Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllyk baýramynyň giňden bellenilen günlerinde, has takygy, şu ýylyň 23-nji sentýabrynda Türkmenistanyň Döwlet Maslahaty bolup geçdi. Onda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow çuň many-mazmuna ýugrulan çykyş etmek bilen, 31 ýylda ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşinde gazanylan üstünlikler we öňde durýan wezipeler barada giňişleýin durup geçdi.
Arkadagly Serdarymyz öz çykyşynda ykdysadyýetiň bazar gatnaşyklaryna geçilýän şertinde maliýe-bank ulgamynyň işiniň döwrebaplaşdyrylmagynyň aýratyn ähmiýete eýe boljakdygyny nygtady. Hakykatdan hem, Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmekde aýratyn orun ýurdumyzyň maliýe-bank ulgamyna degişlidir. Ilatyň we halk hojalygynyň pudaklarynyň maliýe-bank ulgamynyň hyzmatlaryna bolan ösýän isleglerini ýokary hilli, gysga wagtda kanagatlandyrmak möhüm ähmiýete eýedir. Bu wezipäni üstünlikli çözmek «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» we «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynyň» esasynda amala aşyrylýar.
Hormatly Prezidentimiz Döwlet Maslahatyndaky çykyşynda «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», şeýle-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» kesgitlenen wezipeleri üstünlikli çözmekde Döwlet býujetine, pul-karz, nyrh we maýa goýum syýasatyna möhüm orun degişlidigini nygtady.
Býujet ýurduň esasy maliýe resminamasy bolmak bilen, ol, bir tarapdan, döwletiň, beýleki tarapdan, ilatyň arasynda maliýe serişdeleriniň döredilmegi we paýlanylmagy bilen baglanyşyklydyr. Döwlet býujeti ykdysadyýetiň pudaklarynyň, şeýle hem sebitleriň sazlaşykly, kadaly ösüşini üpjün etmekde we durmuş syýasatyny üstünlikli amala aşyrmakda iň möhüm maliýe guraly hökmünde çykyş edýär. Munuň aýdyň mysalyny häzirki wagtda Döwlet býujetiniň çykdajylarynyň 75 — 80 göteriminiň durmuş ugruny maliýeleşdirmäge gönükdirilýändiginden hem görmek bolýar. Şeýle amatly şertleriň döredilmegi ýurdumyzda durmuş ugurly syýasatyň üstünlikli amala aşyrylýandygynyň aýdyň subutnamasydyr.
Ýurdumyzyň ykdysady binýadyny berkitmekde, döwlete dahylly we dahylsyz edara-kärhanalaryň, hususy telekeçileriň maliýe serişdelerine bolan goşmaça isleglerini kanagatlandyrmakda bank karzyna aýratyn orun degişlidir. Şundan ugur alnyp, karzyň möçberiniň artdyrylmagyna yzygiderli üns berilýär. Diňe 2011 — 2021-nji ýyllarda ykdysadyýetimize gönükdirilen umumy karzlaryň möçberi 17,2 milliard manatdan 106 milliard manada çenli ýokarlandy. Karzyň möçberiniň artdyrylmagy bilen, ykdysadyýeti innowasion tehnologiýalar esasynda köpugurly ösdürmäge, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini gowulandyrmaga ähli amatlyklar döredilýär.
Arkadagly Serdarymyz Döwlet Maslahatyndaky çykyşynda ýurdumyzyň bank ulgamynyň Halkara Pul gaznasy, Bütindünýä banky, Aziýanyň Ösüş banky, Ýewropanyň Täzeleniş we ösüş banky bilen hyzmatdaşlygy mundan beýläk ösdürmegiň maksada laýykdygyny belledi. Halkara maliýe guramalary bilen gatnaşyklaryň işjeňleşdirilmegi diňe bir goşmaça maliýe serişdeleriniň çekilmegine amatly şert döretmän, eýsem, maliýe-bank ulgamynyň işini kämilleşdirmäge, dolandyrmaklygy halkara talaplara laýyklykda guramaga we ulgamyň hünärmenleriniň hünär derejesini ýokarlandyrmaga hem giň mümkinçilikleri açar.
Döwlet Maslahatynda bellenilişi ýaly, durnukly ösüşi üpjün etmekde maýa goýum işjeňligine aýratyn ähmiýet bermek we onuň ykdysadyýete goýulýan möçberini yzygiderli artdyrmak zerurdyr. Şoňa görä-de, 2022 — 2028-nji ýyllarda ykdysadyýetimiziň innowasion ösüşini üpjün etmek maksady bilen, geljek ýedi ýylda 278,9 milliard manatdan gowrak maýa goýumlary özleşdiriler. Bu döwürde zähmet haklarynyň möçberlerini 1,8 esse artdyrmak, ykdysadyýetiň ähli pudagynda 30 müňe golaý goşmaça iş orunlaryny döretmek göz öňünde tutulýar. Köp sanly önümçilik we medeni-durmuş maksatly desgalar gurlup ulanmaga berler.
Milli ykdysadyýetiň pudaklaryna maýa goýumlaryň uly möçberlerde gönükdirilmegi, oba hojalygyna, telekeçilige ýeňillikli karzlaryň berilmeginiň ýola goýulmagy, çig mallaryň senagat taýdan gaýtadan işlenilip, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilýän görnüşlerini we möçberlerini köpeltmek, daşary ýurtlara iberilýän bölegini artdyrmak babatynda giň mümkinçilikleriň döredilmegi ýurtda azyk we haryt bolçulygyny üpjün etmekde ykdysadyýetiň ösüşini şertlendirýär. Ykdysady kuwwatyň artmagy bolsa, öz nobatynda, ýurdumyzyň ilatynyň hal-ýagdaýyny has-da gowulandyrmaga, ýaşaýyş-durmuş derejesi ýokary bolan dünýä döwletleriniň hatarynda bolmagyny gazanmaga ýardam berýär.
Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda ähli görkezijiler özara baglanyşykly, kadaly ösüşe eýe bolýar. Bu hem halkymyzyň bolelin, bagtyýar durmuşda ýaşamagyny üpjün etmäge esas döredýär.
Baýramdurdy TAÝHAROW,
Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň bank işi kafedrasynyň professory.