Garaşsyz, hemişelik Bitarap Watanymyzyň ykbalynda möhüm ähmiýeti bolan mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 31 ýyllygynyň belleniljek güni barha golaýlaýar. Halkymyz uly toý-baýramlara beslenýän bu nurana güne her ýyl sabyrsyzlyk bilen garaşýar. Halkymyz bu şanly toýa özüniň Garaşsyzlyk ýyllarynda gazanan ajaýyp zähmet üstünliklerini, rowaçlyklaryny, ýeten belent sepgitlerini peşgeş edýär. Arkadagly Serdarymyzyň çuň parasata ýugrulan döwlet syýasatynyň netijesinde ata Watanymyz dünýäde çalt ösýän kuwwatly döwletleriň hataryna goşuldy. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň şu ýylyň sekiz aýynda ýerine ýetirilen işleriň jemlerine bagyşlanan sanly ulgam arkaly geçiren Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde bular babatda aýratyn bellenilip geçildi. Hemmämize mälim bolşy ýaly, ýurdumyz halk hojalygynyň ähli ulgamlarynda belent sepgitlere ýetýär. Şunda ýurdumyzyň tebigy gazy we nebiti öndürmekde gazanýan üstünlikleri aýratyn bellenmäge mynasypdyr.  

Hökümetiň nobatdaky mejlisinde bellenilişi ýaly, şu ýylyň sekiz aýynda «Türkmennebit» döwlet konserni tarapyndan bu meýilnama 100,7 göterim berjaý edildi. Nebit we gaz kondensaty bilen üpjün etmegiň meýilnamasy 111,3 göterim, suwuklandyrylan gazy öndürmegiň meýilnamasy 113,8 göterim ýerine ýetirildi. Hasabat döwründe tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 114,3 göterim, «mawy ýangyjy» daşary ýurtlara ibermek boýunça meýilnama bolsa 124,3 göterim amal edildi. Döwlet Baştutanymyz şunda ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynyň düzümlerine gönükdirilen maýa goýum serişdelerini talabalaýyk özleşdirmegiň wajypdygyna ünsi çekdi. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Aşgabat şäherinde 26 — 27-nji oktýabrda «Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2022» atly XXVII halkara maslahaty geçirmegiň ähmiýeti barada aýratyn belläp geçdi.  

Soňky ýyllarda amala aşyrylan giň gerimli maýa goýum taslamalarymyza, hususan-da, Hytaýa we Eýrana täze gaz geçirijileriň gurulmagyna, şeýle hem Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň ýerine ýetirilýän gurluşygyna berkarar döwletimiziň halkara energetika hyzmatdaşlygyna goşan hakyky goşandy hökmünde garamak bolar. Bu bolsa Merkezi Aziýa sebitiniň umumy ýagdaýyna we ösüşine oňyn täsir edýär, ony dünýä ähmiýetli energetika merkezleriniň birine öwürýär. Milli ýangyç-energetika toplumyny döwrebaplaşdyrmak, geljegi nazara almak bilen, onuň kuwwatyny artdyrmak, öndürijileriň, üstaşyr geçirijileriň we sarp edijileriň bähbitleriniň deňagramlylygynyň üpjün edilmegi bilen, dünýä bazarlaryna energiýa serişdelerini ugratmagyň ösen ulgamyny döretmek babatda bitirilýän beýik işler häzirki wagtda uly rowaçlyklara beslenýär. 

 Goý, berkarar Diýarymyzy kuwwatly energetika ýurduna öwürýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun! 

Çynar GELDIÝEWA,

«Türkmengaz» döwlet konserniniň Ylmy-barlag tebigy gaz institutynyň ylmy işgäri.

Şanly wakalara beslenýän mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllyk baýramçylygy gutly bolsun, eziz ildeşler! 

20-nji sentýabrda paýtagtymyzdaky Söwda-senagat edarasynyň sergi zalynda ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň 31 ýyllygy mynasybetli Türkmenistanyň ykdysady üstünlikleriniň iki günlük sergisi öz işine başlady. Däp bolşy ýaly, ata Watanymyzyň baş baýramynyň öňüsyrasynda geçirilýän ykdysady gözden geçiriliş hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda depginli ösýän milli ykdysadyýetimiziň üstünlikleriniň hem-de mizemez kuwwatynyň aýdyň beýanyna öwrülip, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň ösüşiniň geljekki ugurlaryny ýüze çykardy.  

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň foruma gatnaşyjylara iberen Gutlagynda bu serginiň belent maksatlar bilen öňe barýan ata Watanymyzda milli ykdysadyýetiň kuwwatyny artdyrmakda uly ösüşleriň gazanylýandygynyň aýdyň beýanyna öwrüljekdigi bellenilýär. Serginiň esasy mazmuny milli ykdysadyýetiň diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürilmeginden, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilmeginden we eksportyň artdyrylmagyndan hem-de önümçilikleri depginli döwrebaplaşdyrmakdan ybaratdyr. Bularyň ählisini milli ösüş maksatnamalarynyň çäklerinde üstünlikli amala aşyrylýan ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli pudaklaryny kämilleşdirmek boýunça möçberi taýdan deňsiz-taýsyz işinde beýan edýän köpsanly diwarlyklar aýdyň görkezýär. 

 Bu ýerde energetika, senagat, nebit we gaz, nebithimiýa, dokma senagaty hem-de halyçylyk, gurluşyk hem gurluşyk serişdeleri, binagärlik, ulag, aragatnaşyk, kommunikasiýa, oba hojalygy, gaýtadan işleýän we azyk senagaty, saglygy goraýyş we derman senagaty, bilim, sport, syýahatçylyk, neşirýat, tebigaty goraýyş, bagy-bossanlyga büremek ýaly ugurlar boýunça ýöriteleşdirilen sergi bölümlerine orun berlipdir. Bu ulgamlaryň ählisiniň ösüş depgini köpsanly wideoşekilleriň görkezilmeginde, neşirýat önümlerinde — žurnallarda, owadan bezelen beýleki neşirlerde beýanyny tapdy. Mundan başga-da, edaralaryň diwarlyklarynda sergä gelýänlere önümler, kärhanalaryň, umuman, pudagyň ösüş meýilnamalary barada gürrüň berilýär. 

Sergide görkezilýän wideoşekiller gurluşygyň täze önümlerini we tehnologiýalaryny, gurluşyk serişdelerini öndürýän awtomatik kuwwatlyklarydyr zawodlary, suw sorujylary, suw arassalaýjy enjamlary, panel we diwar toplumlaryny, alýumin we plastik profilleri, santehnika we bezeg serişdelerini mahabatlandyrýar. «Aşgabat-sitiniň» we Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň ägirt uly taslamalarynyň binagärlik-şekil görnüşleriniň serginiň esasy bezegine öwrülendigini bellemek gerek. 

Gurulmagy aýratyn inženerçilik-tehniki çözgütleri hem-de iň täze tehnologiýalaryň ulanylmagyny talap edýän gurluşyk desgalaryny şöhlelendirýän, şol sanda awtobanlaryň, köprüleriň, estakadalaryň, ýerasty geçelgeleriň we ýurdumyzyň möhüm ýollaryndaky köpgatly ýol aýrytlarynyň diwarlyklary sergä gelenlerde uly gyzyklanma döretdi. Awtomobil ýollarynyň gurluşygyny dolandyrmak baradaky döwlet agentliginiň sergi bölümindäki monitorlarda dünýäniň öňdebaryjy önüm öndürijileriniň ýöriteleşdirilen kuwwatly tehnikalarynyň nusgalary görkezildi. Şol tehnikalar soňky ýyllaryň dowamynda ýol-ulag düzüminiň taslamalary durmuşa geçirilende işjeň peýdalanylýar. Paýtagtymyzyň häkimliginiň diwarlyklarynda bag nahallaryny ösdürip ýetişdirýän, seýilgählerde ulanmaga niýetlenen germewleri, bezeg serişdelerini öndürýän önümçilik kärhanalarynyň harytlary görkezilýär. Şeýle-de, bu ýerde enjamlar we jemagat tehnikalary, ekologiýa hem-de abadanlaşdyryş ýaly bölümler ýerleşdirilipdir. Sergä ýygnananlar şu forumy guramaga döredilen mümkinçilik üçin hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa tüýs ýürekden hoşallyk bildirip, ata Watanymyzyň rowaçlygy hem-de mähriban halkymyzyň bagtyýarlygy ugrunda halk hojalyk toplumyny mundan beýläk-de depginli, durnukly ösdürmek üçin ähli güýçlerini gaýgyrmajakdyklaryna ynandyrdylar. 

«Aşgabat».

Ahal welaýatynyň Bäherden çeper halyçylyk kärhanasy çeper elli halyçylaryň onlarçasyny özünde jemleýär. Bu ýerde zähmet çekýän halyçy gelin-gyzlaryň uz barmaklaryndan döreýän nepis halylar bagtyýar öý-ojaklary, kaşaň binalarydyr ymaratlary bezeýär. 

Bäherden etrabynyň çäkleri geçmişde-de nepis halylaryň mekany hökmünde meşhur bolupdyr. Bu ýerde belli halyçylaryň nesilleri ýaşap, ajaýyp el işlerini ýerine ýetiripdirler, milli halyçylyk sungatynyň kämil derejä ýetmegine goşant goşupdyrlar. Halyçylyk kärhanasyna baryp göreniňde, bu asylly ýörelgäniň häzirki nesiller tarapyndan üstünlikli dowam etdirilýändigine anyk göz ýetirýärsiň.  

Kärhanada tejribeli halyçylaryň uly topary zähmet çekmek bilen, milli halyçylyk sungatynyň täze many-mazmun esasynda baýlaşmagy, halkymyzyň bu nepis sungatyny dünýä ýaýmak, gadymy halylaryň ajaýyp görnüşleriniň asyl nusgalaryny gorap saklamak we geljekki nesillere ýetirmek babatdaky tagallalara saldamly goşant goşýarlar. Bu ýerde tejribeli halyçylar halypa-şägirtlik ýörelgesine eýerip, ýaşlara inçe senediň özboluşly tärlerini irginsiz öwredýärler.  

Gahryman Arkadagymyzyň tagallalary bilen kärhananyň täze binasynyň we önümhanasynyň gurlup ulanmaga berilmegi netijesinde, işleri has döwrebap usullarda alyp barmaga, döredijilikli zähmet çekmäge täze mümkinçilikler açyldy. Ýokary derejede enjamlaşdyrylan önümhanada gelin-gyzlaryň 150-siniň zähmet çekmegi üçin ähli amatlyklar göz öňüne tutulypdyr. Olar dürli ölçegdäki halylary, sowgatlyk halyçalary ussatlyk bilen dokaýarlar. Kärhanada daraklaryň sesi batly ýaňlanýar. 

— Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllyk toýuny mynasyp zähmet sowgatlarymyz bilen garşy almagy maksat edinýäris. Bu asylly maksat gelip gowuşýan buýurmalary öz wagtynda we ýokary hilli ýerine ýetirmäge borçlandyrýar. Ýylyň başyndan bäri kärhanamyzda dürli ölçegdäki halylaryň birnäçesini dokadyk. Şolaryň arasynda Mary şäherindäki «Türkmeniň ak öýi» binasynyň ýanynda gurlan, köpçülikleýin çäreleri geçirmäge niýetlenen 3 müň orunlyk bina niýetlenip dokalan, meýdany 36 inedördül metr bolan nepis haly hem bar. Häzirki günlerde welaýatymyzyň täze, döwrebap edara ediş merkezinde gurulýan edaralar, medeni-durmuş maksatly binalar üçin dürli ölçegdäki halylary dokaýarys. Buýurmalary öz wagtynda ýerine ýetirmäge jogapkärli çemeleşýäris — diýip, Türkmenistanyň at gazanan halyçysy Aýgözel Esenowa aýdýar. 

Bäherden çeper halyçylyk kärhanasynda şu ýylyň geçen sekiz aýynda ýerine ýetirilen önümçilik işleriniň görkezijileri hem onda zähmet çekýän halyçylaryň yhlasynyň ýerine düşýändiginden habar berýär. Has anygy, ýanwar — awgust aýlarynda kärhanada 3 million 740 müň manada golaý iş edildi. Munuň özi, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, bu babatda 100,4 göterime barabar ösüş depgininiň üpjün edilendigini görkezýär. 

Aýdo ŞEKEROW.

«Türkmenistan». Surata düşüren awtor.

Süleýman Demirel adyndaky Tejen pagta egirme fabriginiň işçi-hünärmenleri ýurdumyzyň dokma senagaty pudagynyň ösüşine saldamly goşant goşýarlar. Olar aýma-aý önümçilik görkezijilerini ýokarlandyrmakda tutanýerlilik görkezýärler. Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 31 ýyllygynyň uludan toýlanýan ýylynda olaryň çekýän yhlasly zähmetiniň ýerine düşýändigini önümçilikde gazanylýan görkezijiler hem aňryýany bilen şaýatlyk edýär.  

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen 8 aýynda fabrikde 34 million 424 müň manada golaý önüm öndürildi. Munuň özi geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende ösüş depgininiň 116,8 göterim üpjün edilendigini aňladýar. Fabrikde ýokary hilli pagtanyň gaýtadan işlenilmegi netijesinde taýýarlanýan dürli belgili ýüplükler ekologik taýdan arassa nah matalary öndürmäge mümkinçilik berýär.   

Aýdo ŞEKEROW.

Halkymyzyň durmuş derejesini ýokarlandyrmak, ýurdumyzy innowasion esasda senagatlaşdyrmakda, milli ykdysadyýetiň eksport kuwwatyny artdyrmak boýunça iri maksatnamalary durmuşa geçirmekde nebitgaz toplumyna uly orun degişlidir. Uglewodorod baýlyklarynyň gorlary we olaryň eksport edilýän möçberi boýunça dünýäde öňdebaryjylaryň hatarynda durýan Türkmenistanyň Garaşsyzlyk ýyllarynda ýangyç-energetika pudagynda amala aşyran we häzirki wagtda durmuşa geçirýän taslamalary dünýä nusgalykdyr. 

Garaşsyzlyk ýyllarynda Türkmenistan nebitgaz toplumynda iri taslamalary durmuşa geçirmek arkaly sebitiň iri energetika döwletine öwrüldi. Uly göwrümli «Galkynyş» gaz käniniň we beýleki birnäçe iri känleriň açylmagy we özleşdirilmegi netijesinde ýurdumyz dünýäniň gaz bazarynyň iri agzasyna öwrüldi. Bu gün ýurdumyzyň uglewodorod serişdeleriniň dürli ýurtlara eksport edilmegi milli ykdysadyýetiň pajarlap ösmegine, täze iş orunlarynyň döredilmegine, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň ýokarlanmagyna, döwletleriň arasynda dost-doganlyk gatnaşyklarynyň pugtalandyrylmagyna itergi berýär. Türkmen gazynyň esasy bölegi dünýä ykdysadyýetiniň ägirdi bolan Hytaý Halk Respublikasyna iberilýär. Munuň üçin 2009-njy ýylyň dekabrynda Türkmenistan — Hytaý gaz geçirijisi guruldy. Bu iri taslamanyň çig mal binýady yzygiderli berkidilýär. 

Geçen ýylyň başynda Gahryman Arkadagymyzyň ak pata bermegi bilen, Lebap welaýatynyň çägindäki «Malaý» gaz käninde täze gaz gysyjy desga açylyp, ulanylmaga berildi. Ýylda üstünden 30 milliard kub metre çenli tebigy gazy geçirmäge ukyply bolan desganyň ulanyşa girizilmegi Watanymyzyň nebitgaz senagatynyň kuwwatyny has-da pugtalandyrmaga ýardam etdi. 

Ýurdumyz uglewodorod serişdelerini eksport etmegiň täze ugurlaryny ösdürmäge, energetika baýlyklaryny sebitde parahatçylygy we durnuklylygy berkitmek üçin peýdalanmaga möhüm ähmiýet berýär. Şeýle maksatlar bilen durmuşa geçirilýän iri taslama — Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan transmilli gaz geçirijisidir. 2015-nji ýylyň 13-nji dekabrynda gurluşygyna badalga berlen transmilli gaz geçirijisiniň kuwwatlylygy ýylda 33 milliard kub metre barabar bolup, onuň umumy uzynlygy 1 müň 840 kilometre deňdir. Täze energetika geçirijisi diňe bir Günorta Aziýanyň ýurtlaryny türkmen gazy bilen üpjün etmäge däl, eýsem, ykdysady hyzmatdaşlygy pugtalandyrmagyň, sebitde parahatçylygyň we durnuklylygyň berkidilmeginiň hem möhüm guraly bolmaga gönükdirilendir. 

2021-nji ýylyň 21-nji ýanwarynda Hazar deňzindäki «Dostluk» ýatagynyň uglewodorod serişdelerini bilelikde gözlemek, işläp geçmek we özleşdirmek hakynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen Azerbaýjan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama gol çekilmegi diňe bir türkmen-azerbaýjan gatnaşyklaryny ösdürmekde däl, eýsem, dünýäde energetika howpsuzlygyny üpjün etmekde möhümdir. 

Nebitgaz senagatyny diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek, içerki hem-de daşarky bazarlarda uly islegden peýdalanýan dürli görnüşli nebit we gaz önümlerini öndürýän täze kuwwatlyklary kemala getirmek ýurdumyzyň ykdysady strategiýasynyň möhüm ugurlarynyň biridir. Nebitgaz we himiýa senagatynda birnäçe täze iri desgalaryň ulanyşa berilmegi hem-de olaryň üstünlikli iş alyp barmagy milli ykdysadyýetimiziň ösüş depgininiň gowşamazlygyna ýardam edýär. 

Gahryman Arkadagymyzyň öňdengörüjilikli başlangyçlarynyň netijesinde 2019-njy ýylda Ahal welaýatynda tebigy gazdan sintetiki benzin öndürýän dünýäde ilkinji zawodyň gurlup, ulanylmaga berilmegi ýurdumyzyň nebitgaz toplumynyň ösüşine uly goşant boldy. Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamasyna laýyklykda, ýurdumyzyň nebitgaz toplumynda ýakyn wagtda ýene-de iri taslamalaryň birnäçesini amala aşyrmak meýilleşdirilýär.  

Garaşsyz Watanymyz energetika babatda umumadamzat ähmiýetli başlangyçlary öňe sürýän we iri taslamalary durmuşa geçirýän ýurt hökmünde belent abraýa eýedir. Gymmat bolmadyk, ygtybarly, häzirki zaman energetika çeşmeleriniň elýeterliligi dünýä ykdysadyýetiniň ösüşi üçin möhümdir. Gahryman Arkadagymyzyň bu ugurdaky oňyn başlangyçlary halkara jemgyýetçiligiň gyzgyn goldawyna eýe bolmagynyň netijesinde BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan 2013-nji ýylda «Energiýa serişdeleriniň ygtybarly we durnukly üstaşyr geçirilmegi hem-de durnukly ösüşi we halkara hyzmatdaşlygy üpjün etmekde onuň hyzmaty» atly Kararnama kabul edildi. 2017-nji ýylda Garaşsyz döwletimiz Halkara Energetika Hartiýasynyň Konferensiýasynda başlyklyk etmeginiň çäklerinde paýtagtymyz Aşgabatda Energetika Hartiýasynyň Şertnamasyny döwrebaplaşdyrmak boýunça forumlardyr halkara maslahatlaryň birnäçesi geçirildi. Mälim bolşy ýaly, häzirki wagtda Energetika Hartiýasynyň Şertnamasy energetika serişdeleriniň söwdasy hem-de döwletara gaz geçirijiler we nebit geçirijiler, elektrik geçiriji ulgamlar arkaly olaryň üstaşyr iberilmegi bilen baglanyşykly çylşyrymly syýasy, ykdysady hem-de hukuk meseleleriniň çözülmegine gönükdirilen ýeke-täk köptaraply ylalaşyk bolup durýar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň ykdysady strategiýasynyň çäklerinde ýangyç-energetika pudagynda ýurdumyzyň baý uglewodorod serişdelerini giňden peýdalanmaga, pudaga maýa goýumlary çekmäge, gyzyklanma bildirýän taraplar bilen bilelikdäki taslamalary durmuşa geçirmäge, daşary ýurt kompaniýalary bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygy giňeltmäge möhüm ähmiýet berilýär. Nebitgaz pudagynda özgertmeleri çaltlandyrmaga döwrüň talaby hökmünde garalýar. 

Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzyň nebitgaz senagatynda gazanylan üstünlikler ýetilen sepgitler hem-de täze taryhy eýýamda kesgitlenilen belent maksatlar milli ykdysadyýetimiziň bedew batly ösüşleriniň dowamat-dowam bolmagyny şertlendirýär. Ýurdumyzyň uglewodorod baýlyklarynyň netijeli peýdalanylmagy halkymyzyň şu günki bagtyýar durmuşynyň, nurana geljeginiň binýadyny berkitmäge, Watanymyzyň dünýädäki abraýyny has-da ýokarlandyrmaga, dünýä ýurtlary bilen dost-doganlyk gatnaşyklaryny pugtalandyrmaga giň mümkinçilikleri açýar. 

Batyr GUTLYMYRADOW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy

Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde hormatly Prezidentimize şu ýylyň ýanwar ― awgust aýlarynda ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşiniň makroykdysady görkezijileri barada hasabat berildi. 

 *** 

 Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzyň ähli künjeklerinde toplumlaýyn özgertmeler maksatnamalary üstünlikli amala aşyrylýar, häzirki zaman düzümleri kemala gelýär, dürli maksatly täze binalardyr desgalar ulanmaga berilýär. Iri möçberli sebit we milli maýa goýum taslamalarynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi buýsandyryjy ýagdaýdyr. Munuň özi ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň durnukly ösýändigini tassyklaýar.  

Şu ýylyň sekiz aýynyň jemlerine bagyşlanyp geçirilen Ministrler Kabinetiniň sanly ulgam arkaly nobatdaky mejlisinde hem hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabat döwrüniň makroykdysady görkezijileriniň milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynyň durnukly ösüşe eýedigini alamatlandyrýandygyny belledi. Jemi içerki önümiň ösüş depgini ýokary derejede saklanýar.  

2022-nji ýylyň ýanwar ― awgust aýlarynyň jemleri boýunça daşary söwda dolanyşygy hem ýokary görkezijilere eýe boldy. Hökümet mejlisinde berlen hasabatlar bu aýdylanlary doly tassyklaýar. Munuň özi döwlet Baştutanymyzyň parasatly we öňdengörüjilikli syýasatynyň, giň möçberli özgertmeleriniň oňyn netijesidir. Türkmenistanda üstünlikli durmuşa geçirilýän maýa goýum syýasaty ykdysady we önümçilik kuwwatynyň ýokarlandyrylmagyny, häzirki zaman durmuş ulgamynyň, ulag-aragatnaşyk, inženerçilik düzümleriniň kemala gelmegini, milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda täze usullaryň we öňdebaryjy tehnologiýalaryň giňden ulanylmagyny şertlendirdi. Şunuň bilen baglylykda, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, milli ykdysadyýetimiziň ösüşine gönükdirilen maliýe çeşmeleriniň hasabyna maýa goýumlary özleşdirmegiň ösüş depgini has-da ýokarlandy.  

Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen ýurdumyzyň söwda toplumynda sazlaşykly ösüş depginlerini saklamak üçin halkara işewürlik gatnaşyklary yzygiderli ösdürilýär. Türkmenistanyň daşary ykdysady strategiýasy ähli döwletler bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygyň ösdürilmegine gönükdirilendir, sergileriň we maslahatlaryň işjeň ýagdaýda guralmagy ýurdumyzyň dünýäniň hojalyk gatnaşyklary ulgamyna çalt goşulyşmagyna ýardam berýär.  

Ýurdumyzyň ähli şäherlerinde we obalarynda bolşy ýaly, paýtagtymyzyň düzüm böleklerini döwrebaplaşdyrmaga we giňeltmäge hem uly möçberli maliýe serişdeleri goýberilýär, halkymyzyň amatly durmuş şertlerini üpjün etmek üçin zerur mümkinçilikler döredilýär. Mejlisde hormatly Prezidentimiz Aşgabady mundan beýläk-de ösdürmek baradaky meselä ünsi çekmek bilen, şunda öňde goýlan wezipeleri çözmäge uzak geljegi nazara alyp, toplumlaýyn çemeleşmegiň möhümdigini belledi.  

Dünýäniň beýleki döwletleri we işewür toparlary bilen hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek Türkmenistanyň energetika syýasatynyň möhüm ugry bolup durýar. Ýurdumyz bu hyzmatdaşlygy hoşmeýilli erk-isleg we özara bähbitlilik ýörelgeleri esasynda guraýar. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz türkmen energiýa serişdelerini dünýä bazarlaryna ibermegiň köpugurly ulgamyny döretmek, energetika howpsuzlygynyň täze ählumumy binýadyny kemala getirmek ulgamynda Türkmenistanyň halkara başlangyçlaryny ilerletmek bilen baglanyşykly meselelere ünsi çekdi. Şeýle-de döwlet Baştutanymyz dokma, medeniýet, ylym-bilim, saglygy goraýyş, maliýe-bank, ulag-aragatnaşyk, gurluşyk, oba hojalyk ulgamlaryny mundan beýläk-de ösdürmek, innowasion serişdeleri, döwrebap usullary ornaşdyrmak, iri düzümleýin taslamalary işläp taýýarlamak babatda ýolbaşçylara birnäçe tabşyryklary berdi.  

Häzirki wagtda türkmenistanlylar tutanýerli zähmet çekip, işe döredijilikli çemeleşýärler, öňdebaryjy tilsimatlary netijeli peýdalanýarlar. Ýurdumyzda amala aşyrylýan özgertmeler maksatnamalary we iri taslamalar hem halkymyzyň abadançylygyny we ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmaga gönükdirilendir. Şeýle beýik işleriň amala aşyrylmagy netijesinde Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşi barha ýokarlanýar. Munuň özi ählumumy parahatçylygyň we abadançylygyň bähbidine hyzmatdaşlygy ösdürmäge gönükdirilen daşary syýasat ugrumyzy hem üstünlikli durmuşa geçirmäge mümkinçilik berýär. 

 Sanlar we maglumatlar 

•  Hasabat döwründe, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 11,4 göterim artdy.  

•  Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, bölek-satuw haryt dolanyşygynyň möçberi 10,5 göterim artdy. 

•  Daşary söwda dolanyşygynyň möçberi, geçen ýylyň döwrüne garanyňda, 38,6 göterim ýokarlandy. 

•  Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 106,3 göterim, çykdajy bölegi 97,5 göterim ýerine ýetirildi. 

•  Býujetiň serişdeleriniň 80,9 göterimi durmuş ulgamyny maliýeleşdirmäge gönükdirildi. 

•  Iri we orta kärhanalarda ortaça aýlyk zähmet haky, geçen ýylyň degişli döwrüne görä, 10,4 göterim ýokarlandy. 

•  Maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň möçberi, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 7,5 göterim artdy. 

•  Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça söwda dolanyşygynyň ösüş depgini 104,1 göterime, önüm öndürmegiň ösüş depgini 106,5 göterime barabar boldy.

Ýüpek gurçugynyň ilki dörän ýeri Hytaý döwleti hasaplansa-da, ol Beýik Ýüpek ýolunyň ugry bilen ýurdumyza-da aralaşypdyr. Ene-mamalarymyz ýüpek gurçugyny idedip, ýüpek almagy başarypdyrlar. Ondan ussatlyk bilen nepis halylary, keteni we beýleki matalary dokapdyrlar. Şol harytlar bazarlarda uly orun alypdyr. Häzirki wagtda ene-mamalarymyzyň şol ýönekeýje gurallarda işläp öndüren önümleri dünýä derejesinde enjamlaşdyrylan kärhanalarda, zawod-fabriklerde öndürilýär. Şeýle kärhanalaryň biri-de paýtagtymyzdaky ýurdumyzda iň öňdebaryjy kärhanalaryň biri bolan Türkmenistanyň Gahrymany Gurbansoltan eje adyndaky ýüpek fabrigidir. Habarçymyz kärhanada bolup, TDP-niň kärhanada hereket edýän ilkinji guramasynyň başlygy Ogulnur Repowa bilen söhbetdeş boldy. 

 — Ogulnur Saparmedowna, ilki bilen, söhbetdeşligimizi kärhanaňyzyň ilki işe başlan döwürlerinden başlaýsak?! 

— Fabrigiň düýbi 1927-nji ýylda tutulyp, 1928-nji ýylyň fewral aýynda doly güýjünde işläp başlapdyr. Şol döwürlerde fabrikde SK-5 kysymly ýüpek saraýjy enjamlar oturdylypdyr. Şol enjamlarda göwrümi 1,2 metr bolan ýüpekler keleplenilipdir. Esasy çig mal bolan piläni öndürmekde hem halkymyz işjeňlik görkezipdir. Şol ýyllarda fabrikde öndürilen ýüpegiň hilini barlamak hem-de satlyga taýýarlamak üçin Daşkendiň ugurdaş fabriginiň barlaghanasynda barlag işleri geçirilipdir. Kärhananyň Garaşsyzlyk ýyllarynda durky täzelenip, oňa Hytaý Halk Respublikasynyň önümi bolan FEÝU-2000 kysymly ýüpek saraýjy enjamlar oturdyldy.  

 — Fabrigiň häzirki wagtdaky kuwwaty, işleriň guralyşy baradaky gürrüňler bilen söhbetdeşligimizi dowam etdiräýsek? 

— Fabrigiň bir ýyllyk kuwwatlylygy 3 çalşykly işlän ýagdaýynda 260 tonna çig ýüpek öndürmäge niýetlenendir. Fabrikde önümçilik bölümleriniň 5-si bolup, olar pile saýlaýjy, buggazan, pile kelepleýji, ýüpegi gaýtadan saraýjy hem-de galyndyny gaýtadan işleýji bölümlerdir. Pile saýlaýjy sehinde pileler bir tapgyra jemlenip, tozandan, sütüginden arassalanyp, bölünip, ýüpek saramak üçin taýýarlanylýar. Saýlama işi titräp işleýän konweýerlerde amala aşyrylýar. Saýlanan pileler buggazan bölümine goýberilýär. Buggazan bölüminde pileler güýçli buguň, ýagny 90 — 96 gradus derejeli gyzgyn suwly kameralarda — gazanlarda çyglandyrylýar. Gyzgyn gazanlardaky pileler soňra 60 — 70 gradus derejeli suwda sowadylyp, gyzgynlygyň üýtgemegi bilen pileleriň suwda dolulyk derejesi düzgünleşdirilýär. Soňra bolsa plastik turbalar arkaly pile kelepleýji PK kysymly enjamlara ugradylýar. 

Ýüpegi gaýtadan saraýan sehde çig ýüpek göwrümi 1,5 metr bolan motowillalara saralýar. Motowillalara saralan ýüpekler «kelep» diýip atlandyrylýar. Çig ýüpegiň her bir kelebi 6 ýerinden boýalmadyk nah sapak bilen berkidilýär we 5-6 kilogram agramda gaplanylýar. Galyndynyň gaýtadan işlenilýän sehinde bolsa pile keleplenende emele gelýän galyndylar gaýtadan işlenilip, 1-geçirimli holst, ýüpek tary, gyrkyndylar hem-de gurçuk alynýar. Galyndylaryň ählisi hem gyzgyn howa arkaly guradylyp, basyjy enjam arkaly basylyp, satlyga taýýar edilýär. 

 — Kärhanada häzirki döwürde alnyp barylýan işler barada nämeler aýdyp bolar? 

— Häzirki wagtda fabrik 1 çalşykda işläp, ýylda 76.2 tonna çig ýüpek öndürmek meýilleşdirilýär. Bu öndürilen ýüpek çig maly diňe bir içerki bazarda däl, eýsem, daşarky bazarlarda hem mynasyp orun tapýar. Içerki bazarda esasy alyjymyz panbarhat fabrigidir. Kärhanamyzyň esasy maksady öňde goýlan meýilnamany üstünlikli ýerine ýetirmek bilen girdejini artdyrmakdyr. Garaşsyz, hemişelik Bitarap Watanymyzyň ykdysady kuwwatynyň has-da berkemegine mynasyp goşant goşmakdyr.  

Garaşsyzlygymyzyň şanly 31 ýyllygy barha golaýlaýar. Baýramçylygy mynasyp zähmet üstünligi bilen garşy almaga çalyşýarys. Baş baýramymyz — mukaddes Garaşsyzlygymyzyň baýramy bilen Gahryman Arkadagymyzy, Arkadagly Serdarymyzy, tutuş türkmen halkyny tüýs ýürekden gutlaýarys. Bize işlemäge döredip berýän giň mümkinçilikleri üçin Arkadagly Serdarymyza hoşallygymyzy bildirip, janynyň sag, işleriniň rowaç bolmagyny arzuw edýäris.  

 — Beren gürrüňleriňiz üçin köp sag boluň!  

Ulugberdi HANMÄMMEDOW,

Türkmen döwlet medeniýet institutynyň talyby.

Dokma senagaty milli ykdysadyýetimiziň örän möhüm hem-de okgunly ösýän pudaklarynyň biridir. Soňky ýyllarda önümçilik görkezijilerini yzygiderli ýokarlandyrýan pudak ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan ösdürilmeginde wajyp orny eýeleýär. Halkymyzyň dokmaçylyk senedini sungat derejesine ýetirenine müňlerçe ýyl geçenem bolsa, ýurdumyzyň dokma senagatynyň binýadynyň tutulmagy Garaşsyzlyk ýyllary bilen baglanyşyklydyr. Berkden tutulan binýat taryh üçin gysga döwürde Türkmenistanyň dokma önümçiliginde dünýäde öňdebaryjylaryň hatarynda orun almagyny şertlendirdi. 

 Senet, sungat, senagat 

Türkmen topragy gadymy döwürlerden bäri senetçiligiň ösen mekany hökmünde tanalýar. Ýurdumyzyň çägindäki gadymy taryhy ýadygärliklerde geçirilen gazuw-agtaryş işlerinde ýüze çykarylan tapyndylar, çet ýurtly jahankeşdeleriň ýazgylary, gelin-gyzlarymyzyň sungat derejesine ýetiren dokma önümleri bu hakykaty tassyklaýan ygtybarly delillerdir. Şeýle-de bolsa, taryhy şertleriň täsiri netijesinde senetçiligiň senagata öwrülýän döwründe ýurdumyza diňe dünýä bazaryny çig mal bilen üpjün edýän ülke hökmünde garaldy. Tä özygtyýarly döwletli bolýançak, türkmen topragynda ýetişdirilen pagta hasyly daşary ýurtlarda gaýtadan işlenilýärdi. Ýurt Garaşsyzlygymyz ähli ulgamlar bilen birlikde dokma senagatynyň hem galkynmagyna ýol açdy.  

 Çig mal çeşmesinden önümçilik merkezine  

Garaşsyzlygyň ilkinji ýyllaryndan ýurdumyzda milli ykdysadyýetiň pudaklaryny diwersifikasiýalaşdyrmaga ugur alyndy. Tebigy baýlyklaryň ägirt uly gorlaryna hem-de geografik taýdan amatly çäge eýe bolan Türkmenistan bu ugurda oňyn netijeleri gazanmagy başardy. Ýokary tehnologiýalar bilen üpjün edilen önümçilikleriň döredilip, gaýtadan işleýän senagatyň ösdürilmegi netijesinde dünýä bazarynda bahalary çig malyňky bilen deňeşdirilende birnäçe esse ýokary bolan eksport ugurly önümler öndürilip başlandy.  

1991-nji ýylda Türkmenistanda pagtanyň gaýtadan işlenilişiniň diňe ilkinji tapgyry amala aşyrylýardy. Dokma senagaty pudagynyň düzümleriniň düýpli diwersifikasiýalaşdyrylmagy bilen häzirki wagtda ýurdumyzda ösdürilip ýetişdirilýän pagta hasyly tutuşlygyna özümizde gaýtadan işlenilýär. Diňe soňky birnäçe ýylda tebigy çig maldan dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyply önümleri öndürýän täze kärhanalaryň onlarçasy guruldy. Olar halkara bazarlarynda ozaldan hereket edip gelýän öndürijileriň öňdebaryjy orunlaryna mynasyp dalaş edýärler. Şunlukda, Türkmenistan dokma senagatynda çig maly eksport edýän ýurtdan dünýä bazaryna taýýar önümleri çykarýan döwlete öwrüldi. 

 Şertler we mümkinçilikler  

Türkmenistanda dokma senagatyny ösdürmek üçin zerur bolan esasy şertler bar: ýerli çig mal, ýokary hünär derejeli işgärler bilen üpjünçilik, öndürilen harydy bazarlara ýetirmek üçin ulag-logistika düzümleri hem-de içerki we daşary bazarlardaky hyrydarlar. Şeýle hem ýurdumyzyň tebigy we howa şertleri gowaçanyň dünýä bazarynda uly islegden peýdalanýan önümleri öndürmekde çig mal bolup hyzmat edýän orta hem-de inçe süýümli görnüşlerini ösdürip ýetişdirmek üçin oňaýlydyr.  

Gahryman Arkadagymyzyň ýurdumyza baştutanlyk eden döwründe milli ykdysadyýetimiziň eksport ugurly önümleri öndürýän pudagy hökmünde dokma senagatyny ösdürmäge uly üns berildi. Häzirki wagtda ýurdumyzyň dokma senagaty pudagynda iri dokma toplumlary, ýüplük egriji we dokma kärhanalary, tikin fabrikleri, ýüpekçilik kärhanalary, aýakgap fabrikleri, derini we ýüňi gaýtadan işleýän zawodlar hereket edýär. Kärhanalarda çagalar we ulular üçin egin-eşikler, şol sanda ýokary hilli örme we jinsi önümleri, hojalykda ulanylýan ekologiýa taýdan arassa önümleriň dürli görnüşleri, ýorgan-düşek daşlyklary, çalgyçlar, panbarhat matalary we beýleki harytlar öndürilýär. «Bedew», «Gala», «Bürgüt», «Ýeňiş», «Bahar», «Goza», «Nusaý», «Wada», «Ak pamyk», «Arwana», «Mäne», «Jeýtun» ýaly söwda nyşanlary bilen öndürilýän harytlar Türkmenistanyň Dokma senagaty ministrliginiň düzümindäki «Altyn Asyr» harytşynaslyk merkezinde hem-de ýurdumyzyň dürli ýerlerinde açylan ýöriteleşdirilen dükanlaryň onlarçasynda ilata hödürlenilýär. 

Pudagyň düzümindäki kärhanalaryň «Tsudakoma», «Juki», «Muratec» (Ýaponiýa), «Rieter», «Benninger» (Şweýsariýa), «Trützschler», «Schlafhorst», «Monforst», «Küsters» (Germaniýa), «Marzoli», «Reggiani», «Arioli», «Mario Crosta», «Savio» (Italiýa), «Picanol» (Belgiýa) ýaly dünýä belli kompaniýalaryň enjamlary bilen üpjün edilmegi onuň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak boýunça maksatlara ýetmäge ýardam berýär. 

 Köpdürli hem köpugurly 

Ýurdumyzyň dokma senagatyna innowasiýalaryň ornaşdyrylmagy netijesinde senagatda, gurluşykda, lukmançylykda, oba hojalygynda we beýleki ulgamlarda peýdalanylýan önümler hem öndürilýär. Çygdan we şemaldan goraýan, gyzgynlyga çydamly matalar, egin-eşikler, aýakgaplar, mebel düşemeleri, gorag we daňy materiallary, mata oboýlar, tutular, ýorganlardyr ýassyklar, çaga arlyklary, arassaçylyk serişdeleri we beýlekiler hut şu pudakda öndürilýär.  

Häzirki döwürde ýurdumyzyň dokma senagatynda öndürilýän önümleriň görnüşlerini köpeltmek, bezeg aýratynlyklaryny, ulanylýan çig malyň düzümini kämilleşdirmek boýunça netijeli işler alnyp barylýar. Tebigy süýümler bilen birlikde himiki süýümleriň peýdalanylmagynyň netijesinde garyşyk görnüşli matalar öndürilýär. Soňky ýyllarda dokalmaýan materialyň täze görnüşi bolan «spandbondyň» önümçiligi ýola goýlup, ol lukmançylykda we ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda ulanylýan önümleri taýýarlamakda giňden peýdalanylýar. 

 Hil standartlary we ekologiýa howpsuzlygy 

Dokma pudagynda öndürilýän önümleriň halkara hil standartlaryna hem-de ekologiýa howpsuzlygynyň talaplaryna laýyk gelmegine uly ähmiýet berilýär. Ýurdumyzyň dokma senagaty pudagynyň kärhanalarynyň önümleriniň «Önümçiligi dolandyryş ulgamy we hil gözegçiligi» ISO 9001, «Daşky gurşawy goramak» ISO 14001, «Zähmeti goramak we önümçilik howpsuzlygy» OHSAS 18001 ýaly halkara güwänamalaryna mynasyp bolmagy hem munuň aýdyň subutnamalarydyr. 

 Döwlet goldawy — ösüşiň hereketlendirijisi 

Döwlet tarapyndan pudagy ösdürmek hem-de türkmen dokma önümlerini daşarky bazarlara çykarmak üçin uly maýa goýumlary çekmek, erkin ykdysady zolaklary döretmek, ýeňillikli karzlary bermek, oňaýly maliýe gurallaryny üpjün etmek ýaly şert-mümkinçilikler döredilýär. Garaşsyzlyk ýyllaryndan bäri täze dokma toplumlarynyň gurluşygyna hem-de ozal bar bolan kärhanalaryň durkunyň täzelenilmegine 2 milliard amerikan dollaryna barabar maýa goýum serişdeleri goýberildi. Daşary ýurt kompaniýalary we halkara maliýe guramalary bilen giň gerimli hyzmatdaşlyk ýola goýuldy. Olaryň gatnaşmagynda ýurdumyzda döwrebap dokma toplumlarynyň 15-si gurlup, ulanylmaga berildi.  

Diňe geçen ýylyň dowamynda Gahryman Arkadagymyzyň ak pata bermegi bilen, Ahal welaýatynyň Kaka we Babadaýhan etraplarynda döwrebap dokma toplumlarynyň ikisi ulanyşa berildi. Bu döwrebap önümçilik desgalary müňlerçe täze iş orunlaryny döretmäge hem-de milli ykdysadyýetimiziň eksport kuwwatyny artdyrmaga niýetlenen düzümleriň üstüni ýetirdi. 

Döwlet tarapyndan kabul edilen maksatnamalaryň üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň netijesinde Türkmenistanda öndürilen önümler dünýäniň dürli ýurtlarynda ýokary islegden peýdalanýan harytlara öwrüldi. Bu günki gün türkmen dokma önümleri Russiýa Federasiýasy, Birleşen Arap Emirlikleri, Türkiýe, Hytaý, Pakistan, Azerbaýjan, Gazagystan, Gyrgyz Respublikasy, Gruziýa, Ermenistan, Eýran, Şweýsariýa ýaly onlarça ýurtlara eksport edilýär. 

 Guwandyryjy netijeler we täze wezipeler 

Milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda bolşy ýaly, dokma senagaty pudagynyň işgärleri hem mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllyk toýuny zähmet ýeňişleri bilen garşylaýarlar. Geçen hepdäniň anna güni hormatly Prezidentimiziň sanly ulgam arkaly geçiren Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisiniň dowamynda berlen hasabata laýyklykda, şu ýylyň sekiz aýynda ýurdumyzyň Dokma senagaty ministrligi boýunça nah ýüplügiň öndürilişiniň ösüş depgini 131,3 göterime, nah matalaryňky 131,2 göterime, tikin we trikotaž önümleriniňki 114,4 göterime, gön önümleriniňki 108,2 göterime deň boldy. Şunuň bilen baglylykda, Arkadagly Serdarymyz täze önümçilikleri döretmek arkaly maýa goýumlaryň netijeliligini ýokarlandyrmak, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan we eksport ugurly önümleriň artdyrylmagyna gönükdirilen maksatnamalaýyn işleriň depginini çaltlandyrmak, pagta ýüplügini hem-de matalary ýerlemekden gelýän girdejileriň möçberini artdyrmak, taýýar tikin önümleriniň önümçiligini giňeltmek boýunça anyk wezipeleri kesgitledi. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň dokma senagatyna halk hojalygynyň möhüm pudagy hökmünde uly ähmiýet berýär. Dokma senagatyny mundan beýläk-de ösdürmek boýunça göz öňünde tutulan maksatnamalaýyn işleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi milli ykdysadyýetimiziň galkynmagyna kuwwatly itergi berer. 

Ahmet GELDIÝEW,

«Watan»

Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­zi has-da ös­dür­mek­de mak­sat­la­ýyn iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly baş­tu­tan­ly­gyn­da «Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy: Türk­me­nis­ta­ny 2022 — 2052-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mil­li mak­sat­na­ma­sy» üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Bu mak­sat­na­ma­nyň esa­sy ugur­la­ry­nyň bi­ri hem pu­dak­lar­da san­ly ul­ga­my has-da ös­dür­mek bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Bu bol­sa döw­re­bap müm­kin­çi­lik­le­riň dö­re­dil­me­gi­dir, gel­je­gi uly tas­la­ma­la­ryň üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gin­de tä­ze ugur­la­ryň iş­le­nip taý­ýar­lan­ýan­dy­gy­nyň aý­dyň be­ýa­ny­dyr.  

Hä­zir­ki dö­wür­de san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň bü­tin dün­ýä­de mö­hüm or­ny eýe­le­ýän­di­gi­ni bel­le­me­gi­miz ge­rek. Mu­nuň özi ila­ta edil­ýän hyz­mat­la­ryň hi­li­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga ýar­dam ber­ýär, iş­le­riň tiz ama­la aşy­ryl­ma­gy­na döw­re­bap şert­le­ri dö­red­ýär. Tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­lar yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ada­ty pu­dak­la­ry­ny öz­gerd­ýär, işe­wür­li­gi amat­ly alyp bar­ma­ga we halk ho­ja­ly­gy­ny ös­dür­mä­ge ýar­dam ber­ýär. Mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­te san­ly ul­ga­my or­naş­dyr­mak bo­ýun­ça öň­de­ba­ry­jy döw­let­le­riň de­re­je­si­ne ýet­mek, elekt­ron se­na­ga­ty­ny dö­ret­mek, ada­myň aň-bi­lim ma­ýa­sy­na, işe­wür­li­gi­ne we mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň tä­ze ga­za­nan­la­ry­na esas­lan­ýan ösen yk­dy­sa­dy­ýe­ti ke­ma­la ge­tir­mek ba­bat­da uly iş­ler san­ly öz­gert­me­le­riň dün­ýä de­re­je­sin­de ýo­ka­ry tiz­lik bi­len ýaý­ra­ýan döw­rün­de gaý­ra­go­ýul­ma­syz we­zi­pe­ler­dir. Şo­ňa gö­rä-de, äh­li pu­dak­lar kä­mil hü­när­men­ler bi­len üp­jün edil­ýär we san­ly teh­no­lo­gi­ýa­lar yzy­gi­der­li or­naş­dy­ryl­ýar. 

San­ly yk­dy­sa­dy­ýet şert­le­rin­de nagt däl ha­sap­la­şyk­la­ryň ge­ri­mi­niň gi­ňel­me­gi ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne go­şul­ma­gy­na özü­niň oňyn tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. San­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ös­dü­ril­me­gi ýurt­da ýo­ka­ry ön­dü­ri­ji­li­gi we uzak­möh­let­le­ýin yk­dy­sa­dy ösü­şi ga­zan­ma­ga iter­gi ber­ýän ne­ti­je­li ul­gam­la­ryň bi­ri hök­mün­de öňe çy­ka­ryl­ýar. Mu­nuň özi jem­gy­ýet­çi­lik hyz­mat­la­ry­nyň hi­li­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga, hal­kyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­ni öz­gert­mä­ge ýar­dam ber­ýär.  

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň dur­mu­şa ge­çir­ýän be­ýik iş­le­ri döw­rüň ösü­şi hem-de yl­myň iň tä­ze ga­za­nan­la­ry bi­len ut­ga­şyk­ly al­nyp ba­ryl­ýar. Bu ba­bat­da san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ra oňat dü­şün­ýän hü­när­men­le­riň taý­ýar­la­nyl­ýan­dy­gy­ny, iş­le­riň yl­my esas­da ýo­la go­ýul­ýan­dy­gy­ny be­ýan ed­ýär. Şo­nuň üçin hem mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­zi ös­dür­me­giň äh­li ugur­la­ry yl­my esas­da öw­re­nil­ýär we giň­den dur­mu­şa or­naş­dy­ryl­ýar. Mu­nuň özi, il­ki bi­len, ýur­du­my­zyň ösü­şi­ni has-da ýo­ka­ry de­re­je­le­re ýe­tir­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz şeý­le bel­le­ýär: «Biz mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li pu­dak­la­ry­na san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri­niň or­naş­dy­ryl­ma­gy­na gel­jek­de hem ün­si jem­lä­ris». Şu pa­ra­sat­ly söz­ler­den gör­nü­şi ýa­ly, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­zi mun­dan bu­ýa­na hem ös­dür­mek­de san­ly ul­ga­ma uly orun de­giş­li­dir. Bu bol­sa di­ňe bir döw­re­bap müm­kin­çi­lik­ler bol­man, eý­sem, ösü­şiň tiz­li­gi­dir, yl­myň iň tä­ze ga­za­nan­la­ry­nyň üs­tün­lik­li dur­mu­şa or­naş­dy­ryl­ma­gy­dyr.  

 Ýur­du­my­zy ösüş­ler­den-ösüş­le­re alyp bar­ýan Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň ja­ny sag, öm­ri uzak bol­sun!  

Ol­ga MY­RA­DO­WA,

Ýag­şy­gel­di Ka­ka­ýew adyn­da­ky Hal­ka­ra ne­bit we gaz uni­wer­si­te­ti­niň mu­gal­ly­my.

Dünýä ýurtlary dördünji senagat öwrülişigini başdan geçirýär. Şeýle özgerişiň netijesinde sanly ykdysadyýetiň ösmegi we sanly jemgyýetiň kemala gelmegi dünýä ekoulgamynyň aýrylmaz bölegi bolup, häzirki döwrüň ählumumy meýilleri hökmünde çykyş edýär. Sanly ykdysadyýete geçilmegi zähmet bazaryny düýpgöter üýtgedýär. 

Elektron hyzmatlaryň täze görnüşiniň her biri özboluşly ýol bilen ösýän, sarp edijileriň özüni alyp barşy bilen häsiýetlendirilýän, döwlet kadalaşdyryşy çygrynda kararlary, çözgütleri we çemeleşmeleri talap edýän täze bazarlaryň döremegine ýardam berýär. Senagat «4.0» tehnologiýalarynyň durmuşyň ähli ugurlaryna giňden aralaşmagy işewürlik görnüşleriniň üýtgemegine täsir edýär.  

Sanlylaşdyrmagyň tapgyrlary ýokary tehnologik çözgütleri işläp taýýarlamakda, sanly hyzmatlary döretmekde, uly göwrümli maglumatlary seljermekde we beýleki ugurlarda sanly başarnyklara eýe bolan işgärlere islegleri artdyrýar. Şahsyýetiň sanly başarnygynyň derejesi näçe ýokary bolsa, sanly ykdysadyýetiň ösüş depgini şonça-da ýokary bolýar.  

Sanly başarnyklar — munuň özi bilim, endik, jogapkärçilik we höweslenme ulgamy hökmünde şahsyýetiň degişli ukyp-başarnyklary ele almagynyň esasynda durýan durmuşyň dürli ýaýrawlarynda maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryny ynamly, netijeli we howpsuz ulanmak taýýarlygydyr.  

Täze ykdysady we tehnologik şertler sanly ykdysadyýetiň esasy ýörelgelerini özleşdirmek boýunça okaýanlara, mugallymlara, hünärmenlere we raýatlara degişli talaplary bildirýär. Ykdysady gurşawyň we döwlet dolandyryşynyň sanlylaşdyrylmagy, alynýan hünäre ýa-da käre garamazdan, bilim ulgamynyň öňünde täze sanly başarnyklar toplumyny emele getirmek boýunça wajyp wezipeleri goýýar. Soňky ýyllaryň halkara tejribesiniň görkezişi ýaly, hünär işiniň netijeliligini ýokarlandyrmak maksady bilen, hünär başarnyklarynyň üstüni sanly başarnyklar arkaly ýetirmek meselesine çynlakaý çemeleşilýär.  

Sanly ykdysadyýet üçin esasy başarnyklary ulgamlaşdyrmak babatda dürli guramalar we bilermenler toparlary tarapyndan barlaglar alnyp barylýar. Häzirki wagtda dürli döwlet edaralary, maslahat beriş kompaniýalary we gözlegçiler tarapyndan sanly başarnyklaryň dürli görnüşleri işlenip taýýarlandy.  

ÝUNESKO-nyň we Halkara elektroaragatnaşyk birleşiginiň bilelikde taýýarlan hasabatynda iş hem-de durmuş üçin zerur bolan sanly başarnyklaryň dört topary tapawutlandyrylýar: sanly tehnologiýalara elýeterlilik we olar bilen işlemek üçin funksional başarnyklar; sanly tehnologiýalary ýerlikli we netijeli ulanmak üçin standart sanly başarnyklar; tehnologiýalary giňeldilen we özgerdilen görnüşde peýdalanmak üçin ösen sanly başarnyklar; XXI asyryň başarnyklary. Bu toparlar sanly başarnyklaryň 24 görnüşini özünde jemleýär we olar ýönekeýden has çylşyrymly sanly başarnyklary emele getirmegi şertlendirýär.  

Kanadanyň Maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary boýunça geňeşi tarapyndan işlenip düzülen sanly başarnyklar bäş topara bölünýär: binýatlyk başarnyklar; işewürlik we şahsyýetara başarnyklar; sanly we tehniki başarnyklar; maglumat başarnyklary; telekeçilik başarnyklary. Bu toparlarda sanly başarnyklaryň 25 görnüşi jemlenendir. 

Ýewropa Geňeşiniň howandarlygynda taýýarlanan hasabata laýyklykda, raýatlar üçin başarnyklaryň bäş topary görkezilýär: maglumatlar we görkezijiler çygrynda sowatlylyk; aragatnaşyk; hyzmatdaşlyk; sanly kontenti (mazmuny) döretmek; howpsuzlyk; meseleleri çözmek. Ady agzalan toparlar, umumylykda, sanly başarnyklaryň 21 görnüşini özüne birleşdirýär. Şunda her bir başarnyk 4 derejä (binýatlyk, aralyk, kämil, ýokary ussatlyk) we şol derejeleriň her biri 2 kiçi derejä bölünýär.  

ÝUNESKO-nyň Statistika instituty raýatlar üçin sanly başarnyklaryň nusgasyna goşmaça sanly başarnyklaryň «Enjam we programma üpjünçilikleriň esaslary» atly aýratyn topary girizmegi teklip edýär. Bu topar enjam (işletmek/öçürmek, işe taýýarlamak, işini togtatmak) we programma serişdelerini (ulanyjynyň hasap ýazgylaryny, atlaryny, gizlin açarsözlerini, gizlinlik düzgünlerini üpjün etmek we ş.m.) peýdalanmak çygrynda binýatlyk bilimler hem-de başarnyklar ýaly möhüm ugurlardan durýar.  

G20 toparyň düzümine girýän ýurtlaryň sammitiniň çäklerinde sanly sowatlylygy ölçemegiň ulgamy hödürlenýär. Bu ulgam sanly sowatlylygy bäş dereje, ýagny maglumat sowatlylygy; kompýuter sowatlylygy; media sowatlylygy; kommunikatiw sowatlylygy; tehnologik innowasiýalara bolan gatnaşyk boýunça bahalandyrmagy we olaryň her biriniň içinde üç möhüm görkezijini (bilimleri, başarnyklary we görkezmeleri) göz öňünde tutýar. Umuman, sanly başarnyklary IT ugrundan ýörite bilimi bolmadyk peýdalanyjynyň we IT ugrundan ýörite bilimi bolan hünärmenleriň ýörite başarnyklaryna bölmek bolar.  

Peýdalanyjynyň başarnyklary binýatlyk we emele getirilen başarnyklary öz içine alýar. Binýatlyk sanly başarnyklar elektron gurluşlary we goşundylary ulanmak boýunça wezipeleýin sowatlylyk bilen baglanyşyklydyr. Olar sanly enjamlara we onlaýn hyzmatlara girmek hem-de ulanmak üçin her bir adama zerurdyr. Bu başarnyklara dürli tehniki gurluşlar, faýllar, internet, onlaýn hyzmatlar, goşundylar bilen işlemek ukyby girýär. Şeýle hem olar klawiaturada ýazmak (inçe hereketlendirijilik ukyplaryny ösdürmek) ýa-da duýgur ekranlar bilen işlemek ýaly endikleri göz öňünde tutýar. Emele getirilen sanly başarnyklar sanly tehnologiýalary gündelik durmuşda we iş ýerinde degişli tertipde aňly-düşünjeli ulanmak ukyby bilen baglanyşyklydyr. Bu başarnyklary ele almak sanly tehnologiýalary ulanmak arkaly amaly netijeleri gazanmaga gönükdirilendir. Şunda onlaýn goşundylarda we sanly hyzmatlarda işlemek, sanly kontenti (mazmuny) döretmek we maglumat bilen işlemek (ýygnamak, toparlamak, ygtybarlylygy barlamak, saklamak we goramak) ukyby üçin döredijilik endikleri möhümdir. 

IT ugrundan ýörite bilimi bolan hünärmeniň ýörite başarnyklary sanly gurşawda çylşyrymly hünär meselelerini çözmek üçin niýetlenendir. Bu sanly başarnyklara ýokary tehnologik hünärleriň esasyny düzýänleriň (programmaçylaryň, işläp düzüjileriň, web dizaýnerleriň, uly maglumat analitikleriniň we ş.m.) başarnyklary degişlidir. Şeýle başarnyklaryň özleşdirilmegi ýörite bilimleri talap edýär.  

Dürli derejelerde sanly başarnyklara eýe bolan işgärler islendik kompaniýanyň bäsdeşlige ukyplylyk artykmaçlygyny üpjün edýän ýagdaýdyr. Işgärleriniň sanly başarnyklarynyň derejesi ýokary bolan kompaniýalaryň işlerine birnäçe netijelilik, hususan-da, işewürleriň sanly dünýäniň üýtgeýän zerurlyklaryna laýyk gelýän has netijeli görnüşlerini ulanmak, sanly marketingi we start-up kompaniýalarynyň usullaryny ulanyp, harytlar we hyzmatlar bazaryna has gysga wagtda çykmak, tehnologik platformalary ulanmak arkaly, netijeli gurluş düzümini üpjün etmek, zehinlere maýa goýmagy üpjün edýän ýokary hilli sanly önümleri hödürlemek, şahsylaşdyrylan hödürlemeler we şahsylaşdyrylan sanly amaly iş tejribeleri arkaly önümiň hili babatynda sarp edijileriň kanagatlanmalarynyň ýokary derejesini gazanmak mahsusdyr. 

Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde ýurdumyzyň umumybilim edaralary häzirki zamanyň esasy başarnyklaryny kemala getirmek we ösdürmek işlerine işjeň gatnaşýarlar. Ýokary okuw we orta hünär bilim edaralary talyplara sanly ykdysadyýetiň şertlerine laýyklykda döwrebap bilim bermek we olarda sanly başarnyklary kemala getirmek, işgärleriň hünär derejesini ýokarlandyrýan we olary gaýtadan taýýarlaýan edaralar bolsa hünärmenleriň sanly başarnyklaryny ösdürmek boýunça bilim işlerini amala aşyrýarlar. 

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda raýatlaryň sanly ukyp-başarnyklaryny kemala getirmek ugrunda alnyp barylýan işler ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň we maglumat jemgyýetini emele getirmegiň ygtybarly binýady bolup hyzmat edýär. 

Gulbeşer BABAÝEW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň ylmy işler boýunça prorektory, ykdysady ylymlaryň kandidaty.

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň her güni şatlykly, taryhy wakalara beslenýär. Özüniň tebigy baýlyklary bilen dünýäde öňdäki orunlary eýeleýän ata Watanymyz Türkmenistanda yzygiderli durmuşa geçirilýän nebitgaz senagatyny ösdürmäge gönükdirilen toplumlaýyn çärelerdir iri taslamalar ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny has-da pugtalandyrmaga we halkymyzyň rowaçlygyny ýokarlandyrmaga ýardam berýär.  

Häzirki wagtda Diýarymyzda tebigy gazy gaýtadan işleýän senagat önümçilikleriniň döredilmegi milli ykdysadyýetimiziň öňünde täze mümkinçiliklere giň ýol açdy. «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Garabogaz şäherinde ýerleşýän karbamid zawody hem bu ugurda önjeýli işleri bitirýän önümçilik düzümleriniň biri bolup durýar. Bu zawod ýerli çig mal serişdelerini gaýtadan işlemek arkaly alynýan önümler bilen milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynyň zerurlyklaryny üpjün etmek, şeýle-de şol önümleriň daşarky bazarlara iberilýän möçberlerini yzygiderli artdyrmak babatdaky wezipeleriň üstünlikli çözülmegine öz goşandyny goşýar. Kärhananyň ýokary hilli önümlerine daşarky bazarlarda isleg barha artýar. Karbamid öndürmek üçin esasy çig mallaryň biri bolan tebigy gaz Gündogar — Günbatar gaz geçirijisinden alynýar. Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllyk şanly toýuna barýan Diýarymyz bu gün karbamidi esasy öndüriji ýurtlaryň hataryna ynamly goşuldy.  

Türkmen döwletiniň alyp barýan özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmek syýasaty hem-de ýurdumyzda döredilen amatly maýa goýum şertleri nebitgaz pudagynda öňde goýlan wezipeleri amala aşyrmaga doly mümkinçilik berýär. «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Gyýanlydaky polimer zawody hem täze belentliklere tarap ynamly gadam urýar. Bu gazhimiýa toplumynda polietilen we polipropilen önümçiligi döwrebap tehnologiýalaryň esasynda amala aşyrylýar. «Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin maksatnamasynyň» çäklerinde gurlan bu toplumyň ýyllyk taslama kuwwaty polietileniň 386 müň tonnasyny we polipropileniň 81 müň tonnasyny öndürmäge niýetlenendir. Şeýle netijeleri gazanmak üçin bu toplumda her ýylda gaýtadan işlenilmeli tebigy gazyň möçberi bäş milliard kub metre deňdir.  

Biziň ýurdumyz geosyýasy taýdan amatly ýerleşmegi hem-de uglewodorod serişdeleriniň baý gorlaryna eýe bolmagy netijesinde Merkezi Aziýa sebitinde «mawy ýangyjy» ibermek boýunça öňdäki orunlaryň birini eýeläp, dürli ugurlar boýunça, şol sanda Ýewropa we Aziýa bazarlaryna tebigy gazyň eksportyny artdyrmak üçin hem uly kuwwata eýedir. Bu ugurda häzirki zamanyň öňdebaryjy enjamlary we täzeçil tehnologiýalary bilen üpjün edilen Türkmenbaşy Halkara deňiz porty möhüm ähmiýete eýe bolup durýar. Bu toplum ýurdumyzyň üstaşyr ulag kuwwatyny pugtalandyrmakda, multimodal ulag geçelgelerini ösdürmekde we halkara söwdanyň möçberlerini artdyrmakda diňe bir Türkmenistan üçin däl, eýsem, tutuş Merkezi Aziýa sebiti üçin hem möhüm orny eýeleýär.  

Türkmenistanyň örän baý tebigy çig mal serişdelerinden ýurdumyzyň içinde we daşarky bazarlarda geçginli ýokary hilli önümleriň öndürilişiniň yzygiderli artdyrylmagy milli ykdysadyýetimiziň barha kuwwatlanmagynda, ekologik abadançylygyň üpjün edilmeginde örän uly ähmiýete eýedir. Ýurdumyzda polipropileniň we polietileniň, esasy tehniki ýaglaryň, gidro usul bilen arassalanylan dizel ýangyjynyň, sintetiki benziniň önümçiligi özleşdirildi. Gyýanlydaky polimer zawody, Ahal welaýatyndaky tebigy gazdan benzin öndürýän zawod, azot dökünlerini öndürýän «Garabogazkarbamid» zawody ýaly gazy düýpli gaýtadan işlemäge ýöriteleşdirilen döwrebap senagat toplumlarynyň gurlup ulanmaga berilmegi biziň ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny ösdürmäge gönükdirilen giň mümkinçiliklerdir.  

Ýurdumyzyň tebigy baýlyklaryny halkymyzyň, umumadamzat bähbidiniň hyzmatynda goýýan, nebitgaz pudagyny ösdürmek ugrunda taýsyz tagallalary edýän hormatly  Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, tutýan tutumly işleri hemişe rowaç bolsun! 

Bekgi ARSLANOW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky  Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň talyby.

Gökdepäniň gön zawody iri kärhanalaryň biri. Täze taryhy döwürde onuň önümçilik işiniň gerimi giňeýär, iş görkezijileri sazlaşykly ýokarlanýar. Munuň şeýledigine «Halkyň Arkadagly zamanasy» şygary astynda geçýän ýylda zawodda alnyp barylýan işleriň görkezijileri, önüme bolan isleg hem şaýatlyk edýär. Şu ýylyň ýanwar — awgust aýlarynda zawodda 8 million 195 müň manatdan gowrak iş edilip, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 108,2 göterim ösüş depgini üpjün edildi. 

Zawodyň işçi hünärmenleri önümçilik bölümlerinde oturdylan enjamlary saz işletmek arkaly, derini degişli talaplara laýyklykda ýuwup arassalamakda, gaýtadan işlemekde we ondan ýokary hilli gön taýýarlamakda yhlaslylyk görkezýärler. Agzybirlikli çekilen zähmetiň netijesinde zawodda ownukdyr iri şahly mallaryň derisiniň birnäçe tonnasy gaýtadan işlenildi. Dürli görnüşdäki we ölçegdäki ekologik taýdan arassa gön  önümleri taýýarlandy. Şol önümler aýakgaplaryň, guşaklaryň, gyşky lybaslaryň, torbalaryň önümçiliginde giňden ulanylýar. Gön önümlerine hususy pudagyň wekilleri uly isleg bildirýärler.  

Aýdo ŞEKEROW.