Ýylyň islendik paslynda bazara çykarylýan gök önümleri görenimizde, tamdyrdan ýaňy çykan mele-myssyk çöregi bölenimizde, üsti pagtadan hyryn-dykyn doldurylan awtoulaglaryň tirkegleri deňimizden geçende, ilki bilen, daýhanlaryň çekýän zähmeti barada buýsanç bilen oýlanýarys. Sebäbi olaryň tutanýerli zähmetleriniň netijesinde bazarlarymyz naz-nygmatlardan, gök önümlerden, saçaklarymyz özümizde öndürilen bugdaý unundan bişirilen çörekden doly. Ýeňil senagat ýerli çig mal bilen üpjün edilýär. Bularyň aňyrsynda, ilki bilen, oba hojalyk işgärleriniň ýylboýy alyn derini döküp çeken tutanýerli zähmeti ýatyr. Olaryň bu bolçulygy döretmeklerine senagat kärhanalarynyň hünärmenleri uly ýardam berýärler. S.A.Nyýazow adyndaky himiýa zawody hem şolaryň hatarynda.  

Bu ýerde öndürilen dökünleri ýurdumyzyň ähli ýerinde oba hojalyk işgärleri topragy gurplandyrmak, medeni ekinleri iýmitlendirmek üçin giňden peýdalanýarlar. 

― Hormatly Prezidentimiz oba hojalyk ekinlerinden bol we ýokary hilli hasyl almak wezipesini öňümizde goýdy. Şunda olary özümizde öndürilýän dökünler bilen üpjün etmek wajyp meseleleriň biri bolup durýar. Şu ýylyň geçen alty aýyndaky görkezijilere ser salanymyzda, kärhanamyzyň zähmetkeşler toparynyň öňlerinde goýlan wezipeleriň hötdesinden abraý bilen gelýändiklerine göz ýetirmek bolýar ― diýip, zawodyň baş ykdysatçysy Akmyrat Öwezow bizi kärhananyň ýeten sepgitleri bilen tanyşdyryp başlady. 

Zawodyň esasy önümleriniň biri ammonili superfosfatdyr. Oba hojalyk önümleriniň öndürilişini bu köpugurly dökünsiz göz öňüne getirmek mümkin däl. Düzüminde oba hojalyk ekinleriniň kadaly ösmekleri üçin zerur bolan 9―11 göterim fosfory, 8―10 göterim azody saklaýan, ekinlere we daşky gurşawa zyýanly täsiri bolmadyk bu dökün bilen ösümlikleri irki we giçki ösüş döwürlerinde iýmitlendirýärler. Ol daýhanlaryň arasynda uly islegden peýdalanýar. Şonuň üçin zawodyň hünärmenleri bu döküniň mukdaryny artdyrmak ugrunda aladalanýarlar. Olaryň zähmeti ýerine hem düşýär. Geçen alty aýyň dowamynda kärhanada ammonili superfosfatyň 135 müň tonnadan gowragy öndürildi we sarp edijilere ugradyldy. Bu ýarym ýyl üçin göz öňünde tutulanyndan 37 müň tonna köpdür. Netijede alty aýyň meýilnamasy 135 göterim ýerine ýetirildi. Bu bolsa ýurdumyzyň daýhanlarynyň mineral dökün bilen ýeterlik möçberde üpjün edilendigini aňladýar. 

Geçen döwürde kärhanada «Kükürtli» himiki serişdesiniň hem 220 tonnasy buýrujylara iberildi. Oba hojalyk ekinlerini zyýan beriji mör-möjeklerden, käbir kesellerden ygtybarly goramakda onuň orny uludyr.  

Zawodda öndürilýän önümleriň hatarynda halk hojalygynyň dürli pudaklarynda giňden peýdalanylýan kükürt kislotasy hem bar. Ol dökün öndürilýän kärhanalarda, energetika pudagynda, dokma senagatynda giňden ulanylýan zerur çig mallaryň biri bolup durýar. Şu ýylyň başyndan bäri bu önümiň 58 müň tonnadan gowragy öndürilip, ulanyjylara ugradyldy. Şonda ösüş depgini 102 göterime barabar boldy. Zawodyň kükürt kislotasy önümçiliginiň başlygy Rüstem Açylowyň aýtmagyna görä, önümhana açylan wagty Gahryman Arkadagymyzyň sowgat eden 20 sany demirýol çelegi öndürilen kükürt kislotasyny buýrujylara wagtynda we gerek mukdarda ugratmaga mümkinçilik berýär. 

Zawodyň ýene bir önümhanasynda tehniki we lukmançylyk kislorody taýýarlanylýar. Şu wagta çenli onuň 120 müň kub metrden gowragy ulanyjylara ugradyldy.  

Kärhananyň Magdanlyda ýerleşýän şahamçasynda hlorly hek hem öndürilýär. Bu zyýansyzlandyryjy serişdäniň ýokanç keselleriň öňüni almakdaky orny uludyr. Onuň şu ýylyň başyndan bäri öndürilen mukdary 206 tonnadan geçdi. Bu kuwwatly zawodyň hünärmenleri ýurdumyzyň ykdysady pudaklaryny we beýleki ulgamlaryny gerekli himiki serişdeler bilen üpjün etmekde öňlerinde goýlan wezipeleriň hötdesinden abraý bilen gelýärler.  

Döwlet JUMADURDYÝEW.

Ata Watanymyz häzirki wagtda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda halk hojalygynyň ähli ulgamlarynda ösüşleriň täze belentliklerine tarap bedew bady bilen öňe barýar. Şunda netijeli özgertmeleriň, amala aşyrylýan milli we döwlet maksatnamalarynyň ägirt uly gerimi, olaryň meýilnamalaýyn üstünlikli berjaý edilmegi türkmen döwletiniň ykdysady kuwwatynyň artdyrylmagyna mümkinçilik berdi. 

 Biziň ýurdumyz örän amatly geografik ýagdaýy eýelemek hem-de Gündogar bilen Günbatary, Demirgazyk bilen Günortany birleşdirýän gatnaw ýollarynyň hakykatda strategik çatrygynda ýerleşmek bilen ägirt uly üstaşyr mümkinçiliklere eýedir. Bu bolsa milli ykdysadyýetiň ösüşinde möhüm orny eýeleýär. 

 Döwlet Baştutanymyzyň ýurdumyzy okgunly ösdürmek syýasaty dünýäniň häzirki örän çalt depginlerdäki özgeriş ýagdaýlarynyň çäginde ählumumy ösüşiň möhüm bölegine öwrülýär. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň geçen hepdäniň anna güni geçiren Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde bular babatda aýratyn durlup geçildi. Mejlisde ýurdumyzyň halk hojalygynyň pudaklarynda şu ýylyň geçen alty aýynda alnyp barlan işleriň jemi jemlenildi, şonuň ýaly-da, Prezident maksatnamalarynyň we ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça kabul edilen beýleki maksatnamalaryň ýerine ýetirilişi ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Hökümetiň giňişleýin mejlisinde Döwlet Baştutanymyz 2022 — 2028-nji ýyllarda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň hem-de Oba milli maksatnamasynyň taslamalarynyň taýýarlanandygyna, bu Maksatnamalarda Garaşsyz ýurdumyzyň ýakyn ýedi ýyl üçin ykdysady strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlarynyň bellenilendigine, mähriban halkymyzyň abadançylygyna we gülläp ösmegine gönükdirilen taslamalaryň göz öňünde tutulandygyna ünsi çekdi. Döwlet Baştutanymyzyň «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny» hem-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasyny» tassyklamak hakynda Kararlara gol çekmegi ýurdumyzyň sazlaşykly ösüşinde möhüm ähmiýete eýedir. Milli we döwlet maksatnamalarynyň, olaryň esasynda bellenilen meýilnamalaryň üstünlikli berjaý edilmegi ýurdumyzda durmuşa ornaşdyrylýan özgertmeleriň, bitirilýän işleriň toplumlaýyn we sazlaşykly häsiýete eýe bolmagy halk hojalygynyň ähli pudaklarynyň ösüşiniň ýokary depginlerini üpjün etdi. 

Mejlisde berlen maglumatlardan mälim bolşy ýaly, 2021-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 11,5 göterim artdy. Şu ýylyň alty aýy boýunça bölek satuw haryt dolanyşygy, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 10,4 göterim, daşary söwda dolanyşygy bolsa 40 göterim köpeldi. Hasabat döwründe maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna milli ykdysadyýetimizi ösdürmäge gönükdirilen maýa goýumlaryň möçberi jemi içerki önümiň 14 göterimine barabar boldy. Hasabat döwrüniň jemleri boýunça özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň 43,7 göterimi önümçilik desgalarynyň gurluşygyna, 56,3 göterimi bolsa durmuş we medeni maksatly binalaryň gurluşygyna gönükdirildi. 2022-nji ýylyň 1-nji iýuly ýagdaýyna görä, Oba milli maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde 3 sany hassahananyň, 125,6 kilometr inženerçilik ulgamlarynyň we desgalarynyň, 246,5 müň inedördül metr ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygy tamamlandy. Häzirki wagtda medeni-durmuş, önümçilik we düzümleýin maksatly desgalarda işler dowam etdirilýär. 

Ýurdumyzda daşary ýurtlardan getirilýän import ugurly çig malyň we harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürýän senagat kärhanalarynyň, önümçilikleriň döredilmegi, olarda döwrüň iň kämil tehniki enjamlarynyň we tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy bu ugurdaky göz öňünde tutulan wezipeleriň üstünlikli berjaý edilmegini şertlendirdi. Ýerli çig mal serişdeleriniň esasynda önümçiligiň möçberlerini artdyrmak maksady bilen ýurdumyzyň senagat kärhanalaryny döwrebaplaşdyrmak boýunça alnyp barylýan işler milli ykdysadyýetiň pugtalandyrylmagyna özüniň oňyn täsirini ýetirdi. Mälim bolşy ýaly, çykarylýan önümleriň hiliniň we bäsdeşlige ukyplylygynyň ýokarlandyrylmagy, öndürilýän harytlaryň sanawynyň giňeldilmegi milli ykdysadyýetimiziň gaýtadan işleýän pudaklarynyň düşewüntliligini has-da artdyrdy. Bar bolan pudaklaýyn desgalary öňdebaryjy işläp taýýarlamalaryň hem-de innowasiýalaryň hasabyna tehnologiýa taýdan gaýtadan enjamlaşdyrmak boýunça işler güýçli depginlerde yzygiderli alnyp barylýar. Şunda gurluşyk pudagyna möhüm ähmiýet berilmegi  aýratyn buýsandyryjydyr. 

Döwlet Baştutanymyz innowasiýalary we häzirki zaman tehnologiýalaryny ornaşdyrmagyň hasabyna gurluşyk pudagyny ösdürmek boýunça alnyp barylýan işleriň güýçlendirilmelidigini belläp, «akylly» şäher we «akylly» ýaşaýyş jaýy taslamalaryny, şeýle hem energiýa çeşmelerini dikeldýän tehnologiýalaryň hasabyna ýaşaýyş jaýy taslamalaryny üstünlikli durmuşa geçirmegi möhüm wezipeleriň hatarynda kesgitledi. Hormatly Prezidentimiz ýurdumyzda gurulýan önümçilik hem-de durmuş maksatly binalaryňdyr desgalaryň, Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkezinde gurulýan desgalaryň öz wagtynda ulanmaga berilmeginiň döwrüň möhüm talabydygyny aýdyp, ýer serişdeleriniň we ilatly ýerlerde ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygynyň baş meýilnamalaryny taýýarlamak, welaýatlarda, etraplarda, şäherlerde bolsa durmuş maksatly desgalary yzygiderli gurmak meseleleriniň üns merkezinde saklanylmalydygyna aýratyn ünsi çekdi. 

Demirgazyk — Günorta ugry boýunça ýük daşalýan Gazagystan — Türkmenistan — Eýran halkara demir ýolunyň ulanmaga berilmegi bilen, Ýakyn Gündogaryň, Günorta we Günorta — Gündogar Aziýa ýurtlaryna eksport edilýän harytlaryň möçberini artdyrmak üçin ähli tagallalary etmelidiris diýip, hormatly Prezidentimiz aýtdy. Ýurdumyzyň depginli durmuş-ykdysady ösüşini we ählumumy abadançylygyň bähbitlerine laýyk gelýän sebitleýin hem-de halkara hyzmatdaşlygyny ýola goýmak ýurdumyzyň döwlet syýasatynyň esasy ileri tutýan ugurlarynyň birine öwrüldi. 

Golaýda paýtagtymyzda altynjy Hazar sammitiniň geçirilmegi hem bu ugurdaky işleriň öňe ilerlemeginde ähmiýeti örän ýokarydyr. Mälim bolşy ýaly, sammitde dünýäniň ulag-logistika hyzmatlary bazaryny ösdürmegiň, Hazar deňzinde ykdysady hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň möhüm meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Şunda ýurdumyzyň ulag syýasaty Merkezi Aziýa bilen Ýewropany, Hazar, Gara deňiz we Baltika sebitlerini, Orta we Ýakyn Gündogary, Günorta we Günorta — Gündogar Aziýany baglanyşdyrýan ykdysady taýdan bähbitli yklym geçelgelerini döretmäge gönükdirilendir. Şeýlelikde, häzirki zamanyň Beýik Ýüpek ýolunyň söwda ugurlarynyň çatrygynda möhüm halka bolmagyna gönükdirilen Türkmenbaşy şäherindäki Halkara deňiz portuna aýratyn orun berilýär. Munuň özi ulag hyzmatlarynyň dünýä bazarynda Türkmenistanyň eýeleýän ornuny öňe ilerletmäge mümkinçilik berýär. Üstünlikli durmuşa geçirilýän ägirt uly özgertmeler syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hökmünde ýurtda döwrüň talabyna laýyk gelýän köp şahaly ulag düzüminiň emele getirilmegi sebitde we Ýewraziýa giňişliginde netijeli ykdysady hyzmatdaşlygyň geriminiň giňemegine, ösmegine mümkinçilikleri has-da artdyrýar. 

Belent maksatlar nazarlanyp amala aşyrylýan durmuş-ykdysady özgertmeler Türkmenistanyň çalt depginler bilen ösmeginiň aýdyň nyşany bolup, onuň çäklerinde türkmen topragynyň ähli künjeklerinde ykdysady kuwwatyň ýokarlanmagynda möhüm ähmiýeti bolan ägirt uly gurluşyklar güýçli depginlerde alnyp barylýar. Bu ulgamdaky ýagdaý köp babatda işçi güýçleriniň artmagyny, olaryň mukdaryny we hilini, öndüriji güýçleriň ylmy-tehniki ösüş derejesini, jemgyýetiň medeni we ruhy ösüşini kesgitleýär. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe üstünlikli amala aşyrylýan beýik işler eziz Watanymyzyň pajarlap ösmegine mynasyp goşant goşýan, döwletimiziň beýik geljeginiň we bagtyýar durmuşynyň hatyrasyna döredýän we gurýan mähriban halkymyzyň durmuşynda uly öňegidişlikleri döredýär. Bitirilýän beýik işler mazmuny we ähmiýeti jähetden bitewülikde halkymyzy ruhy täzelenişe, kämillige we bagtyýarlyga, abadançylyga tarap barýan röwşen ýola gönükdirýär. 

Oguljamal GELDYMUHAMMEDOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň Dünýä ykdysadyýeti kafedrasynyň professory, ykdysady ylymlaryň doktory.

Garaşsyz Watanymyzyň ykdysadyýetini ösdürmek, senagatyň gaýtadan işleýän pudagyny kämilleşdirmek ugrunda alnyp barylýan işler özüniň oňyn netijelerini berýär. Munuň şeýledigine welaýatymyzda Gahryman Arkadagymyzyň ak pata bermegi bilen, 2010-njy ýylda ulanylmaga berlen Daşoguz pagta egriji fabriginiň häzirki wagtda alyp barýan işleriniň netijesinde-de aýdyň göz ýetirmek bolýar. Hormatly Prezidentimiz Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe güneşli Diýarymyzda ýetişdirilýän oba hojalyk önümlerini gaýtadan işleýän senagaty ösdürmek barada yzygiderli alada edýär, bu ugurda degişli tabşyryklary berýär. Her bir ykdysady düzümiň kämilleşmegi, ösmegi üçin çig mal esasy serişde bolup durýar. Şeýlelikde, fabrik üçin esasy çig mal ýurdumyzda öndürilýän pagtadyr. Fabrikde pagta süýüminden edilýän ýüplük Türkmenistanyň dokma senagatynda giňden peýdalanylýar hem-de dünýä bazaryna eksport edilýär. Şonuň netijesinde bolsa ýurduň ykdysadyýetine uly girdeji getirýär.

 Bu ýerde öndürilýän ýüplükler ýokary hilliligi, ekologik taýdan arassalygy bilen tapawutlanýar. Pagta egriji fabrikde döwrebap, ýokary öndürijilikli enjamlar ornaşdyrylandyr. Şeýle enjamlaryň göwnejaý işledilmegi netijesinde, fabrigiň zähmet topary önüm öndürmek baradaky aýlyk, çärýeklik, ýyllyk meýilnamalaryny yzygiderli ýerine ýetirýär. Munuň şeýledigini «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen 6 aýynyň netijeleri hem görkezýär. Şonda bellenilen meýilnama 100,2 göterim ýerine ýetirilipdir.  

Işleriň ýokary depginde, göwnejaý alnyp barylmagynda bu ýerde zähmet çekýän işçi-hünärmenleriň aýratyn goşantlary bar. Olardan Kunduz Sabirowa, Şemşat Çaryýewa, Nurulla Abdykerimow, Gülnabat Sopyýewa, Maýagözel Annageldiýewa dagyny agzamak bolar. Bu ýerde zähmet çekýän işgärleriň aglaba bölegini aýal-gyzlar düzýär.  

Pagta egriji fabrigiň hünärmeni, TKA-nyň ilkinji guramasynyň başlygy Mähri Durdyýewa bilen söhbetdeş bolanymyzda, ol häzirki wagtda bu ýerde dürli ölçegli ýüplükleriň öndürilýändigini, olara diňe öz ýurdumyzda däl, eýsem daşary döwletlerde hem uly isleg bildirilýändigini buýsanç bilen belledi: 

— Fabrigimizde öndürilýän ýüplükler Türkiýe, Birleşen Arap Emirlikleri, Gyrgyzystan, Hindistan, Azerbaýjan, Pakistan ýaly döwletlere eksport edilýär. Häzirki wagtda pagta egriji fabrigimizde işçi-hünärmenleriň 500-den gowragy zähmet çekýär. Olar iş egin-eşikleri we gorag serişdeleri bilen üpjün edilýär. Bu ýerde işçileriň göwnejaý dynç almagy we naharlanmagy üçin ähli mümkinçilikler bar. Fabrikde 150 orunlyk naharhana bolup, onda işgärlere fabrigiň hasabyna wagtly-wagtynda çaý-nahar berilýär.  

Fabrikde öndürilýän önümler ýurdumyzda we daşary ýurtlarda geçirilýän bäsleşiklerde, sergilerde ýokary bahalara mynasyp bolýar. Fabrigimiziň işçi-hünärmenleri özleriniň şeýle ýokary iş depginlerini dowam etdirmek bilen, ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň 31 ýyllyk baýramyna mynasyp sowgatly barmagy maksat edinýärler. Munuň özi olara ýene-de täze üstünlikleriň hemra boljakdygyna ynamy döredýär. 

Raziýa GAÝYPJANOWA,

«Daşoguz habarlary»

Ahal welaýatynyň Gökdepe etrabynyň çäginde ýerleşýän «Türkmendemirönümleri» döwlet kärhanasy ýurdumyzyň senagat pudagynyň ösüşine saldamly goşant goşýan iri önümçilikleriň biridir. «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda Diýarymyzyň metallurgiýa senagatynyň bu öňdebaryjy kärhanasynyň işçi-hünärmenleriniň zähmet gadamlary barha batlanýar.  

Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy we taýsyz tagallalary bilen gurlup ulanylmaga berlen kärhana indi 10 ýyldan gowrak wagt bäri üstünlikli işläp, daşary ýurtlardan getirilýän gurluşyk harytlarynyň ornuny tutýan, dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyply gurluşyk önümlerini öndürmekde üstünlik gazanýar. Önümçilik kuwwatlylygy ýylda 160 müň tonna metal önümlerini öndürmekden ybarat bolan kärhanada, esasan, metal böleklerini eretmek arkaly alynýan sozulan metallardan dürli ölçegdäki gurluşyk armaturalary we beýleki metal önümleri taýýarlanýar. Önümçilik bölümlerinde ornaşdyrylan häzirki zaman enjamlarynyň, kämil tehnologiýalaryň bu babatdaky mümkinçilikleri uludyr.  

Kärhanada zähmet çekýänleriň esasy bölegi ýaşlardyr. Ýaş hünärmenler bu ýerdäki kämil tehnologiýalary ussatlyk bilen dolandyrmak arkaly ýokary hilli gurluşyk önümlerini öndürmekde ýeterlik tejribe toplapdyrlar. Olaryň çekýän agzybirlikli zähmeti önümçilik işiniň netijeliligine we hiline oňyn täsirini ýetirýär. Kärhananyň bäsdeşlige ukyply önümlerine isleg barha ýokarlanýar. Üstümizdäki ýylyň geçen alty aýynda kärhanada önümçilik işinde gazanylan görkezijiler hem muňa şaýatlyk edýär. Şu ýylyň ýanwar — iýun aýlarynda bu ýerde 163 million 897 müň 591 manatlyk dürli ölçegdäki demir önümleri öndürilip, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, ösüş 178,3 göterime barabar boldy.  

Önümçilik işinde sarp edijileriň isleginiň nazara alynýandygy aýratyn bellärliklidir. Geçen döwürde kärhanada sarp edijileriň buýurmasy boýunça dürli ölçegdäki we görnüşdäki önümler öndürildi. Ýokary hilli bu önümler şertnamalar esasynda ýurdumyzyň çäklerinde giň gerimde ýaýbaňlandyrylan gurluşyklara bökdençsiz ugradyldy.  

Aýdo ŞEKEROW.

 Ahal welaýatynyň Gökdepe etrabynyň çäginde ýerleşýän «Türkmendemirönümleri» döwlet kärhanasy ýurdumyzyň senagat pudagynyň ösüşine saldamly goşant goşýan iri önümçilikleriň biridir. «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda Diýarymyzyň metallurgiýa senagatynyň bu öňdebaryjy kärhanasynyň işçi-hünärmenleriniň zähmet gadamlary barha batlanýar.  

Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy we taýsyz tagallalary bilen gurlup ulanylmaga berlen kärhana indi 10 ýyldan gowrak wagt bäri üstünlikli işläp, daşary ýurtlardan getirilýän gurluşyk harytlarynyň ornuny tutýan, dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyply gurluşyk önümlerini öndürmekde üstünlik gazanýar. Önümçilik kuwwatlylygy ýylda 160 müň tonna metal önümlerini öndürmekden ybarat bolan kärhanada, esasan, metal böleklerini eretmek arkaly alynýan sozulan metallardan dürli ölçegdäki gurluşyk armaturalary we beýleki metal önümleri taýýarlanýar. Önümçilik bölümlerinde ornaşdyrylan häzirki zaman enjamlarynyň, kämil tehnologiýalaryň bu babatdaky mümkinçilikleri uludyr.  

Kärhanada zähmet çekýänleriň esasy bölegi ýaşlardyr. Ýaş hünärmenler bu ýerdäki kämil tehnologiýalary ussatlyk bilen dolandyrmak arkaly ýokary hilli gurluşyk önümlerini öndürmekde ýeterlik tejribe toplapdyrlar. Olaryň çekýän agzybirlikli zähmeti önümçilik işiniň netijeliligine we hiline oňyn täsirini ýetirýär. Kärhananyň bäsdeşlige ukyply önümlerine isleg barha ýokarlanýar. Üstümizdäki ýylyň geçen alty aýynda kärhanada önümçilik işinde gazanylan görkezijiler hem muňa şaýatlyk edýär. Şu ýylyň ýanwar — iýun aýlarynda bu ýerde 163 million 897 müň 591 manatlyk dürli ölçegdäki demir önümleri öndürilip, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, ösüş 178,3 göterime barabar boldy.  

Önümçilik işinde sarp edijileriň isleginiň nazara alynýandygy aýratyn bellärliklidir. Geçen döwürde kärhanada sarp edijileriň buýurmasy boýunça dürli ölçegdäki we görnüşdäki önümler öndürildi. Ýokary hilli bu önümler şertnamalar esasynda ýurdumyzyň çäklerinde giň gerimde ýaýbaňlandyrylan gurluşyklara bökdençsiz ugradyldy.  

Aýdo ŞEKEROW.

Mälim bolşy ýaly, şu ýylyň iýunynda hormatly Prezidentimiziň Russiýa we Eýrana resmi saparlary boldy. Bu döwletler bilen ulag we üstaşyr hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça özara düşünişmek hakynda Ähtnamalara gol çekilmegi, Türkmenistanyň we Eýranyň arasynda Ulag boýunça hökümetara topary döretmek barada döwlet Baştutanymyz tarapyndan başlangyjyň öňe sürülmegi halkara hyzmatdaşlyga, yklymüsti üstaşyr ulag ýollarynyň netijeli peýdalanylmagyna ýardam eder. 29-njy iýunda Hazarýaka döwletleriň Baştutanlarynyň Aşgabatda geçirilen VI sammitinde hem Hazar ulag ulgamynyň kuwwatyndan we mümkinçiliklerinden doly peýdalanmagyň zerurdygy biragyzdan tassyklanyldy. 

Ösen üstaşyr ulag düzümlerini döretmek Türkmenistanda hemişe ileri tutulýan strategik wezipe hasaplanýar. Biz muňa hormatly Prezidentimiziň şu ýylyň iýunynda Russiýa we Eýrana amala aşyran resmi saparlarynyň barşynda hem şaýat bolduk. Gepleşiklerde ulag ulgamy uzak möhletleýin hyzmatdaşlygyň ähmiýetli ugurlarynyň hatarynda görkezildi. Bu döwletler bilen ulag we üstaşyr hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça özara düşünişmek hakynda Ähtnamalara gol çekilmegi, Türkmenistanyň we Eýranyň arasynda Ulag boýunça hökümetara topary döretmek barada döwlet Baştutanymyz tarapyndan başlangyjyň öňe sürülmegi halkara hyzmatdaşlygy giňeltmäge, yklymüsti üstaşyr ulag ýollaryny netijeli peýdalanmaga täze mümkinçilikleri açar. Ýeri gelende aýtsak, soňky 10 ýylda Russiýanyň «Wozroždeniýe» kompaniýasy Türkmenistanda bahasy 1,5 milliard amerikan dollaryndan gowrak bolan ýol-ulag düzüminiň desgalaryny gurdy. 

Şu ýylyň aprelinde Aşgabatda geçirilen ýokary derejedäki türkmen-hindi gepleşikleriniň barşynda bolsa iki ýurduň Prezidentleri hindi deňiz terminallaryna barýan Ýewraziýa geçelgelerini döretmek boýunça ylalaşdylar. Arkadagly Serdarymyzyň Çabahar we Türkmenbaşy Halkara deňiz portlarynyň arasynda hyzmatdaşlyk etmek hakynda göni gepleşikleri guramak, şeýle hem BMG-niň howandarlygynda sebitara ulag gatnawlaryny ösdürmek boýunça Ýörite maksatnamany döretmek ýaly başlangyçlarynyň ýurdumyzy halkara ulag-kommunikasiýa düzümine goşmak üçin oňyn şertleri döretjekdigi şübhesizdir. 

Ulag ulgamy ýaşaýşyň derejesini gowulandyrmagyň, geljekki nesilleriň abadançylygynyň, dünýäniň ykdysady giňişligine goşulyşmagyň we ony ösdürmegiň möhüm şerti bolup durýar. Häzirki zaman durmuşyny ulagsyz göz öňüne getirmek mümkin däl. Ulag bolsa welosipedden başlap, awtomobil, otly, gämi we uçar ýaly serişdelerdir. Ýük daşamakda we ýolagçy gatnatmakda bu ulaglaryň hersiniň aýry-aýrylykda ýerine ýetirýän wezipesi, eýeleýän möhüm orny bar. Soňky döwürde elektromobiller hem ulag ulgamyny ösdürmekde täzeçillik boldy. 

Ulag-logistika ulgamy diňe bir halkara gatnaw ýollary däldir, onuň adamlar üçin iş orunlarydygyny, ykdysady ösüşiň esasy çeşmeleriniň biridigini unutmak bolmaz. Ulag adamzady gurşap aldy, onuň ösüşine täsir etdi. Hemra aragatnaşygy hem, şol sanda sanly aragatnaşyk hem, alysda ýaşaýandygyna garamazdan, adamlaryň birek-birege ýakyn bolmagyny üpjün etse-de, häzire deňiç ulag ulgamynyň ornuny tutup biljek ulgam döremedi. Gaýtam, iň täze innowasion tehnologiýalar, öňdebaryjy pikirler, iri maýa goýum taslamalary hut ulag ulgamyna sarp edilip, onuň geriminiň we ähmiýetiniň has-da artmagyna getirdi. Ulag logistikasy, edil şonuň ýaly, ulag diplomatiýasy ähli ugurlary, ilkinji nobatda, durmuş-ykdysady ugurlary özünde jemleýän, özara sazlaşygy emele getirýän düşünjedir. 

Türkmenistan diňe tebigy baýlyklarynyň ägirt uly gorlary bilen dünýä döwletleriniň ünsüni özüne çekmän, eýsem, Ýewraziýanyň strategik üstaşyr geçelgelerini üpjün etmek üçin döwrebap ulag düzümini amatly peýdalanmaga hem mümkinçilik döredýär. Türkmenistan yklymyň esasy ýollarynyň, Ýewropa bilen Aziýanyň çatrygynda ýerleşýär. Türkmenistandan birnäçe sebitlere, dünýä ummanyna çykalgalar bar. Ýurdumyz bu şertlerden oňaýly peýdalanyp, öz geografik ýagdaýyny halkymyzyň eşretli durmuşynyň bähbitlerine gönükdirmegi maksat edinýär. 

Häzirki zaman ulag ulgamynyň döwletiň, jemgyýetiň, tutuş adamzadyň durmuşynda möhüm orun eýeleýändigi jedelsiz hakykatdyr. Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow wezipä girişmek dabarasynda eden çykyşynda häzirki döwürde ulag-logistika ulgamynyň sebitleri we dünýäniň yklymlaryny birleşdirýän güýje öwrülýändigini ýöne ýere aýtmady. «Şoňa görä-de, bu geografik ýagdaýdan we beýleki mümkinçiliklerden ýerlikli peýdalanarys» diýip, döwlet Baştutanymyz sözüniň üstüni ýetiripdi. 

Türkmenistan ulag ulgamynda giň halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek, ähli ýurtlaryň we halklaryň bähbitlerine laýyk gelýän möhüm başlangyçlary öňe sürmek bilen çäklenmeýär, bu başlangyçlary iş ýüzünde durmuşa geçirmek üçin netijeli çäreleri hem görýär. Pikirimizi delillendirmek üçin mysaly daşdan gözlemäliň. Munuň üçin ýurdumyzyň durmuşynyň şu ýylyň 1 — 4-nji aprelindäki wakalaryna nazar aýlamak ýeterlik. 

Ýokarda hem agzap geçişimiz ýaly, şol günlerde Hindistan Respublikasynyň Prezidenti Ram Nath Kowindiň Türkmenistana döwlet sapary boldy. Saparyň dowamynda Türkmenistanyň we Hindistanyň arasynda ulag köprülerini döretmek boýunça ylalaşyga gelindi. Ýewraziýa ulag geçelgelerini emele getirmek boýunça transkontinental taslamanyň çäklerinde dörän bu konsepsiýa Merkezi Aziýanyň üsti bilen Hindi ummanyndaky portlara çykalgany üpjün eder. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenbaşy deňiz portunyň bu halkara üstaşyr ulag ugry boýunça möhüm «deňiz derwezesi» bolup hyzmat etmäge uly mümkinçiliginiň bardygy bellenildi. 

Türkmenbaşy Halkara deňiz porty barada aýratyn gürrüň etmek gerek. Döwlet Baştutanymyzyň: «Biz dünýäniň ähli ýurtlary we halklary üçin açykdyrys» diýşi ýaly, Türkmenistanda «Açyk gapylar» syýasaty üstünlikli durmuşa geçirilip, goňşy döwletler bilen dostluk gatnaşyklaryny hemmetaraplaýyn pugtalandyrmaga hem-de giňeltmäge aýratyn üns berilýär. Şol sanda Hazaryň hoşniýetli goňşuçylygyň we netijeli hyzmatdaşlygyň deňzi hökmünde derejesini pugtalandyrmaga gönükdirilen çäreler hem yzygiderli görülýär. 

Türkmenbaşy Halkara deňiz porty döwrebap ulag düzümini kemala getirmegiň möhüm bölegi bolmak bilen, Aziýanyň we Ýewropanyň ýurtlarynyň arasynda söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy hil taýdan täze derejä çykarmaga, Ýewraziýa giňişliginde ulag gatnawlaryny artdyrmaga uly itergi berdi. Iň kämil tehnikalar bilen üpjün edilen bu deňiz porty Türkmenistanyň logistika mümkinçiligini peýdalanmaga gönükdirilen iri ulag taslamalarynyň biridir. Altynjy Hazar sammitinde eden çykyşynda: «Men Gündogar — Günbatar hem-de Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça Ýewraziýada üstaşyr ulag akymlarynyň baglanyşdyryjy merkezi hökmünde Hazar deňzini «Mümkinçilikleriň deňzi» diýip atlandyrmagy hakykatdan daşda däl diýip hasaplaýaryn» diýmek bilen, Arkadagly Serdarymyzyň geljekde Hazaryň ähmiýetiniň has-da artjakdygyna ynam bildirmegi kanunalaýyk ýagdaýdyr we öňdengörüjilikli garaýyşdyr. 

Ýurdumyzda amala aşyrylýan polat we awtomobil ýollarynyň taslamalary, döwrebaplaşdyrylýan, täze gurulýan deňiz we howa menzilleri özara gatnaşyklaryň ygtybarly söwda-ykdysady köprüsini döretmäge gönükdirilendir. Gurulýan döwlet we halkara ähmiýetli awtomobil ýollarynyň möhümdigini aýratyn bellemeli, munuň özi Türkmenistanyň çäklerinden geçýän ulag serişdeleriniň möçberiniň artmagyna, hyzmatyň hiliniň ýokarlanmagyna ýardam berýär. Gurluşygy dowam edýän Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýoly Merkezi Aziýada iň döwrebap ýol taslamasy hasaplanýar. Häzirki döwre çenli awtobanyň birinji tapgyry, ýagny Aşgabat — Tejen bölegi çekilip, ikinji böleginiň gurluşygy alnyp barylýar. Awtomobil ýolunyň halkara standartlara laýyk gelýändigini tassyklaýan güwänamalara mynasyp bolmagy ýurdumyzyň dünýäniň logistika-aragatnaşyk ulgamyna ynamly we yzygiderli goşulýandygyny, ösen üstaşyr ulag düzümlerini döretmäge çynlakaý çemeleşýändigini ýene bir gezek tassyklady. 

Türkmenistan tarapyndan durnukly ulag ýollaryny döretmek babatda öňe sürülýän teklipleriň dünýä bileleşiginiň hemişe giň goldawyna eýe bolýandygyny aýtmak gerek. Üstaşyr ulag geçelgeleri boýunça 2014-nji, 2015-nji, 2017-nji we 2021-nji ýyllarda BMG-niň Baş Assambleýasynyň degişli Kararnamalary biragyzdan kabul etmegi, Aşgabatda Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatyň, şeýle hem üstaşyr ulag hyzmatdaşlygyny ösdürmek meselesine bagyşlanan beýleki ýokary derejeli maslahatlaryň geçirilmegi Türkmenistanyň halkara giňişlikdäki abraýynyň has-da berkemegini üpjün etdi. Bu çäreler aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Sebäbi bu başlangyçlar, şeýle hem Türkmenistanyň işjeň gatnaşmagynda döredilýän täze üstaşyr geçelgeler Ýewraziýa giňişliginde durnukly ösüşi üpjün etmekde sebitiň ornuny güýçlendirýär. Bu bolsa, öz nobatynda, netijeli söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy berkitmäge ýardam berýär, halklaryň bähbitlerine, ählumumy parahatçylyga we abadançylyga hyzmat edýär. 

Türkmenistan asyrlaryň dowamynda Beýik Ýüpek ýolunyň möhüm ähmiýetli bölegi hökmünde belli bolup geldi. Milli Liderimiziň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda nygtaýşy ýaly, gadymy döwürlerde ýurdumyzyň çäginden yklymyň halklaryny we ýurtlaryny birleşdiren, umumadamzat ösüşinde, Gündogaryň we Günbataryň özara gatnaşyklarynda ägirt uly orny eýelän esasy söwda ýollary geçipdir. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyz Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi bolup durýar. 

Ençeme asyr mundan ozal bolşy ýaly, täze taryhy döwürde — Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe-de Türkmenistan Ýewraziýa giňişliginde möhüm orny eýelemek bilen, Gündogar bilen Günbatary baglanyşdyrýan ulag geçelgesi, deňhukukly we özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin ygtybarly köpri bolup hyzmat edýär. Sebitde köpugurly ulag gatnawlarynyň düzüminiň döredilmegi howpsuzlygy pugtalandyrmaga we durmuş-ykdysady taýdan durnukly ösüşi gazanmaga ýardam berer. 

Oraz ABDYÝEW.

«Türkmenistan».

Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de mäh­ri­ban hal­ky­my­zyň hal-ýag­da­ýy­ny yzy­gi­der­li ýo­kar­lan­dyr­mak, döw­re­bap müm­kin­çi­lik­ler­den peý­da­la­nyp ösü­şi üp­jün et­mek esa­sy ugur­la­ryň bi­ri­dir. Şun­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän be­ýik iş­ler, gur­lup ulan­ma­ga be­ril­ýän des­ga­lar, bi­na­lar, döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň iş­jeň dur­mu­şa ornaşdyrylýandygy aý­ra­tyn bel­len­mä­ge my­na­syp­dyr. Bu­la­ryň hem­me­si ama­la aşy­ryl­ýan dur­muş-yk­dy­sa­dy mak­sat­na­ma­lar­da be­ýa­ny­ny tap­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ta­gal­la­sy bi­len, eziz Wa­ta­ny­my­zyň gül­läp ös­me­gi, hal­ky­my­zyň aba­dan, bag­ty­ýar dur­muş­da ýa­şa­ma­gy, dö­re­di­ji­lik­li zäh­met çek­me­gi we oňaý­ly dynç al­ma­gy ba­bat­da äh­li şert­ler dö­re­dil­ýär. Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň öňe sür­ýän baş­lan­gyç­la­ry ne­ti­je­sin­de ila­ty­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri yzy­gi­der­li ýo­kar­lan­ýar.  

Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň ama­la aşyr­ýan dur­muş-yk­dy­sa­dy öz­gert­me­le­ri hal­ky­my­zyň asu­da, eş­ret­li, bag­ty­ýar, bo­le­lin dur­muş­da ýa­şa­ma­gy­na gönükdirilen giň müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýär. Ýur­du­my­zyň dür­li kün­jek­le­rin­de gur­lup ulan­ma­ga be­ril­ýän bi­na­lar hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­lan­gy­jy bi­len mäh­ri­ban Di­ýa­ry­my­zyň äh­li ýer­le­rin­de ýaý­baň­lan­dy­ry­lan giň möç­ber­li öz­gert­me­le­riň aja­ýyp mi­we­si­dir. «Hal­kyň Ar­ka­dag­ly za­ma­na­sy» ýy­ly­myz­da ýur­du­myz dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ösü­şiň tä­ze be­lent­lik­le­ri­ne ga­dam ur­ýar. Ata Wa­ta­ny­my­zyň her bir kün­je­gin­de aja­ýyp bi­na­lar gu­rul­ýar. Ýur­du­myz ok­gun­ly we saz­la­şyk­ly ösüş ýo­ly bi­len öňe bar­ýar.  

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­lan­gy­jy bo­ýun­ça top­lum­la­ýyn öz­gert­me­ler mak­sat­na­ma­la­ry­nyň üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi ne­ti­je­sin­de ýur­du­myz­da giň ge­rim­li iş­ler ama­la aşy­ryl­ýar. «Hal­kyň Ar­ka­dag­ly za­ma­na­sy» ýy­ly­myz­da ýur­du­my­zyň we­la­ýat­la­ryn­da il-ýurt bäh­bit­li des­ga­lar gur­lup ulan­ma­ga be­ril­di. Ahal we­la­ýa­tyn­da gu­rul­ýan döw­re­bap şä­her äh­li il­deş­le­ri­mi­zi buý­san­ja bes­le­ýär. Mu­nuň özi oňaý­ly ýa­şa­ýyş, ön­dü­ri­ji­lik­li zäh­met we ra­hat dynç alyş ba­bat­da dö­re­dil­ýän şert­ler bo­lup, adam ha­kyn­da­ky ala­da­dan ny­şan­dyr. Mu­nuň özi iş­le­mä­ge we dö­ret­mä­ge, ýur­du­my­zyň ösüş­le­ri­ne go­şant goş­ma­ga äh­li müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýär. 

Mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­zi has-da döw­re­bap ös­dür­mek, ila­tyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­ni has-da ýo­kar­lan­dyr­mak «Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy: Türk­me­nis­ta­ny 2022 — 2052-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mil­li mak­sat­na­ma­syn­da» hem öz be­ýa­ny­ny tap­dy. Şeý­le be­lent mak­sat­lar bi­len dur­muş mak­sat­ly des­ga­la­ry gur­mak, döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­lar bi­len üp­jün et­mek, «akyl­ly öý­le­ri», «akyl­ly şä­her­le­ri» ke­ma­la ge­tir­mek bo­ýun­ça işler do­wam et­di­ril­ýär. Bu bol­sa adam­la­ryň aba­dan dur­mu­şy­ny, eş­ret­li ýa­şaý­şy­ny üp­jün et­mek iş­le­ri­niň my­na­syp do­wam et­di­ril­ýän­di­gi­ni aý­dyň be­ýan ed­ýär.  

Dün­ýä ýü­zün­de ösü­şiň, pa­ra­hat­çy­ly­gyň me­ka­ny hök­mün­de ta­nal­ýan eziz Di­ýa­ry­myz­da al­nyp ba­ryl­ýan iş­ler hal­kyň bäh­bi­di­ne gö­nük­di­ril­ýär. Aja­ýyp des­ga­lar, döw­re­bap şa­ýol­lar, ka­şaň myh­man­ha­na­lar, gö­zel se­ýil­gäh­ler her bir ada­myň kal­by­ny buý­san­ja bes­le­ýär. Bu­lar türk­men hal­ky­nyň ag­zy­bir­li­gi­niň, je­bis­li­gi­niň, ata-ba­ba­la­ry­my­zyň asyl­ly ýö­rel­ge­le­ri­ne we­pa­ly­ly­gy­nyň, şöh­rat­ly gel­je­ge ta­rap ok­gun­ly he­re­ke­ti­niň röw­şen şug­la­sy­dyr.  

Bu ösüş­ler ýur­du­my­zy dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­mek­de örän äh­mi­ýet­li­dir. Ýur­du­my­zyň se­na­gat, me­de­ni-dur­muş dü­züm­le­rin­de, ulag we ener­ge­ti­ka pu­da­gyn­da, oba ho­ja­ly­gyn­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän iş­ler hem aý­ra­tyn ma­ny-maz­mu­na eýe­dir. Ýer­li gur­lu­şyk­çy­lar Aş­ga­bat şä­he­ri­ni we ýur­du­my­zyň se­bit­le­ri­ni ös­dür­mek bo­ýun­ça top­lum­la­ýyn mak­sat­na­ma­la­ryň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne my­na­syp go­şant goş­ýar­lar. Türk­men te­le­ke­çi­le­ri ýur­du­my­zyň dür­li ýer­le­rin­de gur­lan köp san­ly döw­re­bap mek­dep­le­riň, mek­de­be çen­li ýaş­ly ça­ga­lar eda­ra­la­ry­nyň, sport top­lum­la­ry­nyň, me­de­ni­ýet mer­kez­le­ri­niň, amat­ly ýa­şa­ýyş jaý­la­ry­nyň we me­de­ni-dur­muş mak­sat­ly beý­le­ki en­çe­me bi­na­la­ryň gur­lu­şy­gy­na iş­jeň gat­naş­ýar­lar.  

Ýur­du­myz­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän ta­ry­hy öz­gert­me­ler bu ha­ky­ka­tyň su­but­na­ma­sy­dyr. Eziz Di­ýa­ry­my­zyň äh­li kün­jek­le­rin­de ama­la aşy­ryl­ýan be­ýik iş­ler bol­sa toý­la­ry­my­za görk, baý­ram­la­ry­my­za be­zeg ber­ýär. Çün­ki bag­ty­ýar adam­la­ryň kal­by­na ýol aç­ýan, dur­mu­şy­na ýal­kym saç­ýan ýag­şy iş­ler, öz­ge­riş­ler, ösüş­ler he­mi­şe-de toý-baý­ram­la­ryň gel­şi­gi, şat­lyk­ly gün­le­riň ýa­ra­şy­gy sa­ýyl­ýar.  

 Il-ýurt bäh­bit­li uly iş­le­ri ama­la aşyr­ýan hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ja­ny sag, öm­ri uzak bol­sun! 

Ar­zy­gül GY­LY­JO­WA,

Türk­men döw­let bi­na­gär­lik-gur­lu­şyk ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

2022-nji — «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda ýurdumyzyň ykdysadyýeti okgunly ösýär. Türkmenistanyň senagat syýasaty innowasion ösüşe, milli ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygynyň ýokary derejesini üpjün etmäge gönükdirilýär. Dünýä bazarlarynda milli önümçiligiň senagat harytlarynyň eýeleýän ornuny pugtalandyrmak üçin ýurdumyzda gaýtadan işleýän kärhanalar döwrebaplaşdyrylýar. Bu bolsa ýokary hilli, eksporta niýetlenen, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilişini yzygiderli artdyrmaga mümkinçilik berýär. Şunda ýurdumyzyň oba hojalygynyň isleglerini doly kanagatlandyrmakda hem-de azyk howpsuzlygyny berkitmekde ähmiýetli bolan dökünleriň dürli görnüşlerini öndürýän himiýa kärhanalary mynasyp orny eýeleýär. Şeýle kärhanalara «Maryazot» önümçilik birleşigi, «Tejenkarbamid», «Marykarbamid» zawodlary we beýlekiler degişlidir. Balkan welaýatynda gurlup, ulanylmaga berlen karbamid öndürýän zawod hem bu toplumyň batly depginlerde ösmegine goşant goşýar.  

Türkmenistanda ilkinji we Merkezi Aziýada iri desganyň biri bolan Lebap welaýatynyň Garlyk käninde duzly ýataklary özleşdirýän dag-magdan baýlaşdyryjy toplumyň gurulmagy ýurdumyzyň halk hojalygynda aýratyn ähmiýetli waka boldy. Bu ýerde baýlaşdyrylan kaliý hloridi guradylandan, külkelenenden hem-de gaplanandan soň, dünýä ölçeglerine laýyk gelýän bäsdeşlige ukyply derejä eýe bolýar.  

Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmekde, şol sanda daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmekde maksatnamalary üstünlikli durmuşa geçirmekde gurluşyk serişdeleri senagaty öňdebaryjy orny eýeleýär. 

Milli ykdysadyýetimiziň diwersifikasiýalaşdyrylmagyna beýleki pudaklaýyn kärhanalar, hususan-da, metallurgiýa, sement we gazbeton zawodlary uly goşant goşýarlar. Bu zawodlar gerimi barha giňeýän gurluşyk bazary üçin niýetlenen önümleri, armaturdan örülen toplumlary, keramzit, ýygnama demirbeton önümleri, keramiki kerpiç, diwarlyk beton daşlar, bezeg plitalary we beýlekileri öndürýärler. 

Häzirki döwürde ýurdumyzyň energetika toplumy ilatyň elektrik energiýasyna bolan isleglerini doly derejede kanagatlandyrýar. Türkmenistanyň energiýa ulgamynda Mary DES-den başga-da, Aşgabatda, Ahalda, Balkanabatda, Lebapda, Daşoguzda hem-de «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda gurlan täze kuwwatly elektrik beketleri hereket edýär.  

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň başda durmagynda Türkmenistanda geljekde ägirt uly ykdysady girdeji berjek möhüm desgalaryň gurluşygy alnyp barylýar. Olarda öndüriljek önümler ýurdumyzyň ykdysady ösüşini has-da belende göterer. Şeýle ajaýyp ösüşleriň sakasynda duran hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, alyp barýan işleri mundan beýläk-de rowaç bolsun! 

Bägül ATAÝEWA,

«Türkmengaz» döwlet konserniniň Mary nebitgaz orta hünär okuw mekdebiniň mugallymy.

Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça ägirt uly işler amala aşyrylýar. Bu babatda, ylaýta-da, gazylyp alynýan mineral serişdeleri rejeli, toplumlaýyn hem-de daşky gurşawa zyýansyz ulanmaklyga uly ähmiýet berilýär. Ýurdumyz mineral baýlyklaryň görnüşleri we gorlary boýunça dünýäde öňdäki orunlary eýeleýär. Şol baýlyklaryň biri-de himiýa gidromineral çig mal serişdeleri bolan ýerasty ýokary minerallaşan ýodbrom, nebitgaz ugurdaş suwlar we Garabogazyň şerebeleridir. Häzirki wagtda bu baýlyklar boýunça Hazaryň, Balkanabadyň, Berekediň ýod öndürýän zawodlary we «Garabogazsulfat» kombinaty iş alyp barýar. Aslynda, GDA ýurtlary boýunça ýod gorlarynyň 40 göterimi Türkmenistanyň paýyna düşýär. Her ýyl tehniki ýoduň 500 tonnadan gowragy öndürilýär. Ýakyn geljekde täze açylan ýodbrom känleriniň — Çukurguýy, Guýular, Gögerendag — Garadaşly, Inderlen we beýlekileriň özleşdirilmegi bilen, ýoduň öndürilişi ep-esli artdyrylar.  

Ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna laýyklykda, gidromineral çig malynyň esasynda mineral duzlaryň dürli görnüşini, ýod we ondan alynýan önümleriň öndürilişini has-da artdyrmak göz öňünde tutulýar. Ýerasty senagat suwlarynda ýod bilen bromdan başga-da, litiý, bor, stronsiý, rubidiý ýaly gymmat bahaly seýrek elementler bar. Hususan-da, dünýä möçberindäki ýerasty suwlarda litiniň umumy gorlarynyň 65, stronsiniň 24, bromuň 80 göterimi ýerleşýär diýlip çaklanýar. Tebigatda örän seýrek duş gelýän bu elementleriň elektronikada, radiotehnikada, lazer, kosmos tehnikasynda ulanylyşy barha artýar. Şeýle elementleriň gaty magdan gorlarynyň barha azalmagy sebäpli, olary ýerasty suwlardan almaga üns berilýär. Ýerasty, aýratyn-da, guýulardan nebit we gaz bilen bilelikde çykýan ugurdaş suwlary rejeli we daşky gurşawa zyýansyz ulanmak ykdysady hem ekologik taýdan iň derwaýys meseleleriň biri hasaplanýar. Çünki ugurdaş suwlaryň hili, mukdary we olary gaýtadan işlemegiň tehnologik usullary heniz ýeterlik öwrenilmedik meseledir. 2019-njy ýylyň 19-njy noýabrynda nebitgaz toplumynyň jogapkär ýolbaşçylary bilen bu babatda alnyp barylýan işlere bagyşlanan ýörite döwlet maslahaty geçirildi. Onda toplumyň ýolbaşçylarynyň durmuşa geçirýän işleriniň netijelerine garaldy. Toplumyň pudaklarynyň öňünde durýan möhüm wezipeler kesgitlendi. Şonda seýrek duş gelýän gymmat bahaly metallary gözlemek boýunça alnyp barylýan işleri güýçlendirmek we senagat taýdan baý ýataklary kesgitlemek, nebit we gaz guýularyndan akyp gelýän, düzüminde ýod we brom köp bolan suwlardan önüm öndürmegi ýola goýmak, öndüriljek bu önümleriň içerki sarp edijilerden artýan bölegini daşarky bazarlara ibermegiň mümkinçiliklerini öwrenmek babatda anyk wezipeler kesgitlendi. «Türkmennebit», «Türkmengaz» döwlet konsernlerine ekologiýa meselelerine aýratyn üns bermek tabşyryldy. Hususan-da, nebitgaz guýularyndan çykýan ugurdaş suwlary yzyna — ýer astyna goýbermegiň, olaryň düzümindäki peýdaly minerallary almagyň usullaryny işläp düzmek we önümçilige ornaşdyrmak alymlaryň öňünde derwaýys mesele hökmünde goýuldy. Nebit çykarylanda, önümli gatlaklaryň suwlanmasy iň esasy meseleleriň biri bolup durýar. Ulanyş guýulary arkaly önümli gatlaklardan orta hasap bilen 20 göterim nebit we 80 göterim suw çykarylyp, muňa «nebit ugurdaş suwlar» diýilýär. Dünýä tejribesinde bilermenleriň çaklamalaryna görä, ulanyşa berlen ýataklarda ortaça 50 göterim nebit we şonça-da suw bolýar. Önümiň suwlanmasy 90 — 95 göterime ýetende, ulanyş işi köp halatda öz ähmiýetini ýitirýär. Şonuň üçin guýy suwlananda, önümiň suwlanmasyny azaltmak, gatlak suwlaryny çäklendirmek işleri geçirilýär. Munuň üçin her bir guýuda ýylyň dowamynda birnäçe gezek düýpli we ýeňil abatlaýyş işleri ýerine ýetirilýär. Nebit ugurdaş suwlar iş ýüzünde tebigy duz erginleridir. Nebit çykarylýan guýularyň ugurdaş suwlarynyň emulsiýasynda 0,8÷4,0 mg/l töweregi naften kislotalary saklanýar. Tebigy gaz ýataklarynyň golaýyndaky ýataklarda bolsa organiki azot birleşmeleri agdyklyk edip, naften kislotalary 0,2÷0,6 mg/l töweregidir. Suwlaryň mineral düzümi, esasan, natriniň, kalsiniň, magniniň hloridlerinden we ýokarda getirilen gymmatly seýrek elementlerden durýar. Olaryň duzlulygy bir litrde onlarça, käte ýüzlerçe grama barabardyr. Senagat taýdan özleşdirmek üçin amatly bu suwlarda seýrek elementleriň mukdary-da ýokarydyr.  

Ugurdaş suwlaryň senagat taýdan rejeli ulanylmagy diňe ykdysady taýdan däl, eýsem, ekologik babatda-da uly ähmiýete eýedir. Sebäbi olardaky käbir zyýanly elementleriň mukdary sanitariýa taýdan ýol berilýän aňryçäk mukdardan ep-esli ýokarydyr. Şeýle-de bolsa, ýodbrom suwlaryndan GDA ýurtlarynda häzire çenli diňe ýod we brom öndürilýär. Diňe ABŞ, Ýaponiýa, Italiýa, Germaniýa we beýleki käbir ýurtlarda ýerasty suwlardan litiý, bor, rubidiý, zesiý, germaniý metallaryny almak senagat taýdan özleşdirilendir. Bu suwlar mugt çig mal çeşmesi bolup durýar. Olardan alynýan önümleriň özüne düşýän gymmaty diňe tehnologik işleriň çykdajylary bilen kesgitlenýär. 

Ýurdumyzda ýoduň, bromuň, tebigy gazyň we nebitiň çykarylyşynyň barha artmagy şeýle suwlaryň häzirkisinden has köp emele gelmegine getirer. Bu bolsa şol suwlary doly, toplumlaýyn we daşky gurşawa zyýansyz ulanmagyň çözgütlerini tapmagyň derwaýysdygyny has artdyrýar. Munuň özi döwrebap innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyny talap edýär. Şundan ugur alnyp, bu babatda türkmen himiýaçy alymlarymyz tarapyndan wajyp üstünlikler gazanyldy: hususan-da, dünýä tejribesinde ilkinji gezek ýodbrom suwlaryny açyk howdanlarda bugardyp konsentrirlemek we toplumlaýyn gaýtadan işlemek usulynyň ylmy esaslary we tehnologiýasy işlenip düzüldi. Bu suwlaryň düzümindäki duzlaryň 70 göterimden gowragynyň NaСl-dygy anyklandy we ony haryt hökmünde çykarmagyň usuly işlenip düzüldi. Şonda konsentrirlenen erginde NaСl duzunyň çökýändigi we beýleki gymmatly seýrek elementleriň — litiniň, boruň, stronsiniň hem ýitgisiz baýlaşýandygy we olaryň degişli usullar arkaly çykarylyp bilinjekdigi anyklandy. Işlenip düzülen tehnologik şertlerde synaglardan üstünlikli geçdi we ulanmaga hödürlendi. Bu ugurda oýlap tapyşlaryň ençeme patentleri alyndy. Köp sanly ylmy işler çap edildi. Doktorlyk we kandidatlyk dissertasiýalary goraldy. Şeýlelikde, nebitgaz ugurdaş suwlary hem toplumlaýyn gaýtadan işlemek meselesini çözmek boýunça şu teklipler hödürlenýär: ýurdumyz boýunça emele gelýän nebitgaz suwlarynyň doly himiki düzümini we mukdaryny anyklamak; himiki düzümi we tehniki ykdysady esaslandyrma boýunça suwlaryň ekologik howpsuzlygyny üpjün etmegiň we olary gaýtadan işlemegiň aşakdaky ýollaryny saýlamak: nebit ugurdaş suwlaryny nebit we organiki maddalardan arassalamak; suwlary gaýtadan işlemek arkaly olardaky maddalary çykaryp almak; nebitgaz suwlaryny gaýtadan işlemekde türkmen alymlary tarapyndan öň ýodbrom suwlary üçin işlenip düzülen we synag edilen tehnologiýa boýunça olary açyk howdanlarda bugardyp konsentrirlemegi we goşmaça önümleri almagy öwrenmek; ýurdumyzda nebitiň we gazyň çykarylyşynyň ösmegi bilen baglylykda, suwlaryň barha köpelýändigini göz öňünde tutup, meseläni çözmek boýunça ylmy we tejribe işlerini dowam etdirmek we ýörite koordinirleýji ylmy-barlag edarasyny bellemek; bu işlere beýleki dahylly pudaklary, ylmy-barlag edaralaryny, ýokary okuw mekdeplerini çekmek; olaryň ýerine ýetirmeli işleri boýunça meýilleşdirilen bitewi maksatnama düzmek. 

Ýokarda bellenip geçilişi ýaly, ýurdumyzyň dünýä belli we egsilmez gidromineral çig mal serişdeleriniň biri-de Garabogazyň şerebeli suwlarydyr. Tebigy duzlaryň bu ajaýyp ýatagy diňe bir özüniň tükeniksiz gorlary bilen däl-de, eýsem, ondaky himiki maddalaryň köpdürlüligi we gymmatlylygy bilen özüne çekýär. Şundan ugur alnyp, onuň baýlyklaryny senagat taýdan özleşdirmek mümkinçilikleri köp ýyllaryň dowamynda himiýaçylar we beýleki hünärmenler tarapyndan öwrenilip gelinýär. Bu suwlar Hazar deňzinden Garabogaz aýlagyna üznüksiz suwlaryň akyp durmagy we olaryň bugarmagy netijesinde emele gelýär. Netijede, bu şerebeleriň düzümindäki ähli makro we mikroelementleriň hem mukdary köpelýär. Şerebeler, esasan, natriniň, magniniň hloridleri we sulfatlary, şeýle hem peýdaly elementler bolan kaliý, brom, bor, seýrek duş gelýän gymmatly aşgar metallar bilen baýlaşýar. Şolaryň esasynda häzirki wagtda «Garabogazsulfat» kombinatynda natriý sulfaty, bişofit, epsomit we başgalar öndürilýär. Bu önümler içerki we daşarky bazarlarda uly islegden peýdalanýar. Hususan-da, natriý sulfaty soda, aýna, kagyz, dokma, sabyn, sintetik kir ýuwujy serişdeleri öndürmekde we başga-da köp önümçiliklerde ulanylýar.  

Şerebeli suwlar Garabogaz aýlagyna üznüksiz akyp duran Hazar deňziniň suwunyň bugarmagy netijesinde, tebigy şertlerde emele gelýär. Deňizden aýlaga düşýän suwlaryň bugarmagy bilen, onuň duzlulygy barha goýulaşýar. Netijede, şerebeleriň düzümindäki ähli makro we mikroelementleriň mukdary-da köpelýär. Şerebeler, esasan, natriniň, magnininiň hloridleri we sulfatlary, şeýle hem peýdaly elementler bolan kaliý, brom, bor, seýrek duş gelýän gymmatly metallar bilen baýlaşýar. Şeýle bolansoň, bu suwlaryň duzlulygy Hazar deňziniň suwunyňkydan ençeme esse ýokary bolup, olary gorlarynyň hemişe üsti ýetirilip duran himiki çig mal hökmünde peýdalanmaga mümkinçilik berýär. Ýokarda belleýşimiz ýaly, Garabogazyň şerebelerinden agzalan önümlerden başga-da, ençeme gymmatly himiki önümleri almak mümkin. Munuň üçin bu gidromineral çig maly toplumlaýyn, ýagny hemmetaraplaýyn gaýtadan işlemek maksadalaýykdyr. Çünki şunda halk hojalygy üçin zerur bolan goşmaça kaliý sulfaty, kalimagneziýa, nahar duzy, duz kislotasy, hlor, natriý aşgary, magniniň oksidi, magniý metaly, kükürtli natriý, brom, bor, seýrek duş gelýän aşgar metallar we başga-da köp himiki maddalary öndürmek mümkin. Üstesine-de, şol maddalaryň esasynda olaryň beýleki birleşmelerini, meselem, defoliýantlar, kalsiý bromidi ýaly önümleri alyp bolar. Munuň özi daşky gurşawy, ylaýta-da, Hazar deňzini himiki hapalanmakdan goramakda-da uly ekologik ähmiýete eýe bolar.  

Agzalanlardan köp görnüşli mineral çig mallaryň bir bitewi toplum görnüşinde peýdalanylmagy diňe ýeke-täk pudagyň däl-de, eýsem, onuň bilen utgaşykly birnäçe beýleki önümçilikleriň hem döredilmegine mümkinçilik berýär. Sebäbi köp halatlarda bir önümçiligiň zyňyndysy hasaplanýan madda başga bir kärhana üçin çig mal bolup hyzmat edýär. Üstesine-de, bitewi önümçilik toplumynyň döredilmegi ähli önümçilikler üçin gerekli serişdeleriň we beýleki infrastruktura ulgamyny utgaşdyryp ulanmaga mümkinçilik berýär. Şol bir wagtyň özünde, ýerli ilatyň önümçilige işjeň çekilmegine, onuň medeni we hünär, bilim derejesiniň ýokarlanmagyna getirýär. Bu meseleleriň üstünlikli çözülmeginde sebitde işe girizilen Uzen — Gyzylgaýa — Bereket — Etrek — Gürgen halkara demir ýoly uly orun eýelär. Çünki bu demir ýol we suw ýollary arkaly goňşy hem-de alysdaky ýurtlar bilen söwda-ykdysady hyzmatdaşlyk has-da işjeňleşer. Şeýle-de köpdürli önümçilikleriň döredilmegi ol ýerde gurlan kuwwatly «Garabogazkarbamid» zawody bilen bitewi senagat toplumyny emele getirer.  

Halkara ähmiýetli senagat ojaklarynyň döredilmegi häzirki zaman öňdebaryjy tehnikanyň, tehnologiýalaryň we sanly ulgamyň ulanylmagyny talap edýär. Bu bolsa, öz gezeginde, ylmyň we bilimiň ösdürilmegi, has netijeli tehnologiýalaryň işlenip düzülmegi hem-de önümçilige ornaşdyrylmagy, kämil inžener-tehniki hünärmenleriň, ylmy işgärleriň taýýarlanmagy bilen berk baglanyşyklydyr. Häzirki wagtda bu ugurda «Türkmenistanda himiýa ylmyny we tehnologiýalaryny toplumlaýyn ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy» durmuşa geçirilýär. Şeýle çäreleriň çäklerinde ýokary okuw mekdepleriniň we ylmy-barlag edaralarynyň täze binalarynyň gurulmagy, olaryň häzirki zaman enjamlary bilen abzallaşdyrylmagy bu ugurda alnyp barylýan işlerden anyk mysallardyr. Ylym-bilim bilen meşgullanýan alymlaryň daşary ýurtly kärdeşleri bilen hyzmatdaşlyk etmegi, köp sanly talyplaryň ösen ýurtlaryň abraýly ýokary okuw mekdeplerine ugradylmagy we beýleki döredilýän şertler kämil hünärmenleriň taýýarlanmagyny üpjün edýär. Hususan-da, hünärmenleriň himiýa, dag-magdan we beýleki tehniki, tehnologik ugurlar boýunça taýýarlanmagy täze döredilýän senagat önümçilikleri üçin has derwaýysdyr. Şeýlelikde, beýleki ugurlar bilen bir hatarda, dünýä belli himiýa çig mallarynyň egsilmez hazynasy bolan gidromineral baýlyklary senagat taýdan hemmetaraplaýyn özleşdirmek boýunça döwlet tarapyndan gerimli we toplumlaýyn işler amala aşyrylar. 

Hojanepes ÝOWJANOW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň professory, tehniki ylymlaryň doktory.

Häzirki döwürde ýurdumyzda alnyp barylýan durmuş-ykdysady syýasatyň esasy ugurlary, esasan, «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» öz aýdyň beýanyny tapdy. Şoňa görä-de, ýokary depginli ykdysady ösüşi gazanmakda, ykdysadyýetiň pudaklaýyn düzümini diwersifikasiýalaşdyrmakda, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmakda, bazar-ykdysady özgertmeleri çuňlaşdyrmakda, ýurduň sebitleriniň we pudaklarynyň gyradeň ösüşini gazanmakda netijeli işleriň durmuşa geçirilýändigini aýratyn bellemek gerek. 

Türkmenistany geljek 30 ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda göz öňünde tutulyşy ýaly, ýurdumyz ykdysadyýetiň dürli ugurlaryna maýa serişdelerini goýar. Ulag-aragatnaşyk ulgamynda esasy maýa goýum awtomobil, howa, demir ýol, derýa we deňiz gatnawlaryny ösdürmäge, awtomobil ýollaryny gurmaga, telekommunikasiýa, poçta-elektroaragatnaşyk ulgamyny kämilleşdirmäge, ýurdumyzyň geosyýasy ýerleşişinden we üstaşyr ulag amatlyklaryndan has netijeli peýdalanyp, ýolagçy we ýük dolanyşygyny artdyrmaga, täze üstaşyr geçelgeleri döretmäge gönükdiriler. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow şeýle belleýär: «Häzirki döwürde ulag-logistika ulgamy sebitleri we dünýäniň kontinentlerini birleşdirýän güýje öwrülýär. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyz Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi bolup durýar. Şoňa görä-de, bu geografik ýagdaýdan we beýleki mümkinçiliklerden ýerlikli peýdalanarys». 

Üçünji müňýyllykda Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmegiň gözbaşynda duran hormatly Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow ulag diplomatiýasynyň özenini tutuş adamzadyň bähbitlerine gönükdirilen asylly maksatlarda görýär. Halkara we sebit derejesinde ulag-logistika ulgamyny ösdürmek, onuň häzirki zaman şertlerine görä hereket etmegini gazanmak üçin Türkmenistan tarapyndan ulag ulgamynda öňe sürülýän başlangyçlar dünýä jemgyýetçiliginde giň goldawa eýe bolýar. 2014-nji, 2015-nji, 2017-nji we 2021-nji ýyllarda durnukly ulag ulgamyny ösdürmek boýunça BMG-niň Baş Assambleýasynyň Kararnamalarynyň biragyzdan kabul edilmegi ýurdumyzyň halkara giňişlikdäki belent abraýyndan habar berýär. Mundan başga-da, 2016-njy ýylyň noýabr aýynda Aşgabatda Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatyň guralmagy ýurdumyzyň bu babatda halkara gepleşikleriň ýokary derejede geçirilýän merkezine öwrülendigini görkezýär.  

Şu ýylyň ýanwarynda tassyklanan «Türkmenistanyň Prezidentiniň ulag diplomatiýasyny ösdürmegiň 2022 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasynda» strategik taýdan ähmiýetli çäreler göz öňünde tutulýar. Olar, hususan-da, ýurdumyzyň ulag ulgamynyň we halkara ulag hyzmatdaşlygynyň hukuk binýadyny has-da kämilleşdirmekden; ulag ugrunda halkara guramalar, şol sanda BMG hem-de onuň sebitleýin komissiýalary, ýagny Ýewropa ykdysady komissiýasy, Aziýa — Ýuwaş umman sebiti üçin Ykdysady we Durmuş komissiýasy, şeýle-de ýöriteleşdirilen halkara ulag we logistika guramalary bilen hyzmatdaşlygy ösdürmekden; badalga berlen iri halkara we sebitara taslamalary durmuşa geçirmekden, olaryň netijeliligini ýokarlandyrmakdan ybaratdyr. 

Mälim bolşy ýaly, ulag diplomatiýasy biri-biri bilen ýakyndan baglanyşykly bolan birnäçe ugry özünde jemleýär. Muňa ýurduň üstaşyr ýük we ýolagçy gatnawlaryny geçirmek babatda çäkdeş ýurtlar bilen ylalaşyklary baglaşmak, zamanabap awtomobil, demir ýollary gurmak, howa we deňiz-derýa gatnawlaryny döretmek, şol ýollardan üstaşyr ýükleri we ýolagçylary gatnatmagyň şertlerini ylalaşmak ýaly ugurlary mysal getirmek bolar. Bu ugurda amala aşyrylýan işler Beýik Ýüpek ýoluny häzirki zaman talaplaryna laýyklykda gaýtadan dikeltmekde, ýurdumyzy sebitde iri ulag-logistika merkezine öwürmekde ynamly ädimleri ätmäge mümkinçilik berýär. 

Dünýä döwletleri öz ýüklerini we ýolagçylaryny gysga wagtda amatly geçirmek babatda Türkmenistanyň mümkinçiliklerine gyzyklanma bildirýärler. Türkmenistan Demirgazyk — Günorta we Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça ýük we ýolagçy gatnawlaryny geçirmegiň howpsuzlygyny kepillendirýär. Parahat ýagdaý, halkyň agzybirligi, berk berjaý edilýän ekologik talaplar dünýä döwletlerinde we iri kompaniýalarda ýurdumyz bilen hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryny ösdürmäge uly isleg döredýär. Ýurdumyzyň alyp barýan hemişelik Bitaraplyk, hoşniýetli goňşuçylyk, «Açyk gapylar» syýasaty bu ugurda işleriň has-da ilerlemegine itergi berýär. 

Türkmenistan sebitara ykdysady hyzmatdaşlyga itergi berýän esasy güýji ulag ulgamyny we üstaşyr ulag geçelgeleriniň mümkinçiliklerini giňden durmuşa geçirmekde görýär. Daşary ýurtlaryň, hususan-da, sebitiň ýurtlarynyň Demirgazyk — Günorta hem-de Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça durnukly üstaşyr ulag geçelgelerini döretmäge işjeň gatnaşmagynyň üstünlikli hyzmatdaşlygy, dostlukly gatnaşyklary mundan beýläk-de ösdürmegiň möhüm şerti bolup durýandygy hakykatdyr. Arkadagly Serdarymyzyň daşary ýurtlara amala aşyrýan saparlarynyň çäklerinde ulag ulgamyna degişli halkara resminamalara gol çekilmegi hem hut şu asylly maksada ýetmäge gönükdirilendir. Şeýle resminamalaryň hatarynda ulag we üstaşyr hyzmatdaşlygy ösdürmek hakynda Russiýa we Eýran bilen gol çekilen Ähtnamalary görkezmek bolar. Bu ugurdaky gepleşikler paýtagtymyzda geçirilen altynjy Hazar sammitinde hem dowam etdirildi. 

Mahlasy, Türkmenistanda ulag ýollarynyň doly döwrebaplaşdyrylmagyna, täze köprüleriň, ähli zerur düzümi bolan ýokary tizlikli awtobanlaryň gurulmagyna uly üns berilýär. Şunda transmilli awtomobil ýollarynyň gurluşygynda halkara ülňüleriň berjaý edilmegi möhüm talap bolup durýar.  

Netijede, häzirki döwürde ýurdumyzyň awtomobil, demir, howa we deňiz ýollaryna degişli düzümler milli ykdysadyýetimizi ösdürmek, onuň eksport mümkinçiliklerini amala aşyrmak, halkara gatnaşyklary işjeňleşdirmek üçin zerur bolan durmuş-ykdysady şertleriň döredilmegini üpjün edýär. Şeýle işler hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe alnyp barylýan we uly geljegi nazarlaýan döwlet syýasatynyň möhüm ugurlarynyň biridir.  

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallasy bilen ýurdumyzyň ykdysadyýetini kuwwatlandyrmak babatda möhüm ähmiýetli işler yzygiderli durmuşa geçirilýär. Häzirki wagtda alnyp barylýan “Açyk gapylar” syýasatynyň netijesinde ýurdumyz dünýä jemgyýetçiliginde giňden dabaralanýan ulag-logistika, energiýa serişdelerini howpsuz we üstaşyr geçirmek ýaly giň gerimli halkara başlangyçlaryny öňe sürýär. Halkymyzda: “Ulag geçer — rysgal seçer” diýlen ajaýyp, jümle bar. Şu aýtgydan ugur alsak, rysgalyň, döwletliligiň, rowaçlygyň başlangyjy ak ýollardan geçýän kerwenlerde bolsa gerek. Bereketliligiň seçilmegi üçin bolsa ýollaryň gurulmagy, döredilmegi möhüm wezipe bolup durýar. Ýol gurmagy, köpri gurmagy sogap hasaplaýan halkymyz şeýle asylly işlerde nusgalyk görelde görkezmegi hem başarýar. Döwletimiziň geografik taýdan amatly çäkde — Günbatar bilen Gündogary, Aziýa bilen Ýewropany baglanyşdyrýan ýollaryň çatrygynda ýerleşmegi hem döwletlilikden nyşandyr. Bu bolsa ýurdumyzyň ulag-üstaşyr ulgamynyň döwrebap şertlerde has-da ýokary depginler bilen ösmegine mümkinçilik döredýär. Türkmenistan häzirki taryhy döwürde ähli döwletleri we yklymlary birleşdirýän, häzirkizaman üpjünçilik ulgamlary bolan howa menzillerini, awtomobil we demir ýollaryny, gaz we elektrik geçirijileri, aragatnaşyk ulgamlaryny gurmak, döretmek bilen halkara derejesindäki belent ornuny has-da pugtalandyryp, Demirgazygyň we Günortanyň, Günbataryň we Gündogaryň, Aziýanyň we Ýewropanyň arasynda “Altyn derwezä” öwrüldi.  

Döwletimiziň ulag-üstaşyr geçelgelerini döretmek baradaky halkara başlangyçlarynyň durmuşa geçirilmeginiň çäklerinde gurlup, ulanylmaga berilýän Türkmenistanyň halkara awtomobil we demir ýollary, howa menzilleri, halkara deňiz porty halklary birleşdiriji häsiýete eýe bolmak bilen, müňýyllyklaryň dowamynda Ýewraziýanyň halklaryny özara baglanyşdyran we adamzat siwilizasiýasynyň ösüşinde ägirt uly ähmiýete eýe bolan Beýik Ýüpek ýolunyň täzeden dikeldilmegine giň ýol açýar. Sebitde ähliumumy parahatçylygyň, durnukly ykdysady ösüşiň bähbitlerine ýardam berýär. 

Ýolagçylaryň tiz wagtda barmaly menzillerine ýetmeklerini amala aşyrmak, gurulýan ýollaryň amatlylygyny üpjün etmek göz öňünde tutulandyr. Watanymyzyň baş ýörelgesi dünýä döwletleri bilen parahatçylykly, özara bähbitli dost-doganlyk gatnaşyklaryny ösdürmekden ybaratdyr. Dünýäde parahatçylygy saklamak we bu ugurda halkara ylalaşyklaryny gazanmak bilen bagly umumadamzat bähbitli beýik başlangyçlary dünýä halklaryny bagtyýar geljege we ösüşiň täze belentliklerine çagyrýar. Şonuň netijesinde hem ýurdumyz dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan uly gyzyklanma bildirilýän döwlete öwrüldi. Ulag diplomatiýasy uly ösüşlere eýe bolýar. 2021-nji ýylda açylyp, ulanmaga berlen Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen böleginiň gurluşygyny Türkmenistanyň üstaşyr ulag düzümini döretmek babatda durmuşa geçirýän taslamalarynyň iň irileriniň biri hasaplamak bolar. Ol diňe bir Türkmenistan üçin däl, eýsem, Merkezi Aziýa we goňşy döwletler üçin hem üstaşyr geçelgeler ulgamynda açylan ägirt uly mümkinçilikdir. Ýokary tizlikli bu ýoluň gurulmagy Eýrandan, şol sanda beýleki ýurtlardan gelýän harytlary Türkmenistanyň üsti bilen sebitiň bazarlaryna çykarmaga-da amatly şertleri döredýär. Türkmenistanyň çäkleri häzirki wagtda Merkezi we Günorta Aziýa döwletlerine çykmak üçin möhüm geçelge bolup hyzmat edýär. Gazagystan — Türkmenistan — Eýran halkara demir ýol ugruny, Türkmenbaşy — Astrahan — Aktau parom geçelgesini ýola goýmak ýaly taslamalar durmuşa geçirildi. Mälim bolşy ýaly, şu ýylyň 19-njy maýynda Gahryman Arkadagymyz Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasyna gulluk iş saparyny amala aşyrdy, şol ýerde hormatly myhman hökmünde «Russiýa — yslam dünýäsi: Kazan Sammit — 2022» XIII halkara ykdysady sammitine gatnaşdy we plenar mejlisde çykyş etdi. «Kazan EKSPO» halkara sergisinde Gahryman Arkadagymyz elektrik çekiş güýjünde işleýän döwrebap awtobuslaryň nusgalary bilen tanşyp, ekologik taýdan arassa bu awtobuslary ýurdumyz üçin satyn almaga gyzyklanma bildirdi. Häzirki wagtda türkmen-rus hyzmatdaşlygy dürli ulgamlar boýunça alnyp barylýar. Awtomobil senagatynda, gämi gurluşygynda, söwdada we beýleki pudaklarda üstünlikli ösdürilýär. Şunuň bilen birlikde, ulag-logistika ulgamynda hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge, bar bolan uly kuwwatdan has doly peýdalanmaga aýratyn üns berilýär. Muňa mysal edip, hormatly Prezidentimiziň Russiýa döwletine resmi iş saparyny aýtmak bolar. Saparyň çäginde iki döwletiň Prezidentleriniň arasynda ikitaraplaýyn resminama gol çekmek dabarasy boldy. Ýygnananlaryň el çarpyşmalary astynda Prezident Serdar Berdimuhamedow hem-de Prezident Wladimir Putin Türkmenistan bilen Russiýa Federasiýasynyň arasynda Strategik hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmak hakynda Jarnama gol çekdiler.  

Bu bolsa hormatly Prezidentimiziň ulag diplomatiýasynda döwrebap halkara ulag-logistika ulgamyny döretmek, bu ugurda halkara hyzmatdaşlygyny işjeňleşdirmek boýunça ählumumy başlangyçlarynyň dünýäde giň goldawa eýe bolýandygyny tassyklaýar we Türkmenistanyň Bitaraplyk ýörelgelerine daýanýan daşary syýasatynyň ýokary netijeliliginiň nobatdaky subutnamasy bolup durýar. 

Demir ýol ulgamynda hem birnäçe işler durmuşa geçirilýär. Milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek, ýurdumyzda demir ýol ulaglary pudagynyň edara-kärhanalarynyň işini kämilleşdirmek we bazar gatnaşyklary üçin amatly şertleri döretmek maksady bilen, 2020-nji ýylyň başynda “Demirýollary” açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti döredildi. Täze esasda gurnalan demir ýol ulgamy döwrebap ösüşleriň we ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmagyň ýolunda möhüm ädim bolup durýar. Halkyň Arkadagly zamanasy ýylynda hem Türkmenistanyň ulaglar ulgamynyň çygryndaky milli kanunçylygy halkara hukugynyň umumy ykrar edilen kadalary we ýörelgeleri bilen sazlaşýar. Ýurduň bu ulgamynda ýüze çykýan gatnaşyklar Türkmenistanyň Howa kodeksi, Türkmenistanyň Söwda deňiz gatnawynyň kodeksi, şeýle hem «Awtomobil ulagy hakynda», «Awtomobil ýollary we ýol işi hakynda», «Magistral turba-geçiriji ulag hakynda», «Demir ýol ulagy hakynda» hem-de «Ulag howpsuzlygy hakynda» Türkmenistanyň Kanunlary we beýleki hukuk namalary bilen düzgünleşdirilýär. Ulag- logistika ulgamynda köptaraplaýyn gatnaşyklary alyp barýan Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, tutýan tutumly işleri rowaçlyklara beslensin. 

 Maýsa KURBANOWA. 

 Welaýat prokurorynyň hukuk üpjünçiligi boýunça uly kömekçisiniň wezipesini ýerine ýetiriji, 2-nji derejeli ýurist.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň tagallalary bilen ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek ugrunda toplumlaýyn çäreler amala aşyrylýar. Telekeçiligi goldamak boýunça kabul edilen maksatnamalardyr kanunlar bu ugurda öňde goýlan wezipeleri üstünlikli çözmäge ýardam edýär. 

Şu ýylyň 4-nji iýunynda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň hem-de Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň bilelikdäki giňişleýin mejlisinde döwlet Baştutanymyz ýurdumyzda azyk howpsuzlygyny üpjün etmegi, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň möçberlerini azaltmagy, ýerli önümçilikleri ösdürmegi esasy wezipeleriň hatarynda kesgitledi. Hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň azyk howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen, hususy işewürlere goldaw hökmünde 150 million amerikan dollaryny bölüp bermek barada karara gelendigini, şeýle hem zerur azyk harytlaryny satyn almak üçin Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligine-de şonça möçberde pul serişdeleriniň bölünip berilýändigini aýdyp, degişli Karara gol çekmegi telekeçiligi goldamakda möhüm ädim boldy.  

Şunuň bilen baglylykda, döwlet tarapyndan şeýle uly goldawyň berilmeginiň ýurdumyzyň obasenagat toplumynyň mundan beýläk-de durnukly ösmegine we geriminiň giňemegine itergi berjekdigini bellemek gerek. Munuň özi milli telekeçiligi täze derejä çykarmaga, täze iş orunlaryny döretmäge, goşmaça maýa goýumlary çekmäge, ilaty ýurdumyzda öndürilen ýokary hilli önümler bilen üpjün etmäge, şeýle önümleriň daşary ýurtlardan getirilýän möçberlerini azaltmaga ýardam eder. 

Hormatly Prezidentimiziň goldaw-hemaýatyna, üns-aladalaryna telekeçiler bu günki gün döwrebap kärhanalary döretmek, ýokary hilli önümleriň täze görnüşlerini öndürmek, milli ykdysadyýetimiziň ösüşine saldamly goşant goşmak bilen mynasyp jogap berýärler. Hususy işewürler halkymyzyň bagtyýar durmuşy ugrunda uly tagallalary edýän Arkadagly Serdarymyzyň il-ýurt bähbitli başlangyçlarynyň elmydama rowaçlyklara beslenmegini arzuw edýärler. 

Täzegül JUMADURDYÝEWA,

Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler partiýasynyň Mary welaýat komitetiniň başlygy.

Türkmenistan dünýä giňişliginde ekoulgamyň abadançylygyny berkitmekde işjeň hereket edýän ýurtlaryň hataryna girýär. Häzirki wagtda döwrebap enjamlaşdyrylan, ösen tehnologiýalary özünde jemleýän, ekologik talaplara laýyk gelýän kärhanalaryň uly topary işe girizilýär. Çärjew etrabynyň çäginde hereket edýän, kuwwatlylygy 432 MWt bolan gaz turbinaly elektrik stansiýasyny ýangyç bilen ygtybarly üpjün etmäge niýetlenilen uzynlygy 125 kilometre barabar bolan ýokary basyşly Üçajy — Zerger gaz geçirijisiniň gurulmagy hem ekotalaplaryň gyşarnyksyz berjaý edilýändiginiň ýene-de bir subutnamasy boldy. 

Ekoulgamy pugtalandyrmak boýunça edilýän işler barmak büküp sanardan has köpdür. Ýurdumyzyň ähli sebitleri bilen bir hatarda welaýatymyzda hem ekologiýa talaplaryna laýyk gelýän döwrebap elektrik stansiýalarynyň uly toplumy guruldy. Umuman alanyňda, Türkmenistanyň BMG-niň tebigaty goramak boýunça esasy konwensiýalaryny tassyklap, halkara guramalar bilen işjeň hyzmatdaşlygyna mysallar juda köpdür. Mähriban Diýarymyzda BMG-niň Ösüş maksatnamasy, BMG-niň Daşky gurşaw boýunça maksatnamasy, Ählumumy Ekologiýa Gaznasy hem-de beýleki abraýly halkara düzümler bilen bilelikde milli hem-de sebit derejesinde onlarça ekologiýa maksatnamalary we taslamalary durmuşa geçirilýär. Ýurdumyz halkara bileleşiginiň işjeň gatnaşyjysy bolmak bilen, durnukly ösüşi gazanmagyň maksatlaryny işläp taýýarlamaga gatnaşdy we durnukly ösüşiň maksatlarynyň 17-siniň ählisini resmi taýdan kabul eden hem-de olary özüniň milli meýilnamalaryna we durmuş-ykdysady ösüşiniň strategiýalaryna uýgunlaşdyran ilkinji döwletleriň biri boldy. Ýurdumyzda ajaýyp tebigatymyzy ylmy taýdan öwrenmek we onuň gözelliklerini goramak babatynda oňyn işler yzygiderli durmuşa geçirilýär. 

Türkmenistan daşky gurşawy goramak meselesinde Hazar deňziniň ekologiýasynyň sebitiň çäginden daşa çykýan möhüm meseledigine hem mydama ünsi çekip gelýär. Durnukly ösüşiň ekologiýa meseleleriniň doly berjaý edilmegi Gahryman Arkadagymyzyň we hormatly Prezidentimiziň hemişelik üns merkezinde bolmagynda galýar. Adamyň tebigatyň bir bölegidigi, şonuň üçin bu sazlaşygyň ösdürilmeginiň möhüm bolup durýandygy baradaky düşünje Gahryman Arkadagymyz tarapyndan berk esaslandyryldy. Türkmenistanda halkara möçberinde yzygiderli geçirilýän ekologik maslahatlara dünýäniň dürli künjeginden alymlardyr bilermenler, syýasatçylar gatnaşýarlar. Seredilýän meseleler boýunça oňyn çözgütlere gelinýär. Meselem, «Hazar ekologik maslahaty», «Aralyň ekologiýasy: durnukly ösüş we halkara hyzmatdaşlygy» atly halkara maslahatlar, birinji Hazar ykdysady forumy, olarda kabul edilen çözgütler ekoulgamdaky alnyp barylýan işleriň ähmiýetini täze derejä çykardy. Türkmenistanyň başlangyjy esasynda Aral deňziniň täsirine sezewar bolan zolakda tozanly tupanlara garşy göreşmekde tokaý zolaklaryny döretmek netijeli usullaryň birine öwrüldi. Türkmenistanyň Milli tokaý maksatnamasyna laýyklykda Daşoguz welaýatynda Sarygamyş kölüniň gündogar tarapynda, Aral deňziniň oňaýsyz täsirini ýetirýän ýerinde ýerleşýän Bötendag belentliginiň töwereginde 2013 — 2020-nji ýyllar aralygynda 20 müň gektar meýdanda çöl ösümlikleriniň (sazak, çerkez, gandym we beýlekiler) 8 milliondan gowrak nahallary oturdyldy.  

Türkmenistan halkara ähmiýetli täze başlangyçlary öňe sürmek bilen, milli derejede ekologiýa we suw meseleleri boýunça iri taslamalaryň durmuşa geçirilmegi üçin zerur şertleriň döredilmegine hem ýardam berýär. Ýurdumyzda iri möçberli tokaý zolaklarynyň döredilmegi, çölleşmä garşy göreş, bioköpdürlüligi saklamak, suwarymly ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmak hem-de köpsanly beýleki ugurlar boýunça giň gerimli işler durmuşa geçirilýär. Tebigaty goramak boýunça kanunçylyk binýadynyň pugtalandyrylmagy, uzakda ýerleşýän ilatly ýerleriň gazlaşdyrylmagy, Garagum sährasynyň merkezinde «Altyn asyr» Türkmen kölüniň döredilmegi, öri meýdanlarynyň peýdalanylyşyny kadalaşdyrmak hem-de birnäçe beýleki çäreler ýurdumyzda ekologiýa ýagdaýynyň gowulandyrylmagyna oňyn täsirini ýetirýär. Bereketli türkmen topragynyň her bir künjegi örän aýawly çemeleşilmäge mynasypdyr. Türkmen halkynyň ekologiýa abadançylygy şertlerinde ýaşaýşyny üpjün etmek, türkmen tebigatynyň baýlyklaryny rejeli peýdalanmak ýurdumyzda alnyp barylýan döwlet ekologiýa syýasatynyň esasy wezipeleridir. 

Galina MYRADOWA,

Türkmenabat şäherindäki 26-njy orta mekdebiň mugallymy, kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasynyň işjeň agzasy.