Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe kabul edilen, haryt bolçulygyny döretmekde we düýpli gurluşyk işlerinde göwrümli işleri ýerine ýetirýän kiçi we orta telekeçileriň işlerine uly goldaw berip biljek kanunlaryň biri-de, «Mahabat hakynda» Türkmenistanyň Kanunydyr. Bu biziň kanunçylyk ulgamymyzdaky täzelikleriň biri, mahabatlandyrmak işini düzgünleşdirýän ilkinji Kanundyr. Agzalan  Kanun mahabat işiniň hukuk, guramaçylyk we ykdysady esaslaryny kesgitleýär we mahabaty öndürmegiň, ýaýratmagyň barşynda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirýär.

Bellenilen Kanunyň 2-nji maddasynyň birinji bölegindäki mahabat hakynda Türkmenistanyň kanunçylygynyň Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýandygynyň bellenilmegi, onuň kadalarynyň ata-babalarymyzdan miras galan ahlak gymmatlyklaryna esaslanýandygynyň, demokratik ýol-ýörelgelere eýerilýändiginiň we halkymyzyň agzybirliginiň, bitewüliginiň we jebisliginiň esaslaryny berkitmekden ugur alýandygynyň tekrarlanmasydyr. Şu nukdaýnazardan, mahabatyň umumy talaplary onuň kanunylyk, takyklyk, hakykylyk, mahabatyň sarp edijä ýitgi, şeýle hem ahlak zyýanyny ýetirmezlikden ybarat bolmagy bilen baglydyr. Şeýlelik bilen, mahabatyň kanuny bolmagy onuň jemgyýet üçin peýdaly bolmagyny esaslandyrýar we bu düzgüniň bozulmagy mahabat beriji üçin ýaramaz netijelere getirip biler.

Kanunda ýaýradylýan mahabatyň manyly we düşnükli beýan edilmegi barada aýratyn talap bildirilýär. Kanunyň 5-nji maddasynyň 2-nji böleginde mahabata, ony ýaýratmagyň görnüşlerine ýa-da ulanylýan serişdelerine garamazdan, ýörite bilimler bolmazdan ýa-da ýörite (tehniki) serişdeleri ulanmazdan, onuň berlen pursadynda, oňa gös-göni düşünilýän bolmalydygy kesgitlenilendir. Bu düzgün mahabatlandyrylýan zadyň obýektine degişlilikde ýeterlik düşünjesi bolan her bir adam üçin onuň düşnükli bolmalydygyna we hakykylygyna göz ýetirmek üçin goşmaça barlag geçirmezden, düşünip bilinmegine bildirilýän talapdyr.

«Mahabat hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda mahabat işini düzgünleşdirýän beýleki düzgünler, şol sanda mahabaty ýaýratmagyň aýry-aýry usullarynyň aýratynlyklary, harytlaryň, işleriň we hyzmatlaryň aýratyn görnüşleriniň mahabatlandyrylyşynyň aýratynlyklary, göwnejaý bolmadyk mahabatlar, mahabat çygrynda döwlet gözegçiligi we beýleki meseleler hem düzgünleşdirilendir.

Berkarar döwletimizde mahabatlandyrmak işi telekeçilik işiniň has-da ilerlemegine oňyn täsirini ýetirip biljekdigi ikuçsuzdyr.

«Döwlet adam üçindir!» diýen parasatly ýörelgäni öňe sürüp, halkymyzy eşretli durmuşa ýetiren, ata Watanymyzda ýetilýän belent sepgitlere, gazanylýan ägirt uly üstünliklere halkymyzyň ruhuny galkyndyryp, döredijilikli zähmete ugrukdyrýan, raýatlarymyzyň sagdyn, ruhubelent, abadan durmuşda ýaşamagy üçin taýsyz tagallalary edýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, işleri rowaç bolsun! 

Jennet MYRATBERDIÝEWA,

Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugynyň maglumatlary seljeriş bölüminiň müdiri, 1-nji derejeli ýurist.

Merkezi Aziýanyň iň iri suw akabasy bolan Amyderýanyň 1000 kilometrden hem gowragynyň Türkmenistanyň çäklerinden akyp geçýändigi bize eýýäm mekdep ýyllaryndan bäri mälim. Bu çägiň esasy bölegi welaýatymyza degişlidir. Ýurdumyzyň dirilik damaryna öwrülen derýanyň mümkinçiliklerinden has kän peýdalanmak, şol bir wagtda-da ony aýawly saklamak, hemişe gözegçilik etmek bolsa döwletimiziň öňünde durýan esasy wezipeleriň biridir. Hut şu wezipeleri durmuşa geçirmek maksady bilen hem hormatly Prezidentimiz ýakynda taryhy Karara gol çekdi. Resminama laýyklykda Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligine we «Türkmendeňizderýaýollary» agentligine agentligiň garamagyndaky «Derýaýollary» önümçilik birleşiginiň guramaçylyk-hukuk görnüşini üýtgedip, ony «Derýaýollary» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetine öwürmek tabşyryldy.

Merkezi edarasy Türkmenabat şäherinde ýerleşýän açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň täze görnüşde esasy wezipeleri Amyderýada derýa ulaglary bilen ýükleri daşamak, ýolagçy gatnatmak, derýa duralgalarynda ýükleri ýüklemek-düşürmek, derýa ulaglaryny gurmak, abatlamak, bejermek, gurluşyk-gurnaýyş işlerini ýerine ýetirmek, gurluşyk serişdesi bolan bişen kerpiji öndürmek, derýada çuňaldyş we gyrmançadan arassalaýyş işlerini geçirmek, bu işleriň netijesinde üýşürilen derýa çägesini isleg bildirýän edara-kärhanalara ýerlemek ýaly işlerden ybarat bolup durýar. Kärhananyň guramaçylyk-hukuk görnüşiniň üýtgedilip guralmagy bilen, täze görnüşli işleri ýerine ýetirmäge mümkinçilikler döredi. Bularyň hatarynda derýa ýük we ýolagçy ulaglaryny ulanmak, suw ulaglaryny abatlamak, olara tehniki taýdan hyzmat etmek, ammarlarda ýükleri saklamak, suw desgalaryny gurmak, gämi gurluşygy we beýleki görnüşli işler alnyp barylýar. Kärhana düzümindäki 40-a golaý derýa ulaglary bilen Amyderýanyň 813 kilometr hem-de Garagum derýasynyň 200 kilometr töweregi aralygynda ulag hyzmatyny ýerine ýetirýär. Şol sanda Türkmenabat — Kerki, Zähmet — Zeýit aralygynda dürli halk hojalyk ýüklerini daşamak, gum sorujylary çekmek işlerini alyp barýar. Mundan başga-da Türkmenistanyň nebit-gaz, ulag we aragatnaşyk, oba hojalyk pudaklaryna degişli wajyp ýükleri daşamak işleri bilen meşgullanýar. Halaç etrabynyň «Pelwert», Hojambaz etrabynyň «Mekan» daýhan birleşiklerini derýanyň üsti bilen birleşdirýän ponton geçelgesi hem bu kärhana tarapyndan ilata hödürlenilýän hyzmatlaryň biridir. Her ýylda bu geçelgeden ýüz müňlerçe ulag geçirilýär.

Gämi abatlaýyş we gämi gurluşygy boýunça önümçilik bölümi iň iri bölümleriň biridir. Kärhananyň çäginde 2 sany demir ýol bolup, olar gämi abatlamak we gämi gurluşygy boýunça önümçilik bölüminiň çäginden geçýärler. Olar şertli wagon sygyjylygy 20 wagon, uzynlygy 1008 metr bolan we Türkmenabat ulanyş bölümine ugrukdyrylan şertli wagon sygyjylygy 11 wagon, uzynlygy 295 metr bolan demir ýollardan ybaratdyr. Bilşimiz ýaly, halkara kadalarynyň talaplaryna laýyklykda gämileriň tehniki taýdan howpsuz ýüzüşiniň amala aşyrylmagyny berjaý etmek üçin ortaça her 2,5 ýyldan gämilerde bejeriş-abatlaýyş işleriniň geçirilmegi hökmanydyr. Açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň gämi abatlamak we gämi gurluşygy boýunça önümçilik bölüminiň Türkmenistanyň içerki suw ýollarynda we howdanlarynda hereket edýän gämileriň we ýüzüji serişdeleriň gatnawara, düýpli abatlaýyş işlerini geçirmäge, gurmaga mümkinçiligi bar. Bölümde dürli göwrümli gämileriň bejergisi, ätiýaçlyk şaýlaryny ýasamak ýa-da bejermek işleri ýerine ýetirilýär. Özi hem bu bölümde diňe bir döwlet edaralary bilen däl, hususy taraplar bilen hem yzygiderli işleşilýär. Dürli görnüşli hususy kärhanalar, hojalyk jemgyýetleri, daýhan hojalyklary we beýlekiler bu bölümiň müşderileri bolup durýarlar. Umuman, bölüm ýylda uly mukdardaky demri, agajy gaýtadan işlemäge, kislorod öndürmäge, gämileriň we läbiksorujylaryň 20-sini abatlamaga ukyplydyr. Geljekde bu ýerde kiçi göwrümli gämileri hem-de läbiksorujylary gurnamak işleri meýilleşdirilýär. Önümçilik bölüminde guruljak bu gämiler Türkmenistanyň içerki suw ýollarynda ýük daşamagyň, adam gatnatmagyň howpsuz bolmagy, derýa akabalarynda, kanallarda çuňaldyş we gönüleýiş işleriniň ýokary derejede bolmagy hem-de suw hojalyk ulgamynyň ösmegi üçin uly goşant bolar.

Kärhananyň düzüminde gurluşyk bölüminiň hem hereket edýändigini ýatlatmak isleýäris. «Derýaýollary» AGPJ-i tarapyndan gurlan ýaşaýyş jaýlarynyň birnäçesi häzir Türkmenabat şäherine bezeg berýär. Täzeçe röwüşde işe başlan kärhana ýakyn wagtda welaýatyň çäginde paýly gurluşyk esasynda köpgatly ýaşaýyş jaýlaryny gurmak işini giňeltmegi meýilleşdirýär. Munuň üçin ähli mümkinçilikler bar. Kerpiç we gurluşyk çägesi birleşigiň özünde öndürilýär. Galan gurluşyk harytlaryny hem Köýtendag sebitlerinden gämi ýa-da ýük ulaglary arkaly az çykdajy bilen getirip bolýar. Kärhana tarapyndan welaýat merkezinde häzir hem birnäçe desgalaryň gurluşygy alnyp barylýar.

Jangeldi IŞANKULYÝEW.

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzyň nebitgaz pudagyny halkara ülňülere laýyk gelýän innowasion tilsimatlary ulanmak arkaly ösdürmek, uglewodorod serişdelerini dünýä bazarlaryna çykarmagyň ugruny diwersifikasiýalaşdyrmak, tebigy gazy gaýtadan işlemek, ondan alnan täze önümleri dünýä bazarlaryna çykarmakda köpugurlylygy gazanmak boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar. Şonuň bilen baglanyşykly, nebitgaz pudagyna dünýäde öňdebaryjy iri nebitgaz kompaniýalaryny we maýadarlary çekmek, özara bähbitli hyzmatdaşlygyň netijeliligini ýokarlandyrmak, nebitgaz senagatynda öndürilýän dürli görnüşli önümler bilen dünýä bazarlaryna çykmak babatda milli kanunçylygymyz yzygiderli kämilleşdirilýär. Muňa aýdyň mysal hökmünde kabul edilen «Uglewodorod serişdeleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny görkezmek bolar. Bu Kanunyň kabul edilmegi bilen, nebit işleriniň ýene bir görnüşi hökmünde gaýtadan işlemek amaly girizildi.

Nebit işlerine täze görnüşiň girizilmegi «Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Maksatnamasynda» göz öňünde tutulan wezipeleri durmuşa geçirmekde «Uglewodorod serişdeleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň çäklerinde maýadarlary çekmäge, maýa goýum şertlerini we işlerini has-da kämilleşdirmäge, türkmen tarapynyň kepili hökmünde maýadarlara maýa goýum we täze täjirçilik şertlerini döretmäge, bu işleriň netijesinde girdejililigi ýokarlandyrmaga ýardam berer. Agzalan Kanun ýurdumyzyň ägirt uly goruna eýe bolan uglewodorod serişdelerini nebit, nebithimiýa we gazhimiýa önümlerini, suwuklandyrylan gazy we beýleki önümleri almak üçin daşary ýurt maýa goýujylaryna dolulygyna degişli bolan serişdeleriň hasabyna gaýtadan işlemäge, şol önümleri öndürýän desgalary gurmaga we ulanmaga hem mümkinçilik döreder.

«Uglewodorod serişdeleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna gaýtadan işlemek amalynyň girizilmegi onuň güýje giren senesinden başlap, nebit işleriniň ähli tapgyryny, ýagny, uglewodorod serişdelerini gözlemegi, gazyp almagy, harytlyk görnüşine çenli taýýarlamagy we gaýtadan işlemegi, şeýle hem taýýar we gaýtadan işlenen önümleri ahyrky sarp edijilere çenli eltmegi, ýerlemegi öz içine alýandygy aýratyn bellenmäge mynasypdyr. Munuň özi geljekde iri halkara nebitgaz kompaniýalary bilen Hazar deňziniň türkmen böleginde ýerleşýän ygtyýarlylandyrylan toplumlary özleşdirmäge we gazylyp alynjak uglewodorod serişdelerini ähli derejede işläp geçmek şertlerinde hyzmatdaşlyk etmäge ýardam berer. Kanunyň hereket edýän çygrynda ýurdumyzyň dürli künjeklerinde uglewodorod serişdelerini gaýtadan işleýän zawodlaryň gurulmagynyň netijesinde, täze iş orunlarynyň we önümleriň täze gymmatynyň döremegine itergi berip, dünýäniň nebitgaz bazarlaryna türkmen milli önümleriniň täze görnüşleri bilen çykmaga mümkinçilik döreder.

Nedir SAPARGYLYJOW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň talyby.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda bolşy ýaly, ýurdumyzyň bank ulgamynda hem hyzmatlaryň täze-täze görnüşleri halka hödürlenýär. Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzda durmuşa geçirýän ykdysady özgertmelerine jogap edip, dünýäniň ösen döwletleriniň tejribesini ulanmak arkaly bank amallaryny sanlylaşdyrmak işleri netijeli ýola goýulýar.

Häzirki wagtda raýatlarymyz tarapyndan uly gyzyklanma bildirilýän bank karzynyň ýene bir görnüşine — — kiçi göwrümli karzlara bolan islegler günsaýyn artýar. Welaýatymyzyň çäginde ýerleşýän bank şahamçalarynda, bellenen tertipde bölünip berlen melleginde, kömekçi hojalygynda, ýaýladaky ýer böleginde şahsy hojalygyny ýöredýän raýatlara oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin esasy we dolanyşyk serişdelerini edinmek maksatlaryna kiçi göwrümli karzlary bermek ýola goýlan. Munuň özi mellek ýerlerinde, kömekçi hojalygynda, mülk ýerlerinde ekerançylyk, maldarçylyk, guşçylyk we beýleki oba hojalyk önümlerini öndürmek bilen meşgullanýan raýatlaryň önümçilik işlerini giňeltmek, şeýle hem önüm öndürmeklige islegi bolan, emma maliýe serişdeleri ýetmezçilik edýän raýatlara gysga wagtyň içinde berilýän bank karzydyr. Şeýle görnüşli bank karzynyň berilmegi raýatlaryň melleginde, şahsy hojalygynda gök-bakja we miwe önümlerini, tohum mallary, guş önümlerini öndürmäge mümkinçilik döredýär. Kiçi göwrümli karzlar ýyllyk 10 göterimli, 30 (otuz) müň manada çenli, 6 aý ýeňillikli döwür bilen 3 (üç) ýyla çenli möhlete nagt däl görnüşinde berilýär.

Kiçi göwrümli karzlaryň hasabyna raýatlaryň hususy mellek ýerlerinde ýyladyşhanalaryň gurulmagy, öňden bar bolanlarynyň giňeldilip, durkunyň täzelenmegi netijesinde gök-bakja ekinleri ýetişdirilip, ýerli bazarlarda önüm bolçulygyny döretmäge amatly mümkinçilik döredýär. Mysal hökmünde karzyň bu görnüşi boýunça raýatlarymyzyň maldarçylykdan alýan önümleri bilen ýerli önüm öndürijileri çig mal bilen üpjün edýändigini hem görkezmek bolar. Welaýatyň daýhan birleşikleriniň, hojalyklarynyň ekin ýerlerinden şertnama esasynda kärende ýerleri alnyp dürli ekinleriň hasylyny ýetişdirýän kärendeçiler hem banklar tarapyndan tohumlary we gaýry zerurlyklary satyn almak maksadyna kiçi göwrümli karzlar bilen üpjün edilýär. Welaýatymyz boýunça welaýatymyzyň banklary tarapyndan 2021-nji ýylyň 1-nji marty ýagdaýyna 685 sany karz alyja jemi 15 830,8 müň manat möçberinde kiçi göwrümli karzlar berildi. Karzlaryň agramly böleginiň ýyladyşhanalary gurmak, ownuk we iri şahly mallaryň baş sanyny köpeltmek maksadyna berlendigini hem bellemek gerek.

Häzirki wagtda welaýatymyzyň çäginde melleginde, hususy ýer böleginde önümçilik bilen meşgullanýan raýatlaryň sany günsaýyn artýar. Welaýatymyzyň banklary tarapyndan berilýän kiçi göwrümli karzlaryň maksady diňe bir raýatlaryň melleginde ekerançylygy we maldarçylygy ösdürmek bilen çäklenmän, eýsem, bu ugurda zerur bolan tehniki enjamlary ýurduň çäginde öndürmek hem göz öňüne tutulýar. Ýagny, el güýji sarp edilýän işleri innowasion tehnologiýalar arkaly ýerine ýetirmek maksady bilen dünýäniň öňdebaryjy döwletleriniň tejribeleri öwrenilýär, olary ýerli mümkinçiliklerimizde ulanyp, kärhanalarda kiçi göwrümli oba hojalyk gurallaryny, enjamlaryny öndürmek meýilleşdirilýär. Häzirki wagtda olaryň birnäçesiniň taslamalarynyň üstünde işlenilýär. Mysal hökmünde ot üweýän, mekge sökýän ýaly kiçi göwrümli ýöne iş öndürijiligi ýokary bolan gurallar öndürilip synagdan geçirildi. Munuň özi daşary ýurtlardan getirilýän birnäçe görnüşli gurallaryň öwezini tutýan hem-de el güýji bilen ýerine ýetirilýän işleri ýeňilleşdirmäge we işiň netijeliligini birnäçe esse ýokarlandyrmaga mümkinçilik döredýär.

Şahsy hojalyklarynda belli bir önümiň görnüşi boýunça önümçilik bilen meşgullanýan raýatlar bilen olaryň öndürýän önümlerine isleg bildirýän taraplaryň arasynda şertnamalar baglaşmak arkaly ýerinde aluw-satuwlary gurnamak hem-de bada-bat hasaplaşyklary geçirmek işleri ýola goýlanda, bu ugurda iş alyp barýan raýatlaryň wagtyny tygşytlamaga, önümçilige bolan höwesiniň artmagyna, netijede ýaşaýyş-durmuş şertleriniň has-da ýokarlanmagyna getirer.

Halkymyzyň abadançylygy, rowaçlygy ugrunda ýadawsyz tagallalar edýän, bank ulgamynyň işini has-da kämilleşdirmäge amatly şertleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli işleri rowaç alsyn!

Balkan Çaryýew.

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň welaýat şahamçasynyň bölüminiň başlygy.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly ýolbaşçylygynda milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda düýpli özgertmeler durmuşa geçirilýär. Milli Liderimiziň telekeçiligi ösdürmeklige hemmetaraplaýyn goldaw bermegi netijesinde hususy ulgamda bazar usullaryny giňden ornaşdyrmagyň hasabyna onuň kuwwatynyň yzygiderli artdyrylmagy amala aşyrylýan durmuş-ykdysady syýasatyň esasy ugurlarynyň birine öwrüldi.

Ýaňy-ýakynda hut Arkadag Prezidentimiziň gatnaşmagynda we sanly ulgam arkaly ak pata bermeginde ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda gurlup, ulanylmaga berlen döwrebap tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan ýyladyşhana toplumlary işe girizildi. Häzirkizaman döwrebap tehnologiýalary we suw tygşytlaýjy ulgamlar ornaşdyrylan ýyladyşhanalaryň işe girizilmegi bilen, jemi 400-e golaý täze iş orunlarynyň döredilmegi guwandyryjy ýagdaýdyr.

Milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýalaşdyrmak we sanly ulgama geçirmek boýunça durmuşa geçirilýän özgertmeler ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryny kesbine kämil hünärmenler bilen üpjün etmeklige oňyn şert döredýär. Milli Liderimiziň taýsyz tagallalarynyň netijesinde häzirki döwürde giň gerimde amala aşyrylýan «Türkmenistanda ýaşlar baradaky döwlet syýasatynyň 2021—2025-nji ýyllar üçin döwlet maksatnamasyny tassyklamak we bu döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmek boýunça çäreleriň Meýilnamasynda» hem ýaşlaryň ýokary hilli bilim almaklary, höwes bildirýän hünärine kämilleşmekleri üçin giň mümkinçilikleriň döredilmegi, ýaşlary iş bilen üpjün etmek hem-de olaryň alan bilimlerini önümçilikde ulanmak bilen bagly meselelere aýratyn üns berilýär. Bu Maksatnamada we ony ýerine ýetirmek boýunça çäreleriň Meýilnamasynda ýurdumyzyň milli ykdysadyýetiniň depginli we durnukly ösüşi, bazar infrastrukturasynyň pugtalanmagy, erkin bäsleşigiň ösdürilmegi we hususy telekeçileriň başlangyçlarynyň höweslendirilmegi şertlendirilýär.

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň döredilmeginiň 13 ýyllygy mynasybetli ýokary derejede guralan sergide görkezilen dürli görnüşdäki önümler hem ildeşlerimiziň telekeçilik işini ýola goýmaklary üçin döwlet tarapyndan döredilýän mümkinçiliklerden ýaşlaryň hem giňden peýdalanýandyklaryna we olaryň ýurdumyzyň ösüşlerine saldamly goşant goşýandyklaryna doly güwä geçdi. Ýurdumyzyň milli ykdysadyýetinde Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary bolan oba hojalyk önümlerini öndürýän hususy telekeçileriň sany ýylsaýyn barha artýar. Olaryň aglaba böleginiň ýaşlardygy bolsa bizi örän buýsandyrýar.

Ýurdumyzyň milli ykdysadyýetinde ýaşlaryň hünär taýýarlygyny we iş bilen üpjünçiligini gowulandyrmak barada edýän ýadawsyz aladalary we bu babatda berýän goldawlary üçin mähriban Arkadagymyza köp sagbolsun aýdýarys.

Leýla JORAÝEWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň talyby.

Türkmenistanyň Prezidenti
Gurbanguly Berdimuhamedow:

— Ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak bilen bagly meseleleri çözmek hem biziň alyp barýan döwlet syýasatymyzyň möhüm ugurlarynyň birine öwrülmelidir.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzda bedew batly ösüşler gazanylýar. Ýurdumyzyň ähli pudaklarynda uly üstünlikler gazanylyp, guwandyryjy sepgitlere ýetilýär. Dogrusy, häzirki döwür okgunly özgerişleriň döwri, döwrebap tehnologiýalaryň eýýamy. Häzirki döwür bütin dünýäde kämil tehnikalaryň önümçilige giňden ornaşdyrylýan we tehnologiýalaryň çalt depginler bilen ösýän döwri hasaplanylýar. Şeýle innowasiýalar eýýamynda ýurdumyzyň hem ähli pudaklaryny sanlylaşdyrmak boýunça ägirt uly işler alnyp barylýar. Döwür bilen aýakdaş gidilýän döwrümizde hormatly Prezidentimiziň aladasy netijesinde eýýäm orta mekdebe okuwa baran okuwçylara zerur bolan programmalar bilen üpjün edilen kompýuterleriň sowgat berilmegi aýratyn bellenmäge mynasypdyr. Bu biziň ýaşlarymyzyň çagalygyndan başlap döwrebap tehnologiýalardan baş çykarmagyna giň mümkinçilik döredýär.

Bilşimiz ýaly, hormatly Prezidentimiziň tagallasy netijesinde paýtagtymyz bilen birlikde ýurdumyzyň welaýatlarynda hem döwrebap şäherçeler gurlup ulanylmaga berildi. Bu şäherçelerde bolsa durmuş we medeni maksatly binalar bilen birlikde çagalar baglarydyr mekdepleriň ulanylmaga berilmegi täze şäherçä göçüp baranlaryň göwünlerini galkyndyrdy. Şol mekdepleriň kompýuter tehnologiýalary, multimedia tagtalary bilen üpjün edilendigi guwandyryjydyr.

Ýurdumyzda milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürip, sanly ykdysadyýeti kämilleşdirmek boýunça toplumlaýyn işler alnyp barylýar. Hormatly Prezidentimiz bu babatdaky işleri mundan beýlägem ilerletmek barada şu ýylyň

25-nji fewralynda Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlary bilen geçiren duşuşygynda aýratyn nygtap geçmek bilen: «Biziň öňümizde ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň dürli pudaklaryna täze innowasion tehnologiýalary, bäsdeşlige ukyply sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmak, sazlaşykly işleýän elektron senagatyny döretmek, sanly aragatnaşyk ulgamynda şäher bilen obanyň arasyndaky tapawudy aradan aýyrmak boýunça möhüm wezipeler durýar. Bu wezipeler aragatnaşygyň maglumat-kommunikasiýa ulgamynyň, şol sanda, maglumat hyzmatlarynyň, onuň maglumat-kommunikasiýa üpjünçiligini ösdürmegiň, adamyň intellektual mümkinçiligini doly derejede ulanmagyň hilini we ygtybarlylygyny ýokarlandyrmagy talap edýär» diýip belledi.

Elbetde, islendik babatda hem işiň netijeliligi we ilerlemegi üçin onuň kanunçylyk hukuk binýadynyň zerurdygy düşnüklidir. Ýurdumyzda hem milli ykdysadyýetimizi innowasiýa taýdan ösdürmek hem-de ony ýokary derejelere ýetirmek üçin birnäçe kadalaşdyryjy hukuk namalary kabul edildi. Olaryň hatarynda «Aragatnaşyk hakynda», «Türkmenistanda internet torunyň ösüşini we internet-hyzmatlaryny etmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek hakynda», «Maglumat we ony goramak hakynda», «Kiberhowpsuzlyk hakynda», «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanunlaryny görkezmek bolar.

Hormatly Prezidentimiz tarapyndan tassyklanan «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy» häzirki wagtda üstünlikli durmuşa geçirilýär. Bu konsepsiýa ýurdumyzyň ähli pudagynyň bäsdeşlige ukyplylygyny berkitmäge, olaryň innowasion häsiýetde bolmagyna gönükdirilendir.

Hormatly Prezidentimiziň tagallasy netijesinde bu günki gün sanly ulgama geçilmegi ilatyň ýaşaýyş durmuşyna hem özüniň oňyn täsirini ýetirýär. Ol biziň her birimize durmuşdaky hyzmatlary etmekde ýeňillikleri döredýär. Bu bolsa işlerimizi ýeňilleşdirmek bilen birlikde wagtymyzy-da tygşytlamaga mümkinçilik berýär.

Ilatyň durmuş we ýaşaýyş derejesiniň mundan-da gowulanmagy, ýurdumyzyň halkara derejesinde abraýynyň barha artmagy üçin uly aladalar edýän hormatly Prezidentimiziň ähli döwletli tutumlarynyň mydama rowaç bolmagyna arzuw edýäris.

Nurylla REJEPOW,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň mugallymy

Döwletimiziň ykdysady ösüş konsepsiýasy bazar gatnaşyklaryny çuňlaşdyrmaga, ykdysadyýetiň ösüş depginlerini goldamaga, ilatyň hal-ýagdaýyny ýokarlandyrmaga hem-de salgyt syýasatyny ýönekeýleşdirmäge, ýagny salgyt ýeňilliklerini kämilleşdirmäge gönükdirilendir. Şonuň üçin-de, salgytlar ykdysadyýete täsir etmegiň çeýe usuly bolup, olar ýurduň ykdysadyýetini sazlamakda esasy we güýçli gurallaryň biri hökmünde çykyş edýär.

Ýurduň ykdysady ýagdaýyna we bu ugurda alnyp barylýan syýasata laýyk gelýän salgyt düzgünleriniň işlenip düzülmegi salgyt kanunçylygynyň kämilleşdirilmegini talap edýär. Salgyt ulgamy hemişe raýatlaryň bähbitlerini araýar. Salgyt kanunçylygynyň kämilleşdirilmegi bolsa salgyt syýasatynyň üsti bilen amala aşyrylýar. Şunda sanly ykdysadyýete tapgyrlaýyn geçilmegi döwletimiziň häzirki zaman dünýäsinde hojalyk gatnaşyklar ulgamyna üstünlikli goşulyşmagynyň möhüm şertidir. Ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň tabşyrmagy boýunça işleri sanlylaşdyrmagyň hukuk hem-de kadalaşdyryş binýady döredildi. Maglumatlary we elektron resminamalary alyşmak işleri häzirki talaplar hem-de ylmy-tehniki işläp taýýarlamalar nazarda tutulyp, yzygiderli kämilleşdirilýär. Şu esasda ýerli salgyt bölümlerinde we degişli düzümlerde hem sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça işler alnyp barylýar.

Buhgalterçilik hasabatynyň awtomatlaşdyrylmagy maglumatlaryň ýygnalyşyndan başlap, hasabatlylygyň döreýşine çenli tapgyrda ulanylyp başlandy. Awtomatlaşdyrylan hasaby we hasabatlylygy ýöretmek boýunça programmalaýyn önümler işlenilip taýýarlanylýar hem-de ulanylýar. Şunda hasaby ýokary hilli, ygtybarly we amatly alyp barmagy üpjün etmek mümkinçiligi programmalaýyn önüme bildirilýän esasy talaplaryň biridir.

Müdiriýetiň we onuň garamagyndaky edaralaryň resminama dolanyşygyna «Elektron salgyt» ulgamy girizilýär. Onuň esasy maksady salgyt edaralarynyň müşderilerden salgyt beýannamalaryny elektron görnüşde kabul etmeginde jemlenýär. Bu bolsa, bir tarapdan, hasabatlary bermek ulgamyny ýönekeýleşdirýär, beýleki tarapdan, müşderilere Döwlet býujetine bergileri barada habar bermek bilen birlikde, salgydyň ýygnalyşyna gözegçiligi güýçlendirýär. Şonuň bilen birlikde, müşderileri edara çagyrmazdan, olaryň deslapky barlaglaryny elektron görnüşde amala aşyrmak göz öňünde tutulýar, salgyt hasaplamalarynyň esasynda bolsa beýleki resminamalary hem şeýle görnüşde amala aşyrmak meýilleşdirilýär. Ikinji tapgyrda elektron resminama dolanyşygyny ýola goýmak boýunça işler bank edaralary bilen bilelikde amala aşyrylar.

Ýuridik şahslaryň atlandyrylmagyny hem-de ýuridik şahslary hasaba almaga ýa-da gaýtadan hasaba almaga resminamalary ylalaşmagy tassyklamak üçin arzalary kabul etmegiň awtomatlaşdyrylan ulgamy ornaşdyrylýar. Munuň özi hasaba alyş bölümleriniň işiniň derejesinidir hilini ep-esli ýokarlandyrmaga, artykmaç päsgelçilikleri aradan aýyrmaga hem-de hasaba alyş işlerinde raýatlaryňdyr ýuridik şahslaryň maddy we fiziki çykdajylaryny azaltmaga mümkinçilik berer. Mundan başga-da, bellige almagyň «bitewi penjiresini» ornaşdyrmak, salgyt edaralarynyň salgyt töleýjiler bilen işini onlaýn ulgama doly geçirmek ykdysadyýetiň ähli ulgamlarynyň işini gowulandyrmaga hem-de işewürlik üçin amatly şertleri döretmäge, ýurdumyzyň maýa goýum babatda özüne çekijiligini ýokarlandyrmaga kömek eder. Iň täze tehnologiýalary ulanmak arkaly ykdysadyýetiň sanly ulgama geçirilmegi diňe bir täze iş orunlarynyň döredilmegini üpjün etmek bilen çäklenmän, eýsem, täze kadalary döretmegiň hasabyna, ykdysadyýete gatnaşyjylaryň arasyndaky hyzmatdaşlygyň has ýokary derejede bolmagyna-da mümkinçilik berer.

Häzirki döwürde Türkmenistanyň Kanunlaryny, Türkmenistanyň Prezidentiniň namalaryny, şeýle-de salgyt salmak boýunça ulanylýan düzgünnamalary, usuly görkezmeleri, gollanmalary we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryny salgyt bölümleriniň, ministrlikleriňdir pudak edaralarynyň, kärhanalaryň dykgatyna öz wagtynda ýetirmek, zerur ýagdaýlarda olary ýerine ýetirmek we ulanmak boýunça görkezmeler taýýarlanylýar.

Welaýatlarda salgyt bölümleriniň işgärleri bilen salgyt töleýjileriň arasynda salgyt kanunçylygy barada okuw-maslahatlar guralýar, şeýle-de welaýat salgyt bölümlerinde düşündiriş işlerini talabalaýyk alyp barmak babatdaky tejribe öwrenilýär. Şol okuw-maslahatlarda salgyt töleýjilere we salgyt bölümleriniň işgärlerine häzirki hereket edýän «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň Bütewi kanunynyň düzgünleri, oňa täze girizilýän üýtgetmelerdir goşmaçalar düşündirilýär, sowal-jogap alşylýar. Bu işleriň ählisi salgyt salmagyň we tölemegiň düzgünlerini gyşarnyksyz berjaý etmäge mümkinçilik berýär.

Parahat ATAÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Salgyt müdiriýetiniň salgyt ulgamyny düşündiriş we kämilleşdiriş bölüminiň baş salgyt inspektory.

Milli ykdysadyýetimiziň esasy ugurlarynyň biri bolan energetika pudagynyň ösüşine saldamly goşant goşýan Ahal döwlet elektrik stansiýasynyň zähmetsöýer işçi-hünärmenleri şanly ýyly guwandyryjy görkezijilere beslenýärler. Olar geçen üç aýda 679 müň 20 kilowatt sagat elektrik energiýasyny öndürip, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 110,3 göterim ösüş gazandylar.

Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllygynyň uludan toýlanylýan ýylyny ajaýyp zähmet üstünligine beslemek hyjuwy bilen zähmet çekýän stansiýanyň agzybir işgärleriniň tagallasy bilen öndürilýän elektrik energiýasy paýtagtymyzyň we welaýatyň ilatynyň mukaddes ojaklaryna nur paýlaýar.

Aýdo ŞEKEROW.

(Öz habarçymyz).

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesi barha ýokarlanýar. Bu buýsançly hakykata Balkan welaýatynyň mysalynda-da aýdyň göz ýetirmek bolýar. Has takygy, Garaşsyz Diýarymyzyň günbatar bölegini jähekläp oturan bu sebitde şu ýylyň birinji çärýeginde senagat önümleriniň 3 milliard 396 million manatlyga barabary taýýarlanylyp, içerki we daşarky bazarlara ugradyldy. Elektrik energiýasyny ýerleşdirmekde gazanylan ösüş depgini 115 göterime ýetirildi. Welaýatda gürrüňi edilýän döwürde dürli görnüşli ýokary hilli azyk önümlerini taýýarlamakda hem guwandyryjy netijeler gazanyldy.

Ykdysadyýetiň esasy ulgamlarynda ýetilen bu sepgitler balkanlylaryň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlanmagyna aýgytly täsirini ýetirýär. «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň geçen üç aýynda tutuş welaýat boýunça bölekleýin satuwyň haryt dolanyşygynyň 1 milliard 527 million manatlyga barabar bolup, bu ugurda 118 göterim ösüş depgininiň gazanylmagy hem muňa aýdyň güwä geçýär. Üstümizdäki ýylda ýola goýlan bölekleýin satuwyň haryt dolanyşygynyň 1,4 milliard manatlykdan hem gowragynyň hususy eýeçiligiň paýyna düşýändigi bolsa aýratyn nygtalmaga mynasypdyr.

Hojaberdi BAÝRAMOW.

(Öz habarçymyz).

Diýarymyzyň çäklerindäki ýataklardan uglewodorod çig mallaryny gözläp tapmagy ýangyç-energetika toplumynyň düzümine girýän «Türkmennebit» döwlet konserniniň «Türkmennebitgeofizika» müdirliginiň hünärmenleriniň netijeli zähmetinden üzňe göz öňüne getirmek kyndyr. Nebit-gazly ojaklardaky gazylan we burawlaýyş işleri alnyp barylýan guýularda ýeriň geofiziki gatlaklaryny içgin öwrenmek, takyklanylan önümli gatlaklarda, zerur bolan halatynda, partlaýyş işlerini amala aşyrmak ýaly gaýragoýulmasyz işleriň onlarçasy hut şu müdirligiň geofizikleriniň paýyna düşýär. Aňryçäk derejede has anyk kesgitlemeleri talap edýän bu möhüm işlerde müdirligiň Balkanabatdaky, şeýle hem milli Liderimiziň daşary ýurtlardan satyn alyp beren kuwwatly awtoulaglarynda oturdylan ýöriteleşdirilen kämil barlamhanalary netijeli peýdalanylýar.

Işleriň talabalaýyk ýola goýulmagy netijesinde kärhana boýunça “Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” ýylynyň geçen üç aýynda 16 million 837 müň manatlyga derek 20 million 41 müň manatlyga barabar işler özleşdirilip, bellenilen meýilnama 120,2 göterim amal edildi. Gazanylan üstünlikde müdirligiň Hazar şäherindäki we Ekerem şäherçesindäki senagat-geofizika ekspedisiýalarynyň, Balkanabatdaky kompýuter-tehnologik hem-de ýokary tehnologiki enjamlary ornaşdyryş ekspedisiýalarynyň mynasyp goşantlary bar.

Hojaberdi BAÝRAMOW.

(Öz habarçymyz).

Berkarar Diýarymyzda alnyp barylýan iri gurluşyklar üçin gurluşyk serişdeleriniň aglabasynyň öz ýurdumyzda öndürilmegi işleriň bökdençsizligini üpjün edýär. Milli Liderimiziň başlangyjy bilen döredilen Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň Köýtendag kän müdirligi hem bu asylly işe mynasyp goşant goşýan kuwwatly kärhanalaryň biridir.

Eziz Arkadagymyzyň ministrligiň edara-kärhanalarynyň maddy üpjünçiligini gowulandyrmak baradaky tagallalarynyň netijesinde müdirlige soňky ýyllarda dünýäniň öňdebaryjy kompaniýalarynyň kuwwatly tehnikalarynyň köpsanlysy gelip gowuşdy. D.I.Mendeleýewiň periodik jedwelindäki elementleriň aglabasyna baý bolan Köýtendag sebitlerinde iş alyp barýan kärhananyň ähli babatda üpjünçiligi gurluşyk serişdeleriniň ýeterlik derejede öndürilmegine oňyn täsirini ýetirýär.

Ýeri gelende aýtsak, bu müdirlik magdan känleriniň 12-sini özünde jemleýär. Müdirligiň ýyllyk kuwwaty bolsa 1 million 577 müň 290 kub metr möçberindäki magdan däl serişdeleriň önümçiligine barabardyr. Köýtendag kän müdirliginde daş owuntygy (5x20 millimetr), owradylyp baýlaşdyrylan çäge (0,16x5 millimetr), çagyl-çäge garyndysy (0x70 millimetr), but daşy (120x500 millimetr), gips daşy we üwelen kaustik dolomit ýaly gurluşyk serişdeleri öndürilýär.

«Türkmenistan ― parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda bu kän müdirliginde umumy bahasy 30 million manatlyga barabar önüm öndürmek meýilleşdirildi. Ýylyň ilkinji üç aýynda millionlarça manatlykdan gowrak işiň amala aşyrylmagy öňde goýlan sepgide abraý bilen ýetiljekdiginden habar berýär.

Şu ýyl bu müdirlik boýunça 1 million 296 müň kub metr möçberinde önüm öndürmek meýilleşdirildi. Şunça mukdardan 281,32 müň kub metri gurluşyk çaglynyň, 300,11 müň kub metri ýuwlan çägäniň, 558 müň kub metri çagyl-çäge garyndysynyň, 90 müň kub metri but daşynyň, 66,57 müň kub metri demirýol gatlagy üçin tebigy dag jynsyndan alnan çaglyň paýyna düşýär. Şeýle hem şu ýylyň dowamynda bu ýerde 11 müň 588 tonna gips daşyny öndürmek meýilleşdirilýär. Şu önümçiliklerden, esasan, çagyl öndürmekde has ýokary netijeleriň gazanylýandygyny guwanç bilen aýdyp bileris.

Berkarar Diýarymyz ägirt uly gurluşyk meýdançasyny ýada salýar. Hormatly Prezidentimiziň Hökümet mejlislerinde hem nygtaýşy ýaly, häzir ýurdumyzda gurluşyk işleri üçin 38 milliard amerikan dollaryndan hem gowrak maýa goýuldy. Diňe geçen ýylyň özünde umumy bahasy 8 milliard amerikan dollaryna golaý bolan desgalaryň 45-si açylyp, ulanylmaga berildi. Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk toýy hem pudakda zähmet üstünliklerine beslenýär. Bu döwletli işlere goşant goşmak Köýtendag kän müdirliginiň agzybir işgärlerinde hem çäksiz kanagatlanma duýgularyny döredýär.

Ruslan KARAKULOW,

Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Köýtendag etrap birleşmesiniň esasy hünärmeni.

Hemişelik Bitaraplygymyzyň 25 ýyllyk baýramynyň öňüsyrasynda Halaç etrabynyň Surh geňeşliginiň çäginde açylyp, ulanylmaga berlen keramiki-bezeg önümlerini öndürýän kärhanada şu ýylyň başyndan bäri kerpiçleriň 10 milliondan gowragy öndürilip, müşderilere ugradyldy. Bu kuwwatly kärhananyň «Döwletli döwran» hojalyk jemgyýetine degişlidigini ýatladýarys.

Önümçiliginiň ilkinji tapgyrlarynda bu ýerde müşderileriň isleglerine görä, keramiki-bezeg kerpiçlerini öndürmäge girişildi. Sary we gyzyl reňkdäki kerpiçler taýyn bolan dessine sargyt edilen ýerine sary ugradylýar.

Ilkinji önümleriň hatarynda sary reňkli kerpiçleriň üç görnüşiniň bardygyny aýtmak gerek. Olaryň bir görnüşiniň daşy doly tekiz bolup, galan iki görnüşi dürli şekiller bilen bezelendir. Gyzyl kerpiçler bolsa bir ― doly tekiz görnüşinde öndürilýär.

Ýokarda-da ýazyşymyz ýaly, mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30-njy ýylynda ýurdumyzyň dürli welaýatlaryndan bolan müşderilere şeýle kerpiçleriň 10 milliondan gowragy ugradyldy. Ýokary hilli we elýeter bahaly kerpiçlerden müşderileriň ählisi hoşal.

Häzir keramiki-bezeg kerpiçlerini Özbegistana eksport etmek boýunça hem gepleşikler geçirilýär. Halaçda öndürilýän ýokary hilli gurluşyk önümine özbek işewürleriniň ikisi isleg bildirýär. Olaryň hersi uly mukdarda kerpiç satyn almagy meýilleşdirýär. Kärhananyň iş dolandyryjy kätibi Baýram Ilowyň gürrüň berşi ýaly, eksporta niýetlenilen önümler ýakyn geljekde soralýan salga ugradylar.

Ýokary hilli gurluşyk önümleri üçin esasy çig mal bolan toýun Saýat we Döwletli etraplaryndaky ýataklardan getirilýär. Çig mal kärhananyň özüne degişli «Ford» kysymly ýük ulaglary bilen daşalýar.

Kuwwatly kärhananyň işe girizilmegi bilen 200-e golaý adama döwrebap iş şertleri döredildi. Olar ähli zerur şertler we mümkinçilikler bilen doly üpjün edilýär. Merkezi Aziýada iň iri keramika-bezeg kärhanasynyň hünärmenleriniň indiki maksatlarynyň arasynda önümçilige termobloklary goşmak hem bar. Nesip bolsa, mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk toýuna çenli täze önümçiliklere hem badalga berler.

Berdi GURBANOW,

Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Halaç etrap birleşmesiniň hünärmeni.