Ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça oňyn başlangyçlar maksatnamalaýyn esasda üstünlikli durmuşa geçirilýär. Şunda «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy» möhüm ähmiýete eýe bolmak bilen, ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny we durmuş gurşawyny sanlylaşdyrmagy öz içine alýar.

Sanly ykdysadyýetiň ösmeginde sanly bilim wajyp orun eýeleýär. Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasyna laýyklykda, sanly jemgyýetiň we sanly ykdysadyýetiň bildirýän talaplaryndan ugur alnyp, her bir adamy durmuşa hem-de hünär işine taýýarlamak üçin bilimiň ähli basgançaklary yzygiderli özgerdilýär.

Häzirki wagtda «sanlylaşdyrma», «bilimiň sanly özgermegi», «sanly bilim gurşawy» diýen düşünjeler bilim işini dolandyrmagyň nazaryýetine we amaly tejribesine berk ornaşdy. Sanly bilim sanly tehnologiýalary bilim edaralarynda giňden peýdalanmagy göz öňünde tutýar. Olar maglumatlary toplamagy, gaýtadan işlemegi, geçirmegi, saklamagy we bermegi üpjün edýär. Bilimiň sanly özgermegi çalt özgerýän sanly bilim gurşawynda bilimiň mazmunynyň, usullarynyň, guramaçylyk görnüşleriniň, netijeleriniň we olary bahalandyrmagyň ulgamlaýyn täzelenmeginiň, şeýle hem okuw işiniň netijeliligini ýokarlandyrmak üçin sanly tehnologiýalaryň mümkinçiliklerinden doly peýdalanmagyň hasabyna gazanylýar. Sanly bilim gurşawy bilim edaralarynyň işini üpjün etmek, okuwda ýüze çykýan meseleleri çözmek üçin döredilýän hem-de ösdürilýän sanly enjamlaryň, maglumat ulgamlarynyň, çeşmeleriniň, gurallarynyň we hyzmatlarynyň toplumydyr.

Sanly tehnologiýalar adamlaryň öwrenmek, bilim almak, işlemek we aragatnaşyk saklamak usullaryny üýtgetdi. 2000-nji ýyldan soňra doglanlar kompýuterler, mobil telefonlar, planşetler we internet bilen has ýakyn aragatnaşykda bolmak bilen, häzirki wagtda olar «sanly nesil» diýlip atlandyrylýar. Sanly tehnologiýalar bilim işine täzeçillik berýär, okatmagy we öwrenmegi has täsirli edýär. Bu tehnologiýalar bilimiň özbaşdak bolmagyna, okuw materialyny öwrenmegiň iň amatly usulyny saýlamaga şert döredýär. Internet okuw materiallaryny özbaşdak özleşdirip, bilimi artdyrmak üçin gije-gündiziň dowamynda çäksiz mümkinçilikleri berýär.

Soňky ýyllarda maglumatlary ibermegiň we almagyň tehnologiýalary düýpli özgerişleri başdan geçirdi. Häzirki zaman dünýäsinde sanly tehnologiýalar gündelik durmuşyň aýrylmaz bölegine öwrüldi. Bilim edaralary-da bu işden çetde durmaýarlar. Sanly tehnologiýalar diňe dolandyryş wezipelerini çözmekde däl, eýsem, okaýanlara özbaşdak ýumuşlary tabşyrmakda, meseleleri onlaýn çözmekde hem giňden peýdalanylýar.

Ýurdumyzda bilim edaralarynyň sanly mümkinçiliklerini ýokarlandyrmaga köp möçberde maliýe serişdeleri gönükdirilýär. Sanly bilim gurşawynyň netijeli hereket etmegi üçin bilim edaralary internete birikdirilip, degişli serwerler, kompýuterler, interaktiw tagtalar, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary, programmalar we beýleki enjamlar bilen üpjün edilýär. Bu infrastrukturany yzygiderli kämilleşdirmek wezipesi milli bilim syýasatynda ileri tutulýan möhüm ugurlara degişlidir. Türkmenistanyň Bilim ministrliginiň garamagynda döredilen Innowasiýa maglumat merkezi, Maglumatlar tehnologiýalarynyň türkmen-hindi merkezi, Sanly ulgam we maglumat howpsuzlygy bölümi hem sanly bilim ulgamynyň netijeli işlemegine gönükdirilendir.

Diýarymyzyň çagalar baglarynda degişli programma üpjünçilikli interaktiw tagtalaryň we stollaryň, planşetleriň, elektron gollanmalaryň, dürli mazmunly öwrediji oýunlaryň, surat çekmek üçin mobil goşundylaryň peýdalanylmagy ösüp gelýän körpe nesilleri hemmetaraplaýyn terbiýelemegiň, olaryň zehinini açmagyň we ösdürmegiň esasy serişdeleri bolup hyzmat edýär. «Mekdep» (mekdep.edu.tm) onlaýn ulgamy bolsa orta mekdepler üçin döredilip, onuň esasy maksady maglumat we aragatnaşyk tehnologiýalaryndan peýdalanmagyň esasynda bilim işiniň hilini gowulandyrmakdan ybaratdyr. Ulgam elektron usulda okuwçylaryň gündeliklerini we mugallymlaryň synp žurnallaryny ýöretmäge, okuwçylaryň gatnaşygy we ýetişigi baradaky maglumatlary ene-atalara ýetirmäge, habarlaşmak üçin hyzmatlary hödürlemäge, mugallymlara hem-de dolandyryş işgärlerine hasabatlary döretmäge, sapaklaryň meýilnamasyny görmäge, mugallymlar üçin okuwçylara öý işlerini tabşyrmaga, onuň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmäge mümkinçilik berýär.

Mekdep okuwçylarynyň sanly başarnyklaryny emele getirmek we ösdürmek maksady bilen, umumybilim edaralarynyň ähli synplarynda informatika dersi, şeýle hem tebigy we takyk ylymlary çuňlaşdyryp öwredýän orta mekdepleriň ýokary synplarynda modelirleme we grafika, maglumat-aragatnaşyk we innowasiýa tehnologiýalary dersleri boýunça bilim berilýär. Mekdep okuwçylary programmirleme dillerini hem ürç edip özleşdirmäge ýykgyn edýärler. Bilim ministrliginiň Innowasiýa maglumat merkeziniň çäklerinde esaslandyrylan Koreýanyň Maglumat elýeterlilik merkezinde alty ýaşdan ýokary diňleýjilere «SCRATCH», «Python» we «Java» programmirlemeleriniň esaslary, emeli aň barada zerur bilimler berilýär, web saýtlary we söhbetdeşlik botlaryny döretmegiň usullary öwredilýär.

Ýurdumyzyň ýokary hünär biliminiň taýýarlygynyň ugurlarynyň we hünärleriniň Döwlet klassifikatoryna laýyklykda, aýry-aýry ýokary okuw mekdeplerinde bakalawr, magistr hem-de hünärmen maksatnamalary esasynda kompýuter we maglumat ylymlary; informatika we hasaplaýyş tehnikasy; maglumat howpsuzlygy; elektronika, radiotehnika we aragatnaşyk ulgamlary ulaldylan toparlaryň düzümine girýän köp sanly ýöriteleşmeler boýunça talyp ýaşlara düýpli bilim berilýär. Talyplaryň döwrebap programmalar bilen işlemek başarnyklary ösdürilýär, şeýle hem olar programmirlemegiň dillerini özleşdirýärler. IT ugurlar boýunça ýokary bilimli bakalawrlaryň, magistrleriň we hünärmenleriň taýýarlanylmagy ýurdumyzda güýçli depginde ösdürilýän sanly ykdysadyýetiň işgärler üpjünçiligini ýokarlandyrmaga oňyn täsir edýär.

Okuw ýyllary döwründe talyplar tarapyndan işlenip taýýarlanylan dürli maksatly programma üpjünçilikleri üçin alynýan patentleriň sany ýyl geçdigiçe artýar. Her ýylda «Türkmenaragatnaşyk» agentliginiň guramagynda geçirilýän «Sanly çözgüt» atly innowasion taslamalaryň bäsleşiginde seçilip alnan talyplaryň programma önümleri milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynyň işlerini awtomatlaşdyrmak üçin ornaşdyrylýar.

Bilim edaralarynyň mugallymlarynyň sanly başarnyklaryny kämilleşdirmek işine aýratyn ähmiýet berilýär. Sanly ulgam arkaly mugallymlar üçin onlaýn bilim bermek, emeli aň, wirtual we goşulan hakykat, uly göwrümli maglumat tehnologiýalaryny ulanmak, sanly ykdysadyýet, elektron resminama dolanyşygy, talyp maglumat dolanyşygy ulgamy, innowasion tehnologiýalar, Moodle platformasynyň esaslary, kiberhowpsuzlygyň esaslary boýunça okuw maslahatlary yzygiderli guralýar.

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzda sanly bilim ulgamyny ösdürmek boýunça durmuşa geçirilýän toplumlaýyn işler bilim edaralarynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny berkitmäge, bilimiň hilini ýokarlandyrmaga, zähmet bazarynyň zerurlyklary üçin ussat hünärmenleri taýýarlamaga mümkinçilik berýär. Bu çäreler mundan beýläk-de milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynyň durnukly ösüşini, halkymyzyň bagtyýar durmuşyny üpjün etmäge gönükdirilendir.

Gulbeşer BABAÝEW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň ylmy işler boýunça prorektory, ykdysady ylymlaryň kandidaty.

Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň alyp barýan döwlet syýasaty netijesinde ýaşlary ýagty ertirlere ruhlandyrýan, olaryň nurana geljegini berkarar etmäge gönükdirilen giň gerimli işler durmuşa geçirilýär. Bu günki gün ýurdumyzyň bilim ulgamyndaky ösüşler aýdyňlygy bilen görünýär. Munuň şeýledigini halkara ders bäsleşiklerine gatnaşýan mekdep okuwçylarynyň üstünlikli çykyş edip, baş baýraklara, altyndyr bürünç medallara mynasyp bolmaklary hem subut edýär. Şeýle halkara bäsleşikleriň biri 18 — 25-nji fewral aralygynda Malaýziýanyň Kuala-Lumpur şäherinde mekdep okuwçylarynyň arasynda iňlis dili dersi boýunça geçirildi.

Dünýäniň 50 döwletinden müňden gowrak mekdep okuwçysynyň gatnaşmagynda kiçi, orta we uly ýaş toparlarynda 6 ugur boýunça geçirilen halkara bäsleşik çekeleşikli boldy. Oňa ýurdumyzdan jemi 15 okuwçy gatnaşyp, 10 sany baş baýraga, 6 sany altyn medala, 5 sany kümüş medala, 11 sany bürünç medala mynasyp boldular.

Mekdep okuwçylarynyň halkara üstünlikleri Gahryman Arkadagymyzyň hem-de hormatly Prezidentimiziň hemmetaraplaýyn bilimli, watansöýüji ýaşlary terbiýeläp ýetişdirmäge berýän üns-aladalarynyň miwesidir.

Ýurdumyzyň bilim ulgamynyň işgärleriniň öňünde goýulýan möhüm wezipeleriň biri-de ýaşlara dünýä ülňülerine laýyk bilim bermek bilen birlikde, olary milli ruhda terbiýelemekden ybaratdyr. Bu babatda göreldäniň orny uludyr. Hormatly Prezidentimiz Watany söýmek, ony gözüň göreji deýin gorap saklamak, ýaşuly nesli sylamak, kiçä hormat goýmak, milli däp-dessurlary, edep-kadalarymyzy sarpalamak meselelerine aýratyn üns berýär.

Ýurdumyzyň ähli künjeklerinde gurlup, ulanmaga berilýän täze döwrebap bilim ojaklarynyň häzirki zaman ösen innowasion tehnologiýalary bilen enjamlaşdyrylmagy hem sanly bilim ulgamynyň durmuşa geçirilýändigini görkezýär. Ähli ýokary okuw, orta hünär okuw we orta mekdeplerinde «Sanly bilim ulgamy» atly portal taslamasynyň ýola goýulmagy, bilim ojaklarynda teleköpri arkaly geçirilýän okuw sapaklary, internet bäsleşikleri guramakda, berilýän bilimiň hilini ýokarlandyrmakda, okatmagyň usullaryny kämilleşdirmekde we öňdebaryjy tejribelerden peýdalanmakda ägirt uly ähmiýete eýedir.

Döredilýän sanly bilim portaly elektron poçta, elektron resminama, uzak aralykdan bäsleşikler, olimpiadalar, maslahatlar, forumlar, okuw kitaplary, okuw gollanmalary, sözlükler ýaly bölümleri özünde jemleýär. Ähli amatlyklary, ýeňillikleri, mümkinçilikleri özünde jemleýän şeýle sanly elektron portalyň üsti bilen sarp edilýän wagt ep-esli tygşytlanyp, ýaş nesliň bilim derejesi artýar. Bu bolsa bilimiň bu görnüşiniň oňyn tejribesini ornaşdyrmaga mümkinçilik berýär.

Döwlet Baştutanymyzyň ýaşlary ylma işjeň çekmek ugrundaky tagallalarynyň netijelerini ylmyň ileri tutulýan ugurlary babatynda her ýylda däbe öwrülen Türkmenistanyň ýaş alymlarynyň we talyp ýaşlarynyň ylmy işler boýunça bäsleşiginiň işjeň ýagdaýda geçirilmeginde-de görmek bolýar. Bu bolsa, öz gezeginde, türkmen ylmynyň ösmegine, ýaşlaryň ylymda aýratyn tapawutlanmagyna, olaryň ylmy işleriniň höweslendirilmegine, alymlaryň täze nesliniň kemala gelmegine giň ýol açýar.

Jemgyýetiň döwrebap ösüşiniň hereketlendiriji güýjüniň ylym-bilim bilen kesgitlenýändiginden ugur alyp, dünýä tejribesi bilen sazlaşykda ylym we bilim ulgamy netijeli ösdürilýär. Döwlet tarapyndan ylym-bilime höwesjeň ýaşlara ähli şertler döredilýär. Bularyň ählisi halkymyzyň abadançylygyny, döwrebap ösüşini üpjün etmekde hormatly Prezidentimiziň belent tagallalarynyň miwesidir.

Türkmen ýaşlarynyň dünýä ülňülerine laýyk döwrebap bilim almagyna, giň dünýägaraýyşly şahsyýetler bolup ýetişmegine uly mümkinçilikleri döredýän hormatly Prezidentimiziň hem-de Gahryman Arkadagymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun! Beýik işleri hemişe üstünliklere beslensin!

Maral AMANOWA,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň uly mugallymy.

Ýur­du­my­zyň bi­lim ul­ga­my­ny ös­dür­mek hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Berdimuhamedowyň alyp bar­ýan dur­muş-yk­dy­sa­dy sy­ýa­sa­ty­nyň ile­ri tu­tul­ýan ugur­la­ry­nyň bi­ri­dir. Bu ul­gam jem­gy­ýet­çi­lik ösü­şi­niň kuw­wat­ly öz­ger­di­ji güý­ji bol­mak bi­len, ýur­du­my­zyň dur­mu­şyn­da mö­hüm or­ny eýe­le­ýär. Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­ny dur­mu­şa ge­çir­me­giň çäk­le­rin­de ýur­du­myz­da ila­ty el­ýe­ter­li hem-de ýo­ka­ry hil­li bi­lim hyz­mat­la­ry bi­len üp­jün et­mek bo­ýun­ça ne­ti­je­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar.

Üstümizdäki ýy­lyň 5-nji okt­ýab­ryn­da san­ly ul­gam ar­ka­ly ge­çi­ri­len Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň mej­li­sin­de-de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Berdimuhamedow de­giş­li ýol­baş­çy­la­ra bi­lim eda­ra­la­ry­nyň ýo­ka­ry hü­när­li mu­gal­lym­lar we okuw ki­tap­la­ry bi­len üp­jün­çi­li­gi­ni sel­je­rip dur­ma­gy, bu ul­ga­ma san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ry or­naş­dyr­ma­gy çalt­lan­dyr­ma­gy tab­şyr­dy.

As­lyn­da, is­len­dik oku­wyň hi­li mu­gal­ly­myň hü­när us­sat­ly­gy­na hem-de oý­la­ny­şyk­ly we kä­mil iş­le­nip taý­ýar­la­ny­lan, usu­ly taý­dan äh­mi­ýet­li okuw ki­tap­la­ry­na bag­ly­dyr. Ýe­ri ge­len­de bel­le­sek, ýur­du­myz­da şu ýy­lyň ýan­war — iýun aý­la­ryn­da okuw ki­tap­la­ry­nyň, gol­lan­ma­la­ryň, mak­sat­na­ma­la­ryň 1 müň 696-sy ma­kul­la­nyl­dy.

Türk­me­nis­tan dün­ýä­niň yk­dy­sa­dy we se­na­gat taý­dan ösen döw­let­le­ri­niň ha­ta­ry­na ynam­ly go­şul­mak bi­len, bi­lim ul­ga­my­ny äh­li ösüş­le­riň öze­ni hök­mün­de kes­git­le­di. Bu ul­ga­myň ös­dü­ril­me­gi­ne gö­nük­di­ril­ýän iri ma­ýa go­ýum­lar Wa­ta­ny­my­zyň yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­ny pug­ta­lan­dyr­ma­ga, bi­lim işi­niň dü­zü­mi­ni çuň­laş­dyr­ma­ga we äh­mi­ýe­ti­ni art­dyr­ma­ga, hä­zir­ki za­man ül­ňü­le­ri­ne la­ýyk gel­ýän esas­la­ry­ny ke­ma­la ge­tir­mä­ge uly iter­gi ber­ýär.

Ýur­du­my­zyň bi­lim ul­ga­myn­da ama­la aşy­ryl­ýan düýp­li öz­gert­me­ler ösüp gel­ýän ýaş ne­sil­le­riň ukyp-ba­şar­nyk­la­ry­ny do­ly açyp gör­kez­me­gi, hä­zir­ki za­man yl­my­na we saý­lap alan hü­nä­ri­ne ýet­me­gi, ýaş­la­ryň dün­ýä­ga­raý­şy­nyň gi­ňel­me­gi, ylym hem-de dö­re­di­ji­lik bi­len meş­gul­lan­ma­gy üçin dö­re­dil­ýän amat­ly şert­ler bi­len ut­gaş­ýar. Türk­me­nis­tan­da san­ly bi­lim ul­ga­my­ny ös­dür­me­giň jem­gy­ýet­çi­lik dur­mu­şy­na ýe­tir­ýän tä­si­ri­niň yl­my taý­dan öw­re­nil­me­gi, şeý­le-de san­ly bi­li­miň esas go­ýu­jy dü­züm bö­lek­le­ri­ni düz­ýän mag­lu­mat-kom­mu­ni­ka­si­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny bi­lim ul­ga­myn­da ulan­ma­gyň hu­kuk esas­la­ry­ny kes­git­le­ýän ka­nun­çy­ly­gyň iş­le­nip taý­ýar­lan­ma­gy örän der­wa­ýys­dyr. Şun­da bi­li­miň mag­lu­mat­laş­dy­ryl­ma­gy, elekt­ron mag­lu­mat-bi­lim gur­şa­wy, elekt­ron bi­lim se­riş­de­le­ri, elekt­ron okuw-usu­ly­ýet top­lu­my, bi­lim kon­ten­ti, oka­ýa­nyň elekt­ron port­fo­lio­sy, elekt­ron okuw, uzak ara­lyk­ly bi­lim teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ýa­ly esa­sy dü­şün­je­le­re äh­mi­ýet­li orun de­giş­li­dir.

Bi­lim ul­ga­myn­da mag­lu­mat-kom­mu­ni­ka­si­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny ulan­mak bi­len bag­ly we­zi­pe­le­ri üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çir­mek mak­sa­dy bilen, in­tel­lek­tu­al teh­no­lo­gi­ýa­lar we mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk ýa­ly ugur­la­ryň hü­när­men üp­jün­çi­li­gi­ni ös­dür­mek bo­ýun­ça de­giş­li iş­ler ge­çi­ril­ýär.

Al­nyp ba­ryl­ýan iş­ler san­ly bi­lim ba­bat­da ýaş­la­ryň na­za­ry bi­lim­le­ri­niň kä­mil­leş­di­ril­me­gi­ne we ama­ly en­dik­le­ri­niň ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy­na, bi­lim ul­ga­myn­da san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň öz­leş­di­ril­me­gi­ne, öň­de­ba­ry­jy teh­no­lo­gik tej­ri­be­le­riň öw­re­nil­me­gi­ne usu­ly­ýet taý­dan ýar­dam ber­mä­ge gö­nük­di­ri­lip, bi­lim işin­de in­tel­lek­tu­al teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň mun­dan beý­läk-de ösü­şi­ni üp­jün et­mek, okuw işi­ne tä­ze­çil usul­la­ryň giň­den or­naş­dy­ryl­ma­gy­ny ga­zan­mak, bi­lim işi­ni gu­ra­ma­gyň tä­ze we däp bo­lan gör­nüş­le­ri­ni ne­ti­je­li ut­gaş­dyr­mak ýa­ly we­zi­pe­le­re ýar­dam ber­mek­de äh­mi­ýet­li­dir.

Mek­dep ders­le­ri­ni çuň­ňur we hem­me­ta­rap­la­ýyn öw­ren­mek üçin, soň­ky ýyl­lar­da gu­rul­ýan äh­li bi­lim eda­ra­la­ryn­da iň ösen okuw usul­la­ry­ny, hä­zir­ki za­man komp­ýu­ter, in­te­rak­tiw we mul­ti­me­diýa teh­no­lo­gi­ýa­syn­dan peý­da­lan­mak göz öňün­de tu­tu­lan. Bu ýaş­la­ra dün­ýä de­re­je­sin­de bi­lim al­ma­ga, göz­ýe­ti­mi­ni gi­ňelt­mä­ge we yl­myň ga­za­nan­la­ry bi­len ta­nyş­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär. Okuw-ter­bi­ýe­çi­lik iş­le­ri­niň esas­la­ry we usul­la­ry döw­re­bap­laş­dy­ryl­ýar. Bu ugur­da mil­li mak­sat­na­ma­lar, kon­sep­si­ýa­lar dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär.

Okuw me­ýil­na­ma­la­ry we mak­sat­na­ma­la­ry dün­ýä­niň oňyn tej­ri­be­si esa­syn­da kä­mil­leş­di­ril­ýär. Okuw me­ýil­na­ma­la­ryn­da ta­kyk bi­lim­le­re we lo­gi­ki pi­kir­len­mä­ge de­giş­li ders­le­riň pa­ýy art­dy­ryl­ýar. Şun­da ýur­du­my­zyň ta­ry­hy­ny hem-de hal­ky­my­zyň me­de­ni gat­na­şyk­la­ry­ny has iç­gin öw­ret­mek mak­sa­dy bi­len, okat­ma­gyň tä­ze usul­la­ryn­dan peý­da­lan­mak, ýö­ri­te ders­ler­den da­şa­ry gur­nak­la­ryň dö­re­dil­me­gi, ça­ga­la­ryň ýaş aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny göz öňün­de tut­ýan yl­my ki­tap­la­ryň taý­ýar­lan­ma­gy esa­sy we­zi­pe­le­riň ha­ta­ryn­da kes­git­len­di.

«Türk­me­nis­tan­da 2021 — 2025-nji ýyl­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Döw­let mak­sat­na­ma­sy­na» hem-de bu mak­sat­na­ma­ny ama­la aşyr­mak bo­ýun­ça ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­li çä­re­le­riň Me­ýil­na­ma­sy­na la­ýyk­lyk­da, ýur­du­my­zyň ýo­ka­ry hü­när bi­lim eda­ra­la­ry­nyň işi yzy­gi­der­li kä­mil­leş­di­ril­ýär. Döw­le­ti­mi­ziň ol ýa-da beý­le­ki hü­när­le­re bo­lan ze­rur­lyk­la­ry ha­sa­ba al­nyp, ýy­lyň-ýy­ly­na tä­ze ugur­lar gi­ri­zil­ýär. Şun­luk­da, ýo­ka­ry hü­när bi­li­mi­niň yl­my bin­ýa­dy hem pug­ta­lan­dy­ryl­ýar. Ýo­ka­ry hü­när bi­li­mi eda­ra­la­ry­nyň yl­my mer­kez­le­rin­de bi­lim mak­sat­na­ma­la­ry kä­mil­leş­di­ril­ýär, ylym bi­len bi­li­miň ara­bag­la­ny­şy­gy ber­ki­dil­ýär. Ýaş­la­ryň te­bi­gy ze­hi­ni­ni ös­dür­mek we bi­li­me hö­we­si­ni artdyrmak, ola­ra tä­ze, döw­re­bap hü­när­le­ri düýp­li öw­ret­mek mak­sa­dy bi­len, ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­rin­de mak­sat­na­ma­la­ýyn iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär.

Ýo­ka­ry hü­när bi­li­mi eda­ra­la­ryn­da yl­my iş­le­riň we bi­lim ber­me­giň ut­ga­şyk­ly al­nyp ba­ryl­ma­gy­nyň ne­ti­je­sin­de, Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Türk­men döw­let uni­wer­si­te­ti, Hal­ka­ra yn­san­per­wer ylym­la­ry we ösüş uni­wer­si­te­ti, Ýag­şy­gel­di Ka­ka­ýew adyn­da­ky Hal­ka­ra ne­bit we gaz uni­wer­si­te­ti, S.A.Ny­ýa­zow adyn­da­ky Türk­men oba ho­ja­lyk uni­wer­si­te­ti, Türk­men döw­let yk­dy­sa­dy­ýet we do­lan­dy­ryş ins­ti­tu­ty, Türk­men döw­let bi­na­gär­lik-gur­lu­şyk ins­ti­tu­ty, Oguz han adyn­da­ky In­že­ner-teh­no­lo­gi­ýa­lar uni­wer­si­te­ti, Türk­men oba ho­ja­lyk ins­ti­tu­ty, Te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar we in­for­ma­ti­ka ins­ti­tu­ty hem-de Döw­let ener­ge­ti­ka ins­ti­tu­ty Hal­ka­ra uni­wer­si­tet­ler as­so­sia­si­ýa­sy­nyň ag­za­ly­gy­na ka­bul edil­di.

Kä­mil bi­lim­li nes­li ter­bi­ýe­läp ýe­tiş­dir­mä­ge gö­nük­di­ri­len öz­gert­me­ler üs­tün­lik­li do­wam et­di­ril­ýär. Mek­dep okuw­çy­la­ry we ta­lyp ýaş­lar hal­ka­ra bäs­le­şik­le­re hem-de in­ter­net olim­pia­da­la­ry­na iş­jeň gat­na­şyp, al­tyn, kü­müş, bü­rünç me­dal­la­ra my­na­syp bol­du­lar. Mil­li bi­lim ul­ga­my­nyň dü­zü­mi­ni we hu­kuk bin­ýa­dy­ny mun­dan beý­läk-de kä­mil­leş­dir­mä­ge de­giş­li res­mi­na­ma­lar ka­bul edil­di. Bi­lim ha­kyn­da ka­nun­çy­lyk Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ýa­sy­na, Maş­ga­la ko­dek­si­ne, «Bi­lim ha­kyn­da» (re­je­le­nen gör­nü­şi), «Ýaş­lar ba­ra­da döw­let sy­ýa­sa­ty ha­kyn­da» Ka­nun­la­ra hem-de ul­ga­my düz­gün­leş­dir­ýän beý­le­ki ka­da­laş­dy­ry­jy hu­kuk na­ma­la­ry­na esas­lan­ýar.

Hä­zir­ki za­man bi­lim işi­ni san­ly teh­no­lo­gi­ýa­lar­dan üz­ňe göz öňü­ne ge­tir­mek as­la müm­kin däl. Şo­ňa gö­rä-de, Türk­me­nis­tan­da san­ly bi­lim ul­ga­my­ny ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy­nyň esa­syn­da ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­ri­niň san­ly bi­lim por­tal­la­ry iş­läp baş­la­dy. Por­tal­lar pro­fes­sor-mu­gal­lym­la­ra we ta­lyp­la­ra giň müm­kin­çi­lik­le­ri aç­ýar. Olar bi­lim ber­me­giň in­no­wa­si­on usul­la­ryn­dan peý­da­lan­mak, elekt­ron res­mi­na­ma do­la­ny­şy­gy, elekt­ron ki­tap­ha­na hyz­ma­ty, dür­li bäs­le­şik­ler we mas­la­hat­lar ýa­ly amat­lyk­la­ry özün­de jem­le­ýär.

San­ly bi­li­mi ös­dür­me­giň, ýag­ny mag­lu­mat-kom­mu­ni­ka­si­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny bi­lim ul­ga­myn­da ulan­ma­gyň mö­hüm şert­le­ri­niň bi­ri-de bi­lim ojak­la­ry­nyň ýo­ka­ry tiz­lik­li in­ter­net bi­len üp­jün edil­me­gi bo­lup dur­ýar. Bi­lim eda­ra­la­ryn­da zäh­met çek­ýän pro­fes­sor-mu­gal­lym­la­ryň, ta­lyp ýaş­la­ryň hal­ka­ra mas­la­hat­la­ra, okuw-ama­ly sa­pak­la­ra, dür­li bäs­le­şik­le­re in­ter­net to­ry ar­ka­ly gat­naş­ma­ga müm­kin­çi­lik­le­ri bar.

Aja­ýyp za­ma­na­myz­da ýur­du­my­zyň bi­lim ul­ga­my­ny mun­dan beý­läk-de ös­dür­me­gi, hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­gy baş we­zi­pe hök­mün­de kes­git­län Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň hem-de Ar­ka­dag­ly Gah­ry­man Ser­da­ry­my­zyň jan­la­ry sag, ömür­le­ri uzak bol­sun, röw­şen gel­je­gi na­zar­la­ýan tu­tum­ly iş­le­ri he­mi­şe ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin!

Ka­ka­gel­di HÜM­MÄ­ÝEW,

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýa­nyn­da­ky Döw­let gul­lu­gy aka­de­mi­ýa­sy­nyň pro­rek­to­ry

Ýurdumyzda döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolan ylym-bilim ulgamy uly üstünliklere beslenip, belent sepgitleri nazarlaýar. Bu ulgam jemgyýetçilik ösüşiniň kuwwatly özgerdiji güýji bolmak bilen, Diýarymyzyň durmuşynda möhüm orny eýeleýär. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow 14-nji iýulda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde-de milli bilim ulgamyny ösdürmäge we ýaşlar syýasatyny amala aşyrmaga köp möçberde serişde goýmagyň dowam etdirilmelidigini belläp, bilim maksatnamalarynydyr meýilnamalaryny kämilleşdirmegiň, mekdepleri okuw kitaplary, gollanmalar bilen ýeterlik möçberde üpjün etmegiň zerurdygyna aýratyn ünsi çekdi. 

Aslynda, islendik okuwyň hili oýlanyşykly we kämil işlenip taýýarlanylan, usuly taýdan ähmiýetli okuw meýilnamalaryna bagly bolup durýar. Şunda ýaşlara ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryna laýyklykda, bellenen wezipeleriň üstünlikli ýerine ýetirilmeginiň we amala aşyrylýan taslamalaryň wajyplygyny, türkmen jemgyýetinde döwletiň halk bilen sazlaşykly gatnaşygyny öwretmek möhüm bolup durýar. Şeýle hem býujet-salgyt ulgamynyň döwrebaplaşdyrylmagy, ykdysadyýetiň önümçilik pudaklaryny karzlaşdyrmak boýunça banklaryň işiniň netijeliliginiň ýokarlandyrmagyň usullaryny, erkin ykdysady zolaklary, döwlet-hususy hyzmatdaşlygyny, ýangyç-energetika toplumynyň öňünde durýan möhüm wezipeleri, döwrebap kärhanalary döretmegi, daşary ykdysady aragatnaşygyň häzirki zaman gurluşyny, makroykdysady durnuklylygyň üpjün edilmegini, söwda toplumynyň önümçilik kuwwatynyň doly peýdalanylmagyny, Watanymyzyň içeri we daşary syýasat ugruny, hukuk nazaryýetini we kanun çykaryjylyk işini, pudaklara innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmagy düýpli öwretmek bilen baglanyşykly derwaýys mowzuklar taýýarlygyň degişli ugurlary boýunça bilim meýilnamalarynyň esasyny düzýär.  

Türkmenistanyň ýyllyk statistiki neşirinden alnan maglumatlardan görnüşi ýaly, milli ykdysadyýetimiziň dürli pudaklary üçin ýokary hünär derejeli işgärleri taýýarlamagyň hakyky merkezi bolan ýokary bilimiň ösdürilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Hormatly Prezidentimiziň tagallalary netijesinde, bu ugurda toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Türkmen ýaşlarynyň dünýäniň abraýly ýokary okuw mekdeplerinde bilim almaklary üçin ähli mümkinçilikler döredilýär. 

Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda dünýäniň abraýly bilim ojaklaryna okuwa iberilýän talyplaryň sanynyň artdyrylmagy olaryň diňe bir ýurdumyzda däl, eýsem, daşary ýurtlarda-da bilim almaklary üçin zerur şertleriň döredilýändigini aýdyň görkezýär.  

Ýurdumyzda ýaşlaryň döwrebap bilim almaklary, giň dünýägaraýyşly, maksada okgunly nesliň kemala gelmegi üçin uly mümkinçilikler döredilýär, olaryň döwrebap hünärleri ele almagyna, nazaryýet bilimleriniň kämilleşdirilmegine, täze ylmy taglymatlary, öňdebaryjy ylmy-barlag işleriniň netijelerini hem-de tehnologik tilsimleri özleşdirmegine möhüm üns berilýär. Zehinli ýaşlarymyzyň sanly ulgamy ösdürmek babatda gazananlarynyň we işläp taýýarlamalarynyň hem-de tejribeleriniň milli ykdysadyýetimiziň ähli önümçilik pudaklaryna giňden ornaşdyrylmagy bellenilmäge mynasypdyr. 

  Ýokary bilim ulgamy kämilleşdirilip, döwletimiziň ol ýa-da beýleki hünärlere bolan zerurlyklary hasaba alnyp, ýylyň-ýylyna täze ugurlar girizilýär. Şunlukda, ýokary hünär biliminiň ylmy binýady hem pugtalandyrylýar. Ýokary hünär bilimi edaralarynyň ylmy merkezlerinde bilim maksatnamalary kämilleşdirilýär, ylym bilen bilimiň arabaglanyşygy berkidilýär. Ýaşlaryň tebigy zehinini we bilime höwesini ösdürmek, olara täze, döwrebap hünärleri düýpli öwretmek maksady bilen, ýokary okuw mekdeplerinde maksatnamalaýyn işler durmuşa geçirilýär. Ýokary hünär bilimi edaralarynda ylmy işleriň we bilim bermegiň utgaşykly alnyp barylmagynyň netijesinde, Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersiteti, Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersiteti, Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersiteti, S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersiteti, Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş instituty, Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk instituty, Oguz han adyndaky Inžener-tehnologiýalar uniwersiteti, Türkmen oba hojalyk instituty, Telekommunikasiýalar we informatika instituty hem-de Döwlet energetika instituty Halkara uniwersitetler assosiasiýasynyň agzalygyna kabul edildi. 

Häzirki döwürde bütin dünýäde bilimiň üznüksiz amala aşyrylmagyna bildirilýän talaplar barha ýokarlanýar. Üznüksiz bilim, ösen döwletleriň, halkara jemgyýetçiligiň gurşawyna aralaşyşy ýaly, ýurdumyzyň bilim ulgamy üçin hem häsiýetlidir. «Döwlet gullugy hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň 38-nji maddasynda: «Türkmenistanyň döwlet gullukçylaryny taýýarlamak, gaýtadan taýýarlamak, hünär derejesini ýokarlandyrmak, olaryň tälim almagy, özbaşdak bilim almagy üçin degişli derejede şertler döredilýär» diýlip bellenilýär. 2008-nji ýylda döwlet gullukçylary üçin ýokary bilimden soňky çuňlaşdyrylan bilimi berýän ilkinji okuw edarasynyň — Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň döredilmegi ýurdumyzyň döwlet dolandyryş ulgamyny yzygiderli kämilleşdirmegiň ýolunda möhüm ädim boldy. 

Okuw möwsüminiň dowamynda döwlet gullukçylary hukuk we ykdysady-ynsanperwer bilimler boýunça dersler toplumyny özleşdirýärler. Şeýle-de diňleýjiler Türkmenistanyň Mejlisinde, Adalat, Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak, Maliýe we ykdysadyýet ministrliklerinde önümçilik tejribeligini geçip, nazary bilimlerini berkidýärler, ylmy barlaglaryň görnüşi bolan ýyllyk işini ýazýarlar we goraýarlar. Okuwyň dowamynda geçilen sapaklar diňleýjileriň nazary bilimleriniň kämilleşdirilmeginde, döwrebap ylmy taglymatlary, tehnologik tilsimleri hem-de öňdebaryjy ylmy-barlag işleriniň netijelerini özleşdirmeklerinde, döwlet dolandyryş edaralarynyň işiniň döwrebaplaşdyrylmagynda, ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüş maksatnamalarynyň üstünlikli amala aşyrylmagynda ähmiýetlidir. 

Ýokary hünärli döwlet gullukçylaryny taýýarlaýan iri bilim merkezi hökmünde abraýyny barha ýokarlandyrýan bu okuw edarasynyň uçurymlary, şol sanda ýaş hünärmenler döwlet, häkimiýet we dolandyryş edaralarynda, ykdysadyýetiň pudaklarynda, aýratyn-da, ylym-bilim, medeniýet we saglygy goraýyş ulgamlarynda, iri senagat kärhanalarynda, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynda, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynda, köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde, jemgyýetçilik guramalarynda jogapkärli wezipelerde zähmet çekip, Watana hyzmat etmegiň, milli bähbitleri goramagyň göreldesini görkezýärler. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýaşlaryň döwrebap bilim-terbiýe almaklary üçin zerur şertleri döretmegi ileri tutulýan ugurlaryň biri hökmünde kesgitlän Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak, belent başlary aman, röwşen geljegi nazarlaýan tutumly işleri hemişe rowaç bolsun! 

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.

Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň pa­ra­sat­ly baş­lan­gyç­la­ry­nyň esa­syn­da mil­li bi­lim ul­ga­my in­no­wa­sion ösüş­le­riň tä­ze be­lent­lik­le­ri­ne ynam­ly ga­dam bas­ýar. Mil­li bi­lim ul­ga­my­ny kä­mil­leş­dir­mek, giň göz­ýe­tim­li, mak­sa­da ok­gun­ly, päk ah­lak­ly, ru­hy taý­dan sag­dyn, in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­la­ry do­lan­dyr­ma­ga ukyp­ly, ýo­ka­ry hü­när­li, taý­ýar­lyk­ly ýaş­la­ry ter­bi­ýe­läp ýe­tiş­dir­mek bo­ýun­ça mak­sat­na­ma­la­ýyn iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Ne­ti­je­de, yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ryn­da al­nyp ba­ryl­ýan yl­my-bar­lag ugur­la­ry­nyň art­dy­ryl­ma­gy we ola­ryň ne­ti­je­li­li­gi­niň ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy, ýur­du­my­zyň yl­my-bar­lag ins­ti­tut­la­ry­nyň, ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­ri­niň yl­my-bar­lag müm­kin­çi­lik­le­ri­niň ut­ga­şyk­ly peý­da­la­nyl­ma­gy üns mer­ke­zin­de sak­la­ny­lyp, ýaş alym­la­ra döw­let ta­ra­pyn­dan äh­li müm­kin­çi­lik­ler dö­re­dil­ýär hem-de ola­ryň hö­wes­len­di­ril­me­gi üçin uly gol­daw be­ril­ýär. 

Mu­nuň özi in­no­wa­si­ýa teh­no­lo­gi­ýa­lar­dan, döw­re­bap yl­my-bar­lag­lar­dan oňat baş çy­kar­ýan ýo­ka­ry de­re­je­li hü­när­men­le­ri taý­ýar­la­mak bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan iş­le­re uly äh­mi­ýet be­ril­ýän­di­gi­niň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr. 

Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let ener­ge­ti­ka ins­ti­tu­tyn­da ýur­du­my­zyň elekt­roe­ner­ge­ti­ka pu­da­gyn­da­ky dür­li ugur­lar bo­ýun­ça kä­mil hü­när­men­le­ri taý­ýar­lap ýe­tiş­dir­mek mak­sat edi­ni­lip, ta­lyp­la­ra de­giş­li hü­när­ler bo­ýun­ça bi­lim ber­me­giň in­no­wa­sion usu­lyn­dan peý­da­la­nyl­ýar. Ta­lyp ýaş­la­ry tas­la­ma we yl­my bäs­le­şik­le­re çek­mek bi­len, olar­da yl­ma ta­rap il­kin­ji ädim­le­riň ädil­me­gi­ne aý­ra­tyn üns be­ril­ýär. Bu bol­sa ta­lyp ýaş­lar­da mag­lu­mat­la­ry jem­le­mek we sel­jer­mek, öz­baş­dak pi­kir­len­mek, de­giş­li ede­bi­ýat çeş­me­le­rin­den peý­da­la­nyp, ne­ti­je­li çöz­gü­di ka­bul et­mek ýa­ly en­dik­le­riň ke­ma­la gel­me­gi­ne ge­tir­ýär. 

Dün­ýä bo­ýun­ça ýyl-ýyl­dan uly meş­hur­ly­ga eýe bol­ýan, «ýa­şyl ener­ge­ti­ka» ady­na eýe bo­lan döw­re­bap, eko­lo­gi­ýa taý­dan howp­suz­ly­gy su­but edi­len, ener­gi­ýa tyg­şyt­la­ýan teh­no­lo­gi­ýa­lar has giň­den ula­nyl­ýar. Mu­nuň özi «ýa­şyl ener­ge­ti­ka­nyň» ösü­şi we kä­mil­leş­di­ril­me­giň ener­gi­ýa ýet­mez­çi­li­gi­niň öwe­zi­ni dol­dur­mak, bug­ha­na gaz­la­ry­nyň daş­ky gur­şa­wa tä­si­ri­ni azalt­mak me­se­le­le­ri­ni çöz­mek we dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň teh­no­lo­gi­ki ösü­şi­niň tä­ze tap­gy­ry bi­len aý­ryl­maz bag­la­ny­şyk­ly­dyr.  

Ener­gi­ýa­nyň gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän çeş­me­le­ri, adat­ça, Gün we ýel ener­gi­ýa­sy, der­ýa­la­ryň gid­raw­li­ki ener­gi­ýa­sy, bio­mas­sa­nyň ener­gi­ýa­sy, um­man ener­gi­ýa­sy, geo­ter­mi­ki ener­gi­ýa, gel­git ener­gi­ýa­sy, dür­li ga­lyn­dy­lar we ýy­ly­lyk na­sos­la­ry bi­len bi­le­lik­de pes de­re­je­li ýy­ly­ly­gy öz içi­ne al­ýar. Gün we ýel ener­gi­ýa­sy­nyň ka­dast­ry se­bit­dä­ki de­giş­li ener­gi­ýa gor­la­ry­nyň muk­da­ry­ny kes­git­le­mä­ge hem-de elekt­rik ener­gi­ýa­sy­ny öz­ger­di­ji gur­naw­la­ryň iş ka­da­la­ry­ny kes­git­le­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýän ener­ge­ti­ki hä­si­ýet­na­ma­la­ryň top­lu­my­ny öz içi­ne al­ýar. 

Ýur­du­my­zy yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­mek ba­ba­tyn­da ka­bul edi­len Döw­let mak­sat­na­ma­la­ryn­dan ge­lip çyk­ýan we­zi­pe­le­ri yk­dy­sa­dy pu­dak­la­ra or­naş­dyr­mak mak­sa­dy bi­len, Gün we ýel ener­gi­ýa­sy­nyň gor­la­ry­na ba­ha ber­mek­de yl­my-önüm­çi­lik mer­ke­zin­de mil­li prog­ram­ma üp­jün­çi­li­gi iş­le­ni­lip dü­zül­di. Gün we ýel ener­gi­ýa­sy­nyň kes­git­le­nen se­bit­dä­ki ba­ha­la­ry­ny ta­kyk we tiz wagt­da hem-de yg­ty­bar­ly usul­da ýe­ri­ne ýe­tir­mek üçin «Gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­niň in­ter­net por­ta­ly» at­ly no­bat­da­ky mil­li prog­ram­ma üp­jün­çi­li­gi iş­le­ni­lip taý­ýar­la­nyl­dy.  

Bu mil­li prog­ram­ma üp­jün­çi­li­gi­niň ýel we Gün elekt­rik stan­si­ýa­la­ry­nyň ýer­leş­di­ril­me­gi üçin iň amat­ly ýer­le­ri saý­lap al­mak­da, san­ly mag­lu­mat­lar go­ru­ny dö­ret­mekde, şeý­le hem saý­la­ny­lyp al­nan se­bit­de Gün we ýel ener­gi­ýa gor­la­ry­na ba­ha ber­mek­de ge­çi­ril­ýän ha­sap­la­ma­la­ry gys­ga wagt­da ta­kyk al­mak­da peý­da­la­nyp bol­jak müm­kin­çi­li­gi­niň bar­dy­gy kes­git­le­nil­di. Iş­le­ni­lip dü­zü­len mil­li prog­ram­ma üp­jün­çi­li­gi ins­ti­tu­ty­myz­da «Ada­ty däl we gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­ri» hü­nä­ri bo­ýun­ça bi­lim al­ýan ta­lyp­la­ryň ýyl­lyk we dip­lom tas­la­ma­la­ry­ny ýe­ri­ne ýe­tir­mek­de, şeý­le hem as­pi­rant­la­ryň we ýaş alym­la­ryň yl­my iş­le­rin­de peý­da­la­nyp bil­mek­le­ri üçin döredilýän giň mümkinçiliklerdir. 

Ka­ka­gel­di SA­RY­ÝEW,

Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let ener­ge­ti­ka ins­ti­tu­ty­nyň «Gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­ri» yl­my-önüm­çi­lik mer­ke­zi­niň di­rek­to­ry, teh­ni­ki ylym­la­ryň kan­di­da­ty.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe eziz Watanymyz ösüşli ýollarda ynamly öňe barýar. Döwletimizde gazanylýan üstünlikler bagtyýar ýaşlarymyz bilen berk baglanyşyklydyr. Garaşsyz, Bitarap ýurdumyzda ýaş nesliň dünýä derejesine laýyk bilim almagy üçin ähli şertler döredilýär. 

Bilim babatda kabul edilen kanunlar giň gözýetimli, döwrüň ruhuna laýyk derejede pikirlenýän, döwrebap tehnologiýalardan baş çykarýan, saýlan hünärine yhlasly bolan türkmen ýaşlaryny terbiýelemäge, bilim işgärleriniň has netijeli işlemekleri üçin uly mümkinçilikleri açdy.  

Türkmenistanyň ylym-bilim edaralarynyň internet ulgamyna birikdirilmegi bolsa, Watanymyzyň ylym-bilim ulgamynda gazanan üstünliklerini dünýä ýüzüne ýaýmak üçin şert döredýär. Şeýle hem bilim ulgamynyň işini döwrebap derejede guramak,  ýaşlara berilýän bilimiň hilini ýokarlandyrmak boýunça dünýä tejribesinden ugur alnyp, sanly bilim ulgamyna geçmek babatynda giň möçberli işler alnyp barylýar. Bilim ojaklarynda sanly tehnologiýalaryň, ýokary tizlikli internet ulgamynyň giňden ornaşdyrylmagy netijesinde ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň arasynda, şol sanda bilim babatda hyzmatdaşlyk edilýän daşary ýurtlaryň ýokary okuw mekdepleri, ylym-bilim merkezleri bilen uzak aralykdan sapaklar, wideoşekilli maslahatlar yzygiderli guralýar. Çünki ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde halkara hyzmatdaşlygyny işjeňleşdirmekde, alnyp barylýan bilim-terbiýeçilik, ylym, sport, medeni-köpçülik işlerini, döwlet ähmiýetli özgertmeleri, ösüşleri giňden şöhlelendirmekde sanly bilim ulgamynyň mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanmak maksadalaýykdyr.  

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýyly alnyp barylýan işleriň rowaçlyklara beslenmegine badalga berýär. Türkmen ýaşlarynyň ylymly, bilimli, kämil dünýägaraýyşly bolmagy üçin beýik işleri durmuşa geçirýän Arkadagly Serdarymyzyň jany sag, döwletli işleri rowaç bolsun! 

Şamyrat MERETDURDYÝEW,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň talyby.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ykdysadyýeti çalt depginlerde durnukly ösdürilýär. Ylmyň we tehnikanyň täze gazananlaryny önümçilige ornaşdyrmakda tutumly işler durmuşa geçirilýär. Hormatly Prezidentimiziň öňe sürýän oýlanyşykly ykdysady syýasaty netijesinde ýurdumyzyň halk hojalygy ösüşli ýol bilen öňe barýar. Sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmakda giň möçberli işleriň bady artýar.  

2019-njy ýylyň başynda ýurdumyzda Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy kabul edilenden soň, döwletimizde sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegine giň ýol açyldy. Bu kämil ulgamyň durmuşa ornaşdyrylmagy bilen döwleti, halk hojalygymyzyň önümçiligini dolandyrmakda, beýleki ulgamlarda has netijeli ösüşleri gazanmakda täze mümkinçilikler peýda boldy. Kämil ulgamyň ösdürilmegi beýleki ugurlar bilen birlikde, ylym-bilim ulgamynyň işini döwrebaplaşdyrmakda uly ähmiýete eýe boldy. Ýaşlara bilim berip, hünär öwretmekde goşmaça amatlyklara ýol açdy. Biz muňa gündelik iş tejribämizden göz ýetirýäris. Mekdebimiziň mugallymlary täze usuldan netijeli peýdalanyp, gowy görkezijileri gazanýarlar. 

 Çeper BEGMYRADOWA. 

 Mary welaýat maliýe-ykdysady orta hünär okuw mekdebiniň talyby.

Ekologik howpsuzlygyň üpjün edilmegi hereket edýän önümçilikleriň daşky gurşawa bölüp çykarýan zyýanly galyndylary bilen hem baglydyr. Şonuň üçin-de ýurdumyzda hereket edýän zawod-fabrikleriň ekologik taýdan oňaýly bolmagyna aýratyn üns berilýär. 

Hereket edýän önümçilikler köpugurlylygy bilen tapawutlanyp, olaryň agramly bölegi senagat pudagyna degişlidir. Senagat pudagyndaky önümçiliklerde öndürilýän önümleriň bir bölegi gurluşyk materiallarydyr. Şolaryň arasynda sement önümçiligine aýratyn orun degişlidir. Ýurdumyzyň gurluşyk meýdançasyna öwrülmegi bilen, semente bolan talaplar hem artdy. Ylmy maglumatlara görä, köp mukdarda, ýagny 1 tonna sement öndürilende, takmynan, 0,7 tonna kömürturşy gazy bölünip çykýar. Diýmek, bu önümçiligiň ekologiýasyny gowulandyrmak has-da derwaýys meseleleriň biridir. Şeýle ýagdaý nazara alnyp, TYA-nyň Himiýa institutynda bu ugurdan degişli ylmy-amaly barlaglar geçirilip, oňyn netijeler alyndy. Bu işde, ilki bilen, sement önümçiliginde daşky gurşawa bölünip çykýan kömürturşy gazynyň iki çeşmesi ýüze çykaryldy. Birinjisi, klinker almak üçin çig mal garyndysy 900 — 950°C gyzdyrylyp, kalsinasiýa prosesi geçirilende emele gelýär. Has takygy, şeýle ýagdaý çig mal garyndysynyň, takmynan, 80 göterimini düzýän hek daşynyň, ýagny kalsiý karbonatynyň 900 — 950 dereje gyzgynlykda dargamagy bilen bolup geçýär. Kalsiý karbonatynyň 44 göterimi kömürturşy gazydyr. Çig mal garyndysynyň bolsa, takmynan, 80 göterimi hek daşydyr. 

  Sement önümçiligindäki kömürturşy gazynyň emele gelmeginiň ikinji çeşmesi klinker pejini 1400 — 1500°C temperaturada gyzdyrmak üçin ulanylýan ýangyjyň ýakylmagydyr. Ýurdumyzdaky sement zawodlarynda ýangyç hökmünde tebigy gaz ulanylýar. Tebigy gazyň himiki düzümi, esasan, metandan ybarat bolup, ol ýananda emele gelýän önümiň biri kömürturşy gazydyr. Has anygy, şunda kömürturşy gazy sarp edilýän tebigy gazyň göwrüm mukdaryna barabar bolan göwrümde emele gelýär. 

Şeýlelikde, çeşmeleriň ikisiniň hem klinker taýýarlananda ulanylýan çig mallardan we tebigy gazdan emele gelýändigi kesgitlenildi. Diýmek, önümçiligiň ekologik oňaýlylygyny üpjün etmek üçin öndürilýän önümiň bir birligine sarp edilýän çig mallary we ýangyjy azaltmagyň üstünde degişli işleri geçirmek maksadalaýykdyr. Elbetde, bu ugurda sarp edilýän maddy we energiýa serişdelerini tygşytlamagyň netijeli ugurlarynyň biri-de mineral goşundyly sement önümçiligini ýola goýmakdyr. Şunda sement klinkerine pussolan magdanlary görnüşindäki mineral goşundylar bilelikde owradylyp goşulsa, has uly netijeleri gazanyp bolýandygy ylmy çeşmelerde aýratyn bellenilýär. 

Ýurdumyzda hereket edýän sement zawodlarynda mineral goşundyly sementi öndürmegiň mümkinçiliklerini öwrenmek boýunça geçirilen ylmy-amaly barlaglaryň netijesinde döwlet standartyna laýyklykda, ýerli çig mallaryň esasynda 20 göterim goşundyly sementi öndürip boljakdygy ýüze çykarylyp, bu eýýäm önümçilige ornaşdyryldy. Şeýle hem adaty portland sementiniň maddy balansyndan ugur alyp, 1 tonna 20 göterim mineral goşundyly sement öndürmek üçin sarp edilýän maddy we energiýa serişdeleri boýunça hasaplamalar geçirilip, şunda 20 göterim mineral goşundyly sement öndürilende, maddy we ýangyç-energetika serişdeleriniň tygşytlanylyşy aýratyn bellemäge degişlidir. Netijede, 20 göterim mineral goşundyly sement öndürilende, sementiň her tonnasynda 142,4 kg kömürturşy gazynyň daşky gurşawa bölünip çykmagynyň öňüni alyp boljakdygy anyklanyldy. Ylmy barlaglaryň önümçilige ornaşdyrylmagy ekologik abadançylygy üpjün etmekdäki köpugurly tagallalara mynasyp goşant bolar. 

Rejepnur NURBERDIÝEW,

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň senagat himiýasy barlaghanasynyň müdiri, himiýa ylymlarynyň kandidaty.

Ýurdumyzyň iň baýry ýokary okuw mekdepleriniň biri bolan biziň institutymyzda häzirki günlerde talyp ýaşlaryň gatnaşmaklarynda medeni hepdelikler dowam edýär. Gyzykly we täsirli çäräniň maksady zehinli talyp ýaşlary ýüze çykarmakdan, olarda medeni we milli mirasymyza söýgi döretmekden ybaratdyr.  

Ýokary okuw mekdebimiziň talyplaryna bäsleşikde öz zehinlerini, ukyp-başarnyklaryny, bilim derejelerini görkezmäge giň mümkinçilik döredilýär. Olar çykyşlarynda özleriniň hünärleri boýunça durmuşda gabat gelýän wakalary gysgajyk sahnalaryň üsti bilen janlandyrýarlar. Çykyşlaryň daşary ýurt dillerinde alnyp barylmagy bolsa geljekki bilim işgärleriniň kämilleşmegine uly ýardam berýär. Bu babatda fizika hem-de türkmen dili we edebiýaty hünärleriniň talyplarynyň çykyşlary ýatdagalyjy boldy.  

Golaýda hepdeligiň dowamynda pars dili we edebiýaty hünäriniň talyp ýaşlary hem çykyş etdiler. Olaryň hepdeligiň dowamynda «Dünýä dilleri — dostluk ýollary» ady bilen pars dilinde taýýarlan çykyşlary çuň mazmunlylygy bilen tapawutlandy. Tomaşaçylar joşgun bilen ýerine ýetirilen aýdymlardan, gysgajyk sahnalardan we halklaryň doganlyk-dostlugyny wasp edýän edebi-sazly kompozisiýadan ruhy lezzet aldylar. Talyp ýaşlarda uly gyzyklanma döredýän medeni hepdelik dowam edýär.  

Selbi  GURBANOWA,

Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynyň talyby.

Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen her ýyla at berilmegi ýurdumyzda asylly däbe öwrüldi. Geljek, 2022-nji ýyly «Halkyň Arkadagly zamanasy» diýip atlandyrmak hakyndaky başlangyç hem ildeşlerimiziň her biriniň kalbynda ýurdumyzy bedew batly ösüşler bilen ynamly öňe alyp barýan Gahryman Arkadagymyza bolan çäksiz buýsanç duýgusyny artdyrdy. Bu teklibi ýurdumyzyň ähli pudaklarynyň wekilleri, şol sanda ylym-bilim ulgamynyň işgärleri hem biragyzdan goldaýarlar. Şu günler Diýarymyzyň ähli künjeklerinde, bilim-terbiýeçilik edaralarynda guralýan maslahatlardyr duşuşyklarda-da bu şygaryň ýüreklerde döreden joşguny, onuň mähriban halkymyzy milli Liderimiziň daşyna has-da jebisleşdirip, täze belent sepgitlere ýetmäge ruhlandyrjakdygy baradaky buýsançly gürrüňlere giň orun berilýär.

Gahryman Arkadagymyzyň 2007-nji ýylda döwlet baştutanlygyna saýlanan ilkinji günlerinde bilim ulgamynyň işini kämilleşdirmek bilen bagly Permana gol çekmegi, ýurdumyzy dünýäniň ösen döwletleriniň hataryna çykarmak üçin milli ykdysadyýetiň ähli pudaklaryna sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak, sanly bilim ulgamyny kämilleşdirmek babatda anyk wezipeleri kesgitlemegi örän guwandyryjy ýagdaýdyr. Çünki häzirki zaman dünýäsinde ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanly ulgama geçirmek we diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek islendik döwletiň bäsdeşlige ukyplylygyny, innowasion taýdan kuwwatlylygyny artdyrmagyň möhüm şertleriniň biri hökmünde öňe çykýar. Şoňa görä-de, bu günki gün ýurdumyzda milli ykdysadyýetiň pudaklarynyň işini düýpli özgertmek, elektron senagaty döretmek, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň iň soňky gazananlaryna esaslanýan, innowasion, ýokary tehnologiýaly, bäsdeşlige ukyply sanly ykdysadyýeti kemala getirmek boýunça toplumlaýyn işler alnyp barylýar. Şunda hormatly Prezidentimiziň degişli Karary bilen tassyklanyp, häzirki wagtda üstünlikli durmuşa geçirilýän «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» uly orun degişlidir.

Milli Liderimiz: «Bäsdeşlige ukyply, ösüşiň ýokary depginlerini gazanmagyň möhüm şerti hökmünde önümçilige sanly tehnologiýalary ornaşdyrýarys. Bu ugurdan ýaş hünärmenleri taýýarlamaga uly ähmiýet berýäris. Sebäbi innowasiýalar, häzirki zaman ylymlary, nanotehnologiýalar, sanly ulgam adamzat jemgyýetini öňe alyp barýar» diýip belleýär. Şu babatda ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek, dünýä ölçeglerine laýyk gelýän maglumat-tehnologik ösüşlerden oňat baş çykarýan ýokary bilimli hünärmenleri taýýarlamak maksady bilen döredilen Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynda hem netijeli işleriň durmuşa geçirilýändigini bellemek gerek. Häzirki wagtda bu bilim ojagynda maglumatlary gaýtadan işlemek boýunça awtomatlaşdyrylan ulgamlary döretmek, olaryň howpsuzlygyny üpjün etmek, hasaplaýyş torlarynyň programma üpjünçiligi, kompýuter ulgamlarynyň programma üpjünçiligi, şeýle hem önümçiligi awtomatlaşdyrmak bilen bagly senagat elektronikasy boýunça täze hünärleriň birnäçesi açylyp, ýokary bilimli hünärmenleri taýýarlamak işine aýratyn ähmiýet berilýär.

Hormatly Prezidentimiziň köpugurly tagallalary netijesinde Diýarymyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryny sanlylaşdyrmaga mynasyp goşant goşjak ýaş hünärmenleriň täze nesli kemala gelýär. Olar Türkmenistany ösen innowasion ykdysadyýetli ýurda öwürmek, milli Liderimiziň özlerine bildirýän ynamyny ödemek ugrunda yhlasly işlemegi we döretmegi baş maksady hasaplap, dünýäniň tehnologik ösüşleri bilen deň gadam urmak üçin şeýle mümkinçilikleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyza tüýs ýürekden alkyş aýdýarlar.

Bazargeldi TÖRÄÝEW,

1-nji sentýabrda paýtagtymyzyň Maslahat köşgünde hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň Bilimler we talyp ýaşlar güni hem-de täze okuw ýylynyň başlanmagy mynasybetli umumy okuw sapagyny geçip, mukaddes Garaşsyzlygymyzyň esaslary we miweleri, ýurdumyzyň taryhy, ýaş nesliň wezipe borçlary hakynda giňişleýin gürrüň etmegi ylym-bilim ulgamynyň işgärleriniň öňünde-de möhüm wezipeleri kesgitledi. Şular dogrusynda gürrüň etmek maksady bilen, Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň professory Nurýagdy SUWHANOWYŇ, TYA-nyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar institutynyň direktorynyň ylmy işler boýunça orunbasary, filologiýa ylymlarynyň kandidaty Hezretguly DURDYÝEWIŇ, Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň pedagogika kafedrasynyň müdiri, pedagogika ylymlarynyň kandidaty Janabaý ŞYHYÝEWIŇ, Türkmen döwlet medeniýet institutynyň uly mugallymy Kömek KULYÝEWIŇ, Aşgabat şäherindäki 28-nji ýöriteleşdirilen orta mekdebiň müdiri, tehniki ylymlaryň kandidaty, Türkmenistanyň at gazanan bilim işgäri Hemra ARAMEDOWYŇ gatnaşmagynda «tegelek stoluň» başynda söhbetdeşlik taýýarladyk.

— Hormatly Prezidentimiziň umumy okuw sapagynda öňe süren garaýyşlary täze eýýamyň paýhas esasyny düzýär. Olar döwrebap nesli kemala getirmegiň binýadydyr.

Nurýagdy Suwhanow:

— Şanly toýuň öňüsyrasynda milli Liderimiziň türkmen ýaşlaryna geçen umumy okuwynyň many-mazmunynda beýik Garaşsyzlygymyzyň esaslary, miweleri, täze eýýamyň ýol-ýörelgeleri açylyp görkezilýär. Bu eýýamyň mazmundyr maksadynyň adam gymmatlygy bilen baglydygy sebäpli, onuň täzeçilligi hem adam gymmatlygyna esaslanýar. Hormatly Prezidentimiz çykyşynda türkmen jemgyýetiniň ýaşaýyş sütünlerini düzýän saglyk, zähmetsöýerlik, myhmansöýerlik, dostluk, ynsaplylyk, agzybirlik ýaly gymmatlyklar giňden derňelýär. Şol gymmatlyklar, ozaly bilen, ylymly-bilimli adamlaryň döredijiliginiň miwesidir. «Toplanan ylym-bilim tejribeleriniň netijeleri seljerilip, şolar esasynda XXI asyrda durnukly ýaşaýşy üpjün etmegiň taglymatynyň döredilmegi möhümdir» diýýän döwlet Baştutanymyzyň öwüt-ündewleri halkymyzyň medeni-durmuş tejribesi arkaly şol taglymatyň paýhas esaslaryny kesgitleýär. Şunda ylym-bilim wajyp orna eýedir.

Döwletlilik ýörelgesi ylma, paýhasa esaslanýar. Muny biz halkymyzyň aňyna ornaşan «Ylymly ozar» diýen ýörelgede görýäris. Ata-babalarymyzyň şu ýörelgeden ugur alyp, ylymly-bilimli nesilleri ýetişdirmek bilen baglanyşykly tagallalary hormatly Prezidentimiziň ýurt Baştutanlygyna saýlanyp, işe girişmeginiň yzysüre yglan eden bilim syýasatynda hil taýdan täze derejede öz beýanyny tapdy. Ýurdumyzda berk maddy-tehniki binýatly kämil bilim ulgamy döredildi, hünärmenleriň täze neslini terbiýelemek ünsden düşürilmeýän ugurlaryň birine öwrüldi.

Gahryman Arkadagymyz halkymyzyň «Akyl ýaşda däl, başda», «Akyl Allanyň gözüdir, ynsap halk gözüdir», «Akyl aňlanylýan we aňlanylmaýan dertleriň baryndan halas edýändir», «Akyl kämilligi Watanyň nämedigine düşünmekdir», «Akylyň iň ýokary derejesi parasatdyr» ýaly pähimli pikirleri döredendigini, akyl-paýhasyň könelmeýändigini, wagt geçdigiçe, onuň manysynyň dür bolup öwşün atýandygyny belleýär. Şu ýerden bolsa gün-günden özgerýän ýurdumyzda ylym bilen paýhasyň sazlaşykly baglanyşygyny gazanmagyň ähmiýeti aýdyň görünýär. Milli Liderimiz ýaşlara sargytlarynda türkmen döwletinde ýaşap, adamzadyň paýhas hazynasyna saldamly goşant goşan akyldarlaryň köpüsiniň eden işlerini ýatlady. Şu gün şol danalaryň işini dowam etdiriji — gurujy, dörediji, täze nesli kemala getirmek iň derwaýys meseledir. Şolaryň hatarynda çaganyň ukybyny açmagyň wajypdygyna üns çekilýär. Çünki çagalaryň häsiýetleriniň dürli-dürlüdigine garamazdan, olaryň her birinde şeýle ukybyň bardygy gümansyzdyr. Şonuň üçin hormatly Prezidentimiz ýaşlaryň haýsy ugurda ukybynyň bardygyny açmagyň zerurdygyny nygtap, şu wezipäni mekdep mugallymlarynyň amal etmelidigini yzygiderli belleýär.

Ýurdumyzda amala aşyrylýan bilim syýasaty türkmen halkynyň döredijilik, gurujylyk, oýlap tapyjylyk ukyplaryny açmagy göz öňünde tutýar. Bu meseläniň ylym-bilim ulgamynyň durnukly kämilleşmegi, onuň bäsdeşlige ukyply hünärmenleri ýetişdirmegi esasynda çözülýändigini görýäris. Bu gün jemgyýetiň islegleri bazar ykdysadyýetiniň täsiri bilen kemala gelýär, bilime bilermen garaýyşly çemeleşme giňden ýaýraýar. Döwrüň talaplaryny amal etmäge ukyply täze nesli ýetişdirmek köp taraply işdir. Şunda halkyň toplan durmuş tejribesinden, medeni mirasyndan ugur almak gerek. Şoňa görä-de, milli Liderimiz öz ylmy-filosofik eserlerinde halkyň medeni mirasynyň, däp-dessurlarynyň ýurtda bolup geçýän tehnologik özgerişler bilen baglanyşygyny derňeýär.

Gahryman Arkadagymyzyň umumy okuw sapagynda hem halkymyzyň döreden milli gymmatlyklary ylmy taýdan öwrenilip, olaryň ähmiýeti açylyp görkezilýär. Şonuň üçin onda öňe sürlen belent maksatlary, ilki bilen, ýaşlarymyz çuňňur özleşdirmelidirler.

— Ýurdumyzda ýaş alymlaryň täze nesli kemala gelýär. Milli Liderimiz ýaşlara türkmen alymlarynyň nusgalyk ýoluny dowam etdirmegi ündeýär.

Hezretguly Durdyýew:

— 2021-nji ýylyň 1-nji sentýabry türkmen biliminiň, ylmynyň taryhyna täze sahypa ýazdy. Şol gün hormatly Prezidentimiziň umumy okuw sapagyny geçmegi aýratyn ähmiýete eýe boldy. Şonda alym Arkadagymyz ylymdyr bilimiň jemgyýetimiziň hereketlendiriji güýji bolup durýandygyny nygtap: «Biz toplanan ylym-bilim tejribämiziň esasynda XXI asyrda durnukly ösüşi üpjün edýäris» diýip belledi. Munuň özi ylym-bilimiň arabaglanyşygynyň has-da pugtalanýandygyny ýene bir gezek tassyklap, şu ulgamlary dünýäniň ösen döwletleriniň derejesine çykarmaga gönükdirilen işleriň üstünlikli durmuşa geçirilýändigini aýdyň görkezýär.

Bu gün döwlet Baştutanymyzyň ylym ulgamynda geçirýän düýpli özgertmeleri günsaýyn çuňlaşýar, türkmen ylmy täze belentliklere çykýar. Bu ynsanperwer ylymlar babatda-da şeýledir. Hormatly Prezidentimiziň irginsiz aladalary netijesinde ene dilimizi, edebiýatymyzy we milli golýazma mirasymyzy öwrenmäge aýratyn ähmiýet berilýär. Milli Liderimiz: «Ýaşlara berjek öwüdim — hemişe ylym-bilime, pähim-paýhasa, akyl-danalyga teşne boluň!» diýmek bilen, ýaşlarymyza kämilligiň gözbaşlaryny salgy berýär. «Biziň topragymyzda ýene-de dünýä ylmynda iňňän wajyp ähmiýetli açyşlary edip, şamçyrag — ýolgörkeziji boljak eserleri döretjek birunylaryň, lukman hekimleriň, mäne babalaryň, horezmileriň, farabylaryň, merwezileriň, amulylaryň, zamahşarylaryň, kubralaryň, nesewileriň, massonlaryň we sarianidileriň, jykyýewleriň hem-de atanyýazowlaryň dörejekdigine men berk ynanýaryn» diýmek bilen, olara uly ynam bildirýär.

Alym Arkadagymyzyň oýlanyşykly ylym syýasaty esasynda geçirilýän özgertmeler ene dilimiziň, edebiýatymyzyň, milli golýazma mirasymyzy öwrenmegiň möhüm meselelerini çözmäge giň ýol açýar. Ýurdumyzyň ylym ulgamyny düýpli kämilleşdirip, döredijilikli işlemäge ähli mümkinçilikleri döredýän hormatly Prezidentimize tüýs ýürekden sagbolsun aýdýarys. Gahryman Arkadagymyzyň janynyň sag, ömrüniň uzak, il-ýurt, dünýä ähmiýetli başlangyçlarynda hemişe rowaçlyklaryň hemra bolmagyny arzuw edýäris.

— Sapakda döwrebap sanly tehnologiýalary peýdalanmak mugallymyň ussatlygyny talap edýär. Söhbedimizi ýaşlaryň terbiýesinde göreldäniň orny barada dowam edäýsek!

Janabaý Şyhyýew:

— Gahryman Arkadagymyz sanly bilim ulgamyna geçilýän döwürde sapaga döwrebap tehnologiýalar esasynda taýýarlanmagyň, okuw işinde olary netijeli peýdalanmagyň, uzak aralykdan bilim bermek ýaly häzirki zaman mümkinçiliklerini durmuşa geçirmegiň ussatlygyny görkezdi.

Ýurdumyzyň bilim ulgamynyň işgärleriniň öňünde goýulýan möhüm wezipeleriň biri-de ýaşlara dünýä ülňülerine laýyk bilim bermek bilen birlikde, olary milli ruhda terbiýelemekden ybaratdyr. Bu babatda göreldäniň orny uludyr. Hormatly Prezidentimiz Watany söýmek, ony gözüň göreji ýaly gorap saklamak, ýaşuly nesli sylamak, kiçä hormat goýmak, milli däp-dessurlary, edep-kadalarymyzy sarpalamak meselelerine aýratyn üns berýär hem-de bu babatda hemmelere görelde görkezýär. Ajaýyp eserlerinde salamlaşmak edebinden başlap, türkmen maşgalasyna mahsus ähli aýratynlyklary giňişleýin beýan edýär. Edebiň başy salamdyr. Salam edepliligiň esasy alamatydyr. Salamlaşylýan pursat özboluşly, gyzykly pursatdyr. Salam şahsyýetara gatnaşyklaryň başlangyjy hasaplanýar. Milli Liderimiz şeýle hem ata-babalarymyzyň guýyny, akar ýaby, çörekdir tamdyry mukaddes hasaplandyklaryna aýratyn ünsi çekýär.

Sözüň güýjüne şahyrana döredijiligiň iň ilkinji nusgalary hasaplanýan türkmen nakyllarydyr atalar sözleri güwä geçýär. Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen neşir edilen «Paýhas çeşmesi» atly ajaýyp kitapda söz bilen baglanyşykly şeýle nakyllar getirilýär: «Sözüň bilip sözleseň, ýüzüň nury dökülmez», «Egri sözüň güýji ýok», «Edep başy — dil», «Göz bilen gör, dil bilen bil», «Az söz bilen köp many aljak bol», «Ajy hem bolsa, çyn söz ýagşy», «Akylla bir söz besdir, akmaga müň söz hebesdir», «Aýdylmadyk gep ýok, eşidilmedik gep bar», «Gözüňi bek sakla, diliňi bekle», «Dil — bela, diş — gala», «Köp bil, az sözle», «Utanç — gözde, görk — agyzda», «Seresap gürleseň, dildir başyň galasy, biseresap gürleseň, dildir başyň belasy».

Halkymyzda ulynyň sözi kiçi üçin hökmany hasap edilýär. Şonuň ýaly-da, kiçä sarpa goýmak ulular üçin belent adamkärçilik sypaty hökmünde görülýär. Nesil terbiýesi babatda öňde durýan wezipeleri oňyn çözmek biziň çagalara salyhatly, medeniýetli, mylaýym häsiýetleri öwretmegimize köp derejede baglydyr. Ýagşy gylyk-häsiýet, hoş söz, edeplilik her bir adamda hoşniýetliligi döredýär. Terbiýeçilik işinde mugallymyň sözi esasy serişde bolup hyzmat edýär. Şahyr Kerim Gurbannepesow «Mugallymyň sözi» atly goşgusynda:

Mugallymyň sözi — Watanyň sözi!
Ol sözde ýerleşýär dünýä dek mazmun.
Mugallymyň sözi kanun mekdepde,
Mugallymyň sözi öýde-de kanun —

diýmek bilen, mugallymyň sözleýiş edebiniň ýokary bolmalydygyny nygtaýar. Hormatly Prezidentimiziň umumy okuw sapagynda sözleýiş medeniýetiniň ussatlygyny görkezmegi biz — mugallymlar üçin nusgalykdyr.

— Döwlet Baştutanymyz ýaşlygyndan halkymyzyň durmuşyny, dünýägaraýşyny, watançylygyny, ahlak kadalaryny, türkmen diliniň söz baýlygyny özünde jemleýän nakyllary depderlerine belläp almagy endik edinendigini nygtaýar. Şundan ugur alyp, «Paýhas çeşmesiniň» dürdänelerini ýaşlaryň terbiýesinde ýolgörkeziji hasaplamak bolar...

Kömek Kulyýew:

— Gahryman Arkadagymyzyň talyplar we okuwçylar bilen duşuşygyndaky eden çykyşyny «Zamanamyzyň Beýik Mugallymynyň taryhy sapagy» diýip atlandyrasym gelýär. Bu çuň manyly çykyşdan diňe ýaşlar däl, halypa mugallymlaram, alymlaram, döredijilik işgärlerem gaty kän zat öwrenen bolsa gerek. Hormatly Prezidentimiziň sadadan düşnükli, parasatly sözleri göz öňümizde ata Watanymyzyň şan-şöhrata beslenen geçmişini, bagtyýar şu gününi, eşretli geljegini aýdyň suratlandyrdy.

Şu ýerde milli Liderimiziň ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli ugurlarynyň ylmy esasda ösdürilmelidigi baradaky pentlerini ýene-de bir gezek ýatlamagymyz zerur. Bu parasatly ýörelgä eýermek milli medeniýet ulgamynyň işini mundan beýläk-de kämilleşdirmekde aýratyn ähmiýete eýedir. Aslynda, medeniýet bilen ylym-bilim ulgamyny biri-birinden üzňe göz öňüne getirmek mümkin däl. Ylym-bilimden ýüki ýetik, dana Magtymguly aýtmyşlaýyn, «manydan dok» kişiniň işdäki, durmuşdaky, döredijilikdäki medeniýetem başgaça bolýar. Berkarar döwletimizde medeniýet ulgamynyň döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň birine öwrülmegi-de şonuň üçindir. Gahryman Arkadagymyzyň öz çykyşynda bu ulgamy «medeni diplomatiýa» diýip atlandyrmagy hem-de onuň döwlet syýasatynyň möhüm düzüm bölegidigini aýratyn nygtamagy medeniýet ulgamynda zähmet çekýän ildeşlerimiziň şatlykdyr buýsanjyny, güýç-gaýratyny, jogapkärçilik duýgusyny ýokarlandyrdy.

Döwlet Baştutanymyzyň «Medeniýet halkyň kalbydyr» diýen parasatly sözleri bu gün her birimiz üçin beýik şygara, aýdyma öwrüldi. Şol kalpdan çykan, ata-babalarymyzdan miras galan ruhy, medeni gymmatlyklaryň hemmesine biz gadymy hem beýik medeniýetiň ajaýyp nusgalary hökmünde guwanmaga, buýsanmaga haklydyrys. Atalar sözleridir nakyllar-da, ilkinji nobatda, şol dürdäne gymmatlyklaryň hataryna girýär. Alym Arkadagymyzyň şol nakyllary toplap, tertipleşdirip, bir ulgama salmagy we şol esasynda «Paýhas çeşmesi» atly gymmatly kitabyň elimize gowuşmagy hem şol ägirt buýsançdan nyşandyr. Çeper sözüň gadyryny bilýän dörediji Liderimiziň şol nakyllary öz eserlerinde, çykyşlarynda jaýdar ulanmagy-da alymlarymyz, ýazyjy-şahyrlarymyz üçin nusgalyk göreldedir.

Hormatly Prezidentimiziň örän möhüm döwlet işleriniň arasynda wagt tapyp, Bilimler we talyp ýaşlar gününde talyplardyr okuwçylar bilen umumy okuw sapagyny geçmegi biziň üçin taryhy wakalaryň birine öwrüldi. Şol duşuşyga Türkmen döwlet medeniýet institutyndan hem talyplardyr mugallymlaryň birnäçesi gatnaşdy. Duşuşyk tamamlanyp, okuwa dolanyp gelenlerinde, olaryň ählisiniň ýüzünden nur ýagýardy. Gahryman Arkadagymyzyň nurana keşbini görüp, göwünleri galkyndyrýan parasatly sözlerini ýakyndan diňlän ýaş ýigitlerdir gyzlaryň kalby joşmazmy, ýüzi ýagtylmazmy, eýsem!

«Ýaşlar, siz pederlerimiziň ýoluny mynasyp dowam edip, ýagşy gylyk-häsiýetleriňiz, adamkärçiligiňiz, başarnygyňyz bilen tanalyp, hakyky türkmen bolup dünýä çykmalysyňyz!.. Türkmen ýigitleriniň we gyzlarynyň akyly jöwher dek bolmalydyr. Çünki siz özüni taýsyz zehini bilen dünýä tanadan halkyň neslisiňiz!» diýip, öz raýatlarynyň uludan-kiçä hemmesine şeýle zerur sözleri jaý wagtynda aýdyp, olaryň göwünlerini baýdak deý belende göterip bilýän hormatly Prezidentimiziň ömri uzak, mertebesi hemişe belent bolsun!

— Hormatly Prezidentimiz çykyşynda bilim ulgamynda alnyp barylýan özgertmeleriň many-mazmunyna aýratyn üns berdi. Bu gün bilim özgertmeleri döwrüň ösüşleri bilen deň gadam urup, barha giň gerim alýar.

Hemra Aramedow:

— Gündogaryň meşhur alymy Jelaleddin Rumynyň: «Bilimdedir haýyr işleň toplumy» diýşi ýaly, bilim adamlary diňe gowulyga tarap özgerdýär. Bilim haýyr işleri, ýagşylyklary hem-de gözellikleri döredýär.

Aýdylyşy ýaly, wagt iň beýik täzelikçidir. Wagt adamyň durmuşynyň ähli ugurlaryna, şol sanda bilim ulgamyna-da öz täsirini ýetirýär, şoňa görä-de, oňa täzelikleri, oňyn tejribeleri yzygiderli ornaşdyrmak zerurdyr. Ylym-bilim döwletiň we jemgyýetiň öňe gitmeginiň berk binýady hasaplanýar. Ýaşlara döwrebap bilim berip, ylym-bilimi hemmetaraplaýyn ösdürmäge goşant goşmak bolsa mugallymlaryň öňünde duran esasy wezipeleriň biridir.

Gahryman Arkadagymyz parahatçylyk, döredijilik we ösüş ýoly bilen batly gadam urýan hem-de bu ýolda ajaýyp üstünlikleri gazanýan döwletimiziň mundan beýläk-de durmuş-ykdysady ösüşiniň ilkinji nobatdaky wezipeleri baradaky maksatnamalaýyn çykyşynda bilim ulgamynyň işgärleriniň öňünde ylymly-bilimli, Watana, halka wepaly, giň gözýetimli, ruhubelent, maksadaokgunly, zähmetsöýer ýaşlary terbiýelemek, häzirki zaman innowasion tehnologiýalaryndan oňat baş çykarýan, başarjaň hünärmenleri taýýarlamakda has ýokary netijeleri gazanmak, kämil şahsyýetleri kemala getirmek wezipelerini goýdy. Şunda okuwçynyň şahsyýet bolup ýetişmegi, onuň ruhy we beden taýdan sagdyn bolmagy bilen baglanyşykly wezipeleri durmuşa geçirmekde umumy orta bilimiň ornuny ýokarlandyrmak möhüm wezipeleriň biri hökmünde kesgitlenýär.

Ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň taryhy taýdan uzak bolmadyk döwründe bilim ulgamynda düýpli özgertmeler amala aşyryldy, ony kämilleşdirmek, ýaşlara berilýän bilimiň hilini dünýä derejesine laýyk getirmek, döwrebap okuw kitaplaryny we gollanmalaryny neşir etmek, iň täze tehnologiýalary, okuw-tehniki enjamlary ylym-bilim ulgamyna ornaşdyrmak boýunça netijeli işler durmuşa geçirilýär. Häzirki wagtda Diýarymyzyň bilim ojaklarynda öňdebaryjy tehnologiýalardan peýdalanmak işi göwnejaý ýola goýuldy. Döwrebap okuw enjamlary bilen üpjün edilen bilim-terbiýeçilik edaralarynda ökde hünärmenleri taýýarlamak üçin ähli zerur şertler döredildi.

Ilatyň umumy bilim derejesiniň ösüşi, adamyň medeniýetine we hünär taýýarlygyna talaplaryň ösmegi, üznüksiz bilim ulgamynyň döremegi, umumy orta bilim almagyň möhletiniň uzalmagy, jemgyýetiň çalt depginler bilen ösmegi, täze tehnologiýalar, maglumatlar jemgyýetine geçilmegi, medeni gatnaşyklaryň göwrüminiň giňelmegi, jemgyýetiň demokratiýalaşmagy, bazar ykdysadyýetiniň ösmegi, adam mümkinçilikleriniň ornunyň ýokarlanmagy bilim ulgamynda düýpli özgerişleri alamatlandyrýan dünýä ösüşiniň esasy ýörelgeleridir. Şoňa laýyklykda, ösen ýurtlaryň bilim ulgamyndaky bilim bermegiň usulyýetini kämilleşdirmegiň ugurlaryny içgin öwrenip, bilimiň mazmunynyň has kämilleşen görnüşlerini işläp taýýarlamak meselesi ýüze çykdy. Ýurdumyzyň häzirki zaman geosyýasy, ykdysady we durmuş ýagdaýy, dünýä bilim giňişligine işjeň goşulyşmagy umumy orta bilimiň has-da kämilleşdirilmegini talap edýär. Bu bolsa mekdep biliminiň maksadynyň, gurluşynyň hem-de mazmunynyň, okatmagyň möhletiniň uzaldylmagynyň zerurdygyny görkezýär.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda bilim ulgamynda alnyp barylýan döwrebap özgertmeler ýaşlaryň bilimler ummanynyň çuňluklaryna ynamly aralaşmaklarynda, beden taýdan sagdyn, ýokary ahlakly şahsyýetler bolup ýetişmeklerinde aýratyn orun tutýar we bu ugurda alnyp barylýan işler mundan beýläk-de üstünlikli dowam etdiriler.

Söhbetdeş bolan Rahmanberdi GÖKLEŇOW.

«Türkmenistan».