Ykdysadyýetiň pudaklaryny döwrebaplaşdyrmakda, täze önümçilikleri döretmekde, telekeçiligi ösdürmekde maýa goýumlara uly orun degişlidir. 30-njy iýunda Arkadag şäheriniň «Märkaw» myhmanhanasynda geçirilen «Akylly» şäher Arkadag» atly halkara maýa goýum forumy hem daşary ýurtly maýadarlar, işewürler, maliýe-bank düzümleri bilen hyzmatdaşlygy ösdürmekde täze mümkinçilikleri açdy. Oňa dürli ýurtlaryň kompaniýalarynyň, halkara guramalaryňdyr banklaryň wekilleri gatnaşdy. Ýurdumyza ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, banklaryň, Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň ýolbaşçylary wekilçilik etdi. 

Halkara işewürlik çäresine bagyşlanylyp, «Märkaw» myhmanhanasynyň eýwanynda ýurdumyzyň dokma senagatynyň önümleriniň, gelin-gyzlarymyzyň dokan halylarynyň hem-de senagatçylaryň we telekeçileriň öndürýän harytlarynyň sergisi guraldy. Forumyň myhmanlary önümler bilen içgin tanşyp, olara ýokary baha berdiler. 

Hormatly Prezidentimiziň halkara maýa goýum forumyna gatnaşyjylara iberen Gutlagynyň okalmagy bilen açylan işewürlik çäresiniň umumy mejlisinde durnukly ösüşiň geljegi we şäherlerde täze tehnologiýalaryň peýdalanylmagy, Türkmenistanyň maýa goýum mümkinçilikleri, «akylly» şäherleriň sanly infrastrukturasy hem-de innowasion tehnologiýalar bilen baglanyşykly wezipeler ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Myhmanlar häzirki döwürde ýurdumyzyň ösüşiniň umumy ykdysady görkezijileri hem-de onuň maýa goýum strategiýasy, hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda döwletimiziň senagat-innowasiýa taýdan ösüşine, önümçilik ulgamyna ylmy-tehniki işläp taýýarlamalaryň we iň täze tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna, sanly ykdysadyýete geçilmegine gönükdirilen özgertmeler bilen tanyşdyryldy. Watanymyzyň geografiýa taýdan amatly ýerde ýerleşmegi, depginli ykdysady ösüşi, tebigy baýlyklarynyň gorlary, hormatly Prezidentimiziň durmuşa geçirýän ykdysady strategiýasy daşary ýurt kompaniýalarynyň uly möçberli maýa goýumlarynyň çekilmegine ýardam berýän esasy şertleriň hatarynda görkezildi. 

Forumyň myhmanlary Arkadag şäheriniň mümkinçiliklerine ýokary baha berip, onuň taslamasynda durnukly şäher ösüşiniň durmuş ugurlarynyň, şol sanda köpdürlülik we medeni miras, saglyk we abadançylyk, howpsuzlyk we goraglylyk, bilim we tutuş ömrüň dowamynda öwrenmek ýaly ýörelgeleriň göz öňünde tutulandygyna aýratyn üns çekdiler. Olar Arkadag şäheriniň açylyş dabarasyna hem-de şunuň ýaly abraýly halkara foruma gatnaşmaga döredilen mümkinçilik üçin hormatly Prezidentimize hoşallyklaryny beýan edip, milli ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda amatly maýa goýum kuwwatyna eýe bolan ýurdumyz bilen hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmäge taýýardyklaryny nygtadylar. 

Halkara maýa goýum forumynyň ahyrynda ýurdumyzyň senagatçylary we telekeçileri bilen daşary ýurtly işewürleriň arasynda resminamalaryň toplumyna gol çekildi. Şolaryň hatarynda eksport-import amallary, hyzmatlar ulgamynda hyzmatdaşlyk boýunça şertnamalar we beýlekiler bar. 

Forumyň dowam edýän pursatlarynda habarçymyz oňa gatnaşýan ýerli we daşary ýurtly işewürler bilen söhbetdeş bolup, olaryň Arkadag şäheri we halkara forum baradaky pikirlerini ýazga geçirdi. 

 Martsin BOGUŞ,
«BS Global GmbH» kompaniýasynyň (Awstriýa Respublikasy) ýerine ýetiriji direktory: 

 — Et-süýt önümlerini gaýtadan işlemäge niýetlenen tehnologiýalaryň üpjünçiligi hem-de azyk senagaty kärhanalaryny gurmak babatda baý tejribesi bolan kompaniýamyz Türkmenistan bilen 2010-njy ýyldan bäri hyzmatdaşlyk edip gelýär.  

Biz Türkmenistanda azyk senagatyna degişli kärhanalaryň birnäçesiniň taslamasyny amala aşyrdyk. Ýokary hilli, ekologiýa taýdan arassa azyk önümleri adamlaryň saglygy we abadançylygy üçin örän möhümdir. Türkmenistanyň hormatly Prezidenti hem bu meselä uly ähmiýet berýär. Arkadag şäheriniň ikinji tapgyrynda köp sanly önümçilik kärhanalarynyň gurulmagy bilelikdäki maýa goýum taslamalaryny amala aşyrmakda we özara bähbitli hyzmatdaşlygy has-da ösdürmekde täze mümkinçilikleri açýar. 

 * * * 

 Mehmet Fatih KYLYÇ,
«Exagon Global» kompaniýasynyň (Niderlandlar Patyşalygy) direktory: 

— Biziň kompaniýamyz kiberhowpsuzlyk, sanly bank hyzmatlary, «akylly» şäher ulgamlary bilen baglanyşykly taslamalary amala aşyrýar. Häzire çenli dünýäniň 35 ýurdunda şäherleri sanlylaşdyrmak boýunça taslamalary ýerine ýetirdik. Birnäçe günden bäri Türkmenistanda myhmançylykda. Arkadag şäheriniň açylyş dabarasy diýseň ýokary derejede geçdi. Türkmenistanda öndürilýän önümler bilen ýakyndan tanyşdyk.  

 Biz geljekde Merkezi Aziýa ýurtlarynyň, şol sanda Türkmenistanyň önümlerini Ýewropa we Amerika yklymlarynyň alyjylaryna ýetirmek üçin «eBay», «Amazon» ýaly onlaýn platformany döretmegi meýilleşdirýäris. Türkmenistan ýaly ajaýyp ýurduň ösüşine goşant goşmak, doganlyk halkyň bagtyýarlygyny paýlaşmak biziň üçin uly hormatdyr. 

 * * * 

 Mehmet Fatih KYLYÇ,
«Exagon Global» kompaniýasynyň (Niderlandlar Patyşalygy) direktory: 

— Arkadag şäheri gözelligi we innowasion çözgütleri bilen haýran galdyrýar. Bu ýerde geçirilýän halkara maýa goýum forumy bolsa dürli ýurtlaryň işewürleriniň arasynda hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek üçin oňaýly meýdança bolup hyzmat eder. Oba hojalygynda iş alyp barýan kompaniýamyz Türkmenistan bilen bäş ýyl bäri hyzmatdaşlyk edip gelýär. Türkmenistanyň döwrebap ýyladyşhanalarynda oba hojalyk önümlerini ösdürip ýetişdirmekde uly öňegidişlik gazanandygyny bellemeli. Şeýle döwrebap ýyladyşhanalar sebitiň beýleki ýurtlarynda örän az.  

 Türkmen ýyladyşhanalarynda ýetişdirilen pomidorlar Gazagystanyň we Gyrgyzystanyň bazarlarynda uly islegden peýdalanýar. Biz geljekde türkmen oba hojalyk ekinlerini has köp möçberde satyn almagy maksat edinýäris. 

 * * * 

 Meretmuhammet TÄÇMUHAMMEDOW,
«Aýbölek» mebel fabriginiň baş direktory: 

— Hormatly Prezidentimiziň we Gahryman Arkadagymyzyň yhlasyndan kemala gelen ajaýyp şäherde guralan halkara forum türkmen telekeçilerine täze gözýetimlere ýol açýar. Dünýäniň çar ýanyndan gelen işewürler bilelikdäki taslamalary amala aşyrmak boýunça anyk teklipleri öňe sürdüler.  

 Meselem, hytaýly işewürler Hazar deňzinde we duzlulyk derejesi ýokary bolan köllerde dünýäde uly islegden peýdalanýan deňiz önümlerini ösdürip ýetişdirmek bilen baglanyşykly taslamany hödürlediler.  

Ýeri gelende «Aýbölek» mebel fabriginiň täze önümçilik toplumyny Arkadag şäheriniň ikinji tapgyrynyň çäklerinde gurmagy meýilleşdirýändigimizi hem buýsanç bilen belläsim gelýär. Türkmen telekeçilerine uly mümkinçilikleri döredýän hormatly Prezidentimize we halkymyzyň Milli Lideri, Gahryman Arkadagymyza tüýs ýürekden alkyş aýdýarys. 

 * * * 

 Jalaý JALAÝEW,
«Türkmen senagat» hojalyk jemgyýetiniň bölüm müdiri: 

— Ajaýyp zamanamyzyň ösüşleriniň nyşany hökmünde ady dünýä dolan Arkadag şäherinde iri halkara maýa goýum forumynyň guralmagy bizi diýseň begendirdi.  

 Gurluşyk-gurnama işlerinde peýdalanylýan dürli görnüşli ýokary hilli turbalary, ekerançylykda ähmiýeti barha artýan damjalaýyn suwaryş ulgamlaryny öndürýän «Türkmen senagat» hojalyk jemgyýeti üçin halkara forum ýerli we daşary ýurtly kompaniýalar bilen tejribe alyşmak, hyzmatdaşlygy giňeltmek üçin ajaýyp mümkinçilikdir.  

Şeýle işewürlik çäreleri biz — ýaşlar üçin tejribe toplamak we kämilleşmek üçin ajaýyp pursatdyr. Ýurdumyzda hususy işewürligi ösdürmek üçin uly ýeňillikleri, giň şertleri döredýän Arkadagly Serdarymyzyň we Gahryman Arkadagymyzyň janlary sag, ömürleri uzak, il-ýurt bähbitli işleri rowaç bolsun! 

Ýazga geçiren Ahmet GELDIÝEW,

«Watan».

Bank ulgamynyň depginli ösüşi islendik ýurtda-da ykdysady ösüşiň esasy şerti bolup durýar. «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» hem-de «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna» laýyklykda, ýurdumyzda bank işjeňligi yzygiderli ýokarlanýar. Ulgama sanly tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar.

Döwlet Baştutanymyz sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyndan gelip çykýan wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilýändigini belläp, bu ugurda alnyp barylýan işleriň bank ulgamynyň işini kämilleşdirmekde möhüm ähmiýete eýedigine ünsi çekýär we bu babatda ýerine ýetirilýän işleri üstünlikli dowam etdirmegi degişli ýolbaşçylara tabşyrýar.

Pul dolanyşygynyň netijeliligini has-da kämilleşdirmek üçin bank ulgamynda dünýäniň öňdebaryjy tilsimatlaryna esaslanýan nagt däl hasaplaşyklary ýaýbaňlandyrmak boýunça degişli işler geçirilýär. Ýurdumyzyň banklary tarapyndan iri söwda merkezlerinde hem-de ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň binalarynda bankomatlar, töleg terminallary oturdylýar. Zähmet haklaryny bank kartlary arkaly bermek tejribesi netijeli durmuşa ornaşdyrylýar. Durnukly sanly bank ulgamynyň emele gelmeginiň we dolandyryşyň kem-kemden elektron görnüşe geçmeginiň möhüm şerti hasaplanýan bank kartlary esasy töleg guraly hökmünde köpçülikleýin ulanylýar. 2023-nji ýylyň 1-nji maýy ýagdaýyna görä, ýurdumyzda bank kartlarynyň umumy sanynda «Daýhanbank» DTB-niň we «Türkmenistan» DTB-niň bank kartlarynyň paýy 54,9 göterime barabardyr. Şu ýerde «Rysgal» paýdarlar täjirçilik bankynyň işini-de aýratyn bellemek gerek. Onuň işläp taýýarlan QR-kodlarynyň kömegi bilen töleg usuly ykjam telefonlaryň eýelerine optiki nyşanlary göçürip, nagt däl görnüşde hem-de bank kartlary arkaly islendik harytlar we hyzmatlar üçin hasaplaşyklary geçirmäge mümkinçilik berýär.

Sanly ulgama geçmekde söwda toplumyna möhüm orun degişlidir. Häzir ýurdumyzda elektron söwdany ösdürmäge, ýerli önüm öndürijileriň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda bolşy ýaly, bu ulgamyň hem netijeli hukuk binýady döredilýär we yzygiderli kämilleşdirilýär. «Alyjylaryň hukuklary hakynda», «Söwda işi hakynda», «Internet ulgamyny ösdürmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek we Türkmenistanda internet hyzmatlaryny etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunlaryna laýyklykda, Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi tarapyndan Harytlary uzaklykdan (distansion usul bilen) satmagyň Düzgünleri işlenip düzüldi we işe girizildi. Ol elektron söwdanyň işini düzgünleşdirmäge gönükdirilendir.

Sanlylaşdyrmak bank ulgamyny ösdürmegiň möhüm ugrudyr. Çünki munuň özi hyzmatlary kämilleşdirmek hem-de olaryň görnüşini giňeltmek arkaly ulgamy özgertmäge ýardam edýär. Bu ugurda amala aşyrylýan işler maýa goýum syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, işewürlik işjeňliginiň höweslendirilmegine, durnukly ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine gönükdirilendir. Türkmenistanyň karz edaralarynda müşderiler bilen özara gatnaşyklary ösdürmekde döwrebap sanly mümkinçiliklerden yzygiderli peýdalanylýar. Bu edaralar müşderilere toplumlaýyn hyzmat etmegiň döwrebap usullaryny ulanmak arkaly bank işini döwrüň ösýän talaplaryna laýyklykda guraýar. Täze tehnologiýalary bank işewürligine girizmekde maglumatlary goramagyň usullaryny kämilleşdirmek aýratyn ähmiýete eýedir. Şeýle tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy dürli amallar geçirilende harajatlary azaltmaga, müşderilere hyzmat etmegiň usullaryny has-da kämilleşdirmäge we bank ulgamynyň ykdysadyýetde tutýan ornuny berkitmäge mümkinçilik berýär.

Maliýeleşdirmegiň sanly tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, maýalary dolandyryş we töwekgelçilikleri öňünden duýduryş ulgamynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, korporatiw dolandyryş ulgamyny kemala getirmek, telekeçilik ulgamyny kämilleşdirmek, banklaryň girdejisini we düşewündini artdyrmak möhüm ugurlar hasaplanýar. Ýeri gelende bellesek, ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi sazlaşykly ösdürmek, hususy başlangyçlary goldamak üçin amatly hukuk, ykdysady, maliýe we durmuş şertleri döredildi. Bu işler 2018 — 2024-nji ýyllarda kiçi we orta telekeçiligi goldamak boýunça Döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde amala aşyrylýar. Ol telekeçilik düzüminiň, salgyt ulgamynyň esaslarynyň kämilleşdirilmeginde, eksport-import amallarynyň geçirilmeginiň, ýer böleklerini bermegiň tertibiniň, ýeňillikli karzlaryň ýönekeýleşdirilmeginde, telekeçiler üçin karzlary, gümrük we söwda amallaryny resmileşdirmegiň kadalarynyň ýeňilleşdirilmeginde öz beýanyny tapýar. Ykdysadyýetiň hususy pudagyny döwrebaplaşdyrmak üçin oňa maýa goýum serişdeleriniň barha giňden çekilmegi oňyn netije berýär.

Ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmakda we depginli ösüşini üpjün etmekde, onuň dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamyna üstünlikli goşulyşmagyny gazanmakda bank ulgamynyň durnuklylygy örän wajypdyr. Ýurtda ykdysadyýetiň sazlaşykly hem-de yzygiderli ösüş depginleri ilatyň umumy iş bilen üpjünçiligini, girdejilerini ýokarlandyrmaga, nyrhlary emele getirmegiň durnuklylygyny makroykdysady taýdan deňleşdirmäge gönükdirilendir. «Elektron banking» düzüminiň ösmegi, nagt däl hasaplaşyklaryň mukdarynyň artmagy, banklaryň maýa serişdeleriniň köpelmegi, orta we kiçi telekeçiligi karzlaşdyrmagyň ýokarlanmagy hem-de bank serişdeleriniň täze görnüşleriniň hödürlenmegi aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Soňky döwürde «Altyn asyr», «Milli kart», «Maşgala», «Goýum bank karty» ýaly kartlar dolanyşyga girizildi. «Internet-bank», «Mobil-bank», «Galtaşyksyz töleg» ulgamlary arkaly nagt däl hasaplaşyklaryň sany artdy. Häzirki wagtda karz edaralarynda nagt däl hasaplaşyklary has-da ösdürmek, pul dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, hödürlenýän hyzmatlary onlaýn tertipde amala aşyrmak, bank kartlary arkaly tölegleri geçirmek işleriniň gerimi giňeldilýär. Hususan-da, «Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlarynyň üsti bilen müşderiler banka barmazdan, dünýäniň islendik künjeginden tölegleri amala aşyryp bilýärler. Mundan başga-da, olara internet arkaly menzilara bank hyzmatlary, bölek satuw we hyzmat ulgamynda QR-kod arkaly hasaplaşyklar hödürlenýär. Ýörite terminallaryň üsti bilen söwda we hyzmat ediş merkezlerinde satyn alnan harytlar, ýerine ýetirilen hyzmatlar, jemagat hyzmatlary (gaz, suw, elektrik energiýasy), Polisiýanyň ýol gözegçiligi gullugynyň degişli hyzmatlary we beýlekiler üçin tölegler geçirilýär. Ilatyň «Visa» we «MasterCard» halkara töleg ulgamlaryndan peýdalanmagy pul dolanyşygynyň ösüşinde nobatdaky möhüm tapgyr boldy.

Şeýlelikde, hödürlenýän hyzmatlaryň tiz ýerine ýetirilmegi we elýeterli bolmagy bank bilen müşderiniň arasyndaky gatnaşygy hil taýdan täze derejä çykardy. Iň esasysy bolsa, makroykdysady görkezijilere laýyklykda, milli manadymyzyň daşary ýurt pullaryna gatnaşygynyň durnukly bolmagynda galýandygydyr.

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.

Bank ulgamynyň depginli ösüşi islendik ýurtda-da ykdysady ösüşiň esasy şerti bolup durýar. «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» hem-de «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna» laýyklykda, ýurdumyzda bank işjeňligi yzygiderli ýokarlanýar. Ulgama sanly tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar. 

Döwlet Baştutanymyz sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyndan gelip çykýan wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilýändigini belläp, bu ugurda alnyp barylýan işleriň bank ulgamynyň işini kämilleşdirmekde möhüm ähmiýete eýedigine ünsi çekýär we bu babatda ýerine ýetirilýän işleri üstünlikli dowam etdirmegi degişli ýolbaşçylara tabşyrýar. 

Pul dolanyşygynyň netijeliligini has-da kämilleşdirmek üçin bank ulgamynda dünýäniň öňdebaryjy tilsimatlaryna esaslanýan nagt däl hasaplaşyklary ýaýbaňlandyrmak boýunça degişli işler geçirilýär. Ýurdumyzyň banklary tarapyndan iri söwda merkezlerinde hem-de ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň binalarynda bankomatlar, töleg terminallary oturdylýar. Zähmet haklaryny bank kartlary arkaly bermek tejribesi netijeli durmuşa ornaşdyrylýar. Durnukly sanly bank ulgamynyň emele gelmeginiň we dolandyryşyň kem-kemden elektron görnüşe geçmeginiň möhüm şerti hasaplanýan bank kartlary esasy töleg guraly hökmünde köpçülikleýin ulanylýar. 2023-nji ýylyň 1-nji maýy ýagdaýyna görä, ýurdumyzda bank kartlarynyň umumy sanynda «Daýhanbank» DTB-niň we «Türkmenistan» DTB-niň bank kartlarynyň paýy 54,9 göterime barabardyr. Şu ýerde «Rysgal» paýdarlar täjirçilik bankynyň işini-de aýratyn bellemek gerek. Onuň işläp taýýarlan QR-kodlarynyň kömegi bilen töleg usuly ykjam telefonlaryň eýelerine optiki nyşanlary göçürip, nagt däl görnüşde hem-de bank kartlary arkaly islendik harytlar we hyzmatlar üçin hasaplaşyklary geçirmäge mümkinçilik berýär. 

Sanly ulgama geçmekde söwda toplumyna möhüm orun degişlidir. Häzir ýurdumyzda elektron söwdany ösdürmäge, ýerli önüm öndürijileriň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda bolşy ýaly, bu ulgamyň hem netijeli hukuk binýady döredilýär we yzygiderli kämilleşdirilýär. «Alyjylaryň hukuklary hakynda», «Söwda işi hakynda», «Internet ulgamyny ösdürmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek we Türkmenistanda internet hyzmatlaryny etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunlaryna laýyklykda, Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi tarapyndan Harytlary uzaklykdan (distansion usul bilen) satmagyň Düzgünleri işlenip düzüldi we işe girizildi. Ol elektron söwdanyň işini düzgünleşdirmäge gönükdirilendir. 

Sanlylaşdyrmak bank ulgamyny ösdürmegiň möhüm ugrudyr. Çünki munuň özi hyzmatlary kämilleşdirmek hem-de olaryň görnüşini giňeltmek arkaly ulgamy özgertmäge ýardam edýär. Bu ugurda amala aşyrylýan işler maýa goýum syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, işewürlik işjeňliginiň höweslendirilmegine, durnukly ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine gönükdirilendir. Türkmenistanyň karz edaralarynda müşderiler bilen özara gatnaşyklary ösdürmekde döwrebap sanly mümkinçiliklerden yzygiderli peýdalanylýar. Bu edaralar müşderilere toplumlaýyn hyzmat etmegiň döwrebap usullaryny ulanmak arkaly bank işini döwrüň ösýän talaplaryna laýyklykda guraýar. Täze tehnologiýalary bank işewürligine girizmekde maglumatlary goramagyň usullaryny kämilleşdirmek aýratyn ähmiýete eýedir. Şeýle tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy dürli amallar geçirilende harajatlary azaltmaga, müşderilere hyzmat etmegiň usullaryny has-da kämilleşdirmäge we bank ulgamynyň ykdysadyýetde tutýan ornuny berkitmäge mümkinçilik berýär.  

Maliýeleşdirmegiň sanly tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, maýalary dolandyryş we töwekgelçilikleri öňünden duýduryş ulgamynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, korporatiw dolandyryş ulgamyny kemala getirmek, telekeçilik ulgamyny kämilleşdirmek, banklaryň girdejisini we düşewündini artdyrmak möhüm ugurlar hasaplanýar. Ýeri gelende bellesek, ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi sazlaşykly ösdürmek, hususy başlangyçlary goldamak üçin amatly hukuk, ykdysady, maliýe we durmuş şertleri döredildi. Bu işler 2018 — 2024-nji ýyllarda kiçi we orta telekeçiligi goldamak boýunça Döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde amala aşyrylýar. Ol telekeçilik düzüminiň, salgyt ulgamynyň esaslarynyň kämilleşdirilmeginde, eksport-import amallarynyň geçirilmeginiň, ýer böleklerini bermegiň tertibiniň, ýeňillikli karzlaryň ýönekeýleşdirilmeginde, telekeçiler üçin karzlary, gümrük we söwda amallaryny resmileşdirmegiň kadalarynyň ýeňilleşdirilmeginde öz beýanyny tapýar. Ykdysadyýetiň hususy pudagyny döwrebaplaşdyrmak üçin oňa maýa goýum serişdeleriniň barha giňden çekilmegi oňyn netije berýär.  

Ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmakda we depginli ösüşini üpjün etmekde, onuň dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamyna üstünlikli goşulyşmagyny gazanmakda bank ulgamynyň durnuklylygy örän wajypdyr. Ýurtda ykdysadyýetiň sazlaşykly hem-de yzygiderli ösüş depginleri ilatyň umumy iş bilen üpjünçiligini, girdejilerini ýokarlandyrmaga, nyrhlary emele getirmegiň durnuklylygyny makroykdysady taýdan deňleşdirmäge gönükdirilendir. «Elektron banking» düzüminiň ösmegi, nagt däl hasaplaşyklaryň mukdarynyň artmagy, banklaryň maýa serişdeleriniň köpelmegi, orta we kiçi telekeçiligi karzlaşdyrmagyň ýokarlanmagy hem-de bank serişdeleriniň täze görnüşleriniň hödürlenmegi aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Soňky döwürde «Altyn asyr», «Milli kart», «Maşgala», «Goýum bank karty» ýaly kartlar dolanyşyga girizildi. «Internet-bank», «Mobil-bank», «Galtaşyksyz töleg» ulgamlary arkaly nagt däl hasaplaşyklaryň sany artdy. Häzirki wagtda karz edaralarynda nagt däl hasaplaşyklary has-da ösdürmek, pul dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, hödürlenýän hyzmatlary onlaýn tertipde amala aşyrmak, bank kartlary arkaly tölegleri geçirmek işleriniň gerimi giňeldilýär. Hususan-da, «Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlarynyň üsti bilen müşderiler banka barmazdan, dünýäniň islendik künjeginden tölegleri amala aşyryp bilýärler. Mundan başga-da, olara internet arkaly menzilara bank hyzmatlary, bölek satuw we hyzmat ulgamynda QR-kod arkaly hasaplaşyklar hödürlenýär. Ýörite terminallaryň üsti bilen söwda we hyzmat ediş merkezlerinde satyn alnan harytlar, ýerine ýetirilen hyzmatlar, jemagat hyzmatlary (gaz, suw, elektrik energiýasy), Polisiýanyň ýol gözegçiligi gullugynyň degişli hyzmatlary we beýlekiler üçin tölegler geçirilýär. Ilatyň «Visa» we «MasterCard» halkara töleg ulgamlaryndan peýdalanmagy pul dolanyşygynyň ösüşinde nobatdaky möhüm tapgyr boldy.  

Şeýlelikde, hödürlenýän hyzmatlaryň tiz ýerine ýetirilmegi we elýeterli bolmagy bank bilen müşderiniň arasyndaky gatnaşygy hil taýdan täze derejä çykardy. Iň esasysy bolsa, makroykdysady görkezijilere laýyklykda, milli manadymyzyň daşary ýurt pullaryna gatnaşygynyň durnukly bolmagynda galýandygydyr.  

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda dokma senagatynyň okgunly ösdürilmegi hem-de pudagyň işgärleriniň, şol sanda pile öndürijileriň yhlasly we netijeli zähmet çekmegi üçin ähli şertler döredilýär. Şu ýyl Türkmenistanyň ýüpekçileri pile taýýarlamak boýunça şertnamalaýyn borçnamalaryny üstünlikli ýerine ýetirdiler. Bu barada hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa 2-nji iýunda geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisinde hasabat berildi. 

Ýurdumyzyň pileçileri Watan harmanyna dokma senagaty üçin gymmatly çig malyň 2 müň 300 tonnadan gowragyny tabşyrdylar. Bu ajaýyp zähmet üstünligi döwlet Baştutanymyzyň oba zähmetkeşleri baradaky edýän hemmetaraplaýyn aladasynyň, obasenagat toplumyny depginli ösdürmäge gönükdirilen özgertmeleriň aýdyň netijesidir. 

Mälim bolşy ýaly, türkmen topragynda ýüpekçiligiň taryhy asyrlaryň jümmüşinden gözbaş alýar. Ýüpekçiligiň milli däpleri, ajaýyp ýüpek matalary we halylary dokamagyň usullary nesilden-nesle geçirilip, biziň günlerimize ýetip gelipdir. Beýik Ýüpek ýoly Gündogardan Günbatara tarap ýaýylyp ýatan düzlükleriň, daglyklardyr çöllükleriň üstünden geçipdir. Bu söwda ýolunyň ady şol wagtlar onda daşalan örän gymmat bahaly harydyň — ýüpegiň ady bilen baglanyşyklydyr. Gadymy Merw dünýäniň ýüpekçilikde ykrar edilen merkezleriniň biri bolupdyr. Bu ýerde eýýäm XII asyrda pile taýýarlamak boýunça kärhanalar hereket edipdir. 

Ata-babalarymyz pile öndürmekde ýokary ussatlyga ýetipdirler. Bu iş sungat derejesine ýetirilip, ýüpekden haly we mata dokamagyň ygtybarly usullary döredilipdir. Türkmen halkynyň Milli Lideri Gurbanguly Berdimuhamedowyň “Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi” atly eserinde ýüpekçiligiň taryhy barada gymmatly maglumatlar getirilýär. Gahryman Arkadagymyzyň belleýşi ýaly, Merwiň ýüpekçilik kärhanalarynda hytaýly senetçilerden bu sungatyň tilsimlerini kemsiz ele alan ussatlar işläpdirler. Şäheri suw bilen üpjün edýän Majan we Razik ýaplarynyň boýunda tut agaçlary ösdürilipdir. 

“Pileden çöşlenip alynýan ýüpek sapajyklar näzik, şeýle-de ýokary hilli syk, digir-digir zolakly ýa-da tutuk matanyň ýüzüne çekilen nagyşly ýüpek parçalary, köşgüň, soltanyň ýatýan otagynyň bezeginde peýdalanylýan owadan matalary dokamaga harçlanypdyr. Merwiň ýüpek matalary zer goşulyp dokalan hytaý, hindi parçalary, Wizantiýanyň gyrmyzy matalary bilen bäsleşipdir” diýip, Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow öz eserinde belleýär. 

Häzirki döwürde ýüpekçilik ýurdumyzyň dokma senagatynyň geljegi uly pudaklarynyň biri hasaplanýar. Onuň önümlerine içerki we dünýä bazarlarynda uly isleg bildirilýär. Obasenagat toplumynda ýaýbaňlandyrylan özgertmeler we sebitleri durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça kabul edilen toplumlaýyn maksatnamalar bu senediň galkynmagyna itergi berdi. Bu özgertmeler obalarda hil taýdan täze durmuş-ykdysady gatnaşyklary kemala getirmäge, oba hojalyk önümlerini öndürijileri höweslendirmäge, ildeşlerimiziň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmak üçin ähli şertleri döretmäge gönükdirilendir. Ýüpek gurçugynyň iň gowy görnüşleriniň ýetişdirilmegi, pudagyň ygtybarly iým binýadynyň döredilmegi ýylsaýyn özüniň oňyn netijelerini berýär. Ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda tut agaçlarynyň ekilýän meýdanlary giňeldilýär. 

Dokma senagatynyň toplumlaýyn döwrebaplaşdyrylmagy daşary ýurtlardan gelýän harytlaryň ornuny tutýan we eksport ugurly önümleriň önümçiligini artdyrmak boýunça strategik wezipeleri çözmäge gönükdirilendir. Ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda 70-e golaý kärhanany özünde jemleýän dokma senagatynyň ýokary tehnologik kuwwaty we ygtybarly çig mal binýady bar. Pudagyň önümçilik düzümleriniň düýpli döwrebaplaşdyrylmagy möhüm ähmiýete eýedir. Aşgabadyň ýüpek fabrigi we Türkmenabadyň ýüpek önümçilik birleşigi ýokary hilli ýüpek sapagyny öndürýär. Bu kärhanalarda ýüpek halylary, keteni we ýüpekden beýleki matalary öndürýän täze önümhanalar açyldy. Diýarymyzda öndürilýän ýüpek süýüminiň hasabyna Ruhabadyň panbarhat fabriginiň bökdençsiz işi üpjün edilýär. 

Şeýlelikde, şertnamalaýyn borçnamalaryny berjaý eden ýurdumyzyň ýüpekçileriniň bu üstünligi olaryň zähmetsöýerliginiň we ussatlygynyň, bu pudagy täzeden dikeltmek boýunça durmuşa geçirilýän giň möçberli çäreleriň aýdyň netijesidir. Döredijilikli döwlet syýasaty ajaýyp zamananyň binýadyny goýdy we bu döwürde pederlerimiziň wesýetleri, halkymyzyň milli däpleri häzirki zamanyň ruhy bilen sazlaşykly utgaşýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ýurdumyzyň edermen pileçilerine we ussat ýüpekçilerine iberen Gutlagynda belleýşi ýaly, ýurdumyzyň oba ýerlerinde telekeçilige goldaw bermek we ony höweslendirmek maksady bilen, ýüpekçiligi ösdürmäge aýratyn üns berilýär. 

«Ýörite nahalhanalarda, birnäçe daýhan birleşiklerinde ýüpek gurçuklarynyň iýmit gory bolan tut agaçlarynyň her ýylda müňlerçe düýp nahaly ösdürilip ýetişdirilýär. Bu bolsa ýüpek gurçuklary üçin esasy iýmit bolan tut ýapraklarynyň möçberini ep-esli artdyrmaga mümkinçilik berýär. Tut agaçlarynyň ekin meýdanlarynyň töwereginde oturdylmagy gowaçany we beýleki oba hojalyk ekinlerini gyzgyn ýellerden goramaga, suwaryş akabalarynyň kenarlaryny berkitmäge, daşky gurşawyň ekologik abadançylygyny gowulandyrmaga hem ýardam berýär. Munuň özi ýüpekçiligi pagtaçylyk bilen utgaşdyrmaga, şol bir ýerden goşmaça önüm we girdeji almaga mümkinçilik berýär» diýip, döwlet Baştutanymyz Gutlagynda belleýär. 

Häzirki wagtda ýüpek çig maly ýurdumyzyň eksportynyň möhüm ugurlarynyň biridir. Daşary ýurtly kompaniýalar ýokary hilli ýüpek süýümine, lukmançylykda, awiasiýa senagatynda we ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda ulanylýan tehniki ýüpek önümlerine uly isleg bildirýärler. Ýüpegi gaýtadan işleýän kärhanalaryň önümleri diňe bir ýurdumyzyň dokma pudagynda däl, eýsem, beýleki pudaklarda-da uly islegden peýdalanýar. Soňky ýyllarda hususy kärhanalarda ýüpek el halylarynyň, amaly-haşam sungatynyň, şol sanda milli keşdeçilik sungatynyň önümleriniň önümçiligi barha ýokarlanýar. Bu bolsa, öz gezeginde, ýüpek ýüplüginiň we sapagynyň öndürilýän möçberiniň artdyrylmagyny şertlendirýär. 

Pudagyň ösdürilmegine ägirt uly maýa goýum serişdeleriniň gönükdirilmegi, kärhanalaryň kämil enjamlar bilen üpjün edilmegi netijesinde, ýurdumyzda öndürilýän ýüpek önümleriniň hili ýokarlanýar, görnüşleri artdyrylýar. Bu önümleriň daşary ýurt bazarlaryndaky bäsdeşlige ukyplylygy artýar. 

Ýüpege haly önümçiliginde hem uly isleg bildirilýär. Häzirki wagtda “Türkmenhaly” döwlet birleşiginiň kärhanalary ajaýyp ýüň we ýüpek halylary öndürip, halkymyzyň baý ruhy mirasynyň gaýtalanmajak nusgalaryny täzeden dikeldýärler. Bu kärhanalar ýurdumyzyň eksport kuwwatynyň artmagyna mynasyp goşant goşýarlar we el halylarynyň dokalýan möçberini artdyrmak bilen, daşary ýurtly hyzmatdaşlaryň olara bolan isleglerini kanagatlandyrýarlar. 

Ýurdumyzda guralýan ýöriteleşdirilen halkara sergiler dokma senagatynyň, şol sanda ýüpekçilik pudagynyň ýeten belent sepgitlerini görkezýär. Bu pudagyň önümleri ýokary dünýä ölçeglerine laýyk gelýär. Bu forumlar hyzmatdaşlyk etmäge gyzyklanma bildirýän, dokma senagatynda we täze tehnologiýalar ulgamynda ýöriteleşen daşary ýurt kompaniýalarynyň ünsüni çekýär. Mundan başga-da, dünýä bazarynda ýurdumyzyň dokma we haly önümleriniň söwdasyny giňden ilerletmek maksady bilen, olar dürli halkara sergilerde görkezilýär. Bu ugurda işleýän kärhanalarda täze önümçilikler döredilip, öndürilýän önümleriň hiline hem uly üns berilýär. Bu önümler ýurdumyzda bildirilýän ekologik talaplara doly laýyk gelýär. 

Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda türkmen ýüpekçileriniň gazanan zähmet üstünligi pudagyň önümçilik kuwwatyny artdyrmaga hem-de Watanymyzyň ykdysady kuwwatyny has-da pugtalandyrmaga ýardam berer. 

(TDH)

 Dünýä ykdysadyýetiniň ösüşiniň ylmy-tehniki öňegidişlik hem-de ylym-bilime daýanýan täze ykdysady nusgalaryň döredilmegi bilen berk baglanyşyklydygy aýdyň hakykatdyr. Şunuň bilen birlikde, häzirki döwürde intellektual eýeçiligiň obýektleri dünýä ykdysadyýetiniň ösüşiniň hereketlendiriji güýjüne öwrülýär we ylmy işjeňligiň netijesinde döreýän önümleriňdir hyzmatlaryň täze bazarlarynyň kemala gelmegine gönümel täsirini ýetirýär. 

Adam aňynyň döredijilikli zähmetiniň netijesinde edilýän açyşlara we oýlap tapyşlara «intellektual eýeçilik» diýilýär. Sungat eserleri, kompýuter maksatnamalary, täze tehnologiýalar, haryt nyşanlary we täjirçilik maksatly döredilen beýleki serişdeler intellektual eýeçiligiň obýektleriniň mysallarydyr. Intellektual eýeçiligiň ösdürilmegi bazarda mynasyp ornuňy tapmagyň we onda agalyk etmegiň guraly, öňdebaryjy tehnologiýalara esaslanýan önümçiligi ýola goýmak arkaly içerki hem-de dünýä bazarlarynda uly islegden peýdalanýan, bäsdeşlige ukyply, ýokary tehnologik harytlary öndürmegiň we hyzmatlary ýola goýmagyň möhüm şerti bolup durýar.  

Häzirki döwrüň ykdysady hadysalary dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyplylygyňy ýokarlandyrmagyň täze şertlerini döretdi. Intellektual maýa şol şertleriň iň esasylarynyň biri hökmünde çykyş edýär. Ykdysady hyzmatdaşlyk we ösüş guramasynyň bilermenleri tarapyndan geçirilen barlaglar ösen ýurtlarda ylmy-tehniki öňegidişligiň netijeleriniň jemi içerki önümiň 80 göterimine çenli döredilmegine täsirini ýetirip, ykdysady ösüşiň esasy hereketlendiriji güýjüne öwrülendigini tassyklaýar. Bu hakykat häzirki zaman önümçilik gatnaşyklarynda intellektual maýanyň zähmetden, ýerden ýa-da maliýe üpjünçiliginden-de uly ähmiýete eýe bolýandygyny görkezýär. Şeýle hem dünýäniň öňdebaryjy kompaniýalarynda intellektual maýanyň paýynyň 30-dan 60 göterime çenli ýetip, bu görkezijilere yzygiderli ýokarlanmak häsiýetiniň mahsusdygy bellenilýär. 

Ykdysadyýetiň globallaşma hadysasy, bir tarapdan, söwda-ykdysady gatnaşyklara intellektual eýeçiligiň täze obýektlerini girizýän bolsa, beýleki tarapdan, innowasion tehnologiýalary işläp taýýarlamagyň kuwwatly guralyna öwrülýän täze bilimleriň döremegini şertlendirýär. Innowasion ykdysadyýetiň ösdürilmegi aň-paýhas işiniň netijelerini durmuşa geçirmek arkaly halk hojalygynyň ylmy-senagat binýadyny düýpli berkitmäge mümkinçilik berýär. Şeýle çemeleşmede intellektual işjeňlik uzak geljekde hojalygy ýöretmegiň oýlanyşykly usullary bilen sazlaşýar. Çünki bu hadysalaryň ikisi-de tebigy baýlyklardan rejeli we oýlanyşykly peýdalanmaga, ykdysady işi kämil derejä çykarmaga hem-de innowasion önümiň durmuşa ornaşdyrylmagyndan mümkingadar ýokary netije almaga gönükdirilendir. Munuň özi bazarda okgunlylygy we işjeňligi artdyryp, oňaýly ykdysady şertleri döredýär. 

Islendik döwletiň dünýäniň ykdysady ulgamyna üstünlikli goşulyşmagy intellektual gorlaryň netijeli peýdalanylmagy bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Jemgyýetiň umumy intellektual maýasy ýurduň innowasion ykdysady ösüş ýolundaky esasy güýçdür. Şu hakykatdan ugur alnyp, Gahryman Arkadagymyzyň we hormatly Prezidentimiziň tagallalary esasynda ýurdumyzda intellektual eýeçiligiň kanunçylyk binýadyny berkitmek, ylmy oýlap tapyşlary önümçilige ornaşdyrmak, täze açyşlaryň edilmegini höweslendirmek wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirilýär. Türkmenistanda intellektual eýeçilik hukugy Konstitusiýa esaslanyp, ýurdumyzyň kanunçylygyna laýyklykda, esasan-da, Türkmenistanyň Raýat kodeksiniň degişli bölegindäki hukuk namalary arkaly düzgünleşdirilýär. Türkmenistanyň Raýat kodeksi, «Oýlap tapyşlary hukuk taýdan goramak hakynda», «Senagat nusgalaryny hukuk taýdan goramak hakynda», «Harytlyk nyşanlar, hyzmat nyşanlary we harytlaryň ýerleşýän ýerleriniň atlary hakynda», «Elektron hasaplaýyş maşynlary, integral mikroshemalaryň maglumat binýatlary we tehnologiýalary üçin programmalary, algoritmleri hukuk taýdan goramak hakynda», «Tohumçylygyň ýeten derejesini hukuk taýdan goramak hakynda», «Awtorlyk hukugy we garyşyk hukuklar hakynda» Kanunlar we beýleki kadalaşdyryş namalary ýurdumyzda intellektual eýeçiligi goramagyň kanunçylyk binýadyny emele getirýär. 

Türkmenistanda intellektual eýeçiligiň milli ulgamy otuz ýyldan bäri hereket edip gelýär. Häzirki döwürde ýurdumyzda intellektual eýeçiligiň obýektlerini goramak işi bilen baglanyşykly döwlet kadalaşdyrylyşy Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň düzüminde döredilen Intellektual eýeçilik boýunça döwlet gullugy tarapyndan alnyp barylýar. Gullugyň hünärmenleri intellektual eýeçiligiň obýektleriniň hukuk goraglylygy bilen baglanyşykly işleri amala aşyrýar. 

Ýurdumyzda ykdysadyýetiň dürli pudaklarynyň ösüşine goşant goşjak oýlap tapyşlar, açyşlar döwlet tarapyndan goldanylýar. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, düýpli amaly-ylmy barlaglaryň we önümçiligiň özara baglanyşygyny has-da işjeňleşdirmek maksat edinilýär. Şunuň bilen baglylykda, akademiki, pudaklaýyn we ýokary hünär bilimi edaralarynda milli ykdysadyýetiň innowasion ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen ylmy barlaglar alnyp barylýar. Hormatly Prezidentimiz: «Şu günüň ylmy geljegiň tehnologiýalarydyr. Şoňa görä-de, ýurdumyzyň ylmy jemgyýetçiliginiň wekilleriniň ylmy açyşlaryna, senagat-innowasion tejribelerine, ylmy-inženerçilik garaýyşlaryna, maglumat-tehnologik barlaglaryna milli ykdysadyýetimiziň sanly düzümlerini ösdürmek hem-de geljegiň tehnologiýalaryny döretmek ugrundaky örän ähmiýetli mümkinçilikler hökmünde garaýarys» diýip belleýär. 

Bazar ykdysadyýetine geçiş şertlerinde ýurdumyzda oýlap tapyşlaryň, edebi we çeper döredijiligiň, şeýle hem täjirçilik maksatly nusgalaryň döredilmeginiň gerimi giňeýär. Türkmenistanyň ýaşlarynyň arasynda her ýylda geçirilýän ylmy işler boýunça ýakynda jemi jemlenen bäsleşigine ýurdumyzyň orta we ýokary okuw mekdeplerinde bilim alýan hem-de dürli pudaklarda zähmet çekýän ýaşlaryň müňlerçesiniň gatnaşmagy munuň aýdyň güwäsidir. 

Ýurdumyzda intellektual eýeçiligiň goralmagy internet ulgamyndan saglygy goraýşa çenli köp ugurlary öz içine alýan giň gerimli ylmy-döredijilik işiniň kämilleşmegine itergi berýär. Intellektual kuwwatyň durmuşa geçirilmegi we ylmy innowasiýalaryň halk hojalygynyň pudaklaryna üstünlikli ornaşdyrylmagy milli ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygynyň artmagynyň we halkyň ýaşaýyş şertleriniň yzygiderli ýokarlanmagynyň esasy şertleriniň biri hökmünde geljekki ösüşlerimiziň binýadyny pugtalandyrýar. 

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary

Türkmenistanyň nebitgaz senagaty milli ykdysadyýetimiziň esasy pudaklarynyň biri bolup, ol nebitgaz toplumyny hemmetaraplaýyn ösdürmäge, dünýäniň energetika ulgamyna sazlaşykly goşulyşmaga, tebigy baýlyklary oýlanyşykly peýdalanmak maksady bilen, täze bir ugry — nebitgaz-himiýa senagatyny döretmäge gönükdirilendir. Bu ulgamda amala aşyrylýan giň möçberli maýa goýum taslamalary diňe ykdysady taýdan bähbitli bolman, eýsem, sebit we ählumumy energetika howpsuzlygyny pugtalandyrmakda hem möhüm ähmiýete eýedir. 

Nebitgaz-himiýa senagatyny ösdürmekde halkara maliýe guramalary bilen hyzmatdaşlyk saklamak Türkmenistanyň ykdysady syýasatyny durmuşa geçirmekde strategik ugur bolup durýar. Önümçilik pudagyna döwlet we daşary ýurt maýalaryny çekmekde yzygiderli işler alnyp barylýar. Şol bir wagtyň özünde, nebitgaz pudagynda ileri tutulýan magdan we gaýtadan işleýän pudaklary ösdürmäge uly möçberde maýa goýumlar gönükdirildi. Gazhimiýa pudagynyň ösdürilmegi bilen, sebitde deňi-taýy bolmadyk zawodlaryň ikisi gurlup ulanyşa berildi. 

2018-nji ýylyň oktýabrynda Gyýanly şäherçesinde polietilen we polipropilen önümçiligi boýunça iri gazhimiýa toplumy açyldy. Bu maýa goýum taslamasy koreý we ýapon kompaniýalarynyň gatnaşmagynda «Türkmengaz» döwlet konserni tarapyndan amala aşyryldy. Toplumyň önümçilik kuwwaty ýylda 5 milliard kub metr tebigy gazy gaýtadan işlemäge mümkinçilik berýär. Iň kämil tehnologiýalar ornaşdyrylan bu kärhanada her ýyl 300 müň tonnadan gowrak polietilen, 70 müň tonnadan gowrak hem polipropilen öndürilýär. Şu önümleri öndürmek üçin tebigy gazyň düzüminden zerur bolan etan, propan ýaly maddalar alynýar. Gazyň galan arassa 4,5 milliard kub metri ýangyç hökmünde gaz geçiriji ulgamlara akdyrylýar. 

Ahal welaýatynyň çäginde 2019-njy ýylyň iýunynda açylan tebigy gazdan benzin öndürýän zawod dünýäde bu ugurda ilkinji zawod hökmünde «Ginnesiň rekordlar kitabyna» girizildi. Şeýle hem bu iri kärhana ABŞ-nyň daşky gurşawy goramak gaznasy tarapyndan «Ekologiýa taýdan arassa» diýen şahadatnama, Şweýsariýanyň Federal tehnologiýa instituty tarapyndan «Innowasion tehnologiýa» ugry boýunça şahadatnama we nyşana eýe boldy. Zawod ýylda 1 milliard 785 million kub metr gazy gaýtadan işläp, ECO-93 kysymly awtomobil ýangyjynyň 600 müň tonnasyny, şeýle hem arassalanan dizel ýangyjynyň 12 müň tonnasyny we suwuklandyrylan gazyň 115 müň tonnasyny öndürmäge ukyplydyr. 

Ýurdumyzyň nebithimiýa pudagynyň ösdürilmegi ykdysadyýetiň diwersifikasiýa ýoly bilen ýokarlanmagyna oňyn täsirini ýetirýär. Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy nebiti, gaz kondensatyny gaýtadan işläp, dürli nebit we nebithimiýa önümlerini öndürmek hem-de olary içerki we daşarky bazarlara ýerlemek işlerini alyp barýar. Zawodlar toplumynyň önümçilik desgalarynyň düzümine nebiti ilkinji we ikinji gezek gaýtadan işleýän desgalaryň birnäçesi girýär. Toplumyň ýokary hilli nebit we nebithimiýa önümleri Ýewropa, Aziýa, Ýakyn Gündogar döwletlerine eksport edilýär. Şeýle hem gurluşyk materiallaryny, senagat we durmuş maksatly täze önümleri öndürmek üçin çig mal, ýarym çig mal we gündelik işlerde taýýar önüm hökmünde ulanylýar. Mysal üçin, «Türkmenturba» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti diametri 20 millimetrden 500 millimetre çenli polietilen we polipropilen turbalar öndürýär. Önümçilik üçin çig mal Türkmenbaşynyň nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumyndan, şeýle hem polietileniň birnäçe görnüşi, şol sanda ýokary basyşlara çydamly turbalary öndürmekde ulanylýan has dykyz polietilen Gyýanlydaky gazhimiýa kärhanasyndan getirilýär. 

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynda «Türkmenistanda himiýa ylmyny we tehnologiýalaryny toplumlaýyn ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny» ýerine ýetirmegiň Meýilnamasynyň çäginde ýurdumyzyň nebitgaz-himiýa pudagyny ylmy taýdan kämilleşdirmek babatda uly işler alnyp barylýar. Bellenip geçilen zawodlardyr kärhanalaryň kadalaşdyryjy resminamalaryny, önümçilikleriniň tehnologik reglamentlerini, ekologik pasportlaryny, önümçilik galyndylaryny gaýtadan işlemegiň ylmy esaslaryny işläp düzmekde, täze tehnologiýalar boýunça ulanylýan çig mallaryň fiziki-himiki häsiýetlerini öwrenmekde we başga-da dürli ylmy-barlag işlerini geçirmekde maksatnamalaýyn işler ýerine ýetirilýär. Nebitgaz-himiýa senagatynyň önümçilikleriniň doly ylmy esaslary öwrenilip, bu ugurda ýaş hünärmenleri taýýarlamak boýunça hem işler ýola goýuldy. 

Himiýa institutynda Türkmenistanyň Prezidentiniň Karary esasynda tassyklanan «Türkmenistanda kiçi we orta telekeçiligi goldamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny» ýerine ýetirmek maksady bilen, Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary bolan işewürleriň hem-de telekeçileriň islegleridir buýurmalary esasynda ýerli çig mallaryň hasabyna täze önümçilikleri döretmek, olaryň tehnologiýalaryny işläp düzmek, hereket edýän önümçilikleri döwrebaplaşdyrmak, olarda ulanylýan, daşary ýurtlardan getirilýän çig mallara derek ýerli çig mallary ulanmak boýunça ylmy-barlag, seljerme işleriniň alnyp barylýandygyny hem bellemelidiris. 

Ýurdumyzda ylym ulgamyny ösdürmek boýunça maksatnamalaýyn işler durmuşa geçirilýär. Himiýa institutynyň alymlary we tejribeli hünärmenleri her ýylyň 12-nji iýunynda bellenilip geçilýän Ylymlar gününe zähmet üstünlikleri bilen barýarlar. Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň ylmy-barlag edaralarynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny yzygiderli pugtalandyrmak we kämilleşdirmek maksady bilen hormatly Prezidentimiz tarapyndan döredilýän mümkinçilikler iňňän uludyr. Ýokary hilli enjamlar ornaşdyrylan barlaghana otaglary döwrüň we ylmyň talabyny doly kanagatlandyrýar. Ylmyň we tehnikanyň soňky gazananlaryny durmuşa ornaşdyrmakda Himiýa institutynyň alymlary tarapyndan ýerine ýetirilýän ylmy-barlag işleriniň ýurdumyzyň nebitgaz-himiýa senagatyny ösdürmäge goşant goşýandygy buýsandyrýar we täze üstünliklere ruhlandyrýar. 

Hallymyrat ATAÝEW,

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň direktory, himiýa ylymlarynyň kandidaty.

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly baş­tu­tan­ly­gyn­da ýur­du­myz­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek­de, yl­myň ga­za­nan­la­ry­ny önüm­çi­li­ge giň­den or­naş­dyr­mak­da, söw­da-se­na­gat, oba ho­ja­lyk, ulag-ara­gat­na­şyk, ylym-bi­lim we beý­le­ki ul­gam­la­ry in­no­wa­sion esas­da alyp bar­mak­da ne­ti­je­li iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti san­ly­laş­dyr­mak, bu pu­da­gyň iş­gär­ler kuw­wa­ty­ny pug­ta­lan­dyr­mak, döw­let do­lan­dy­ry­şy­nyň ne­ti­je­li­li­gi­ni, hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­ni ýo­kar­lan­dyr­mak üçin elekt­ron we yl­my ul­ga­my öz­leş­dir­mek, ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň hem-de ki­çi we or­ta te­le­ke­çi­li­giň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni çek­mek ar­ka­ly pu­dak­la­ry döw­re­bap­laş­dyr­mak me­se­le­le­ri­ne aý­ra­tyn äh­mi­ýet ber­ýär. 

«Türk­me­nis­tan­da 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy­nyň» dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ös­dü­ril­me­gi­ne aý­ra­tyn üns be­ril­ýän­di­gi­niň aý­dyň su­but­na­ma­sy bo­lup dur­ýar. Bu Kon­sep­si­ýa­da ýur­du­my­zy san­ly ul­gam esa­syn­da ös­dür­me­giň mak­sa­dy, we­zi­pe­le­ri we esa­sy ugur­la­ry kes­git­le­nen­dir. Kon­sep­si­ýa­ny ama­la aşyr­ma­gyň çäk­le­rin­de mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ryn­da eda­ra­la­ryň, kär­ha­na­la­ryň, gu­ra­ma­la­ryň mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy­ny döw­re­bap­laş­dyr­mak we ka­nun­çy­lyk bin­ýa­dy­ny kä­mil­leş­dir­mek, şeý­le hem ýo­ka­ry de­re­je­li hü­när­men­le­ri taý­ýar­la­mak hem-de tej­ri­be­li mil­li we hal­ka­ra bi­ler­men­le­ri­ni işe çek­mek bo­ýun­ça iş­le­riň ge­çi­ril­me­gi göz öňün­de tu­tul­ýar. Ýur­du­myz­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek hem-de mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ry­ny ýe­ke-täk san­ly ul­ga­ma bi­rik­dir­mek, eda­ra­la­ryň, kär­ha­na­la­ryň we gu­ra­ma­la­ryň san­ly ul­ga­ma geç­me­gi bi­len bag­ly iş­ler top­lum­la­ýyn hä­si­ýe­te eýe bo­lup, dür­li ugur­lar bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýar. 

Ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy stra­te­gi­ýa­syn­da yl­ma da­ýan­ýan, dün­ýä ba­za­ryn­da bäs­deş­li­ge ukyp­ly bo­lan önüm­le­ri ön­dür­mek we­zi­pe­si­ne aý­ra­tyn orun de­giş­li bo­lup, tä­ze bi­lim­le­riň we teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň öz­leş­di­ril­me­gi, şeý­le-de ola­ryň döw­le­tiň dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň bäh­bi­di­ne ula­nyl­ma­gy dün­ýä ho­ja­ly­gyn­da ýur­du­my­zyň tut­ýan or­nu­ny kes­git­le­ýän gör­ke­zi­ji­ler­dir. 

Hä­zir­ki dö­wür­de döw­le­ti­mi­ziň hem­me­ta­rap­la­ýyn ös­dü­ril­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len ägirt uly öz­gert­me­le­riň yl­my taý­dan düýp­li esas­lan­dy­ryl­ma­gy wa­jyp bo­lup dur­ýar. Yl­my önüm­çi­lik bi­len berk bag­la­nyş­dyr­mak, önüm­çi­li­ge yl­myň ga­za­nan­la­ry­ny we öň­de­ba­ry­jy dün­ýä tej­ri­be­si­ni giň­den or­naş­dyr­mak esa­sy we­zi­pe­le­riň bi­ri­dir. Döw­let dur­mu­şy­nyň äh­li ul­gam­la­ry­nyň ke­ma­la ge­ti­ril­me­gi­niň bin­ýa­dy bo­lan ýo­ka­ry hil­li bi­lim ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ni üs­tün­lik­li ös­dür­me­giň mö­hüm dü­züm bö­le­gi­dir. El­bet­de, ýur­du­myz­da dün­ýä ül­ňü­le­ri­ne la­ýyk gel­ýän hä­zir­ki za­man düýp­li ylym ul­ga­my­ny dö­ret­mä­ge gö­nük­di­ri­len yl­my-teh­ni­ki sy­ýa­sat yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li ugur­la­ry­na tä­ze, öň­de­ba­ry­jy teh­no­lo­gi­ýa­la­ry we in­no­wa­si­ýa­la­ry or­naş­dyr­mak­dan, ylym we teh­ni­ka ba­bat­da öň­de du­ran mak­sat­na­ma­la­ry­my­zy üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çir­mek­den yba­rat­dyr. 

Mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti di­wer­si­fi­ka­si­ýa ýo­ly bi­len ös­dür­mek­de oňa san­ly ul­ga­my giň­den or­naş­dyr­mak şu gü­nüň gaý­ra­go­ýul­ma­syz we­zi­pe­le­ri­niň bi­ri­dir. Hä­zir­ki za­man mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň iň soň­ky ga­za­nan­la­ry­na esas­lan­ýan ösen yk­dy­sa­dy­ýe­ti ke­ma­la ge­tir­mek­de bäs­le­şi­ge ukyp­ly san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek ze­rur. Ba­za­ryň bar­ha art­ýan ta­lap­la­ry­na la­ýyk gel­ýän howp­suz, yg­ty­bar­ly we bäs­deş­li­ge ukyp­ly mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň üp­jün­çi­lik ul­ga­my­ny dö­ret­mek ýur­duň san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­te üs­tün­lik­li geç­me­gi­niň gi­re­wi bo­lup dur­ýar. 

In­no­wa­sion müm­kin­çi­lik­le­riň art­dy­ryl­ma­gy, il­kin­ji no­bat­da, yl­myň ga­za­nan­la­ry­ny önüm­çi­li­ge or­naş­dyr­ma­ga iter­gi ber­mek bi­len, tä­ze se­na­gat kär­ha­na­la­ry­nyň dö­re­dil­me­gi­niň baş şer­ti bo­lup dur­ýar. In­no­wa­sion kär­ha­na­la­ryň dö­re­dil­me­gi di­ňe bir içer­ki ba­za­ryň şeý­le önüm­le­re bo­lan is­leg­le­ri­ni ka­na­gat­lan­dyr­man, eý­sem, je­mi içer­ki önüm­de in­no­wa­sion önüm­le­riň möç­ber­le­ri­niň art­ma­gy­na, ne­ti­je­de, ýur­du­my­zyň bäs­deş­li­ge ukyp­ly­ly­gy­nyň ýo­kar­lan­ma­gy­na hem ýar­dam ber­ýär. Şeý­le hem, öň­de­ba­ry­jy teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň esa­syn­da dö­re­di­len kär­ha­na­la­ryň sa­ny­nyň art­ma­gy tä­ze iş orun­la­ry­nyň dö­re­dil­me­gi­ne, ila­tyň iş bi­len üp­jün­çi­lik de­re­je­si­niň go­wu­lan­ma­gy­na öz oňyn tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. Ýur­du­myz­da şeý­le kär­ha­na­lar, önüm­çi­lik­ler, dü­züm­ler yzy­gi­der­li dö­re­dil­ýär. Bu bol­sa san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň hü­när­men we ylym-bi­lim üp­jün­çi­li­gi­ni ös­dür­mek, yk­dy­sa­dy­ýe­tiň dür­li pu­dak­la­ryn­da san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ry giň­den or­naş­dyr­mak we­zi­pe­le­rini öň ha­ta­ra çy­kar­ýar. Şo­nuň üçin býu­jet ul­ga­myn­da san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň pa­ýy­ny art­dyr­mak, ýag­ny «san­ly bi­lim», «san­ly sag­ly­gy go­ra­ýyş», «elekt­ron res­mi­na­ma­lar do­la­ny­şy­gy», «elekt­ron gör­nüş­de döw­let hyz­mat­la­ry», «ma­li­ýe iş­le­ri­ni aw­to­mat­laş­dyr­mak — me­ýil­na­ma­laş­dy­ryş we ha­sa­bat­ly­lyk ul­gam­la­ry» ýa­ly ugur­la­ry kä­mil­leş­dir­mek esa­sy we­zi­pe­ler hök­mün­de öňe çyk­ýar. 

Bu­lar­dan baş­ga-da, ýur­du­my­zyň köp­çü­lik­le­ýin ha­bar be­riş se­riş­de­le­ri­ne san­ly ul­gam iş­jeň or­naş­dy­ryl­ýar. Bu gün elekt­ron ne­şir­ler met­bu­gat ne­şir­le­ri bi­len üs­tün­lik­li bäs­deş­lik ed­ýär we bar­ha meş­hur­ly­ga eýe bol­ýar. Hä­zir­ki za­man köp­çü­lik­le­ýin ha­bar be­riş se­riş­de­le­ri­niň in­te­rak­tiw we mul­ti­me­dia usul­la­ry­ny ulan­ma­gy ola­ryň ta­pa­wut­ly aý­ra­tyn­ly­gy­dyr. Ýur­du­my­zyň köp­çü­lik­le­ýin ha­bar be­riş se­riş­de­le­ri­niň oky­jy­lar we ula­ny­jy­lar üçin el­ýe­ter­li bol­ma­gyn­dan baş­ga-da, in­ter­net gi­ňiş­li­gi­niň ul­ga­my hal­ka­ra bi­le­le­şi­giň ýur­du­my­zyň ýe­ten de­re­je­si ba­ra­da mag­lu­mat bi­len üp­jün­çi­li­gi­niň de­re­je­si­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär. 

Umu­man, ýur­du­myz­da san­ly ul­ga­myň giň­den or­naş­dy­ryl­ma­gy mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ry­nyň ösü­şi­ne uly iter­gi ber­ýär. «Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy: Türk­me­nis­ta­ny 2022 — 2052-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mil­li mak­sat­na­ma­syn­da» göz öňün­de tu­tu­lan we­zi­pe­le­r üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Mu­nuň özi uzak möh­let­le­ýin yk­dy­sa­dy ösü­şi we ýo­ka­ry ön­dü­ri­ji­li­gi ga­zan­ma­ga, ýur­du­my­zyň je­mi içer­ki önü­mi­niň dü­zü­min­de mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň pa­ýy­ny art­dyr­ma­ga, döw­let do­lan­dy­ry­şy­nyň ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga, esa­sy önüm­çi­lik-yk­dy­sa­dy iş­le­riň äh­li gör­nüş­le­ri­ni aw­to­mat­laş­dyr­ma­ga we mer­kez­leş­di­ri­len ter­tip­de do­lan­dyr­ma­ga, ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­ly pu­dak­lar­da tä­ze iş orun­la­ry­ny dö­ret­mä­ge, şeý­le hem hal­kyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şer­ti­ni has-da ýo­kar­lan­dyr­ma­ga giň müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýär. 

Ga­ýyp­sä­het ORAZ­SÄ­HE­DOW,

Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let hu­kuk we de­mok­ra­ti­ýa ins­ti­tu­ty­nyň iş­gä­ri.

Türkmenistan dünýä derejesinde ulag ulgamyndaky hyzmatdaşlygyň ösdürilmegine öz mynasyp goşandyny goşýar. Dürli derejelerde, hususan-da, halkara guramalarynyň çäklerinde häzirki we geljekki nesiller üçin uly ähmiýete eýe bolan başlangyçlar yzygiderli öňe sürülýär we olary çözmäge çalşylýar. Hormatly Prezidentimiz tarapyndan döredilýän düzümler parahatçylygyň, durnuklylygyň, howpsuzlygyň, durnukly durmuş-ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine gönükdirilendir. «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» bellenilişi ýaly, geljek ýedi ýylda ýurdumyzyň önümçilik mümkinçiliklerini durmuşa geçirmek, ýaşaýyş-durmuş ulgamyny ösdürmek üçin uly maýa goýumlar gönükdirilýär.  

Ýurdumyzyň geografik taýdan amatly ýerleşendigi bilen baglylykda, awtomobil we demir ýollaryny, köprüleri gurmak, awtoulag, demir ýol, deňiz, howa üstaşyr ulag geçelgelerini döretmek, ýük daşalyşyny we ýolagçy gatnadylyşyny artdyrmak hem ykdysadyýetimizi ösdürmegiň möhüm şertleriniň biri diýlip hasap edilýär. Türkmenistanyň Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregidigini, örän amatly şertlerde ýerleşendigini göz öňünde tutup, onuň geosyýasy we geoykdysady ýagdaýlaryny doly möçberde ulanmak şu günuň möhüm wezipesi hökmünde öňe çykýar. Türkmenistanyň halkara başlangyçlary, şol sanda ulag-aragatnaşyk ulgamy boýunça tutumlary milli derejedäki durnukly ösüş strategiýasynyň ählumumy maksatlar bilen utgaşykly durmuşa geçirilýändigine şaýatlyk edýär. 

Ýurdumyzyň halkara we sebit derejesinde ulag-logistika ulgamyny kämilleşdirmek boýunça başlangyçlary giň goldawa eýe bolýandygy guwandyryjy üstünliklerimizdir. Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň 16-njy maýynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 77-nji sessiýasynyň 70-nji plenar mejlisiniň dowamynda Türkmenistanyň başlangyjy bilen bu ugurda ýene bir möhüm Kararnama kabul edildi. Täze Kararnama laýyklykda, 26-njy noýabr «Bütindünýä durnukly ulag güni» diýlip yglan edildi. BMG-niň bu halkara resminamasyna dünýä ýurtlarynyň 67-den gowragy awtordaş bolup çykyş etdi. Resminamada BMG-ä agza döwletleriň, halkara, sebitara guramalaryň, raýat jemgyýetçiliginiň, şol sanda hökümete degişli bolmadyk guramalaryň, şahsy taraplaryň we beýleki gyzyklanma bildirýän taraplaryň hemmesine Bütindünýä durnukly ulag gününi dabaralandyrmak teklip edilýär. Durnukly ulag ulgamy boýunça, hususan-da, halkara ulag gatnawlaryny artdyrmak, ekologiýa ulaglarynyň ösüşine ýardam bermek, durmuş taýdan bähbitli ulag düzümleriniň we durnukly ulagyň beýleki ulaglarynyň ösdürilmegine ýardam bermek boýunça jemgyýetçilik biliminiň artdyrylmagyna gönükdirilen düşündiriş işlerini we çäreleri geçirmek bellenildi. 

Geçmişde ady dünýä ýaň salan Beýik Ýüpek ýoluny döwrebap görnüşde täzeden dikeldip, Garaşsyz we baky Bitarap Diýarymyzy halkara söwda we ýük daşama ýollarynyň merkezine öwürmek durnukly ulag ulgamyny ösdürmekde möhüm ugurlaryň biri bolup durýar. Ulag-aragatnaşyk pudagynyň dünýä ykdysady ulgamynyň möhüm düzüm bölekleriniň biri bolup durýandygyny hasaba almak bilen, Türkmenistanda Demirgazyk — Günorta, Gündogar — Günbatar ulag ýollarynyň netijeli ösdürilmegini, şeýle-de Merkezi Aziýa — Pars aýlagy aragatnaşyk ulgamynyň mümkinçilikleriniň artdyrylmagyny we Hazar — Gara deňiz sebitiniň ulag gatnawlarynyň giňeldilmegini häzirki döwürde durmuşa geçirýän ulag syýasatynyň ileri tutulýan ugry hasaplanýar. Merkezi Aziýa döwletleriniň arasyndaky ulag-aragatnaşyk gatnawlarynyň giňeldilmegine, olaryň Ýewropanyň, Günorta — Gündogar Aziýanyň, ýakyn we Orta Gündogaryň bazarlaryna çykmaga esaslanýan bu taslamalar halkara geoykdysady giňişligiň täze keşbiniň kemala gelmegine gönükdirilendir. Eziz Diýarymyzyň ykdysady kuwwatynyň ösmegine ýardam berýän şeýle taslamalaryň başyny başlaýjy Gahryman Arkadagymyzyň hem-de peder ýoluny mynasyp dowam etdirýän Arkadagly Serdarymyzyň jany sag, ömri uzak, il-ýurt bähbitli işleri rowaç bolsun! 

Annaguly BABAÝEW,

Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň mugallymy.

Tä­ze ta­ry­hy eý­ýam­da ýur­du­my­zyň ösü­şi be­lent üs­tün­lik­le­re eýe bol­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly baş­tu­tan­ly­gyn­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän be­ýik iş­ler hal­ky­my­zyň bäh­bi­di­ni na­zar­la­ýar, röw­şen gel­je­gi­mi­zi üp­jün ed­ýär. Şeý­le be­ýik iş­le­riň ne­ti­je­sin­de döw­le­tiň äh­li pu­dak­la­ry­nyň üs­tün­lik­li ös­dü­ril­me­gi hal­kyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­niň has-da ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len düýp­li gur­lu­şyk­la­ryň, şo­nuň bi­len bir ha­tar­da da­şa­ry söw­da­nyň, döw­le­ta­ra yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­ly­gyň ge­ri­mi­ni gi­ňelt­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär. Ýur­du­my­zyň ylym we bi­lim, sag­ly­gy go­ra­ýyş we sport ul­gam­la­ry­nyň mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy­ny pug­ta­lan­dyr­mak bo­ýun­ça uly iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Aý­ra­tyn hem yl­my-teh­ni­ki in­no­wa­sion ösüş­le­re, öň­de­ba­ry­jy iş­läp taý­ýar­la­ma­lar tej­ri­be­le­ri­ne uly äh­mi­ýet be­ril­ýär. Bu be­ýik iş­le­riň äh­li­si şöh­rat­ly şu gü­nü­mi­ziň ösüş­le­ri­ni aý­dyň be­ýan ed­ýär, röw­şen gel­je­gi­mi­ziň has-da ösüş­li bol­ma­gy­ny üp­jün ed­ýär.  

Be­dew ba­dy bi­len ok­gun­ly öňe bar­ýan ýur­du­myz­da mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­miz san­ly ul­ga­ma la­ýyk ge­ti­ril­ýär. San­ly ul­gam — mu­nuň özi ösü­şiň tiz­li­gi­niň esa­sy ýö­rel­ge­si­dir. Hä­zir­ki wagt­da san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri dur­mu­şy­my­za giň­den or­naş­ýar. Biz mu­ňa Ar­ka­dag şä­he­rin­dä­ki döw­re­bap bi­na­lar­dan, san­ly ul­ga­myň üp­jün edil­me­gin­den, ula­nyl­ma­gy me­ýil­leş­di­ril­ýän elekt­ro­mo­bil tak­si­ler­den we elekt­ro­bus­lar­dan aý­dyň göz ýe­tir­ýä­ris.  

Ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de uly ösüş­le­ri üp­jün et­mek­de san­ly ul­ga­myň mö­hüm ugur­dy­gy­ny aý­ra­tyn bel­le­mek ge­rek. Şun­da hä­zir­ki za­man mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň tä­ze ga­za­nan­la­ry­na esas­lan­mak baş ugur bo­lup dur­ýar. Şeý­le hem ösen san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ke­ma­la ge­tir­mek­de elekt­ron se­na­ga­ty­nyň ös­dü­ril­me­gi, in­no­wa­sion, ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­la­ra esas­lan­ýan önüm­çi­lik­le­riň ýo­la go­ýul­ma­gy, aň-bi­lim müm­kin­çi­lik­le­riň art­dy­ryl­ma­gy, ýö­ri­te bi­lim­li hü­när­men­le­riň taý­ýar­lan­ma­gy ýa­ly ugur­la­ra aý­ra­tyn üns be­ril­ýär. Mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­zi has-da ös­dür­mek üçin bäs­deş­li­ge ukyp­ly ha­ryt­la­ryň eks­por­ty­nyň möç­ber­le­ri­ni art­dyr­mak, öň­de­ba­ry­jy teh­no­lo­gi­ýa­la­ry or­naş­dyr­mak, im­port ha­ryt­la­ry­nyň ýe­ri­ni tut­ýan ha­ryt­la­ryň ön­dü­ri­li­şi­ni has-da gi­ňelt­mek, ýur­du­myz­da te­le­ke­çi­li­ge gol­daw ber­mek hem-de dür­li ul­gam­lar­da ba­zar gat­na­şyk­la­ry­ny ös­dür­mek bo­ýun­ça top­lum­la­ýyn iş­ler üs­tün­lik­li do­wam et­di­ril­ýär. Bu­la­ryň hem­me­si yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň ösüş­le­ri­niň aý­dyň gel­je­gi na­zar­la­ýan­dy­gy­ny gör­ke­zip, ýur­du­my­zyň ab­ra­ýy­nyň dün­ýä dol­ma­gy­ny, hal­ky­my­zyň bag­ty­ýar dur­mu­şy­ny üp­jün ed­ýär. 

Gül­jan GA­RA­TA­ÝE­WA,

Türk­men döw­let ma­li­ýe ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

Balkan welaýatynyň edara-kärhanalaryny, ýaşaýyş jaýlaryny tok bilen ygtybarly üpjün etmekde häzirki zaman dünýäsiniň iň kämil kuwwatlyklary arkaly ýokary derejede enjamlaşdyrylan Balkanabat döwlet elektrik stansiýasynyň hünärmenleri göreldeli işleri bitirmegiň hötdesinden gelýärler. Kompýuter ulgamy arkaly gije-gündiziň dowamynda ygtybarly dolandyrylýan beketde Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň geçen dört aýynda 829 million 47 müň kilowat-sagatdan hem köp elektrik energiýasy öndürilip, sarp edijilere ýetirildi. Munuň özi meýilnamanyň 101,5 göterime barabar ýerine ýetirilendigine şaýatlyk edýär. 

Ýeri gelende aýtsak, ýylyň tutuş dowamynda üç çalşykda bökdençsiz işledilýän Balkanabat döwlet elektrik stansiýasynyň kuwwatlylygynyň ýokarlandyrylmagy tutuş sebitde öndürilýän elektrik togunyň möçberini ep-esli artdyrmaga mümkinçilik berdi. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 99 million kilowat-sagada golaý elektrik toguny artyk öndürmegi başaran kärhananyň hünärmenleri sarp edijileri üznüksiz elektrik energiýasy bilen ygtybarly üpjün etmek üçin has-da gaýratly zähmet çekýärler. 

Hojaberdi BAÝRAMOW.

Hoş habar göwünlere galkynyş berýär. Hormatly Prezidentimiziň 22-nji maýda sanly ulgam arkaly geçiren iş maslahatynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 77-nji sessiýasynyň 70-nji plenar mejlisinde Türkmenistanyň başlangyjy bilen hem-de Milletler Bileleşigine agza döwletleriň biragyzdan goldamagynda her ýylyň 26-njy noýabrynyň «Bütindünýä durnukly ulag güni» diýlip yglan edilendigi barada aýdanlary Aşgabat şäheriniň gününi baýram edýän günlerinde halkymyzyň toý şatlygyny goşalandyrdy. Hormatly Prezidentimiz iş maslahatynda 2016-njy ýylda paýtagtymyzda Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatynyň geçirilen senesiniň, ýagny 26-njy noýabryň «Bütindünýä durnukly ulag güni» diýlip yglan edilmeginiň Gahryman Arkadagymyzyň öňe sürýän dünýä ähmiýetli başlangyçlarynyň Milletler Bileleşigi tarapyndan ykrar edilýändiginiň aýdyň beýanydygyny belledi. Munuň özi birnäçe ýylyň dowamynda alnyp barlan yzygiderli, oýlanyşykly zähmetiň datly miwesidir. Çünki dünýäniň ulag-üstaşyr gatnawlary bilen baglanyşykly Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň gatnaşmagynda we başlangyçlary esasynda amala aşyrylan işler, taryhy pursatlar örän köp.  

Bu başlangyçlar 1993-nji ýylda Türkmenistanyň Brýussel Jarnamasyny goldamagyndan we oňa gol çekmeginden we şol Jarnamanyň esasynda Ýewropa — Kawkaz — Aziýa ulag geçelgesi (TRASEKA) boýunça maksatnamanyň kabul edilmeginden gözbaş alýar.  

Gahryman Arkadagymyzyň öňdengörüjilikli başlangyçlary netijesinde Brýussel Jarnamasynda beýan edilen maksatlara ýetmäge gönükdirilen çäreler işjeň häsiýete eýe boldy. TRASEKA taslamalarynyň çäklerinde Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmek, iň täze ulag tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, multimodal gatnawlary guramak we kämilleşdirmek boýunça yzygiderli hem işjeň ädimler ädilip ugraldy. Bu babatda 2012-nji ýylda Diýarymyzda geçirilen «Orta Aziýada we Hazar deňziniň sebitinde ulag hem-de üstaşyr gatnawlaryň ösüşiniň geljegi» atly halkara maslahat, 2014-nji ýylyň 3-4-nji sentýabrynda Aşgabatda geçirilen «Halkara hyzmatdaşlygyny we durnukly ösüşi üpjün etmekde ulag-üstaşyr geçelgeleriniň tutýan orny» atly halkara maslahat ulag ulgamyndaky gatnaşyklary hil taýdan täze derejä çykarmak boýunça yzygiderli we köpugurly gepleşikleri başlamaga itergi berdi. Şol ýylyň 19-njy dekabrynda BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan «Durnukly ösüş üçin halkara hyzmatdaşlygy üpjün etmekde ulag-üstaşyr geçelgeleriniň orny» atly Rezolýusiýanyň kabul edilmegi bu işleriň geriminiň giňemeginde täze tapgyra başlangyç boldy.  

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň belläp geçişi ýaly, 2016-njy ýylyň 26-27-nji noýabrynda Aşgabatda geçirilen Durnukly ulag ulgamy boýunça ilkinji ählumumy maslahat taryhy ähmiýetli wakalara baý boldy. BMG-niň şol wagtky Baş sekretary Pan Gi Munuň gatnaşmagynda geçirilen bu maslahatda durnukly ulag ulgamynyň geljegine bagyşlanan meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. 2017-nji ýylyň 4-5-nji maýynda Awazada geçirilen Ýewraziýa giňişliginde ulag-üstaşyr hyzmatdaşlygy diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge bagyşlanan ulag we logistika boýunça halkara maslahata gatnaşyjylar Gahryman Arkadagymyzyň ulag ulgamynda sebit we ählumumy derejede netijeli hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek, onuň oňyn ugurlaryny işläp taýýarlamak bilen baglanyşykly döredijilikli başlangyçlarynyň aýratyn möhümdigini ýene bir ýola dünýä äşgär etdi.  

2017-nji ýylyň 15-nji noýabrynda paýtagtymyzda RECCA VII forumynyň çäklerinde Owganystanyň, Azerbaýjan Respublikasynyň, Gruziýanyň, Türkiýe Respublikasynyň we Türkmenistanyň arasynda Üstaşyr we ulag hyzmatdaşlygy hakynda Ylalaşyga (Lýapis Lazuli ugry boýunça Ylalaşyk) gol çekilmegi sebitiň ykdysady ýakynlaşmagyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen taryhy waka öwrüldi. Şol ýylyň 20-nji dekabrynda BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan kabul edilen «Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmak bilen baglylykda ulaglaryň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Rezolýusiýanyň kabul edilmegi hem Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistandan gözbaş alyp, alys geljekleri nazarlaýan başlangyçlara dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan berlen nobatdaky belent bahadyr.  

Bu günki gün hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda we Gahryman Arkadagymyzyň öňdengörüjilikli başlangyçlarynyň halkara derejesinde goldaw tapmagy netijesinde durmuşa geçirilýän ulag strategiýasy halklary ýakynlaşdyrýar. Bu babatda ýurdumyza täze buýsançly habaryň gelen pursatlarynda hormatly Prezidentimize, Gahryman Arkadagymyza jan saglygyny, uzak ömür arzuw edýäris.  

Durdyguly MEREDOW,

Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty.

Hä­zir­ki aja­ýyp döw­rü­miz­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly baş­tu­tan­ly­gyn­da mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li pu­dak­la­ryn­da uly üs­tün­lik­ler ga­za­nyl­ýar, ola­ryň işi­ni has-da kä­mil­leş­dir­mek, ki­çi we or­ta te­le­ke­çi­li­gi gol­da­mak hem-de ös­dür­mek bo­ýun­ça mak­sat­na­ma­la­ýyn öz­gert­me­ler ama­la aşy­ryl­ýar. Öz no­ba­tyn­da döw­re­bap in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­la­ra esas­lan­ýan san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň müm­kin­çi­lik­le­ri­niň art­ýan hä­zir­ki za­man şert­le­rin­de ýur­du­my­zy kuw­wat­ly se­na­gat döw­le­ti­ne öwür­mek ba­bat­da ama­la aşy­ryl­ýan şeý­le öz­gert­me­le­riň äh­li­si ata Wa­ta­ny­myz­da uzak möh­let­le­ýin dur­nuk­ly ösü­şi ga­zan­ma­ga gö­nük­di­ril­ýär. In­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň dur­mu­şa or­naş­dy­ryl­ma­gyn­da ylym-bi­lim­li ýaş­la­ryň hem aý­ra­tyn or­ny bar­dyr. Bi­lim­li ýaş­lar döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­la­ra erk et­mek, san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni iş­jeň dur­mu­şa or­naş­dyr­mak ar­ka­ly döw­re­bap öz­gert­me­le­re go­şant goş­ýar­lar.  

Hä­zir­ki dö­wür­de ýur­du­myz­da ama­la aşy­ryl­ýan yk­dy­sa­dy öz­gert­me­ler «Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy: Türk­me­nis­ta­ny 2022 — 2052-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mil­li mak­sat­na­ma­sy» esa­syn­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Bu mö­hüm iş­ler­de ýur­du­myz­da san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni has-da giň­den peý­da­lan­mak, döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­la­ry mun­dan bu­ýa­na hem dur­mu­şa or­naş­dyr­mak esa­sy ugur­lar bo­lup dur­ýar.  

Mä­lim bol­şy ýa­ly, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň pu­dak­la­ry­nyň işi­ni kä­mil­leş­dir­mek üçin ýur­du­myz­da kä­mil hü­när­men­ler taý­ýar­la­nyl­ýar, çün­ki, dün­ýä tej­ri­be­sin­den bel­li bol­şy ýa­ly, us­sat yk­dy­sa­dy­ýet­çi­le­riň bol­ma­gy halk ho­ja­ly­gy­ny ös­dür­me­giň esa­sy şert­le­ri­niň bi­ri­dir. Şu jä­het­den, ýur­du­myz­da kä­mil hü­när­men­le­ri ýe­tiş­dir­mä­ge, ola­ry döw­rüň ta­lap­la­ry­na uý­gun­la­şyp bi­li­ji­lik uky­byn­da taý­ýar­la­ma­ga aý­ra­tyn üns be­ril­ýär. Gel­jek­de mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň pu­dak­la­ryn­da zäh­met çek­jek ta­lyp­la­ry okat­mak­da bi­lim ber­me­giň hä­zir­ki za­man döw­re­bap usul­la­ryn­dan peý­da­la­nyl­ýan­dy­gy bel­lär­lik­li­dir. Bu gün­ki gün­de bag­ty­ýar ýaş­la­ry­my­zyň giň dün­ýä­ga­ra­ýyş­ly, ylym-bi­lim­li bol­mak­la­ry üçin äh­li şert­ler, giň müm­kin­çi­lik­ler dö­re­dil­ýär. Ýaş­la­ra döw­re­bap bi­lim ber­mek, san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni dü­şün­dir­mek, dün­ýä dil­le­ri­ni öw­ret­mek, mil­li ruh­da ter­bi­ýe­le­mek bi­lim ul­gamyn­da ama­la aşy­ryl­ýan iş­le­riň baş mak­sa­dy bo­lup dur­ýar. Şo­nuň üçin hem san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň wa­jyp ugur­la­ry hü­när­men­le­riň kä­mil­li­gi bi­len pug­ta bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Bu ugur­da­ky iş­ler hä­zir­ki wagt­da üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär — ýaş­la­ra teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, iň kä­mil en­jam­la­ry ulan­mak öw­re­dil­ýär. Şun­da hü­när­men­le­riň san­ly ul­gam ba­ra­da­ky so­wat­ly­ly­gy­ny ýo­kar­lan­dyr­mak üçin gaý­ta­dan taý­ýar­la­mak iş­le­ri-de al­nyp ba­ryl­ýar. Bu bol­sa tej­ri­be­li hü­när­men­le­ri, giň dü­şün­je­li ýaş­la­ry ke­ma­la ge­tir­me­giň mö­hüm şer­ti­dir.  

Nu­ryl­la RE­JE­POW,

Türk­me­nis­ta­nyň Te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar we in­for­ma­ti­ka ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.