BMG-niň Baş Assambleýasynyň täze Kararnamalarynda aýdyň şöhlelenýär

Ulaglar siwilizasiýa dörän wagtyndan bäri ykdysady ösüşe öz täsirini ýetirip gelýär. Iň gadymy döwürlerde-de ulag ulgamlarynyň goşulyşýan ýerinde ýaşaýşyň gülläp ösendigine, ilkinji şäherleriň hem tebigy aýlaglaryň, derýadyr kölleriň, portlaryň töwereginde dörändigine taryh şaýat. Başgaça aýdylanda, hut geografik aýratynlyklar — ummandyr deňizlere, suw ýollaryna, düzlüklerdir daglara, oazislere ýakynlyk ilkinji ulag ulgamlarynyň kemala gelmegini şertlendiripdir. Gadymy Beýik Ýüpek ýoly bolsa şäherlerden-şäherlere uzap, ygtybarly suw ýa-da guryýer ugurlary bolmadyk ýurtlardyr sebitleri biri-biri bilen birleşdirdi. Adamlaryň kosmosa çykyp, älem giňişligini özleşdirýän, hatda Aýa çenli baryp ýeten zamanasynda-da ulagyň adamzadyň durmuşyndaky ähmiýeti barha artmasa, birjik-de peselmeýär. Şoňa görä, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek bilen bagly meseleleriň 90 göteriminiň ulag ulgamy bilen baglanyşdyrylmagy hem tebigy ýagdaýdyr.

(Dowamy. Başlangyjy gazetiň 16-njy sanynda).

Geçmişden şu güne

Ulag — hereket, ulag — tizlik, ulag — ösüş. Hereketiň, tizligiň hem ösüşiň bolan ýerinde adamzadyň ýaşaýşam, ykdysadyýetem barha özgermek, ilerlemek bilen. Irki döwürlerde atdyr öküzlerde, düýelerde ýük daşalyp, uzak ýollar aýlap-hepdeläp aşylan bolsa, bu gün adamyň zähmeti, döredijilikli pikirleri netijesinde dörän «polat atlaryň» dürli görnüşlerinde sanaglyja minutdyr sagatlarda barmaly ýerimize ýetip bilýäris. «Ýodalar ýola elter, ýollar — ile» diýlişi ýaly, hut ulaglar arkaly adamlar täze, heniz görülmedik yklymlary açyp, birek-birek bilen gatnaşyk etmäge, uzak-uzak ülkelere syýahat etmäge mümkinçilik aldy. Önümçilik kuwwatlyklaryny sarp ediş bazarlary bilen baglanyşdyrýan halka, söwdanyň üznüksizligini üpjün edýän möhüm gural bolup çykyş etmegi bolsa ulagyň ykdysady bähbidini açyp görkezýär. Umuman, senagatlaşma hadysasyny, köpçülikleýin önümçiligi we harytlaryň paýlanylyşyny ulagdyr ösen ulag düzümleri bolmazdan göz öňüne getirmek asla mümkin däl. Hut şeýle zerurlyklar hem halkara syýasatda ulag ulgamyna we diplomatiýasyna berilýän ünsüň barha artmagyny şertlendirýär. Geçmişde Beýik Ýüpek ýolunyň ýüreginde ýerleşip, Gündogaryň we Günbataryň siwilizasiýalaryny baglanyşdyran Bitarap Türkmenistanyň ulag strategiýasy bolsa geografik taýdan ýerleşişiň artykmaçlyklaryndan, ýurdumyzyň çäginde sebit we yklym ähmiýetli iri ulag merkezlerini döretmek üçin logistik mümkinçiliklerdir düzümlerden has doly peýdalanmaga esaslanýar.

Tagallalar, goldawlar, anyk hereketler

Bu gün biziň: «Türkmenistan — ählumumy ulag diplomatiýasynyň başyny başlan we ony işjeň ilerledýän döwlet» diýip ynamly aýtmaga doly hukugymyz bar. Sebäbi baryp on ýyl mundan ozal, heniz 2030-njy ýyla çenli Durnukly ösüş maksatlary kabul edilmänkä, ýurdumyzda Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy esasynda «Halkara hyzmatdaşlygy we durnukly ösüşi üpjün etmekde ulag-üstaşyr geçelgeleriniň tutýan orny» atly halkara maslahat geçirilipdi. 2016-njy ýylyň 26-njy noýabrynda paýtagtymyzda guralan Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahat bolsa bu ulgamy ösdürmegiň häzirki zaman usullarynyň işlenip taýýarlanylmagynda, geljek üçin meýilnamalardyr mümkinçilikleriň kesgitlenilmeginde täze tapgyryň başyny başlady. Soňlugy bilen bu forumda öňde goýlan wezipeleri ýerine ýetirmegiň çäginde amal edilýän işler «Aşgabat prosesi» adyny alyp, yzygiderli ilerledilip, maslahatyň geçirilen senesi Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan «Bütindünýä durnukly ulag güni» diýlip yglan edildi. Durnukly ulag boýunça Baş Assambleýada Kararnamalaryň 5-siniň kabul edilmeginiň, 3-nji iýunyň Bütindünýä welosiped güni hökmünde tutuş dünýäde giňden dabaralandyrylmagynyň, BMG-niň ýanynda Durnukly ulag boýunça dostlar toparynyň döredilmeginiň gözbaşynda-da, elbetde, Bitarap türkmen döwleti dur. Şunda bularyň ählisiniň Gahryman Arkadagymyzyň oýlanyşyklylyk we öňdengörüjilik bilen öňe süren başlangyçlarynyň ajaýyp miweleridigini ilkinji nobatda nygtamak zerur.

Geçen 2023-nji ýylyň ahyrky günlerinde ýurdumyza BMG-niň Nýu-Ýorkdaky ştab-kwartirasyndan gelip gowşan hoş habarda hem Türkmenistanyň başlangyjy bilen täze Kararnamalaryň ýene ikisiniň kabul edilendigi buşlandy. «Durnukly ösüşi üpjün etmekde ygtybarly we durnukly energiýa birikmesiniň esasy orny» atly Kararnama dogrusynda biz makalamyzyň birinji böleginde giňişleýin durup geçdik. Bu gezekki söhbedimiz bolsa 47 döwletiň awtordaşlygynda biragyzdan kabul edilen «Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnama barada.

Täze Kararnama — köpugurly çagyryş

Geçen ýylyň 19-njy dekabrynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 78-nji sessiýasynyň 49-njy plenar mejlisinde kabul edilen «Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnamanyň mazmuny hakynda gürrüň edilende, ilkinji nobatda, onuň durmuşyň ulag bilen galtaşýan ugurlarynyň ählisini öz içine alýandygyny, dünýä bileleşigini olar boýunça öňde durýan möhüm wezipeleri ýerine ýetirmekde tagallalary birleşdirmäge çagyrýandygyny nygtamaly. Bu ýerde gürrüň ýol-ulag hadysalarynyň öňüni almakdan başlap, ulaglaryň atmosferada parnik gazlarynyň döremegine getirýän ýaramaz täsirlerini azaltmak, durnukly ulag düzümleriniň maliýeleşdirilmegini has-da ilerletmek ýaly ählumumy wezipeler barada barýar. Ýeri gelende bellesek, 2021 — 2030-njy ýyllar Milletler Bileleşigi tarapyndan «Ýol hereketiniň howpsuzlygyny üpjün etmek boýunça hereketleriň onýyllygy» diýlip yglan edilip, şol döwürde ýol-ulag hadysalary netijesinde ýüze çykýan adam pidalarynyň we ýaralanmagyň derejesini azyndan 50 göterime çenli azaltmak maksat edinilýär. Şunda ýurdumyzda her ýylda «Ýol hereketiniň howpsuzlygy — ömrümiziň rahatlygy» atly biraýlygyň geçirilmeginiň tutuş dünýä boýunça tagallalara-da goşantdygy guwandyryjy ýagdaýdyr.

Biz durnukly ulag ulgamy, ulag diplomatiýasy hakynda gürrüň edenimizde ýa ýazanymyzda, köplenç, bu ugurda öz döwletimizde alnyp barylýan işlerdir ýetilýän sepgitlere ünsi çekýäris. Bu, elbetde, kanunalaýyk ýagdaý. Täze Kararnamada-da ýurdumyzyň başlangyjy esasynda ozal 2014-nji, 2015-nji, 2017-nji, 2021-nji, 2023-nji ýyllarda kabul edilen resminamalara salgylanylýar. Paýtagtymyzda 2014-nji ýylyň sentýabrynda geçirilen halkara forum, 2016-njy ýylyň noýabryndaky Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahat, 2022-nji ýylyň awgustynda Awazada guralan deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat ýaly iri çäreler barada bellenilýär. Ýöne şunda durnukly ulag meselesiniň milli çygyrdan has giňdigini, garyplygy azaltmakdan başlap, özboluşly tebigy aýratynlyklara eýe bolan ösüp barýan ýurtlaryň hem zerurlyklaryny kanagatlandyrmak, şolar üçin hem ulagdyr ulag düzümleri babatda deň mümkinçilikleri elýeterli etmek ýaly kän-kän meseleleri öz içine alýandygyny göz öňünde tutmak möhümdir. «Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnama, ine, şu hakykata ýene bir ýola hemmeleriň ünsüni çekýändigi, «Gün tertibi — 2030-yň» «hiç kimi yzda galdyrmazlyk, hiç kimi unutmazlyk» ýörelgesine ygrarlylyga çagyrýandygy üçinem uly ähmiýete eýedir.

Möhüm ugurlar anyk taslamalaryň mysalynda

Täze Kararnamada nygtalyşy ýaly, howpsuz, gymmat bolmadyk, elýeterli we durnukly ulag ulgamlary ykdysadyýetiň sazlaşykly ösüşine goşant goşmakda, adamlaryň durmuş abadançylygyny ýokarlandyrmakda, halkara hyzmatdaşlygy we ýurtlaryň arasynda söwdany işjeňleşdirmekde derwaýys ähmiýete eýe. Muny Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatda eden çykyşyndaky: «Meniň pikirimçe, ulag ulgamy häzirki wagtda ösüşiň esasy ugry bolup durýar. Ony kämilleşdirmezden, döwrebaplaşdyrmazdan, öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrmazdan, dünýä ykdysadyýetiniň okgunly ösüşini, onuň täze ýörelgeler esasynda ösdürilmegini, adamlaryň abadançylygynyň, ýaşaýyş-durmuşynyň hiliniň ýokarlandyrylmagyny, şu ýüzýyllykda Durnukly ösüş maksatlarynyň ýerine ýetirilmegini göz öňüne getirmek kyndyr» diýen sözlerinden hem aýdyň görmek bolýar. Şol maslahata gatnaşan BMG-niň ozalky Baş sekretary Pan Gi Mun bolsa dünýä söwdasynyň halkara gatnaw ýollaryna baglydygyna, munuň iş orunlarynyň, ykdysady ösüşiň çeşmesidigine aýratyn ünsi çekip: «Ulag ulgamy adamzadyň tutuş ösüşine hem täsir edýär. Alysdaky künjeklerde ýaşaýandygyna garamazdan, adamlaryň ählisiniň bir ýerden başga bir ýere howpsuz barmaga mümkinçiligi bolmalydyr. Durnukly ulag adamlaryň hemmesini gurşap almalydyr» diýip belläpdi. Dünýä jemgyýetçiligi ulagyň adamzadyň durmuşynda näderejede ähmiýetlidigine COVID-19 pandemiýasy zerarly dörän kynçylyklaryň mysalynda has äşgär göz ýetirdi. Şoňa görä, pandemiýadan soňky dikeldiş döwründe-de ulag baglanyşygyny üpjün etmek meselesi öňdäki hatarlarda goýulýar. Munuň özi netijeli ulag ulgamynyň milli ykdysadyýetleriňem, ählumumy ykdysady ösüşiňem hereketlendiriji güýjüdigini, «Dünýä ykdysadyýeti tekerleriň üstünde aýlanyp, gämilerde ýol aşýar» diýen jümläniň häzirki döwürde-de durmuş hakykaty bolmagynda galýandygyny subut edýär.

Ulag arabaglanyşygy bilen bagly täze Kararnamada, esasan, 4 ugra — üstaşyr ulag geçelgelerine, özboluşly geografik ýagdaýda ýerleşýän ýurtlara, multimodal daşamalara we durmuş ugruna aýratyn üns çekilýär. Türkmenistanyň ulag strategiýasyna laýyklykda alnyp barylýan işlerdir durmuşa geçirilýän taslamalar bolsa şol ugurlaryň ählisini öz içine alýar. Aslynda, biziň ýurdumyz geografik taýdan amatly çäkde ýerleşmek bilen, yklymüsti ugurlaryň kesişýän esasy merkezleriniň birine öwrülýär. Häzirki wagtda Türkmenistanda ulagyň ähli görnüşlerini ösdürmek üçin uly mümkinçilikler bar. Şu nukdaýnazardan, döwletimiziň üstaşyr ulag merkezi hökmünde eýeleýän ornuny pugtalandyrmak, täze ulag geçelgelerini we ugurdaş düzümleri döretmek üçin iri maýa goýumlary çekmek boýunça netijeli işler durmuşa geçirilýär.

Käbir mysallara ýüzlensek, ýurdumyzda awtomobil, howa, deňiz hem-de demir ýol ulaglaryny özüne birleşdirýän ulag infrastrukturasy kemala getirilip, uzynlygy 5 müň kilometrden geçýän polat ýollar sebitlerimiziň arasynda ygtybarly gatnaşygy üpjün edýär. Diýarymyzyň çäginde awtomobil ýollarynyň hem 5 müň kilometrden gowragy gurlup, häzirki wagtda uzynlygy 600 kilometre ýetýän Aşgabat — Türkmenabat awtobanynyň gurluşygy güýçli depginde dowam edýär. 2019-njy ýylyň ýanwarynda gurluşygyna badalga berlip, birinji tapgyry 2021-nji ýylyň oktýabrynda üstünlikli tamamlanan bu ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary böleginiň ulanmaga beriljek günleri hem indi uzakda däl. Bu ýoluň Aşgabat — Türkmenbaşy awtobanyna birikdirilmegi goňşy Özbegistanyň ýük awtoulaglaryna Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna, şol ýerden bolsa deňiz ýoly arkaly Kawkaza, Ýewropa, Russiýanyň günorta sebitine, Eýranyň demirgazygyna, Pars hem-de Oman aýlagyna çykmaga mümkinçilik döreder. Türkmenbaşy — Gazagystan awtomobil ýolunyň we Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän köpriniň gurluşygy iki ýurduň arasyndaky ulag, söwda hyzmatdaşlygyny ösdürmäge, ýük dolanyşygyny ýokarlandyrmaga ýardam etse, geljekde Türkmenistany, Eýrany, Yragy hem Türkiýäni birleşdirjek Gündogar — Günbatar ulag geçelgesi işe giriziler. Özbegistan — Türkmenistan — Eýran — Oman halkara ulag geçelgesini mundan beýläk-de işjeňleşdirmek, Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa ugry boýunça ulag geçelgesiniň döredilmegi hem sebitiň ýurtlarynyň üns merkezinde durýar. Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň açylmagy bolsa milli deňiz flotumyzy giňeltmäge, ýük akymlarynyň we üstaşyr ýük daşamalaryň möçberini artdyrmaga, daşary ýurt gämileri üçin hyzmatlaryň hilini ýokarlandyrmaga amatly şertleri döretdi.

Ulag hemmeler üçin!

Durnukly ulag ulgamyna doly derejeli elýeterliligiň üpjün edilmegi özboluşly geografik ýagdaýlara eýe bolan ýurtlaryň, şol sanda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň zerurlyklaryny kanagatlandyrmak bilen hem aýrylmaz baglanyşyklydyr. Türkmenistan bu ugurdaky işlere-de işjeň gatnaşýar. 2022-nji ýylyň awgustynda Awazada geçirilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat munuň şeýledigini nobatdaky gezek aýdyň görkezdi. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow forumdaky wideoýüzlenmesinde birnäçe anyk teklipleri öňe sürdi. Bu ýerde gürrüň, hususan-da, Birleşen Milletler Guramasynda ulag ulgamynda deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň bähbitlerini goramaga gönükdirilen we BMG-niň degişli düzümleri bilen yzygiderli iş alyp barjak ýörite iş toparyny döretmek; «Ählumumy ulag hyzmatdaşlygynyň ösüşinde we ony pugtalandyrmakda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ornuny ýokarlandyrmak» atly Kararnamany işläp taýýarlamak barada barýar.

Ýeri gelende bellesek, dünýäde 32 sany (şol sanda Merkezi Aziýa ýurtlary) deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwlet bolup, olaryň umumy ilaty 533 million adama barabardyr. Çäk taýdan ýerleşişi olaryň beýleki ýurtlar bilen ykdysady gatnaşyklaryna täsirini ýetirýär. Şonuň netijesinde, bu ýurtlar ykdysadyýetiň düzümleýin kämilleşdirilmegi üçin zerur bolan maýa goýum we maliýeleşdirmek, tehnologiýalar, hyzmatlar ýaly ugurlarda ählumumy söwdanyň artykmaçlyklaryndan doly derejede peýdalanyp bilmeýärler. Bilermenleriň aýtmaklaryna görä, deňze çykalgasy bolmadyk döwletler, üstaşyr geçiriji ýurtlar bilen deňeşdirilende, ulag çykdajylaryna ortaça iki esse köp serişde sarp edýärler. Bu daşary ýurt bazarlaryna harytlary ibermek hem-de almak babatda-da şeýle. COVID-19 pandemiýasy bolsa bu meseleleri has-da kynlaşdyrdy. Aşgabat prosesiniň dowamy bolan Awaza forumy şeýle şertlerde tagallalary birleşdirmek, çalt we aýdyň netijelere ýetmek üçin tutanýerli iş alyp barmak, pandemiýadan soňky dikeldiş döwründe ulagyň orny ýaly meselelere ünsi çekmäge mümkinçilik berdi.

* * *

Syýasatçylaryň biri: «Gowy öýlerden gowy işlere barmak gowy ulaglara bagly» diýýär. Biziň halkymyzda bolsa «Ýoly abadyň ili abat» diýen parasatly jümle bar. Bu günki gün Bitarap Türkmenistan ählumumy ulag diplomatiýasynyň başyny başlan döwlet hökmünde durnukly ulag ulgamyny kemala getirmek boýunça dünýä derejeli tagallalara mynasyp goşant goşup, Zeminiň goýnuna parahatçylygyň, dost-doganlygyň ýollaryny çekýär. Ýol baran ýere bolsa bagt barýar.

Aýgül RAHYMOWA.

«Türkmenistan».

Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi döwrebap ösdürmek bilen baglanyşykly döredýän mümkinçiliklerinden we şertlerinden ýerlikli peýdalanýan Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy, Mary etrabynyň çäginde ýerleşýän «Täze Aý» hojalyk jemgyýetiniň süýji-köke önümlerini öndürýän «Datly şerbet» hususy kärhanasynyň agzybir işgärleri hem şu günler özleriniň ähli ukyp-başarnyklaryny gowy hilli köke-süýji önümleriniň öndürilmegine gönükdirýärler.

Häzirki döwürde özünde 500-den gowrak işçi-hünärmeni jemleýän kärhana azyk önümleriniň 150-den gowrak görnüşini taýýarlap, halka hödürleýär. Bu ýerde azyk önümleriniň görnüşleriniň sanyny has artdyrmak üçin önüm öndürijiler döredijilikli gözleglerini hem yzygiderli we uly höwes bilen dowam etdirýärler. Netijede, baýramçylyklaryň we şanly seneleriň bosagasynda datly köke-süýjüleriň täze görnüşleriniň tapgyry ilata hödürlenýär. Ekologiýa taýdan arassa, tagamly, gözegelüwli gaplara gaplanan ýokary hilli önümler bolsa, alyjylar tarapyndan hoşallyk bilen garşylanylýar. Ilata hödürlenýän şol önümleriň hemmesiniň diýen ýaly, daşary ýurtlardan satyn alnyp getirilýän azyk önümleriniň ornuny tutýan, ýokary hilliligi bilen tapawutlanmagy guwandyryjy hakykatdyr.

Ýokary hilli önümleri bilen ýurdumyzda ilatyň söýgüsini gazanan, daşary ýurtlarda-da adygyp barýan şol önümleriň halkara sergilerinde-de mynasyp orun tapýandygy bolsa, ýörite bellenilmäge mynasypdyr. Ildeşlerimiziň toý saçaklarynyň süýji nygmatlar bilen bezelmegine, azyk bolçulygynyň üpjün edilmegine mynasyp goşant goşýan telekeçiler özleriniň ýokary depginler bilen işlemekleri üçin gowudan gowy şertleri döredýän hormatly Prezidentimiz, Arkadagly Gahryman Serdarymyzy tüýs ýürekden alkyşlaýarlar.

Toýly GARÝAGDYÝEW,

Türkmenistanyň kärdeşler arkalaşyklarynyň Mary welaýat birleşiginiň jogapkär işgäri.

Agzybir halkymyzyň ýeten belent derejesini, berkarar döwletimiziň dünýä nusgalyk ösüş-özgerişini özünde jemleýän Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe her bir günümiz üstünliklere we zähmet ýeňişlerine beslenýär. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda eýelenýän belent sepgitler baky Bitarap döwletimiziň bedew bady bilen ynamly öňe barýandygyna şaýatlyk edýär.

Häzirki ajaýyp döwrümizde Gahryman Arkadagymyzyň beýik başlangyçlary hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda üstünlikli dowam edýär. Gurmak we döretmek arkaly milli ykdysadyýetimiziň sazlaşykly ösmegi, durmuş düzüminiň toplumlaýyn döwrebaplaşdyrylmagy babatda amal edilýän uly işler belent üstünlikleriň beýanydyr. Şunda her bir pudakda gazanylýan üstünlikleri, ýetilýän belent sepgitleri aýratyn bellemek bolar. Milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryny düzýän senagat kärhanalary döwrebaplaşdyrylýar, tehniki we tehnologik taýdan düýpli enjamlaşdyrylýar. Oba hojalyk pudagy dünýäniň iň öňdebaryjy tehnikalary bilen üpjün edilýär, täze ýollar, aragatnaşyk ulgamlary döredilýär.

Ösüşlere beslenýän döwrümizde Watanymyzyň ähli sebitlerinde durmuş-ykdysady özgertmeler amala aşyrylýar. Ýurdumyzyň sebitlerini gyradeň ösdürmek, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini yzygiderli gowulandyrmak wezipesi hormatly Prezidentimiziň durmuş-ykdysady syýasatynyň wajyp ugry bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň welaýatlarynyň durmuş-ykdysady ösüşleri ýokary derejede amal edilýär. Döwlet syýasatynda sebitleriň ykdysady taýdan ýokary depginli ösüşini gazanmak we innowasion häsiýetli önümçilikleri döretmegi has-da ösdürmek, daşky gurşawy gorap saklamak, ýaşaýyş-durmuş we inženerçilik üpjünçilik ulgamlaryny hil taýdan ýokary derejede ösdürmek esasy wezipeleriň hatarynda durýar. Uglewodorod baýlyklaryny mineral-çig mal, ýer-suw we zähmet serişdelerini rejeli peýdalanmak, şonuň binýadynda ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak esasynda sebitleriň öndüriji güýçlerini deňeçer ösdürmäge gönükdirilendir.

Hormatly Prezidentimiz şeýle belleýär: «Durnukly ykdysady ösüş biziň uzak möhletleýin strategiýamyzyň baş maksady bolup durýar. Şoňa görä-de, ykdysadyýetimiziň ähli ugurlaryny gurşap alýan maksatnamalarymyzy hem-de özgertmelerimizi üstünlikli amala aşyrýarys». Şu parasatly sözlerden görnüşi ýaly, ýurdumyzda durnukly ykdysady ösüş üpjün edilýär. Gazanylan beýik ösüşler ýurdumyzyň aýdyň ýollardan barýandygyny we röwşen geljeginiň has-da ösüşlidigini dünýä aýan etdi. Döwür öňe tarap barýar, durmuş ösýär, özgerýär, täze sepgitlere eýe bolýar. Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda gazanylýan beýik ösüşler buýsançly wakalar bolup kalba dolýar.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkymyzy eşretli durmuşda ýaşadýan Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag bolsun, beýik işleri rowaçlyklara beslensin!

Ogulnýaz AMANOWA,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy.

«Türkmennebit» döwlet konserniniň «Nebitgazylmytaslama» institutynda nebit we gaz ýataklaryny işläp geçmek ugry boýunça «Nebit we gaz ýataklaryny işläp geçmek meseleleri we taslamalaşdyryş» hem-de «Nebit we gaz ýataklaryny işläp geçmekligi seljerme» laboratoriýalary bolup, olar nebit we gaz känlerini işläp geçmek bilen bagly ylmy-barlag işlerini ýerine ýetirip, degişli taslama resminamalaryny taýýarlaýarlar. Bu laboratoriýalarda ähli känler we ulanyş guýulary boýunça çykarylan önümiň hasabaty ýöredilýär hem-de olaryň tehnologiki görkezijileriniň ösüşi, önümli ýataklaryň çykaryp boljak galyndy gorlary we pese gaçma koeffisenti kesgitlenýär. Şeýle hem, ulanyş ýa-da baha beriş guýularynyň gazylmaly ýerlerini saýlap almak, ulanyş guýularynda aşaky we ýokarky gatlaklara geçmek, hereketsiz duran guýulary ulanyşa girizmek, ulanyşyň başga usullaryna geçmek, guýularda gapdal sütünlerini gazmak, gatlak suwlaryny çäklendirmek ýa-da guýynyň düýpýaka zolagyny himiki serişdeler bilen işläp bejermek üçin guýulary saýlap almak boýunça seljerme işleri ýerine ýetirilip, degişli teklipler hödürlenýär.

2023-nji ýylda gözleg-barlag we ulanyş üçin burawlamaga bellenen guýulardan 39 sanysy, ýagny Goturdepe käninde 18, Barsagelmez we Altyguýy känleriniň her haýsynda 3, Nebitdag we Uzynada känleriniň her birinde 5, Guýjuk, Keýmir, Ekerem, Ýaşyldepe we Demirgazyk Kemer känleriniň hersinde 1 guýy gazyldy. Şeýle-de 6 sany, ýagny Goturdepe käninde 5, Barsagelmez käninde 1 guýy ulanyşa girizildi. Gazylyp ulanyşa girizilen guýularyň hasabyna goşmaça nebit çykaryldy.

Konsern boýunça guýularda 50 sany, şol sanda Goturdepe käninde 37, Barsagelmez käninde 10, Günorta Gamyşlyja, Körpeje we Guýjuk känleriniň hersinde 1 guýuda ikinji gapdal sütünini gazmak işleri ýerine ýetirildi. Bu guýular hem goşmaça nebit almaga mümkinçilik berdi. Ýokarda agzalan laboratoriýalar tarapyndan geçen ýylyň hasabat döwründe känleri işläp geçmek we nebitli, gazly we gazkondensatly guýulary ulanmak boýunça maglumatlary ýygnamak, seljermek we işläp taýýarlamak, burawlamadan çykan guýularyň netijelerini seljermek we ýataklaryň burawlanmasyna dessin üýtgeşmeleri girizmek, gatlak basyşyny saklamak boýunça işleriň gidişini seljermek, olaryň netijeliligini ýokarlandyrmak üçin teklipler berildi. Işläp geçmek boýunça nebitgaz känlerinde ulanylýan usulyýetleri kämilleşdirmäge ugrukdyrylan barlaglary, nebit berijilik koeffisentleriň tehniki-ykdysady esaslandyrmasyny, tehnologiki çyzgylary we synag ulanyş taslamalaryny düzmek, nebitgaz känlerini işläp geçmekligiň ösüşiniň nusgalaryny gurmak boýunça ylmy-barlag işleri ýerine ýetirildi. Hasabat döwründe «Türkmennebit» döwlet konserniniň nebitgaz çykaryş müdirlikleri boýunça 2023-nji ýylda çykarylan nebit, gaz we kondensat barada hasabatlar ýygnaldy, olaryň esasynda guýularyň işleýiş görkezijileri, gatlaklar boýunça gorlaryň işlenip çykarylyşy ylmy esasda seljerildi.

Nebitli guýularyň önümli gatlaklaryna täsir etmekde gerek bolan himiki serişdeleri we düzümleri almak boýunça «Nebitgazylmytaslama» institutynyň «Guýularyň önümli gatlaklaryna täsir etmek» laboratoriýasynda ylmy-barlag işleri ýerine ýetirildi. Alym-hünärmenler tarapyndan işlenip taýýarlanan «Nebit we gaz guýularynda gatlak suwlaryny izolirlemegiň usuly» atly 883 belgili oýlap tapyşa Türkmenistanyň çäklendirilen patenti alyndy. Hödürlenilýän usul bolan alýumin gossipolýatynyň çökündisi bilen gatlak suwuny çäklendirmek işlerini geçirmek üçin zerur hasaplanylan tehnologik işleriň meýilnamasy düzüldi we Goturdepe nebitgaz käniniň önüminiň suwlulygy ýokary bolan 3 guýusynda önümçilikde synag işleri geçirildi. Geçirilen synag işlerinde netijelilik gazanylandygyny göz öňünde tutup, ony önümçilikde ulanmak teklip edildi. Agzalan laboratoriýanyň hünärmenleri «Asfalten-smola we parafin çökündilerinden arassalamagyň usuly» atly 923 belgili oýlap tapyşyň çäklendirilen patentiniň eýesi boldular. Bu oýlap tapyş nebit guýularynyň göteriji we nebit akdyryjy turbalarynda hem-de guýynyň düýpýaka zolagynda emele gelýän parafin gatlaklaryny arassalamakda diýseň ähmiýetlidir. Önümçilikde ulanmak üçin ýaramly, elýeter we arzan himiki serişdeleri işläp almak boýunça Gyýanlydaky polimer zawodynyň piroliz önümi bolan pirobenzini ulanyp görmeklige degişli ylmy-barlag tejribe işleri geçirildi. Seljermäniň netijelerine esaslanyp, parafini aýyrmakda pirobenzini gyş we tomus möwsüminde ulanmagyň gözükdirijisi laboratoriýanyň alym-hünärmenleri tarapyndan işlenip düzüldi we «Türkmennebit» döwlet konserniniň nebitgaz çykaryş müdirliklerinde ulanmak üçin hödürlendi.

«Nebitgazylmytaslama» institutynyň «Guýularyň önümli gatlaklaryna täsir etmek» laboratoriýasynyň hünärmenleri häzirki döwürde nebitli guýularyň önümli gatlaklaryna täsir etmek usullaryny kämilleşdirmek boýunça ylmy-barlag işlerini alyp barmagy dowam etdirýärler. Alym- -hünärmenleriň amatly şertlerde işlemegi üçin giň mümkinçilikleri we şertleri döredýän Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň jany sag, ömri uzak, tutumly işleri rowaç bolsun!

Saparmyrat Artykow,

«Türkmennebit» döwlet konserniniň «Nebitgazylmytaslama» institutynyň uly ylmy işgäri.

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda çuňňur oýlanyşykly ykdysady özgertmeleriň geçirilmegi halk hojalygynyň pudaklarynyň işini täzeçe, döwrüň talabyna laýyklykda guramaga we ony dünýäniň ösen döwletleriniň tejribesi esasynda kämilleşdirmäge, milli ykdysadyýetiň özboluşly nusgasyny kemala getirmäge mümkinçilik berýär. Türkmenistan jemi içerki önüminiň möçberi yzygiderli artýan döwlet hökmünde halkara guramalar tarapyndan belent ykrarnama eýe bolýar.

Garaşsyz Watanymyzda milli ykdysadyýeti durnukly ösdürmek, bazar özgertmeleri mundan beýläk-de ilerletmek, durmuş ulgamynyň durnuklylygyny saklap galmak we ilatyň hal-ýagdaýyny ýokarlandyrmak boýunça netijeli işler amala aşyrylýar. Ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny diwersifikasiýalaşdyrmak, eksportyň möçberini artdyrmak, importyň düzümini kämilleşdirmek, tebigy serişdeleri rejeli peýdalanmak, täze iş ýerlerini döretmek, innowasion, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça giň gerimli çäreler durmuşa geçirilýär. Uglewodorod çig malynyň uly gorlarynyň özleşdirilmegi bilen utgaşykly alnyp barylýan bu işler milli ykdysadyýetiň pudaklarynda ýokary depginli ösüşi saklamaga mümkinçilik berýär.

Türkmenistanyň ykdysadyýeti diňe uglewodorod serişdelerine bagly bolman, eýsem, gaýtadan işleýän pudaklary ösdürmäge hem uly ähmiýet berilýär. Häzirki wagtda ýurdumyzda eksporta gönükdirilen we daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürýän himiýa, nebitgaz himiýasy, maşyn gurluşygy we metal işlemek, ýeňil we azyk senagaty hem-de beýleki pudaklar çalt depginlerde ösdürilýär. Senagat önümleriniň möçberi ýylsaýyn artýar, ýerli önümçiligiň hasabyna içerki bazaryň azyk önümleri bilen üpjünçiligi ýokarlanýar. Ýurdumyzyň ähli sebitlerinde täze kärhanalar gurulýar. Soňky ýyllarda Balkan welaýatynyň Gyýanly şäherçesinde polietilen we polipropilen öndürýän gazhimiýa toplumy, Garabogaz şäherinde azot dökünlerini öndürýän karbamid zawody, Ahal welaýatynyň Owadandepe şäherçesinde aýna kombinaty we tebigy gazdan benzin öndürýän zawod ýaly iri önümçilik desgalarynyň işe girizilmegi goşmaça iş orunlaryny döretmäge hem-de dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyply önümleri öndürmäge täze itergi berdi.

Ýurdumyzda milli ykdysadyýetiň bazar gatnaşyklaryna geçmegi bilen baglylykda, hususyýetçiligiň ösdürilmegine aýratyn orun berilýär. Soňky ýyllarda kiçi we orta telekeçiligiň ösüşini işjeňleşdirmek, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda onuň işini giňeltmek boýunça uly işler amala aşyryldy. Hususy telekeçilik düzümleri tarapyndan import edilýän harytlaryň ornuny tutýan, eksporta gönükdirilen önümleriň täze görnüşleri özleşdirildi.

Işlenip taýýarlanan strategik meýilnamalara laýyklykda, ykdysadyýetiň pudaklarynyň ösüşi ýurdumyzyň býujet girdejilerini artdyrmaga mümkinçilik berýär. Býujetiň çykdajylaryny maksadalaýyk peýdalanmak, şol sanda sebitleriň derejesinde deňeçerlemek arkaly olaryň netijeliligini üpjün etmek, peýdalanylyşyna gözegçiligi güýçlendirmek boýunça işler alnyp barylýar. Döwlet býujetiniň 75 göterime golaýy durmuş ulgamyny ösdürmäge gönükdirilýär. Ykdysady ösüşi höweslendirmek, salgyt ulgamyny ýönekeýleşdirmek, ýerli býujetleriň özbaşdaklygyny ýokarlandyrmak boýunça işler amala aşyryldy.

Hormatly Prezidentimiz bazar gatnaşyklaryna esaslanýan durmuş-ykdysady strategiýasynda maýa goýum işjeňligine uly ähmiýet berýär. Kabul edilen maksatnamalarda göz öňünde tutulan çäreleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegini gazanmak maýa goýum syýasatynyň baş maksady bolup durýar. Maýa goýumlaryň özüne çekijiligini ýokarlandyrmak boýunça işler utgaşykly alnyp barylýar. Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzda durmuş ugurly ykdysadyýeti ösdürmek babatda alyp barýan işleriniň netijesinde, maýa goýumlaryň uly bölegi önümçilik däl pudaklara gönükdirildi. Durmuş üpjünçilik desgalarynyň we inženerçilik ulgamlarynyň müňlerçesi gurlup, ulanmaga berildi.

Karz edaralarynyň sazlaşykly işlemegi ykdysady durnuklylygyň esasy şertleriniň biridir. Türkmenistanyň bank ulgamy ilkinjileriň biri bolup karz edaralary tarapyndan hödürlenilýän bank hyzmatlarynyň sanly ulgam arkaly ýerine ýetirilmegi ugrunda zerur çäreleri durmuşa geçirýär. Şolaryň hatarynda bankara elektron töleg ulgamyny kämilleşdirmek, menzilara ýerine ýetirilýän bank hyzmatlarynyň hilini ýokarlandyrmak we görnüşlerini giňeltmek arkaly nagt däl hasaplaşyklaryň möçberini artdyrmak, şol sanda raýatlara howpsuz, tölegleri çalt geçirýän galtaşyksyz tehnologiýalary ulanýan döwrebap hyzmatlary ornaşdyrmak, ýurdumyzyň banklarynyň halkara ykdysady gatnaşyklardaky ornuny pugtalandyrmak üçin bank ulgamynda ösen halkara tejribäni çekmek we milli tejribeleri peýdalanmak arkaly halkara hasaplaşyk amallaryny yzygiderli kämilleşdirmek ýaly çäreler amala aşyrylýar.

Ykdysadyýetimiziň köpugurlylygyny üpjün etmek boýunça hormatly Prezidentimiziň alyp barýan syýasatynyň durmuşa geçirilişini işjeňleşdirmek maksady bilen, döwlet we döwlete dahylsyz edara-kärhanalara, hususy telekeçilere önümçilik, dolanyşyk serişdelerini edinmäge, oba hojalygyny ösdürmäge gönükdirilen we raýatlara sarp ediş maksatlary üçin karzlary bermek çäreleri amala aşyrylýar.

Türkmenistan daşary ykdysady işiň kämilleşdirilmegine uly ähmiýet berýär. Dünýä eksportynda, şol sanda uglewodorod serişdeleriniň eksportynda ýurduň paýyny artdyrmak bilen, harytlaryň we hyzmatlaryň täze görnüşlerini dünýä bazarlaryna çykarmak boýunça çäreleriň giň toplumy durmuşa geçirilýär. Bütindünýä Söwda Guramasyna agza bolmak bilen bagly geçirilýän işleriň netijesinde, 2020-nji ýylyň iýulynda Türkmenistana bu guramada synçy hukuk derejesi berildi. 2022-nji ýylyň fewralynda BSG-niň Baş geňeşiniň agza ýurtlary tarapyndan Türkmenistana «goşulýan ýurt» derejesi berildi.

«Döwlet adam üçindir!» diýen baş ýörelgämize laýyklykda amala aşyrylýan durmuş syýasaty ykdysady ösüşiň ýokary görkezijilerine ýetmäge gönükdirilendir. Raýatlaryň durmuş taýdan goraglylygyny pugtalandyrmaga gönükdirilen maksatnamalaýyn çäreler raýatlaryň iş bilen üpjünçiliginiň derejesini ýokarlandyrmagyň, zähmeti guramagy kämilleşdirmegiň, ilatyň durmuş üpjünçiligini durnukly ösdürmegiň, onuň ygtybarly maliýe esasyny emele getirmegiň maksatlary üçin binýatlyk şertleri emele getirýär.

«Watan diňe halky bilen Watandyr! Döwlet diňe halky bilen döwletdir!» diýýän Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň baştutanlygynda amala aşyrylýan ägirt uly işleriň netijesinde, ýurdumyzyň ykdysadyýeti yzygiderli ösdürilýär. Bu ösüş halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini barha ýokarlandyrmaga, şu günki we geljekki nesilleriň bagtyýar durmuşyny üpjün etmäge gönükdirilýär.

«Watan».

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ykdysadyýetini pudaklaýyn diwersifikasiýalaşdyrmak, ykdysady ösüşiň köpugurlylygyny gazanmak babatda uly öňegidişlikler gazanylýar. Ilatyň ýaşaýşynyň hilini gowulandyrmaga we hal-ýagdaýyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen maksatlara esaslanýan işler üstünlikli amala aşyrylýar. Durmuş-ykdysady syýasat sanly tehnologiýalary, innowasiýalary peýdalanmagyň, ykdysadyýetiň gurluş düzümini kämilleşdirmegiň, täze pudaklarydyr önümçilikleri döretmegiň, ykdysadyýetiň däp bolan pudaklarynyň netijeliligini ýokarlandyrmagyň, hususyýetçiligi ösdürmegiň hasabyna depginli ösüşlere eýe bolýar. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasy», «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etrapdaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň durmuş-ýaşaýyş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasy» bu ösüşleriň anyk çelgilerini özünde jemleýär.

Gahryman Arkadagymyzyň «Döwlet adam üçindir!», Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň «Watan diňe halky bilen Watandyr! Döwlet diňe halky bilen döwletdir!» diýen ynsanperwer şygarlaryndan ugur alnyp amala aşyrylýan durmuş syýasaty durmuş-ykdysady ösüşiň öňdebaryjy görkezijilerine ýetmäge hem-de halkyň ýaşaýyş derejesini gowulandyrmaga gönükdirilýär. Bu ugurdaky işler ilatyň iş bilen üpjünçiliginiň derejesini ýokarlandyrmagyň, zähmeti guramagy kämilleşdirmegiň, ilatyň durmuş üpjünçiligini durnukly ösdürmegiň binýadyny has-da berkidýär. Şeýlelikde, köpugurly durmuş syýasaty netijesinde halkyň hal-ýagdaýy barha gowulanýar, ilatyň girdejileri yzygiderli ýokarlanýar. 2024-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp we diňleýji haklarynyň möçberiniň 10 göterim ýokarlandyrylmagy döwletimizde durmuş ugurly ykdysady syýasatyň üstünlikli amala aşyrylýandygyny tassyklaýar.

Goý, halkymyz üçin, Watanymyzyň bagtyýar geljegi üçin ägirt uly aladalary edýän Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň beýik başlangyçlary mundan beýläk-de rowaçlyklara beslensin!

Gülbahar DURDYÝEWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

«Daşoguzgallaönümleri» önümçilik birleşiginiň Saparmyrat Türkmenbaşy etrabyndaky tüwi öndürýän döwrebap kärhanasynyň ähli önümçilik bölümlerinde «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynyň ilkinji günlerinden şaly hasylyny aýawly saklamak, gaýtadan işlemek hem taýýar önümleri sarp edijilere ýetirmek boýunça utgaşykly işler dowam edýär. Sahawatly topragymyzyň bolluk bilen eçilen täze şalynyň tüwüsi döwletli ojaklaryň bereketli saçaklaryny bezeýär.

Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýyly şalyçylar üçin hem iň hasylly ýyllaryň biri boldy. Demirgazyk welaýatyň ussat şalyçylary 8100 gektar meýdandan 35 müň 175 tonna hasyl alyp, şertnamalaýyn borçnamalaryny artygy bilen berjaý etdiler. Olaryň uly zähmet üstünligini gazanyp, meýilnamadan ep-esli artyk hasyl ýygnamaklaryna döwlet tarapyndan berilýän ýeňillikler, hemaýat-goldawlardyr giň gerimli mümkinçilikler oňaýly şertleri döretdi.

Welaýat boýunça öndürilýän şalynyň esasy bölegi Aýböwür ýaýlasynyň bütin boýuny eýeläp oturan Saparmyrat Türkmenbaşy etrabynyň şalyçylyga ýöriteleşdirilen S.Nyýazow adyndaky hem-de «27-nji oktýabr» daýhan birleşiklerinde ýetişdirilýär. Şaly hasylyny aýawly saklamaga we gaýtadan işlemäge niýetlenen kuwwatly kärhananyň hut şu etrabyň çäginde gurulmagy önümçiligiň ýitgisiz hem netijeli alnyp barylmagyny üpjün edýär. Bereketli hasyl «Daşoguzgallaönümleri» önümçilik birleşiginiň döwrebap düzümi bolan bu kärhanada çygdan goralyp, amatly şertlerde saklanýar. Sazlaşykly hereket edýän önümçilik bölümlerinde şaly bökdençsiz gaýtadan işlenilýär. Ýokary öndürijilikli, kämil enjamlar ornaşdyrylan önümçilik desgalarynda tüwiniň ýokary, birinji we ikinji sortlary, tüwi ýarmasy hem-de uny öndürilýär.

Etrap merkeziniň günorta künjeginde giň meýdany tutýan kärhananyň 30 müň tonna şalyny gaýtadan işleýän degirmeni we şonça mukdardaky şalyny aýawly saklamak üçin elewatory, tohumlyk şalyny arassalaýan hem-de saklaýan iki ammary bar. Bu döwrebap kärhana oba hojalygynda şalyçylygy ösdürmek babatda amala aşyrylýan giň gerimli özgertmeleriň, şalyçy daýhanlara berilýän dürli ýeňillikleriň hem döredilýän amatlyklaryň miwesidir. Kärhanada 140-dan gowrak adam zähmet çekýär. Häzirki wagtda bu ýerde azyk howpsuzlygyny üpjün etmek, özümizde öndürilýän önümleriň möçberini artdyrmak boýunça önümçilik-hojalyk işleri yzygiderli amala aşyrylýar. Ýöriteleşdirilen dükanlarynyň ikisi bolup, olarda dürli görnüşli önümler sarp edijilere bökdençsiz ýetirilýär.

Aslynda, daşoguz tüwüsi öz meşhurlygyny ýüzýyllyklaryň jümmüşinden alyp gaýdýar. Häzirki wagtda hem bu topragyň tüwüsi ýurdumyzyň ähli künjeklerinde ýokumlylygy, şireliligi, ynsan saglygy üçin zerur önümlere baýlygy bilen aýratyn tapawutlanýar. Munuň özi demirgazyk sebitiň tebigy aýratynlyklary, her bir pasylda Gün şöhlesiniň düşüşi, ylaýta-da, şaly ösdürip ýetişdirmekde daýhanlaryň özboluşly, kämil iş usullary bilen baglydyr. Şalyçylyga ýöriteleşdirilen iki hojalygyň hem kärendeçileri, ussat ýer eýeleri ýokary hasyl alyp, türkmen toýlarynyň datly nygmatynyň bolçulygyny döretdiler.

Etrabyň «27-nji oktýabr» daýhan birleşiginiň kärendeçisi Öremyrat Arazdurdyýew 8 gektar ýerden 43,5 tonna, Gurbansoltan Weliýewa 4 gektardan 31 tonna golaý hasyl alyp, şertnamalaýyn borçnamalaryny artygy bilen berjaý etdiler. Aýböwür ýaýlasynda halal zähmet bilen baýamagyň asylly nusgasyny görkezýän daýhanlar S.Nyýazow adyndaky şalyçylyk daýhan birleşiginde hem az däl. Döwlet tarapyndan berilýän hemaýat-goldawlardan, ýeňilliklerden güýç-gaýrat tapýan daýhan nebereleri ak ýürekden zähmet çekmegiň barça eşretleriň gözbaşydygyna gowy düşünýärler. Bu daýhan birleşiginiň kärendeçileri Täzegül Saryýewa 10 gektardan 50, Ogulgerek Baýramgylyjowa 2 gektar ýerden 11,5 tonna şaly öndürip, hasyllylygy 50 — 60 sentnere ýetirdiler. Olaryň halal zähmetiniň miweleri uly toýlara, ýagşy günlere ýaraşýar.

Amanmyrat SAPAROW.

Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň Bäherden etrabyndaky «Bäherden» sement zawodynyň önümleri bäsdeşlige ukyplylygy bilen tapawutlanýar. Şeýle bolansoň, kärhanada öndürilýän bu gurluşyk önümine isleg barha ýokarlanýar. «Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýyly» şygary astynda geçen ýylda kärhananyň önümçiliginde ýokary görkezijileriň gazanylmagy-da şeýle diýmäge esas berýär. Has takygy, geçen ýyl bu ýerde ýokary hilli sementiň 1 million 3 müň 127 tonnasy öndürilip, 2022-nji ýyl bilen deňeşdirilende, 102,3 göterim ösüş depgini üpjün edildi. Bu görkeziji kärhanada geçen ýyl 2022-nji ýyldaka garanyňda 23 müň tonnadan gowrak önümiň köp öndürilendigini aňladýar.

Geçen döwürde kärhananyň ýokary hilli önümleri ýurdumyzda giň gerimde alnyp barylýan dürli maksatly desgalaryň gurluşyklarynda ulanyldy. Ýokary önümçilik görkezijileri kärhananyň agzybir işçi-hünärmenlerini «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda iş depginlerini has-da batlandyrmaga hyjuwlandyrýar.

Aýdo ŞEKEROW

Gahryman Arkadagymyzyň we Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň tagallalary netijesinde, ýurdumyzyň ykdysadyýetini mundan beýläk hem ösdürmek, halkymyzyň ýaşaýyş şertlerini has-da ýokarlandyrmak maksady bilen, dürli ugurlara degişli desgalaryň ýüzlerçesi gurlup ulanmaga berilýär. Şeýle desgalary elektrik energiýasy bilen üpjün etmek esasy wezipeleriň biri bolup durýar. Mundan başga-da, goňşy ýurtlarda elektrik energiýasyna bolan islegiň yzygiderli artmagy kuwwatly energetika döwleti hökmünde Türkmenistanyň öňünde täze wezipeleri goýýar.

Döwlet Garaşsyzlygymyzy almazdan öň, ýurdumyzda bary-ýogy 4 sany elektrik stansiýasy hereket edip, olar Mary, Büzmeýin döwlet elektrik stansiýalary hem-de Türkmenbaşy we Seýdi ýylylyk elektrik merkezleridi. Garaşsyzlyk ýyllary içinde ýurdumyzda 8 sany elektrik stansiýasy gurlup ulanmaga berildi, müňlerçe kilometrlik asma elektrik geçirijiler çekildi. Netijede, Türkmenistan diňe bir içerki sarp edijileri elektrik energiýasy bilen üpjün etmän, eýsem, ony daşary ýurtlara-da eksport edýän kuwwatly energetika döwletine öwrüldi.

Şu ýerde bir zady aýratyn bellemek gerek. «Türkmenistanyň elektrik energetikasy pudagyny ösdürmegiň 2013 — 2020-nji ýyllar üçin Konsepsiýasyna» laýyklykda, ýurdumyzyň dürli welaýatlarynda 7 ýyldan gowrak döwrüň içinde pudagyň taryhynda görlüp-eşidilmedik zähmet ýeňşi gazanyldy. Häzirki wagtda bolsa her welaýatda 1000 megawata golaý ýa-da ondan hem ýokary energetika kuwwatlykly düzümler hereket edýär.

2023-nji ýylyň 3-nji noýabrynda Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň gatnaşmagynda Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy etrabynyň çäklerinde birnäçe desgalaryň düýbi tutuldy. Şeýle iri taslamalaryň biri-de Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy etrabynyň çäginde gurulýan, bellenen kuwwaty 1574 megawat bolan, utgaşykly dolanyşykda işlejek elektrik stansiýasydyr. Bu döwrebap elektrik stansiýasynda Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň dünýä meşhur «General Electric» kompaniýasynyň 4 gaz turbinasy we 2 sany bug turbinasy oturdylar. Gaz turbinalaryndan çykýan ýokary temperaturaly ýanan gazlaryň gyzgynlygyny bug turbinalarynda ulanmak arkaly, goşmaça elektrik energiýasynyň öndürilmegi stansiýanyň özboluşly aýratynlygy bolar.

Elektrik stansiýalarynyň zerur bolan möçberi gurlandan soňra, olarda öndürilýän elektrik energiýasyny sarp edijilere ýetirmek üçin asma elektrik geçirijileri zerurdyr. Şu maksatdan ugur alnyp, Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen kabul edilen Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, ýurdumyzyň çäklerinde müňlerçe kilometre uzalyp gidýän asma elektrik geçirijileri çekildi, hereket edýänleriniň durky täzelendi. Netijede, halkalaýyn energoulgamyň döredilmegi ýurdumyzyň welaýatlarynyň arasynda elektrik baglanyşygyny döreder, olaryň elektrik üpjünçiliginiň has ygtybarlylygyny üpjün eder, zerur bolan halatynda, elektrik energiýasynyň akymlaryny özara alyşmaga mümkinçilik berer. Şonuň bilen birlikde, ýurdumyzyň dürli künjeklerinden daşary ýurtlara elektrik energiýasyny ibermek üçin tehniki şertler dörär.

Häzirki wagtda Balkan welaýatynyň Gyzylarbat etrabynda kuwwaty 10 megawat bolan Gün we ýel elektrik stansiýasynyň gurluşygy dowam edýär, Ahal, Daşoguz we Lebap döwlet elektrik stansiýalaryny utgaşykly dolanyşyga geçirmek boýunça netijeli guramaçylyk işleri alnyp barylýar. Bu işler ata Watanymyzyň dünýä ýurtlarynda tebigaty goramak boýunça ýaýbaňlanan giň gerimli çärelere saldamly goşant goşýandygynyň aýdyň mysallarydyr.

Energetika ulgamynda şeýle belent maksatly çäreleriň durmuşa geçirilmegi Diýarymyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmakda aýratyn ähmiýete eýedir.

Serdar HOJAGULYÝEW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň mugallymy.

Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň 2052-nji ýyla çenli döwür üçin niýetlenen Milli maksatnamasynda ykdysadyýetiň pudaklaryny innowasiýa taýdan täze sepgitlere ýetirmek boýunça anyk wezipeler, durmuşa geçirilmeli toplumlaýyn işler kesgitlenildi. Olaryň hatarynda milli ykdysadyýeti innowasion-senagat taýdan ösdürmek, önümçilige ylmyň gazananlaryny we täze tehnologiýalary giňden ornaşdyrmak, ösen ýurtlaryň tejribesine laýyklykda, innowasiýa ulgamynyň düzümini, gurluşyny kämilleşdirmek, innowasiýalar bazaryny döretmäge we ösdürmäge yzygiderli ýardam etmek, şeýle-de ylym we tehnologiýalar ulgamynda innowasiýa işini goldamak hem-de dolandyrmak ýaly ugurlary görkezmek bolar.

Innowasiýalar uzak möhletli ykdysady ösüşiň, dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyplylygy üpjün etmegiň, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmagyň esasy çeşmesi bolup durýar. Ykdysadyýetde innowasion ösüşi gazanmakda milli innowasiýa ulgamynyň ähmiýeti örän uludyr. Bu ulgam öz içine, esasan, döwleti, işewürligi, ylmy-barlag gurşawyny, innowasion gurluşlary (tehnologiýalaryň transfer merkezlerini, tehnologiýa parklaryny we ş.m.), guramaçylykly raýat jemgyýetini, innowasiýa işleri boýunça daşary ýurtly hyzmatdaşlary alýar.

Döwlet saýlanyp alnan innowasion ösüş nusgasyna garamazdan, ýurduň innowasiýa ýoly bilen öňe gitmeginiň esasy başyny başlaýjy, utgaşdyryjy hem-de ýardam ediji hökmünde çykyş edýär. Innowasiýa işine berilýän döwlet goldawy bu işi güýçlendirmäge gönükdirilen syýasatyň gurallarynyň biri bolup hyzmat edýär. Şol goldawlar innowasiýa strategiýasynyň durmuşa geçirilişini üpjün edýän kadalaşdyryjy hukuk namalarynda öz beýanyny tapmak bilen, innowasiýalary döretmäge, olara gatnaşyjylary höweslendirmäge itergi berýär.

Milli innowasiýa ulgamynyň binýadyny düýpli ylmy barlaglary ýerine ýetirýän we täze başlangyçlara badalga berýän guramalar emele getirýär. Olara bilimleri döretmek, ýaýratmak hem-de ulanmak bilen meşgullanýan institutlar, şeýle hem ylmy barlaglary we işläp taýýarlamalary üpjün edýän, daşary ýurt tejribesini içgin seljerýän, ylmy-tehniki ösüşiň çaklamalaryny taýýarlaýan we olaryň esasynda ylmyň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitleýän merkezler ýaly ykdysady gurluşlar degişlidir.

Tehnologik ösüş milli innowasiýa ulgamynyň gatnaşyjylary bolan kärhanalaryň, ýokary okuw mekdepleriniň, ylmy-barlag edaralarynyň arasyndaky netijeli özara gatnaşygyň ýola goýulmagy esasynda gazanylýar. Hereket edýän milli innowasiýa ulgamlary biri-birinden tapawutlanýar. Her bir döwletiň bu ulgamynyň öňünde özboluşly maksatlar hem-de wezipeler goýulýar. Ulgamyň ösüşi makroykdysady syýasat, ylmy-tehnologik kuwwat, zähmet bazarynyň ýagdaýy, jemgyýetçilik pikiri, taryh, medeni däpler bilen berk baglanyşyklydyr.

Ylym, bilim we önümçilik — innowasiýa ulgamynda özara baglanyşykly hem-de biri-birine garaşly ugurlardyr. Ylym önümçiligiň we bilimiň ösmegi üçin binýatlyk gurşaw hökmünde çykyş edýär. Önümçilik innowasiýalaryny maliýeleşdirmegiň çeşmesi hem-de ylmy işläp taýýarlamalaryň esasy maýa goýujysy bolup çykyş edýär. Bilim bolsa ylymda we önümçilikde zähmet çekjek bäsdeşlige ukyply işgärleri taýýarlamagy üpjün edýän ulgamdyr. Ylmyň, bilimiň we önümçiligiň arasyndaky berk baglanyşygyň özara täsiri ykdysadyýetiň innowasion ösüşiniň şertlerini, şeýle hem täze başlangyçlara esaslanýan ykdysadyýete geçmegiň mümkinçiliklerini kesgitleýär. Senagat taýdan ösen ýurtlarda jemi içerki önümiň ösüşiniň ep-esli bölegi täze bilimleri özünde saklaýan tehnologiýalaryň, enjamlaryň we tehnikalaryň paýyna düşýär. Dünýäniň ýurtlary innowasion ylmy-tehniki işläp taýýarlamalary döretmäge, olary durmuşa ornaşdyrmaga uly üns berýärler.

Hormatly Prezidentimiz geçen ýylyň sentýabr aýynda geçirilen Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň mejlisinde eden taryhy çykyşynda: «Döwür täze pikirleri hem-de innowasion önümçilikleri talap edýär» diýip belledi. Ýurdumyzda dünýä standartlarynyň talaplaryna laýyk gelýän häzirki zaman tehnologiýalary bilen üpjün edilen innowasion önümçilikleriň yzygiderli gurlup ulanmaga berilmegi döwür bilen aýakdaş gitmekdir.

Dünýä tejribesinde milli innowasiýa ulgamynyň birnäçe nusgalary bar. Olaryň hatarynda Ýewroatlantik, Gündogar Aziýa, alternatiw we «üç spiral» görnüşleri aýratyn tapawutlanýar. Ýewroatlantik nusgasyna degişli ýurtlaryň kompaniýalary düýpli ylmy barlaglardan başlap, önümleriň öndürilişine we hyzmatlaryň ýerine ýetirilişine çenli innowasiýa ulgamynyň ähli ugurlaryny özüne birleşdirýär.

Gündogar Aziýa nusgasyna girýän ýurtlarda tehniki innowasiýalar, täze tehnologiýalar kompaniýalaryň ylmy-barlag merkezlerinde döredilýär. Alternatiw nusgasyna bolsa ylmy-tehnologik ösüş derejesi pes bolan ýurtlar degişlidir. Bu nusga düýpli we amaly ylmy barlaglaryň netijelerini önümçilige ornaşdyrmak, ýokary tehnologik önümleri dünýä bazarlaryna çykarmagyň pes görkezijiligi bilen häsiýetlendirilýär. «Üç spiral» nusgasy döwletiň, uniwersitetleriň we işewürligiň özara berk arabaglanyşygy esasynda ýüze çykýar. Bu nusga uniwersitetleriň ýanynda tehnologiýalar merkezleriniň hereket etmegi, döwletiň maýa goýujynyň wezipesini ýerine ýetirmegi, işewürligiň bolsa bilim bermek işine gatnaşmagy ýaly tapawutly aýratynlyklar mahsusdyr.

Tehnologiýa taýdan ösen ýurtlarda innowasiýa ulgamynyň «üç spiral» nusgasy ýörgünlidir. Dünýäniň beýleki ýurtlary, şol sanda Türkmenistan hem milli innowasiýa ulgamyny ösdürmekde «üç spiral» nusgasyna eýermäge çalyşýar.

Häzir bolsa alymlar innowasiýa ulgamynyň has ösen, çylşyrymly hasaplanýan «dört spiral» we «bäş spiral» nusgalarynyň üstünde işleýärler. «Üç spiral» nusgasyndan tapawutlylykda, «dört spiral» nusgasy jemgyýetçiligi öz içine alýar. «Jemgyýetçilik» diýlip, ilkinji nobatda, köpçülikleýin habar beriş serişdelerine, döredijilik senagatyna, medeniýete, gymmatlyklara, durmuş ýörelgelerine, sungata, döredijilik toparyna düşünilýär. Ylym we bilim (uniwersitetler we ylmy-barlag edaralary); ykdysady gurşaw (senagat, hyzmatlar ýaýrawy we ş.m.); durmuş-ykdysady, şol sanda innowasion ösüşi kesgitleýän döwlet we syýasy institutlar; jemgyýetçilik (medeniýet we köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri) «dört spiral» nusgasynyň özenini düzýär.

Şeýlelikde, hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda milli innowasiýa ulgamyny yzygiderli kämilleşdirmek boýunça durmuşa geçirilýän maksatnamalaýyn we toplumlaýyn işler geljekde bu ulgamy öňdebaryjy dünýä tejribelerine laýyklykda ösdürmäge şert döreder.

Gulbeşer BABAÝEW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň ylmy işler boýunça prorektory, ykdysady ylymlaryň kandidaty.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ähli ulgamlary bilen birlikde, elektroenergetika pudagy hem uly ösüşlere eýe bolýar. Häzirki döwürde ýurdumyzyň elektroenergetika pudagynyň maddy-enjamlaýyn binýady yzygiderli pugtalandyrylyp, bu pudaga dünýäniň kämil tehnologiýalary, innowasiýalary giňden ornaşdyrylýar. Elektroenergetika pudagynyň barha kämilleşdirilmegi, milli ykdysadyýetimiziň diwersifikasiýalaşdyrylmagyna we döwrebap ösüşlerini üpjün etmäge uly ýardam berýär.

Arkadagly Gahryman Serdarymyz: «Garaşsyz Türkmenistan gurýan, döredýän we iri taslamalary üstünlikli amala aşyrýan, kuwwatly döwlet hökmünde tanalýar. Ýurdumyzda durmuşa geçirilýän iri taslamalar, ulanmaga berilýän, gurluşygy alnyp barylýan desgalar milli ykdysadyýetimizi pugtalandyrmaga, halkymyzyň abadan we bagtyýar durmuşda ýaşamagyny üpjün etmäge gönükdirilendir» diýip bellemek bilen, häzirki wagtda amala aşyrylýan iri möçberli taslamalara möhüm ähmiýet berýär. Şu parasatly sözlerden görnüşi ýaly, ýurdumyzda durmuşa geçirilýän işleriň her biri milli ykdysadyýetimizi ösdürmäge gönükdirilendir. Elektroenergetika pudagy hem ykdysadyýetiň möhüm pudagy bolup durýar. Şonuň üçin hem bu pudagy ösdürmäge möhüm ähmiýet berilýär. Esasan hem bu ugurdan işleýän hünärmenleriň döwrebap bilimlerden habarly bolmaklary üpjün edilýär.

Ýurdumyzyň elektroenergetika pudagynda üstünlikli durmuşa geçirilýän taslamalar mähriban Watanymyzyň ykdysady taýdan has-da kuwwatlanmagyna we ösmegine uly ýardam berýär. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe energetika pudagynda önümçilik meýilnamalary artykmajy bilen ýerine ýetirilip, içerki sarp edijilerimizi elektrik energiýasy bilen ygtybarly üpjün etmekde, elektrik energiýasyny daşary ýurtlara ibermekde hem netijeli işler alnyp barylýar. Ýurdumyzyň energetikleri täze tehnologiýaly elektrik stansiýalaryny öndürijilikli dolandyryp, elektrik energiýasyny öndürmekde ýokary netijeleri gazanýarlar. Mähriban Watanymyzyň energetikleriniň ýurdumyz boýunça elektrik energiýasyny öndürmekdäki saldamly goşantlary uludyr.

2023-nji ýylyň 1-nji sentýabrynda türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň we Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň bimöçber tagallalary netijesinde Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynda ýene 2000 talyba bilim we terbiýe bermek üçin goşmaça okuw binalarynyň we umumy ýaşaýyş jaýynyň düýbüniň tutulmagy ýurdumyzyň durmuşynda taryhy waka boldy. Mälim bolşy ýaly, häzirki döwürde hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda bilim ulgamyny toplumlaýyn ösdürmäge, hil taýdan täze derejä çykarmaga uly ähmiýet berilýär. Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynda täze binalar toplumynyň düýbüniň tutulmagy, milli bilim ulgamyny dünýä ülňülerine laýyklykda kämilleşdirmegiň çäginde ulgamyň maddy-enjamlaýyn binýadyny berkitmekde, geljekde elektroenergetika pudagynda işlemäge ukyply, başarjaň, ylymly-bilimli nesilleri kemala getirmekde möhüm ähmiýete eýedir.

2023-nji ýylyň 3-nji noýabrynda hormatly Prezidentimiziň ak pata bermeginde Türkmenbaşy etrabynda kuwwaty 1574 megawata deň bolan elektrik stansiýasynyň düýbi tutuldy, Mary — Ahal ugry boýunça ýokary woltly asma elektrik geçirijisi, Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda iki sany gaz turbina desgasy dabaraly ýagdaýda açylyp ulanylmaga berildi. Mary — Ahal ugry boýunça ýokary woltly asma elektrik geçirijisiniň ulanylmaga berilmegi, ýurdumyzyň energoulgamynyň dürli böleklerini özara ätiýaçlandyrmakda, halkalaýyn energoulgamyny emele getirmekde aýratyn ähmiýetlidir.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ähli ugurlar boýunça beýik özgertmelere beslenmegi ugrunda taýsyz tagallalary amala aşyrýan türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň we Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli beýik işleri rowaçlyklara beslensin!

Arslan GURBANSÄHEDOW,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň mugallymy.

Tamamlanan 2023-nji ýylyň 29-njy dekabrynda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde 2024-nji ýylyň «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýyly diýlip yglan edilmegi türkmeniň öz mirasyna, beýik şahsyýetlerine sarpa goýmagy başarýan halkdygyny ýene-de bir gezek subut etdi. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe durmuşa geçirilýän özgertmeler we öňde duran beýik maksatlar rowaçlyk tapyp, Magtymguly Pyragynyň arzuw eden berkarar döwleti barha gülläp ösýär. Häzirki döwürde Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň başda durmagynda ýurdumyzda alnyp barylýan köpugurly durmuş-ykdysady strategiýa döwlet berkararlygyny mundan beýläk-de pugtalandyrmagyň ygtybarly ýoly bolmagynda galýar. Munuň şeýledigini ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşinde gazanylýan oňyn netijeler hem aňryýany bilen görkezýär.

Türkmenistan durmuş-ykdysady ösüşinde taryhy nukdaýnazardan täze tapgyra — Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüne gadam basdy. Bu döwrüň esasy maksady ýurdumyzy syýasy, ykdysady, durmuş we medeni taýdan ýokary depginlerde ösdürmekden ybaratdyr. Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň wajyp wezipeleriniň hatarynda kesgitlenen «ösen jemgyýeti kemala getirmek» düşünjesiniň mazmuny uly gyzyklanma döredýär.

Islendik jemgyýetiň durnukly ösüşini içki şertleriň üpjün edýändigini nazara alsak, onda raýatlaryň ýokary, howpsuz we amatly ýaşaýşynyň üpjün edilmeginiň, umuman, durmuş işine döwletiň işjeň gatnaşmagynyň şeýle şertleriň özenini düzýändigine göz ýetirmek bolýar. Bu bolsa döwlet syýasatynda adamyň, onuň bähbitleriniň, isleg-hajatlarynyň ileri tutulmagynyň ösen jemgyýetiň mizemez binýadyny emele getirýändigi barada netijä gelmäge esas döredýär.

Ilatyň ýaşaýyş şertleri ösen jemgyýetiň esasy görkezijileriniň biridir. Şunda raýatlaryň girdejisi halkyň hal-ýagdaýynyň, milli ykdysadyýetiň mümkinçilikleriniň esasy görkezijisi bolmak bilen, ol ýurtda alnyp barylýan ykdysady we durmuş syýasatynyň jebisliginden, biri-biri bilen baglanyşyklydygyndan habar berýär. Has takygy, durmuş hem-de ykdysady strategiýalaryň ýakyn arabaglanyşygy döwlet syýasatynyň tutuş düzüminiň möçberini we guramaçylyk hilini kesgitleýär. Amala aşyrylýan ykdysady, tilsimat, gurluş-düzüm, institusional we beýleki özgertmeleriň mazmunyna täsirini ýetirýär.

Ilatyň hal-ýagdaýyny gowulandyryp, ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak ýurdumyzda amala aşyrylýan durmuş syýasatynyň baş maksadydyr. Şunda zähmet haky ilatyň pul girdejileriniň esasy çeşmesini emele getirýär. Zähmet bazarynyň netijeli hereket etmegi, köp babatda, onuň subýektleriniň arasyndaky gatnaşyklaryň sazlaşykly häsiýetine bagly bolup durýar. Has takygy, zähmet haky iş beriji bilen işgäriň arasynda ýüze çykýan zähmet gatnaşyklarynyň esasy meseleleriniň biridir. Bu, öz gezeginde, sarp edilen zähmetiň mukdarynyň we hiliniň pul görnüşindäki aňlatmasy bolan zähmet hakyna zähmet bazarynyň subýektleriniň arasyndaky gatnaşyklary sazlaýan netijeli gurluşy döretmekde möhüm ornuň degişlidigini alamatlandyrýar. Ilatyň girdejilerini artdyrmak meselesiniň häzirki döwürde amala aşyrylýan durmuş syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenmegi hem hut şu deliller bilen baglydyr.

Ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini hem-de durmuş taýdan goraglylygyny mundan beýläk-de gowulandyrmak maksady bilen, 2023-nji ýylyň 14-nji iýulynda hormatly Prezidentimiziň 2024-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan Türkmenistanda zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň, talyp we diňleýji haklarynyň möçberlerini 10 göterim ýokarlandyrmak hakynda gol çeken Permany raýatlaryň abadan durmuşyny üpjün etmäge gönükdirilen düýpli özgertmeleri amala aşyrmak üçin ýurdumyzda berk ykdysady binýadyň döredilendigini aýdyň görkezýär. Bu Permana laýyklykda, 2024-nji ýylyň başyndan döwlet häkimiýet edaralarynyň, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň, harby we hukuk goraýjy hem-de kazyýet edaralarynyň, gazetleriň, žurnallaryň redaksiýalarynyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň, olaryň esasy gurluş birlikleriniň ýolbaşçylarynyň aýlyk zähmet haklarynyň möçberleri tassyklanyldy. Bu çözgüt döwrüň talaplaryna laýyklykda, işgärleriň aýry-aýry toparlarynyň girdejilerini ýokarlandyrmak babatda degişli üýtgetmeleriň we goşmaçalaryň hemişe girizilip durulýandygyny görkezýär. Şunda döwrüň çagyryşlaryna öz wagtynda seslenmek häsiýeti döwletiň ösüşe ukyplydygynyň hem aýdyň görkezijisidir.

Milli ykdysadyýetimiziň ösüş depgininiň ortaça 6 göterim möçberde saklanmagy ýurdumyzda durmuş meseleleriniň has içgin çözülmegine ýardam berýän şertleriň biri bolup durýar. Ykdysady taýdan teswirlenende, ykdysadyýeti senagatlaşdyrmak strategiýasy täze gymmaty döretmegiň ygtybarly we netijeli ugrudyr. Ol ösen jemgyýeti kemala getirmegiň hem içki şertidir. Bu ýagdaý, ilkinji nobatda, senagat pudagynyň milli ykdysadyýetimizde tutýan wajyp orny bilen baglanyşykly bolup, onuň çalt depginlerde ösdürilmegi täze önümleriň köp möçberde öndürilmegine ýardam bermek bilen, işgärleriň hünär derejesiniň ýokarlanmagyna hem öz täsirini ýetirýär.

Ilatyň pul girdejileri babatda söz açylanda, munuň özi hökmany suratda hereket edýän edaralarda, kärhanalarda we guramalarda zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmak, täze önümçilik kuwwatlyklaryny döretmek, netijede, zähmete ukyply ilaty iş bilen üpjün etmek meselelerine syrygýar. Munuň esasy sebäbi bazar gatnaşyklarynyň ösdürilmegi bilen zähmet haklarynyň ýokarlanmagyny önümçilik kuwwatlyklaryndan peýdalanmagyň netijeliligini we işgärleriň zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmagyň hem-de peýdalanylmaýan içerki mümkinçilikleri ulanmagyň hasabyna üpjün edilmegini gazanmak bilen baglanyşyklydyr. Bu şertleriň üpjün edilmegi ýokary durmuş-ykdysady netijeleri gazanmaga mümkinçilik berýär.

Diýarymyzda ilatyň ýaşaýyş derejesini ösen döwletleriň derejesine ýetirmegiň möhüm strategik wezipeleriň hatarynda kesgitlenmegi adam bähbitlerine gönükdirilen döwlet syýasatynyň geljekde hem rowaçlyklara beslenjekdigine güwä geçýär. Hususan-da, häzirki döwürde ýurdumyzda ykdysadyýeti diwersifikasiýalaşdyrmak, senagatlaşdyrmak, sanly ykdysadyýete geçmek ugrunda alnyp barylýan giň gerimli işler zähmet öndürijiliginiň ýokarlandyrylmagyna we ilatyň girdejileriniň yzygiderli artdyrylmagy üçin maddy binýadyň döredilmegine ýardam berýär. Şol bir wagtda, sanly tehnologiýalaryň ösen asyry hasaplanýan häzirki döwürde zähmet öndürijiliginiň ýokarlanmagyny üpjün edýän tehnologiýalary önümçilige, hyzmatlar bazaryna giňden ornaşdyrmak boýunça durmuşa geçirilýän işler ykdysady ösüşimiziň hil görkezijilerine oňyn täsirini ýetirýär.

Maýagözel BABAÝEWA,

Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak ministrliginiň Zähmet gory we iş üpjünçilik müdirliginiň baş hünärmeni, ykdysady ylymlaryň kandidaty.