Gahryman Arkadagymyzyň ykdysady strategiýasynyň üstünlikli amala aşyrylmagynyň netijesinde bank ulgamynda hem uly ösüşler gazanyldy, düýpli özgertmeler boldy. Häzirki wagtda ýurdumyzda oňaýly pul-karz syýasaty alnyp barylýar. Ýurdumyzyň banklary tarapyndan eýeçiligiň görnüşine garamazdan, maýa goýum taslamalary boýunça işleýän kärhanalary we guramalary maliýeleşdirmek, karzlaşdyrmak hem-de olara beýleki bank hyzmatlaryny ýokary hilli amala aşyrmak babatdaky işler üstünlikli alnyp barylýar. Ýurdumyzyň karz edaralary söwdanyň we senagatyň, ilatyň we oba hojalygynyň arasyndaky gatnaşyklary sazlaşdyrýar.
Ýurdumyzda hereket edýän karz edaralary tarapyndan müşderilere hem goýumlaryň birnäçe görnüşleri amatly şertlerde hödürlenilýär. Mysal hökmünde «Maşgala», «Hemaýat», «Bagtyýarlygyň sowgady», «Gahrymanlar», «Ruhubelent», «Kämillik sowgady», «Pensiýa goýum», «Talyp goýumy», «Möhletli», «Watan gerçekleri», «Ruhubelent nesiller», «Galkynan daýhan», «Amatly», «Çagalara niýetlenen maksatly goýum», «Ene-atalar hakynda alada», «Maşgala süýşürintgileri» ýaly dürli ýaş toparlaryna niýetlenen goýumlar häzirki wagtda işjeň ulanylýar. Ýurdumyzyň karz edaralary tarapyndan bank kartyny saklaýjylarynyň nagt däl hasaplaşyklaryny höweslendirmek maksady bilen, bank kartlary arkaly geçirilýän hasaplaşyklar üçin «Cash back» höweslendiriji hyzmaty ornaşdyryldy. Bu bolsa bu ugurdaky müşderileriň sanyny has-da artdyrmaga uly ýardam etdi.
Goý, ýurdumyzy ykdysady taýdan kuwwatly döwlete öwürýän hormatly Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun!
Permandurdy GURBANOW,
Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň diňleýjisi.
Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Türkmenistanyň nebitgaz pudagyny ösdürmek ileri tutulýan möhüm wezipeleriň biridir. «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň başynda hormatly Prezidentimiz Mary welaýatyna iş saparynyň dowamynda dünýäniň iň uly «Galkynyş» gaz ýatagyna, Lebap welaýatyna iş saparynyň çäklerinde «Malaý» gaz känine baryp gördi. Bu welaýatlaryň çäklerinde täze ýüze çykarylan meýdançalarda ägirt uly möçberde gaz gorlarynyň bardygy çaklanylýar.
Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen, ýangyç-energetika pudagynyň kärhanalaryny döwrebaplaşdyrmaga we tehniki taýdan enjamlaşdyrmaga uly üns berilýär. Şol bir wagtda olaryň önümçilik kuwwatlyklary artdyrylanda, tebigy serişdeleri netijeli ulanmaga mümkinçilik berýän hem-de daşky gurşawyň howpsuzlygy babatda bildirilýän talaplara laýyk gelýän innowasion tehnologiýalary, geljegi uly ylmy-tehniki işläp taýýarlamalary ornaşdyrmaga aýratyn üns gönükdirilýär. Şeýle çemeleşme ýurdumyzda öndürilýän, dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyply nebithimiýa önümleriniň möçberlerini artdyrmaga hem-de görnüşlerini giňeltmäge ýardam berýär.
Bilermenleriň geçiren barlaglarynyň netijesi boýunça Türkmenistanyň uglewodorod serişdeleriniň goruna dünýäde baý ýurtlaryň hatarynda ykrar edilmeginiň esasynda ýurdumyzda nebitiň we gazyň çykarylýan we gaýtadan işlenilýän möçberlerini artdyrmaga, energiýa serişdeleriniň eksportynyň çäklerini tapgyrlaýyn giňeltmäge gönükdirilen energetika strategiýasy üstünlikli durmuşa geçirilýär. Bu işleriň geçirilmegi ýurdumyzyň tebigy baýlyklarynyň eksport mümkinçiliklerini artdyrmaga, ýakyndaky we alysdaky döwletler bilen gatnaşyklary çuňlaşdyrmaga, uglewodorod serişdelerini iberijiler we sarp edijiler üçin amatly şertleriň döremegine, Türkmenistan üçin täze sarp edijileriň bazarlaryny açmaga oňyn şertleri döredýär we ýurdumyzda işlemek isleýän daşary ýurt maýa goýujylaryň gyzyklanmalaryny has-da artdyrýar.
«Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin maksatnamasynyň» durmuşa geçirilmegi ýurdumyzyň ýangyç energetika toplumyny mundan beýläk-de okgunly ösdürmegiň möhüm ugry bolup durýar. Energetika ulgamynda özara peýdaly halkara hyzmatdaşlygyny ählitaraplaýyn giňeltmek halkyň maddy hal-ýagdaýyny ýokarlandyrmaga, energetika howpsuzlygyny üpjün etmegiň meselelerini çözmäge, ýurdumyzyň ägirt uly ýangyç serişdelerini netijeli peýdalanmaga ýardam eder.
Bahar ÖDEBERDIÝEWA,
Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň mugallymy.
ÝOKARY HILLI ÝÜPLÜKLER
Türkmenistanyň Dokma senagaty ministrliginiň Daşoguz şäherindäki «Serdar» pagta egirme fabrigi welaýatymyzyň öňdebaryjy kärhanalarynyň biri hasaplanylýar. Kärhana geçen «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda-da uly üstünliklere eýe boldy. Şonda 2 müň tonnadan gowrak pagta süýümi gaýtadan işlenilip, ondan 1740 tonna golaý ýüplük öndürildi. Bu ýerde öndürilýän önümlere içerki we daşarky bazarlarda islegiň barha artýandygy olaryň hiliniň ýokarydygyna, bäsdeşlige ukyplydygyna şaýatlyk edýär. Kärhananyň işçi-hünärmenleri «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda ýene-de belent sepgitlere ýetmek maksady bilen, şu günler has-da gujurly zähmet çekýärler. Şeýlelikde, ýüplük öndürijileriň yhlasy ýerine düşýär.
* * *
ARASSA AKABA — BOL SUW
«Daşoguzsuwhojalyk» önümçilik birleşiginiň «Türkmenderýasuwhojalyk» önümçilik dolanyşygynyň hasabynda bar bolan suw akabalaryny gyrmançalardan, çökündilerden arassalamak işleri gyzgalaňly alnyp barylýar. Bu babatda umumy uzynlygy 180 kilometre barabar bolan Türkmenderýada amala aşyrylýan çäreler aýratyn bellärliklidir. Welaýatymyzyň ekerançylyk meýdanlarynyň 163 müň gektaryny suwlulandyrýan bu akabada läbik sorujylaryň 4-siniň güýjünden peýdalanylýar. Daşary ýurtlardan satyn alnan bu enjamlar ýokary öndürijiliklidigi, läbigi uzak aralyga çykarmaga ukyplydygy bilen tapawutlanýar. Akabada berjaý edilýän bu işler onuň suw geçirijiliginiň ýokarlanmagyna şert döredýär. Şeýlelikde, şu ýylyň suwaryş möwsümlerinde öňde goýlan wezipeler üstünlikli ýerine ýetiriler.
* * *
TER ÖNÜMLER HALKA ÝETIRILÝÄR
S.A.Nyýazow adyndaky etrabyň «Döwletli» daýhan birleşiginiň çäginde ýerleşýän «Altyn gala» hususy kärhanasynyň ýyladyşhanasynda ýetişdirilýän pomidorlara, beýleki gök önümlere halkymyz tarapyndan uly isleg bildirilýär. Şunlukda, bu ýerde öndürilýän önümler ýurdumyzyň, şol sanda welaýatymyzyň bazarlaryna, şeýle-de, daşary ýurtly hyrydarlara yzygiderli ýetirilýär. Umumy meýdany 5 gektardan ybarat bolan bu ýyladyşhananyň 4 gektaryny pomidor, galan bölegini bolsa beýleki gök ekinler tutýar. Bu ýerde Güýç Gurbanow, Adylbek Seýitmyradow ýaly işçiler ekinlere ideg etmekde, hasyly öz wagtynda ýygnamakda gaýratlylyk görkezýärler. Şonuň netijesinde her aýda 75 — 80 tonna ter önümler bellenilen ýerlere ugradylýar.
Ýörite habarçymyz.
* * *
BUGDAÝ MAÝSALARYNA IDEG EDILÝÄR
Gurbansoltan eje adyndaky etrabyň Sapyş Çerkezow adyndaky daýhan birleşigi boýunça bugdaý ekilen 1200 gektar ýerde tejribeli kärendeçileriň 563-si tutanýerli zähmet çekýär. Kärine yhlasly kärendeçiler bugdaý maýsalaryna ideg etmek işlerini öz wagtynda berjaý edýärler. Olar şu günler parç bolan ýaşyl maýsalary ders çüýrüntgisi we mineral dökünler bilen iýmitlendirmegi agrotehnikanyň talaplaryna laýyk amala aşyrýarlar. Şeýle hem bugdaý meýdanlaryna gelýän ýaplary, çilleri guran ot-çöplerden arassalaýarlar. Munuň özi ösüş suwuny talabalaýyk tutmaga mümkinçilik berer.
Bu işleri ýerine ýetirmekde daýhan birleşiginiň mehanizatorlary Nobatgeldi Garlyýew, Ýagşymyrat Şadyýew, Baýramgeldi Käbişow dagy aýratyn tapawutlanýarlar. Her ýyl ýerden guşgursak bugdaýyň bereketli hasylyny almagy başarýan gallaçy kärendeçiler Aşyrmyrat Rejepow, Arazbaý Gylyçmädow, Öre Orazdurdyýew, Aşyrmyrat Ataýew dagy ýaş maýsalara ideg etmekde köplere görelde bolýarlar.
Gunça ÇOPANOWA,
öz habarçymyz.
Biziň gündelik durmuşymyzda ulanýan harytlarymyzyň ählisiniň düzüminde diýen ýaly nebitiň gaýtadan işlenilen önümleriniň bardygyna göz ýetirmek bolýar. Şeýle önümler bolsa 6 müňden hem kändir. Nebit ulaglar (awtoulaglar üçin benzin we dizel ýangyjy, uçarlaryň reaktiw hereketlendirijileri üçin uçar kerosini) üçin ýangyç almakda çig mal bolup durýar. Ýangyç nebitden alynýan esasy önümdir. Emma nebitden ýangyçdan başga-da, peýdaly önümleriň köp sanlysy alynýar. Ine, olaryň käbiri:
Polietilen ýa-da plastik — nebiti gaýtadan işlemek arkaly alynýan önümleriň iň köp ýaýranydyr. Plastikany ulanmagyň amatly tarapy oňa zerur bolan islendik şekili berip bolýanlygydyr. Mundan başga-da, plastikden ýasalan önümleriň düzümini hem zerur bolan şertlere laýyklykda, üýtgedip bolýandyr.
Aspirin — iň bir ygtybarly we howpsuz derman serişdeleriniň biri hökmünde köpden bäri bellidir. Her ýylda kelle agyrysyna, ýürek-damar kesellerine garşy, gyzgyn peseldiji we gany suwuklandyryjy serişde hökmünde aspiriniň birnäçe milliard gerdejigi satylýar. Asetilsalisil turşulygy himiki salisin bilen utgaşdyrylanda, agyry aýryjy täsiri berýär.
Gün batareýalarynyň panelleri — energiýanyň alternatiw çeşmeleri bolan bu önümler energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmeleriniň ýerini tutmaga gönükdirilendir. Emma olaryň taýýarlanylmagy üçin-de nebitiň gaýtadan işlenen önümleri zerur bolup durýar. Gün energiýasyny elektrik energiýasyna öwürýän fotoelementler nebit rezininden ýasalýan panellere çalynýar.
Neýlon — nebitden alynýan täsin, özboluşly materiallaryň biridir. Bu günki günde zenanlaryň millionlarçasy neýlon joraplaryny ulanýarlar. Neýlon — berk, ýeňil sintetiki süýüm bolup, ol giňden peýdalanylýar. Häzirki döwürde neýlon gap ýuwujy serişdelerden başlap, paraşýuta çenli örän köp sanly harytlaryň taýýarlanylmagynda peýdalanylýar. Bu polimer 1935-nji ýylda «DuPont» kompaniýasynyň laboratoriýasynda oýlanyp tapylýar.
Taýýarlan Näzik GURBANOWA,
Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň talyby.
Bazar ykdysadyýeti şertlerinde haryt dolanyşygynyň ähmiýeti has-da artýar. Häzirki wagtda hojalygy dolandyrmagyň has giň ýaýran we esasy görnüşi haryt önümçiligi bolup, bu gatnaşyklar dürli döwürlerde-de düýpli öwrenilýär we tejribede giňden peýdalanylýar. Ykdysadyýetiň önüm öndürýän böleginde gazanylýan ösüşleri, esasan, senagat pudagy üpjün edýär. Ol önümçiligiň depgininiň artdyrylmagyna, zähmet gorlarynyň mukdar we hil görkezijileriniň ýokarlandyrylmagyna, maddy-enjamlaýyn binýadynyň innowasion özgerişlere eýermegine daýanýar. Şoňa görä-de, Türkmenistanyň ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmak, onuň pudaklaýyn we eýeçilik görnüşleri babatdaky düzümini kämilleşdirmek wezipeleri durmuşa geçirilýär.
Soňky ýyllarda ýurdumyzda amala aşyrylan düýpli özgertmeleriň netijesinde, Türkmenistan senagat taýdan sazlaşykly ösýän ýurda öwrüldi. Hormatly Prezidentimiz bäsdeşlige ukyply we eksporta niýetlenen harytlaryň önümçiligini artdyrmagy, bu ugurda işleri we hyzmatlary ýola goýmagy dowam etmäge, ilkinji nobatda, gaýtadan işleýän senagaty, hyzmatlar, ulag-kommunikasiýa ulgamlaryny ösdürmäge aýratyn üns bermelidigini nygtaýar, çünki bu ýagdaý ýurdumyzda ykdysady ösüşiň çig mala garaşlylygyny azaldýar. Şonuň üçin-de, özümizde öndürilen önümleriň hasabyna bazar bolçulygyny berkitmek boýunça öňde goýlan wezipeleri çözmek ugrunda uly işler alnyp barylýar. Şolaryň çäklerinde daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürýän ýerli kärhanalaryň sany yzygiderli artýar.
2030-njy ýyla çenli döwür üçin milli senagat ulgamyny ösdürmegiň strategik maksady gazyp alýan we gaýtadan işleýän pudaklaryň mümkin bolan deňagramlylygyny gazanmaga gönükdirilendir. Şunda gaýtadan işleýän senagat pudagynyň işjeňligini ýokarlandyrmagyň döwürleri şertleýin iki tapgyrda göz öňünde tutulýar. Birinji döwürde, has takygy, 2018 — 2024-nji ýyllarda çig mallaryň ähli görnüşlerini senagat taýdan özleşdirmäge çekmek işleri tamamlanyp, ony çuňlaşdyrylan we çaltlandyrylan tertipde dowam etmek wezipe edinilýär. Bu döwür eksporta niýetlenen we importy çalyşýan ugurlaryň ikisiniň-de deň derejede alnyp barylmagyny göz öňünde tutýar.
Ikinji döwür 2025 — 2030-njy ýyllara niýetlenip, ol senagaty ösdürmegiň innowasion ulgamynyň kemala getirilmegini öz içine alýar. Bu ýyllarda senagatyň ösüşiniň düýbünden täze ülňä geçmegine garaşylýar.
Häzirki wagtda ýurdumyzda iri ulag desgalary, üstaşyr geçelgeler we ýangyç-energetika toplumy milli senagatyň binýadyny düzýär. Şol sanda güýçli depgin bilen ösýän senagat pudaklaryna nebithimiýa toplumlarynyň gatanjy, dokma, azyk hem-de gurluşyk materiallary senagatyna maýa goýumlaryň gönükdirilmegi özüniň oňyn netijelerini berýär. Ahal welaýatynyň Kaka, Babadaýhan etraplarynyň çäginde gurlup, işe girizilen täze dokma toplumlary ýurdumyzyň dokma senagatynyň düzüminiň has-da kuwwatlanmagyny şertlendirýär. Ol ýerli çig maldan öndürilýän taýýar önümleriň möçberini we eksport mümkinçiliklerini has-da artdyrar. Şu ýerde aýratyn bellemeli zat, senagat pudagyndaky ösüşiň bu ugry ilat üçin täze iş orunlarynyň döredilmeginde wajyp orun eýeleýär.
Dünýä bazarlarynda uly isleg bildirilýän önümleri, şeýle-de daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmek milli ykdysadyýetimiziň öňünde durýan möhüm wezipedir. Ýurdumyzda ýokary hilli, köp görnüşli eksport ugurly önümleriň öndürilişi barha artýar we olar dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyplydyr. Döwletimiziň dokma toplumynda öndürilýän önümler hiliniň ýokarydygy, ekologik taýdan arassadygy, bahalarynyň elýeterlidigi, diňe bir içerki bazarda däl, daşary ýurtlarda hem uly islegden peýdalanýandygy bilen tapawutlanýar. Dokma senagatynyň işini ýöretmekde ýurdumyzyň öz çig mal binýadynyň bolmagy-da onuň ähmiýetini ep-esli derejede artdyrýar, girdejililigini ýokarlandyrýar.
Türkmenistanyň dokma önümleriniň, barha meşhurlyga eýe bolýan söwda markalary bilen öndürilýän taýýar egin-eşikleriň, şeýle hem hojalyk harytlarynyň 60 göterime barabar bölegi dünýäniň 70-den gowrak ýurduna ugradylýar. Şeýle mümkinçilikleri has-da ýaýbaňlandyrmak maksady bilen, ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Prezident Maksatnamasynda Türkmenistanyň eksport kuwwatyny artdyrmak we daşary söwda dolanyşygynyň deňagramlylygyny üpjün etmek häzirki döwrüň durmuş-ykdysady ösüşiniň işjeň ugurlarynyň hatarynda kesgitlenýär. Şunda daşarky bazarlaryň islegleri, ýurdumyzda döredilen hem-de döredilýän önümçilik kuwwatlyklarynyň doly derejede ulanylmagy iş üpjünçiliginiň, durnukly ykdysady ösüşiň esasy girewi we şerti hökmünde bellenilýär.
Hormatly Prezidentimiziň ykdysady syýasaty uzak möhletleýin geljek üçin niýetlenen kuwwatly milli ykdysadyýeti emele getirmäge gönükdirilip, uly mümkinçiliklere eýe bolan Türkmenistanyň dünýä ykdysadyýetine okgunly goşulyşmagyna şert döredýär.
Merjen BORJAKOWA,
Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň Durmuş syýasaty baradaky komitetiniň hünärmeni.