Mälim bolşy ýaly, şu ýylyň iýunynda hormatly Prezidentimiziň Russiýa we Eýrana resmi saparlary boldy. Bu döwletler bilen ulag we üstaşyr hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça özara düşünişmek hakynda Ähtnamalara gol çekilmegi, Türkmenistanyň we Eýranyň arasynda Ulag boýunça hökümetara topary döretmek barada döwlet Baştutanymyz tarapyndan başlangyjyň öňe sürülmegi halkara hyzmatdaşlyga, yklymüsti üstaşyr ulag ýollarynyň netijeli peýdalanylmagyna ýardam eder. 29-njy iýunda Hazarýaka döwletleriň Baştutanlarynyň Aşgabatda geçirilen VI sammitinde hem Hazar ulag ulgamynyň kuwwatyndan we mümkinçiliklerinden doly peýdalanmagyň zerurdygy biragyzdan tassyklanyldy.
Ösen üstaşyr ulag düzümlerini döretmek Türkmenistanda hemişe ileri tutulýan strategik wezipe hasaplanýar. Biz muňa hormatly Prezidentimiziň şu ýylyň iýunynda Russiýa we Eýrana amala aşyran resmi saparlarynyň barşynda hem şaýat bolduk. Gepleşiklerde ulag ulgamy uzak möhletleýin hyzmatdaşlygyň ähmiýetli ugurlarynyň hatarynda görkezildi. Bu döwletler bilen ulag we üstaşyr hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça özara düşünişmek hakynda Ähtnamalara gol çekilmegi, Türkmenistanyň we Eýranyň arasynda Ulag boýunça hökümetara topary döretmek barada döwlet Baştutanymyz tarapyndan başlangyjyň öňe sürülmegi halkara hyzmatdaşlygy giňeltmäge, yklymüsti üstaşyr ulag ýollaryny netijeli peýdalanmaga täze mümkinçilikleri açar. Ýeri gelende aýtsak, soňky 10 ýylda Russiýanyň «Wozroždeniýe» kompaniýasy Türkmenistanda bahasy 1,5 milliard amerikan dollaryndan gowrak bolan ýol-ulag düzüminiň desgalaryny gurdy.
Şu ýylyň aprelinde Aşgabatda geçirilen ýokary derejedäki türkmen-hindi gepleşikleriniň barşynda bolsa iki ýurduň Prezidentleri hindi deňiz terminallaryna barýan Ýewraziýa geçelgelerini döretmek boýunça ylalaşdylar. Arkadagly Serdarymyzyň Çabahar we Türkmenbaşy Halkara deňiz portlarynyň arasynda hyzmatdaşlyk etmek hakynda göni gepleşikleri guramak, şeýle hem BMG-niň howandarlygynda sebitara ulag gatnawlaryny ösdürmek boýunça Ýörite maksatnamany döretmek ýaly başlangyçlarynyň ýurdumyzy halkara ulag-kommunikasiýa düzümine goşmak üçin oňyn şertleri döretjekdigi şübhesizdir.
Ulag ulgamy ýaşaýşyň derejesini gowulandyrmagyň, geljekki nesilleriň abadançylygynyň, dünýäniň ykdysady giňişligine goşulyşmagyň we ony ösdürmegiň möhüm şerti bolup durýar. Häzirki zaman durmuşyny ulagsyz göz öňüne getirmek mümkin däl. Ulag bolsa welosipedden başlap, awtomobil, otly, gämi we uçar ýaly serişdelerdir. Ýük daşamakda we ýolagçy gatnatmakda bu ulaglaryň hersiniň aýry-aýrylykda ýerine ýetirýän wezipesi, eýeleýän möhüm orny bar. Soňky döwürde elektromobiller hem ulag ulgamyny ösdürmekde täzeçillik boldy.
Ulag-logistika ulgamy diňe bir halkara gatnaw ýollary däldir, onuň adamlar üçin iş orunlarydygyny, ykdysady ösüşiň esasy çeşmeleriniň biridigini unutmak bolmaz. Ulag adamzady gurşap aldy, onuň ösüşine täsir etdi. Hemra aragatnaşygy hem, şol sanda sanly aragatnaşyk hem, alysda ýaşaýandygyna garamazdan, adamlaryň birek-birege ýakyn bolmagyny üpjün etse-de, häzire deňiç ulag ulgamynyň ornuny tutup biljek ulgam döremedi. Gaýtam, iň täze innowasion tehnologiýalar, öňdebaryjy pikirler, iri maýa goýum taslamalary hut ulag ulgamyna sarp edilip, onuň geriminiň we ähmiýetiniň has-da artmagyna getirdi. Ulag logistikasy, edil şonuň ýaly, ulag diplomatiýasy ähli ugurlary, ilkinji nobatda, durmuş-ykdysady ugurlary özünde jemleýän, özara sazlaşygy emele getirýän düşünjedir.
Türkmenistan diňe tebigy baýlyklarynyň ägirt uly gorlary bilen dünýä döwletleriniň ünsüni özüne çekmän, eýsem, Ýewraziýanyň strategik üstaşyr geçelgelerini üpjün etmek üçin döwrebap ulag düzümini amatly peýdalanmaga hem mümkinçilik döredýär. Türkmenistan yklymyň esasy ýollarynyň, Ýewropa bilen Aziýanyň çatrygynda ýerleşýär. Türkmenistandan birnäçe sebitlere, dünýä ummanyna çykalgalar bar. Ýurdumyz bu şertlerden oňaýly peýdalanyp, öz geografik ýagdaýyny halkymyzyň eşretli durmuşynyň bähbitlerine gönükdirmegi maksat edinýär.
Häzirki zaman ulag ulgamynyň döwletiň, jemgyýetiň, tutuş adamzadyň durmuşynda möhüm orun eýeleýändigi jedelsiz hakykatdyr. Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow wezipä girişmek dabarasynda eden çykyşynda häzirki döwürde ulag-logistika ulgamynyň sebitleri we dünýäniň yklymlaryny birleşdirýän güýje öwrülýändigini ýöne ýere aýtmady. «Şoňa görä-de, bu geografik ýagdaýdan we beýleki mümkinçiliklerden ýerlikli peýdalanarys» diýip, döwlet Baştutanymyz sözüniň üstüni ýetiripdi.
Türkmenistan ulag ulgamynda giň halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek, ähli ýurtlaryň we halklaryň bähbitlerine laýyk gelýän möhüm başlangyçlary öňe sürmek bilen çäklenmeýär, bu başlangyçlary iş ýüzünde durmuşa geçirmek üçin netijeli çäreleri hem görýär. Pikirimizi delillendirmek üçin mysaly daşdan gözlemäliň. Munuň üçin ýurdumyzyň durmuşynyň şu ýylyň 1 — 4-nji aprelindäki wakalaryna nazar aýlamak ýeterlik.
Ýokarda hem agzap geçişimiz ýaly, şol günlerde Hindistan Respublikasynyň Prezidenti Ram Nath Kowindiň Türkmenistana döwlet sapary boldy. Saparyň dowamynda Türkmenistanyň we Hindistanyň arasynda ulag köprülerini döretmek boýunça ylalaşyga gelindi. Ýewraziýa ulag geçelgelerini emele getirmek boýunça transkontinental taslamanyň çäklerinde dörän bu konsepsiýa Merkezi Aziýanyň üsti bilen Hindi ummanyndaky portlara çykalgany üpjün eder. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenbaşy deňiz portunyň bu halkara üstaşyr ulag ugry boýunça möhüm «deňiz derwezesi» bolup hyzmat etmäge uly mümkinçiliginiň bardygy bellenildi.
Türkmenbaşy Halkara deňiz porty barada aýratyn gürrüň etmek gerek. Döwlet Baştutanymyzyň: «Biz dünýäniň ähli ýurtlary we halklary üçin açykdyrys» diýşi ýaly, Türkmenistanda «Açyk gapylar» syýasaty üstünlikli durmuşa geçirilip, goňşy döwletler bilen dostluk gatnaşyklaryny hemmetaraplaýyn pugtalandyrmaga hem-de giňeltmäge aýratyn üns berilýär. Şol sanda Hazaryň hoşniýetli goňşuçylygyň we netijeli hyzmatdaşlygyň deňzi hökmünde derejesini pugtalandyrmaga gönükdirilen çäreler hem yzygiderli görülýär.
Türkmenbaşy Halkara deňiz porty döwrebap ulag düzümini kemala getirmegiň möhüm bölegi bolmak bilen, Aziýanyň we Ýewropanyň ýurtlarynyň arasynda söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy hil taýdan täze derejä çykarmaga, Ýewraziýa giňişliginde ulag gatnawlaryny artdyrmaga uly itergi berdi. Iň kämil tehnikalar bilen üpjün edilen bu deňiz porty Türkmenistanyň logistika mümkinçiligini peýdalanmaga gönükdirilen iri ulag taslamalarynyň biridir. Altynjy Hazar sammitinde eden çykyşynda: «Men Gündogar — Günbatar hem-de Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça Ýewraziýada üstaşyr ulag akymlarynyň baglanyşdyryjy merkezi hökmünde Hazar deňzini «Mümkinçilikleriň deňzi» diýip atlandyrmagy hakykatdan daşda däl diýip hasaplaýaryn» diýmek bilen, Arkadagly Serdarymyzyň geljekde Hazaryň ähmiýetiniň has-da artjakdygyna ynam bildirmegi kanunalaýyk ýagdaýdyr we öňdengörüjilikli garaýyşdyr.
Ýurdumyzda amala aşyrylýan polat we awtomobil ýollarynyň taslamalary, döwrebaplaşdyrylýan, täze gurulýan deňiz we howa menzilleri özara gatnaşyklaryň ygtybarly söwda-ykdysady köprüsini döretmäge gönükdirilendir. Gurulýan döwlet we halkara ähmiýetli awtomobil ýollarynyň möhümdigini aýratyn bellemeli, munuň özi Türkmenistanyň çäklerinden geçýän ulag serişdeleriniň möçberiniň artmagyna, hyzmatyň hiliniň ýokarlanmagyna ýardam berýär. Gurluşygy dowam edýän Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýoly Merkezi Aziýada iň döwrebap ýol taslamasy hasaplanýar. Häzirki döwre çenli awtobanyň birinji tapgyry, ýagny Aşgabat — Tejen bölegi çekilip, ikinji böleginiň gurluşygy alnyp barylýar. Awtomobil ýolunyň halkara standartlara laýyk gelýändigini tassyklaýan güwänamalara mynasyp bolmagy ýurdumyzyň dünýäniň logistika-aragatnaşyk ulgamyna ynamly we yzygiderli goşulýandygyny, ösen üstaşyr ulag düzümlerini döretmäge çynlakaý çemeleşýändigini ýene bir gezek tassyklady.
Türkmenistan tarapyndan durnukly ulag ýollaryny döretmek babatda öňe sürülýän teklipleriň dünýä bileleşiginiň hemişe giň goldawyna eýe bolýandygyny aýtmak gerek. Üstaşyr ulag geçelgeleri boýunça 2014-nji, 2015-nji, 2017-nji we 2021-nji ýyllarda BMG-niň Baş Assambleýasynyň degişli Kararnamalary biragyzdan kabul etmegi, Aşgabatda Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatyň, şeýle hem üstaşyr ulag hyzmatdaşlygyny ösdürmek meselesine bagyşlanan beýleki ýokary derejeli maslahatlaryň geçirilmegi Türkmenistanyň halkara giňişlikdäki abraýynyň has-da berkemegini üpjün etdi. Bu çäreler aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Sebäbi bu başlangyçlar, şeýle hem Türkmenistanyň işjeň gatnaşmagynda döredilýän täze üstaşyr geçelgeler Ýewraziýa giňişliginde durnukly ösüşi üpjün etmekde sebitiň ornuny güýçlendirýär. Bu bolsa, öz nobatynda, netijeli söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy berkitmäge ýardam berýär, halklaryň bähbitlerine, ählumumy parahatçylyga we abadançylyga hyzmat edýär.
Türkmenistan asyrlaryň dowamynda Beýik Ýüpek ýolunyň möhüm ähmiýetli bölegi hökmünde belli bolup geldi. Milli Liderimiziň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda nygtaýşy ýaly, gadymy döwürlerde ýurdumyzyň çäginden yklymyň halklaryny we ýurtlaryny birleşdiren, umumadamzat ösüşinde, Gündogaryň we Günbataryň özara gatnaşyklarynda ägirt uly orny eýelän esasy söwda ýollary geçipdir. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyz Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi bolup durýar.
Ençeme asyr mundan ozal bolşy ýaly, täze taryhy döwürde — Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe-de Türkmenistan Ýewraziýa giňişliginde möhüm orny eýelemek bilen, Gündogar bilen Günbatary baglanyşdyrýan ulag geçelgesi, deňhukukly we özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin ygtybarly köpri bolup hyzmat edýär. Sebitde köpugurly ulag gatnawlarynyň düzüminiň döredilmegi howpsuzlygy pugtalandyrmaga we durmuş-ykdysady taýdan durnukly ösüşi gazanmaga ýardam berer.
Oraz ABDYÝEW.
«Türkmenistan».