Türkmenistanyň Dokma senagaty ministrliginiň Gyzylarbat şäherindäki «Balkandokma» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetinde döwrüň ösen talaplaryna laýyk işler amala aşyrylýar. Bu ýerde ornaşdyrylan önümçiligiň häzirki zaman tehnologiýasy dürli ölçeglerdäki ýüplükleri düwünsiz we ýokary hil derejesinde öndürmäge giň mümkinçilik berýär. Toplumyň bölümlerinde taýýarlanylýan dürli ölçegli nah ýüplükler diňe bir içerki bazaryň däl, Türkiýäniň, Ýewropa ýurtlarynyň bazarlarynyň hem islegli harytlary bolup durýar. Şu ýylyň ýanwar — aprel aýlarynda toplumda 1 müň 500 tonna ýüplük öndürilip, meýilnama artygy bilen berjaý edildi. Şeýle hem bu görkeziji, geçen ýylyň hasabat döwri bilen deňeşdirilende, şu islegli önümiň 20 tonnasynyň artyk taýýarlanandygyny aňladýar.

Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň we Türkmenistanyň Döwlet baýdagynyň gününi ýokary önümçilik görkezijileri bilen garşylamak maksat edinilýän kärhanada geçen dört aýda sarp edijilere iberilen nah ýüplükleriň pul hasabyndaky möçberiniň 23 million manatlyga golaýlamagy aýratyn bellärliklidir. Bu görkeziji, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 8,5 million manatlyk köpdür. Deňeşdirilýän döwürde kärhana boýunça 560 tonnadan gowrak ýüplügiň içerki we daşarky bazarlarda artyk ýerleşdirilmegi balkanly dokmaçylaryň ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň artmagyna önjeýli goşant goşýandygyndan habar berýär.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda kiçi we orta telekeçilige uly ähmiýet berilýär. Kiçi we orta telekeçilik Türkmenistanyň çig mal serişdeleriň eksportyna bolan baglylygyny peseltmekde, haryt eksportyny giňeltmekde uly goşant goşmaga mümkinçilik berýär. Kiçi we orta telekeçilik durnukly ykdysady ösüşi üpjün etmekde, milli ykdysadyýetiň üýtgäp duran içerki we daşarky şertlere çeýeligini artdyrmakda, milli önümçiligiň bäsdeşlige ukyplylygyny üpjün etmekde ähmiýeti uludyr.

Türkmenistanda kiçi we orta telekeçilige goldaw bermek döwlet syýasatynyň möhüm ugurlarynyň hatarynda kesgitlenildi. Kiçi we orta telekeçiligi işjeň ösdürmek, amatly işewürlik gurşawyny döretmek «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň» esasy maksatlarynyň hatarynda goýuldy. «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» bazar ykdysadyýetini, kiçi we orta telekeçiligi işjeň ösdürmek, işewürlik gurşawyny kämilleşdirmek esasy maksatlaryň hatarynda kesgitlenildi.

Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi döredilen gününden bäri ýurdumyzda hususy eýeçiligi, şol sanda kiçi we orta telekeçiligi ösdürmegiň täze, innowasion häsiýetli tapgyryna badalga berildi. Bu birleşme häzirki wagtda on müňlerçe hususy telekeçileri özünde jemleýär.

Soňky ýyllaryň dowamynda kiçi we orta telekeçiligi höweslendirmek babatynda möhüm ädimler ädildi. Amatly hukuk, ykdysady, maliýe we durmuş şertleri döredildi. Bularyň hatarynda salgyt ulgamynyň kämilleşdirilmegini, telekeçilik işini hasaba almak we ygtyýarlylandyrmak tertibiniň ýeňilleşdirilmegini, ýeňillikli karzlaşdyrmany görkezip bolar.

Kabul edilen kadalaşdyryjy namalar kiçi we orta telekeçiligiň işjeňligini artdyrmaga öz täsirini ýetirdi. Şeýlelikde, kiçi we orta telekeçilige degişi hojalyk subýektleri üçin gümrük ýeňillikleri göz öňünde tutulandyr.

Içerki we daşarky bazarlarda milli harytlaryň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmak boýunça möhüm wezipeler «Türkmenistanda daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmek boýunça Döwlet maksatnamasy» hem-de «Türkmenistanda öndürilýän önümleriň daşary ýurtlara iberilýän möçberini artdyrmak boýunça Döwlet maksatnamasy» bilen kesgitlenildi.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe durmuş-ykdysady wezipeleri çözmäge ukyply telekeçilik gurşawynyň döredilmegi Watanymyzyň bedew bady bilen ýokary derejelere ýetmegine mümkinçilik berýär.

Orazjemal MYRADOWA,

Türkmenabadyň S.A. Nyýazow adyndaky «Buýan» obasenagat toplumynda buýan köküni we onuň ekstraktyny öndürmekde netijeli işler alnyp barylýar. Toplumda şu ýylyň ýanwar — aprel aýlarynyň iş meýilnamasy üstünlikli berjaý edildi.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň 1941 — 1945-nji ýyllaryň Beýik Watançylyk urşunda gazanylan Ýeňşiň 79 ýyllygy mynasybetli Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň halkyna iberen Gutlagynda: «Özygtyýarly Watanymyzda parahatçylyk we abadançylyk rowaçlanýar, milli ykdysadyýetimiz depginli ösýär. «Watan diňe halky bilen Watandyr! Döwlet diňe halky bilen döwletdir!» diýen baş ýörelgämizden ugur alyp, döwletimiziň iň ýokary gymmatlygy bolan adamyň — ýurdumyzyň her bir raýatynyň bagtyýar, eşretli durmuşda ýaşamagyna gönükdirilen işlerimizi üstünlikli amala aşyrýarys» diýip belleýär. Munuň şeýledigine 8-nji maý güni bolup geçen taryhy wakalaryň mysalynda-da göz ýetirýäris.

Şol gün hormatly Prezidentimiz Ahal welaýatyndaky ýylda 1 million tonna sement öndürmäge niýetlenilen Bäherden sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň, şeýle hem kuwwatlylygy bir gije-gündizde 30 müň kub metr bolan Ýaşlyk suw arassalaýjy desgasynyň açylyş dabaralaryna gatnaşdy. Bu desgalar täze iş orunlaryny döretmek bilen bir hatarda, diňe bir Ahal welaýatynyň däl-de, eýsem, tutuş ýurdumyzyň hem durmuş-ykdysady taýdan okgunly ösmegine uly goşant goşjak iri kärhanalardyr.

Sement gurluşyk üçin iň zerur önümleriň biridir. Häzirki wagtda ýurdumyzda gurlup ulanylmaga berlen Bäherden, Balkan we Lebap sement zawodlarynda täze innowasion tehnologiýalar esasynda dünýä standartlaryna doly laýyk gelýän ýokary hilli önümler öndürilýär. «Türkmenistanda öndürildi» diýen ýazgyly sement önümleri diňe bir içerki bazarlarda däl, eýsem, dünýä bazarlarynda hem uly islege eýedir.

Bäherden sement zawody 2005-nji ýylda ulanylmaga berildi. Ol Merkezi Aziýa sebitindäki şeýle kärhanalaryň iň irileriniň biridir. Onuň ikinji tapgyrynyň gurluşygy Türkmenistanyň Prezidentiniň Kararyna laýyklykda, «Beýik bina» hususy kärhanasy tarapyndan amala aşyryldy. Şeýle hem bu taslamany durmuşa geçirmäge Germaniýanyň önümçilik işini meýilnamalaşdyrmak we sement senagaty üçin taslamalary dolandyrmak boýunça hyzmatlary hödürleýän «KHD Humboldt Wedag» iri inženerçilik kompaniýasy çekildi.

Bäherden sement zawodynyň ikinji tapgyry edara binasyndan we 48 sany desgadan ybarat bolup, dünýä ölçeglerine doly laýyk gelýän, şol sanda sulfata (duza) durnukly ýokary hilli sement önümleriniň ýylda 1 million tonnasyny öndürmäge niýetlenilendir. Onda 250-ä golaý işgäriň zähmet çekmegi üçin ähli önümçilik we durmuş şertleri döredilendir. Täze zawod dünýäniň öňdebaryjy önüm öndürijileriniň iň täze enjamlary bilen enjamlaşdyrylandyr. Bu bolsa uly isleg bildirilýän ýokary hilli sementiň «PS-400», «PS-500», «PS-600» görnüşlerini hem-de sulfata durnukly portlandsementi öndürmäge amatly mümkinçilikleri döredýär. Beýleki desgalarda bolşy ýaly, bu zawodda hem önümçiligiň ekologik taýdan arassalygyna, ähli bellenilen kadalaryň berjaý edilmegine aýratyn üns berildi. Çünki daşky gurşawyň goraglylygy ýurdumyzdaky iri senagat desgalarynyň gurluşygynda aýrylmaz şertleriň biridir.

Dabarada Bäherden sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň gurluşygynda «KHD Humboldt Wedag» kompaniýasy tarapyndan ýerine ýetirilen inženerçilik hyzmatlarynyň we ornaşdyrylan enjamlaryň Germaniýanyň senagat standartlaryna (DIN), sement senagatynyň standartlaryna, Halkara elektrotehnika komissiýasynyň (IEC) we ISO standartlaryna laýyk gelýändigini tassyklaýan güwänama gowşuryldy.

Şeýlelikde, milli ykdysadyýetimiziň ýerli çig maldan ýokary hilli önümleri öndürmäge ýöriteleşdirilen täze kärhanasy tiz wagtda gurluşyk senagatynyň esasy önümleriniň biri bolan sementiň ilkinji tonnalaryny sarp edijilere ýetirip başlar. Onuň işe girizilmegi ýurdumyzyň gurluşyk-senagat toplumynyň ösdürilmegine goşulan saldamly goşantdyr. 

Şol gün işe girizilen Ýaşlyk suw arassalaýjy desgasy bolsa, bir gije-gündiziň dowamynda 30 müň kub metr agyz suwuny arassalamaga niýetlenilendir. Onda dünýäniň öňdebaryjy ýurtlarynyň ösen tehnologiýalary ornaşdyryldy.  Desganyň edara binasynda ýerleşýän dolandyryş merkeziniň işi toplumyň beýleki bölümleriniňki ýaly, doly awtomatlaşdyrylandyr. Merkezde arassalanylan agyz suwuny desgadan bellenilen möçberde ibermek we zerurlyga görä, iberilişi kadalaşdyrmak ýaly çözgütler kabul edilýär. Toplumyň düzümine girýän barlaghanada suwy arassalamak üçin ulanylýan himiki reagentleriň bellenilen kadalara laýyklykda taýýarlanylyşyna (alýuminiý sulfaty we gipohlorit natriý erginlerini garmak) gözegçilik edilýär.

Täze toplum ýurdumyzyň we daşary ýurtlaryň önüm öndürijileriniň döwrebap enjamlary bilen üpjün edilendir. Suw Garagum derýasyndan howdana iberilýär we bu ýerde tebigy usulda çökdürilýär. Soňra ýörite gözeneklerden geçirilip, mehaniki esasda süzülýär. Soňra bolsa suw sorujy bekedinden turba geçirijiler arkaly suw arassalaýjy desga iberilip, bu ýerde kaskad howalandyrma desgasy arkaly kislorod bilen baýlaşdyrylýar, demir, marganes ýaly minerallardan arassalanylýar. Soňra suw himiki usul bilen arassalanylýar we suw sorujy enjam arkaly çäge hem-de kömür süzgüçlerinde süzülýär. Süzülen we doly arassalanylan agyz suwy natriý gipohloridi bilen zyýansyzlandyrylyp, dört sany arassa suw howzuna berilýär. Arassa agyz suwy Ýaşlyk şäherçesine, onuň ýakynyndaky obalara iberilýär. Mundan başga-da, suw sorujy enjamlar bilen arassa agyz suwy Gäwers obasyna, onuň töweregindäki ilatly ýerlere iberilýär. Ekologik howpsuzlygy üpjün etmek maksady bilen, suw arassalamagyň dowamynda emele gelýän çökündiler ýörite enjamlar, şol sanda guratmak we goýaltmak üçin niýetlenilen dekanter enjamy arkaly zyýansyzlandyrylýar.

Barlaghanasynda bolsa daşary ýurtlarda öndürilen ýokary tehnologiýaly enjamlar, şol sanda 50-den gowrak barlagy ýerine ýetirýän, hususan-da, suwdaky dürli himiki elementleri, suwuň gatylygyny anyklamak üçin barlaglary ýerine ýetirýän spektrofotometr enjamy ornaşdyrylypdyr. Turbidimetr enjamynyň kömegi bilen suwuň bulanyklyk derejesi ölçenilýär. Himiki reagentleri taýýarlamak üçin gyzdyryjy magnetiki garyşdyryjy ulanylýar. Şeýle-de barlaghanada analitik agyrlyk ölçeýji terezi, suwuň elektropotensial wodorod geçirijiligini ölçemek üçin PH metr enjamy, bu ýerde ulanylýan çüýşe önümlerini guratmak üçin enjam bar.

Umuman, suw serişdeleriniň rejeli peýdalanylmagy, dünýäniň ilatynyň arassa agyz suwy bilen üpjün edilmegi ählumumy Durnukly ösüş maksatlarynyň esasylarynyň biridir. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň ähli sebitlerini ýokary hilli arassa agyz suwy bilen bökdençsiz üpjün etmek ugrunda netijeli işler durmuşa geçirilýär. Bu işler hem halkymyzyň abadan durmuşynyň üpjün edilmegine gönükdirilmek bilen, «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylyny şöhratlandyran uly işlerdir.

Goý, hormatly Prezidentimiziň, Gahryman Arkadagymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, alyp barýan il-ýurt bähbitli we dünýä ähmiýetli işleri mundan beýläk-de rowaçlyklara beslensin!

Häzirki wagtda ýurdumyzyň ähli künjegini ägirt uly özgertmeler, «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň», şeýle hem ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň çäklerinde durmuşa geçirilýän gurluşyk maksatnamalary gurşap aldy. Gahryman Arkadagymyzyň öňdengörüjilikli syýasaty bilen başy başlanan, ata Watanymyzyň hemmetaraplaýyn ösüşine gönükdirilen iri göwrümli gurluşyk maksatnamalary bu gün hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilip, dürli maksatly desgalar yzygiderli gurlup ulanylmaga berilýär. Ykdysadyýeti senagatlaşdyrmak we daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri ýurdumyzda öndürmek ugrunda yzygiderli çäreler durmuşa geçirilip, innowasion tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan häzirki zaman kärhanalarynyň gurluşygyna, önümçilik kuwwatlyklarynyň yzygiderli artdyrylmagyna aýratyn ähmiýet berilýär. Şeýle hem, gurluşyk pudagyna gönükdirilýän ägirt uly maýa serişdeleriniň, ýerli çig malyň esasynda ýurdumyzda öndürilýän gurluşyk serişdeleriniň ýokary hilini we bäsdeşlige ukyplylygyny üpjün etmegiň hasabyna ýurdumyzyň ykdysady kuwwaty barha artýar.

Alnyp barylýan bu giň gerimli maksatnamalar halkymyzyň abadan we bagtyýar durmuşyny üpjün etmäge, şäherdir obalarda halkara ülňülerine laýyk gelýän möhüm düzümleri kemala getirmäge gönükdirilen işleriň aýdyň netijeleridir.

Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, ýurdumyzda durmuşa geçirilýän iri taslamalar, ulanmaga berilýän, gurluşygy alnyp barylýan desgalar milli ykdysadyýetimizi pugtalandyrmaga, halkymyzyň abadan we bagtyýar durmuşda ýaşamagyny üpjün etmäge gönükdirilendir. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň gurluşyk pudagynda alnyp barylýan işlerde hem guwandyryjy netijeler gazanylýar. Bilşimiz ýaly, «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynyň 13-nji martynda hormatly Prezidentimiziň ak pata bermeginde Lebap welaýatynyň Köýtendag etrabynyň çäginde ýylda 1 million tonna sement öndürmäge ukyply Lebap sement zawodynyň ikinji tapgyry ulanmaga berildi. Düýn Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň gatnaşmagynda açylan Ahal welaýatyndaky «Bäherden» sement zawodynyň ikinji tapgyry hem ýurdumyzyň gurluşyk pudagynyň önümçiligini has-da artdyrmaga kuwwatly itergi bolup hyzmat eder. Ýylda 1 million tonna ýokary hilli sement önümlerini öndürmäge ukyply zawodyň dünýä standartlaryna laýyk gelýän kämil önümçilik enjamlary bilen üpjün edilendigini aýratyn bellemek gerek. Täze desgada döwrüň ösen innowasion tehnologiýalaryna daýanýan dolandyryş ulgamy ornaşdyrylandyr. Şeýle hem, bu zawodlar toplumynyň ulanylmaga berilmegi täze iş orunlarynyň ençemesiniň döredilmegini şertlendirdi.

Täze zawodyň açylyş dabarasynyň çäklerinde Germaniýa Federatiw Respublikasynyň «KHD Humboldt Wedag /ZAB» kompaniýasy tarapyndan desgada ýerine ýetirilen inženerçilik işleriniň we oturdylan enjamlaryň dünýä standartlaryna laýyk gelýändigini tassyklaýan laýyklyk sertifikaty gowşuryldy. Munuň özi ýurdumyzda gurulýan her bir binadyr desganyň gurluşygynda we maddy-üpjünçilik binýadynda ýokary hil derejesine aýratyn üns berilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr. Şeýle hem, şol gün Ahal welaýatynyň häkimine şanly waka mynasybetli welaýatyň ilatyna sowgat berilýän täze awtoulaglaryň açarlary gowşuryldy.

Umuman, akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygynyň dabaraly bellenilýän «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda şeýle döwrebap desgalaryň ýene-de biriniň ulanylmaga berilmegi hormatly Prezidentimiziň, Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalary bilen ýurdumyzyň kuwwatly ösüşlerini nobatdaky gezek aýdyňlyk bilen görkezdi.

Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow:

— Häzirki wagtda «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň», şeýle hem ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň esasynda milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryny, şol sanda senagat we gurluşyk önümçiligi pudagyny ösdürmek boýunça giň gerimli işler amala aşyrylýar.

Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwri ähli babatda ösüşleriň we kämilleşmegiň çalt depginlerde amala aşyrylýan, gurmagyň we döretmegiň şöhratly zamanasy bolup, täze taryha girýär. Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň taýsyz tagallalary bilen hukuk we dünýewi döwletimiziň kämil binýady kemala getirildi. Şunda gysga döwrüň içinde ýurdumyzda ýokary ahlak terbiýeli, döwrebap aň-düşünjeli, ylymly-bilimli, sagdyn bedenli nesli kemala getirmek babatda toplumlaýyn we sazlaşykly esasda alnyp barylýan işleriň ählisi döwletiň, jemgyýetiň, ykdysadyýetiň hem-de medeniýetiň ösüşinde özüniň aýdyň netijelerini görkezdi. Bularyň ählisi, bitewülikde ýurdumyzyň ykdysady taýdan kuwwatlanmagyny, halkymyzyň hal-ýagdaýynyň gowulanmagyny, durmuş üpjünçiliginiň oňyn çözülmegini üpjün etdi.

Hormatly Prezidentimiz milli ykdysadyýetimiziň ösüşini durnukly dowam etdirmek üçin ähli çäreleri görmegi, işlere toplumlaýyn çemeleşmegi ministrlikleriň we pudak edaralarynyň ýolbaşçylarynyň öňünde hemişe esasy wezipe edip goýýar. Giň möçberli özgertmeleriň, ylmyň we tehnikanyň iň soňky gazananlarynyň durmuşymyza çalt ornaşdyrylmagynyň, başarnykly ulanmagyň ähmiýetiniň uludygyna aýratyn ünsi çekýär. Bu möhüm tabşyryklaryň üstünlikli berjaý edilmeginiň netijesinde milli ykdysadyýetimiziň kuwwaty ýylsaýyn ýokarlanýar.

Şu ýylyň 3-nji maýynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň sanly ulgam arkaly geçiren Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde hem bular babatda aýratyn durlup geçildi. Mejlisde şu ýylyň geçen dört aýynda milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda alnyp barlan işleriň netijeleri seljerildi. Makroykdysady görkezijilere laýyklykda, jemi içerki önümiň ösüş depgininiň durnukly derejede saklanmagy ýa-da ýokarlanmagy milli ykdysadyýetiň ösüşinde möhüm talap bolup durýar.

Mejlisde berlen maglumatlardan mälim bolşy ýaly, geçen dört aýyň dowamynda milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda diýen ýaly ýokary önümçilik netijeleri gazanyldy. Hasabat döwründe öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 122,5  göterime deň boldy. Gurluşyk we binagärlik ministrligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 107,3 göterim, Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrligi boýunça öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 101,5 göterim boldy. Şu ýylyň ýanwar — aprel aýlarynda Awtomobil ýollarynyň gurluşygyny dolandyrmak baradaky döwlet agentligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 111,5 göterim berjaý edildi.

2023-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 11,4 göterim artyp, ykdysadyýetiň pudaklarynda oňyn önümçilik netijeleri gazanyldy. Şu ýylyň başyndan bäri bölek satuw haryt dolanyşygynyň 11,1 göterim artandygy bellenildi. Döwlet býujetiniň girdeji böleginiň meýilnamasynyň 102,6 göterim, çykdajy böleginiň meýilnamasynyň bolsa 97,4 göterim ýerine ýetirilendigi, milli ykdysadyýetimizi ösdürmäge gönükdirilen maýa goýumlaryň möçberiniň, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 23,9  göterim ýokarlanandygy babatda maglumat berildi.

Hormatly Prezidentimiz mejlisiň barşynda ykdysadyýetiň möhüm ugry bolan senagat pudagynyň önümçilik binýadyny berkitmek maksady bilen, hereket edýän kärhanalarda öndürilýän önümleriň görnüşlerini giňeltmek, taslama kuwwatlyklaryna çykarmak, döwrebaplaşdyrmak, täze kärhanalaryň işini ýola goýmak boýunça işleri dowam etdirmegiň zerurdygyna aýratyn ünsi çekdi. Elbetde, Hökümetiň nobatdaky mejlisinde agzalan maglumatlara görä, bu gazanylan üstünlikler dört aýyň jemi boýunça milli ykdysadyýetimiziň sazlaşykly ösüşe eýe bolýandygyny şertlendirýär. Munuň özi türkmen döwletiniň rowaçlanmagyny we halkymyzyň abadançylygynyň ýokarlanmagyny baş maksat edinýän milli maksatnamalarda kesgitlenen möhüm wezipeleriň hem üstünlikli çözgüdini esaslandyrdy.

Mejlisde nygtalyşy ýaly, ýurdumyzda iri senagat, durmuş maksatly desgalaryň, şol sanda täze şäherçeleriň, ýaşaýyş jaýlarynyň, dynç alyş-sagaldyş merkezleriniň, mekdepleriň, çagalar baglarynyň we beýleki desgalaryň gurluşygy üstünlikli dowam edýär. «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynyň maý aýynda hem ýurdumyzda köpsanly desgalaryň açylyş dabaralaryna garaşylýandygy mejlisde aýratyn agzaldy.

Türkmen döwletiniň üstünlikli ösüşini üpjün etmäge uly ýardam edýän iri senagat kärhanalaryny gurmak, ýagny dünýä bazarlarynda ýokary bäsdeşlige ukyply bolan önümleri öndürýän önümçilik kärhanalaryny kemala getirmek wezipesi hormatly Prezidentimiziň döwlet syýasatynyň esasy ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda durýar. Geçen şanly ýylyň özi hem ösen senagat syýasatyny durmuşa geçirmegiň şaýolunda aýratyn bir möhüm tapgyr boldy.

Önümçiligiň geriminiň giňeldilmegine we döwrebaplaşdyrylmagyna, öňden bar bolan senagat desgalarynyň dünýäniň iň ösen tehniki enjamlary bilen gaýtadan enjamlaşdyrylmagy, täze ugurlary ornaşdyrmaga gönükdirilýän iri maýa goýum serişdeleriniň netijeli özleşdirilmegi ýurdumyzyň senagat taýdan kuwwatlanmagyna uly ýardam etdi. Önümçiligiň ylmyň we tehnikanyň öňdebaryjy gazananlary, tehniki enjamlary bilen üpjün edilmegi, doly awtomatlaşdyrylmagy çig mal serişdeleriniň netijeli peýdalanylmagyny, önümçiligiň giňeldilmegini, haryt bolçulygynyň kemala getirilmegini üpjün etdi. Ykdysady pudaklaryň işleriniň sazlaşykly alnyp barylmagynda köpugurly şertleri kemala getirdi.

Milli ykdysadyýetimiziň ösüşinde ulag ulgamy esasy ugurlaryň hatarynda durýar. Häzirki wagtda ulag ulgamynyň dünýä ykdysadyýetiniň, şol sanda halkara hojalyk gatnaşyklarynyň durnuklylygyna hem-de deňagramlylygyna gönüden-göni täsir edýändigini dünýä döwletleriniň arasyndaky köpugurly hyzmatdaşlyklaryň netijeleri äşgär etdi. Bu pudak Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan kabul edilen Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde hem möhüm orny eýeleýär. BMG-niň Baş Assambleýasynyň Türkmenistanyň başlangyjy boýunça dürli ýyllarda ulag ulgamyndaky hyzmatdaşlyga hil taýdan täze itergi bermäge gönükdirilen degişli Kararnamalary biragyzdan kabul edendigini bellemek has-da ýakymlydyr. Elbetde, munuň özi Gahryman Arkadagymyzyň, hormatly Prezidentimiziň öňdengörüjilikli çuň parasatynyň aýdyň netijeleridigi aýratyn buýsandyryjydyr.

Şu ýylyň 17-nji aprelinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary böleginiň açylmagy bu ugurda amala aşyrylýan beýik işleriň hatarynda möhüm ädim boldy. Bu taryhy waka Gahryman Arkadagymyz tarapyndan ýurdumyzda ulag-kommunikasiýa düzümini mundan beýläk-de ösdürmek boýunça başy başlanan giň gerimli özgertmeleriň hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilýändigini äleme äşgär etdi. Halkara derejeli döwrebap awtomobil ýolunyň açylyş dabarasynda dünýäniň bu ugurdaky iri meşhur kompaniýalarynyň güwänamalarynyň gowşurylmagy munuň aýdyň subutnamasydyr.

Uzynlygy 600 kilometre deň bolan Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygy Aşgabat — Tejen (203 kilometr), Tejen — Mary (109 kilometr), Mary — Türkmenabat (288 kilometr) ugurlary boýunça üç tapgyrda amala aşyrylýar. Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygy Türkmenistandaky iň iri ulag taslamalarynyň hatarynda durýar. Onuň durmuşa geçirilmegi üstaşyr awtomobil gatnawlarynyň Aziýa — Ýuwaş umman sebitine çenli uzalyp gidýän awtoýollaryň köpşahaly ulgamyna çalt çykmagyny üpjün eder. Şunlukda, ýakyn geljekde Türkmenistanda uzak aralyga ýükleriň çalt we arzan daşalmagyna mümkinçilik berjek täze ýokary tizlikli awtomobil ýoly peýda bolar. Munuň daşary ykdysady hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegine uly ýardam etjekdigi şübhesizdir. Bu ulgamda bar bolan ägirt uly kuwwatdan netijeli peýdalanmaga çalyşýan ýurdumyz hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ulagyň ähli görnüşleriniň — awtomobil, demir ýol, howa, deňiz ulaglarynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny toplumlaýyn döwrebaplaşdyrmak boýunça milli maksatnamalary üstünlikli durmuşa geçirýär. Täze howa menzilleri, polat ýollar, deňiz-derýa ýollary, ýurdumyzy goňşy ýurtlar bilen birleşdirýän awtomobil ýollary, köprüler gurulýar, toplumyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň üsti döwrebap täze tehnikalar bilen üpjün edilýär, bularyň ählisi, bitewülikde diňe bir türkmen döwletiniň däl, sebitiň ösüşinde örän ýokary ähmiýete eýedir. Berkarar Diýarymyz ählumumy ulag ulgamyna yzygiderli goşulyşmak bilen, Gündogar — Günbatar we Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça wajyp ýollarydyr merkezleri birleşdirýän esasy üstaşyr ulag geçelgeleriniň düzümini döwrüň ýokary talabyna laýyk getirýär.

Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, bu ugurlar boýunça möhüm ulag geçelgeleriniň döredilmegi Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmek we Ýewraziýanyň ykdysady zolaklaryny birleşdirmek wezipelerini durmuşa geçirmek babatda aýratyn ähmiýete eýedir. Şol taryhy günde hormatly Prezidentimiziň ak patasy bilen Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary böleginiň, Mary welaýat Enäniň we çaganyň saglygyny goraýyş merkeziniň, täze ýaşaýyş jaýlar toplumynyň açylyp ulanmaga berilmegi, şeýle hem Mary welaýatynyň ilatyna döwrebap ýolagçy awtobuslarynyň sowgat hökmünde gowşurylmagy ýaly beýik işleriň üstünlikli amala aşyrylmagy hem milli ykdysadyýetimiziň kuwwatynyň yzygiderli pugtalandyrylýandygyndan habar berýär. Bu desgalar ýurdumyzyň mundan beýläkki ösüşlerine kuwwatly itergi bolup hyzmat eder.

Goý, berkarar Diýarymyzy beýik ösüşleriň röwşen ýoly bilen öňe alyp barýan türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak, il-ýurt ähmiýetli belent maksatlary elmydama rowaç bolsun!

Oguljamal GELDYMUHAMMEDOWA,

«Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryny, şol sanda senagat we gurluşyk önümçiligini ösdürmek boýunça ýaýbaňlandyrylan giň möçberli gurluşyklar ýokary hilli gurluşyk serişdelerine islegiň ýokarlanmagyny, ýerli çig malyň binýadynda olaryň önümçiliginiň kämilleşdirilmegini talap edýär. Häzirki wagtda gazylyp alynýan peýdaly baýlyklaryň täze känlerini ýüze çykarmak üçin geologik barlaglar işjeň alnyp barylýar. Bu işleriň netijeleri önümçilik toplumlarynyň kuwwatyny pugtalandyrmaga, özümizde we daşary ýurtlarda uly isleg bildirilýän ýokary hilli gurluşyk serişdeleriniň möçberini artdyrmaga ýardam edýär.

Döwlet Baştutanymyz öz çykyşlarynda täze gurulýan desgalaryň ýokary hilli serişdeler bilen yzygiderli üpjün edilmeginiň möhümdigini, ýurdumyzyň baý ýerli çig mal serişdelerini giňden özleşdirmek boýunça işleri çaltlandyrmagyň, importyň ornuny tutýan we eksport ugurly önümleri öndürmäge ýöriteleşen täze zawoddyr kärhanalaryň döredilmegine gönükdirilen işleri alyp barmagyň zerurdygyny nygtaýar. Şu ýylyň 13-nji martynda hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda Köýtendag etrabynda ýylda 1 million tonna sement öndürmäge ukyply Lebap sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň dabaraly açylyp ulanmaga berilmegi hem bu ugurdaky işlere mynasyp goşant boldy.

Mälim bolşy ýaly, Türkmenabat şäherinden 350 kilometr uzaklykda ýerleşýän kärhanada geçen ýyllardan bäri ýokary berklige eýe bolan sementiň uly isleg bildirilýän görnüşleri öndürilip gelinýär. Birinji sement zawodynyň golaý çäginde «Türkmen enjam» hojalyk jemgyýeti tarapyndan gurlan iri senagat kärhanasy häzirki zaman senagat önümçiliginiň iň soňky gazananlaryny özünde jemleýär. Ýylda 1 million tonna sement öndürmäge niýetlenen täze kärhanada dünýäniň öňdebaryjy önüm öndürijileriniň ýokary hil ölçeglerine laýyk gelýän enjamlary ornaşdyrylyp, ähli önümçilik işleri doly awtomatlaşdyrylandyr. Hasaplamalara görä, bölünip çykýan zyýanly galyndylaryň möçberiniň rugsat edilýän derejeden hem ep-esli az bolmagy, howa goýberilýän tozanlary toplamak, arassalamak üçin kuwwatly süzgüç ulgamlarynyň ulanylmagy kärhanada önümçiligiň ekologik taýdan arassadygyny we daşky gurşawy goramagyň ähli zerur kadalarynyň berjaý edilýändigini görkezýär.

Zawodyň zerur çig malyň esasy görnüşleriniň uly ätiýaçlyklarynyň baý sebitinde gurulmagy, onuň gazylyp alynýan ojaklara golaý çäkde ýerleşmegi önümiň özüne düşýän gymmatyny peseltmäge mümkinçilik berýär. Aslynda, Köýtendag etraby — peýdaly magdanlara baý sebit. Bu ýerden önümçilik üçin zerur hek, kwars çägesi, gips we toýun, opoka ýaly çig mallar alynýar. Türkmen geologlarynyň gözleg-barlag işleriniň netijesinde ýüze çykarylan «Başhatyn» känindäki toýnuň ägirt uly gorlary, «Garajumalak» känindäki hek daşy, «Akgum» känindäki kwars çägeleri Lebap sement zawody üçin gymmatly önümler bolup durýar. Has öňräk bu ýerde opoka görnüşli toýnuň uly gorlarynyň bardygy anyklanyldy. Alymlaryň pikirine görä, ol tektonik ýagdaýlar sebäpli topragyň görnüşiniň üýtgemegi esasynda döräpdir. Opoka toýna çalymdaş bolsa-da, fiziki häsiýetleri boýunça ondan tapawutlanýar. Öte dykyz, berk we suwda ýumşamaýandygy üçin ol sement senagaty üçin arzan hem giňden ýaýran çig maldyr. Sement önümçiliginde opokanyň ulanylmagy materialyň özüne düşýän bahasyny arzanladýar we berkligini has güýçlendirýär, süýji hem-de sulfatly suwlarda sementiň suwa, sulfata durnuklylygyny ýokarlandyrýar.

Portlandsement gurluşyk işlerinde iň wajyp önüm bolup durýar. Portlandsement we onuň görnüşleri monolit demirbeton konstruksiýalary gurlanda, ýygnalan demirbeton konstruksiýalarynyň we önümleriniň önümçiliginde, gurluşyk erginleri, gury garyndylar taýýarlananda, sementiň ýörite görnüşleriniň önümçiliginde, başga-da birnäçe gurluşyk materiallaryny taýýarlamakda ulanylýar. Aýratyn häsiýetli berkidiji materiallary almak üçin klinkeriň düzümine silikatlary, alýuminatlary, mineral goşundylary goşýarlar. Portlandsement gidrawliki berkidiji madda bolup, düzüminde 70 — 80 göterim kalsiý silikatlaryny saklaýan portlandsement klinkerine tebigy gipsiň goşulyp, bilelikde ownuk üwelmegi bilen alynýar. Çig mal garyndysynyň talap edilýän himiki düzümini üpjün etmek üçin dürli goşundylar ulanylýar. Sement üwelende mineral we organiki goşundylaryň goşulmagy, berkidijiniň häsiýetini ugrukdyryp üýtgetmäge, klinkeri tygşytlamaga, betondaky sementiň mukdaryny azaltmaga mümkinçilik berýär.

Täze kärhana 38 sany binadan we desgadan ybarat bolup, dünýä ülňülerine doly laýyk gelýän, şol sanda sulfata (duza) durnukly ýokary hilli sement önümleriniň ýylda 1 million tonnasyny öndürmäge ukyplydyr. Zawodyň ikinji tapgyrynda 250-ä golaý işgäriň zähmet çekmegi üçin ähli zerur önümçilik, durmuş şertleri döredilendir. Ozal bu ýerde «PS-400» we «PS-500» görnüşli sement öndürilýän bolsa, täze tapgyryň işe girizilmegi bilen, Türkmenistan halkara giňişlikde has uly islege eýe «PS-600» görnüşli sementi hem öndürýän döwletleriň hataryna goşuldy. Zawodda Germaniýanyň, Italiýanyň, Fransiýanyň, Türkiýäniň meşhur önüm öndürijileriniň iň kämil enjamlarynyň ornaşdyrylmagy önümçiligiň ýokary derejede alnyp barylmagyna mümkinçilik berýär.

Ahal welaýatyndaky Bäherden sement zawodynyň täze, häzirki zaman innowasion tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan, ýylda 1 million tonna ýokary hilli sement öndürmäge niýetlenen ikinji tapgyryň işe girizilmegi bilen bu ugurdaky işleriň gerimi has-da giňär.

Şeýle kuwwatly kärhanalaryň ulanmaga berilmegi ykdysadyýetiň dürli pudaklary üçin inžener-hünärmenleri taýýarlaýan Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň talyplarynyň nazaryýetde alan bilimlerini tejribelikde özleşdirmek üçin hem uly ähmiýete eýedir. Munuň özi täze iş orunlaryny döretmäge, ýurduň durmuş-ykdysady taýdan okgunly ösmegine, halkyň abadan we bagtyýar durmuşda ýaşamagyna mynasyp goşantdyr.

Maýa KELOWA,

galyndysyz ykdysadyýetiň ähmiýeti we mümkinçilikleri

Türkmenistanyň ykdysadyýetiniň kuwwatyny we mümkinçiliklerini artdyrmak, senagat pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek, täze önümçilikleri ýola goýmak, telekeçiligi mundan beýläk-de ösdürmek hem-de dünýä döwletleri bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmek boýunça uly işler durmuşa geçirilýär. Şunda Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek, galyndysyz ykdysadyýete geçmek meselelerine-de aýratyn ähmiýet berilýär. Biz bu ugurlarda döwlet strategiýasy, ýurdumyzda amala aşyrylýan işler barada teswir-düşündiriş bermeklerini sorap, Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymlary Çarymuhammet Şallyýew hem-de Muhammetguly Muhammedow bilen «tegelek stol» söhbetdeşligini guradyk.

— Hormatly mugallymlar, söhbedimiziň başynda ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüş strategiýasynyň esasy maksatlary barada gysgaça aýdyp geçseňiz!

Ç.Şallyýew: — Gahryman Arkadagymyz we hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň ykdysadyýetini dünýäniň ösen döwletleriniň derejesine ýetirmegi hem-de ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini düýpli ýokarlandyrmagy baş maksat hökmünde kesgitlediler. Milli Liderimiz Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Prezidiumynyň şu ýylyň 22-nji fewralynda geçirilen mejlisinde eden çykyşynda dünýä ykdysadyýetiniň çalt depginler bilen ösýän, özgerýän, üýtgäp duran häzirki şertlerinde ykdysady ösüşi üpjün etmegiň uzak möhletleýin ösüş strategiýasynyň baş maksady bolup durýandygyny nygtady. Ine, hut şu maksatlar hem ýurdumyzyň ykdysady ösüş nusgasynyň we strategiýasynyň esasyny düzýär.

— Muhammetguly mugallym, dünýäde «durnukly ösüş» düşünjesiniň döreýşi, Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşinde durnukly ösüş konsepsiýasynyň tutýan orny barada nämeleri aýdyp bilersiňiz?

— «Durnukly ösüş» düşünjesi Birleşen Milletler Guramasynyň Daşky gurşaw we ösüş boýunça komissiýasynyň 1987-nji ýylda çap edilen degişli hasabatyndan bäri ulanylýar. Ol daşky gurşawa zyýan bermezden, adamlaryň zerurlyklaryny kanagatlandyrmaga gönükdirilen çäreler toplumyny aňladýar we geljek nesilleriň zerurlyklaryny kanagatlandyrmak babatdaky hukugyna zeper ýetirmezligi göz öňünde tutýar. Diňe ykdysady ösüşiň, durmuş taýdan jogapkärçiligiň, daşky gurşawy goramagyň arasynda deňagramlylygy saklamak arkaly durnukly ösüşi gazanmak mümkindir. 2015-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan 2030-njy ýyla çenli döwür üçin durnukly ösüş ulgamynda Gün tertibi kabul edildi. Türkmenistan Gün tertibini işläp taýýarlamaga işjeň gatnaşdy we Durnukly ösüşiň 17 maksadynyň ählisini ilkinjileriň hatarynda resmi taýdan kabul eden ýurt boldy. Bu maksatlar häzirki zamanyň möhüm ykdysady, durmuş we ekologik meselelerine degişlidir.

— Durnukly ösüşi gazanmak babatda dünýä ykdysady nazaryýetinde nähili täzeçe çemeleşmeler bar?

Ç.Şallyýew: — Häzirki wagtda durnukly ösüşi öwrenýän ylmy mekdepleriň esasy ünsi az harajat etmek arkaly köp önüm öndürmäge gönükdirilendir. Ykdysatçylaryň arasynda «galyndysyz ykdysadyýet» düşünjesi has köp ulanylmaga başlady. Dürli neşirlerde, okuw we ylmy merkezlerde, ykdysady düşünjeler toplumynda ol «aýlawly hereket edýän ykdysadyýet», «yzygiderli tapgyrlar boýunça hereket edýän ykdysadyýet», «sirkulýar ykdysadyýet», «üznüksiz dolanyşyk ykdysadyýeti» ýaly görnüşlerde hem atlandyrylýar. Şunda Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamalarynyň wezipelerini we Durnukly ösüşiň senagatlaşdyrma, innowasiýalar, infrastruktura maksadyny üstünlikli ýerine ýetirmek üçin ýurdumyzda BMG-niň Senagat ösüşi boýunça guramasynyň Maýa goýumlary we tehnologiýalary ösdürmek boýunça edarasy bilen galyndysyz tehnologiýalary ulanmak babatda hyzmatdaşlygy ilerletmek maksadalaýyk hasaplanýar.

«Galyndysyz ykdysadyýet» konsepsiýasy geçen asyryň 80-nji ýyllarynda dörän hem bolsa, 90-njy ýyllaryň ahyrynda, 2000-nji ýyllaryň başynda dünýäde giňden ýaýrady. Ol birnäçe ylmy akymlary, ýagny W.Ştaheliň «täsirli ykdysadyýetini», J.Beniýusuň «biomimikriýasyny», R.Lifsetiň «senagat ekologiýasyny», W.MakDonafyň we M.Braungartyň «dizaýn filosofiýasyny», G.Pauliniň «ýaşyl» ykdysadyýetini özüne birleşdirýär. Täze ykdysady nusga barada gürrüň edilende, diňe aýratyn bir pudagyň ýa-da ykdysady işjeňligiň däl-de, ähli ugry öz içine alýan we düýbünden başgaça ýörelgelere esaslanýan çemeleşmäniň göz öňünde tutulýandygyny nygtamak zerurdyr. Eger adaty ykdysadyýetde esasy ýörelge «öndürmek», «ulanmak», galyndylary zyňmak bolan bolsa, galyndysyz ykdysadyýet daşky gurşawy hapalamagy azaldýan önümlere we hyzmatlara ünsi jemläp, öňden gelýän önümçilik nusgasyny üýtgetmegi maksat edinýär. Şunuň bilen baglylykda, ykdysady edebiýatlarda «ýaşyl» jemi içerki önüm» adalgasy hem giňden ulanylýar. Bu görkezijiniň öwrenilmegi bioykdysadyýetiň ösýän şertlerinde ykdysady deňeşdirmeleridir seljermeleri geçirmäge giň mümkinçilik döredýär. Galyndysyz ykdysady nusgada esasy ýörelge galyndylary zyňmak däl-de, gaýtadan işlemek bolup durýar. Has anygy, bu işde «aýlawlylyk» esasy orny eýeleýär. Käbir çeşmelerde muňa «3R düzgüni» hem diýilýär. Bu adalga «reduce» — azaltmak, «reuse» — gaýtadan ulanmak, «recycle» — gaýtadan işlemek diýen iňlis sözlerinden gelip çykandyr. Umuman, galyndysyz ykdysadyýet her bir adamyň hereketleriniň, sarp ediş endikleriniň üýtgemegini, has oýlanyşykly önümçilige we sarp edilişe geçilmegini, umuman, düýbünden başgaça pikirlenmek ulgamyny göz öňünde tutýar.

— Galyndysyz ykdysadyýetiň ýörelgeleriniň ornaşdyrylmagynyň amaly taýdan oňyn netijeleri berjekdigi barada delillendirilen pikirler barmy?

M.Muhammedow: — Galyndysyz ykdysadyýet ýapyk kadaly arabaglanyşygy gaýtalamaga ymtylýan täsirli işewürlik nusgasynyň işlemegi we ösmegi bolup, onda öndürilen, jemgyýetde ulanylan ähli zatlar, ekologik meseleleri döretmezden, ýene-de şol ýapyk aýlanyşygyň içinde işlenilmelidir. Bilermenleriň tassyklamaklaryna görä, dünýä ýurtlarynda galyndysyz ykdysadyýetiň giňden ornaşdyrylmagy täze materiallaryň ulanylmagyny 2050-nji ýyla çenli 53 göterime çenli azaldyp biler. Mysal üçin, gurluşykda, awtomobil senagatynda, himiki serişdeleriň önümçiliginde ýangyç we dikeldip bolmaýan energiýa çeşmeleriniň ýerine gaýtadan dikeldilýänlerini ulanmak mümkindir. Ellen MakArtur gaznasynyň hasaplamalaryna görä, galyndysyz ykdysadyýet eýýäm 2025-nji ýyla çenli dünýä ykdysadyýetiniň girdejisini ýylda 1 trillion amerikan dollary möçberinde artdyryp biler. Bu nusga geçilmegi bilen, önümçiligiň döwrebaplaşdyrylmagy we innowasiýalaryň sanynyň köpelmegi, netijede, öndürijiligiň hem-de dünýäniň jemi içerki önüminiň artyşy üçin uly mümkinçilikleriň döreýändigini nygtamak gerek. Gaznanyň wekilleri galyndysyz ykdysadyýetiň aýlawlylyk ýörelgesini entek önümçilikde taslama görnüşinde ornaşdyrmagyň zerurdygyny belleýärler. Olar öz garaýyşlaryny bizi gurşap alýan islendik zadyň — iýmitden başlap, binalara çenli ilkibaşda taslanandygy we dizaýn edilendigi bilen düşündirýärler. Şunda olar «aýlawlylyk» ýörelgesini islendik taslama üçin hökmany şert hökmünde kesgitlemegi teklip edýärler we tehniki tabşyryklarda bu talabyň bolmalydygy hakyndaky pikiri orta atýarlar.

— Türkmenistanda Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin galyndysyz ykdysadyýetiň ýörelgelerini ulanmaga näderejede ähmiýet berilýär?

Ç.Şallyýew: — Ýurdumyzda olary iş ýüzünde durmuşa geçirmek boýunça birnäçe anyk çäreler amala aşyrylýar. Ilkinji nobatda, bu ugurda ygtybarly kadalaşdyryjy hukuk binýady döredilýär. 2024-nji ýylyň fewralynda geçirilen Bütindünýä hökümet sammitinde türkmen wekiliýeti tarapyndan öňe sürlen teklipleriň arasynda 2030-njy ýyla çenli döwür üçin durnukly ösüşe gönükdirilen Gün tertibiniň ileri tutulýan ugurlaryna esaslanyp, ýapyk aýlanyşykly, ýagny galyndysyz (sirkulýar) ykdysadyýete geçmek boýunça ählumumy Çarçuwaly maksatnamany işläp taýýarlamak teklibi hem bar.

Döwletimiziň durnukly ykdysady ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen işler, aslynda, galyndysyz ykdysadyýetiň talaplaryna doly laýyk gelýär. Ykdysadyýetiň ähli pudaklaryna ekologik nukdaýnazardan has kämil tehnologiýalar ornaşdyrylýar. Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini ulanmak bilen bagly degişli innowasion tehnologiýalary işläp taýýarlamaga hem-de zyňyndylary azaltmaga aýratyn üns berilýär. Şunda Arkadag şäherini üstünlikli durmuşa geçirilýän durnukly ösüş syýasatynyň ajaýyp miweleriniň mysaly hökmünde görkezmek bolar. Häzir ilatly ýerlerde galyndylary dolandyrmagyň, durmuş we senagat galyndylaryny gaýtadan işlemegiň döwrebap tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyna uly üns berilýär. Ýurdumyzda alnyp barylýan döwlet syýasaty ykdysadyýetiň pudaklaryny ekologik taýdan howpsuz derejede ösdürmäge, tebigaty goramagyň we tebigy baýlyklardan rejeli peýdalanmagyň netijeliligini üpjün etmäge, ykdysadyýetiň pudaklarynyň arasynda sazlaşygy gazanmaga gönükdirilendir. Galyndysyz ykdysadyýetiň ýörelgeleriniň ykdysadyýetimizde ornaşdyrylmagynyň «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» we «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» kesgitlenen wezipeleriň üstünlikli ýerine ýetirilmeginde täsirli gural bolup biljekdigini aýratyn nygtamalydyrys.

— Hormatly mugallymlar, galyndysyz ykdysadyýet ýörelgeleri bilen bagly beren täsirli gürrüňleriňiz üçin köp sag boluň! Size bu ugruň nazary esaslaryny öwrenmek işinde mundan beýläk-de üstünlikleri arzuw edýäris.

«Türkmenistan»

Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmekde ýerli mineral çig mal serişdelerini rejeli we toplumlaýyn ulanmak uly ähmiýete eýedir. Çünki iri pudagara toplumlar bolan ýangyç-energetika, nebit we gazhimiýa, gurluşyk senagaty gönüden-göni şol serişdeleri öndürmäge, gaýtadan işlemäge hem-de ulanmaga esaslanýar. Agrar, dokma, azyk we beýleki öndüriji pudaklar-da olaryň önümlerini ulanýarlar. Senagatyň köptaraplaýyn ösüşi daşardan getirilýän önümleriň ornuny tutýan harytlary öz baýlyklarymyzyň esasynda öndürmäge mümkinçilik berýär. Munuň sebäbini Türkmenistanda metal we metal däl, dag-magdan, gidromineral we beýleki gazylyp alynýan baýlyklaryň iri känleriniň bardygy bilen düşündirmek bolar.

Mälim bolşy ýaly, 9-njy fewralda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň we Seýdiniň nebiti gaýtadan işleýän zawodynyň önümçilik kuwwatyny ýokarlandyrmagy, olarda täze, ýokary hilli tehnologik önümçilikleri döretmegi möhüm wezipeleriň hatarynda kesgitledi. Şonuň bilen birlikde, gazylyp alynýan peýdaly gaty magdanlaryň, gurluşyk materiallarynyň we ýerasty suwuň geologiýa gözleg-barlag işlerini güýçli depginde dowam etdirmegiň wajypdygy, nebitgaz senagaty boýunça hünärmenleriň hünär derejesini yzygiderli ýokarlandyrmagyň, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmagyň, nebitgaz senagatynyň daşky gurşawa we adam saglygyna zyýanly täsirini peseltmäge gönükdirilen meselelere aýratyn üns bermegiň zerurdygy nygtaldy.

Toplumlaýyn durmuş-ykdysady maksatnamalary durmuşa geçirmegiň çäklerinde ýurdumyzyň ähli künjeklerinde ýaýbaňlandyrylan giň gerimli gurluşyklar ýokary hilli gurluşyk serişdelerine bolan islegleriň artmagyny şertlendirip, ýerli çig mallaryň binýadynda olaryň önümçiligini çalt depginlerde ýokarlandyrmaga itergi berýär. Bu babatda esasy gurluşyk serişdeleriniň biri bolan sementiň öndürilişini artdyrmaga uly üns berilýär.

Bilşimiz ýaly, ýurdumyzda mineral baýlyklaryň dürli görnüşlerine baý künjekleriniň biri-de Köýtendag sebitidir. Bu sebit gazylyp alynýan himiki çig mallaryň, tebigy duzlaryň, gurluşyk materiallarynyň, bezeg daşlarynyň, seýrek duş gelýän metal magdanlarynyň we beýleki gymmatlyklaryň baý mesgeni hasaplanýar. Geologlaryň maglumatlaryna görä, sebitde şeýle baýlyklaryň 40-a golaý görnüşi jemlenendir. Olary senagat taýdan özleşdirmek uly ykdysady we ekologik ähmiýete eýedir. Bu ýerde kaliý duzlarynyň, selestin magdanlarynyň, kükürdiň, ýod-brom suwlarynyň, nahar duzunyň, gipsiň, dolomitiň, hek daşlarynyň we beýleki baýlyklaryň ägirt uly gorlarynyň bolmagy olary senagat taýdan özleşdirmäge giň mümkinçilik berýär. Munuň üçin ulag-kommunikasiýa, energetika, gurluşyk materiallary senagaty hem ilerledilýär. Hususan-da, täze Kerki — Kerkiçi demir ýol we awtomobil köprüleriniň gurulmagy Amyderýanyň sag kenarynda möhüm senagat pudaklarynyň ösdürilmegine şert döretdi.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda 13-nji martda Köýtendag etrabynda ýylda 1 million tonna sement öndürmäge ukyply Lebap sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň ulanmaga berilmegi-de munuň aýdyň mysalydyr. Innowasion tehnologiýalar esasynda gurlan we enjamlaşdyrylan iri kärhananyň önümi ýurdumyzyň semente bolan islegini kanagatlandyrmaga, ony daşarky bazara eksport etmäge mynasyp goşant bolar.

Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy bolan «Türkmen enjam» hojalyk jemgyýeti tarapyndan gurlan kärhana 38 sany binadan we desgadan ybarat bolup, dünýä standartlaryna doly laýyk gelýän, şol sanda sulfata (duza) durnukly ýokary hilli sement önümlerini öndürmäge ukyplydyr. Hususan-da, ozal bu ýerde «PS-400» we «PS-500» görnüşli sement öndürilýän bolsa, täze tapgyryň işe girizilmegi bilen, Türkmenistan halkara giňişlikde has uly islege eýe bolan «PS-600» kysymly sementi hem öndürýän döwletleriň hataryna goşuldy. Bu zawodlar toplumynda gurluşykda sementiň uly isleg bildirilýän we seýsmiki taýdan berkligi üpjün edýän görnüşlerinden başga-da, nebitgaz pudagy üçin zerur bolan tamponaž sementi, gidrotehniki desgalar gurlanda ulanylýan sulfata durnukly sement hem öndüriler.

Köýtendag sebiti tebigy baýlyklara we ýadygärliklere baý künjekdir. Bu täsin sebit ekologik taýdan arassalygy, ösümlik we haýwanat dünýäsiniň aýratynlyklary, halkara ähmiýetli paleontologik tapyndylary, howa şertleri bilen tapawutlanýar. Şonuň üçin-de döwlet Baştutanymyzyň hem nygtaýşy ýaly, ýurdumyzda täze tehnologiýalar diňe degişli talaplara laýyk gelen ýagdaýynda önümçilige ornaşdyrylýar. Şeýle bolansoň, täze zawodda önümçilikde bölünip çykýan zyýanly galyndylaryň möçberi rugsat berilýän derejelerden ep-esli azdyr, howa goýberilýän tozany toplamak we arassalamak üçin kuwwatly süzgüçler ulanylýar. Bu ýagdaýlar göz öňünde tutulyp, geljekde sebitde bir bitewi önümçilik, medeni-syýahatçylyk toplumlarynyň döredilmeginiň mümkinçilikleri ylmy taýdan esaslandyryldy. Elbetde, bu çäreleri amala aşyrmak, öz gezeginde, dürli ugurlar boýunça döwrebap hünärmenleri taýýarlamagy talap edýär.

Lebap sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň işe girizilmegi Diýarymyzda ýaýbaňlandyrylan gurluşyklarynyň depginini has-da artdyrmaga goşmaça itergi berer. Şonuň bilen birlikde-de, Köýtendag sebitiniň geljekde toplumlaýyn ösdürilmegine täze şertleri döreder.

Hojanepes ÝOWJANOW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň professory, tehniki ylymlaryň doktory.

Milli özygtyýarlylygyny gazanmak bilen, özbaşdak dolandyryş ulgamyny, şol sanda maliýe-bank ulgamyny döreden döwletimiz Garaşsyzlyk ýyllarynda uly ösüşlere ýetdi. Häzirki taryhy döwürde Türkmenistanda ýurduň ykdysady kuwwatyny ýokarlandyrmak babatda dünýä tejribesini özleşdirmek bilen, raýatlara döredilýän şertlerde döwrebap ýörelgelerden ugur alynýar. Durnukly ykdysady ösüşiň netijesinde döwlet maksatnamalary üstünlikli durmuşa geçirilýär. Şunda ýurdumyzyň maliýe-bank ulgamynyň işiniň kämilleşdirilmeginiň hem möhüm ähmiýete eýedigini bellemek zerur. Bu ugurda halkara gatnaşyklaryň ösdürilmeginde, iri maýa goýum taslamalaryny maliýeleşdirmekde, dolanyşyk serişdelerini üpjün etmekde, raýatlara edilýän hyzmatlaryň hilini, amatlylygyny ýokarlandyrmakda Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş banky hem baý tejribä eýedir.

Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň döwlet maksatnamalaryndan gelip çykýan wezipeleri yzygiderli durmuşa geçirmek bilen, maýa goýum syýasatyny ilerletmekde, bu babatda daşary ýurt kompaniýalaryny hyzmatdaşlyga işjeň çekmekde netijeli tagallalary edýändigini bellemek gerek. Milli ykdysadyýetimiziň strategik pudaklarynyň döwlete degişli edaralary, maliýe guramalary we hususy kärhanalar bankyň müşderileriniň esasyny düzýär. Soňky ýyllarda Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň ýurtlarynyň, esasan-da, Ýaponiýanyň, Koreýa Respublikasynyň, Hytaýyň, Birleşen Arap Emirlikleriniň, Saud Arabystany Patyşalygynyň we beýleki döwletleriň öňdebaryjy maliýe guramalary bilen hyzmatdaşlyk işjeň häsiýete eýe boldy. Häzirki wagtda bank 20-ä golaý ýurduň banklarynyň we maliýe guramalarynyň 50-den gowragy bilen işjeň hyzmatdaşlygy yzygiderli ösdürýär. Bu bolsa halkara hasaplaşyklary we müşderileriň sargytlary boýunça tölegleri çalt hem-de netijeli amala aşyrmaga ýardam edýär. Bank halkara maliýe guramalary we ösüş gaznalary, banklar bilen hyzmatdaşlyk pudagynda Yslam ösüş banky, Aziýanyň ösüş banky, OPEC gaznasy we beýlekiler bilen gatnaşyklaryň ösdürilmegine aýratyn ähmiýet berýär. Türkmenistanyň Hökümetiniň adyndan Döwlet daşary ykdysady iş banky 1994-nji ýylyň 13-nji sentýabryndan bäri Yslam ösüş bankynyň, 2001-nji ýylyň 20-nji oktýabryndan bäri Hususy pudagy ösdürmek boýunça Yslam korporasiýasynyň, 2019-njy ýylyň 14-nji aprelinden bäri Maýa goýumlary we eksport karzlary ätiýaçlandyrmak boýunça Yslam korporasiýasynyň, şeýle-de 2021-nji ýylyň 22-nji dekabryndan bäri Söwdany maliýeleşdirmek boýunça halkara Yslam korporasiýasynyň agzasy bolup çykyş edýär.

Milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösmegi ulag we aragatnaşyk, nebitgaz, ýangyç-energetika, senagat, söwda, oba hojalygy, gurluşyk pudaklarynda, hyzmatlar ulgamynda öndürijilikli netijeleriň günsaýyn artmagyna, kiçi we orta telekeçiligiň barha rowaçlanmagyna öz oňyn täsirini ýetirýär. Ýurdumyzyň mümkinçilikleriniň açylmagynda we ähli pudaklaryň işiniň ilerlemeginde daşary ýurtly maýa goýujylaryň hyzmaty uly bolup, olar köp sanly iri taslamalaryň durmuşa geçirilmegine goşant goşýarlar. Esasan-da, olaryň degişli taslamalary maliýeleşdirmeginde Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň daşary ýurtly taraplar bilen baglaşan şertnamalarydyr ylalaşyklary uly ähmiýete eýedir. Bank milli eksport-import we eksport ätiýaçlandyryş bilen hyzmatdaşlyk babatda Ýaponiýanyň Halkara hyzmatdaşlyk banky, Hytaýyň Eksim banklary, Germaniýadaky Hermes, Italiýanyň eksport ätiýaçlandyryş kompaniýalary bilen işewürlik gatnaşyklaryny ýola goýdy. Bu bolsa, öz nobatynda, milli ykdysadyýetiň möhüm pudaklarynda taslamalary maliýeleşdirmegiň esasy çeşmelerini kesgitleýär.

Diýarymyzyň dürli künjeklerinde ykdysadyýetiň möhüm pudaklaryna degişli desgalaryň taslamalarynyň amala aşyrylmagynda Döwlet daşary ykdysady iş banky möhüm orun eýeleýär. Ol bu ugurlar boýunça karz ylalaşyklarynyň baglaşylmagynda wajyp hyzmaty ýerine ýetirýär. Maliýe-bank işini alyp barmakda onuň esasy maksady daşary ýurt maýa goýujylaryny ýurdumyzyň iri taslamalaryna çekmekden ybaratdyr. Bu ugurda geçen ýyllaryň dowamynda köp sanly taslamalardyr degişli işler durmuşa geçirildi. Hususan-da, soňky ýyllarda daşary ýurt kompaniýalary bilen karz ylalaşyklarynyň hasabyna birnäçe giň gerimli taslamalaryň gurluşygy alnyp baryldy. Gyýanlyda polipropilen we polietilen önümçiligi boýunça zawodyň gurluşygy, Garabogazda karbamid zawody hem-de Owadandepede gazy gaýtadan işlemek we ondan benzin öndürmek boýunça senagat toplumy, şeýle-de Mary şäherinde ammiak we karbamid öndürýän zawodlar toplumy, beýleki iri önümçilik desgalary gurlup, ýurdumyzyň eksport kuwwatyny artdyrmaga uly mümkinçilikler döredildi.

Daşary ýurt maýa goýumlarynyň çekilmegi bilen amal edilýän maýa goýum taslamalary ýylsaýyn artýar. Türkmenistanda kiçi we orta telekeçiligi goldamak, bu ugurda taslamalary maliýeleşdirmek üçin hem Yslam ösüş bankynyň Hususy ulgamy ösdürmek boýunça Yslam korporasiýasy bilen maliýe ylalaşygyna gol çekildi we doly özleşdirildi. «Türkmenistanyň daşary ykdysady işini ösdürmegiň 2020 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny» üstünlikli durmuşa geçirmekde Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň ýurdumyzyň çägindäki böleginiň gurluşygyny maliýeleşdirmek boýunça halkara maliýe guramalary we banklary bilen degişli işler dowam etdirilýär. Bu gaz geçirijiniň Türkmenistanyň çägindäki ähli gurluşyk işlerini gurnamak hem-de turbalaryň we degişli enjamlaryň satyn alynmagyny maliýeleşdirmek boýunça Yslam ösüş banky bilen degişli karz ylalaşyklaryna gol çekildi.

Geçen ýyllarda Yslam ösüş bankyndan we OPEC gaznasyndan iki sany «Ro-Ro» görnüşli gämini we bir ýük gämisini gurmak boýunça taslamalary maliýeleşdirmek üçin karz serişdelerini çekmek barada ylalaşyk baglaşyldy. Şeýle hem Gahryman Arkadagymyzyň 2019-njy ýylda Italiýa resmi saparynda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi bilen Italiýanyň «Adipson Ind. Srl» kompaniýasynyň arasynda gol çekilen Ähtnama esasynda Lebap welaýatynda buýan köküni gaýtadan işläp, ýylda 390 tonna glisirrizin turşusyny öndürýän kärhanany gurmak işlerini maliýeleşdirmek göz öňünde tutuldy.

2023-nji ýylda hormatly Prezidentimiziň Türkmenistanyň Energetika ministrliginiň «Türkmenenergo» döwlet elektroenergetika korporasiýasynyň gaz turbinaly elektrik stansiýalary üçin ätiýaçlyk şaýlarynyň we howa süzgüçleriniň satyn alynmagyny maliýeleşdirmek hakyndaky degişli Kararyny ýerine ýetirmek maksady bilen, Niderlandlar Patyşalygynyň «ING Bank N.V.» bankynyň Ýaponiýanyň Tokio şäherindäki şahamçasy bilen karz ylalaşyklaryna gol çekildi. Türkmenabatdaky himiýa zawodynda garyşyk dökünleri öndürýän sehiň gurluşygyny maliýeleşdirmek üçin karz serişdelerini çekmek boýunça Birleşen Arap Emirlikleriniň Abu-Dabi ösüş gaznasy bilen ylalaşyk baglaşyldy. 2021-nji ýyldan bäri bu gazna bilen amala aşyrylýan hyzmatdaşlygyň çäginde Balkan welaýatynyň Gyzylarbat etrabynda kuwwaty 10 megawat bolan köpugurly elektrik stansiýasyny, Jebel şäherçesinde howa menzili toplumyny we Türkmenabatdaky himiýa zawodynda garyşyk mineral dökünlerini öndürýän önümhanany gurmak boýunça taslamalary maliýeleşdirmek üçin üç sany karz ylalaşygy baglaşyldy. Häzirki wagtda berlen karz serişdeleri özleşdirilýär. Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş banky bilen Arap we fransuz banklary bileleşiginiň arasynda gol çekilen degişli Ylalaşyk bolsa eksport-import amallaryny maliýeleşdirmek, Türkmenistan bilen Fransiýanyň söwda-ykdysady gatnaşyklaryny ösdürmek, şeýle hem milli ykdysadyýetimize maýa goýumlary çekmek bilen bagly hyzmatdaşlygy ilerletmegi göz öňünde tutýar.

Ýurdumyzda nagt däl hasaplaşyklaryň gerimini giňeltmek, raýatlara hödürlenilýän hyzmatlaryň görnüşlerini artdyrmak boýunça geçirilýän işleriň çäklerinde bank tarapyndan halkara «VISA» töleg ulgamy bilen bilelikde, «Milli VISA karty», «Overdraft karty» ýaly bank kartlary, «Visa Virtual» elektron karty ornaşdyryldy hem-de «Elektron söwda», «Internet bank», «Onlaýn karz» hyzmatlary işe girizildi. Baş maksady maýa goýumlary işjeň çekmek bolan bankyň içerki serişde dolanyşygyny, degişli amallary hem beýleki banklar bilen deň derejede alyp barmagy onuň tejribesiniň hemmetaraplaýyn häsiýete eýedigini aýdyň görkezýär.

Häzirki döwrüň geljegi uly ugurlarynyň biri hem döwrebap tehnologiýalary, şol sanda töleg kartlarynyň işjeňleşdirilmegine esaslanýan nagt däl hasaplaşyklaryň usulyny giňden ornaşdyrmak bolup durýar. Döwlet daşary ykdysady iş banky bu ugurda sanly ulgamy ornaşdyrmakda birnäçe taslamalary durmuşa geçirdi. «VISA» kartlarynyň ulanylyşyny, «Internet bank» hyzmatyny, umuman, dünýä tejribesinden gündelik özleşdirilýän we milli şertlere laýyklykda alnyp barylýan iş usullaryny ilkinjileriň hatarynda ýola goýdy.

Döwlet Baştutanymyz ýurdumyzyň daşary ykdysady gatnaşyklarynda möhüm wezipeleriň biri bolan bank ulgamyndaky hyzmatdaşlygyň, «Fitch Ratings» halkara agentligi tarapyndan Türkmenistana berlen degişli derejeleriň maliýe ugrunda dünýädäki abraýymyzy has-da ýokarlandyrýandygyny nygtaýar. 2023-nji ýylyň 4-nji awgustynda hem-de şu ýylyň ýanwar aýynda ikinji gezek «Fitch Ratings» agentliginiň geçiren seljermeleri netijesinde, halkara reýting agentligi Türkmenistanyň reýtingini «B+oňyn» derejesinde çaklama bilen tassyklady. «Fitch Ratings» agentligi tarapyndan Türkmenistan üçin berlen halkara derejeler ýurdumyza çekilýän maýa goýumlaryň möçberini artdyrmaga we karzlaryň şertlerini ýeňilleşdirmäge, netijede, ýurduň daşary ykdysady işini has-da ösdürmäge ýardam edýär.

Maliýe-bank ulgamynyň maýa goýum syýasatynyň ösmegine itergi berýän işleriň hatarynda Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň gatnaşmagynda «Türkmen maýa goýum kompaniýasy» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň döredilmegini-de görkezmek bolar. Munuň özi netijeli ykdysady özgertme bolup, ähli pudaklaryň işi bilen özboluşly sazlaşygy emele getirýär.

Mahlasy, taryh üçin uly bolmadyk 30 ýyldan gowrak döwürde ýokary kuwwata eýe bolan ýurdumyzyň ösüşlerine mynasyp goşant goşýan Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň hem döwrebap özgertmeler bilen aýakdaş ösüşi ýylsaýyn artýar.

Gurmak, döretmek ata-babalarymyzdan gelýän döwletli ýol-ýörelgelerimizdir. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň taýsyz tagallalary bilen şeýle sogaply işler, asylly ýol-ýörelgelerimiz mynasyp dowam etdirilýär. Ýakynda hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary böleginiň dabaraly ýagdaýda açylmagy hem munuň aýdyň subutnamasydyr.

Mälim bolşy ýaly, uzynlygy 600 kilometre deň bolan Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygyna 2019-njy ýylyň 24-nji ýanwarynda badalga berlipdi. Garagum sährasynyň çäginden geçýän bu ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň birinji tapgyry bolan Aşgabat — Tejen bölegi 2021-nji ýylyň oktýabrynda Gahryman Arkadagymyzyň gatnaşmagynda ulanmaga berildi.

Ulag ulgamy dünýä ykdysadyýetiniň esasy ugurlarynyň biri bolup durýar. Bu babatda ata Watanymyzyň özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmäge gönükdirilen başlangyçlary netijeli häsiýete eýedir. Şunda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygy Türkmenistandaky iň iri ulag taslamalarynyň biridir. Onuň durmuşa geçirilmegi üstaşyr awtomobil gatnawlarynyň Aziýa — Ýuwaş umman sebitine çenli uzalyp gidýän awtoýollaryň köpşahaly ulgamyna çalt çykmagyny üpjün eder. Ýeri gelende bellesek, Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýoluna düzümleýin ýol-ulag desgalaryny güwänamalaşdyrmak işine ýöriteleşen abraýly halkara düzümleriň güwänamalarynyň gowşurylmagy bu taslamanyň halkara ülňülerine doly laýyk gelýändigini alamatlandyrýar.

Gahryman Arkadagymyz tarapyndan ýurdumyzda ulag-kommunikasiýa düzümini mundan beýläk-de ösdürmek boýunça başy başlanan giň gerimli özgertmeler täze taryhy döwrümizde hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilýär. Munuň özi Türkmenistanyň üstaşyr ulag geçelgeleriniň netijeli ulanylmagyny, ýurdumyzyň halkara ähmiýetli ulag çatrygy hökmünde ornunyň pugtalandyrylmagyny şertlendirýär. Döwrümizi beýgeldýän, Watanymyz, halkymyz üçin bähbitli bolan döwletli işleri durmuşa geçirýän Milli Liderimize hem-de hormatly Prezidentimize tüýs ýürekden alkyş aýdýarys.

Köňül guşumyzy al-asmana uçuryp, eziz Watanymyzyň gül gujagyny şatlyk-şowhuna besläp, owazy çar ýana ýaýraýan «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýyly dowam edýär. Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň hem-de Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalary bilen Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe alnyp barylýan abyrsyz işleri, ýetilýän belent sepgitleri göreniňde, gazanylan ösüşleri hakydaňda aýlap, başyň gök direýär. Agzybir türkmen halkymyz beýik hem şan-şöhratly zamananyň tämiz howasyndan ine-gana, erkin dem alyp, agaýana döwran sürýär, toý-baýramyny toýlap, milli däp-dessurlaryny berjaý edýär. Oba-şäherlerimizde bina edilýän ajaýyp desgalardyr binalar, aýna ýaly şaýollar durmuşa, ýaşaýşa söýgiňi artdyryp, ýagty geljege buýsanjyňy goşalandyrýar.

Milli ykdysadyýetimiziň ösüşinde elektrik energetikasy pudagynyň eýeleýän orny uludyr. Bilşimiz ýaly, geçen ýylyň güýzünde halkalaýyn energiýa ulgamyny döretmek ugrunda durmuşa geçirilýän işleriň çäginde Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň sanly ulgam arkaly ak pata bermeginde Mary — Ahal ýokary woltly asma elektrik geçirijisiniň dabaraly ýagdaýda ulanyşa girizilmegi, ýurdumyzyň bitewi energetika ulgamyna birikdirilmegi ähli watandaşlarymyzy begendiren taryhy wakalaryň biri boldy. Geçen döwürde paýtagtymyzyň we sebitiň ilatyny elektrik energiýasy bilen ygtybarly üpjün etmekde bu elektrik stansiýasy möhüm orun eýeledi. Öňdebaryjy tehnologiýalaryň, innowasion işläp taýýarlamalaryň işjeň durmuşa ornaşdyrylmagy, Watanymyzyň yzygiderli we hemmetaraplaýyn ösüşi üçin amatly şertleriň döredilmegi energetika ulgamynyň işgärlerini has-da döredijilikli işlemäge ruhlandyrýar.

Ýakynda Mary welaýatynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary böleginiň ulanmaga berilmegi ata Watanymyzda alnyp barylýan işleriň dünýä ähmiýetlidigini has-da giňden açyp görkezdi. Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýolunyň işe girizilmegi ýurdumyzyň ýol ulgamynyň geçirijilik ukybyny, logistik hyzmatlarynyň hilini ep-esli derejede artdyrmaga, halkara üstaşyr ulag düzümini hem-de döwletara söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmäge giň mümkinçilik berer. Bu ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurulmagy Türkmenistanyň çäginden daşalýan ýükleriň möçberini ep-esli artdyrmaga we gatnawlary çaltlandyrmaga amatly şertleri döreder. Awtobanyň gurluşygynda innowasion tehnologiýalaryň, ylmy-tehniki ösüşiň, şol sanda energetika ulgamynda gazanylan öňdebaryjy tejribeleriň işjeň ulanylmagy bizi diýseň buýsandyrdy.

Aýgözel REJEBOWA,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň uly mugallymy.