Bölümimiziň işgärleri eýeçiligiň görnüşlerine garamazdan, etrabyň çägindäki edara-kärhanalar, guramalar we telekeçiler tarapyndan kanunçylykda bellenilen salgytlaryň we beýleki hökmany tölegleriň tölenilmegini gazanýarlar. Şol tölegleriň dogry we öz wagtynda tölenilmegini üpjün etmek möhüm meselelerimiziň biri.  

Biz öz işimizde Türkmenistanyň “Salgytlar hakynda” Bitewi kanunyndan ugur alýarys. Gyzyklanýan taraplaryň gatnaşmagynda yzygiderli geçirýän okuw-maslahatlarymyzda salgyt kanunçylygyna girizilýän üýtgetmeler we goşmaçalar barada hünärmenlerimiz gürrüň berýärler. Şeýle hem biz ýakynda özüniň hususy işini açan ýa-da indi açmakçy bolýan raýatlara telekeçilik bilen meşgullanmagyň kada-kanunçylygyny düşündirip, olara goldaw-ýardam berýäris. 

 Töre ÖWEZOW. 

 Ýolöten etrabynyň salgyt bölüminiň salgyt inspektory.

Welaýatymyzyň çäginde möhüm desgalaryň 14-siniň gurluşygy gyzgalaňly dowam edýär. Şolaryň ikisini — Türkmenabat şäheriniň Azatlyk şäherçesinde lagym suwlaryny bir ýere jemlemek üçin lagym sorujy bekedi we Çärjew etrabynyň Bitik geňeşliginde ýerleşýän kuwwaty bir gije-gündizde 25 müň kub metr bolan suw arassalaýjy desgasyndan Çärjew etrabynyň ilatly nokatlaryna suw eltýän ulgamy «Ýaş türkmenler» hususy kärhanasynyň gurluşykçylary alyp barýarlar. 

Arkadagly Serdarymyzyň parasatly ýolbaşçylygynda ýurdumyzyň suw baýlyklaryny rejeli peýdalanmak, daşky gurşawy aýawly saklamak babatynda giň gerimli işler durmuşa geçirilýär. Munuň özi BMG-niň Durnukly ösüş maksatnamasynyň aýrylmaz bölegi bolan ekologiýa strategiýasynyň Türkmenistanda hem üstünlikli amala aşyrylýandygyny aýdyň görkezýär. Garaşsyzlyk ýyllarynda hut biziň welaýatymyzda hem agyz suwy, şeýle hem lagym ulgamynyň arassalaýjy desgalarynyň birnäçesi guruldy. Dünýä ülňülerine gabat gelýän, iň täze enjamlar we tilsimatlar bilen űpjün edilen bu döwrebap desgalar ilimize hyzmat edýär. Lagym ulgamlarynyň sazlaşykly işlemegi bolsa arassaçylygy we ynsan saglygynyň goraglylygyny üpjün edýän zerur şertleri döredýär. Şu nukdaýnazardan alanyňda, ýokarda atlary agzalan desgalaryň gurluşyklary uly ähmiýete eýe bolýar.  

Häzirki wagtda Türkmenabat şäheriniň Azatlyk şäherçesinde lagym suwlaryny bir ýere jemlemek üçin lagym sorujy bekediň gurluşygy tamamlaýjy tapgyrynda. Bekediň umumy tutýan meýdany 9 940 inedördül metre barabar bolup durýar. Desgada suw göteriji bekediň gurluşyk-gurnama, daşky abadanlaşdyryş işleri dowam edýär. Bu işleriň agramly bölegi ýerine ýetirildi.  

«Ýaş türkmenler» hususy kärhanasynyň direktory Kerim Annaýew desgalaryň ikisiniň hem ýurt Garaşsyzlygymyzyň 32 ýyllyk şanly toýuna ulanylmaga beriljekdigini aýdýar. Ol Çärjew etrabynyň Bitik geňeşliginde gurulýan suw arassalaýjy desgasyndan Çärjew etrabynyň ilatly nokatlaryna suw eltýän ulgamyň gurluşygynda hem işleriň ýokary depginde alnyp barylýandygyny sözüniň üstüne goşýar. Taslamada göz öňünde tutulyşy ýaly, suw göteriji beketleriň 4-siniň her birinde 500 kub metrlik göwrümi bolan suw howdany, 1-2-nji suw göteriji beketlerde sagatda 610 kub metr suwy beýiklige göteriji elektrohereketlendirijileriň 4-si hem-de 3-4-nji suw göteriji beketlerde sagatda 150 kub metr suwy beýiklige göterijilik kuwwaty bolan elektrohereketlendirijiler gurnalýar. Suw sorujy bekediň gurluşygynyň agramly bölegi ýerine ýetirildi. Suw howuzlarynyň diwarlarynyň demir örtgüleri goýuldy, howuzlary betonlamak işleri dowam edýär. Şeýle hem hususy kärhananyň ýolbaşçysynyň aýtmagyna görä, uly göwrümli suw geçirijileriň 14000 metri, şeýle hem kiçi göwrümli geçirijileriň 5000 metri gurnalypdyr. Bu işler soňky aralyklarda alnyp barylýar. 

Desgada zerur bolan tehnikalaryň 21-siniň güýjünden peýdalanylýar. Turbalary daşamaga, seplemäge, beton erginini degişli aralyklara daşamaga ýöriteleşdirilen tehnikalaryň sazlaşykly işledilmegi işleriň ilerlemegini üpjün edýär. Umuman alanyňda, 2009-njy ýylda Mämmetnur Annaýew tarapyndan esaslandyrylan «Ýaş türkmenler» hususy kärhanasy işleri ýokary hilli we gysga möhletde ýerine ýetirmekde, öňdebaryjy tehnologiýalary ulanmakda, kämil inženerçilik çözgütlerini durmuşa geçirmekde geçen ýyllarda baý tejribe gazanandygy bilen tapawutlanýar. Ýurdumyzyň möhüm gurluşyklarynyň aglabasynda bu hususy kärhananyň paýy örän uly saýylýar.  

Ilmyrat DÖWLETOW.

Geçen ýyllarda durmuşa geçirilen giň gerimli ykdysady özgertmeler döwletiň kuwwatyny has artdyryp, halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesini görnetin ýokarlandyrdy. Türkmenistan maksatly tapgyrlar boýunça ösüşleriň ýoluna düşdi. Durnukly ykdysady ösüş, dünýä ýurtlary bilen bu ugurda hyzmatdaşlyk, goşulyşmak arkaly ägirt uly taslamalary amala aşyrmak, ilatyň ýaşaýyş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmak, täze obalary, şäherleri gurmak we beýleki maksatlar boýunça netijeli işler durmuşa geçirilýär. Ýurduň ykdysady we durmuş derejesini ylmy taýdan öwrenmegiň çäklerinde milli ykdysadyýetiň geçen we häzirki döwürdäki derejesine ýokary baha berilýär. Bu bolsa geljekki ösüşlerimiziň binýadynyň mäkämdigine güwä geçýär. Sebäbi ykdysadyýet halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň has öňe gitmegine itergi beriji güýç hasaplanýar. Kuwwatly ykdysadyýet islendik ýurtda durmuşyň we döwrüň esasy mazmunyny, bütin keşbini kesgitleýär.   

Lebap welaýatynda şäherleriň we obalaryň ilatyny ýylyň dowamynda ter gök önümler bilen üpjün edýän ýyladyşhanalar toplumy döredildi. Çärjew, Kerki, Dänew etraplaryndaky döwrebap ýyladyşhanalaryň uly toplumy öz önümini gyşyn-ýazyn ilata hödürleýär. Olarda pomidor, hyýar, burç, badam, kömelek, gök otlar we beýlekiler ýetişdirilýär. Gaplanan gök önümleriň, şireli suwlaryň, içgileriň, unaş, çörek we süýji-köke önümleriniň önümçiligi ýola goýuldy. Çärjew etrabyndaky «Altyn bürgüt» hususy kärhanasy gök önümleriň uly möçberini eksport hem edýär. Etrabyň çäginde döredilen «Tebigy ekin» daýhan hojalygynda ýeralma ýetişdirmekde baý iş tejribesi toplandy. Bu ýerde her ýylda 400 gektardan gowrak meýdanda ýeralmanyň bol hasyly ýygnalýar.  

Oba hojalyk ekinleriniň hasyl berijiligini ýokarlandyrmak maksady bilen, ýerleriň hususyýetçilere paýlanyp berilmegi-de ykdysady ösüşlere giň ýol açdy. «Ömür ýoly», «Nurly hasyl», «Dag topragy» ýaly daýhan hojalyklary soňky 4-5 ýylyň dowamynda bugdaýdan, gowaçadan ýokary hasyl alýarlar. Şeýle gowy görkezijileri gazanýanlaryň arasynda Dänew etrabyndaky «Gözel zemin» hojalygy-da bar. Amyderýanyň edil alkymynda diýen ýaly ýerleşýän «Gözel zemin» 2021-nji ýyldan bäri oba hojalyk önümlerini öndürmek boýunça meýilnamalaryny yzygiderli ýerine ýetirip gelýär. Daýhan hojalygynda kuwwatly tehnikalaryň 5-si bar. Bu işiň çalt we sazlaşykly alnyp barylmagyna ýardam edýär. Goşmaça tehnikalar zerur mahalynda şertnamalaýyn esasda-da işe çekilýär. Bu ýerde 550 gektar meýdanda gowaçadan, 455 gektar meýdanda bugdaýdan her ýylda bol hasyl ýygnalýar. Daýhan hojalygynda ýüpek gurçugy-da idedilýär. Netijede, her ýylda senagat üçin gymmatly çig malyň 1,7-1,8 tonna golaýy welaýatyň «kümüş çäjine» goşulýar. 

Welaýatda döwrüň ösen talaplaryna laýyk gelýän senagat düzümi hereket edýär. Il-ýurt bähbitli maksatnamalary durmuşa geçirmäge ägirt uly maýa serişdeleri bölünip berilýär. Kärhanalaryň hususylaşdyrylmagy bilen, olaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga, senagat önümçiliginiň netijeliligini artdyrmaga, hususy telekeçiligi depginli ösdürmäge giň mümkinçilik döredi. Senagat taýdan täze önümçilikleriň sany barha artýar. Welaýatyň çäginde täze zawod-fabrikler gurulýar. Sebitdäki çig mal gorlaryny peýdalanmaga gönükdirilen işler giň gerim alýar. Kuwwatlylygy ýylda 1 million tonna önüm öndürmäge ukyply «Lebap» sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň işe giriziljek günleri hem indi daşda däl. Işler tamamlaýjy tapgyrda. Keramiki-bezeg plitalaryny öndürmäge niýetlenilen hususy eýeçilikdäki kiçi zawodlaryň we beýleki ownukly-irili kärhanalaryň birnäçesi öz önümleri bilen ilaty begendirýär.  

Amala aşyrylýan işler döwletiň we jemgyýetiň iň ýokary gymmatlygy bolan adamyň has gowy ýaşamagyny üpjün edýär. Welaýatyň oba-şäherleriniň, şol sanda Türkmenabat şäheriniň tanalmaz derejede özgerýändigi, gözelleşýändigi aýdylanlary doly tassyklaýar. Şäherde owadan binalaryň hatary ýylsaýyn artýar. Döwrebap binagärlik usullarynda gurlan desgalardyr jaýlar biri-biriniň üstüni ýetirýär. Olar şäheriň gözelligine gözellik, ýaşaýjylaryň ruhuna ruh goşýar. Türkmenabat halkara howa menziline tarap uzap gidýän owadan we giň ýoluň iki ýanyndaky kottejleriň 170-si, iri panelli ýaşaýyş jaýlarynyň ýüzlerçesi, söwda merkezleridir çagalar bagy bary-ýogy sanlyja ýylyň içinde gurlup ulanmaga berildi. Munuň özi her bir maşgalany amatly, iň ýokary ülňülere laýyk gelýän öý bilen üpjün etmäge niýetlenen ýaşaýyş jaýlaryny we beýleki durmuş maksatly binalary gurmak işleriniň üstünlikli durmuşa geçirilýändigine şaýatlyk edýär. Geçen ýylyň dekabrynda geçirilen ilat ýazuwynyň jemlerine görä, welaýat boýunça ortaça bir ýaşaýja düşýän ýaşaýyş jaýynyň umumy meýdany 25,2 inedördül metre deňdir. Bu bolsa döwlet Baştutanymyzyň «Her bir maşgalany häzirki zaman öýi ýa-da jaýy bilen üpjün etmek meniň esasy aladalarymyň biri bolar» diýip aýdanlarynyň üstünlikli ýerine ýetirilýändigini aýdyň görkezýär.  

Baýram TAGANOW,

Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynyň mugallymy.