Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda bazar gatnaşyklaryny ösdürmek, ykdysadyýetimizde hususy eýeçiligiň paýyny ýokarlandyrmak, kiçi we orta işewürligi ösdürmäge ýardam bermek hem-de söwda we hyzmatlar ulgamynyň işini has-da netijeli guramak işleri giň gerime eýe bolýar. Milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryny diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge, bazar gatnaşyklarynyň ýörelgelerini giňden ornaşdyrmaga we ýurdumyzy senagat taýdan ösen döwletleriň hataryna çykarmaga gönükdirilen işler häzirki wagtda özüniň oňyn netijelerini berýär. 2021-nji ýylyň 29-njy ýanwarynda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň nobatdaky wideoaragatnaşyk arkaly geçirilen mejlisinde hormatly Prezidentimiz döwletiň düzgünleşdiriji ornuny göz öňünde tutup, bazar edaralaryny we usullaryny doly derejede ösdürmegiň üpjün edilmelidigine, döwlet eýeçiligine degişli desgalary hususylaşdyrmak boýunça netijeli çäreleriň işlenilip taýýarlanylmalydygyna aýratyn ünsi çekdi.

Ýurdumyzda döwlet emlägini hususylaşdyrmaga ygtyýarly edara hökmünde Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi kesgitlenildi we bu işiň bäsleşikli ýa-da göni salgyly esasda geçirilmegi kanuny ýagdaýdyr. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy döwlet eýeçiligindäki emläkleriň döwlete degişli bolmadyk ýuridik we fiziki şahslara tölegli esasda berilmegidir hem-de döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleriniň durmuşa geçirilmegi kabul edilýän döwlet maksatnamalarynyň we çözgütleriniň esasynda amala aşyrylýar. Ýurdumyzda bu ugurda alnyp barylýan işleriň netijesinde, döwletiň garamagyndaky edara-kärhanalaryň bäsleşikli şertlerde hususylaşdyrylyp berlen emläkleri satyn alan fiziki şahslar ýa-da döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahslar tarapyndan dürli görnüşli önümçilikleriň we hyzmatlaryň ýola goýulmagy özüniň oňyn netijelerini berýär.

Döwlet emlägini hususylaşdyryp alan fiziki şahslara we döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahslara ýurdumyzyň karz edaralary tarapyndan, dürli görnüşli önümçilikleriň we hyzmatlaryň döredilmegi we işe girizilmegi üçin ýeňillikli bank karzlary berilýär. Hususylaşdyrylan emläklere goşmaça maýa goýumlaryň özleşdirilmeginiň netijesinde, täze döwrebap önümleriň öndürilmegini we hyzmatlaryň ýerine ýetirilmegini hem-de goşmaça iş ýerleriniň döredilmegini şertlendirýär. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleri, ýagny, döwletiň emlägi hususylaşdyrylanda raýatlaryň hukuklarynyň deňligi, çäreleriň bäsleşik esasynda geçirilmegi, işgärleriň durmuş goraglylygynyň üpjün edilmegi, hususylaşdyrylmagyň aýanlygy we gözegçiligiň üpjün edilmegi bolup durýar.

Milli Liderimiziň döwlet kärhanalaryny hususylaşdyrmak, paýdarlar jemgyýetine öwürmek, olaryň binýadynda hususy kärhanalary döretmek babatyndaky tabşyryklary, ýurdumyzda bazar ykdysadyýetini ösdürmegiň möhüm şertleriniň biri bolup durýar. Bu ugurda alnyp barylýan we durmuşa geçirilýän işleriň netijesinde ýurdumyzda syýahatçylyk işleriniň hususy ulgama berilmegi hem hyzmatlaryň görnüşleriniň giňelmegine mümkinçilik döredýär. Hususy ulgama balykçylyk pudagynda alnyp barylýan işleriň çäklerinde, balyklaryň dürli görnüşlerini ösdürip ýetişdirmäge, tutmaga we olary gaýtadan işlemäge giň şertler döredildi. Söwda we hyzmat maksatly binalaryň we desgalaryň hususy ulgama satylmagy bilen, bu ugurdaky işleriň geriminiň has-da artmagyna getirdi. Oba hojalyk maksatly önümçilikleriň hususy ulgama satylmagy, ýurdumyzda azyk bolçulygyny emele getirmäge döredilen giň mümkinçilikleriň biri bolup durýar.

Ýurdumyzyň milli ykdysady ösüşinde möhüm orny tutýan hususy ulgamyň işine berilýän ýokary ähmiýetiň we döredilýän giň mümkinçilikleriň barha pugtalandyrylmagy kanuny ýagdaýdyr. Häzirki zaman ösen sanly tehnologiýalaryň we innowasiýalaryň batly depginlerde ornaşdyrylýan döwründe kabul edilýän çözgütler, ýurdumyzyň uzakmöhletleýin ykdysady ösüşine özüniň oňyn täsirini ýetirýär.

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda hususy ulgamyň işewürleriniň döwlet tarapyndan berilýän uly goldawlar we döredilýän ýeňillikler üçin milli Liderimize alkyşlary bimöçberdir.

Goý, ata Watanymyzy ykdysady taýdan kuwwatly döwlete öwürýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun!

Annamyrat ALTYÝEW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň uly mugallymy.

Gahryman Arkadagymyzyň baştutanlygynda, halkara nebitgaz pudagynda hyzmatdaşlygy ösdürmek işi halkymyzyň asylly ynsanperwer ýörelgeleriniň, hoşniýetli we deňhukukly hyzmatdaşlygyň iş ýüzündäki aýdyň beýanydyr. Şeýle möhüm ugurlarda gazanylýan ösüşler, özgerişler mukaddes Garaşsyzlygymyzyň beren miwesidir.

Garaşsyzlygymyzyň beren ajaýyp miweleri barada buýsançly we guwançly gürrüň etmäge esas kän. Taryh üçin gysga wagtyň — şanly 30 ýylyň dowamynda ykdysady ösüşi, umumadamzat bähbitli amala aşyrýan işleri bilen Türkmenistan döwletimiz kuwwatly, ösen döwletleriň derejesine çykýar.

Üstümizdäki «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda Garaşsyzlygymyzyň — ata-babalarymyzyň arzuwlarynyň wysal tapan gününiň 30 ýyllygyny baýram edýäris. Bu mukaddes baýram maddy hem ruhy baýlyklary, gadymdan gelýän milli ýörelgeleri, milli däp-dessurlarymyzy, erkinligi bagyş etdi. Garaşsyzlyk ýyllary içinde Türkmenistan döwletimizde belent sepgitlere ýetilip, uly üstünlikler we ösüşler gazanyldy.

Uglewodorod serişdeleriniň ägirt uly gorlaryna eýe bolan ýurdumyzda nebitgaz senagaty ykdysadyýetiň ösen esasy pudaklarynyň biridir. Gahryman Arkadagymyzyň alyp barýan döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlaryna laýyklykda, ýangyç-energetika toplumyny döwrebaplaşdyrmaga we diwersifikasiýalaşdyrmaga uly maýa goýum serişdeleri gönükdirilýär, pudagyň innowasiýa babatda ösüşi üpjün edilýär, ýurdumyzyň dünýädäki energetika döwleti hökmündäki orny berkidilýär.

Döwletli, döwranly zamanamyzda, ajaýyp ýurdumyzda, hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda, dünýäde we sebitde üstünlikli alnyp barylýan energetika diplomatiýasy esasynda, türkmen energiýasyny diwersifikasiýa ýoly bilen dünýä ýurtlaryna çykarmak, nebitgaz infrastrukturasyny yzygiderli ösdürmek ugrunda uly işler alnyp barylýar.

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda gysga wagtyň dowamynda ýurdumyzda nebitgaz pudagynyň has-da öňe ilerlemegi ugrunda amala aşyrylan işler bimöçberdir.

Nebitgaz toplumynda durmuşa geçirilen we amala aşyrylýan iri taslamalar, şol sanda Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň taslamasynyň gurluşygy munuň aýdyň mysalydyr. Hormatly Prezidentimiz: «Günorta-Gündogar Aziýanyň iri ýurtlaryna «mawy ýangyjy» uzakmöhletleýin ugratjak täze energetika ulgamy sebitiň ykdysady taýdan ösmegine kuwwatly itergi berip, durmuş hem-de ynsanperwer häsiýetli wezipeleri çözmäge, parahatçylygy we durnuklylygy pugtalandyrmaga ýardam eder» diýip belleýär.

Mälim bolşy ýaly, 2018-nji ýylyň fewralynda Gahryman Arkadagymyzyň gatnaşmagynda Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan (TOPH) gaz geçirijisiniň türkmen böleginiň düýbüni tutmak dabarasynyň çäklerinde taslama gatnaşyjy ýurtlaryň Hökümetleriniň arasynda Türkmenistan — Owganystan — Pakistan (TOP) elektrik geçiriji ulgamy hakynda Ylalaşyga gol çekildi. Ýurdumyzyň dünýäniň iri energetika döwletleriniň biri hökmündäki derejesi tebigy gazyň gorlaryna berlen baha bilen tassyklanýar. Ägirt uly «Galkynyş» gaz käniniň we beýleki birnäçe iri känleriň açylmagy bilen, Türkmenistan mawy ýangyjyň tassyklanan gorlary boýunça dünýäde dördünji orny eýeläp, Aziýanyň gaz bazarynyň iri agzasyna öwrüldi. Bu gaz ýatagyny senagat taýdan özleşdirmek gaz pudagynda amala aşyrylýan iň iri möçberli taslamalaryň biridir. Bu ýerde önümçilik kuwwaty ýylda 30 milliard kub metr harytlyk gaza barabar bolan zawodlaryň üçüsi işe girizildi.

Şeýle-de 2020-nji ýylyň sentýabrynda Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda (TNGIZT-de), hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda, taslama kuwwatlylygy 70 megawat/sagat bolan gazturbinaly elektrostansiýalaryň täze energiýa toplumlarynyň ikisiniň düýbi tutuldy.

Gahryman Arkadagymyzyň tabşyrmagy boýunça nebitgaz pudagyny diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek, içerki hem-de daşarky bazarlarda uly islegden peýdalanýan dürli görnüşli nebit we gaz önümlerini öndürýän nebiti hem-de tebigy gazy düýpli gaýtadan işlemek babatda uly işler amala aşyrylýar. Muňa 2018-nji ýylda Gyýanly şäherçesinde polietilen we polipropilen öndürýän gazhimiýa toplumynyň gurulmagyny mysal getirmek bolar. Bu döwrebap gazhimiýa toplumy «Türkmengaz» döwlet konserniniň buýurmasy boýunça «LG International Corp» hem-de «Hyundai Engineering» (Koreýa Respublikasy) kompaniýalary tarapyndan «TOYO Engineering Corporation» (Ýaponiýa) kompaniýasynyň gatnaşmagynda guruldy. Şeýle hem Ahal welaýatynda tebigy gazdan sintetiki benzin öndürýän dünýäde ilkinji zawodyň gurlup ulanylmaga berilmegi buýsandyryjy wakadyr. Bu gazhimiýa toplumynyň açylyş dabarasy, hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda, 2019-njy ýylyň iýunynda boldy.

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda, döwletimiziň nebitgaz pudagynda uly ösüşler gazanylýar, ylmyň we tehnikanyň täze gazananlary önümçilige ornaşdyrylýar. Ýurdumyz häzirki wagtda Merkezi Aziýa sebitinde «mawy ýangyjy» iberýän esasy döwletleriň hataryna girýär. Nebitgaz senagaty milli ykdysadyýetimiziň möhüm pudaklarynyň biridir. Nebitiň we gazyň çykarylyşyny artdyrmak, energiýa serişdelerini dünýä bazarlaryna ibermegiň köpşahaly ulgamyny döretmek bilen bir hatarda nebitgaz senagatynyň diwersifikasiýalaşdyrylmagyna, nebithimiýa, gazhimiýa, himiýa pudaklaryna, elektroenergetika degişli serişdeleriň gaýtadan işlenilmegine ýöriteleşdirilýän iri senagat desgalarynyň gurluşygyna ýurdumyzda uly üns berilýär. Muňa mysal edip, «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň 14-nji ýanwarynda Türkmenabatda Akina — Andhoý (Owganystan Yslam Respublikasy) menzilleriniň arasyndaky 30 kilometrlik demir ýoluň ulanylmaga berilmegi, Kerki (Türkmenistan) — Şibirgan (Owganystan) ugry boýunça güýjenmesi 500 kilowolt bolan 153 kilometrlik elektrik geçiriji ulgamyň, şeýle hem ýurtlarymyzyň arasyndaky Ymamnazar (Türkmenistan) — Akina (Owganystan) hem-de Serhetabat (Türkmenistan) — Turgundy (Owganystan) optiki-süýümli halkara ulgamyň işe girizilmegi mynasybetli geçirilen dabaralar, şeýle-de 15-nji ýanwarda Lebap welaýatyna iş saparynyň çäklerinde Gahryman Arkadagymyzyň gatnaşmagynda geçirilen Çärjew etrabynyň «Malaý» gaz känindäki täze gaz gysyjy desganyň açylyş dabaralary barada aýtmak bolar.

Iri üç desganyň — Akina — Andhoý beketleriniň arasyndaky demir ýol böleginiň, Kerki — Şibirgan ugry boýunça elektrik geçirijisiniň hem-de Ymamnazar — Akina we Serhetabat — Turgundy halkara optiki-süýümli aragatnaşyk we üstaşyr akymlaryň gurluşygynyň tamamlanmagy döwletimiziň nebitgaz pudagynyň gazananlarynyň beýanydyr.

Ýurdumyzda we sebitde nebitgaz pudagyny ösdürmek ugrunda beýik işleri alyp barýan hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun!

Jennetgül ORAZOWA,

«Watan».

Telekeçi Ruslan Abdullaýewe degişli ýyladyşhanada öndürilýän pomidor hasylynyň 80 ― 90 göterimi daşary ýurtlara eksport edilýär. Bu ýerde dekabrda ýyglyp başlanylan 100 tonna çemesi pomidoryň 70 tonna golaýy Russiýa Federasiýasyna we Gazagystana ugradyldy.

Gabynyň daşynda «Türkmenistanda öndürildi» diýlen ýazgy ýerleşdirilen oba hojalyk önümleri dünýä bazaryndaky ornuny barha giňeldýär. Gazetimiziň geçen sanlarynda hem habar berşimiz ýaly, 2020-nji ýylda welaýatymyzyň hususyýetçileriniň 16-syna degişli ýyladyşhanalarda öndürilen pomidorlaryň ekportundan alnan girdeji Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň 3,5 million dollaryna ýakynlaşdy. Alnan girdejide Ruslan Abdullaýewiň ýyladyşhanasynyň hem uly paýy bar.

― 2016-njy ýyldan bäri işläp gelýän ýyladyşhanada şu gezek pomidoryň «Marwelan» we «Altes», ýertudanasynyň bolsa «Festiwal» görnüşleriniň şitillerini oturtdyk. Pomidorlar dekabrda, ýertudanasy bolsa ýanwarda hasyla durdy. Ýygym başlanandan bäri pomidoryň 100 tonna golaýyny, ýer tudanasynyň 1 tonnadan gowragyny ýygdyk ― diýip, ýyladyşhananyň agronomy Timur Andaşew gürrüň berýär.

Umuman, bu ýerde 1 gektar meýdana ýaýylyp ýatan pomidordan iýun aýyna çenli 300 tonna çenli hasyla garaşylýar. Ýokarda-da belleýşimiz ýaly, hasylyň agramly bölegi eksporta ugradylar. Baharyň gelmegi bilen, bu ýyladyşhananyň önümlerini import edijileriň hataryna owganystanly işewürler hem goşular.

Bir ýarym aý bäri ýyglyp ýörlen ýertudanasyndan bolsa möwsümiň ahyryna çenli 8 tonna hasyla garaşylýar. Ýarym gektar meýdanda ýerleşýän ekiniň hasyly, esasan, içerki bazara ugradylýar.

Döwrebap ýyladyşhanada bu ekinleriň ikisi boýunça hem baý tejribäniň toplanylandygyny aýratyn nygtamak gerek. Ekini suwarmak we dökünlemek işleri doly awtomatlaşdyrylan. Olar ýörite arylaryň kömegi bilen tozanlandyrylýar. Bu ýerde zähmet çekýän 20-den gowrak işgäre diňe ekine gözegçilik edip ýörmek, käte-de artykmaç baldaklary aýryp, hasyl ýygylýan günlerde bolsa gaýratly işlemek galýar.

Içerki bazara-da, eksporta-da iberilýän hasyly zaýasyz daşamak üçin ähli mümkinçilikler göz öňünde tutulypdyr. Eksport babatynda ýöriteleşdirilen ýerli kompaniýalaryň hyzmatyndan peýdalanylýan bolsa, içerki bazar üçin ýyglan hasylyň müşderisi ekiniň üstüne gelip dur.

Hawa, ýurdumyzda bazar bolçulygyny döretmekde hususy pudagyň uly paýy bar. Eýýäm birnäçe ýyldan bäri bu pudagyň wekilleri milli ykdysadyýetimizdäki ösüşleriň hem agramly ýüküni egnine alýarlar. Bu işde gündogar sebitiň telekeçileriniň hem mynasyp goşandynyň bardygyna şaýat bolmak ýakymly.

Agageldi ITALMAZOW,

ýörite habarçymyz.

Şu gün­ler kär­ha­na­myz­da ge­çen ýylyň dowamynda ýyg­na­lan pag­ta ha­sy­ly gaý­ta­dan iş­le­nil­ýär. Kär­ha­na­nyň ga­ra­ma­gyn­da­ky pag­ta ka­bul ediş har­man­ha­na­la­ry­nyň hü­när­men­le­ri işiň bök­denç­siz al­nyp ba­ryl­ma­gy­ny ga­zan­ýar­lar. Pag­ta ha­sy­ly gaý­ta­dan iş­le­ni­le­nin­den soň on­dan alyn­ýan önüm­ler ýur­du­my­zyň dür­li kär­ha­na­la­ry­na ibe­ril­ýär. Ol önüm­le­riň esa­sy bö­le­gi­ni pag­ta sü­ýü­mi tut­ýar. Onuň ýo­ka­ry hil­li bol­ma­gy, ka­bul edi­len ka­da­la­ra la­ýyk gel­me­gi bu önü­me bo­lan is­le­giň ýo­ka­ry bol­ma­gy­ny şert­len­dir­ýär. Kär­ha­na­myz­da ön­dü­ri­len pag­ta sü­ýü­mi­ne di­ňe bir ýur­du­myz­da däl, eý­sem, da­şa­ry ýurt­lar­da hem uly is­leg bil­di­ril­ýän­di­gi bi­zi gu­wan­dyr­ýar. Çün­ki biz se­na­gat taý­dan gaý­ta­dan iş­le­nilen çig ma­lyň hi­li­niň önüm­le­riň hi­li­ne-de gö­nü­den-gö­ni tä­sir ed­ýän­di­gi­ne go­wy dü­şün­ýä­ris.

Kär­ha­na­myz­da pag­ta ha­sy­ly gaý­ta­dan iş­le­ni­lip alyn­ýan önüm­le­riň ýe­ne-de bi­ri go­wa­ça çi­gi­di­dir. Biz et­ra­by­my­zyň daý­han bir­le­şik­le­ri­ni ýo­ka­ry hil­li to­hum bi­len üp­jün ed­ýä­ris. Ýag­ny to­hum­lyk go­wa­ça ekil­jek daý­han bir­le­şik­le­ri bi­len ir­gö­zin­den de­giş­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Ze­rur bo­lan to­hum­lyk çi­git taý­ýar­la­ny­lan­dan soň hü­när­men­le­ri­miz ola­ryň gö­ge­ri­şe ukyp­ly ýag­daý­da sak­la­nyl­ma­gy üçin ala­da­lan­ýar­lar. Çi­git sak­lan­ylýan am­mar­lar wag­tyn­da ta­la­bala­ýyk ýag­da­ýa ge­ti­ril­ýär we zy­ýan­keş­le­re gar­şy serişdeler bi­len der­man­la­nyl­ýar. Am­mar­la­ryň için­de ge­rek­li ýy­ly­lyk we çyg­ly­lyk üp­jün edil­ýär. Hä­zir daý­han bir­le­şik­le­ri­ne ibe­ril­jek to­hum­lar taý­ýar edil­di.

Pag­ta — bi­ziň baý­ly­gy­myz. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz her ýyl daý­han­la­ryň öňün­de pagtanyň ýo­ka­ry hil­li bol ha­sy­ly­ny ýe­tiş­dir­mek, se­na­gat kär­ha­na­la­ry­nyň öňün­de bol­sa ony gaý­ta­dan iş­le­mek we taý­ýar önümi çy­kar­mak we­zi­pe­si­ni goý­ýar. Bu jo­gap­kär­li we­zi­pä­ni ýe­ri­ne ýe­tir­mek ug­run­da bi­ziň kär­ha­na­myz­da hem ne­ti­je­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar.

Kär­deş­ler ar­ka­la­şy­gy­nyň il­kin­ji gu­ra­ma­sy bol­sa ola­ry tu­tan­ýer­li zäh­me­te hö­wes­len­dir­mä­ge gö­ňük­di­ri­len çä­re­le­ri yzy­gi­der­li ge­çir­ýär. Kär­ha­na­my­zyň zähmet­keş­le­ri üçin arassaçylyk ka­da­la­ry­na we teh­ni­ki howpsuz­lyk ta­lap­la­ry­na la­ýyk gel­ýän iş şert­le­ri­ni dö­ret­mek, önü­miň hi­li­niň ta­lap edil­ýän ka­da­la­ra la­ýyk gel­me­gi­ni ga­zan­mak bo­ýun­ça mak­sa­dala­ýyk iş­ler ýo­la go­ýul­ýar. Ag­zy­bir­lik­li çe­kil­ýän zäh­met özü­niň oňyn ne­ti­je­le­ri­ni hem ber­ýär.

Ba­ba­my­rat SOPYÝEW,

Çär­jew pag­ta aras­sa­laý­jy kär­ha­na­sy­nyň kär­deş­ler ar­ka­la­şy­gy­nyň il­kin­ji gu­ra­ma­sy­nyň baş­ly­gy.

Ulag pudagy dünýäde globallaşma hadysasynyň ýüze çykmagyny şertlendirýän ýagdaýlaryň biri bolup, durnukly ösüşi üpjün etmegiň häzirki tapgyrynda sebitleri we yklymlary birleşdiriji güýje öwrülýär. Her bir döwlet özüniň geografiki taýdan amatly ýerleşişiniň we mümkinçilikleriniň hasabyna milli derejede ösüşi üpjün etmekde geosyýasy we geoykdysady bähbitleri öňe sürýär.

Ýurdumyz Merkezi Aziýa bilen Ýewropanyň çatrygynda ýerleşýän döwlet bolup, ulagyň ähli görnüşlerini ösdürmekde uly mümkinçiliklere eýedir. Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, halkara ulag ulgamynyň ornuny işjeňleşdirmek döwletleriň we sebitleriň ulag-üstaşyr akymlaryna goşulyşmagy arkaly ykdysady ösüşi höweslendirmäge, olaryň arasyndaky ösüş derejesindäki bökdençlikleri aradan aýyrmaga gönükdirilendir. Bu babatda ýurdumyz Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa — Türkiýe ugry boýunça «Lapis Lazuli» ulag geçelgesini, Demirgazyk — Günorta we Hazar deňzi — Gara deňiz multimodal ulag geçelgesini işjeňleşdirmäge mynasyp goşant goşýar. Türkmenistan agzalan ugurlar boýunça halkara hyzmatdaşlygyny ýokarlandyryp, söwda-ykdysady mümkinçilikleri doly derejede durmuşa geçirmeklige bütindünýä ähmiýetli mesele hökmünde garaýar.

Häzirki wagtda Türkmenistanda kämil ulag infrastrukturasyny kemala getirmek we onuň kanunçylyk binýadyny berkitmek babatda uly işler durmuşa geçirilýär. Muňa 2018-nji ýylyň 5-nji ýanwarynda «Ulag howpsuzlygy hakynda», 2018-nji ýylyň 9-njy iýunynda «Türkmenistanyň ulag syýasatynyň esaslary hakynda» Türkmenistanyň Kanunlarynyň kabul edilmegi hem aýdyň şaýatlyk edýär. Olar ýurdumyzda ulag babatda amala aşyrylýan döwlet syýasatynyň aýratyn üns merkezinde saklanylýandygyny görkezýär. Açyklyk, bäsdeşlik, howpsuzlyk, ygtybarlylyk, elýeterlilik, ulag akymlaryny diwersifikasiýalaşdyrmak bolsa Türkmenistanyň ulag diplomatiýasynyň esasy ýörelgeleri hökmünde çykyş edýär.

Mälim bolşy ýaly, 2021-nji ýylyň 6-njy fewralynda milli Liderimiz sanly wideoaragatnaşyk arkaly ýurdumyzyň ulag-aragatnaşyk toplumyny ösdürmek boýunça iş maslahatyny geçirdi. Onda ýurt Baştutanymyz Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň professor-mugallymlarynyň, talyp ýaşlarynyň öňünde hem möhüm wezipeleri goýdy. Bu möhüm wezipeleriň birnäçesi soňky ýyllar Gahryman Arkadagymyzyň aýratyn üns merkezinde durýan sanly ulgam we ony ornaşdyrmak bilen bagly işlerdir. Olar ylmy-tejribe işlerini geçirmek üçin sanly aragatnaşyk ulgamlaryny ulanmak arkaly halkara ýokary okuw mekdepleri hem-de beýleki abraýly bilim edaralary bilen gatnaşyklary işjeňleşdirmegi öz içine alýar. Olaryň hatarynda sanly bilimi okuw işine giňden ornaşdyryp, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalaryndan netijeli peýdalanmak, daşary ýurtlaryň abraýly ýokary okuw mekdepleriniň ylmy merkezleri we IT kompaniýalary bilen hyzmatdaşlygy ýola goýmak ýaly wezipeler bar.

Bulardan başga-da, şeýle möhüm tabşyryklaryň hatarynda bilimiň hilini ýokarlandyrmak, halkara tejribesini giňden peýdalanmak hem-de hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek we onuň gerimini giňeltmek esasy wezipeler hökmünde kesgitlenildi. Şunuň bilen baglylykda, milli Liderimiziň innowasion bilim maksatnamalaryny ornaşdyrmak arkaly ýaşlara berilýän bilimiň hilini halkara ülňülerine laýyklykda ýokarlandyrmak babatda beren tabşyryklary ýokary okuw mekdebimizde alnyp barylýan işleri döwrüň talabyna laýyklykda guramaga uly itergi berer.

Bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiz ýaşlaryň ylym-bilim bilen meşgullanmagy üçin giň mümkinçilikleri döredip berýär. Ýaşlaryň ylyma giňden çekilmegine, okuw we önümçilik işleriniň özara utgaşyklylykda alnyp barylmagyna aýratyn üns berilýär. Şoňa görä, döwlet Baştutanymyzyň talyp ýaşlaryň taýýarlaýan ylmy işlerini, innowasiýalaryny we oýlap tapyşlaryny önümçilige ornaşdyrmak boýunça zerur çäreleri görmeklige, ýokary okuw mekdebiň işini döwrüň talabyna laýyklykda ösdürmeklige uly ähmiýet berýär. Talyplaryň multimodal ulag ugurlary boýunça ylmy işlere çekilmegi bolsa, ulag we beýleki birnäçe pudaklar babatda zerur bolan ýokary derejeli hünärmenleriň täze neslini ýetişdirmäge ýardam eder. Munuň özi şeýle möhüm wezipeleri durmuşa geçirmekde alnyp barylýan düýpli işleriň çuňňur ylmy esasda amala aşyrylmagyna oňaýly täsir eder.

Milli Liderimiziň belleýşi ýaly, ýurdumyzyň ulag diplomatiýasyny üstünlikli amala aşyrmak, ulag pudagy hem-de ýaşaýyş jaý-jemagat ulgamlary üçin zerur bolan ýokary derejeli inženerleri ýetişdirmek boýunça Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynda alnyp barylýan işler örän wajypdyr. Şunuň bilen baglylykda, Gahryman Arkadagymyzyň öňde durýan wezipeleri üstünlikli çözmek, netijeli işleri durmuşa geçirmek maksady bilen beren anyk tabşyryklaryny öz wagtynda we gyşarnyksyz ýerine ýetirmek biziň mukaddes borjumyzdyr.

Ýeri gelende bellesek, Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynda ylym-bilim babatda döwlet syýasatyny üstünlikli durmuşa geçirmek babatda birnäçe işler amala aşyrylýar. Ylmy barlag işleri ýurdumyzyň ulag-üstaşyr geçelgeleriniň mümkinçiliklerini ylmy taýdan öwrenmäge, pudagyň öňünde durýan möhüm wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmekde ylmy çemeleşmeleri we esaslandyrmalary öňe sürmäge gönükdirilendir. Institutyň degişli kafedralarynda Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasy tarapyndan hasaba alnan ylmy barlag işleri hem geçirilýär. Ýokary okuw mekdebimizde «Demir ýol ulagynyň tehniki-ulanyş we ekologik görkezijilerini ýokarlandyrmak», «Türkmenistanyň ýolýaka hyzmatlary toplumynyň tehniki taýdan ulanyş netijeliligini ýokarlandyrmak», «Sanly tehnologiýalar esasynda ulag logistika ulgamyny kämilleşdirmek» atly ylmy barlag işleri professor-mugallymlaryň we talyplaryň gatnaşmaklarynda ýerine ýetirilýär. Olar ulag pudagynda depginli ösüşleri gazanmakda täzeçe ylmy çemeleşmeleri we çözgütleri hödürleýär.

Hormatly Prezidentimiziň tagallalarynyň netijesinde ýakynda institutyň binýadynda döredilen Ulag-logistika ylmy merkezinde «Türkmendemirýollary» agentligi bilen «Demirýollary» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti «Demir ýol ulaglarynda içerki gatnawlaryň tariflerini hasaplamagyň ylmy usulyýetini kämilleşdirmek» atly ylmy-barlag işini uly depgin bilen dowam etdirýär. Bu bolsa Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynda bilimiň, ylmyň we önümçiligiň iş ýüzünde özara utgaşdyrylýandygynyň aýdyň mysalydyr.

Ýurdumyzyň ulag infrastrukturasyny has-da kämilleşdirmek we ylym-bilim ulgamyny ösdürmek babatda bimöçber tagallalary edýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli işleri elmydama rowaçlyklara beslensin!

Gylyçmuhammet JORAÝEW,

Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň uly mugallymy.

12-nji fewralda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň 2020-nji ýylyň jemlerine hem-de şu ýylyň ýanwar aýynda ýerine ýetirilen işleriň netijelerine bagyşlanyp geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde gol çeken Kararyna laýyklykda, «Türkmenistanda 2021 — 2025-nji ýyllarda döwletiň gatnaşmagyndaky kärhanalary dolandyrmak we özgertmek boýunça Strategiýa» hem-de şu Strategiýany amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň meýilnamasy tassyklanyldy.

Milli Liderimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda amala aşyrylýan durmuş-ykdysady özgertmeler hem-de innowasion ösüşi üpjün etmäge gönükdirilen çäreler häzirki wagtda dünýä ykdysadyýetinde dowam edýän maliýe çökgünliginiň ýurdumyzyň ykdysadyýetine ýetirýän ýaramaz täsirleriniň öňüni almakda oňyn netijeleri berdi. Şu ýylyň ýanwar aýynyň netijelerine görä, jemi içerki önümiň 5,9 göterim artandygy hem muny aýdyňlygy bilen tassyklaýar.

Türkmenistany 2025-nji ýyla çenli durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Prezident Maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hökmünde hususy ulgamyň ykdysadyýetde tutýan paýynyň artmagyna uly ähmiýet berilýär hem-de kiçi we orta telekeçilik innowasion ykdysadyýeti döretmegiň aýrylmaz bölegi hökmünde işjeň ösdürilýär.

Milli Liderimiziň hemaýat-goldawlary hem-de gymmatly maslahatlary esasynda ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi ösdürmäge hem-de höweslendirmäge döwlet tarapyndan uly goldaw berilýär. Döwletiň we hususy pudagyň hyzmatdaşlygyny ösdürmegiň çäklerinde milli kanunçylygy bazar ykdysadyýetiniň şertlerine görä yzygiderli kämilleşdirmek, döwlet eýeçiligine degişli bolup, ulanyşdan galan ýa-da ykdysady taýdan peýdasy az bolan, şol sanda ýurtda gurlup gutarylmadyk önümçilik hem-de beýleki desgalary we binalary bellenen tertipde hususylaşdyrmak, döwlete degişli kärhanalary paýdarlar jemgyýetlerine öwürmek boýunça işler giňden ýaýbaňlandyrylýar.

Täze tassyklanylan Strategiýa döwletiň gatnaşmagyndaky kärhanalary dolandyrmagyň we özgertmegiň, şeýle hem hususylaşdyrylmaga degişli döwlet eýeçiligindäki kärhanalaryňdyr desgalaryň işleriniň esasy ugurlary boýunça wezipelerini, Strategiýanyň amala aşyrylmagy üçin zerur bolan şertleri hem-de guramaçylyk-usuly çäreleri kesgitleýär.

Häzirki döwrüň talabyna laýyklykda, bazar ykdysadyýetiniň özbaşdak, doly hukukly ulgam hökmünde hereket edip başlamagy üçin eýeçiligiň dürli görnüşleriniň bolmagy we bazar ulgamlarynyň döredilmegi zerur bolup durýar. Şol sebäpden döwlet kärhanalaryny dolandyrmagyň netijeliligini ýokarlandyrmak we bazar mehanizmlerine gönükdirmek derwaýys ähmiýete eýedir.

Türkmenistanda bazar gatnaşyklaryna geçilip başlanandan bäri gowy netijeleri gazanmak başartdy. Soňky ýyllarda ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi işjeňleşdirmek, onuň ykdysadyýetiň dürli pudaklaryndaky hereketini giňeltmek boýunça çäreler amala aşyryldy. Döwlet kärhanalary bilen bilelikde hususy, daşary ýurt we bilelikdäki kärhanalar, kooperatiwler, jemgyýetçilik guramalary we paýdarlar jemgyýetleri üstünlikli işleýärler.

Ykdysadyýetiň pudaklaryny kämilleşdirmek hem-de bazar gatnaşyklary üçin amatly şertleri döretmek maksady bilen, «Altyn Asyr», «Aşgabat şäher telefon ulgamy», «Türkmen hemrasy», «Deňiz söwda floty», «Türkmenistan» awiakompaniýasy» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti, «Ätiýaçlandyryş hyzmatlary», «Türkmen Milli nebitgaz kompaniýasy», «Aşgabat gazna biržasy», «Türkmentehnogurluşyk» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetleri, «Türkmenturba», «Balkan» gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody», «Awtomobil ulag hyzmaty», «Demirýollary», «Awtoulag kärhanalar birleşigi», «Türkmenistanyň Ulag-logistika merkezi», «Türkmensenagat eksport-import» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetleri döredildi. Şeýle hem önümçilik pudaklarynyň aýry-aýry kärhanalarynyň, desgalarynyň hususylaşdyrylmagy bilen bir hatarda, balyk senagaty we syýahatçylyk pudaklary tutuşlygyna hususy ulgama ynanyldy.

2020-nji ýyldan başlap, pul-karz ulgamynda hem düýpli özgertmeler ýaýbaňlandyryldy. Ýurduň gymmatly kagyzlar bazaryny ösdürmek hem-de maliýe ulgamyny kämilleşdirmek maksady bilen, Türkmenistanyň «Halkbank» döwlet täjirçilik bankynyň guramaçylyk-hukuk görnüşi üýtgedilip, açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetine öwrüldi.

Täze Strategiýanyň esasy maksatlary milli ykdysadyýetimiziň ýokary depginli durnukly ösüşini üpjün etmekden, eýeçiligiň dürli görnüşlerini ösdürmekden, täze tehnologiýalary ornaşdyrmakdan, dolandyryşyň häzirki zaman usullary esasynda önümçiliginiň netijeliligi ýokary bolan kärhanalary döretmekden, maýa goýum taslamalaryny amala aşyrmak üçin goşmaça maliýe serişdelerini çekmekden, şeýle hem döwlеtiň we hususy pudagyň gаtnаşyklаryny düzgünlеşdirmеkden, mаddy, mаliýе, intеllеktuаl, ylmy-tеhniki wе gаýry sеrişdеlеriň jеmlеnmеgi üçin hukuk şеrtlеrini dörеtmеkden, bähbitlеriň wе töwеkgеlçiliklеriň dеňаgrаmlylygyny üpjün еtmеkden ybarat bоlup durýаr.

Strategiýada bellenen wezipelere laýyklykda, durnukly durmuş-ykdysady ösüşi üpjün etmek, Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmak, ykdysadyýetiň bazar mehanizmini hem-de onuň institusional düzümini kämilleşdirmek, ýurduň öz hususy kärhanalaryny döwlet maksatnamalarynyň durmuşa geçirilmegine giňden çekmek, gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň tehniki pasportlaşdyrylmagyny geçirmek arkaly döwlet eýeçiligindäki obýektleri doly tükellemek, eýeçiligiň dürli görnüşleriniň deň şertlerde ösmeginiň we onuň esasynda hojalygy ýöretmegiň ykdysady taýdan netijeli esaslaryny kadalaşdyrmagyň binýadynda bazar gatnaşyklaryny has-da kämilleşdirýän özgertmeleri çuňlaşdyrmak, ykdysadyýetiň düzüminde köp sanly haryt öndürijileri döretmek, senagatyň, gurluşygyň we beýleki pudaklaryň iri kärhanalaryny dolandyrmagyň dürli eýeçilikdäki düzümlerini emele getirmek göz öňünde tutulýar. Şeýle hem möhüm strategik ugurlara degişli bolan kärhanalary hasaba almazdan, orta we iri senagat kärhanalaryny döwlet eýeçiliginden aýyrmagyň esasynda ykdysadyýetiň döwlete dahylsyz böleginiň ösüş depginlerini çaltlandyrmak, döwlet emlägini ulanmagyň hem-de dolandyrmagyň netijeliligini ýokarlandyrmak, döwlet kärhanalarynyň we esaslyk maýasynda döwletiň paýy bolan hojalyk (paýdarlar) jemgyýetleriniň işiniň maliýe-ykdysady görkezijilerini gowulandyrmak, şol sanda bu işi ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary tarapyndan öz garamagyndaky kärhanalary üçin maliýe taýdan sagdynlaşdyrmak maksatnamalaryny işläp taýýarlamak we tassyklamak arkaly amala aşyrmak meýilleşdirilýär.

Döwletiň we hususy pudagyň eýeçilik bäsdeşligini netijeli ösdürmek üçin şertleri döretmek, maliýe serişdeleriniň elýeterliligini giňeltmegi we karzlaşdyrmagy mundan beýläk hem ösdürmegiň hasabyna kiçi we orta telekeçilige maliýe-karz, maddy-tehniki kömegi bermek arkaly amatly şertleri döretmek, onuň netijeli ösmegi üçin hukuk, dolandyryş, guramaçylyk päsgelçiligini aradan aýyrmak ugrunda kadalaşdyryjy hukuk binýadyny mundan beýläk-de kämilleşdirmek, kiçi we orta telekeçiligiň subýektleri tarapyndan öz öndürýän önümlerini eksport etmekde çäklendirmeleri aradan aýyrmak, maýa goýumlaryny höweslendirmek ulgamyny işläp taýýarlamak ileri tutulýan wezipeleriň hatarynda durýar. Döwlet emlägini peýdalanmagy kämilleşdirmek, netijeli we maksatlaýyn ulanylmaýan emläkleri, esasy serişdeleri, ilkinji nobatda, binalary, desgalarydyr enjamlary döwlete dahylsyz taraplara kärendesine bermek, döwlet emlägini peýdalanmakdan gelip gowuşýan salgyt däl serişdeleriň hasabyna Döwlet býujetiniň girdejilerini artdyrmak, bilelikdäki kärhanalary, paýdarlar jemgyýetlerini döretmek, önümçilikleri, göni maýa goýumlary aýratyn şertlerde goldamak arkaly ýurduň eksport kuwwatyny we importyň ornuny tutmak mümkinçiligini artdyrmak bilen bagly işleri durmuşa geçirmek bellenilýär.

Strategiýada bellenen ähli çäreleriň amala aşyrylmagy ýakyn geljekde ösen bazar gatnaşyklaryny kämilleşdirmäge, döwlet emlägini dolandyrmagyň netijeli ulgamyny emele getirmäge, döwlet eýeçiliginiň gurluşynyň netijeliligini ýokarlandyrmaga, ýurduň haryt öndürijileriniň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmaga giň mümkinçilikleri döreder. Bu bolsa öz gezeginde, geljekde hem ykdysady durnuklylygyň saklanyp galmagyna oňyn täsir eder, Türkmenistanyň ykdysady kuwwatynyň sebitde we dünýäde bäsdeşlige ukyplylygyny berkitmäge, ählumumy ykdysadyýetiň ösüşinde eýeleýän ornuny has-da pugtalandyrmaga ýardam eder.

Orazmuhammet AŞYROW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Strategik we durnukly ösüş müdirliginiň başlygynyň orunbasary, fizika-matematika ylymlarynyň kandidaty.

«Pylanam toýuny çaltlaşdyrypdyr, pagtasyn-a geçirip gaýdypdyrlar» diýen süýji habar köplere tanyşdyr. Iki tarap ylalaşyp, sähet bellenensoň, Lebap sebitlerindäki toý hysyrdylary gyz tarapyndan tikiljek ýorgandyr düşekçeler üçin bir top pamyk eltip gaýtmakdan başlanýar. Ony guda ýere öýlenjek ýigidiň dostlarynyň ýa jigileriniň biri eltip gaýdar. Baý, özem ýeňil gopýandyr-ow şol ýigdekçe. Ýakynda dosty (ýa agasy) öýlenjek ýigit-dä!

Döwletli etrabynyň Kerkiçi şäherçesindäki pagta arassalaýjy kärhanada bolanymda, şol süýji duýgular ýene bir ýola serime doldy. Asyl, biz obamyzda atlandyrylyşy ýaly, «toý pagtalarynyň» taýýarlanylýan ýerine gelen ekenig-ä! Kärhananyň, takmynan, 100 metre dagy uzaýan iş zynjyrynyň bir çetinden girýän pagtalar beýleki çetine «toý pagtasy» bolup çykyp dur. Aňyrsy 10 — 15 minutdan hem bir top (200 — 225 kilogram çemesi) pagta taýýar.

— Kärhanamyz 2020-nji ýylda 90 ýaşady. Ýöne görşüňiz ýaly, ol 90 ýaşly kärhana çalym edenok, juwan görünýär. Sebäbi milli Liderimiziň tagallasy bilen kärhana mundan üç ýyl ozal — 2017-nji ýylda täzeden enjamlaşdyrylyp, mümkinçilikleri artdyryldy. Oturdylan enjamlar hem Germaniýa, Amerikanyň Birleşen Ştatlary, Türkiýe ýaly döwletleriň iň öňdebaryjy kompaniýalarynyň önümleri. Şeýlelikde, bu ýer Diýarymyzyň iň kuwwatly pagta arassalaýjy kärhanalarynyň birine öwrüldi — diýip, kärhananyň kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramasynyň başlygy Akmal Nyýazow gürrüň berdi.

Bu kärhana Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň «Lebappagta» önümçilik birleşigine degişli bolup, önümçilik kuwwaty günde 200, ýylda 68 müň tonna pagtany arassalamaga we gaýtadan işlemäge doly mümkinçilik berýär. Eger 200 tonna pagtadan bary-ýogy 10 tonna çemesi galyndy çykýar diýip hasaplasak, galan pagtanyň 62 tonnasyny süýüme, 115 tonnasyny pagta çigidine, 4 tonnasyny linte, 2 tonnasyny ulýuga we 7 tonnasyny has ýumşak önümçilik galyndysyna (puh) öwrüp bolýar. Üç çalşykda alnyp barylýan işleriň netijesinde, bir günde şeýle toplaryň 200 çemesini öndürip bolýar.

Kärhanada şu günler täze hasyl gaýtadan işlenilýär. Munuň üçin onuň bir çetinde birnäçe tonna pagta üýşürilipdir. Harmanhanadan pagtany alyp, arassalap, ony taýýar önüme öwürmäge çenli ähli işler awtomatlaşdyrylan ýagdaýda alnyp barylýar. Işgärlere diňe enjamlaryň saz işleýşine gözegçilik etmek ýeterlik. Ýeri gelende aýtsak, kärhanada 265 adam zähmet çekýär. Olaryň 66-sy gönüden-göni önümçilik bilen bagly işgärlerdir.

Kärhana Döwletli we Köýtendag etraplarynyň daýhan birleşiklerinde ýygnalan «ak altynyň» bir mukdaryny gaýtadan işleýär. Has takygy, kärhananyň alty sany harmanhanasy bar. Olar Kerkiçi şäherinden başga-da, Burguçy, Daşrabat, Tallymerjen, Jeýhun we Ýylgynagyz obalarynda ýerleşýär. Harmanhanalarda ýygnalan «ak altyn» MTZ-80 traktorlarynyň 30-a golaýy bilen daşalýar. Taýýar önümleri dokmadyr ýag öndüriji kärhanalara daşamak işi bolsa ýük ulaglarynyň 6-sy bilen amala aşyrylýar.

— Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen alnyp berlen täze enjamlaryň toplumy işlenen pagtanyň galyndysynyň has azalmagyna getirdi. Şol bir wagtyň özünde-de, önümlerimiziň hili görnetin ýokarlandy. Şeýle bolansoň, olar dokma we ýag öndüriji kärhanalaryň talaplaryny doly ödeýär. Harmanhanalardan ýylyň ähli paslynda pagta gelip dur. Şonuň üçin hemişe iş ýetik. Döwrebap şertler işgärlerimizde ýadawsyz işlemäge bolan höwesi has-da artdyrýar — diýip, kärhananyň tehniki howpsuzlyk bölüminiň ýolbaşçysy Penji Gurbanow aýdýar.

...Kärhananyň çäginden çykyp, gaýdyp barýarkak, üsti top-top süýümli ýük ulaglarynyň ýene biri dokma toplumlarynyň birine tarap ýola düşdi. Bu topraklarda biten «ak altyn» bir gün egne ýaraşykly lybas bolup dolanyp geler...

Agageldi ITALMAZOW.

(Öz habarçymyz). Surata düşüren Merdan ORAZOW.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda eziz Diýarymyzyň ýataklaryndan uglewodorod çig mallaryny gözläp tapmakda «Türkmennebit» döwlet konserniniň «Türkmennebitgeofizika» müdirliginiň hünärmenleri netijeli zähmet çekýärler. Olar burawlanan hem-de burawlaýyş işleri dowam edýän guýularda Ýeriň geofiziki gatlaklaryny anyk öwrenmek, takyklanan önümli çuňluklarda zerur bolan halatynda partlaýyş işlerini amala aşyrmak ýaly möhüm işleri ýerine ýetirýärler. Her biri anyk kesgitlemeleri talap edýän bu derwaýys işlerde müdirligiň Balkanabatdaky barlamhanalaryndan, Arkadag Prezidentimiziň hemaýat-goldawy esasynda daşary ýurtlardan satyn alnyp, iň kämil awtoulaglarda ýerleşdirilen tehnologiýalardan netijeli peýdalanylýar. Nebitgaz toplumynyň häzirki zaman enjamlarydyr tehnologiýalary bilen ýeterlik derejede üpjün edilen müdirligiň ekspedisiýalarynda we ýörite gulluklarynda bitirilýän işler ýokary hilliligi bilen tapawutlanýar.

Kärhanada oňat görkezijilere eýe bolunýar. Şu ýylyň geçen döwründe kärhananyň önümçilik düzümleri boýunça jemi 7 million manatlyga golaý işler özleşdirilip, meýilnama 122 göterim ýerine ýetirildi.

Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk şanly toýunyň dabaraly belleniljek ýylyny ýokary zähmet üstünliklerine beslemegi maksat edinýän geofizikler iş depginlerini has-da ýokarlandyrýarlar.

Muhammetgylyç TAGANGYLYJOW,

«Balkan».

Bank ulgamyny döwrebap ösdürmekde aýratyn orunlaryň biri nagt däl hasaplaşyklara degişlidir. Ýurdumyzda pul dolanyşygynyň netijeliligini has-da kämilleşdirmek üçin dünýäniň öňdebaryjy tehnologiýalaryna esaslanýan nagt däl hasaplaşyklary ýaýbaňlandyrmak boyunça ençeme işler geçirilýär.

Ýurdumyzyň karz edaralary ylmyň iň soňky gazanan üstünliklerini we döwrebap usullaryny peýdalanyp, raýatlarymyza bank kartlarynyň üsti bilen amala aşyrylýan nagt däl hasaplaşyklaryň giň mimkinçiliklerini hödürleýär. Nagt däl hasaplaşyklaryň giňden ulanylmagy we bank kartlarynyň hyzmatlarynyň köpeldilmegi milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşine hem oňyn täsirini ýetirýär.

Bank kartlary nagt däl görnüşde hasaplaşyklary geçirmegiň döwrebap töleg guraly bolup, olar jemgyýetimize giňden ornaşdyryldy. Ilatyň döwlet kömek pullary, pensiýalar, zähmet we talyp haklary degişlilikde olaryň «Altyn Asyr», «Millikart» bank kartlaryna geçirilýär. Ýurdumyzyň karz edaralary we olaryň ähli şahamçalary tarapyndan raýatlaryň «Altyn Asyr» we «Millikart» bank kart hasaplaryndaky galyndy pul serişdelerine ýyllyk azyndan 5 göterim hasaplanylýar we tölenilýär. Bu amatlylyklar raýatlarymyza goşmaça girdeji çeşmesini emele getirmäge ýardam berýär.

Bank kartlary arkaly ýerine ýetirilýän hasaplaşyklaryň ýene bir görnüşi «Maşgala» bank kartydyr. «Maşgala» bank karty «Altyn Asyr» ýa-da «Millikart» bank karty hasabyna birikdirilmek bilen, müşderiniň islegine baglylykda maşgalanyň agzalaryna, şol sanda ýedi ýaşdan uly bolan çagalara açylyp bilner. Müşderiniň arzasy ýa-da «Internet-bank» ulgamy arkaly maşgalanyň her bir agzasy üçin aýratynlykda hepdelik sarp ediljek pul mukdarynyň möçberini kesgitlemäge mümkinçilik döredilendir. «Maşgala» bank karty çagalara we talyplara gerekli okuw esbaplaryny we beýleki harytlary satyn almaga, söwda we hyzmat ediş nokatlarynda hasaplaşyklary geçirmäge, «Internet-bank» we «Mobil-bank» ulgamlary arkaly karzlaryň esasy bergisini gaýtarmaga we hasaplanylan göterimi tölemäge, öý telefon, öýjükli telefon, IP-TV we internet hasabyny doldurmaga we bank kartynyň galyndysyny bilmäge amatly mümkinçilikleri döredýär.

Bank ulgamynyň sanlylaşdyrylmagynyň netijesinde müşderilere hödürlenilýän bank hyzmatlarynyň hilini ýokarlandyrmaga, sanly ulgamda hyzmatlaryň «Internet-bank», «Mobil-bank», «Elektron söwda», «Galtaşyksyz töleg» ýaly täze, döwrebap görnüşlerini durmuşa ornaşdyrmaga ýardam berilýär. Karz edaralary tarapyndan berilýän dürli görnüşli karzlaryň esasy bergilerini gaýtarmak we olara hasaplanylan göterimleri tölemek, aragatnaşyk hyzmatlary üçin tölenilýän tölegleri tiz we amatly usulda tölemek ýaly hyzmatlary ýerine ýetirmek üçin «Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlary uly ähmiýete eýedir.

«Internet-bank» we «Mobil-bank» hyzmatlary müşderiniň bank amallaryna we hyzmatlaryna bolan islegini kanagatlandyrmaga, pul geçirimlerini tizleşdirmäge, netijede ilatyň gymmatly wagtyny we serişdelerini tygşytlamaga mümkinçilik berýär. Häzirki wagtda «Altyn Asyr» bank kartynyň eýeleri öz hyzmat edýän banklarynyň internet sahypalary arkaly bank kartlaryny «Internet-bank» hyzmatyna özbaşdak birikdirip bilýär.

Nagt däl hasaplaşyklaryň gerimini giňeltmek maksady bilen ýurdumyzyň «Halkbank» paýdarlar täjirçilik banky «Halkbank terminal» atly täze hyzmaty ornaşdyrdy. «Halkbank terminal» döwrebap, ygtybarly tehnologiýalaryň esasynda taýýarlanylan hem-de nagt däl hasaplaşyklarda ulanylýan adaty töleg terminalynyň ornuny tutýan mobil programma üpjünçiligi bolup durýar. Bu hyzmat söwda we hyzmat ediş nokatlarynda töleg terminallarynyň eýeleriniň öz müşderilerine sanly ulgamda galtaşyksyz, goragly esasda hyzmatlary ýerine ýetirmäge döredilýän nobatdaky mümkinçilik bolup durýar.

«Halkbank terminal» mobil ulgamy ykjam telefona gurnalmak bilen, harytlar we hyzmatlar üçin tölegleri kabul etmek, amaly ýatyrmak ýa-da yzyna gaýtarmak, kassany ýapmak we söwdanyň jemi möçberini çykaryp görkezmek, amallaryň taryhyny görmek ýaly hyzmatlardan peýdalanmaga mümkinçilik berýär. Ýurdumyzyň karz edaralarynyň netijeli işjeňligi bolsa her bir bankyň ösüş derejesinden, häzirkizaman bank önümlerini ulanmagyndan we müşderiler tarapyndan ýokary islegden peýdalanýan hyzmatlaryň köpsanly görnüşlerini ýerine ýetirmekden ybarat bolup durýar.

Farhad ABDULLAÝEW,

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň welaýat şahamçasynyň hukuk işleri boýunça baş hünärmeni.

Berkarar döwletiň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyz ösüşlerden ösüşlere ýol salýar. Döwlet Baştutanymyzyň tagallasy bilen ýurdumyzy döwrebaplaşdyrmak boýunça amala aşyrylýan işler barha rowaçlanýar. Ykdysadyýetimizi düýpli diwersifikasiýalaşdyrmak, önümçilige innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyny çaltlandyrmak, ýerli çig malyň esasynda işleýän önümçilikleri köpeltmek ýaly ugurlaryň ösüşi döwrüň talaplary bilen sazlaşýar. Etrabymyzyň obasenagat düzümi has kämilleşdi, döwrebap önüm öndürýän kärhanalaryň hasabyna olaryň üsti ýetirilýär. Şolaryň birisi «Parahat» daýhan birleşiginiň çäginde ýerleşýän ýokary hilli guş etiniň 500 tonnasyny we 2,5 million sany ýumurtga öndürýän guşçulyk toplumydyr. Häzirki wagtda onuň önümleri tutuş welaýatymyzyň ilatyna ýetirilýär.

Häzirki wagtda etrabymyzyň çäginde hususy daýhan we ýyladyşhana hojalyklarynyň onlarçasynda gök, bag-bakja we beýleki azyklyk ekinleriň bol hasyly ýetişdirilýär. «Azatlyk», «Parahat», «Jeýhun», «Dostluk» daýhan birleşiklerinden telekeçilere bölünip berlen ekerançylyk ýerlerinde döredilen 60 tonnadan başlap 2000 tonna çenli önüm ýetişdirmäge niýetlenilen ýyladyşhanalar görenleri guwandyrýar. Olaryň pomidordyr hyýar ýaly önümleri ilatyň saçaklaryna gyşyn-ýazyn ýetirilip dur. Aýratyn-da, welaýat merkeziniň alkymynda ýerleşen «Dostluk» daýhan birleşiginiň çäginde ýyladyşhanalaryň uly toplumy döredildi. Olaryň arasynda «Altyn bürgüt» hususy kärhanasy hem bar. Kärhana degişli ýyladyşhana hojalygynyň önümleri daşary ýurtlara eksporta hem iberilýär. Şu ýerde döredilen «Tebigy ekin» daýhan hojalygy hem öz önümleri bilen il arasynda adykdy. 2020-nji ýylda daýhan hojalygynyň zähmetsöýer adamlary gök we bakja ekinlerinden 24 million 600 müň manatlyga barabar ekologiýa taýdan arassa, ýokary hilli ýokumly önümleri ýygnap, ilatyň saçagyna hödürlediler. Ekerançylyk ýerleriniň welaýat merkeziniň golaýyndan bölünip berilmegi hususyýetçiler üçin hem, ilat üçin hem örän amatly boldy. Önüm bolçulygyny döredýän hususyýetçileriň zähmet çekmekleri üçin döwletimiz tarapyndan zerur bolan goldawlar yzygiderli berilýär.

Orunaý BABAKULYÝEWA,

Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Çärjew etrap birleşmesiniň hünärmeni.

2020-nji ýylda we şu ýylyň ýanwar aýynda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň jemleri

• 2020-nji ýylyň makroykdysady görkezijileri, döwlet býujetiniň ýerine ýetirilişi hem-de maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriň hasabyna maýa goýumlarynyň özleşdirilişi, ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça görülýän toplumlaýyn çäreleriň çäginde, ykdysadyýetiň düzüminde hususy ulgamyň eýeleýän ornuny pugtalandyrmak, kiçi we orta telekeçiligi goldamak, döwlet kärhanalaryny hususylaşdyrmak hem-de paýdarlar jemgyýetlerine öwürmek boýunça degişli işler durmuşa geçirildi. Geçen ýylyň ýanwar-dekabr aýlarynyň netijeleri boýunça döwlet býujetiniň girdejileri boýunça meýilnama 101 göterim, çykdajylary boýunça – 99,9 göterim ýerine ýetirildi. Rejelenen görnüşdäki Oba milli maksatnamasynyň çäklerinde, maýa goýumlaryny özleşdirmegiň meýilnamasy 121,4 göterim ýerine ýetirildi. Geçen ýylda senagat pudaklarynda, 2019-njy ýyldaky bilen deňeşdirilende ösüş gazanyldy, şol sanda benzin öndürmek boýunça 8,6 göterim, suwuklandyrylan gaz boýunça 16,7 göterim, çalgy ýaglary boýunça 11,7 göterim, polietilen boýunça 83,5 göterim, polipropilen boýunça 22,8 göterim, demir önümleri boýunça 1,6 göterim, plastmassadan edilen we aýna süýümli turbalar boýunça 45,8 göterim ösüş gazanyldy. Döwlet Baştutanymyzyň tabşyrygynyň çäklerinde, geçen ýylda milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýalaşdyrmak, sanlylaşdyrmak, bank ulgamyny döwrebaplaşdyrmak, nagt däl hasaplaşyklaryň möçberlerini artdyrmak we pul dolanyşygyny kadalaşdyrmak boýunça toplumlaýyn işler amala aşyryldy. Milli Liderimiziň öňde goýan wezipelerine laýyklykda, şu ýylyň ýanwar aýynda ýurdumyzyň bank edaralarynda degişli işler alnyp baryldy.
• 2021-nji ýylyň ýanwar aýynda jemi içerki önüm 5,9 göterim artdy. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 4,1 göterim köpeldi, ykdysadyýetiň pudaklarynda durnukly önümçilik görkezijileri gazanyldy. 2020-nji ýylyň degişli döwrüne garanyňda, bölek satuw haryt dolanyşygy 17,8 göterim ýokarlandy. Geçen aýda Döwlet býujetiniň girdeji böleginiň meýilnamasy 178,9 göterim we çykdajy böleginiň meýilnamasy 83,1 göterim ýerine ýetirildi. Ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haky 10,4 göterim ýokarlandy. Şu ýylyň ýanwar aýynda rejelenen görnüşdäki Oba milli maksatnamanyň çäklerinde, ýurdumyz boýunça durmuş maksatly binalaryň we desgalaryň 105-siniň, 222,9 müň inedördül metrden gowrak ýaşaýyş jaýlarynyň hem-de inženerçilik ulgamlarynyň we desgalarynyň gurluşyk işleri alnyp baryldy. 2021-nji ýylyň 1-nji fewral ýagdaýyna, döwlet býujetiniň girdejileri 1,8 esse, çykdajylar bolsa 83,1 göterim ýerine ýetirildi. Şu ýylyň ýanwarynda balans boparlarynyň 7 mejlisi, şol sanda sebitlerdäki balans toparlarynyň 6 mejlisi geçirildi, hasabat döwründe döwlet emläginiň 13 desgasy hususylaşdyryldy. 2021-nji ýylyň 1-nji fewral ýagdaýyna, Oba milli maksatnamasynyň çäklerinde birnäçe desgalaryň, inženerçilik ulgamlarynyň hem-de 44,7 müň inedördül metr ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygy tamamlandy. 2021-nji ýylyň ýanwar aýynda, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, nebit koksynyň öndürilişi boýunça 58,7 göterim, sement boýunça 28,6 göterim, plastmassadan edilen we aýna süýümli turbalar boýunça 6,8 göterim, şöhlat önümleri boýunça 2,2 göterim ösüş gazanylandygy bellenildi. Hasabat döwründe aragatnaşyk hyzmatlarynyň möçberi 6,8 göterim artdy. Oba hojalyk toplumynda şu ýylyň ýanwarynda öndürilen gök önümleriň mukdary, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 31,9 göterim, etiň öndürilişi 2,6 göterim, süýdüň öndürilişi 3,7 göterim we ýumurtganyň öndürilişi 2 göterim köpeldi. Hasabat döwründe ykdysadyýetiň döwlete dahylsyz ulgamynda hem üstünlikler gazanyldy. Milli statistika ulgamyny döwrebaplaşdyrmak, ony sanly ulgama geçirmek, bu ugurda dünýäniň öňdebaryjy tejribesini ornaşdyrmak boýunça degişli işler alnyp barylýar. 2021-nji ýylyň 1-nji fewraly ýagdaýyna, ykdysadyýetimiziň hojalyk subýektleriniň maliýe serişdelerine bolan isleglerini kanagatlandyrmaga gönükdirilen karzlaryň umumy möçberi geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 11 göterim artdy. Ykdysadyýetimiziň döwlete degişli bolmadyk bölegine berlen karzlaryň möçberi geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 14,6 göterim ýokarlandy. Ýeňillikli bank karzlarynyň möçberi geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 3,1 göterim ýokarlandy. Şunda 1824 taslama maliýeleşdirildi. Oba hojalygynda zähmet çekýän önüm öndürijilere oba hojalyk tehnikalaryny, enjamlary satyn almak üçin berlen karz serişdeleriniň möçberi geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 33,5 göterim artdy. Şeýle hem ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini gowulandyrmak maksady bilen, ipoteka karzlarynyň berilmegi dowam etdi. Pul dolanyşygyny kadalaşdyrmak, goýumlary çekmek, elektron düzümi netijeli herekete girizmek boýunça amala aşyrylan işler barada hem hasabat berildi. 2021-nji ýylyň ýanwar aýynda bankomatlaryň, terminallaryň, «Internet-bank», «Mobil-bank», «Elektron söwda» we «QR-kod» ulgamlarynyň üsti bilen amal edilen nagt hasaplaşyklaryň möçberi 1,86 esse artdy.
• 2020-nji ýylda we ýurdumyzyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin maksatnamasyny ýerine ýetirmegiň çäginde, nebitiň gaz kondensaty bilen çykarylyşynyň meýilnamasy 100 göterim, tebigy we ugurdaş gazyň çykarylyşynyň meýilnamasy 101 göterim, nebiti gaýtadan işlemegiň meýilnamasy bolsa 101,7 göterim ýerine ýetirildi. Benzin öndürmekde 104,5 göterim, dizel ýangyjyny öndürmekde 104,4 göterim, polipropileniň öndürilişinde 102,2 göterim, suwuklandyrylan gazy öndürmekde bolsa 116,7 göterim ösüş gazanyldy. Şu ýylyň ýanwar aýynda nebiti gaýtadan işlemegiň meýilnamasy 100,8 göterim, benzinleriň öndürilişiniň meýilnamasy 100,4 göterim, dizel ýangyjyny öndürmegiň meýilnamasy 103,4 göterim, polipropilen öndürmegiň meýilnamasy 102,5 göterim, tebigy we ugurdaş gazyň çykarylyşynyň meýilnamasy 115,9 göterim, «mawy ýangyjyň» eksportynyň meýilnamasy 110,6 göterim, maýa goýumlarynyň özleşdirilişiniň meýilnamasy 131,4 göterim ýerine ýetirildi. Şeýle hem nebitiň gaz kondensaty bilen çykarylýan möçberi köpeldi, burawlamak işleri hem-de 2D we 3D usullary arkaly seýsmiki barlaglar geçirildi.
• Ulag hem-de aragatnaşyk toplumynyň ministrliklerinde we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynda 2020-nji ýylda önümçilik meýilnamasy 123 göterim berjaý edildi. Toplumyň 2021-nji ýylyň birinji aýynda önümçilik meýilnamasy 106,6 göterim ýerine ýetirildi. «Türkmendemirýollary» agentligi boýunça ýerine ýetirilen hyzmatlaryň ösüşi 114,7 göterime barabar boldy. «Türkmenawtoulaglary» agentliginde bu görkeziji 100,4 göterime, «Türkmendeňizderýaýollary» agentligi tarapyndan ýerine ýetirilen işleriň ösüşi 102,2 göterime deň boldy. Hasabat döwründe «Türkmenhowaýollary» agentliginde hem degişli işler alnyp baryldy. Awtomobil, demir ýol, howa we deňiz ulaglary arkaly ýük daşamagyň meýilnamasy 104,6 göterim, ýük dolanyşygynyň meýilnamasy bolsa 106,2 göterim berjaý edildi. «Türkmenaragatnaşyk» agentligi boýunça işleriň ösüşi 106,8 göterime barabar boldy.
• Senagat-gurluşyk ulgamlarynda 2020-nji ýylyň ýanwar-dekabr aýlarynda gurluşyk-senagat ulgamynda önüm öndürmegiň hem-de hyzmatlaryň meýilnamasy 118,4 göterim ýerine ýetirildi. Ösüş 122,5 göterime barabar boldy. Şu ýylyň birinji aýynda gurluşyk-senagat ulgamynda önüm öndürmegiň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 131,6 göterim ýerine ýetirildi, ösüş 115,6 göterime deň boldy. Gurluşyk we binagärlik ministrligi boýunça hasabat döwründe ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 106,2 göterim ýerine ýetirilip, ösüş 102,4 göterime barabar boldy. Şu ýylyň ýanwar aýynda Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrligi tarapyndan öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 120,4 göterim ýerine ýetirilip, 120,6 göterim ösüş gazanyldy. Energetika ministrligi boýunça elektrik energiýasyny öndürmegiň meýilnamasy 108,2 göterim ýerine ýetirilip, 106 göterim ösüş gazanyldy. Elektrik energiýasynyň eksporty boýunça meýilnama 127,7 göterim ýerine ýetirildi, ösüş 112,9 göterime barabar boldy. «Türkmenhimiýa» döwlet konserni tarapyndan önüm öndürmegiň we hyzmatlaryň meýilnamasy 177,2 göterim ýerine ýetirilip, 148,6 göterim ösüş gazanyldy. Aşgabat şäher häkimligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň meýilnamasy 114,4 göterim berjaý edildi.
• Mähriban Arkadagymyz şu ýyl üçin niýetlenen gurluşyk maksatnamasynyň meselelerine degip geçip, onuň çäklerinde uly işleriň geçirilmelidigini aýtdy. Maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleri boýunça düýpli maýa goýumlarynyň möçberi 40 milliard manada golaýlaýar. Bu bolsa zawod-fabrikleriň, hassahanalaryň, saglyk merkezleriniň we öýleriniň, mekdebe çenli çagalar edaralarynyň, mekdepleriň, medeniýet öýleriniň, dolandyryş merkezleriniň, täze şäherçeleriňdir ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygyny hem-de durkuny täzelemegi öz içine alýar. Milli Liderimiz gurluşygyň hiline aýratyn üns bermegi talap edip, ýurdumyzy senagatlaşdyrmak, ykdysadyýetimizi çalt depginler bilen ösdürmek we mundan beýläk-de diwersifikasiýalaşdyrmak işiniň sanly ulgama geçmek, häzirki zaman tehnikalaryny we iň täze tehnologiýalary ulanmak, innowasion önümçilik düzümlerini döretmek esasynda amala aşyrylmalydygyny belledi.
• 5-nji fewralda sanly wideoaragatnaşyk arkaly geçirilen iş maslahatynda döwlet Baştutanymyzyň söwda toplumynyň öňünde goýan wezipelerini durmuşa geçirmek maksady bilen, önümçilik kuwwatlyklaryndan netijeli peýdalanmak, sanly ulgamlary, ylmyň we tehnologiýalaryň iň soňky gazananlaryny giňden ornaşdyrmak, içerki bazar hem-de eksport üçin ýurdumyzda öndürilýän önümleriň mukdaryny artdyrmak, pudagyň maliýe-ykdysady ýagdaýyny seljermek hem-de girdejileri köpeltmek boýunça zerur çäreler görülýär. Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça söwda dolanyşygynyň mukdary geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 110,2 göterime barabar boldy. Öndürilen önümleriň ösüşi 111,5 göterime barabar boldy. Dokma senagaty ministrligi boýunça geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, nah ýüplügiň önümçiligi 117,1 göterime, nah matalaryň önümçiligi 101,8 göterime, tikin we örme önümlerini öndürmek 123,2 göterime, gön önümlerini öndürmek 105 göterime barabar boldy. «Türkmenhaly» döwlet birleşigi boýunça önüm öndürmegiň meýilnamasy 106 göterim ýerine ýetirildi. Döwlet haryt-çig mal biržasy boýunça ýanwar aýynda birža söwdalarynyň 24-si geçirilip, 2 müň 434 şertnama hasaba alyndy. Söwda-senagat edarasy boýunça ýerine ýetirilen işleriň ösüşi 116,8 göterime deň boldy. Hasabat döwründe wideoaragatnaşyk arkaly üç maslahat geçirildi. Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça oba hojalyk we azyk önümleriniň hem-de senagat önümleriniň öndürilişiniň ösüşi degişlilikde, 155,6 göterime we 101,3 göterime barabar boldy. Eksport ugurly harytlaryň çykarylýan mukdaryny artdyrmak zerurdyr, iň täze ýokary öndürijilikli enjamlar we innowasion tehnologiýalar bilen üpjün edilen, özüni ödeýän hem-de aýry-aýry pudaklaryň ösüşi bilen bagly meseleleri çözmäge ukyply iri tehnologik kompaniýalary we firmalary döretmek möhümdir.
• 2020-nji ýylda Bilim ministrliginiň Innowasiýa maglumat merkezi döredildi, «Türkmenistanda çaganyň irki ösüşini we olaryň mekdebe taýýarlygyny ösdürmek babatda 2020 – 2025-nji ýyllarda mekdebe çenli çagalar edaralarynyň işini kämilleşdirmegiň maksatnamasy»we Türkmenistanda «Tebigy we takyk ylmy ugurlara degişli dersleri okatmagy kämilleşdirmegiň Konsepsiýasy» taýýarlanyldy. Mekdep okuwçylary we talyp ýaşlar döwlet hem-de halkara derejesinde geçirilen bäsleşiklere gatnaşyp, baýrakly orunlara mynasyp boldular we ýurdumyzyň abraýyny has-da belende galdyrdylar. Ylymlar akademiýasy tarapyndan ylmyň we tehnologiýanyň ileri tutulýan ugurlary boýunça alnyp barylýan işleriň 346-synyň ýerine ýetirilişine gözegçilik edildi. 3 doktorlyk we 14 kandidatlyk dissertasiýalary goralyp, degişli alymlyk derejeleri berildi. Türkmen türgenleri halkara sport ýaryşlarynyň 11-sine gatnaşyp, 12 altyn, 9 kümüş we 18 bürünç medallara mynasyp boldular. 2021-nji ýylyň ýanwar aýynda şu ugurlary döwrebaplaşdyrmak boýunça işler dowam etdirildi. 2020 – 2021-nji okuw ýylynyň ikinji ýarymynyň birinji sapagy «Türkmenistan – parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» mowzugy bilen geçirildi. Okuw kitaplarynyň we gollanmalaryň 18 görnüşi neşir edildi. Hasabat döwründe ylmyň we tehnikanyň möhüm ugurlary boýunça 469 ylmy mowzuklaryň ýerine ýetirilişi utgaşdyryldy, golýazmalaryň 32-sine seljerme geçirilip, 28-si makullanyldy. Şu ýylyň birinji aýynda ýurdumyzyň bejeriş-öňüni alyş edaralarynda lukmançylyk ugry boýunça işler dowam etdi. Teleköpri arkaly saglygy goraýyş boýunça IХ Türkmen-german forumy geçirildi. Russiýa Federasiýasynda öndürilen «Sputnik-V» hem-de «EpiWakKorona» waksinalary resmi bellige alyndy. Şu ýylyň başyndan bäri teleköpri arkaly halkara guramalary we daşary ýurtlaryň ugurdaş ministrlikleri bilen duşuşyklar geçirildi. «Türkmenistan – parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýyly mynasybetli ylmy-amaly maslahatlar, wagyz-nesihat çäreler guraldy.
• Türkmenistanyň Prezidentiniň «Saglyk» döwlet maksatnamasynyň rejelenen görnüşi ýurdumyzyň welaýatlarynda täze ylmy-kliniki merkezli hassahanalaryň gurluşygy nazarda tutulyp taýýarlanylmalydyr. Bu hassahanalar keselleriň öňüni almak we bejermek üçin giň mümkinçilikleri açar. Şeýle hem Aralyň adam saglygyna edýän ýaramaz täsirini öwrenmäge, okuwlary hem-de ylmy we barlaghana işlerini geçirmäge mümkinçilik berer diýip, milli Liderimiz belledi. Wirusologiýa, bakteriologiýa we epidemiologiýa ylmy-önümçilik merkezlerini hem gurmaly. Bu merkezlerde epidemiologiýa, molekulýar mikrobiologiýa we immunologiýa ýaly ugurlarda düýpli ylmy barlaglary geçirmek üçin şertler döredilmelidir. Şonuň ýaly-da, olarda endemiki keselleriň we onuň döremeginiň sebäplerini ylmy taýdan öwrenmek göz öňünde tutulmalydyr. Ýokanç keselleriň ýaýramagynyň mümkinçiligi, öňüni alyş çäreleri, etiologik çeşmeleriniň täsiri kesgitlenmelidir. Şeýle hem daşky şertler bilen baglylykda, barlaghana barlaglaryny geçirmegiň serişdeleri boýunça öwrenmek guralmalydyr. Bu merkezlerde epidemiologiýa, molekulýar biologiýa, wirusologiýa, bakteriologiýa, gen inženeriýasy, biotehnologiýa, ekologiýa we biologiýa howpsuzlygy babatda täze ylmy bilimleri almaga gönükdirilen düýpli ylmy-barlag işleri geçirilmelidir.
• 2020-nji ýylda iri medeni çäreler, sergiler, duşuşyklar, döredijilik bäsleşikleri, aýdym-sazly dabaralar, medeni-durmuş maksatly desgalary ulanmaga bermek bilen bagly dabaralar guraldy. Wideoaragatnaşyk ulgam boýunça dürli duşuşyklar geçirildi, halkara hyzmatdaşlygy boýunça birnäçe resminamalara gol çekildi, türkmen döwlet neşirýat gullugy boýunça meýilnama 108,9 göterim ýerine ýetirildi, dürli kitap önümleri, žurnallar we gazetler neşir edildi. Hasabat döwründe tele we radioýaýlymlarda ýurdumyzda bolup geçýän wakalar giňden şöhlelendirildi, döwletimiziň jemgyýetçilik-syýasy durmuşynyň wakalaryna, milli däp-dessurlaryna bagyşlanan gepleşikler yzygiderli berildi. 2021-nji ýylyň ýanwarynda Türkmen döwlet neşirýat gullugy boýunça haryt öndürmegiň meýilnamasy 112 göterim ýerine ýetirildi. 39 görnüşli dürli kitap önümleri, şol sanda 11 görnüşli okuw kitaplary çap edildi. Ýurdumyzyň kitaphanalary jemi 16 müň 500 nusgalykdaky kitaplar bilen üpjün edildi. Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 30 ýyllyk şanly baýramy mynasybetli dabaralary we çäreleri ýokary derejede geçirmek boýunça guramaçylyk komiteti döredildi we onuň düzümi tassyklanyldy. Garaşsyzlygyň şanly senesi hem-de türkmen paýtagtynyň 140 ýyllygy mynasybetli dürli döredijilik bäsleşikleri yglan edildi. Baýramçylyk dabaralaryny ýokary derejede guramak maksady bilen, dünýäniň öňdebaryjy tejribesi öwrenilýär.
• 2020-nji ýylda hormatly Prezidentimiz Azerbaýjan Respublikasynda resmi saparda boldy hem-de ýurdumyza iş sapary bilen gelen Gazagystan Respublikasynyň Premýer-ministri bilen duşuşdy. Hasabat döwründe döwlet Baştutanymyz onlaýn tertibinde geçirilen ýokary derejeli duşuşyklaryň we forumlaryň birnäçesine gatnaşdy, şeýle hem Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 75-nji mejlisine wideoýüzlenme bilen çykyş etdi. Milli Liderimiziň BMG-niň Baş sekretary we daşary ýurt döwletleriniň ýolbaşçylary bilen telefon arkaly söhbetdeşlikleri geçirildi. Olaryň barşynda umumy bähbitlere laýyk gelýän ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 2020-nji ýylda wideoaragatnaşyk arkaly dürli derejedäki duşuşyklaryň 1151-si geçirildi. Halkara gatnaşyklaryň hukuk binýadyny pugtalandyrmak maksady bilen, ýurdumyz tarapyndan resminamalaryň 308-sine gol çekildi. Geçen ýylda daşary syýasat edaralarynyň we diplomatik wekilhanalaryň ugry boýunça ikitaraplaýyn gatnaşyklary ösdürmek babatda netijeli çäreler görüldi. Daşary işler ministrlikleriniň arasynda geňeşmeleriň 49-sy, şol sanda onlaýn tertibinde 42-si geçirildi. Hökümetara toparlarynyň we beýleki degişli düzümleriň mejlisleriniň hem-de bilelikdäki işewürleriň forumlarynyň birnäçesi geçirildi. 2021-nji ýylyň ýanwar aýynda ähmiýetli wakalaryň ençemesi bolup geçdi. Şolaryň hatarynda Türkmenistanyň we Owganystan Yslam Respublikasynyň Prezidentleriniň gatnaşmagynda teleköpri arkaly Akina – Andhoý beketleriniň arasyndaky demir ýol böleginiň, Kerki – Şibirgan ugry boýunça elektrik geçirijisiniň hem-de Ymamnazar – Akina we Serhetabat – Turgundy ugry boýunça halkara optiki-süýümli aragatnaşyk hem-de üstaşyr akymlarynyň ulanylmaga tabşyrylmagy mynasybetli gurlan dabara hem-de Türkmenistanyň Hökümetiniň we Azerbaýjan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda Hazar deňzinde «Dostluk» ýatagynyň uglewodorod serişdelerini bilelikde gözlemek, işläp geçmek we özleşdirmek barada özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama gol çekmek dabarasy bar. Däp bolan dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk döwletara gatnaşyklarynyň ýokary derejesini alamatlandyrýan bu möhüm resminama gol çekmek dabarasyna göni wideoaragatnaşyk arkaly iki ýurduň Liderleri Gurbanguly Berdimuhamedow we Ilham Aliýew gatnaşdylar.
• 2020-nji ýylda Mejlisiň dört maslahaty geçirildi. Jemi 102 resminama, şol sanda 55 kanun we Mejlisiň kararlarynyň 45-si kabul edildi. Mejlisiň 2021-nji ýyl üçin kanun çykaryjylyk işiniň meýilnamasy taýýarlanyldy. Häzirki döwürde degişli ministrliklerden we pudaklaýyn dolandyryş edaralaryndan gelip gowşan teklipleriň esasynda täze hukuk resminamalary taýýarlanylýar. Şolaryň hatarynda raýatlaryň ýaşaýyş-durmuş, zähmet, ykdysady, medeni hukuklarynyň üpjün edilmegine, bilim, saglygy goraýyş, durmuş ulgamynyň ösdürilmegine, intellektual eýeçiliginiň goralmagyna, döwlet-hususyýetçilik gatnaşyklarynyň hukuk esaslarynyň berkidilmegine, oba hojalygynda telekeçiligiň işjeňleşdirilmegine, täzeçil tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna, ýer serişdeleriniň netijeli peýdalanylmagyna, raýatlyk düzümleriniň berkidilmegine, demokratik esaslaryň tassyk edilmegine, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary bilen döwlet häkimiýet edaralarynyň özara gatnaşyklarynyň kadalaşdyrylmagyna gönükdirilen kanunçylyk taslamalary bar. Mejlis Merkezi saýlaw topary, welaýatlaryň häkimlikleri, syýasy partiýalar, jemgyýetçilik guramalary bilen bilelikde Halk Maslahatynyň agzalygyna saýlawlara guramaçylykly taýýarlyk görmek boýunça degişli işleri alyp barýar. Türkmenistanyň Saýlaw kodeksine laýyklykda, zerur bolan kadalaşdyryş-hukuk namalary, düzgünnamalar we usulyýet gollanmalary, saýlaw resminamalarynyň nusgalary, saýlaw toparlary, welaýat, etrap, şäher Halk maslahatlary, synçylar we köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri üçin gollanmalar taýýarlanyldy. Parlamentiň deputatlary we hünärmenleri ikitaraplaýyn döwletara gatnaşyklarynyň ösdürilmegini, kanunçykaryjylyk işiniň mundan beýläk-de kämilleşdirilmegini we döwlet maksatnamalarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün edýän wideoduşuşyklara hem-de maslahatlara gatnaşdylar. Türkmenistanyň parahatçylyk söýüjilik we netijeli daşary syýasatynyň, ýurdumyzda ýaýbaňlandyrylan özgertmeleriň, mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şöhratly 30 ýyllygynyň ähmiýetini, hereket edýän kanunlaryň mazmunyny düşündirmek boýunça wagyz-nesihat işleri yzygiderli alnyp barylýar. Şu maksat bilen, tele we radiogepleşikleri guralýar. Şeýle hem köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde beýleki çykyşlar guralýar. Mejlisiň deputatlary «Türkmenistan – parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň jemgyýetçilik-syýasy ähmiýetine bagyşlanan çärelere işjeň gatnaşýarlar. Döwletimiziň demokratik, hukuk we dünýewi esaslarynyň berkidilmegine, ykdysadyýeti ýokary ösüş depginleriniň üpjün edilmegine, raýatlarymyzyň abadançylyk derejesiniň ýokarlanmagyna gönükdirilen giň möçberli özgertmeleri durmuşa geçirmegiň çäklerinde milli kanunçylyk binýadyň yzygiderli kämilleşdirilmegi wajypdyr. Ýubileý ýylynda ýurdumyzyň deputatlarynyň öňünde Garaşsyz ýurdumyzyň geljekki ösüşini, onuň raýatlarynyň abadançylygyny üpjün edýän täze kanunlary kabul etmek bilen baglanyşykly möhüm wezipeler durýar. Deputatlar jemgyýetçilik wakalarynyň jümmüşinde bolmalydyr, halkymyzyň oňyn çözgütlere we özgertmeler bolan isleglerini işjeň öwrenmelidir.

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda şu ýylyň 12-nji fewralynda geçirilen ýurdumyzyň Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde il-ýurt bähbitli, döwlet ähmiýetli möhüm resminamalaryň birnäçesi kabul edildi. Şeýle resminamalaryň biri hem «Himiki önümleri getirmek, öndürmek we ýerlemek babatynda işi ygtyýarlylandyrmak hakyndaky Düzgünnamany tassyklamak hakyndaky» Karardyr.

Himiki önümleri getirmek, öndürmek we ýerlemek babatynda işi amala aşyrmak üçin ygtyýarnama üç ýyl möhlete berilýär. Bu möhlet Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda azaldylyp bilner, ýöne ol bir ýyldan az bolmaly däldir.

Ygtyýarnama bilen Türkmenistanyň kanunçylygynyň, şeýle hem ekologik, sanitariýa-epidemiologik, gigiýena, ýangyna garşy kadalaryň we düzgünleriň berjaý edilmegi, ygtyýarnama bildirilýän hünär talaplaryna laýyk gelmegi, işiň aýry-aýry görnüşlerini amala aşyrmak üçin zerur bolan halatlarda jaýlaryň, desgalaryň, enjamlaryň we beýleki tehniki serişdeleriň ygtyýarnamalara bildirilýän ýörite şertlere laýyk gelmegi, jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagyna we terrorçylygyň maliýeleşdirilmegine garşy hereket etmek maksady bilen, içerki gözegçilik kadalarynyň bolmagy we beýleki talaplar bellenilýär.

Düzgünnamada ygtyýarnamaly tarapyndan öndürilýän önümiň hili Türkmenistanda hereket edýän kadalaşdyryjy resminamalaryň talaplaryna laýyk gelmegi, barlag geçirilende ygtyýarlandyryjy we beýleki gözegçilik ediji edaralar tarapyndan talap edilen zerur resminamalary bermegi, bellenen möçberden ýokary geçýän möçberde ozon gatlagyny zaýalaýjy maddalaryň getirilmezligi, öndürilmezligi we ýerlenilmezligi ýaly talaplar bildirilýär.

Ösüşlere beslenýän ýurdumyzda her bir ýüze çykýan gatnaşyklaryň kämil kanunçylyk esaslarynyň döredilmegi durmuşa geçirilýän işleriň netijeliligini we ýokary hilini üpjün edýär.

Atajan HYDYROW,

Türkmenistanyň Baş prokuraturasynyň Umumy gözegçilik müdirliginiň gurluşyk ulgamlarynda kanunlaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik bölüminiň uly prokurory, 1-nji derejeli ýurist.