Ýetip gelen gyş günleri adamlary ýyly we gelşikli geýinmek hakynda çynlakaý pikirlendirýär. Günüň dowamynda üýtgäp durýan howa gijesine sowasa, gündiz ene toprak ýene-de yşran Günüň ýylysyna meýmireýär. Şeýle bolsa-da, bu pursatda pasla görä geýinmek göwnemakuldyr.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda halkymyzyň ýaşaýyş-durmuşyna, saglyk ýagdaýyna aýratyn üns berilýär. Ähli ulgamlarda bitirilýän işler halkyň bolelin durmuşda, sag-salamat ýaşaýşyna gönükdirilýär. Her bir ynsanyň ykjam, göwnemakul geýinmegini üpjün etmek ýokary hilli egin-eşikleriň dürli görnüşlerini öndürýän dokma toplumlarydyr tikinçilik fabrikleriniň paýyna düşýär. Çaga geýiminden başlap, dürli ýaşdaky adamlaryň isleglerini kanagatlandyrýan möwsümleýin egin-eşikler daşary döwletlerden getirilýän harytlaryň ornuny tutýar. Ýurdumyzyň eksport mümkinçiligini barha giňeldýän milli öwüşginli, endama ýakymly, biçiliş, tikiliş aýratynlygynyň döwrebaplygy bilen müşderiniň göwnünden turýan egin-eşikler daşary ýurtly hyrydarlaryň hem ýokary bahasyna mynasyp bolýar. Lybaslaryň her birinde döwrebaplyk we milli öwüşginiň sazlaşygy aýratyn duýulýar. Biri-birini tapawutlandyrýan milli nyşanlar bilen bezelmegi ol önümleriň gymmatyny has-da artdyrýar.

Eserdeň, hüşgär, çalasyn, batyr, gaýduwsyz we ýene-de ençeme özboluşly häsiýetleri bilen tanalýan algyr guşuň goşa ganaty bu gün gypjakly dokmaçylaryň gazanýan üstünliklerini alyslara ýaýýar. Zähmete berlen gerçek ýigitleriňdir kalby dür-merjenli, çeper elli gelin-gyzlaryň jemlenen ýeri bolan Gypjakdaky dokma toplumynda öndürilýän önümleri dag-dereleriň hökmürowany bolan bürgüdiň özboluşly keşbi bezeýär. Ýokary hilli sport egin-eşikleri bilen adygan toplumda sap pagtadan bolan önümler bilen birlikde nah we poliýestor ýüplükler garylyp örülen trikotaž harytlary-da öndürilýär.

Kärhananyň bölümlerindäki tutanýerli zähmet gyş günlerinde geýmek üçin niýetlenen dürli galyňlykdaky kurtkalaryň öndürilmegine gönükdirilipdir. Egriji bölümden gözbaş alýan döredijilikli zähmetiň netijesi dürli bölümlerden geçip, ahyrynda tikinçilik bölüminde taýýar önümler görnüşinde jemlenýär. Toplumdaky ýerine ýetirilýän işleriň sazlaşygy we gazanylýan üstünlikler barada kärhananyň kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasynyň başlygy, hünärmen Mähri Lolykowa şeýle gürrüň berýär:

— Saýlap alan «bürgüt» haryt nyşanymyzda giň many bar. Bu nyşan biziň her birimize ýiti gözlüligi, çalasynlygy, arassa, halal zähmet çekmegi, eserdeňligi salgy berýär. Toplumyň bölümlerinde el-ele berip zähmet çekýän oglan-gyzlaryň her biri milli nyşanly önümlerimizde özleriniň mynasyp paýyny görüp buýsanýarlar.

Toplumyň häzirki zamanyň iň kämil enjamlary oturdylan ýüplük, örme, boýag tikin bölümlerinde çekilýän sazlaşykly zähmetiň ahyrky netijesi öndürilýän harytlaryň müşderileriň ösen islegini kanagatlandyrmagyna getirýär. Döwrebaplyk we milli öwüşgin berlip, ýylyň ähli pasly üçin niýetlenip tikilýän dürli görnüşli önümlerimiziň müşderileri barha köpelýär. Şu günler kärhanamyzyň hünärmenleri gyş pasly üçin niýetlenen, dürli galyňlykdaky ýeňli we ýeňsiz kurtkalary tikip, halka hödürlemegiň aladasy bilen gurşalandyr. Köp görnüşli, döwrebap biçüwde tikilýän ol harytlar çagalaryň we uly ýaşlylaryň söýgüsini gazanar diýip umyt edýäris. Gabardin matasyndan tikilýän bu önümler suw geçirmeýänligi bilenem tapawutlanýar. Pagtany gaýtadan işlemekden taýýar önüm öndürmäge çenli doly önümçilik aýlawy hereket edýän kärhanada gazanylýan üstünlik hünärmenlerimizi täze, ýeňişli sepgitlere ruhlandyrýar. Dünýä ülňülerinde gurlan, işlemek üçin giň mümkinçiligi bolan bu dokma toplumynda zähmet çekýän hünärmenler ähli rowaçlyklaryň başynda duran mähriban Arkadagymyza köp sagbolsun aýdýarlar.

Hawa, Gypjakdaky S.Nyýazow adyndaky dokma toplumynyň hünärmenleri öz müşderileriniň aladalary bilen joşgunly zähmet çekýärler. Olaryň esasy maksady — göze gelüwli, ykjam, ýokary hilli, döwrebap önümler bilen halkymyzyň söýgüsini gazanmak. Halkara hil ülňülerinde we ekologik taýdan arassa önümleri öndürmek bilen halkyň söýgüsini gazanýan dokmaçylary bu maksat her güni netijeli jemlemäge iterýär. Hemişe ýeňişli menzile ganatyny gerýän «bürgüt» nyşany olara şowly başlangyçlary salgy berýär.

Aýnabat DURDYÝEWA.

«Türkmenistan».

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Berkarar döwletimiziň her bir güni oňyn özgerişlere, rowaçlyklara beslenýär. Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallasy, yhlas-aladasy bilen ýurdumyz özgerýär, Watanymyz gülleýär. Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk toýunyň uludan toýlanan 2021-nji ýylda halkymyzyň durmuşyny täze many-mazmun bilen baýlaşdyran ençeme şanly wakalaryň şaýady bolmagymyz, il bähbitli, durmuş ähmiýetli desgalardyr binalaryň ençemesiniň ulanylmaga berilmegi, döwletimiziň berkararlyk binýadyny berkitjek, jemgyýetimiziň ýaşaýyş-durmuşyny has-da ýokary göterjek möhüm çözgütleriň, wajyp resminamalaryň kabul edilmegi Watanymyzyň her gününiň ösüş-özgerişlere beslenýändigine bütin aýdyňlygy bilen güwä geçýär. Diýarymyzy toplumlaýyn özgertmek boýunça kabul edilen çäreler öz oňyn netijelerini berýär. Ýurdumyzda iri zawod-fabrikleriň gurluşygy üstünlikli alnyp barylýar. Amala aşyrylýan giň gerimli özgertmelere laýyklykda, nebitgaz känleri özleşdirilýär we abadanlaşdyrylýar, esasy gaz geçirijiler gurulýar. Has oňaýly ýaşaýyş jaýlarynyň, mekdepleriň, ýokary derejeli myhmanhanalaryň we durmuş maksatly beýleki desgalaryň gurluşygy giň gerim bilen alnyp barylýar we olar ulanmaga berilýär. Şäherdir obalarymyzda döwrebap durmuş-ykdysady, ulag-aragatnaşyk, inžener-tehniki üpjünçilik ulgamlary döredilýär. Döwlet we jemgyýetçilik durmuşyna demokratik ýörelgeler ornaşdyrylyp, medeniýet, bilim, saglygy goraýyş, ylym ulgamlarynda düýpli özgertmeler amala aşyrylýar. Kiçi işewürlik we hususy telekeçilik pudagy hem ýokary depginlerde ösýär, ekologiýa taýdan arassa önümleri öndürýän täze senagat kärhanalary işe girizilýär. Aýlyk zähmet haklary, pensiýalar we kömek pullary, talyp haklary yzygiderli ýokarlandyrylýar. Şol bir wagtda Berkarar döwletimizde ýokary okuw mekdepleriniň täze döwrebap binalarynyň gurlup, ulanylmaga berilmegi, olaryň kämil derejedäki tilsimatlar bilen üpjün edilmegi ýaşlaryň dünýä derejesinde bilim-tälim almaklarynda möhüm ähmiýete eýe bolýar.

Diýarymyzy senagat taýdan ösdürmek wezipesi döwlet syýasatymyzyň iň bir ileri tutulýan wajyp ugurlarynyň biridir. Sebäbi milli ykdysadyýetiň ösüşlerini şu ugurdan üzňe göz öňüne getirmek mümkin däl diýsek, hakykatdan daş düşmesek gerek. Ýurduň kuwwatlylygyny we durnukly ösüşini milli ykdysadyýetiň ösüşleri kesgitleýän bolsa, ykdysady ösüşleri, esasan, ýurduň ösen senagaty üpjün edýär. Diýmek, senagat taýdan ösen ýurt bolmak döwletiň berkararlygynyň, milletiň bagtyýarlygynyň kepili bolup durýar. Elektrik energetikasy, nebiti we gazy çykarmak hem-de gaýtadan işlemek, elektronika, senagat, oba hojalyk, ulag we aragatnaşyk hem-de syýahatçylyk pudaklary ykdysadyýetimiziň hereketlendiriji güýji babatda esasy ulgamlar hökmünde kesgitlenildi. Şeýle hem sanly ykdysadyýet, sanly lukmançylyk we sanly bilim ulgamy ileri tutulýan maksatlar bolup durýar. Döwletimiz sanly ulgama geçilmäge gönükdirilen işleri batly depginde alyp barýar. Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, şu Maksatnamanyň amala aşyrylmagy netijesinde ata Watanymyz oba hojalyk ülkesi bolanlygyndan senagat taýdan ösen ýurda öwrülýär. Mähriban halkymyzyň hal-ýagdaýy has gowulanýar.

Ýurdumyzyň obasenagat toplumynyň mümkinçiliklerini giňeltmek boýunça wezipeler hem toplumlaýyn çözülýär. Oba hojalyk ýerleriniň melioratiw ýagdaýyny we suw üpjünçiligini gowulandyrmak babatda anyk çäreler görülýär. Ähli welaýatlarda sil suwlaryny toplamak, çölüň içinden çekilen Garagum derýasynyň geçiriş ukybyny artdyrmak, suw tygşytlaýan tehnologiýalary ornaşdyrmak üçin niýetlenen täze suw howdanlarynyň, gidrotehniki desgalaryň gurulmagy täze ýerleri özleşdirmegi hem-de oba hojalyk dolanyşygyna girizilmegi nazar almak bilen, suwarylýan ýerlere barha artýan talaby kanagatlandyrmagy maksat edinýär.

Hormatly Prezidentimiziň raýatlarymyzyň kadaly ýaşaýşy we abadan durmuşy üçin bilim, saglygy goraýyş, iş bilen üpjünçilik, medeniýetli dynç alyş, aragatnaşygyň döwrebap görnüşleriniň elýeterliligi ýaly zerurlyklary öz içine alýan oňaýly şertleriň döredilmelidigini aýratyn nygtamagy has-da buýsandyryjydyr. Döwletimiz oba hojalyk pudagynyň işgärleriniň, daýhanlaryň netijeli zähmet çekmegi üçin ähli şertleri döredýär. Muňa mysal edip ýurdumyzyň oba hojalyk pudagynda oňyn özgertmeleriň amala aşyrylmagyny, bu toplumyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň pugtalandyrylmagyny, daýhanlar üçin dünýä ölçeglerine laýyk gelýän iň kämil tehnikalaryň satyn alynmagyny görkezmek bolar. Daýhanlarymyz ýokary hilli tohum, dökün, oba hojalyk ekinleriniň zyýankeşlerine garşy göreşmek üçin himiki serişdeler we suw bilen bökdençsiz üpjün edilýär. Kärendeçiler bilen hasaplaşyklar öz wagtynda geçirilýär, olara ýeňillikli karzlar berilýär we olaryň netijeli işlemekleri üçin ähli zerur şertler döredilýär. Bu bolsa oba ilatynyň durmuş hal-ýagdaýynyň has-da gowulanmagyna uly itergi berýär.

Obasenagat toplumynda döwletimiziň azyk howpsuzlygyny pugtalandyrmak, milli ykdysadyýetimiziň eksport kuwwatyny artdyrmak, ilatyň azyk harytlaryna hem-de senagatyň çig mala bolan islegini kanagatlandyrmak, sebitleri hemmetaraplaýyn ösdürmäk babatda amala aşyrylýan özgertmelere düýpli itergi berildi. Hormatly Prezidentimiz tarapyndan kesgitlenilen ilkinji nobatdaky wezipeleriň hatarynda oba hojalygynyň netijeliligini ýokarlandyrmak, önümçilik, guşçulyk, maldarçylygyň et we süýt önümçiligini, oba hojalyk ulgamynyň azyk hem beýleki pudaklaryny toplumlaýyn we sazlaşykly ösdürmek möhüm wezipe bolup durýar. Oba hojalygynyň dolandyrylyşyny hem-de düzümleýin özgerdilmegini kämilleşdirmek, ýer we suw serişdelerini oýlanyşykly peýdalanmak, daşky gurşawy goramak maksady bilen görülýän çäreler oňyn netijelerini berýär.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe milli ykdysadyýeti diwersifikasiýalaşdyrmak işi giň gerimde alnyp barylýar. Munuň özi ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda amala aşyrylýar. Agrosenagat toplumynda pagta, bugdaý, şaly ýaly önümleriň önümçiligini artdyrmak bilen bir hatarda, gök-miwe, bakja önümleriniň köp görnüşini, maldarçylyk, guşçulyk önümlerini öndürmek, ýyladyşhanlarda bolsa gyş paslynda hem bazarlarymyzy gök, bakja önümleri bilen doldurmak, azyk bolçulygyny gazanmak maksady bilen, ilaty özümizde öndürilen oba hojalyk önümleri bilen doly üpjün etmek, hatda daşary ýurtlara hem satmak boýunça toplumlaýyn işler üstünlikli amala aşyrylýar. Bu çäreler önümçilige berilýän ýeňillikler, maýa goýumlary, oba hojalygynda hususy önüm öndürijileri goldamak ýaly çäreler bilen hemmetaraplaýyn goldawa eýe bolýar. Elbetde, agrosenagat toplumynyň halkymyzy ýokary hilli ekologiýa taýdan arassa azyk önümleri, gaýtadan işleýän senagaty oba hojalyk çig mallary bilen üpjün etmekde möhüm orna eýedigini bellemek maksadalaýykdyr. Şonuň üçin hem ekologiýa taýdan arassa, galyndysyz, energiýa we serişde tygşytlaýjy, ylmyň hem tehnikanyň iň soňky gazananlaryna esaslanýan ýokary tehnologiýaly agrosenagat önümçiligini guramak babatda alnyp barylýan işleriň ähmiýeti uludyr. Edermen we janypkeş babadaýhanlarymyz ekinleriň ýerli toprak-howa şertlerine laýyk görnüşlerini ekmekde we olardan bol hasyl almakda iş tejribelerini has-da baýlaşdyrýarlar. Munuň özi Gahryman Arkadagymyzyň alyp barýan ajaýyp döwlet syýasatynyň bazarlarymyzy ýokary hilli, ekologiýa taýdan arassa, bäsdeşlige ukyply harytlar bilen üpjün etmekden ybaratdygyna güwä geçýär. Daýhanlarymyzyň öz päk zähmetleri bilen döwlet tarapyndan döredilýän ähli mümkinçiliklerden ýerlikli peýdalanyp, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň ýokarlanmagyna uly goşantlaryny goşmagy hormatly Prezidentimiziň döwletimiziň oba hojalyk pudagyna oňyn özgertmeleri durmuşa ornaşdyrmak, daýhanlaryň her ýyldaky alýan sap girdejileriniň mukdaryny artdyrmak, olaryň ýaşaýyş-durmuş şertlerini gowulandyrmak ugrunda edýän aladalarynyň öz oňyn netijelerini berýändigine şaýatlyk edýär.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Gahryman Arkadagymyzyň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzyň durmuşynda bolup geçýän şanly wakalar we oňyn özgerişler, ilkinji nobatda, adam hakdaky aladanyň döwlet syýasatynyň möhüm ugry bolup durýandygyna bütin aýdyňlygy bilen güwä geçýär. Bu bolsa milli Liderimiziň turuwbaşdan öňe süren «Döwlet adam üçindir!» diýen baş ýörelgesinde öz beýanyny tapyp, halkymyzyň bagtyýar durmuşyny täze üstünliklere hem rowaçlyklara besleýär.

Serdar GARLYÝEW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy.

Ýurdumyzyň Merkezi banky şu ýylyň 28-nji noýabrynda — YHG-nyň gününde Aşgabatda Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza döwletleriň Baştutanlarynyň XV sammitiniň geçirilmegi mynasybetli, her biriniň gymmaty 100 manada deň bolan altyn we kümüş şaýy pullary çykardy.

Ýokary derejedäki bu duşuşyk paýtagtymyzda Türkmenistanyň 2021-nji ýylda YHG-da başlyklyk etmeginiň çäklerinde geçiriler. Bu waka hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda döwletara, sebit hem-de halkara düzümleriň derejesinde netijeli hyzmatdaşlygy yzygiderli ösdürýän ýurdumyzyň halkara abraýynyň barha artýandygynyň ýene-de bir aýdyň subutnamasydyr. Bu gezekki sammitiň milli senenamamyzyň şanly wakasy — döwlet Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllygy bilen gabat gelýändigi bellärliklidir. Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň döwlet Baştutanlarynyň Aşgabatda geçirilýän XV sammitiniň hormatyna ýadygärlik şaýy pullaryň çykarylmagy üstünlikli ösdürilýän, milli hem-de umumy bähbitlere gabat gelýän oňyn hyzmatdaşlygyň aýdyň nyşanyna öwrüler.

Täze şaýy pullar Singapur Respublikasynyň «Eng Leong Medallic Industries Pte Ltd» kompaniýasy tarapyndan ýasaldy. Şaýy pullaryň ýüz tarapynda Ýer togalagynyň şekili, onuň merkezinde Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň nyşany ýerleşdirildi. Ýüz tarapynyň ýokarky we iki gapdal böleginde «YKDYSADY HYZMATDAŞLYK GURAMASYNA AGZA DÖWLETLERIŇ DÖWLET BAŞTUTANLARYNYŇ 15-NJI DUŞUŞYGY» diýen ýazgy, aşaky böleginde şaýy puluň çykarylan senesi «2021» we iki sany kiçijek sekizburçly şekiller ýerleşdirildi. Şaýy pullaryň ikisiniň hem arka tarapynyň merkezi böleginde, däp bolşy ýaly, Türkmenistanyň Döwlet tugrasy ýerleşdirilip, onuň daşyndan puluň ýokarky böleginde, aýlaw bilen «TÜRKMENISTANYŇ MERKEZI BANKY» diýen ýazgy, aşaky böleginde şaýy puluň gymmatyny görkezýän «ÝÜZ MANAT» diýen ýazgy şekillendirildi. Onuň çep tarapynda täze şaýy pullaryň mähegi hem-de agramy görkezilýär. Ýazgylar öz aralarynda kiçijek sekizburçly şekiller bilen bölünýär. Altyn pullaryň diametri 38,61 millimetre deň bolup, agramy 39,94 gramdyr. Olaryň mähegi örän ýokary bolup, 916,7-ä deňdir. Kümüş şaýy pullar 925 mähekli kümüşden ýasaldy. Olaryň diametri altyn puluňky ýaly bolup, agramy 28,28 grama deňdir. Türkmenistanyň Merkezi bankynyň olara goşulýan güwänamasy şaýy pullaryň «pruf» hilini kepillendirýär. Türkmenistanyň Merkezi bankynyň pul toplumynyň üstüni ýetiren gymmatlyklar ýurdumyzyň we daşary döwletleriň köp sanly pul ýygnaýjylary üçin ajaýyp sowgat bolar.

"Nesil".

Ýurdumyzyň senagat toplumyny, milli ykdysadyýetimiziň eksport babatdaky kuwwatyny sazlaşykly ösdürmek we artdyrmak boýunça bellenilen maksatnamalary amala aşyrmakda elektroenergetika pudagyna hem möhüm ähmiýet berilýär. Gahryman Arkadagymyzyň tagallalary netijesinde ösen tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan, serişde we energiýa tygşytlaýan, ekologiýa taýdan arassa elektron we elektrotehniki harytlary öndürmek, elektron senagaty pudagyny döretmek boýunça maksatnamalaýyn işler alnyp barylýar. Elektron senagaty çylşyrymly tehnikalaryň önümçiligine girýär. Gündelik durmuşda ulanýan enjamlarymyzyň öz ýurdumyzda öndürilmegi milli ykdysadyýetiň dünýä bazaryndaky bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrýar.

Gahryman Arkadagymyz şu ýylyň Bilimler we talyp ýaşlar gününde paýtagtymyzyň Maslahat köşgünde ýurdumyzyň taryhy, ýaş nesliň mukaddes borçlary hem-de wezipeleri barada geçiren umumy sapagynda energetika senagatynyň ýurdumyzyň möhüm pudaklarynyň biridigini aýdyp, bu ugurdaky ösüşler barada, bäsdeşlige ukyply elektron senagatynyň döredilýändigi barada belläp geçdi. Milli Liderimiz «Aýdyň gijeler» hojalyk jemgyýetiniň, «Agzybirlik tilsimaty» kärhanasynyň öndürýän önümlerini mysal getirip, bu işde ýaşlaryň ornunyň artýandygyna guwanjyny beýan etdi. «Aýdyň gijeler» hojalyk jemgyýeti ýurdumyzda serişde we energiýa tygşytlaýjy, içerki we daşarky bazarlara niýetlenen elektron we elektrotehnika senagatyny döretmekde ilkinji kärhanalaryň biridir.

Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň paýly gatnaşmagynda döredilen bu hojalyk jemgyýeti tarapyndan çagalar üçin reňkli monitorly we öwrediji kompýuterleriň gurnalmagy ýola goýuldy. Bu hojalyk jemgyýeti tarapyndan yşyklandyryş gurallarydyr dürli görnüşli LED çyralaryň, smart telewizorlaryň, elektroenergiýany ölçeýän enjamlaryň önümçiligi ýola goýuldy. Smart telewizorlary kompýuterlere, aragatnaşyk routerlerine we beýleki degişli enjamlara birikdirmek mümkinçiligine eýedir we bir dolandyryş enjamy arkaly dolandyrylýar. «Agzybirlik tilsimaty» kärhanasy tarapyndan interaktiw panelleri, elektron tor enjamlary, kompýuterler öndürilýär.

Şeýle önümçilikler elektrik enjamlarynyň dürli görnüşlerini — elektrik we gaz plitalaryny, demojagy, elektrik pejini we tozan sorujylary öndürmäge mümkinçilik berýär.

Gahryman Arkadagymyz ylmyň we tehnikanyň iň soňky gazananlaryna esaslanýan önümçilikleri guramakda ýaşlara uly ynam bildirýär. Ýurdumyzyň milli ykdysadyýetini we ylym, bilim ulgamlaryny ösüşiň täze derejelerine çykarmagy, senagatyň, elekron pudagynyň ösdürilmegine öz mynasyp goşantlaryny goşmagy arzuw edýän biz — ýaşlara bu beýik ynam, buýsanç hem-de ylham, maksada okgunlylyk berýär. Gahryman Arkadagymyz ýaş nesliň mukaddes borçlary hem-de wezipeleri barada geçen okuw sapagynda: «Ynsan hemişe kämillige ymtylýar. Kämillik bolsa mertebe we derejedir. Ýaşlarymyz bu hakykata göz ýetirmelidir. Ýadawsyz zähmet, bilimleri we hünärleri yhlasly ele almak, tejribe toplamak kämillige eltýän ýoldur. Ýaş nesillerimizde halkymyzyň iň oňat, iň gözel, iň belent ahlagy jemlenmelidir» diýip, beren sargytlary biz — ýaşlar üçin beýik ýörelgedir.

Senemgül HOJAGULYÝEWA,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň talyby.

13-nji noýabrda hormatly Prezidentimiz tarapyndan «Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujeti hakynda» Türkmenistanyň Kanuny tassyklandy. Milli Liderimiziň ykdysady strategiýasyna laýyklykda, döwletimiziň ykdysady we maliýe görkezijilerini jemleýдn ýurdumyzyň baş maliýe resminamasy bolan bu Kanun Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň 15-nji maslahatynyň barşynda deputatlar tarapyndan biragyzdan kabul edilip, soňra Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň birinji çagyrylyşynyň üçünji mejlisinde ara alnyp maslahatlaşyldy we biragyzdan makullandy.

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Ykdysadyýet, maliýe we durmuş syýasaty baradaky komitetiniň başlygy Guwançmyrat AGAÝEW, Milli Geňeşiň Mejlisiniň Durmuş syýasaty baradaky komitetiniň başlygy Annamuhammet SARJAÝEW, Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Döwlet býujeti müdirliginiň başlygy Ahmet UWDIÝEW, bu ministrligiň Döwlet maliýesini jemleýji we ykdysady syýasat müdirliginiň halkara bölüminiň baş hünдrmeni Nurmдmmet SEÝITLIÝEW bilen taýýarlanan söhbetdeşligi okyjylara ýetirýдris.

— Söhbedimiziň başynda garaşsyz ösüşiň 30 ýyllygyny giňden bellän ýurdumyzda alnyp barylýan köpugurly işlerden söz açaýsak, ýerine düşerdi.

Guwançmyrat AGAÝEW:

— Ýurdumyzda alnyp barylýan işjeň maýa goýum syýasatynyň netijesinde önümçilik we durmuş-medeni maksatly desgalar gurlup ulanmaga berilýär. Munuň özi Diýarymyzyň ykdysady kuwwatynyň artdyrylmagynyň we ilatyň eşretli durmuşda ýaşamagynyň kepili bolup durýar. Şunda «Döwlet adam üçindir!» diýen ýörelgä esaslanyp, ilkinji nobatda, halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmaga aýratyn ähmiýet berilýär. Mundan ötri ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň esasy wezipeleriniň biri tehnologik taýdan kämilleşmäge, ýokary tehnologiýaly önümleri öndürmäge we eksport etmäge esaslanýan innowasion görnüşli döwrebap ykdysadyýeti emele getirmek bolup durýar. Ýurduň birsydyrgyn we durnukly ykdysady ösüşi ykdysadyýeti toplumlaýyn diwersifikasiýalaşdyrmak bilen gönüden-göni baglydyr. Bu işler pudaklaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga we olaryň harytlary daşary ýurtlara çykarmak mümkinçiliklerini artdyrmaga, daşyndan getirilýän önümleriň ornuny tutýan önümleriň hasabyna, şeýle hem ýokary goşulan gymmaty bolan önümleri gaýtadan işleýän pudaklary ösdürmegiň hasabyna içerki bazary harytlar we hyzmatlar bilen baýlaşdyrmaga gönükdirilendir.

Senagat-innowasion ösüş ugry we onuň durmuşa geçirilmegi, yzygiderliligi döwletiň hakyky ykdysady garaşsyzlygyny üpjün etdi. Bu bolsa dünýäniň ähli ýurtlaryna diýen ýaly täsirini ýetirýän koronawirus pandemiýasy bilen baglanyşykly ýüze çykan ykdysady çökgünligiň, şeýle hem energiýa serişdeleriniň bahalarynyň düýpgöter peselen şertlerinde ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň galaba pudaklarynyň deňagramly ykdysady ösüşini we bäsdeşlige ukyplylygyny saklamaga mümkinçilik berdi.

Ykdysadyýeti diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge, onuň düzümini kämilleşdirmäge köp möçberde daşary ýurt maýa goýumlary gönükdirildi. Şeýlelikde, köp pudakly ykdysadyýet emele geldi. Ykdysadyýet dürli ugurlary — elektrik energetikasyny, nebitgazy, maşyngurluşygyny, metallurgiýany, himiýa, gurluşyk, elektron, ýeňil we azyk senagaty pudaklaryny hem-de beýleki ugurlary öz içine alýar. Köp pudaklaryň döremegine, döwrebap ösmegine gönüden-göni kiçi we orta telekeçilik hem oňyn täsir edýär.

«Fitch Ratings» halkara agentligi tarapyndan Türkmenistana ilkinji gezek oňyn bahalandyrma berilmegi ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň durnukly we ýokary depginli ösüşiniň aýdyň subutnamasydyr. Munuň özi Watanymyzyň halkara abraýyny has-da ýokarlandyrmaga, ýurdumyza çekilýän maýa goýumlaryň mukdaryny artdyrmaga we karz şertlerini ýeňilleşdirmäge, netijede, daşary ykdysady işiň has-da ösmegine ýardam berer.

— Geljek ýylyň Döwlet býujetiniň aýratynlyklary barada, esasan, nämeleri aýdyp bolar?

Annamuhammet SARJAÝEW:

— Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetinde milli Liderimiziň ýokary ykdysady ösüşi, maliýe we durmuş taýdan durnuklylygy, maýa goýum işjeňligini saklap galmak syýasaty öz dowamyny tapýar. Munuň özi strategik, orta möhletli, pudaklaýyn, maksatlaýyn we sebitleýin maksatnamalar, hormatly Prezidentimiziň başlangyçlarynda kemala gelen ileri tutulýan ugurlar, emele gelýän hakyky ýagdaýlar bilen gönüden-göni baglanyşyklydyr. Geljek ýylyň möhüm wezipeleriniň biri hem Türkmenistanyň uzak möhletli bähbitlerini has-da netijeli durmuşa geçirmek üçin başlangyç esas döretmekdir. Bu bähbitler innowasion görnüşli, dünýäniň ykdysady giňişligine goşulyşan döwrebap ykdysadyýeti emele getirmekden ybaratdyr. Şu maksat bilen, ykdysadyýetiň esasy ugurlarynyň ösüşini goldamaga gönükdirilen işler geçiriler, ösüşi döwrebaplaşdyrmak boýunça döwlet syýasaty amala aşyrylar.

2022-nji ýylda jemi içerki önümiň (JIÖ) garaşylýan möçberi hereket edýän nyrhlarda 188,2 mlrd. manada deň bolar. Bu bolsa 2021-nji ýylyň derejesinden 7,7 göterim ýokarydyr. Hakyky ykdysady ösüş depgini deňeşdirme nyrhlarda 6,5 göterim derejede emele geler we ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň uçdantutma ähli pudaklarynyň durnukly depginler bilen ösmeginiň hasabyna üpjün ediler.

Geljek ýylda Türkmenistanyň senagat syýasaty döwletiň strategik meýilleşdirme babatda resminamalarynda we senagat pudagyny ösdürmek boýunça döwlet maksatnamalarynda bellenen maksatlaýyn görkezijilere, indikatorlara ýetmek üçin höweslendiriji çäreler arkaly geçiriler. Şeýle hem bu syýasat pudaklary durnukly, innowasion häsiýetde ösdürmäge, milli ykdysadyýetiň ýokary bäsdeşlige ukyplylygyny gazanmaga we saklap galmaga, daşyndan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmäge, ýurdumyzyň haryt öndürijileriniň senagat önümleriniň dünýä bazarynda eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga, şonuň esasynda ykdysady, tehnologik ulgamlarda Türkmenistanyň howpsuzlygyny üpjün etmäge gönükdiriler.

Pudaklarda diwersifikasiýa geçirmek, ösüşiň çig mala gönükdirilen ugruny çäklendirmek, ýokary goşulan gymmaty bolan eksporta niýetlenen önümçilikleri, ylaýta-da, işläp bejerýän we gaýtadan işleýän senagat pudaklaryny örän çalt we durnukly ösdürmek, şeýle hem ýurduň ykdysady kuwwatyny döwrebaplaşdyrmak senagat syýasatynyň möhüm wezipeleriniň hatarynda durýar. Şu syýasatyň çäklerinde, hususan-da, aşakdakylar göz öňünde tutulýar:

— senagat işiniň subýektlerini maddy, maliýe, zähmet we tebigy serişdeleri rejeli peýdalanmaga höweslendirmek;

— zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmaga gönükdirilen çäreleri görmek we tehnologiýalary peýdalanmak, şol sanda şeýle işi öndürijiligi ýokary iş ýerlerini döretmek we döwrebaplaşdyrmak ýoly bilen amala aşyrmak;

— getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilmegini we serişde tygşytlaýjy tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyny höweslendirmek;

— senagat pudaklarynda, aýratyn-da, baý tebigy serişdeleri we dürli görnüşdäki oba hojalyk çig malyny gaýtadan işleýän pudaklarda telekeçiligiň ösdürilmegini höweslendirmek;

— pudakda innowasiýalaryň we sanly tehnologiýalaryň ulanylýan çygryny giňeltmek.

— Bu resminamada senagat bilen ugurdaş ýene haýsy pudaklardyr ugurlar ileri tutulýar?

Ahmet UWDIÝEW:

— 2022-nji ýylda ýurduň obasenagat toplumynyň ähli pudaklary depginli ösüşe eýe bolar. Munuň üçin şeýle netijeli çäreleriň toplumy, ýagny ep-esli möçberde maýa goýumlary bölüp bermek, seleksiýa işinde innowasion tehnologiýalary giňden peýdalanmak, önümçiligi etraplaşdyrmak, ösümlikleri we haýwanlary goramak ulgamynda ýer-suw serişdelerini netijeli peýdalanmakda degişli işleri amala aşyrmak göz öňünde tutulýar. Şunda oba hojalyk önümleriniň möçberini suwarymly ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmagyň, döwrebap tehnologiýalary ornaşdyrmagyň we suwarmagyň usullaryny kämilleşdirmegiň, ylma esaslanýan ekin dolanyşygyny ornaşdyrmagyň, ýokary hasyl berýän, gurakçylyga we şorlaşma çydamly görnüşleri döretmegiň, ekinleriň hasyllylygyny artdyrmagyň, maldarçylyk pudagynda önümliligi ýokarlandyrmagyň, iým binýadyny pugtalandyrmagyň, hojalygy ýöretmegiň tärlerini we önümçilik işlerini çaltlandyrmagyň beýleki usullaryny kämilleşdirmegiň hasabyna artdyrmak maksat edinilýär. Şu nukdaýnazardan, oba hojalyk önümleriniň öndürilýän möçberlerini artdyrmak we eksporty giňeltmek, senagatyň gaýtadan işleýän pudaklarynyň çig mala bolan zerurlyklaryny kanagatlandyrmak, bar bolan guramaçylyk-tehniki mümkinçilikleri ýüze çykarmak; ýokary hilli, bäsdeşlige ukyply önümleriň öndürilmegini üpjün edýän döwrebap tehnologiýalary ornaşdyrmak; önümleri giň gerimde gaýtadan işlemek; hususy bölegiň ösüşine mundan beýläk hem goldaw bermek; gaýtadan işleýän täze kärhanalary gurmak we hereket edýänleriniň durkuny täzelemek işleri dowam etdiriler. Bu ugurda ýurdumyzy durnukly ösdürmegiň ekologik jähetlerine hem degerli üns berler.

2022-nji ýylda ýurdumyzyň bäsdeşlige ukyply gurluşyk toplumyny emele getirmek, onuň maddy-tehniki binýadyny pugtalandyrmak işleri yzygiderli alnyp barlar. Şol sanda gurluşyk materiallaryny öndürýän pudaklary çalt depginler bilen ösdürmegiň hasabyna amala aşyrmak işleri hem öz dowamyny tapar.

Gurluşyk toplumynyň, hususan-da, gurluşyk materiallary senagatynyň ösmegine we gurluşygyň maddy-tehniki binýadynyň pugtalanmagyna ýerli we daşary ýurt kompaniýalarynyň gatnaşmagy bilen, potrat işleriniň bazarynyň mundan beýläk hem emele getirilmegi gurluşygyň buýrujylary bilen potratçylaryň arasynda maliýe gatnaşyklarynyň sagdynlaşdyrylmagyna-da ýardam eder. Gurluşykda bazar gatnaşyklarynyň ösmegi maýa goýum-gurluşyk işiniň gidişini dolandyrmagyň häzirki zaman usullaryndan işjeň peýdalanýan bazar gurluş düzümleriniň emele gelmegine oňyn täsirini ýetirýär.

Geljek ýylda ulag-kommunikasiýa ulgamyny emele getirmek dowam etdiriler. Bu bolsa bitewi ykdysady giňişlik hökmünde ýurduň sebitleriniň sazlaşykly ösüşini üpjün etmäge, ykdysadyýetiň pudaklarynyň ösüşine durnuklylyk bermäge, ýurduň geografik taýdan amatly ýerleşmeginiň berýän artykmaçlygyndan peýdalanmaga, goňşy döwletler bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygy giňeltmäge mümkinçilik berer. Erkin bäsleşik şertlerinde sarp ediş bazarynyň ösüşi, ozalkylary ýaly, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki hojalyk subýektlerini ösdürmegiň esasynda amala aşyrylar. Ilatyň hakyky girdejileriniň artmagy netijesinde onuň satyn alyjylyk ukybynyň ýokarlanmagy bölek haryt dolanyşygynyň ýokary ösüş depginlerine ýardam eder.

Şu işleriň, şeýle hem durmuş we önümçilik maksatnamalarynyň üstünlikli amala aşyrylmagy, durnukly ykdysady ösüşiň depginli dowam etdirilmegi Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň hasaplamalarynda öz beýanyny tapdy.

Mälim bolşy ýaly, 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň jemlenen görnüşi girdejiler we çykdajylar boýunça 85,6 mlrd. manat möçberde, I derejeli Döwlet býujetiniň girdejileriniň we çykdajylarynyň möçberi 25,8 mlrd. manat möçberinde tassyklandy.

— Gürrüňi Döwlet býujetiniň çykdajylary bilen baglanyşdyryp dowam edäýsek...

Annamuhammet SARJAÝEW:

— Döwlet býujetiniň çykdajylary, ilkinji nobatda, raýatlaryň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak, ilatyň abadan we bolelin ýaşaýşyny üpjün etmek, durmuş hal-ýagdaýyny düýpli gowulandyrmak, şeýle hem durmuş goraglylygyny üpjün etmek bilen bagly çäreleri maliýeleşdirmäge gönükdiriler.

Hormatly Prezidentimiz Halk Maslahatynyň 2021-nji ýylyň 25-nji sentýabrynda geçirilen mejlisinde eden çykyşynda: «Türkmenistanyň «Ene mähri» diýen hormatly adyna mynasyp bolan eneleriň pensiýalarynyň, çaga ideg etmek boýunça döwlet kömek pullarynyň, durmuş kömek pullarynyň möçberlerini artdyrmak, şeýle hem sekiz we şondan köp çagany terbiýeläp ýetişdiren eneleriň has ir pensiýa çykmagy bilen baglanyşykly degişli kanunlara täze kadalary girizmek maksadalaýyk bolar diýip hasap edýärin. Şeýle hem çaganyň doglandygy üçin döwlet kömek pullarynyň möçberlerine täzeden seredilse, bäş we şondan köp çagany terbiýeläp ýetişdiren zenanlara berilýän döwlet kömek pullarynyň möçberi artdyrylsa, köp çagaly maşgalalaryň hal-ýagdaýyny gowulandyrmaga ýardam eder» diýip belledi. Adam barada, ösüp gelýän ýaş nesil barada aladanyň iň naýbaşy nusgasy bolan bu teklip tutuş halkymyz tarapyndan gyzgyn goldawa eýe boldy.

Şunlukda, 2022-nji ýyl üçin Türkmenistanyň Döwlet býujetinde zähmet haklarynyň, talyp haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň möçberleri artdyrylyp hasaplandy. Döwlet býujetiniň I derejesiniň çykdajylarynda durmuş maksatly ulgama gönükdirilýän serişdeleriň tutýan paýy 76,1 göterim ýa-da 18,5 mlrd. manada barabar bolar. Şeýle hem býujetde aýratyn mätäçlik çekýän adamlar üçin ýaşaýyş jaýlaryny gurmak üçin serişdeler göz öňünde tutuldy.

— Islendik döwletiň geljekki ösüşinde kesgitleýji täsire eýe bolan maýa goýumlaryň indiki ýyldaky ugurlary, şunda nähili ykdysady-maliýe ýörelgesine eýerilýändigi barada hem aýratyn durup geçäýseňiz!

Ahmet UWDIÝEW:

— Geljek ýylda pudaklaýyn, tehnologik we üznüksiz ösüş babatda işjeň maýa goýum syýasaty alnyp barlar. Şeýlelikde, maýa goýumlaryň uly bölegi ýurduň ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmaga, önümçilikleri innowasion esasda ýola goýmaga, düzüminde goşulan gymmatyň paýynyň ýokary bolan pudaklara hem-de medeni-durmuş ulgamyna gönükdiriler. Munuň netijesinde düýpli maýa goýumlaryň ösüşi bilen jemi içerki önümiň depginli ösüşini gazanmak göz öňünde tutulýar.

Maýa goýumlaryň tehnologik, sebitleýin düzümlerini kämilleşdirmek maksadyndan ugur alyp, serişdeleri täze gurluşyklara gönükdirmek bilen bir hatarda, olary önümçiligi giňeltmäge, kärhanalaryň durkuny täzelemäge we tehniki-tehnologik taýdan täzeden enjamlaşdyrmaga gönükdirmäge hem üns berler. Maýa goýum maksatnamasynyň ýene-de bir wajyp ugry serişdeleriň eýeçiligiň görnüşleri boýunça bölünişini kämilleşdirmek bilen baglydyr. Şoňa görä-de, daşary ýurt maýa goýumlary bilen bir hatarda, ýurdumyzyň telekeçileriniň serişdelerini amatly ugurlarda ulanmak göz öňünde tutuldy.

2022-nji ýylda maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna jemi 36,1 mlrd. manat möçberde düýpli maýa goýumlary gönükdirmek maksat edinilýär. Önümçilik-tehniki desgalara gönükdirilýän maýa goýumlaryň paýy umumy möçberiniň 60,2 göterim we durmuş-medeni ulgamlara gönükdirilýän serişdeleriň paýy 39,8 göterim bolar.

— Resminama, esasan, haýsy girdeji çeşmeleriniň hasabyna berjaý ediler?

Nurmämmet SEÝITLIÝEW:

— Milli maksatnamalarymyzda hem-de pudaklar we sebitler boýunça bellenen maksatnamalarda göz öňünde tutulan esasy maksatlaýyn görkezijiler Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň girdeji bölegini emele getirmegiň binýatlyk esasy bolup durýar. Şeýle girdejileri aşakdaky ugurlarda iş alyp barmagyň hasabyna üpjün etmek göz öňünde tutulýar:

— ykdysadyýetde amala aşyrylýan düýpli özgertmeleri dowam etdirmek we ägirt uly ykdysady mümkinçiliklerimizi durmuşa geçirmäge innowasion taýdan çemeleşmek;

— ýokary maýa goýum işjeňligini hem-de innowasion ösüşi dowam etdirmek bilen, önümçiligiň netijeliligini ýokarlandyrmak;

— ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak;

— ykdysadyýetiň köpugurlylygyny gazanmaga gönükdirilen özgertmeleri, onuň gurluş düzümleriniň diwersifikasiýasyny hem-de pudaklary we sebitleri arabaglanyşykly ösdürmek;

— ykdysadyýetiň önümçilik we önümçilik däl böleklerini giňeltmek, kiçi we orta senagat kärhanalarynyň sanyny artdyrmak bilen täze iş orunlaryny döretmek;

— tebigy baýlyklarymyzy has-da rejeli we netijeli peýdalanmak, aýratyn-da, nebitgaz çig malyny çykarmak, gaýtadan işlemek we eksport etmek babatda iri möçberli taslamalary durmuşa geçirmek.

Guwançmyrat AGAÝEW:

— Sözümizi jemlesek, 2022-nji ýyl üçin Türkmenistanyň Döwlet býujeti bagtyýar döwrümiziň geljek ýylynyň bellenilen sepgitlerine ýetmäge, milli Liderimiziň taýsyz tagallalaryndan, halk baradaky aladalaryndan gelip çykýan parasatly çözgütlerini durmuşa geçirmäge we milli maksatnamalarda göz öňünde tutulan wajyp maksatlary amal etmäge doly mümkinçilik berer.

Söhbetdeş bolan Hakberdi AMANMYRADOW.

«Türkmenistan».

Türkmende «Gep gepi açar» diýlen bir gadymy aýtgy bar. Ynha, şu ýylyň 27-nji oktýabrynda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýurdumyzyň degişli ýolbaşçylarynyň, şeýle-de «Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2021» atly XXVI halkara maslahata gatnaşmak üçin Aşgabada gelen Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň wekilleriniň gatnaşmagynda iş maslahatyny geçirdi. Şonda nebitgaz pudagyny ösdürmegiň, ýurdumyzyň känlerinde nebitiň çykarylyşyny artdyrmagyň, «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti bilen hyzmatdaşlygy giňeltmegiň meseleleri jikme-jik ara alnyp maslahatlaşyldy. Iki ýurduň arasynda hereket edýän şertnamanyň çäginde işlemän duran, berýän önüminiň pesligi sebäpli, ýapylmagy göz öňünde tutulýan guýularyň azyndan 300-sini abatlamak hem-de gaýtadan ulanyşa girizmek barada Goşmaça ylalaşyk baglaşmagyň göz öňünde tutulýandygy hakda aýdylanda, içimden «Ine, bu guwanarlykly, gutlarlykly işdir» diýenimi duýman galdym.

Ylalaşyk boýunça geçirilýän işleriň çäginde seýsmiki gözleg işleriniň netijesinde maglumatlaryň bir bitewi binýadynyň döredilmegi, Goturdepe ýatagynyň üç ölçegli nusgasynyň düzülendigi hem-de gözleg guýularynyň 52-siniň düýbüniň tutulandygy hakyndaky täzelik göwün guşuňy perwazlandyryp goýbermeýärmi eýsem?!

Maslahatda «Tatneftiň» ýolbaşçysy Nail Maganowyň Goturdepe käninde meýilleşdirilýän maýa goýumlaryň möçberi, ony özleşdirmekden Türkmenistanyň jemi içerki önümine goşandyndan garaşylýan görkezijiler barada aýdanlary halkymyzyň maddy hal-ýagdaýyny has gowulandyrmak üçin ýurdumyzda mümkinçilikleriň örän uludygy hakynda ýene bir gezek pikirlenmäge iterýär.

Ine, şeýle göwün göteriji täzeliklerden soň, ilki bilen-ä ýandepderçedäki ýazgylary gaýtadan okap, soňundanam kitap tekjelerini dörüp, ýurdumyzyň baş baýlyklarynyň biri bolan «gara altyn», onuň bilen ugurdaş çykýan, dünýäde «mawy altyn» diýlip arzylanýan tebigy gaz, olaryň taryhy hem senagat taýdan ösüşi hakdaky ýazgylary agtaryp, bu ugurdan «çorba sowadan» hünärmenler bilen gürleşip, pikir alşyp, göwün solpudan çykdym.

Belli alym, professor Öwez Gündogdyýewiň «Türkmenistanyň «gara altyny» atly kitabynda şeýle diýilýär: «Nebitiň çykarylyşy hakda aýtsak, onda bu hünär türkmene gaty gadym döwürlerden bäri tanyşdyr. Bir mysal: olar biziň eýýamymyzdan öňki II asyrda dünýäde iň gadymy dini — zoroastrizmi döretdiler, bu diniň mukaddes kitaby bolan «Awestada» «nebit» sözi «naft» görnüşinde gabat gelýär».

Başga bir kitapda bolsa ilkinji nebit almak işiniň 1859-njy ýylda polkownik Edwin Drýeýkym tarapyndan amala aşyrylandygy habar berilýär. ABŞ-nyň Pensilwaniýa ştatynyň demirgazygynda, Kanada bilen araçäkde ýeriň ýüzüne çogup çykan gara suwuklygy ýüzlerine çalyp, şol ýere haýdan-haý demir ýol eltmegiň ugruna çykypdyrlar. Çünki demir ýol — ýurduň gan damary. Ol çig maly ýa-da taýýar önümi daşamagyň arzan hem ygtybarly usuly.

Soňlugy bilen şol ýatak dünýäde ilkinji gezek senagat taýdan özleşdirilen, öz döwrüniň ilkinji nebiti gaýtadan işleýän zawody bolup taryha girip gidipdir.

ХIII asyrda ýaşap geçen Muhammet ibn Najib Bekran «Jahannama» atly kitabynda Günbatar Türkmenistandaky, has anygy, Hazara golaý ýerlerdäki nebit känleri barada anyk agzaýar. Soňky ýazgylardyr maglumatlarda Çeleken hakda has kän gürrüň edilýär. Sebäbi ХХ asyryň başlaryna çenli nebit diňe şol ýerden çykarylypdyr.

Köne kitaplaryň gatlarynda hem-de ylmy ýazgylarda Hazar deňziniň gündogar kenaryna gyzyklanmanyň örän uly bolandygy hakda maglumatlar näçe diýseň duşýar. Meselem, gadymy taryhçy Pliniý Ulynyň (biziň eýýamymyzdan öňki I asyr) ýazmagyna görä, Parfiýa patyşalygyna degişli Astauen welaýatynda, ýagny Hazarýaka Türkmenistanda nebit akyp durupdyr. Sähelçe gazsaň, derrew çukury doldurýan, hatda ýeriň ýüzünde çogup duran nebitli ýerleriň bardygyny görenler haýran galypdyrlar. Goja taryhyň saralyp giden gatlaryndaky ýazgylar Hazar deňzine ýanaşyk ýerleriň «Hazarýaka sebitler» diýlip atlandyrylandygyny habar berýär. Zakaspiý topragynyň geografik taýdan öwrenilmegi bolsa Hazaryň türkmen kenaryndan başlanypdyr. Biziň eýýamymyzdan ozalky 282 — 285-nji ýyllarda şa Selewk I tabşyrygy bilen geograf Patrokl Makedoniýalynyň Hazar deňzine barlag gurandygy hakda maglumat bar.

1714-1715-nji ýyllarda Pýotr I-iň buýrugy boýunça A.Bekowiç-Çerkasskiniň ýolbaşçylygynda Hazaryň gündogar, has anygy, türkmen kenaryna ekspedisiýa guralýar. Soňra 1720-nji ýylda Karl fon Werdeniň we F.I.Soýmonowyň baştutanlygyndaky gidrografik ekspedisiýa tarapyndan Hazar deňzini öwrenmek has giňden ýaýbaňlandyrylypdyr. XIX asyryň başynda I.F.Kolodkin tarapyndan gündogar kenaryň instrumental surata alyş işleri, şol asyryň ahyrynda N.A.Iwaşinsew tarapyndan instrumental-geografik çyzgy işleri ýerine ýetirilýär. 1866-njy ýylda N.M.Knipowiç tarapyndan Hazar deňziniň gidrologik gurluşyny we gidrobiologiýasyny barlamaga bagyşlanan ylmy-barlag ekspedisiýasy öz işini 50 ýyllap dowam edýär.

Sowet häkimiýetiniň ilkinji ýyllarynda bolsa akademik I.M.Gubkin we beýleki görnükli alymlar bu ýerde, esasanam, Çelekende nebit gözlemek, suw baýlyklaryny öwrenmek, deňziň gidrogeologik-tektonik aýratynlyklaryna gözegçilik etmek işlerini giňden ýaýbaňlandyrýarlar. Knýaz Bekowiç-Çerkasskiniň ýany bilen Hazar deňziniň gündogar kenaryna gelen Kožin öz düzen kartasynda Balkan aýlagyny hem-de Nebitli adasyny şekillendiripdir. Çünki bu ýerlerden olaryň öz aýdyşy ýaly, «nebit açary» tapylypdyr.

ХIХ asyryň 30-njy ýyllarynda türkmenler nebit gazylyp alnyşyny artdyrýarlar. 1830-njy ýylda Lalaýew diýen harby adam Hazaryň nebitli guýulary hakynda şeýle ýazypdyr: «Ol ýerlerde Bakuwdakydanam has artykmaç bolan uly nebit guýulary bar. Ol ýere Eýranyň Gülýanyndan nebit satyn almak üçin gämiler yzy üzülmän ýüzüp gelýär».

Nebitiň 4 görnüşiniň bardygy, şeýle-de ozokeridiň baý gorlary hakda anyk maglumatlar berlipdir.

Türkmen nebiti hatda bu ülkeden alysdaky adamlaryňam agyzlaryny suwardypdyr. Şeýlelikde, bireýýämden bäri Bakuwda öz nebit şereketleriniň işini ýola goýan ýewropaly doganlar Lýudwig we Albert Nobeller 1874-nji ýylda 20 — 25 ýyllyk möhlet bilen Hazaryň kenarynda, anyk aýdanyňda, Çelekende nebitli ýerleri kärendesine alypdyrlar. 1876-njy ýylda Nobelleriň firmasy 37 metr çuňlukdan nebit çüwdüriminiň üstüni açýar. Bu firma el bilen nebit alynýan 164 guýyny hem-de 8 ýer bölegini kärendesine alyp, 3 sany buraw desgasyny oturdýar. Şol bir wagtda-da kerosin öndürmäge niýetlenen zawody gurýar. Ine, türkmen topragynda nebitiň senagat taýdan çykarylyşy şondan soň başlanýar. Şeýle-de dürli döwürlerde russiýaly işewürleriň 20-den gowragy kompaniýalaryny Hazarda bu baýlygy çykarmaga, işlemäge, daşamaga gönükdiripdirler. ХХ asyrda bolsa Hazarda nebit çykarylyşy köpçülikleýin häsiýete geçýär.

Şu ýerde hormatly Prezidentimiziň 2007-nji ýylyň sentýabrynda Nýu-Ýork şäherindäki Kolumbiýa uniwersitetinde eden çykyşyny ýatlasymyz gelýär. Şonda milli Liderimiz şeýle diýipdi: «Türkmen topragy nebite we gaza örän baýdyr. Häzir dünýäde meşhur Nobel baýragyny esaslandyran jenap Nobeliň özi Hazar deňziniň kenar ýakasyndaky ýeriň ýüzünde toplanan nebiti ýygnapdyr we satmak üçin ugradypdyr».

Taryhy maglumatlara salgylansaň, 1917-nji ýyla çenli, nebit ýataklaryny burawlamak diňe Çelekende jemlenipdir. Nebitdag, Monjukly, Boýadag ýaly iri ýataklar eýýäm belli edilipdir.

1925-nji ýyla çenli nebit çykarylyşy ep-esli pese gaçanam bolsa, şondan soň onuň önümçiligi ýene-de janlanyp başlaýar. Has anygy, 1931-nji ýylda Nebitdagdaky 24-nji guýudan 3 sagatda 500 tonna nebit alnandygy, 1933-nji ýylda 13-nji guýynyň 18 gije-gündiziň dowamynda 110 tonna nebit berendigi hakda maglumatlar bar. 1948-nji ýylda Gumdag, 1956-njy ýylda Goturdepe nebit ýataklary açylýar.

Bir hakykata hökman ünsi çekmeli. Barha globallaşýan, şol bir wagtda-da senagat-industrial taýdan çalt öňe gidýän häzirki zaman dünýäsinde nebite we tebigy gaza isleg barha artýar. Dünýäde bu önümleriň bahasynyň barha ýokary galýandygy ilatyň hajaty hem-de diýseň depginli ösýän dürli önümçilikler bilen berk baglydyr.

Ynha, golaýda Rim şäherinde geçirilen «Uly 20-lik» atlandyrylan Bütindünýä forumynyň gün tertibiniň baş meselesi ýangyç-energetika hakda boldy. Bu forumyň işine dünýäniň 200 çemesi döwletidir kompaniýalary hut şu meselä dahylly bolandyklary üçin gatnaşdylar.

Şu ýerde bir telekeçi ýigidiň begene-begene aýdan sözlerini ýatlasym gelýär:

— Bizde 1 gektar meýdanly ýyladyşhanada önüm ýetişdirmek üçin tebigy gaza ýylboýy bary-ýogy 200 dollara ýeter-ýetmez töleg etseň, ýeterlik. Meniň muny dollarda agzaýanymyň sebäbi, daşa gidip oturman, hut goňşy ýurtlara barsaň hem meniň ýaňky aýdanymdan 40 — 50 esse köpräk dollar tölemeli. Arzan bilen gymmadyň gadyryny, onsoň, özüňiz degşirip görüberiň!

Muny eşidip, «Döwlet adam üçindir!» diýen ýörelgäniň düýp mazmunyna has magat düşünýäň duruberýäň.

Şu ýerde ýene-de makalamyzyň başynda agzalan maslahat ýada düşýär. Şonda halkara hyzmatdaşlyk esasynda abatlanjak guýularyň önüm berijiliginiň ýokarlanmagy netijesinde alynjak nebitiň mukdarynyň häzirkisinden iki esse köpeljekdigi aýdyldy. Bu, elbetde, anyk maglumatlardyr dürs hasaplamalara esaslanýan täzelikdir.

Baku — Tbilisi — Jeýhan nebit geçirijisi häzir Hazardan hem-de onuň türkmen ýalpaklygyndan çykarylýan «gara altynyň» belli bir bölegini üstaşyr geçirýär. Bu ugur Gazagystandan başlanyp, Hazar deňzinden we Azerbaýjanyň içinden geçip, Ýewropa tarap uzaýar. Ýokarky aýdan ylalaşygymyz esasynda täze guýular abatlansa, gözleg işleri senagat taýdan täze desgalary gurmaga mümkinçilik berse, diwersifikasiýa ýoly bilen dünýä bazaryna akýan türkmen nebitiniň mukdary görnetin artar, diýmek, milli ykdysadyýet has galkynar.

Şu ýerde ýene-de has gyzykly deňeşdirmäni agzasyň gelýär. Nebit — bu diňe awtoulaga guýlup ulanylýan önüm däldir. Hünärmenleriň hasaplamalaryna görä, Ýer ýüzünde ýasalýan dürli kysymdaky awtoulaglaryň tas ýarpysy plastmassa görnüşindäki plastik materiallardan durýar. Şolar bolsa diňe nebitden alynýar. Meselem, kaşaň ýeňil ulagyň içindäki «deri oturgyç» diýilýän zat aýynyň ýa-da gaplaňyň derisinden däl, «gara altyndan» ýasalan. Göreňde gözüňi gamaşdyrýan, oturaňda rahatlygy bilen meýmiredýän şol oturgyjyň örtügi hem sap nebitdendir. Elbetde, munda dünýäniň häzirki ylmynyň we tehnologik öňegidişliginiň ekologik taýdan diýseň ýakymly önümçiligini aradan aýyrmak bolmaz. Awtomobiliň tekerleriniň rezini diňe uglewodoroddan — nebit we himiýa önümçiliginden emele gelýär. Eger-de ýokarky zeruryýetlikler — önümçilikler üçin tokaý agaçlaryny ýa-da deňiz-derýalardaky, sähralardyr baýyrlyklardaky, jeňňellerdäki haýwanlaryň-jandarlaryň sütügini ulanmaly bolsak, Ýer togalagynyň ekologik taýdan nähili egbarlajakdygy öz-özünden düşnüklidir. Häzir bolsa howanyň üýtgemegi, ekologik abadançylyk dünýäde iň wajyp, iň ynjyk meselä öwrüldi.

Bilermenleriň hasaplamalaryna görä, Ýewropa ýurtlary 2020-nji ýylda 415 milliard kub metr tebigy gazy harçlan bolsalar, 2030-njy ýylda bu görkeziji 500 milliard kub metrdenem aşar. Bazar şony talap edýär. Biziň günlerimizde dünýäde, esasan-da, Ýewropa Bileleşigine girýän ýurtlarda «mawy altynyň» müň kub metriniň bahasynyň 1 müň amerikan dollary töweregindedigi energiýa-ýangyja bolan islegiň nähili derejededigini magat görkezýär. Ine, şu nukdaýnazardan Ýewropa üçin türkmen tebigy gazynyň eksport edilmeginiň geljekde nähili möhümdigi äşgär görünýär duruberýär.

Türkmenistanyň ýerleşýän ýeriniň, tutuşlygyna diýen ýaly, şol bir wagtda-da Hazar deňziniň akwatoriýasynyň ýanaşyk bölegi nebiti we gazy agtarmak, gözleg işlerini yzygiderli ýaýbaňlandyrmak babatda dünýäde uly geljegi bar ýerlerdir.

Internet neşirlerindäki maglumatlara görä, häzirki döwürde dünýäde sarp edilýän energiýa serişdeleriniň 17 göterimi ABŞ-a, 12 göterimi Ýewropa Bileleşigine, 23 göterimi Hytaýa, 5 göterimi Hindistana degişlidir. 2040-njy ýyla çenli döwürde bu görkezijiniň ABŞ-da 13, ÝB-de 8 göterime çenli azalmagyna, Hytaýda 24 göterime çenli artmagyna, Hindistanda bolsa 2 esseden hem gowrak artyp, 11 göterime barabar bolmagyna garaşylýar. Bu bolsa türkmeniň «mawy altynyna» uly gyzyklanma bildirýän Hytaýyň hem-de Hindistanyň ýene sanlyja ýyldan dünýä energiýa bazarynyň üçden birinden gowragyny eýelejekdigini görkezýär.

* * *

«Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2021» atly XXVI halkara maslahatyň çäklerinde resminamalaryň birnäçesine gol çekildi. «Türkmengaz» döwlet konserni bilen Daniýa Patyşalygynyň «Haldor A/S» kompaniýasynyň arasynda Tebigy gazy monetizasiýa etmek arkaly ammiak we metanol önümçiligi boýunça Özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama; Günbatar Türkmenistanyň Balkanýaka zolagynyň Goturdepe nebitgazly ýatagynyň gündogar böleginde we Günorta Burun künjeginde 3D we 2D ölçegli gözleg-barlag işlerini geçirmek maksady bilen, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy bilen Singapur Respublikasynyň «Ýug-Neftegaz Private Limited» kompaniýasynyň arasynda Şertnama; Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy bilen Beýik Britaniýanyň «Petro Gas LLP» kompaniýasynyň arasynda TNGIZT-niň Kenar toplaýjy-ýükleýji nebit kärhanasynda nebit we nebit önümleri guýulýan 3-nji gämi duralgasynyň taslamasyny düzmek we ony gurmak boýunça Şertnama bar.

Şulary agzanyňda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň aýdan sözleri ýada düşýär: «Türkmenistan öz energetiki resurslarynyň gorlary boýunça dünýäniň kuwwatly energetika döwletleriniň bäşisiniň hataryna goşulýar. Biz nebitgaz pudagynyň kärhanalaryny tehniki taýdan täzeden enjamlaşdyrmak we döwrebaplaşdyrmak, iri maýa goýumlara degişli taslamalary amala aşyrmak, dünýäde toplanan iň oňat tejribäni we ylmy-tehniki progresiň gazananlaryny ulanmak arkaly önümçilik infrastrukturasynyň desgalarynyň gurluşygy babatda öz gerimi we ähmiýeti boýunça ozal görlüp-eşidilmedik çäreleri amala aşyryp ugradyk.

Nebitgaz pudagyny ösdürmegiň maksatnamasyna laýyklykda, eýýäm 2030-njy ýylda ýurtda her ýylda gazyň öndürilişi 250 milliard kub metre, nebitiň çykarylyşy 110 million tonna ýetirilmelidir».

Berekediňe, baýlygyňa döneýin, türkmen topragy!

Gurbannazar ORAZGULYÝEW,

ýazyjy.

Halkymyz mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk toýuny uly tutumlar hem-de dabaralar bilen toýlaýar. Türkmenistanyň at gazanan arhitektory hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň binagärlik sungat eseri bolan merjen paýtagtymyzda hem-de tutuş ýurt möçberinde şanly sene mynasybetli açylyp, ulanylmaga berlen binalar toý şatlygyny goşalandyrdy. Şanly Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk toýunyň öňüsyrasynda gojaman Köpetdagyň eteginde Döwlet münberi toplumynyň, ak şäherimiz Aşgabadyň Halkara howa menziliniň golaýynda «Laçyn» seýilgähiniň, sebitde deňi-taýy bolmadyk Söwda we dynç alyş, işewürlik merkezlerinden hem-de döwrebap ýaşaýyş jaýlaryndan ybarat bolan «Aşgabat» binalar toplumynyň açylyş dabarasyny synlap, eziz Watanymyzyň ösüşlerine, baş şäherimiz Aşgabadyň has-da gözel görke gelşine buýsandyk. Şeýle dabaraly çärelere hormatly Prezidentimiziň halk köpçüligi bilen birlikde gatnaşmagy il-ýurt bilen bir jan, bir tendigini görkezýän ajaýyp pursatlardyr.

Merjen paýtagtymyzyň adyny göterýän döwrebap toplum binagärlikde özboluşlylygy, owadanlygy, bezemenligi arkaly Aziýanyň merjen şäheri adyna eýe bolan Aşgabadyň gözelliginiň üstüni ýetirip, ajaýyp sazlaşygy bilen göwnüňi göterip, Arkadag Prezidentimize bolan buýsanjyňy goşalandyrýar. Dabara mynasybetli howa şarlary, dürli reňkli toý baglary bilen bezelen döwrebap desganyň Garaşsyzlyk toýunda ilkinji myhmanlaryny garşylamagynda uly many bar. «Ilkinji nobatda, meniň ähli aladam halkym bolar!» diýip, eşretli döwrany peşgeş beren hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallasy bilen gurlan bu ajaýyp desga Garaşsyzlygymyzyň şanly toýundan gözbaş alyp, paýtagtymyzyň ýaşaýjylarynyň we myhmanlarynyň aýratyn höwes bilen barýan ýerine öwrüldi.

Milli binagärligiň ajaýyp däplerini we häzirki zaman şähergurluşygynyň iň gowy nusgalaryny özünde jemleýän, ertekilerdäki köşgi-eýwanlary ýada salýan bu desganyň eziz Watanymyzyň Garaşsyzlyk toýunyň dabaralara beslenen şanly 30 ýyllygyna gabatlap ulanylmaga berilmegi Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüni peşgeş beren mähriban Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda hemişelik Bitarap Diýarymyzyň ösüşleriň belent sepgitlerini nazarlap barýandygyny aýdyň görkezýän subutnamadyr. Hormatly Prezidentimiziň durmuş ugurly syýasatynyň üstünlikli amala aşyrylmagynyň baş maksadynyň türkmenistanlylaryň oňat ýaşamagy, döredijilikli zähmet çekmegi we göwnejaý dynç almagy üçin iň gowy şertleri döretmäge gönükdirilendigini hem bellemek gerek.

Düzüminde Söwda we dynç alyş, işewürlik merkezlerini, döwrebap ýaşaýyş jaýlaryny jemleýän toplumyň «Aşgabat» adyna mynasyp bolmagynda uly many bar. Şu ýyl türkmen paýtagtynyň esaslandyrylmagynyň 140 ýyllygy hem dabara bilen bellenildi, merjen paýtagtymyz Aşgabat Garaşsyzlyk ýyllarynda görlüp-eşidilmedik derejede özgerdi. Bu oňyn özgerişler ähli ösüşlerimiziň gözbaşynda duran döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň eziz Diýarymyzy gülledip ösdürmegiň ýoly bilen alyp barmagy netijesinde mümkin boldy. Bu gün Aşgabat Aziýanyň iň bir döwrebap, sazlaşykly ösýän şäherleriniň hatarynda mynasyp ornuny eýeledi.

Milli Liderimiziň ilhalar başlangyjy bilen bina edilen desga özüniň binagärlik aýratynlygy bilen türkmen paýtagtynyň gözel ýerleriniň birine öwrüldi. Toplumyň öňündäki meýdançada ýurdumyzyň medeniýet we sungat ussatlarynyň ýerine ýetirmeginde aýdym-sazly çykyşlaryň şowhuny astynda döwlet Baştutanymyzyň toý bagyny kesip, söwda-dynç alyş merkezini açyp ulanmaga bermegi, ýörite enjamdaky düwmäni basyp, interaktiw ulgamy işe girizmegi bilen, yşygyň, sazyň owazy astynda täsin gözellikleri synlamak aýratyn buýsançly boldy. Häzirki eýýamy wasp edýän şygarlaryň hem-de milli Liderimize bagtly durmuş üçin hoşallyk sözleriniň şöhlelenmegi halkymyzyň göwün guşuny ganatlandyrdy. Sekiz gektar meýdany eýeleýän täze desganyň düzüminde 4 gatly söwda-dynç alyş, 6 gatly işewürlik merkeziniň hem-de döwrebap ýaşaýyş jaý toplumynyň, şeýle-de, toý dabaralaryny geçirmek üçin 800 orunlyk iki gatly binanyň bolmagy ýurdumyzda baş maksadyň halkyň amatly ýaşaýşyny üpjün etmäge gönükdirilendigini aýdyň görkezýär. Toplumyň düzümine 708 orunlyk ýerasty awtoduralga, awtoýuwalga hem-de ýeňil awtoulaglara hyzmat edýän merkezler, kafe, inženerçilik desgalary, suw çüwdürimi, estakada köprüsi, uzynlygy 309 metr bolan emeli akaba girýär. Seýilgäh zolagy döredilip, gül ekilen aýmançalar, oturgyçlar we çyralar göwün guşuňy belende göterýär.

Girelgesi we çykalgasy bolan, estakada görnüşinde gurlan ýol türkmen paýtagtynyň täze keşbini has-da gözelleşdirdi.

Ýaşaýyş toplumynyň 11 gatly iki, 14 gatly iki hem-de 17 gatly bir binadan ybarat bolmagy bu toplumyň özboluşly binagärligini üpjün edýär. 124 öýli döwrebap jaýda üç, dört we ýedi otagly, ähli amatlyklary bolan öýler ýerleşýär. Şolarda giň myhman otaglary, ýatylýan rahat otaglar, döwrebap durmuş tehnikasy bilen üpjün edilen aşhanalar, eýwanlar hem-de kömekçi jaýlar, awtoulaglar üçin ýerasty duralgalar göz öňüne tutulan. Toplumda açyk howada oýnamak üçin degişli enjamlar bilen üpjün edilen çagalar meýdançasynyň, işjeň dynç almagy halaýanlara niýetlenen sport meýdançalarynyň, köpçülikleýin çäreleri geçirmek üçin binanyň bolmagy paýtagtymyzdaky täze ýaşaýyş toplumynyň özboluşly, häsiýetli aýratynlygydyr.

Amatly ýaşaýşy, işewürligi, söwdany, dynç alşy utgaşdyrmaga ýardam edýän Söwda-dynç alyş we işewürlik merkezlerinden hem-de ýaşaýyş jaýyndan ybarat bolan täze binalar toplumy, paýtagtymyzda we ýurdumyzyň dürli künjeklerinde gurlan we gurulýan köpsanly durmuş maksatly desgalar halkymyzyň abadançylygynyň yzygiderli ýokarlanýandygynyň şaýadydyr.

Goý, eziz Diýarymyzy ösüşleriň we özgerişleriň mekanyna öwren Gahryman Arkadagymyza döwletli tutumlarynda rowaçlyklar ýar bolsun!

Imran Eýýup ogly, GASANOW,

Balkan welaýatynyň Hazar şäheriniň ýaşaýjysy.

Taryhy maglumatlar we arheologik tapyndylar ýeri işläp bejermek bilen bagly buhgalterçilik hasaba alnyşynyň has irki döwürde ýüze çykandygyny tassyklaýar. Bu iş öndürilen önümiň möçberini we gymmatyny kesgitlemekde, şeýle hem jemgyýetiň maliýe ulgamyny dolandyrmakda uly orun eýeläpdir. Parfiýa döwletiniň Rim imperiýasy bilen Beýik Ýüpek ýoly arkaly hyzmatdaşlygynyň gülläp ösen döwründe buhgalterçilik hasaba alnyşynyň hukuk esaslary kemala gelipdir. Giçki Orta asyrlarda bolsa bu iş has-da kämilleşdirilipdir.

XX asyrda buhgalterçilik hasaba alnyşynyň ylmy esaslaryny ösdürmekde we onuň tejribe işlerini kämilleşdirmekde dürli ýurtlarda giň gerimli işler durmuşa geçirilipdir. Hasap görkezijileriniň täze görnüşleriniň işlenip düzülmegi we şonuň esasynda buhgalterçilik hasaba alnyşynyň emläklerini hasaba almakda hem-de bahalandyrmakda täze ylmy nazaryýetleriň işlenip düzülmegi, harajatlary hasaba almagyň, önümiň özüne düşýän gymmatyny hasaplamagyň kämil görnüşleriniň döredilmegi we beýlekiler buhgalterçilik hasaba alnyşynyň halkara derejesinde ösdürilmegi ugrunda durmuşa geçirilen işleriň esasylarydyr.

Garaşsyz Türkmenistanda hem milli ykdysadyýetiň ösüşini üpjün etmekde buhgalterçilik hasaba alnyşynyň halkara ülňülerine laýyklykda guralmagyna uly ähmiýet berilýär. Hormatly Prezidentimiziň: «Öňümizde maliýe hasabatlylygyny halkara ölçeglerine laýyk getirmek bilen baglanyşykly örän çylşyrymly wezipeler dur. Şol wezipeleriň amala aşyrylmagy bolsa, maliýe amallaryny geçirmegiň äşgärligini üpjün edip, daşary ýurtly maýadarlaryň maýa goýmaga höwesini artdyrar» diýip bellemegi hem munuň aýdyň subutnamasydyr.

Döwlet Baştutanymyzyň taýsyz tagallalary esasynda, ýurdumyzda buhgalterçilik hasaba alnyşynyň hukuk binýadyny kesgitleýän birnäçe kanunlar we kadalaşdyryjy namalar kabul edildi. Hormatly Prezidentimiz 2010-njy ýylda «Türkmenistanda buhgalterçilik hasaba alnyşy we auditi özgertmek maksatnamasyny tassyklamak hakyndaky» Karara gol çekdi. Bu resminama ýurdumyzyň maliýe-ykdysady we bank ulgamynda durmuşa geçirilýän hem-de bazar ykdysadyýeti şertlerinde halk hojalygynyň ähli pudaklarynyň mundan beýläk-de sazlaşykly ösmegini üpjün etmäge gönükdirilen düýpli özgertmeler ýolunda möhüm ädim boldy. Degişli resminama Türkmenistanda kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň maliýe hasabatlylygyny kämilleşdirmek hem-de dünýäniň dürli döwletleri bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygy täze derejä çykarmak ugrunda möhüm utgaşdyryjy gural bolup, daşary ýurt maýalarynyň möçberleriniň artmagyna ýardam edýär.

2012-nji ýylda Täjirçilik kärhanalary, Döwlet býujet edaralary, Kiçi we orta telekeçilik kärhanalary üçin maliýe hasabatlylygynyň milli standartlarynyň sanawynyň hem-de halkara ülňülerine laýyk gelýän täze hasaplaryň meýilnamalarynyň kabul edilmegi hem ýurdumyzda buhgalterçilik hasaba alnyşyny kämilleşdirmegiň nobatdaky möhüm tapgyryna öwrüldi. 2017-nji ýylyň 22-nji dekabrynda hormatly Prezidentimiz 2019-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan başlap, eýeçiligiň görnüşine garamazdan, karz edaralaryndan başga ähli kärhanalara, edaralara we guramalara, buhgalterçilik hasaba alnyşynyň we maliýe hasabatlylygynyň halkara standartlaryna geçmegi hakyndaky Karara gol çekdi. Munuň özi ýurdumyzyň edara-kärhanalarynyň we guramalarynyň maliýe işini kämilleşdirmäge gönükdirilendir.

Milli ykdysadyýetimiziň ähli düzümleriniň sazlaşykly ösmegini üpjün edip, halkymyzyň eşretli durmuşda ýaşamagy ugrunda taýsyz tagallalary edýän hormatly Prezidentimiziň janynyň sag, ömrüniň uzak, döwletli tutumlarynyň rowaçlyklara beslenmegini arzuw edýäris.

Bägül ORAZGELDIÝEWA,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy.

Türkmen topragynyň asty-da, üsti-de hazyna. Kesewini dürtseň gögerýän topragymyz nebitgaz gorlary boýunça-da dünýäniň öňdebaryjylarynyň hatarynda. Şeýle bolansoň, ýurdumyzda nebitgaz senagaty — ykdysadyýetiň iň esasy ugurlarynyň biri. Bu gün türkmen «gara altyny», «mawy ýangyjy» dost-dogan illeriň hem ojaklaryna ýylylyk, durmuşyna ýakym paýlaýar. Täze nebitgazly guýularyň gazylyp, ummasyz ýerasty hazynanyň üstünden ýygy-ýygydan barylmagy topragymyzyň egsilmez berekedine ýene bir ýola güwä geçýär.

Hormatly Prezidentimiziň «Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2021» atly halkara maslahata gatnaşyjylara ýollan Gutlagynda nygtalyşy ýaly, nebitgaz senagatyny ösdürmek Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzy ykdysady taýdan ösdürmegiň ileri tutulýan ugurlarynyň biri boldy. Döwletimiziň amala aşyrýan energetika strategiýasyna laýyklykda, uglewodorod serişdelerini il-günümiziň we beýleki ýurtlaryň halklarynyň bähbidine gönükdirmek babatda alnyp barylýan işler öz oňyn netijesini berýär. Bu tutumly işlere türkmenistanly geologlar hem öz mynasyp goşandyny goşýarlar.

Paýtagtymyzda 26-njy gezek geçirilen halkara maslahata «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasynyň «Lebapnebitgazgözleg» ekspedisiýasynyň geologlary hem sowgatly geldiler. Ekspedisiýanyň buraw desgasynyň başlygy Halmyrat Rozyýewiň ýolbaşçylygyndaky topar Hazaryň kenaryndaky Uzynada meýdançasyndaky 13-nji gözleg-barlag guýusynda ummasyz ýerasty hazynanyň üstünden bardy. Geologlar tarapyndan 6860 metr çuňlukda nebitgaz kondensatynyň we «mawy ýangyjyň» ägirt uly gorunyň üsti açyldy. Ekspedisiýanyň berýän maglumatlaryna görä, bu guýudan bir gije-gündiziň dowamynda 105 tonna golaý nebitgaz kondensatyny, 120 müň kub metr tebigy gazy alyp bolýar.

Ýeri gelende aýtsak, Yslam Soltanow, Myrat Joraýew ýaly tejribeli ussalar bilen işleşýän topar ýolbaşçysy Uzynada meýdançasynda ozal hem şeýle bereketli guýyny gazypdy. Toparyň burawlan ikinji guýusyndan ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyna güýç goşjak uly hazynanyň ýüze çykarylmagy-da guwandyryjydyr.

Gürrüňi edilýän guýynyň «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasynyň geologlary tarapyndan henize çenli gazylan iň çuň guýularyň biridigini aýtmak gerek. Korporasiýanyň taryhyndaky iň çuň guýy hem häzir «Lebapnebitgazgözleg» ekspedisiýasy tarapyndan gazylýar. Farhat Rozybaýewiň ýolbaşçylygynda gazylýan 15-nji gözleg-barlag guýusynyň taslama çuňlugy 7 müň 600 metre ýetýär. Häzir geologlar bu çuňlugyň 5,5 müň metrine baryp ýetdiler. Ýakyn günlerde bu topardan hem hoş habara garaşylýar.

Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzyň nebitgaz senagatynyň işgärleri üçin döredip berýän mümkinçilikleri geologlaryň işini ýeňilleşdirmek bilen, onuň netijeliligini-de artdyrýar. Türkmen geologlary buraw işinde dünýäniň ösen tehnologiýalaryndan peýdalanýarlar. Döwrebap enjamlaryň üsti yzygiderli ýetirilip durulýar. Munuň üçin geologlaryň hormatly Prezidentimize hoşallygynyň çägi ýok.

Agageldi ITALMAZOW.

(Öz habarçymyz).

Bagtyýarlyk döwrümizde ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň möhüm ugry bolan bank ulgamy çalt depginler bilen ösýär. Ulgamyň ygtybarlylygyny has-da ýokarlandyrmak boýunça alnyp barylýan işler döwlet syýasatynda möhüm orun eýeleýär. Bank ulgamynyň durnukly işlemegi ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygynyň, depginli ösüşiniň üpjün edilmegi hem-de dünýä ykdysady giňişligine amatly goşulyşmagy üçin möhümdir.

2011-nji ýylda «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy» kabul edildi. Maksatnama laýyklykda, durmuşa geçirilýän giň möçberli ykdysady özgertmelerde ulgamyň işini kämilleşdirmek we ony döwrüň talaplaryna laýyk getirmek, bank hyzmatlarynyň hilini halkara ölçeglere görä guramak, olaryň görnüşlerini artdyrmak, milli manadyň hümmetiniň durnuklylygyny üpjün etmek boýunça amala aşyrylmaly işler kesgitlenildi. Bu ugurda alnyp barylýan innowasion özgertmeler banklaryň maýalaşdyryş derejesiniň ýokarlanmagyna, maliýe serişdeleriniň binýadyny berkitmäge, bank gözegçiligini kämilleşdirmäge, bank amallarynyň göwrümini giňeltmäge, innowasion bank önümleriniň we tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyna, agzalan ugurda ilata edilýän hyzmatlaryň hiliniň ýokarlanmagyna oňyn täsirini ýetirýär. Täze tehnologiýalaryň yzygiderli ornaşdyrylmagy ilata töleg-hasaplaşyk, depozit we beýleki hyzmatlary banka barmazdan, ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýär. Milli töleg ulgamyny ösdürmek, onuň netijeliligini, ygtybarlylygyny hem-de howpsuzlygyny üpjün etmek üçin ulgam döwrebap maglumat tehnologiýalarydyr kompýuter programmalary bilen üpjün edilýär. Nagt däl hasaplaşyklaryň gerimi günsaýyn giňeýär. Karz edaralarynda hyzmatlaryň täze görnüşleri yzygiderli ornaşdyrylýar.

Milli Liderimiz: «Geljekde pul-karz syýasatynyň maksatnamalaýyn ugurlary, onuň möhüm gurallary netijeli ykdysady strategiýany durmuşa geçirmek üçin has amatly şertleri döredýän ugurlarda hem-de derejelerde kemala getirilmelidir. Häzirki döwürde Türkmenistanyň öňünde bu strategiki möhüm ulgamda düýpli we yzygiderli özgertmeleri amala aşyrmak wezipesi durýar» diýip belleýär.

Syýasy ylymlaryň doktory Serdar Berdimuhamedowyň golaýda çap edilen «Türkmenistanyň ykdysady strategiýasy: durnukly ösüşiň milli nusgasy» atly ylmy makalasynda nygtalyşy ýaly, Garaşsyzlygyň ykdysady esaslaryny has-da pugtalandyrmakda maliýe-bank ulgamyna aýratyn orun degişlidir.

Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzda manadyň satyn alyş ukybynyň durnuklylygy üpjün edildi. Karz serişdeleriniň möçberleri yzygiderli artdyrylýar. Şeýle düýpli işleriň netijesinde esasy makroykdysady görkezijiler ýokarlanýar. Pul ulgamynda özgertmeleriň çäklerinde amala aşyrylan işler milli pula ynamy artdyrdy. Munuň şeýledigini Halkara Pul Gaznasy ýaly abraýly maliýe düzümler ençeme gezek tassykladylar. «Fitch Ratings» halkara agentliginiň ýurdumyza «B+durnukly» derejäni bermegi hem ykdysadyýetiň depginli ösýändiginiň aýdyň subutnamasydyr.

Ýazgeldi ANNAMUHAMMEDOW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Sebit syýasaty ähli welaýatlaryň durmuş-ykdysady ösüşini ýokary depginler bilen alyp barmaga, olaryň ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň döwrebaplaşdyrylmagyna goşýan goşandyny artdyrmaga, has netijeli üpjünçilik ulgamyny döretmäge, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini düýpli ýokarlandyrmagyň we halkara ülňülere laýyk getirmegiň esasy maddy binýady hökmünde içerki bazarlary we eksporta niýetlenen ýokary hilli önümçilikleri döretmäge gönükdirilendir. Munuň özi welaýatlar üçin deň ösüş şertlerini döredýär. Onuň maksady ilat üçin ýokary hilli durmuş şertlerini üpjün etmekden ybaratdyr. Şonuň üçin sebit syýasatynda ilatyň zähmet üpjünçiligini ýokarlandyrmak, durmuş-ýaşaýyş şertlerini gowulandyrmak ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda goýulýar. Şol bir wagtyň özünde, ýurdumyzyň sebitleriniň öndüriji güýçleriniň we önümçilik gatnaşyklarynyň doly derejede ulanylmagy esasy wezipeleriň biridir.

Sebitleýin syýasat maksatnamalaýyn esasda alnyp barylýar. Durnukly ösüş maksatlarynyň çözgüdine şeýle çemeleşme jemgyýetiň ösüş mümkinçiliklerine çuňňur düşünmäge, bu ugurda öňde durýan wezipelere aýdyň göz ýetirmäge we ylmy taýdan esaslandyrylan çözgütleri kabul etmäge mümkinçilik berýär. Ýurdumyzyň sebitleýin ösüşi «Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», şeýle hem Oba milli maksatnamasynda öz beýanyny tapýar.

Türkmenistanyň sebitleriniň birnäçe ýöriteleşdirilen ugurlary bar. Her welaýatyň durmuş-ykdysady mümkinçiliklerini köptaraplaýyn ulanmaga gönükdirilen wezipeler agzalyp geçilen maksatnamalaryň özenini düzýär. Her sebitiň geografik taýdan ýerleşişi, howa we tebigy aýratynlyklary, gazylyp alynýan peýdaly tebigy serişdeleri hem-de beýleki amatly şertler welaýatlaryň ykdysady ösüşine düýpli täsirini ýetirýär.

Sebitleriň ykdysady kuwwaty olaryň zähmete ukyply ilat hem-de täze tehnika we tilsimatlar bilen üpjün edilişi, ulag, durmuş hyzmatlary kärhanalarynyň işleýşi bilen berk baglanyşyklydyr. Sebitiň ykdysady rowaçlygy önümçilik kärhanalarynyň ýerleşişine, öndüriji güýçleriň önümçilik gatnaşyklaryna laýyk gelşine we başga-da birnäçe durmuş-ykdysady görkezijilere baglydyr.

2020-nji ýylyň netijeleri Türkmenistanyň senagat taýdan ösüp barýan döwlete öwrülendiginiň aýdyň subutnamasy boldy. Durmuşa geçirilýän özgertmeler türkmen halkynyň ýaşaýyş derejesiniň yzygiderli ýokarlanmagyny üpjün edýär. Geçen ýylda Türkmenistanyň jemi içerki önüminiň ösüş depgini 5,9 göterime ýetdi. Şunda senagat pudagynyň paýy 28,1 göterime, söwda ulgamynyňky 18,4 göterime, oba hojalygynyňky 12,2 göterime, ulag we aragatnaşyk ulgamynyňky 10,6 göterime, gurluşyk pudagynyňky 9,2 göterime we beýleki hyzmatlaryň paýy 21,5 göterime deň boldy. Senagat milli ykdysadyýetiň depginli ösýän pudaklarynyň biri bolmak bilen, soňky ýyllarda kabul edilen döwlet maksatnamalaryna laýyklykda, bu ugry has-da kuwwatlandyrmak maksady bilen, köp sanly iri maýa goýum taslamalary durmuşa geçirilýär. Milli ykdysadyýet üçin täze pudaklar bolan metallurgiýa, dag-magdan, nebit we gazhimiýa, gämi gurluşygy, elektron senagat ýaly pudaklar döredilýär. Birnäçe häzirki zaman enjamlary ornaşdyrylan önümçilik desgalary, döwrebap kärhanalar gurlup ulanmaga berilýär. Olara mysal edip, Balkan welaýatynyň Gyýanly şäherçesindäki gazhimiýa toplumyny we Ahal welaýatyndaky tebigy gazdan sintetik benzin öndürýän zawody, metal zawodyny we başga-da birnäçe senagat kärhanalaryny görkezmek bolar.

Milli ykdysadyýeti pugtalandyrmakda täze ylmy çemeleşmeleriň üsti bilen elektron senagaty ösdürmekde hem ilkinji ädimler ädildi. «Aýdyň gijeler» hojalyk jemgyýeti ýurdumyzda elektron we elektrik önümlerini öndürýän ilkinji hususy kärhanadyr. Onda öndürilýän elektronika enjamlary diňe bir içerki bazaryň isleglerini kanagatlandyrman, eýsem, daşary ýurtlarda hem tanalyp ugrady.

Sebitleri senagatlaşdyrmak ýurdumyzyň önümçilik kuwwatyny artdyrmaga we täze iş orunlaryny döretmäge mümkinçilik berýär. Bu bolsa oba ilatynyň maddy hal-ýagdaýynyň gowulanmagyna oňyn täsirini ýetirýär. Statistiki maglumatlara görä, 2020-nji ýylda Türkmenistanda senagat önümçiliginiň umumy möçberiniň 24,9 göterimi Mary welaýatynyň, 23,5 göterimi Balkan welaýatynyň, 21,8 göterimi Lebap welaýatynyň, 11,6 göterimi Ahal welaýatynyň, 6,0 göterimi Daşoguz welaýatynyň, 12,2 göterimi Aşgabat şäheriniň paýyna düşýär.

Her welaýatda özboluşly zähmet bölünişigi bolup, ol senagatyň dürli ugurlary boýunça ýöriteleşdirilendir. Mysal üçin, 2020-nji ýylda ýurdumyz boýunça nebit çykarýan senagatyň önüminiň 99,2 göterimi, nebiti gaýtadan işleýän senagatyň önüminiň 85,7 göterimi, himiýa senagatynyň önüminiň 48 göterimi Balkan welaýatynda, gaz senagatynyň önüminiň 48,1 göterimi Lebap welaýatynda, 36,4 göterimi Mary welaýatynda, maşyngurluşygy we metaly işläp bejeriş senagatynyň önüminiň 53,2 göterimi Aşgabat şäherinde öndürildi. Hasabat ýylynda ýurdumyz boýunça öndürilen elektrik energiýasynyň 44,0 göterimi Mary welaýatynyň paýyna düşdi.

Oba hojalyk önümçiligi boýunça hem welaýatlar toprak-howa şertlerine görä ýöriteleşdirilendir. Geçen ýylda Ahal welaýatynda ýurdumyzda öndürilen üzümiň 68,3 göterimi, Daşoguz welaýatynda şalynyň 43,0 göterimi, miweleriň we ir-iýmişleriň 43,2 göterimi, Lebap welaýatynda şalynyň 57,0 göterimi, piläniň 53,4 göterimi, Mary welaýatynda gant şugundyrynyň 97,9 göterimi öndürildi.

Ýurdumyz boýunça öndürilen maldarçylyk önümlerinden süýdüň 41,8 göterimi Daşoguz welaýatynda, guş etiniň 33,8 göterimi Ahal welaýatynda, ary balynyň 41,4 göterimi Mary welaýatynda öndürildi. Welaýatlarda öndürilýän oba hojalyk önümleri sebitlerde gurlan, häzirki zamanyň enjamlary bilen enjamlaşdyrylan senagat kärhanalarynda gaýtadan işlenilýär hem-de ýerli ilatyň azyk we senagat önümlerine bolan islegleri kanagatlandyrylýar.

Sebitleýin döwlet syýasaty ýurduň milli ykdysadyýetiniň ösüşiniň ýokarlanmagyna, her welaýatyň, etrabyň, şäheriň ykdysady ösüşi üçin amatly şertleriň döredilmegine oňyn täsirini ýetirýär. Şonuň bilen bir wagtda sebitleriň ýöriteleşme ýagdaýy olaryň ykdysady kuwwatynyň pugtalanmagyny, durmuş-ykdysady taýdan ösdürilmegi bolsa ýurdumyzyň azyk howpsuzlygyny, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlanmagyny üpjün edýär. Munuň özi hormatly Prezidentimiziň «Döwlet adam üçindir!» diýen baş ýörelgesiniň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr.

Maýa KULYÝEWA,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Döwlet maliýesini jemleýji we ykdysady syýasaty müdirliginiň sebitler boýunça ösüş bölüminiň esasy hünärmeni.

Türkmenistan Watanymyz bazar ykdysadyýetiniň esaslaryny kemala getirip, ösüşiň senagatlaşma-innowasion ugry bilen ynamly öňe barýar. Ýurdumyzda öndürilýän önümler özüniň hili bilen tapawutlanyp, dünýä bazarynda hem mynasyp orny eýeleýär. Öndürilýän önümleriň bäsdeşlige ukyplylygyny, milli ykdysadyýetiň dünýä hojalyk gatnaşyklarynda tutýan ornuny, şeýlelikde, ykdysadyýetiň açyklygyny häsiýetlendirýän görkezijileriň biri-de daşary ýurtlara çykarylýan harytlaryň gymmatynyň jemi içerki önüme bolan gatnaşygydyr. Bu görkezijiniň yzygiderli ýokarlanmagy «Türkmenistanda öndürildi» nyşanly önümlere dünýä bazarynda uly isleg bildirilýändigine şaýatlyk edýär.

Döwletiň we jemgyýetiň bähbitleri göz öňünde tutulyp, häzirki döwürde we geljekki ösüşleri nazarlaýan ykdysady strategiýany durmuşa geçirmegiň barşynda görnükli netijeler gazanyldy. Mälim bolşy ýaly, daşary söwda milli ykdysadyýetiň ösüşiniň möhüm guraly hökmünde çykyş edýär. Halkara söwda diňe harytlary we hyzmatlary alyş-çalyş etmek boýunça geleşikleriň amala aşyrylmagyny aňlatman, eýsem, milli ykdysadyýetiň dünýä hojalyk gatnaşyklaryndaky ornunyň kesgitlenmegine-de ýardam edýär.Ýurdumyz dünýäniň onlarça döwleti bilen daşary söwda hyzmatdaşlygyny ýola goýdy we daşary söwda dolanyşygynyň möçberi ep-esli artdy, düzümi kämilleşdi. Söwda gatnaşyklarynyň gerimi giňeldi.

Hormatly Prezidentimiz tarapyndan ýurdumyzda alnyp barylýan işjeň maýa goýum syýasatynyň netijesinde, ýüzlerçe önümçilik desgalary we durmuş-medeni maksatly binalar gurlup, ulanylmaga berilýär. Bu ýagdaýlar ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň yzygiderli berkemegini häsiýetlendirýän wajyp görkezijiler bolup çykyş edýärler. Durmuş maksatnamalarynyň üstünlikli amala aşyrylmagy, ilatyň girdejileriniň yzygiderli ýokarlanmagy, müňlerçe täze iş orunlarynyň döredilmegi halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň düýpli gowulanýandygyna, Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan yglan edilen Durnukly ösüş maksatlarynyň doly berjaý edilýändigine şaýatlyk edýär.

Soňky ýyllarda ýurdumyzda önümçilik we durmuş ulgamlaryna örän uly maýa goýumlary goýulýar. Bu bolsa Türkmenistanyň dünýäniň ösen döwletleriniň hataryna batly depginler bilen girýändigini aýdyň görkezýär. Durmuş-ykdysady syýasaty tehnologiýany çalt döwrebaplaşdyrmagyň, maglumatlaşdyrmagyň, sanly tehnologiýalary we innowasiýalary peýdalanmagyň, ykdysadyýetiň gurluş düzümini kämilleşdirmegiň, täze pudaklary we önümçilikleri döretmegiň, ykdysadyýetiň däp bolan pudaklarynyň netijeliligini ýokarlandyrmagyň we hususy bölegi ösdürmegiň hasabyna durnukly ykdysady ösüş amala aşyrylýar. Sanly ykdysadyýetiň giňden ornaşdyrylmagy bu işde hasabatlylygyň ähmiýetini has-da ýokarlandyrýar. Degişli maglumatlaryň resmi statistikanyň düzgünlerine laýyk ýygnalmagy, işlenip taýýarlanmagy we ýaýradylmagy netijesinde milli statistikanyň halkara ülňülerine laýyklykda döwrebaplaşdyrylmagy aýratyn möhüm ähmiýete eýe bolýar. Ýurdumyzyň döwlet statistikasynyň işi maksatnamalaýyn alnyp barylýar. Bu ugurda döwlet statistikasynyň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň statistikasynyň sazlaşykly işlemegi, taýýarlanýan statistik maglumatlaryň hiliniň ýokarlandyrylmagy, statistika işine halkara statistika tejribesinde kabul edilen düzgünleriň, görkezijileriň we usullaryň girizilmegi, jemgyýetiň ösüşini doly möçberde suratlandyrýan, halkara derejesinde deňeşdirerlik statistik görkezijileriň işlenip düzülmegi ýaly wezipeler durmuşa geçirilýär.

Häzirki döwürde dünýäde ählumumy statistika ulgamy kemala gelendir. Onuň iň ýokary utgaşdyryjy guramasy hökmünde Birleşen Milletler Guramasynyň Statistika komissiýasy çykyş edýär. Bu statistika guramasy halkara standartlaryny kabul etmek, statistikada ulanylýan adalgalary, usulyýetleri we gözükdirijileri ara alyp maslahatlaşmak boýunça esasy meýdança bolup durýar. Statistika komissiýasynyň başda durmagynda ähli ýurtlarda ulanylýan markoykdysady görkezijileriň we statistik hasaplamalaryň milli hasaplar ulgamyna girizilmegi, resmi statistikanyň binýatlaýyn ýörelgeleriniň işlenip taýýarlanmagy, ilat ýazuwlarynyň geçirilmegi hem-de beýleki başlangyçlar häzirki zaman ählumumy statistik ulgamynyň ösmeginiň binýady bolup hyzmat edýär.

Statistik usullary standartlaşdyrmak, statistika babatdaky halkara hyzmatdaşlygy utgaşdyrmak, ählumumy statistik maglumatlary jemlemek, işläp taýýarlamak we statistik işiň beýleki möhüm ugurlary bölümiň esasy wezipeleri bolup durýar. Birleşen Milletler Guramasynyň Ykdysady we durmuş geňeşiniň «Ilatyň we ýaşaýyş jaý gorunyň 2020-nji ýyldaky ýazuwynyň Bütindünýä maksatnamasy» barada 2015-nji ýylda kabul edilen Kararnamasynda dünýä ýurtlarynyň ilatynyň we ýaşaýyş jaý gorunyň nobatdaky ýazuwyny 2015 — 2024-nji ýyllar aralygynda geçirmäge çagyrylýar. Hormatly Prezidentimiziň Kararyna laýyklykda, 2022-nji ýylyň 17 — 27-nji dekabry aralygynda Türkmenistanyň ilatynyň we ýaşaýyş jaý gorunyň uçdantutma ýazuwyny geçirmek bellenildi. Türkmenistanyň döwlet, sebitleýin we pudaklaýyn ösüş maksatnamalaryny üstünlikli amala aşyrmak, döwlet býujetini işläp düzmek we ýaşaýyş jaý syýasatyny netijeli geçirmek üçin ygtybarly statistiki maglumatlar bilen üpjün etmek maksatlarynda-da netijeli işler durmuşa geçirilýär.

Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmek boýunça işlerde hasabatlylyga, statistika maglumatlaryny toplamaga uly orun degişli bolup durýar. Stastika maglumatlary göz öňünde tutulan maksatnamalaryň durmuşa geçirilişiniň hiline, umumy ösüşiň näderejede üpjün edilişine, ilatyň üpjünçiligine anyk we doly seljerme bermekde esasy orun eýeleýär. Ykdysadyýetde we durmuş ulgamynda gazanylýan üstünlikler bolsa milli statistikanyň görkezijilerinde aýdyň orun alýar. Hormatly Prezidentimiziň tagallalary esasynda Türkmenistanda milli statistika ulgamy barha ösýär we kämilleşýär. Bu ugurda kämil hünärmenleri taýýarlamak wezipelerine uly üns gönükdirilýär. Gahryman Arkadagymyzyň halkymyzyň eşretli durmuşda ýaşamagynyň,Türkmenistanda gazanylýan üstünlikleriň barha artmagynyň, adamzat bähbitli taslamalary durmuşa geçirmegiň hatyrasyna alyp barýan beýik işlerinde rowaçlyklary arzuw edýäris.

Oguljan ATDAÝEWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň uly mugallymy.