Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Gahryman Arkadagymyzyň tagallasy bilen amala aşyrylýan özgertmeleriň netijesinde ykdysadyýetimizde uly ösüşlere eýe bolunýar. Ähli pudaklarda sanlylaşdyrma giňden ornaşdyrylyp, bagtyýar halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleri has-da ýokarlandyrylýar. At-owazasy, şöhraty, ýokary hilli önümleri bilen tanalýan “Ýeňiş” tikin fabriginde ykdysady ösüşler gazanylýar. Ýurdumyzda, daşary bazarda bäsdeşlige ukyply bolan ýokary hilli önümleriň öndürilişi ýokarlanýar. Munuň özi önümleriň bolçulygyny artdyryp, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan harytlaryň önümçiligi ösdürilýändigini görkezýär.

Tikin fabriginde halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň ýokarlanmagyna gönükdirilen giň möçberli işleriň gowy netijelere eýe bolýandygyna aýdyň göz ýetirmek bolýar. Şu günki günde bu kärhana öz önümleri bilen ýurdumyzda oňat tanalýan fabrikleriň birine öwrüldi. Fabrikde alnyp barylýan işler üstünliklere ýetirýär. Bu ýerde, 400-e golaý işgär zähmet çekip, olaryň aglabasy gyz-gelinler. Olaryň iş pursatlaryny synlanyňda, göwnüň göterilýär. Şol pursat şadyýanlygy, ruhubelentligi baýdak edinýän zenanlarymyzyň ellerine güller bitsin diýeniňi duýman galýarsyň. Olaryň mähir, yhlas siňdirip tikýän egin-eşiklerine hemişe ýokary baha berilýär.

— Fabrigimizde öz hünärleriniň ussatlary ýyl-ýyldan artýar. Hünärinden kemal tapýan ussat zenanlarymyzyň onlarça şägirtleri bar. Önümçilikde halypalyk derejesine ýeten tikinçi zenanlardan Aýbibi Annalyýewanyň, Täjigözel Ilbegiýewanyň, Dürli Çaryýewanyň, Oguljan Bugraýewanyň atlaryny hormat bilen aýtmak bolar. Bu ýerde, esasan, erkek adamlaryň köýneklerini tikýärler. Elbetde, ýokary hilli taýýarlanan önümleriň hyrydary-da köp bolýar. Kärhananyň ýokary hilli önümlerine halkyň arasynda isleg gün-günden artýar. Biziň esasy maksadymyz halkymyzyň islegini kanagatlandyrmak — diýip, fabrigiň zähmeti goramak we tehniki howpsuzlyk boýunça injeneri Gunça Akmuhammedowa aýdýar.

Şu günki günde bu kärhananyň önümleri ýurdumyzyň islendik künjeginde öz hyrydaryny tapýar. Şeýle hem fabrigiň ýörite öz önümlerini hödürleýän dükanlarynyň birnäçesi bar. Halkyň islegine laýyklykda hereket edýän dükanlaryň müşderileri köpelmese azalanok. “Ýeňiş” tikin fabriginiň ýeňiş getirýän önümleriniň hiliniň has-da ýokarlanyp, işiniň netijeliliginiň artmagy ugrunda edilýän yhlas-tagallalar ýerine düşýär. Halkyň Arkadagly zamanasy ýylynda çeper elleriniň hünäri bilen ýurdumyzyň adyna şöhrat getirýän zenanlarymyza uly üstünlikleri arzuw edýäris.

Ogulşat BERKELIÝEWA.

«Maru — şahu jahan».

Suratlarda: “Ýeňiş” tikin fabriginden iş pursatlary.

Biziň gündelik durmuşymyzda ulanýan harytlarymyzyň ählisiniň düzüminde diýen ýaly nebitiň gaýtadan işlenilen önümleriniň bardygyna göz ýetirmek bolýar. Şeýle önümler bolsa 6 müňden hem kändir. Nebit ulaglar (awtoulaglar üçin benzin we dizel ýangyjy, uçarlaryň reaktiw hereketlendirijileri üçin uçar kerosini) üçin ýangyç almakda çig mal bolup durýar. Ýangyç nebitden alynýan esasy önümdir. Emma nebitden ýangyçdan başga-da, peýdaly önümleriň köp sanlysy alynýar. Ine, olaryň käbiri:

Polietilen ýa-da plastik — nebiti gaýtadan işlemek arkaly alynýan önümleriň iň köp ýaýranydyr. Plastikany ulanmagyň amatly tarapy oňa zerur bolan islendik şekili berip bolýanlygydyr. Mundan başga-da, plastikden ýasalan önümleriň düzümini hem zerur bolan şertlere laýyklykda, üýtgedip bolýandyr.

Aspirin — iň bir ygtybarly we howpsuz derman serişdeleriniň biri hökmünde köpden bäri bellidir. Her ýylda kelle agyrysyna, ýürek-damar kesellerine garşy, gyzgyn peseldiji we gany suwuklandyryjy serişde hökmünde aspiriniň birnäçe milliard gerdejigi satylýar. Asetilsalisil turşulygy himiki salisin bilen utgaşdyrylanda, agyry aýryjy täsiri berýär.

Gün batareýalarynyň panelleri — energiýanyň alternatiw çeşmeleri bolan bu önümler energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmeleriniň ýerini tutmaga gönükdirilendir. Emma olaryň taýýarlanylmagy üçin-de nebitiň gaýtadan işlenen önümleri zerur bolup durýar. Gün energiýasyny elektrik energiýasyna öwürýän fotoelementler nebit rezininden ýasalýan panellere çalynýar.

Neýlon — nebitden alynýan täsin, özboluşly materiallaryň biridir. Bu günki günde zenanlaryň millionlarçasy neýlon joraplaryny ulanýarlar. Neýlon — berk, ýeňil sintetiki süýüm bolup, ol giňden peýdalanylýar. Häzirki döwürde neýlon gap ýuwujy serişdelerden başlap, paraşýuta çenli örän köp sanly harytlaryň taýýarlanylmagynda peýdalanylýar. Bu polimer 1935-nji ýylda «DuPont» kompaniýasynyň laboratoriýasynda oýlanyp tapylýar.

Taýýarlan Näzik GURBANOWA,

Bazar ykdysadyýeti şertlerinde haryt dolanyşygynyň ähmiýeti has-da artýar. Häzirki wagtda hojalygy dolandyrmagyň has giň ýaýran we esasy görnüşi haryt önümçiligi bolup, bu gatnaşyklar dürli döwürlerde-de düýpli öwrenilýär we tejribede giňden peýdalanylýar. Ykdysadyýetiň önüm öndürýän böleginde gazanylýan ösüşleri, esasan, senagat pudagy üpjün edýär. Ol önümçiligiň depgininiň artdyrylmagyna, zähmet gorlarynyň mukdar we hil görkezijileriniň ýokarlandyrylmagyna, maddy-enjamlaýyn binýadynyň innowasion özgerişlere eýermegine daýanýar. Şoňa görä-de, Türkmenistanyň ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmak, onuň pudaklaýyn we eýeçilik görnüşleri babatdaky düzümini kämilleşdirmek wezipeleri durmuşa geçirilýär.

Soňky ýyllarda ýurdumyzda amala aşyrylan düýpli özgertmeleriň netijesinde, Türkmenistan senagat taýdan sazlaşykly ösýän ýurda öwrüldi. Hormatly Prezidentimiz bäsdeşlige ukyply we eksporta niýetlenen harytlaryň önümçiligini artdyrmagy, bu ugurda işleri we hyzmatlary ýola goýmagy dowam etmäge, ilkinji nobatda, gaýtadan işleýän senagaty, hyzmatlar, ulag-kommunikasiýa ulgamlaryny ösdürmäge aýratyn üns bermelidigini nygtaýar, çünki bu ýagdaý ýurdumyzda ykdysady ösüşiň çig mala garaşlylygyny azaldýar. Şonuň üçin-de, özümizde öndürilen önümleriň hasabyna bazar bolçulygyny berkitmek boýunça öňde goýlan wezipeleri çözmek ugrunda uly işler alnyp barylýar. Şolaryň çäklerinde daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürýän ýerli kärhanalaryň sany yzygiderli artýar.

2030-njy ýyla çenli döwür üçin milli senagat ulgamyny ösdürmegiň strategik maksady gazyp alýan we gaýtadan işleýän pudaklaryň mümkin bolan deňagramlylygyny gazanmaga gönükdirilendir. Şunda gaýtadan işleýän senagat pudagynyň işjeňligini ýokarlandyrmagyň döwürleri şertleýin iki tapgyrda göz öňünde tutulýar. Birinji döwürde, has takygy, 2018 — 2024-nji ýyllarda çig mallaryň ähli görnüşlerini senagat taýdan özleşdirmäge çekmek işleri tamamlanyp, ony çuňlaşdyrylan we çaltlandyrylan tertipde dowam etmek wezipe edinilýär. Bu döwür eksporta niýetlenen we importy çalyşýan ugurlaryň ikisiniň-de deň derejede alnyp barylmagyny göz öňünde tutýar.

Ikinji döwür 2025 — 2030-njy ýyllara niýetlenip, ol senagaty ösdürmegiň innowasion ulgamynyň kemala getirilmegini öz içine alýar. Bu ýyllarda senagatyň ösüşiniň düýbünden täze ülňä geçmegine garaşylýar.

Häzirki wagtda ýurdumyzda iri ulag desgalary, üstaşyr geçelgeler we ýangyç-energetika toplumy milli senagatyň binýadyny düzýär. Şol sanda güýçli depgin bilen ösýän senagat pudaklaryna nebithimiýa toplumlarynyň gatanjy, dokma, azyk hem-de gurluşyk materiallary senagatyna maýa goýumlaryň gönükdirilmegi özüniň oňyn netijelerini berýär. Ahal welaýatynyň Kaka, Babadaýhan etraplarynyň çäginde gurlup, işe girizilen täze dokma toplumlary ýurdumyzyň dokma senagatynyň düzüminiň has-da kuwwatlanmagyny şertlendirýär. Ol ýerli çig maldan öndürilýän taýýar önümleriň möçberini we eksport mümkinçiliklerini has-da artdyrar. Şu ýerde aýratyn bellemeli zat, senagat pudagyndaky ösüşiň bu ugry ilat üçin täze iş orunlarynyň döredilmeginde wajyp orun eýeleýär.

Dünýä bazarlarynda uly isleg bildirilýän önümleri, şeýle-de daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmek milli ykdysadyýetimiziň öňünde durýan möhüm wezipedir. Ýurdumyzda ýokary hilli, köp görnüşli eksport ugurly önümleriň öndürilişi barha artýar we olar dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyplydyr. Döwletimiziň dokma toplumynda öndürilýän önümler hiliniň ýokarydygy, ekologik taýdan arassadygy, bahalarynyň elýeterlidigi, diňe bir içerki bazarda däl, daşary ýurtlarda hem uly islegden peýdalanýandygy bilen tapawutlanýar. Dokma senagatynyň işini ýöretmekde ýurdumyzyň öz çig mal binýadynyň bolmagy-da onuň ähmiýetini ep-esli derejede artdyrýar, girdejililigini ýokarlandyrýar.

Türkmenistanyň dokma önümleriniň, barha meşhurlyga eýe bolýan söwda markalary bilen öndürilýän taýýar egin-eşikleriň, şeýle hem hojalyk harytlarynyň 60 göterime barabar bölegi dünýäniň 70-den gowrak ýurduna ugradylýar. Şeýle mümkinçilikleri has-da ýaýbaňlandyrmak maksady bilen, ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Prezident Maksatnamasynda Türkmenistanyň eksport kuwwatyny artdyrmak we daşary söwda dolanyşygynyň deňagramlylygyny üpjün etmek häzirki döwrüň durmuş-ykdysady ösüşiniň işjeň ugurlarynyň hatarynda kesgitlenýär. Şunda daşarky bazarlaryň islegleri, ýurdumyzda döredilen hem-de döredilýän önümçilik kuwwatlyklarynyň doly derejede ulanylmagy iş üpjünçiliginiň, durnukly ykdysady ösüşiň esasy girewi we şerti hökmünde bellenilýär.

Hormatly Prezidentimiziň ykdysady syýasaty uzak möhletleýin geljek üçin niýetlenen kuwwatly milli ykdysadyýeti emele getirmäge gönükdirilip, uly mümkinçiliklere eýe bolan Türkmenistanyň dünýä ykdysadyýetine okgunly goşulyşmagyna şert döredýär.

Merjen BORJAKOWA,

«Hal­kyň Ar­ka­dag­ly za­ma­na­sy» diý­lip at­lan­dy­ry­lan tä­ze ýy­lyň il­kin­ji gün­le­rin­den ýur­du­my­zyň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ny has-da ös­dür­mek we bu ugur­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy iş­jeň­leş­dir­mek bi­len bag­ly iş­le­re aý­ra­tyn äh­mi­ýet be­ril­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň 7-nji we 14-nji ýan­war­da Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň san­ly ul­gam ar­ka­ly ge­çi­rilen mej­lis­le­rin­de ulag ul­ga­my­nyň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni art­dyr­mak bo­ýun­ça be­ren tab­şy­ryk­la­ry­dyr gol çe­ken Ka­rar­la­ry mu­nuň şeý­le­di­gi­ni do­ly tas­syk­la­ýar. Şun­da «Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ny ös­dür­me­giň 2022 — 2025-nji ýyl­lar üçin Mak­sat­na­ma­sy­na» mö­hüm orun de­giş­li­dir.

Mil­li Li­de­ri­mi­ziň bel­leý­şi ýa­ly, Türk­me­nis­ta­nyň ulag stra­te­gi­ýa­sy uzak möh­let­le­ýin hä­si­ýe­te eýe­dir. Ol ge­og­ra­fik taý­dan ýer­le­şi­şiň ar­tyk­maç­lyk­la­ryn­dan, bi­ziň ýur­du­my­zyň çä­gin­de ys­ny­şyk­ly hal­ka­ra yk­dy­sa­dy go­şu­lyş­ma­gy hem-de hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mek işi­ne hyz­mat ed­ýän se­bit we yk­lym äh­mi­ýet­li iri ulag mer­kez­le­ri­ni dö­ret­mek üçin lo­gis­tik müm­kin­çi­lik­ler­den has do­ly peý­da­lan­ma­ga esas­lan­ýar. Şo­ňa gö­rä-de, ýur­du­myz­da ulag ul­ga­my bo­ýun­ça hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gyň ge­ri­mi­ni gi­ňelt­mä­ge, Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň mö­hüm çat­ryk­la­ry­nyň bi­rin­de ýer­le­şen Türk­me­nis­ta­nyň üs­ta­şyr ulag müm­kin­çi­lik­le­rin­den has ne­ti­je­li peý­da­lan­ma­ga uly üns be­ril­ýär.

Hä­zir­ki za­man dün­ýä­sin­de dur­nuk­ly ulag ul­ga­my­ny ke­ma­la ge­tir­mek döw­let­le­riň we se­bit­le­riň üs­ta­şyr ulag akym­la­ry­na go­şu­lyş­ma­gy bi­len, ola­ryň yk­dy­sa­dy­ýet­le­ri­ni ös­dür­mä­ge, dur­muş de­re­je­si ba­bat­da halk­la­ryň ara­syn­da­ky deň­siz­li­gi ara­dan aýyr­ma­ga gö­nük­di­ri­len­dir. Şu nuk­daý­na­zar­dan, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ulag ul­ga­myn­da hyz­mat­daş­lyk bo­ýun­ça hal­ka­ra hu­kuk gu­ral­la­ry bo­lup hyz­mat et­jek mö­hüm baş­lan­gyç­la­ry öňe sü­rüp, ola­ryň BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň de­giş­li Ka­rar­na­ma­la­ry bi­len ber­ki­dil­me­gi­niň ta­rap­da­ry bo­lup çy­kyş ed­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň baş­lan­gyç­la­ry esa­syn­da 2014-nji ýy­lyň 19-njy de­kab­ryn­da BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 69-njy mej­li­sin­de «Dur­nuk­ly ösüş üçin hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy üp­jün et­mek­de ulag-üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­ri­niň or­ny», Baş As­samb­le­ýa­nyň 70-nji mej­li­si­niň çäk­le­rin­de, 2015-nji ýy­lyň 22-nji de­kab­ryn­da «Dur­nuk­ly kö­pu­gur­ly ulag-üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­riň dö­re­dil­me­gi­ne ýar­dam ber­mek mak­sa­dy bi­len ulag­la­ryň äh­li gör­nüş­le­ri­niň ara­syn­da hem­me­ta­rap­la­ýyn hyz­mat­daş­ly­gyň üp­jün edil­me­gi ug­run­da», 2017-nji ýy­lyň 20-nji de­kab­ryn­da Baş As­samb­le­ýa­nyň 72-nji mej­li­sin­de «Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­ny ama­la aşyr­mak bi­len bag­ly­lyk­da ulag­la­ryň äh­li gör­nüş­le­ri­niň ara­bag­la­ny­şy­gy­ny ber­kit­mek», 2021-nji ýy­lyň 29-njy iýu­lyn­da «Ko­ro­na­wi­rus ke­se­li­niň (COVID-19) pan­de­mi­ýa­sy we on­dan soň­ky dö­wür­de dur­nuk­ly ösüş üçin üz­nük­siz we yg­ty­bar­ly hal­ka­ra ýük da­şa­ma­la­ry üp­jün et­mek mak­sa­dy bi­len, ula­gyň äh­li gör­nüş­le­ri­niň ara­bag­la­ny­şy­gy­ny ber­kit­mek» ady bi­len ka­bul edi­len Ka­rar­na­ma­la­ryň dör­dü­si ýur­du­my­zyň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­nyň dün­ýä de­re­je­sin­dä­ki be­lent yk­ra­ry­ny ala­mat­lan­dyr­ýar.

Türk­me­nis­tan ta­ra­pyn­dan bu ugur­da öňe sü­rül­ýän tek­lip­dir baş­lan­gyç­la­ryň örän der­wa­ýys­dy­gy öz-özün­den düş­nük­li­dir, çün­ki ulag ul­ga­my dün­ýä ho­ja­lyk gat­na­şyk­la­ry­nyň dur­nuk­ly­ly­gy­na we saz­la­şyk­ly­ly­gy­na gö­nü­den-gö­ni tä­si­ri­ni ýe­tir­ýän mö­hüm ugur­la­ryň bi­ri bo­lup çy­kyş ed­ýär. Mu­nuň özi Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy ta­ra­pyn­dan tas­syk­la­ny­lan «Gün ter­ti­bi — 2030-yň» üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ma­gyn­da-da aý­ra­tyn äh­mi­ýe­te eýe­dir. Bu ugur­da uly müm­kin­çi­lik­le­re eýe bo­lan Türk­me­nis­tan soň­ky ýyl­lar­da iri hal­ka­ra we se­bit tas­la­ma­la­ry­nyň bir­nä­çe­si­niň ba­şy­ny baş­la­dy. Ola­ryň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi Mer­ke­zi Azi­ýa, Ha­zar­ýa­ka we beý­le­ki goň­şy se­bit­le­riň ýurt­la­ry­nyň ara­syn­da­ky söw­da-yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­ly­gy hä­zir­ki za­man de­re­jesine çy­kar­ma­ga, se­bi­ta­ra gat­na­şyk­la­ryň ösü­şi­ne kuw­wat­ly iter­gi ber­mä­ge, Mer­ke­zi Azi­ýa­ny, Ha­zar, Ga­ra de­ňiz we Bal­ti­ka se­bit­le­ri­ni, Or­ta we Ýa­kyn Gün­do­ga­ry, Gü­nor­ta we Gü­nor­ta-Gün­do­gar Azi­ýa­ny bir­leş­dir­ýän tä­ze geoyk­dy­sa­dy gi­ňiş­li­giň gur­lu­şy­nyň bin­ýa­dy­ny goý­ma­ga amat­ly müm­kin­çi­lik­le­ri aç­ýar.

Ýur­du­myz­da ulag­la­ryň äh­li gör­nüş­le­ri­niň mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy­nyň top­lum­la­ýyn döw­re­bap­laş­dy­ryl­ma­gy­na, ulag ul­ga­my­nyň hä­zir­ki za­man dü­züm­le­ri­niň dö­re­dil­me­gi­ne, Türk­me­nis­ta­nyň hal­ka­ra üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­niň se­bit mer­ke­zi hök­mün­dä­ki or­nu­nyň has-da ber­ki­dil­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len mö­hüm çä­re­le­riň top­lu­my­ny özün­de jem­le­ýän «Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ny ös­dür­me­giň 2022 — 2025-nji ýyl­lar üçin Mak­sat­na­ma­sy» hem döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň ulag ul­ga­my bo­ýun­ça hal­ka­ra baş­lan­gyç­la­ry esa­syn­da iş­le­nip taý­ýar­la­nyl­dy. Tä­ze mak­sat­na­ma­da Türk­me­nis­ta­nyň Ýol-ulag ko­dek­si­ni taý­ýar­la­mak, ulag ba­bat­da hal­ka­ra gu­ra­ma­lar, şol san­da BMG hem-de onuň se­bit­le­ýin ko­mis­si­ýa­la­ry, Hal­ka­ra eks­pe­di­tor­çy­lyk as­so­sia­si­ýa­la­ry­nyň fe­de­ra­si­ýa­sy, Hal­ka­ra ho­wa ulag­la­ry as­so­sia­si­ýa­sy, Hal­ka­ra Ra­ýat Awia­si­ýa­sy Gu­ra­ma­sy, Hal­ka­ra De­ňiz Gu­ra­ma­sy, Hal­ka­ra aw­to­mo­bil ulag­la­ry bir­le­şi­gi, De­mir ýol­la­ryň hyz­mat­daş­lyk gu­ra­ma­sy ýa­ly ýö­ri­te­leş­di­ri­len dü­züm­ler bi­len öza­ra bäh­bit­li hyz­mat­daş­ly­gy ne­ti­je­li do­wam et­dir­mek göz öňün­de tu­tul­ýar. Bu bol­sa ulag-lo­gis­ti­ka ul­ga­my­na hä­zir­ki za­ma­nyň tä­ze­çil teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň or­naş­dy­ryl­ma­gyn­da, ýur­du­my­zyň eks­port müm­kin­çi­lik­le­ri­niň art­dy­ryl­ma­gyn­da, şol bir wag­tyň özün­de ma­ýa go­ýum se­riş­de­le­ri­niň iş­jeň çe­kil­me­gin­de tä­ze şert­le­ri dö­re­der.

Äh­lu­mu­my dur­nuk­ly ösü­şiň aý­ryl­maz şert­le­ri­niň bi­ri hök­mün­de kö­pu­gur­ly, howp­suz hal­ka­ra ulag dü­züm­le­ri­ni dö­re­dip, ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­nyň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni bü­tin adam­za­dyň bäh­bi­di­ne gö­nük­dir­mä­ge ça­lyş­ýan mil­li Li­de­ri­mi­ziň bu ugur­da­ky baş­lan­gyç­la­ry mundan beýläk-de ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin!

Ar­zy­gül AN­NA­MY­RA­DO­WA,

Ýangyç-energetika toplumy milli ykdysadyýetimiziň möhüm ugurlarynyň biri bolup, täze tehnologiýalaryň hem-de dünýäniň ösen tejribesiniň ornaşdyrylmagy netijesinde bu pudakda ekologiýa taýdan täze önümleri öndürmek boýunça netijeli işler alnyp barylýar. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda sanly ulgam arkaly geçirilen ilkinji mejlisinde Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda çig nebiti gaýtadan işlemek arkaly EURO-6 standartlarynyň hil talaplaryna doly laýyk gelýän, ekologiýa taýdan has arassalygy bilen tapawutlanýan täze A-98 kysymly awtoulag benzininiň öndürilip başlanandygy habar berildi. Bizem täze önümiň alnyşy we aýratynlyklary bilen bagly maglumatlary almak üçin Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň Çalgy ýaglary we prisadkalar boýunça bölüminiň baş tehnologynyň orunbasary, tehniki bölümiň başlygy Hajymuhammet HAJYÝEWE ýüz tutduk.

— Ilki bilen-ä, sizi täze önümiň çykarylyp başlanmagy bilen gutlaýarys!

— Sag boluň!

— Ekologiýa taýdan arassa ýangyjyň täze görnüşiniň taýýarlanylyşy barada nämeler aýdyp bilersiňiz?

— Hormatly Prezidentimiziň daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň ornuny tutýan, ekologiýa taýdan arassa, sarp edijiler tarapyndan uly isleg bildirilýän we dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyply önümleri öndürmek baradaky tabşyryklaryndan ugur alyp, Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda ylmy-gözleg işleri yzygiderli alnyp barylýar. «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň ilkinji günlerinde zawodlar toplumymyzyň içerki mümkinçiliklerini doly peýdalanyp, benzin komponentlerini öndürýän desgalaryň işleýiş kadalaryna üýtgetme girizmek arkaly EURO-6 standartlarynyň talaplaryny kanagatlandyrýan täze A-98 kysymly awtoulag benzini öndürildi. Benziniň bu görnüşi dünýäniň ösen ýurtlarynda öndürilýän iň häzirki zaman awtoulaglarda ulanylyp, ekologiýa taýdan has arassalygy we tygşytlylygy bilen tapawutlanýar.

Zawodlar toplumynyň A-98 kysymly awtoulag benzini öndürmegi ýörite meýilleşdirmegi we meýilleşdirilen çäreleriň takyk amala aşyrylmagy netijesinde täze önümi öndürmek mümkin boldy. Onuň hil görkezijilerini EURO-6 ekologik talaplaryna laýyk getirmek üçin Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň awtoulag benzinleriň komponentlerini öndürýän desgalarynyň iş düzgünleri üýtgedildi we öndürilýän komponentleriň hil görkezijileri berk gözegçilikde saklanyldy. Barlaghana şertlerinde ýörite synaglar geçirilip, täze önümiň komponent düzümi kesgitlenildi. Ekologiýa taýdan arassa täze etilirlenmedik A-98 kysymly awtoulag benzininiň senagat tapgyryny taýýarlamaga zawodyň inžener-tehniki işgärleri bilen bir hatarda ýolbaşçylar hem işjeň gatnaşdylar.

Täze etilirlenmedik A-98 kysymly awtoulag benzinini almak üçin ýörite saýlanan çig mal gaýtadan işlenilip, gerekli komponentler alyndy we A-98 kysymly awtoulag benzininiň 14,36 tonnasy taýýarlanyldy. Häzirki wagtda bu önümi nebit önümleriniň täze görnüşi hökmünde «Türkmenstandartlary» baş döwlet gullugy tarapyndan döwlet reýesterine girizmek hem-de laýyklyk sertifikatyny resmileşdirmek boýunça işler alnyp barylýar.

— Täze önümiň ýokary halkara hil standartlaryna laýyk gelýändigini tassyklamak üçin nähili işler amala aşyryldy?

— Etilirlenmedik A-98 kysymly awtoulag benzininiň hilini anyklamak üçin, ilki zawodlar toplumynyň barlaghanasynda geçirilen barlaglar arkaly onuň K5 ekologik talaplarynyň we EURO-6 standartlarynyň kadalaryna laýyk gelýändigi kesgitlenildi. Taýýarlanan önümden zawodlar toplumynyň hünärmenleriniň we Balkan welaýat «Türkmenstandartlary» baş döwlet gullugynyň Türkmenbaşy şäher bölüminiň wekiliniň gatnaşmagynda synag üçin seçilip alnan nusgalyk «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Ahaldaky tebigy gazdan benzin öndürýän zawodyna synag geçirmek üçin ugradyldy. Bu synagyň netijeleri hem zawodlar toplumynda täze öndürilen A-98 kysymly awtoulag benzininiň ýokarda agzalan halkara hil standartlaryny kanagatlandyrýandygyny kepillendirdi. Niderlandlar Patyşalygynyň «Saybolt» kompaniýasynyň halkara barlaghanasynda geçirilen barlaglaryň netijesinde bu önümiň K5 ekologik talaplarynyň we EURO-6 standartlarynyň kadalaryna laýyk gelýändigi barada kepilnamalar berildi.

— Şu ýerde K5 ekologik talaplary we EURO-6 standartlary ýaly düşünjeler barada gürrüň berseňiz, okyjylarymyz üçin gyzykly bolardy...

— Awtoulaglara ýangyç guýuş beketlerinde ýangyjyň derejesi görkezilýän şahadatnamalara duş gelýänsiňiz. Bu ýerde, köplenç, K4 ýa-da K5 standarty görkezilip, olar awtoulag benzininiň ekologik synpyny aňladýar. Olar benziniň düzümini we ýangyç ýananda bölünip çykýan gazlara täsir edýän kükürdiň we beýleki himiki maddalaryň derejesini görkezýär. K2 ekologik synpyna degişli bolan 1 kilogram ýangyçda kükürdiň möçberi 500 milligrama çenli bolup, zyýanly monometilaniliniň (MMA) möçberi 1,3 göterimden köp bolmaly däl. K-3 we K-4 ekologik synpa degişli ýangyçlarda kükürdiň mukdary 1 kilogram ýangyçda degişlilikde 150 milligrama çenli we 50 milligrama çenli bolup, zyýanly monometilaniliniň möçberiniň1 göterime çenli bolmagyna rugsat berilýär. K-5 ekologik synpynda bolsa 1 kilogram ýangyçda kükürdiň mukdary bary-ýogy 10 milligrama çenli bolup, zyýanly monometilaniliniň bolmagyna düýbünden ýol berilmeýär.

EURO-6 standarty barada aýtsak, munuň özi awtoulaglaryň hereketlendirijileri üçin has bähbitli bolan hem-de ýangyç ýananda bölünip çykýan gazlardaky zyýanly maddalaryň möçberini berk kadalaşdyrýan ekologik standartdyr.

— Diýmek, Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda öndürilen täze A-98 kysymly awtoulag benzini hem daşky gurşawa ýetirilýän zyýany peseltmäge ýardam eder. Şeýle dälmi?!

— Örän dogry. Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzda täze tehnologiýalary, nou-haulary hem-de öňdebaryjy halkara tejribesini ornaşdyrmak boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar. Ýangyç-energetika toplumynda hem döwrebap önümçilikleriň ýola goýulmagy halkymyzyň bagtyýar durmuşy hakyndaky tagallalara mynasyp goşantdyr. Bize şeýle ajaýyp zamanada döredijilikli zähmet çekmäge we bagtyýar durmuşda ýaşamaga ähli şertleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun!

— Täze önümiň aýratynlyklary barada beren gürrüňleriňiz üçin sag boluň! Döredijilikli gözlegleriňizde ýeneki üstünlikleri arzuw edýäris.

— Sag boluň!

Söhbetdeş bolan Ahmet GELDIÝEW,

Gökdepe etrabynyň Owadandepe geňeşliginiň çäginde ýerleşýän «Türkmen aýna önümleri» kärhanasynyň işçi-hünärmenleri geçen ýyly ýokary iş görkezijilerine beslediler. Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň bu häzirki zaman önümçilik düzüminde 183 million 70 müň 592 manatlyk önüm öndürildi. Kärhanada düz aýnanyň 5 million 887 müňden gowrak inedördül metri öndürilip, sarp edijilere ýetirildi. Buýurmalar esasynda bu ýerde öndürilen dürli göwrümli çüýşe gaplar hem ekologiýa taýdan arassalygy bilen tapawutlanýar. Çüýşe gaplaryň önümçiliginde buýrujylaryň islegi aýratyn nazara alynýar. Kärhananyň zähmetsöýer işçi-hünärmenleri gadam basylan täze, «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda iş görkezijilerini has-da ýokarlandyrmagy maksat edinip, ýylyň ilkinji günlerinden netijeli hem-de döredijilikli zähmet çekýärler.

Aýdo ŞEKEROW.

Türkmen halkynyň ak bugdaýa, mukaddes çörege bolan hormaty juda belentdir. Türkmen öýüne myhman gelende öňi bilen oňa saçagyny ýazyp, duz-çörek hödür edýär. Maşgala binýadynyň ilkinji basgançaklarynda, gudaçylyk gatnaşygy açylanda, ilki bilen, içi çörekli saçak eltilýär. Täze jaýa göçülip barlanda bosagadan duz-çörekli ätlenilýär, döwletli işleriň başy başlananda-da ýa-da maşgalada biri uzak ýola sapara gitse-de ýoldaş hökmünde ýanyna çörek salynýar.

Mähriban Arkadagymyzyň baştutanlygynda her bir adama öz saýlap alan hünäri boýunça işlemäge, döretmäge, gurmaga, zähmetiniň rehnetini görüp, eşretli durmuşda ýaşamaga döwlet tarapyndan ähli şertler döredilýär. Watanymyzyň ykdysady ösüşine önjeýli goşant goşmagy maksat edinýän «Daşoguzgallaönümleri» önümçilik birleşiginiň çörek kärhanasynyň agzybir işgärleri hem uly ruhubelentlik bilen zähmet çekýärler. Kärhananyň zähmetkeşleri ýokary hilli önümleri bilen ilatyň ösen isleginiň kanagatlandyrylmagyna saldamly goşantlaryny goşýarlar. Olaryň agramly böleginiň zenanlardygy aýratyn bellenilmäge mynasypdyr.

Geçmiş taryhymyza ser salanyňda-da maşgalanyň gündelik biş-düşi, tamdyra çörek ýapmak ýaly hysyrdylary gyz-gelinler tarapyndan ýerine ýetirilipdir. Häzirki wagtda hem kärhanada çörek we çörek önümlerini öndürýän işçi topara ussat zenanlar halypalyk edýärler. Çörek kärhanasynda öndürilýän çörekleriň onlarça görnüşine alyjylar uly isleg bildirýärler. Olardan «galyp», «tamdyr», «barmak», «ahal», «ruhubelent» çörekleri, şeýle-de «bereketli», «höwesli», «toý külçe», «altyn däne» süýjüli külçeler we beýleki birnäçe süýji-köke önümleri özboluşly tagamy bilen tapawutlanýar. Bu önümler hünärine ezber, işine höwesli zenanlaryň yhlasly zähmetiniň ajaýyp miweleridir.

«Çekseň zähmet — ýagar rehnet» diýlişi ýaly, bu kärhananyň agzybir işgärleriniň birnäçesi köp ýyllaryň dowamynda çeken yhlasly zähmeti netijesinde döwlet sylaglary bilen sylaglanýarlar. Olardan Jeren Atajanowa, Gülnara Kurýazowa, Jemal Ahmedowa, Aýna Nuryýewa Türkmenistanyň «Watana bolan söýgüsi üçin» medalyna mynasyp boldular. Bularyň bişirýän çörekdir çörek önümleri welaýatymyzda geçirilýän baýramçylyk çärelerinde gözüňi dokundyryp, çörek önümleriniň sergilerinde netijeli orunlara mynasyp bolýar. Edil halyçy zenanyň ýüregindäki, kalbyndaky duýgularyny öz dokaýan halysyna çitişi ýaly, çörek bişirýän zenanlarymyz hem öz ýürek buýsançlaryny, Watana bolan söýgülerini bişirýän çöreklerine, süýji-kökelerine yhlas bilen siňdirmegi başarýarlar.

Halkymyza amatly şertlerde işlemäge, döretmäge giň mümkinçilikleri döredýän mähriban Arkadagymyzyň janynyň sag, ömrüniň uzak, il-ýurt bähbitli işleriniň rowaç bolmagyny arzuw edýäris.

Gülruh HALJANOWA,

2018-nji ýylda welaýatymyzyň «Miwe» oba hojalyk senagat birleşiginiň täze ammarlarynyň açylyp, ulanylmaga berilmegi birleşikde alnyp barylýan işleriň gerimini we netijeliligini artdyrdy. Umumy sygymy 3 müň tonna bolan bu ammarlar gök we bakja önümlerini uzak wagtlap ter saklamaga mümkinçilik berýär.

Häzirki wagtda bu ammarlarda 2700 tonna önüm saklanylýar. Şonuň 2030 tonnasy ýeralmadyr. Şeýle hem 240 tonna käşir, 105 tonna sogan saklanylýar. Bulardan başga-da ammarlarda kelemiň, almanyň, sarymsagyň, şugundyryň birnäçe tonnasy bar.

Gök we bakja önümleri şertnama esasynda welaýatymyzyň dürli künjeklerindäki kärendeçilerden satyn alynýar. Soňra olar ýylyň dowamynda çagalar baglaryna, saglyk merkezlerine we harby bölümlere paýlanyp berilýär. Önümleri daşamakda birleşige hormatly Prezidentimiz tarapyndan sowgat berlen sowadyjyly ulaglardan peýdalanylýar.

Agageldi ITALMAZOW,

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň 14-nji ýanwarda sanly ulgam arkaly geçirilen mejlisinde «Türkmenistanyň Prezidentiniň ulag diplomatiýasyny ösdürmegiň 2022 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny» tassyklamak hakynda Karara gol çekdi. Munuň özi ulag diplomatiýasynyň ýurdumyzyň daşary syýasat strategiýasynda ileri tutulýan möhüm ugurlaryň hataryndadygyny ýene bir gezek görkezdi.

Mälim bolşy ýaly, «Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasat ugrunyň 2017 — 2023-nji ýyllar üçin Konsepsiýasynda» ulag ulgamy boýunça hyzmatdaşlyga strategik ugur hökmünde garalýar. Ulag geçelgelerini döretmek babatda ýurdumyzyň başlangyçlaryny işjeň durmuşa geçirmek we Merkezi Aziýany tutuşlygyna yklym ähmiýetli iri üstaşyr geçelgeleriň çatrygyna öwürmek üçin zerur bolan işler üstünlikli amala aşyrylýar. Iri halkara forumlarda, maslahatdyr duşuşyklarda bu mesele bilen bagly täze çemeleşmeleridir gurallary durmuşa ornaşdyrmak ugrunda netijeli çözgütler kabul edilýär. Türkmenistan ulag babatda kabul edilen halkara resminamalardan gelip çykýan wezipeleri iş ýüzünde amal etmek maksady bilen, bu pudagy ösdürmäge hem-de onuň mümkinçiliklerini giňeltmäge gönükdirilen anyk taslamalary, maksatnamalary işläp taýýarlaýar. Şonuň bilen birlikde-de üstaşyr geçelgelerden netijeli peýdalanmak arkaly birleşen multimodal üstaşyr ulag ulgamyny döretmegi, pudagyň tehniki-enjamlaýyn binýadyny berkitmegi, maglumat we logistik merkezlerini döretmegi, bu ugurda daşary ýurt döwletleri, halkara guramalardyr kompaniýalar bilen hyzmatdaşlygy has-da ösdürmegi ileri tutýar.

Ulag babatda dünýäde ýüze çykan häzirki çylşyrymly şertleri göz öňünde tutup, hormatly Prezidentimiz Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 76-njy mejlisinde sanly ulgam arkaly eden çykyşynda şeýle belledi: «Türkmenistan pandemiýanyň ýaramaz ykdysady täsirini azaltmak bilen baglylykda, BMG-niň aýry-aýry ugurlar boýunça işini güýçlendirmegi zerur hasaplaýar. Hususan-da, adatdan daşary ýagdaýlar şertlerinde halkara ulag ulgamlaryny dikeltmegiň we olaryň durnuklylygyny pugtalandyrmagyň üstünde işjeň işlemek möhümdir». Milli Liderimiziň Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň döwlet Baştutanlarynyň Geňeşiniň mejlisindäki çykyşynda-da şeýle mazmunly garaýyşlary öňe sürmegi aýratyn bellärliklidir. Çünki Türkmenistan ulag ulgamyny we üstaşyr ulag geçelgeleriniň mümkinçiliklerini sebitara ykdysady hyzmatdaşlyga itergi berýän esasy güýç hökmünde görýär. Muny mejlisde beýan edilen şu pikirler hem tassyklaýar: «...GDA-nyň ykdysady ugurlaryny we bähbitlerini Arkalaşygyň çäklerinden daşarda ilerletmegiň, serhetdeş ýurtlaryň, goňşy sebitleriň biziň taslamalarymyza goşulyşmagynyň wajypdygyny nygtaýarys. Ilkinji nobatda, munuň özi üstaşyr ulag düzümini döretmäge, energiýa serişdeleriniň iberilişini ösdürmäge hem-de giňeltmäge, täze aragatnaşyk we kommunikasiýalar ulgamlaryny çekmäge degişlidir. Arkalaşygyň ýurtlarynyň Demirgazyk — Günorta hem-de Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça durnukly üstaşyr ulag geçelgelerini döretmäge işjeň gatnaşmagy üstünlikli hyzmatdaşlygyň möhüm şerti bolup durýar diýip hasaplaýarys».

Hormatly Prezidentimiziň geçen ýylyň oktýabrynda Hytaýyň Pekin şäherinde gibrid görnüşde geçirilen Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ulag ulgamy boýunça ikinji ählumumy maslahatyna gatnaşmagy hem, sözüň doly manysynda, taryhy waka boldy. Ýeri gelende aýtsak, ulag ulgamy babatda halkara hyzmatdaşlygyň geljegini ara alyp maslahatlaşmak üçin dialogyň döremegini şertlendiren durnukly ulag ulgamy boýunça ählumumy maslahatlary geçirmek bilen bagly başlangyç hut milli Liderimize degişlidir. Mälim bolşy ýaly, dünýä jemgyýetçiliginiň isleglerine, häzirki zamanyň hakyky ýagdaýlaryna laýyk çemeleşmeler 2016-njy ýylyň noýabrynda Aşgabatda geçirilen Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatda orta atylypdy. Şonda kabul edilen Aşgabat Jarnamasy halkara gatnaşyklarda täze bir möhüm ugruň, ýagny ulag ulgamynda hyzmatdaşlygyň giň gerimli amal edilmegine, munuň bilen bagly gyzyklanmalaryň gepleşikler görnüşinde dürli syýasy giňişlikde dowam etdirilmegine ygtybarly binýat boldy.

Gürrüňi edilýän maslahatda hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, Türkmenistan ulag ulgamynda ysnyşykly we giň halkara hyzmatdaşlyga berk ygrarlydyr. Şoňa görä-de, 2021-nji ýylyň 29-njy iýulynda BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan kabul edilen «Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşiniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnamanyň ähmiýetine-de aýratyn üns çekildi. 48 döwletiň awtordaşlygynda bu resminamanyň kabul edilmeginiň esasynda häzirki döwürde dünýä ykdysadyýetinde, hususan-da, gönüden-göni ulag ulgamynda ýüze çykýan ýaramaz täsirleri we howplary azaltmak, aradan aýyrmak boýunça halkara jemgyýetçiligiň tagallalaryny utgaşdyrmak, degişli hukuk binýadynyň üstüni ýetirmek ýaly möhüm wezipeler durýar.

Tutuş dünýäde çylşyrymly pandemiýa şertlerinde ösüp gelýän ýurtlaryň, ilkinji nobatda, dünýä ummanyna göni çykalgasy bolmadyk döwletleriň aýratyn goraga mätäçdigi ýiti duýulýar. Şunda dünýä bileleşigine Birleşen Milletler Guramasynyň, bu ugurda maksatlaýyn hereket edýän halkara edaralaryň ýardamy arkaly şu ýagdaýdaky döwletlere kömek we goldaw bermegiň, şol sanda dünýäniň ulag ulgamyna sazlaşykly goşulyşmagyň pese düşmegini ýeňip geçmekde goldaw bermegiň zerurdygyny aýratyn nygtamak gerek. Hut şu meseleleri giňden ara alyp maslahatlaşmak üçin hem ýurdumyzda Birleşen Milletler Guramasy bilen bilelikde şu ýylyň aprel aýynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp gelýän ýurtlaryň ministrleriniň halkara maslahatyny geçirmäge giňden taýýarlyk görülýär. Bu maslahat gyzyklanýan ähli taraplar üçin açykdyr. Gün tertibinde dürli ýurtlaryň arasyndaky üstaşyr ulag hyzmatdaşlygynyň kämilleşdirilmegi baradaky meseläniň hem bolmagy forumyň ähmiýetini has-da artdyrýar. Çünki dünýä ykdysadyýetiniň barha globallaşýan şertlerinde deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň söwda-ykdysady bähbitleriniň göz öňünde tutulmagy ykdysady ösüşiň deňagramlylygyny saklamak nukdaýnazaryndan örän möhümdir.

Döwlet Baştutanymyzyň tagallalary bilen Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygy halkara ölçegleriň talaplaryna doly kybap gelmek bilen, ýokary depginlerde alnyp barylýar. Geçen ýylyň 29-njy oktýabrynda bu iri taslamanyň Aşgabat — Tejen bölegi işe girizildi. Golaýda bolsa milli Liderimiz onuň Tejen — Mary böleginiň gurluşygyna ak pata berdi. Diýarymyzda hususy pudagyny wekilleriniň gatnaşmagynda çylşyrymly inženerçilik desgalarynyň onlarçasynyň hem-de ýokary tizlikli awtomobil ýollarynyň gurulmagy halkymyzyň gujur-gaýratyndan, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyndan nyşandyr.

Umuman, ulag ulgamynyň kämilleşdirilmegi, üstaşyr ulag mümkinçilikleriň ýokarlandyrylmagy milli ykdysadyýetimiziň kuwwatyny has-da artdyrar, onuň dünýä ykdysadyýetine işjeň we özara bähbitli esasda goşulyşmagynyň derejesini ýokary göterer. Täze kabul edilen «Türkmenistanyň Prezidentiniň ulag diplomatiýasyny ösdürmegiň 2022 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasy» bu ugurda öňde durýan wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirmekde ygtybarly binýat bolup hyzmat eder.

Gylyçmuhammet JORAÝEW,

Soňky ýyllarda mähriban Arkadagymyzyň taýsyz tagallasy netijesinde, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümçilik kuwwatlyklarynyň artdyrylmagyna möhüm ähmiýet berilýär. Şunuň bilen baglylykda, Diýarymyzyň çar künjeginde gysga döwrüň içinde dünýä ölçeglerine doly kybap gelýän häzirki zaman kuwwatly önümçilik kärhanalarynyň ençemesi gurlup, ulanylmaga berildi. Şolaryň hatarynda Ahal welaýatynyň «Owadandepe» geňeşliginiň çäginde ýerleşýän «Türkmen aýna önümleri» döwlet kärhanasyna möhüm orun degişlidir.

Hormatly Prezidentimiziň milli ykdysadyýetimizi ösdürmek baradaky tagallalaryny durmuşa geçirmekde netijeli işleri alyp barýan bu kärhana ýurdumyzda giň möçberde ulanylýan aýna önümlerini öndürmekde möhüm orun degişlidir. Onuň sazlaşykly işi bolsa bu önüme bolan islegiň doly kanagatlandyrylmagynyň esasy şerti bolup durýar. Kärhananyň ýyllyk taslama kuwwaty 4 millimetrlik float usuldaky aýnanyň 7,2 million inedördül metrine ýa-da 72 müň tonnasyna deňdir. Bu önümçilik toplumynda ýylda 3,95 million inedördül metr aýna, 1 million inedördül metr tonirlenen aýna, 100 müň inedördül metr laminirlenen aýna, 300 müň inedördül metr taplanan aýna paketleri öndürmäge mümkinçilik bar.

Taplanan aýnalar, esasan gurluşyk binalary, gapylar, aşhanalardaky stollar we beýlekiler üçin niýetlenendir. Laminirlenen aýnalar awtoulaglarda we binalarda howpsuzlyk maksatlary üçin peýdalanylýar. Energiýany saklaýan ýörite gatly aýna, esasan-da, Gün şöhlesiniň täsirini peseltmekde, ýagny, binalaryň içiniň salkynlygyny saklamakda aýratyn ähmiýetlidir.

Kärhanada önümçiligiň tutuş düzümi boýunça tehnologik amallar göz öňünde tutuldy. Çüýşe önümçiligi boýunça ulgamda azyk we derman senagaty üçin degişli çüýşe gaplarynyň dürli görnüşleri öndürilýär. Çüýşe gaplarynyň ulgamynda peç, peçden gyzyl aýna erginini galyplamak, sowatma hem-de galyplama bölümleri bolup, şolarda, aýratyn-da, dürli göwrümli içgileri guýmak üçin niýetlenen çüýşe gaplarynyň we bankalaryň, şeýle hem dürli lukmançylyk derman gaplarynyň önümçiligi ýola goýuldy. Bu ýerde bir ýylda çüýşe gaplarynyň 85 millionyny, şol sanda onuň 23 müň tonnasyny öndürmäge mümkinçiligiň bardygyny bellemek gerek. Kärhananyň bu önümçilik bölüminde oturdylan enjamlar reňksiz we dürli reňkli çüýşe gaplaryny öndürmäge şert döredýär.

Milli ykdysadyýetiň döwlete dahylsyz ulgamynyň wekilleriniň, dürli önümleri öndürýän we gaýtadan işleýän senagaty bolan telekeçileriň bu kärhananyň önümlerine sargytlary yzygiderli köpelýär. Ýurdumyzyň işewür toparlarynyň wekilleri gaplanan önümler bilen bir hatarda, şireli içgileriň örän köp görnüşlerini öndürýärler. Şolaryň çüýşe gaplara gaplanmagy bolsa önümleriň degişli derejede saklanylmagyny hem-de hiliniň kada laýyk bolmagyny üpjün edýär. Munuň üçin çüýşe gaplar öňler daşary ýurtlardan getirilýän bolsa, indi olaryň şeýle önümler bilen üpjünçilige ajaýyp mümkinçilikler açyldy. Bu bolsa milli Liderimiziň tabşyrygy boýunça daşary ýurtlardan getirilýän harytllaryň ornuny tutýan önümçilgi pugtalandyrmak işiniň oňyn netije berýändiginiň subutnamasydyr.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe eziz Diýarymyzyň derman senagatynyň önümçilik kuwwatlyklarynyň barha ösýändigini, ýerli çig maldan taýýarlanýan derman serişdeleriniň hem-de bejeriş-mineral suwlarynyň öndürilýändigini belläniňde, şolary gaplamak bilen baglanyşykly meseleleriň wajypdygyny görkezýär. Şu maksat üçin derman senagaty pudagyna zerur mukdarda çüýşeler gerek bolýar. Şunuň bilen baglylykda, kärhanada derman senagatyna niýetlenen dürli ölçegdäki çüýşeleriň öndürilmegi has-da guwançlydyr. Garylan çig malyň erediji peje geçirilmegine niýetlenen bölümde çig mal degişli derejedäki gyzgynlykda eredilýär. Galaýy wannasy diýlip atlandyrylýan bölek degişli derejedäki gyzgynlykda eredilen aýnadan dürli ölçegdäki we galyňlykdaky aýna listlerini öndürmäge niýetlenendir. Taplama böleginde bolsa dünýäniň öňdebaryjy kompaniýalarynyň enjamlary bilen aýna önümleri gyzdyrylyp taplanýar, gatadylýar, berkidilýär. Kärhanada dürli ölçegli gaplaryň, hojalyk we lukmançylyk maksatly önümleriň 15 görnüşini çykarmak ýola goýuldy. Aýna önümçiligi üçin ulanylýan çig malyň 99 göteriminiň öz ýurdumyzyň çäginden alynýandygy aýratyn bellärliklidir.

Aýna we aýna önümlerini öndürmek üçin gerek bolan kwars çägesi, natriý sulfaty, dolomit, hek daşy we beýleki serişdeler eziz Diýarymyzyň çäginden getirilýär. Bu zatlar bolsa kärhananyň çig mal üpjünçiliginde bökdençligiň bolmazlygyna we onuň harajadynyň az bolmagyna ýardam edýär. Kärhananyň çäginde desgalaryň onlarçasy bina edildi. Şolaryň arasynda azot we wodorod öndüriji bölüm, howa gysyjy bölüm, suwuklandyrylan gazyň bölümi, ýangyn bölümi, tebigy gazyň önümi üçin ýörite desgalar, generator hem-de elektrik paýlaýjy, suw howdany we nasos beketleri işleriň sazlaşykly alnyp barylmagyny üpjün edýär. Çig mal taýýarlaýjy desgalary öz içine alýan bölek bolsa aýratyn uly ähmiýete eýedir. Onda garyşdyryjy bina, çägäni baýlaşdyryjy desga, dolomoti, heki gaýtadan işlemek üçin desga, çig mal gözegçilik barlaghanasy, gaýtadan işlenen çig mal ammary, gaýtadan işlenilmedik çig mal ammary, garyndyny gaýtadan işleýän desga, bug gazan desgasy, terezi platformasy we demir ýol wagonlary üçin bassyrma ýerleşýär.

Häzir kärhanada önümçilik işleri gije-gündiziň dowamynda 4 çalşykda alnyp barlyp, 833 sany adam zähmet çekýär. Bu ýerde işleýän hünärmenleriň we olaryň maşgala agzalarynyň öndürijilikli zähmet çekmegi, abadan durmuşda ýaşamagy hem-de dynç almagy üsin 48 maşgala niýetlenen 2 sany 2 gatly ýaşaýyş jaýy, 400 orunlyk umumyýaşaýyş jaýy bar. Bu ýerde öndürilýän ýokary hilli aýna önümleri şertnama esasynda ýurdumyzyň çäklerinde we daşary döwletlerde giň möçberde alnyp barylýan gurluşyklara we önümçilik kärhanalaryna bökdençsiz ugradylýar. Bu kärhananyň önümleri ýurdumyzdan daşgary Özbegistan Respublikasyna, Gazagystan Respublikasyna, Owganystana, Täjigistan Respublikasyna yzygiderli eksport edilýär.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzyň amala aşyrýan ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn görnüşdäki döwletara hyzmatdaşlygy, şonuň ýaly-da, abraýly halkara guramalaryň, düzümleriň çäklerinde ýokary derejede geçirýän gepleşikleri we duşuşyklary, olarda gazanylýan netijeli ylalaşyklar diňe bir ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň pugtalandyrylmagyna däl, eýsem, sebitiň we dünýäniň ösüşine gönükdirilendir.

Milli Liderimiziň oňyn daşary syýasatynyň netijesinde Türkmenistan XXI asyryň adamzat siwilizasiýasynyň ösüşleriniň ölçeglerine doly kybap gelýän netijeli özgertmeleri işjeň durmuşa ornaşdyrýar. Şu ýylyň 14-nji ýanwarynda sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde hormatly Prezidentimiziň «Türkmenistanyň Prezidentiniň ulag diplomatiýasyny ösdürmegiň 2022 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny» tassyklamak hakynda Karara gol çekmegi hem bu ugurda aýratyn möhüm ähmiýete eýedir.

Häzirki wagtda ählumumy halkara hyzmatdaşlygynda barha giň gerime eýe bolýan täze ugur — ulag diplomatiýasy işjeň ösdürilýär. Bu babatda Türkmenistan BMG-niň we beýleki halkara guramalarynyň çäklerinde bu mesele boýunça köpugurly anyk gepleşikleriň barşynda möhüm ähmiýetli başlangyçlar bilen yzygiderli çykyş edýär. Hormatly Arkadagymyzyň nygtaýşy ýaly, dünýäde ulag ulgamynda ählumumy wezipeleriň çözgüdini tapmak üçin tagallalary birleşdirmegiň zerurdygyna hem-de şeýle hyzmatdaşlyga taýýarlygyň barha artýandygyna berkarar ýurdumyz uly ähmiýet berýär.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň taýsyz tagallalary bilen Beýik Ýüpek ýoly dünýäniň örän çalt depginlerdäki ösüşine laýyklykda, täze görnüşde, onda-da uzak geljegi nazarlaýan uly tutumlar bilen täzeden dikeldilýär. Goňşy döwletlere uzaýan täze gurulýan döwrebap awtomobil ýollary, polat ýollar, deňiz we derýa, howa ýollary, ýokary hil derejesinde gurlan belent köprüler, goňşy we alys döwletlere uzaýan gaz, elektrik geçirijiler muňa doly şaýatlyk edýär. Bu taslamalaryň netijesinde Türkmenistan täze sebit we sebitara ulag-aragatnaşyk düzüminiň emele gelýän möhüm halkasyna öwrülýär.

Mälim bolşy ýaly, häzirki zaman has kämilleşýän ulag aragatnaşyk ulgamyny kemala getirmek, ýurdumyzyň depginli durmuş-ykdysady ösüşini we ählumumy abadançylygyň bähbitlerine laýyk gelýän sebitleýin hem-de halkara hyzmatdaşlygyny ýola goýmak ýurdumyzyň döwlet syýasatynyň esasy ileri tutýan ugurlarynyň birine öwrüldi. Biziň ýurdumyz örän amatly geografik ýagdaýy eýelemek hem-de Gündogar bilen Günbatary, Demirgazyk bilen Günortany birleşdirýän gatnaw ýollarynyň strategiki çatrygynda ýerleşmek bilen, ägirt uly üstaşyr mümkinçiliklerine eýedir. Häzirki wagtda bu ugurda durmuşa ornaşdyrylýan beýik işler ýurdumyzyň döwletara hyzmatdaşlygynda täze derejelere çykmagyna, halkara ykdysady gatnaşyklar ulgamyna doly derejede goşulyşmagyna uly ýardam berýär.

Hemmämize mälim bolşy ýaly, 2016-njy ýylyň noýabr aýynda Türkmenistanda Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahat geçirildi. Munuň özi ýurdumyzyň ulag ulgamyndaky möhüm başlangyçlaryna bu ugurda dünýä jemgyýetçiliginiň gyzyklanmasyny has-da artdyrdy.

Türkmenistan bu ugurda sanlyja ýylyň içinde halkara derejeli iri taslamalaryň ençemesini üstünlikli amala aşyrdy. Ýurdumyz deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň bähbitlerine, şeýle hem halkara ülňülerine doly laýyk gelýän Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň, ilkinji nobatda, Merkezi Aziýa, Owganystan, Hazarýaka döwletler, Hytaý babatda üstaşyr daşama mümkinçiliklerini has-da artdyrýar. Şunda ýurdumyzyň başlangyjy bilen döredilýän Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa — Türkiýe (Lapis Lazuli) halkara ulag geçelgesiniň hem ähmiýeti örän ýokarydyr. Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallasynyň netijesinde Kerki — Ymamnazar — Akina — Andhoý, Serhetabat — Turgundy demir ýollary guruldy. Ýurdumyzda halkara ölçeglerine laýyk gelýän ýokary tizlikli awtomobil ýollarynyň gurluşygynyň 3 tapgyrda, ýagny «Aşgabat — Türkmenbaşy», «Aşgabat — Farap», «Aşgabat — Daşoguz» ugurlary boýunça meýilleşdirilmegi hem bu ugurda uly taslamalaryň üstünlikli amala aşyrylýandygyndan habar berýär.

Hormatly Prezidentimiziň durmuşa geçirýän ägirt uly özgertmeler syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hökmünde ýurtda döwrüň talabyna laýyk gelýän köp şahaly ulag düzüminiň emele getirilmegi sebitde şeýle hem Ýewraziýa giňişliginde netijeli ykdysady hyzmatdaşlygyň geriminiň giňemegine we ösmegine giň mümkinçilik döredýär.

Goý, eziz Watanymyzy beýik ösüşleriň röwşen ýoly bilen öňe alyp barýan hormatly Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun!

Orazdurdy ABAÝEW,

Durnukly ösüş meseleleri dünýäniň ähli ýurtlary, şol sanda Türkmenistan üçin hem aýratyn ähmiýete eýedir. Durnukly ösüş maksatlary hökümet derejesinde millileşdirildi hem-de döwlet syýasatynda ep-esli derejede uýgunlaşdyryldy.

Ýurdumyzda amala aşyrylýan maksatnamalar, strategiýalar we meýilnamalar özüne esasy ugurlaryň biri hökmünde Durnukly ösüş meseleleriniň yzygiderli amala aşyrmak wezipelerini birleşdirýär.

Eksport kuwwatyny artdyrmak hem-de import garaşlylygyny peseltmek maksady bilen, ýurdumyzda öndürilen harytlaryň daşary ýurtlara iberilýän möçberini artdyrmak hem-de içerki bazarlary ösdürmek boýunça yzygiderli işler alnyp barylýar.

Dünýä ykdysadyýetinde globallaşmak prosesleriniň dowam edýän häzirki şertlerinde daşary ykdysady işiň döwlet kadalaşdyrylyşynyň ähmiýeti has-da artýar. Bu kadalaşdyryşyň derejesi bolsa döwletde amala aşyrylýan daşary ykdysady syýasat tarapyndan kesgitlenilýär. Daşary ykdysady syýasat diýlip, beýleki ýurtlar bilen ykdysady gatnaşyklaryň kadalaşdyrylmagyna we ösdürilmegine düşünilýär. Döwletiň daşary ykdysady syýasaty milli ykdysadyýetiň strategiki maksatlaryny çözmäge gönükdirilen döwletiň düzgünleşdiriş işi bilen ýakyndan arabaglanyşyklydyr.

Döwletiň daşary ykdysady syýasatynda eksporta goldaw bermek babatynda amala aşyrylýan çäreler möhüm orny eýeleýär, çünki olaryň esasy maksady ýurtda ykdysady ösüşi gazanmaklyga gönükdirilendir. Döwlet tarapyndan ykdysadyýete goldaw bermek konsepsiýasy ir döwürlerden bäri hereket edip gelýändigi bellidir. Şunuň bilen baglylykda, eksporta goldaw bermek babatyndaky çäreler ykdysady ösüşiň serişdesi hökmünde hyzmat etmelidir.

Özüniň mazmuny boýunça eksporta döwlet goldawyny bermek milli kärhanalaryň halkara bazarlaryndaky bäsleşige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga we milli işewürligiň daşky bazarlara çykmagy üçin oňyn şertleri döretmäge gönükdirilendir. Bu goldaw eksport ediji-kärhanalar tarapyndan özleriniň töwekgelçiliklerini we harajatlaryny azaltmak üçin peýdalanylýar. Bu bolsa öz gezeginde milli girdejiniň artmagyna, telekeçiligiň ösmegine, ilatyň iş bilen üpjünçiligine özüniň oňyn täsirini ýetirýär.

Milli önümleriň daşary ýurtlara iberilýän möçberlerini artdyrmak üçin döwlet tarapyndan köpsanly gurallar we çäreler ulanylýar. Dünýä döwletleriniň aglaba köpüsinde eksporta goldaw bermek boýunça ýöriteleşen institutlar hereket edýär.

Käbir alymlar tarapyndan ýerine ýetirilen ylmy-barlag işlerde eksporta goldaw bermek bilen ykdysady ösüşiň arasyndaky baglanyşyklar ýüze çykarylýar. Şol bir wagtyň özünde alymlaryň beýleki topary bu işlerde usulyýet ýetmezçiliginiň bardygyny nygtap geçýärler. Şeýle hem bolsa, eksport işinde döwlet goldawyndan peýdalanýan kärhanalar daşky bazarlarda bäsleşik göreşinde üstünlik gazanmakda uly artykmaçlyklara eýedirler. Başga bir tarapdan, eksport işi adatça milli we halkara söwda-ykdysady faktorlarynyň täsiri astynda bolýar. Bu faktorlar bolsa toplumlaýyn öwrenilmäge degişlidir. Milli kärhanalaryň eksport işine a) tarif we tarif däl; b) döwletiň pul-maliýe düzgünleşdirmesi we milli eksport edijileri maliýe taýdan goldamak çäreleri; ç) erkin söwda barada ylalaşyklary baglaşmak we erkin söwda zolaklaryny ösdürmek; d) milli maýadarlary goldamak we başga çäreleri amala aşyrmak arkaly täsir edilýär.

Hormatly Prezidentimiziň karary bilen 2015-nji ýylda “Türkmenistanda öndürilýän önümleriň daşary ýurtlara iberilýän möçberini artdyrmak boýunça Döwlet maksatnamasy” kabul edildi. Bu maksatnamada Türkmenistanda öndürilýän önümleriň daşary ýurtlara iberilýän möçberlerini artdyrmagyň esasy ugurlary kesgitlenildi.

Türkmenistanda eksport işine tarif düzgünleşdirmesiniň üsti bilen goldaw bermek boýunça hem işler yzygider tertipde alnyp barylýar. Olara mysal hökmünde Türkmenistanyň Prezidentiniň 2016-njy ýylyň mart aýynda çykaran “Türkmenistanda öndürilýän ýüňi hem-de elde dokalan haly we haly önümlerini daşary ýurtlara ýerlemegi kämilleşdirmek hakynda” karary bilen milli telekeçilerimize ady agzalyp geçilen önümleri daşary ýurtlara erkin ýerlemäge mümkinçilik berildi.

Şeýlelikde, göz öňünde tutulýan maksatnamalaýyn çäreleriň durmuşa geçirilmegi ýakyn geljekde Türkmenistanda ýeterlik derejede ösen bazar düzümini döretmäge hem-de ählumumy ykdysady ulgama has doly goşulyşmaga, daşary söwda dolanyşygyny ep-esli artdyrmaga, önümçiligiň ähli ulgamlaryna innowasion tehnologiýalary giňden ornaşdyrmaga, biziň haryt öndürijilerimiziň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga mümkinçilik berer.

 Ymam NAZAROW, Orazjemal MYRADOWA, 

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymlary