Aşgabat şäherindäki «Arkadag» myhmanhanasynda VI Hazar sammiti öz işine başlady. Hazarýaka döwletleriň — Azerbaýjanyň, Eýranyň, Gazagystanyň, Russiýanyň hem-de Türkmenistanyň döwlet Baştutanlary 20 ýyldan soň ýene-de Aşgabatda duşuşýarlar.  

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow «Arkadag» myhmanhanasynda döwlet Baştutanlaryny garşylady. Bu ýerde Hazarýaka döwletleriň Liderleri bilelikde surata düşdüler. Soňra bäştaraplaýyn gepleşikler başlandy. 

Aşgabat sammitinde Hazar deňzi sebitinde howpsuzlyk, ykdysady hyzmatdaşlyk we ekologik meseleler ara alnyp maslahatlaşylýan esasy ugurlardyr. Şeýle-de Hazar deňzi sebitinde hyzmatdaşlygyň aýry-aýry ugurlaryna, ozal gazanylan ylalaşyklaryň durmuşa geçirilişiniň barşyna hem-de wajyp halkara meselelere garalýar. 

Ýeri gelende bellesek, düýn Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginde geçirilen Hazarýaka döwletleriň daşary işler ministrleriniň Geňeşiniň mejlisinde sammite taýýarlyk hem-de onuň gün tertibi bilen bagly meselelere seredildi. 

«Türkmenistan»

Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň 24-nji iýun­da san­ly ul­gam ar­ka­ly ge­çi­ri­len mej­li­sin­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ze Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň VI sam­mi­ti­ne gö­rül­ýän taý­ýar­lyk ba­ra­da ha­sa­bat be­ril­di. Bu sam­mi­ti 29-njy iýun­da Aş­ga­bat­da ge­çir­mek me­ýil­leş­di­ril­di. Mä­lim bol­şy ýa­ly, ýur­du­myz kö­pu­gur­ly oňyn hal­ka­ra, şol san­da se­bi­ta­ra hyz­mat­daş­ly­gy ber­kid­ýär we ös­dür­ýär. Bu hyz­mat­daş­lyk Türk­me­nis­ta­nyň pa­ra­hat­çy­lyk sö­ýü­ji­lik­li da­şa­ry sy­ýa­sa­ty­nyň esa­sy­ny düz­ýär.  

Ha­zar me­se­le­le­ri bo­ýun­ça möhüm we­zi­pe­le­ri çöz­mek­de köp­ta­rap­la­ýyn hyz­mat­daş­ly­ga he­mi­şe yg­rar­ly bol­mak, iň ýa­kyn goň­şu­lar bi­len ys­ny­şyk­ly we kö­pu­gur­ly hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mek Türk­me­nis­ta­nyň da­şa­ry sy­ýa­sa­tyn­da ile­ri tu­tul­ýan ugur­dyr. Ýur­du­my­zyň Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň sam­mit­le­ri­ne yzy­gi­der­li gat­naş­ma­gy mu­nuň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr. Bu de­ňiz Türk­me­nis­ta­ny, Azer­baý­ja­ny, Eý­ra­ny, Ga­za­gys­ta­ny, Rus­si­ýa­ny öz ke­na­ryn­da bir­leş­dir­mek bi­len, Ha­zar bäş­li­gi­ni eme­le ge­tir­ýär. Türk­me­nis­tan üçin Ha­zar se­bi­ti iň mö­hüm geo­sy­ýa­sy we geoyk­dy­sa­dy mer­kez­le­riň bi­ri­dir. 

Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň sam­mi­ti­ni ge­çir­mek ba­ra­da­ky baş­lan­gyç, as­ly­ýe­tin­de, Türk­me­nis­ta­na de­giş­li­dir. Soň­ra şu for­mat­da­ky du­şu­şyk­lar Ha­zar me­se­le­le­ri­ni ara alyp mas­la­hat­laş­mak­da we çöz­mek­de yg­ty­bar­ly gu­ral hök­mün­de ka­bul edil­di. I Ha­zar sam­mi­ti 2002-nji ýy­lyň ap­rel aýyn­da Aş­ga­bat­da ge­çi­ril­di, on­da Ha­zar me­se­le­le­ri bo­ýun­ça Türk­me­nis­ta­nyň ga­ra­ýyş­la­ry aý­dyň be­ýan edil­di. Bu ga­ra­ýyş­lar hä­zir hem üýt­gew­siz­dir: Ha­zar deň­zi­niň me­se­le­le­rin­de Türk­me­nis­tan he­mi­şe iş­jeň orun eýe­le­ýär. Şun­da Ha­zar deň­zi­niň yk­ba­ly üçin umu­my jo­gap­kär­çi­lik çek­mek hem-de ta­gal­la­la­ry bir­leş­dir­mek, ýag­ny Ha­zar se­bi­tin­de pa­ra­hat­çy­ly­gy, yla­la­şy­gy, dur­nuk­ly­ly­gy üp­jün et­mek­de hal­ka­ra hu­ku­gyň umu­my yk­rar edi­len ka­da­la­ry­na da­ýan­ýan oňyn döw­le­ta­ra hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mek we pug­ta­lan­dyr­mak esa­sy mak­sat bol­ma­gyn­da gal­ýar.  

Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň Aş­ga­bat­da baş­la­nan ýo­ka­ry de­re­je­dä­ki gep­le­şik­le­ri 2007-nji ýy­lyň okt­ýab­ryn­da Täh­ran­da, 2010-njy ýy­lyň no­ýab­ryn­da bol­sa Ba­kuw­da do­wam et­di­ril­di. II Ha­zar sam­mi­ti se­bi­tiň döw­let­le­ri­niň ka­bul eden bi­le­lik­dä­ki Jar­na­ma­sy ar­ka­ly ta­ry­ha gi­ren bol­sa, III Ha­zar sam­mi­ti hor­mat­ly Ar­ka­da­gy­my­zyň öňe sü­ren tek­li­bi esa­syn­da taý­ýar­la­nan hem-de ka­bul edi­len çar­çu­wa­ly res­mi­na­ma — Ha­zar deň­zin­de howp­suz­ly­gy üp­jün et­mek ba­ba­tyn­da hyz­mat­daş­lyk bo­ýun­ça Yla­la­şyk bi­len ta­pa­wut­lan­dy. Bu sam­mit­ler­de hem, soň­ky dür­li de­re­je­dä­ki du­şu­şyk­lar­da hem Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň hal­ka­ra baş­lan­gyç­la­ry­nyň, şol san­da Ha­zar­da işiň dür­li gör­nüş­le­ri­ni hu­kuk taý­dan ka­da­laş­dyr­ma­ga gö­nük­di­ri­len res­mi­na­ma­la­ryň tas­la­ma­la­ry­ny iş­läp taý­ýar­la­ma­ga de­giş­li baş­lan­gyç­la­ry­nyň wa­jyp­dy­gy nyg­tal­dy.  

2014-nji ýy­lyň sent­ýab­ryn­da Ast­ra­han şä­he­rin­de ge­çi­ri­len IV Ha­zar sam­mi­tin­de, esa­san, Gahryman Ar­ka­da­gy­my­zyň III Ha­zar sam­mi­tin­de öňe sü­ren baş­lan­gyç­la­ry bo­ýun­ça taý­ýar­la­nan Yla­la­şyk­la­ra gol çe­ki­len­di­gi­ni, bu res­mi­na­ma­la­ryň Ha­zar se­bi­tin­de hyz­mat­daş­ly­gyň şert­na­ma­la­ýyn-hu­kuk bin­ýa­dy­ny has-da ber­kit­mä­ge ýar­dam eden­di­gi­ni aý­ra­tyn nyg­ta­mak ge­rek. Ha­zar deň­zin­de adat­dan da­şa­ry ýag­daý­la­ryň öňü­ni al­mak we ola­ryň ne­ti­je­le­ri­ni ara­dan aýyr­mak ha­kyn­da, Ha­zar deň­zi­niň suw bio­lo­gik seriş­de­le­ri­ni go­rap sak­la­mak we re­je­li peý­da­lan­mak ha­kyn­da Yla­la­şyk­la­ry my­sal hök­mün­de ge­tir­mek bo­lar. Bu gür­rü­ňi do­wam et­mek bi­len, Türk­me­nis­ta­nyň baş­lan­gy­jy bo­ýun­ça Ha­zar deň­zin­de gid­ro­me­teo­ro­lo­gi­ýa ba­bat­da hyz­mat­daş­lyk et­mek ha­kyn­da­ky Yla­la­şy­ga hem gol çe­ki­len­di­gi­ni hem bel­le­me­li­di­ris.  

Ha­zar deň­zi­niň hu­kuk de­re­je­si ba­ra­da gol çe­ki­len Kon­wen­si­ýa Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň 2018-nji ýy­lyň 12-nji aw­gus­tyn­da Ak­tau şä­he­rin­de ge­çi­ri­len V sam­mi­ti­niň wa­jyp ne­ti­je­si bol­dy. Ol Ha­zar se­bi­tin­de ýa­kyn hem-de uzak gel­jek üçin hyz­mat­daş­ly­gyň mö­hüm ug­ru­ny kes­git­le­mek bo­ýun­ça yg­ty­bar­ly bin­ýat, özara gat­na­şyk­la­ryň hu­kuk ka­da­la­ry­ny ber­ki­den ta­ry­hy äh­mi­ýet­li res­mi­na­ma ha­sap­lan­ýar.  

V Ha­zar sam­mi­ti­niň jem­le­ri bo­ýun­ça beý­le­ki res­mi­na­ma­lar bi­len bir ha­tar­da Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Hö­kü­met­le­ri­niň ara­syn­da söw­da-yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­lyk hakyn­da, ulag ul­ga­my ha­kyn­da Yla­la­şyk­la­ra hem gol çe­kil­di. Bu res­mi­na­ma­la­ra aý­ra­tyn äh­mi­ýet ber­me­gi­mi­ziň se­bä­bi, olar hor­mat­ly Ar­ka­da­gy­my­zyň Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň IV sam­mi­tin­de öňe sü­ren baş­lan­gyç­la­ry esa­syn­da ka­bul edil­di. Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň V sam­mi­tin­de mö­hüm res­mi­na­ma­la­ryň je­mi 7-si­ne gol çe­kil­di. Ak­tauda ge­çi­ri­len du­şu­şyk­da Türk­me­nis­tan ta­ra­pyn­dan Ha­zar deň­zi­niň hu­kuk de­re­je­si ha­kynda­ky Kon­wen­si­ýa­nyň aý­ry-aý­ry ugur­la­ry bo­ýun­ça öza­ra gat­na­şyk­la­ryň ter­ti­bi­ni iş­läp taý­ýar­la­mak, hu­su­san-da, Ha­zar­da göz­leg we ha­las ediş iş­le­ri ba­bat­da bäş­ta­rap­la­ýyn yla­la­şyk bi­len bag­la­ny­şyk­ly çä­re­le­ri iler­let­mek, yl­my bar­lag­la­ry ge­çir­mek, Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­lik­le­ri­niň ho­wan­dar­ly­gyn­da bäş­ta­rap­la­ýyn yzy­gi­der­li ge­ňeş­me­le­ri ge­çir­me­giň gura­ly­ny dö­ret­mek tek­lip edil­di.  

Ha­zar­ýa­ka ýurt­la­ryň çäk­le­ri Azi­ýa­ny we Ýew­ro­pa­ny bir­leş­dir­ýär. Bu te­bi­gy ge­og­ra­fik gi­ňiş­lik Gün­do­gar — Gün­ba­tar we De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta ug­ry bo­ýun­ça amat­ly üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­ni dö­ret­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär. Şo­nuň üçin Türk­me­nis­tan ulag ul­ga­my­na Ha­zar se­bi­ti­niň ýurt­la­ry­nyň gat­na­şyk­la­ry­ny ös­dür­mek­de mö­hüm ugur hök­mün­de ga­ra­ýar. Ýur­du­my­zyň Ha­zar ulag-lo­gis­ti­ka mer­ke­zi­ni dö­ret­mek, Ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji eda­ra­ny Ha­zar­ýa­ka ýurt­la­ryň ke­nar­ýa­ka şä­her­le­rin­de ge­zek­me-ge­zek ýer­leş­dir­mek ba­ra­da­ky tek­li­bi hem Mer­ke­zi Azi­ýa­da, Ha­zar deň­zi­niň se­bi­tin­de hyz­mat-daş­ly­gyň gi­ňel­dil­me­gi­ne uly go­şant goş­mak bi­len, gat­na­şyk­la­ryň ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­landyr­mak üçin oňyn baş­lan­gyç bol­dy.  

Hä­zir­ki za­man gat­na­şyk­la­ryn­da dün­ýä söw­da flo­ty mö­hüm orun eýe­le­ýär. Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­ty se­bi­tiň eks­port-im­port ul­ga­myn­da Türk­me­nis­ta­ny öň­dä­ki orun­la­ra çy­kar­ma­ga ukyp­ly­dyr. Port­da dö­re­di­len äh­li döw­re­bap şert­ler — ter­mi­nal­lar, am­mar­lar, beý­le­ki köp san­ly des­ga­lar, şol san­da de­mir we aw­to­mo­bil ýol­lary mul­ti­mo­dal lo­gis­ti­ka­da ýo­ka­ry hil­li hyz­mat­la­ry hö­dür­le­mek üçin ni­ýet­le­nen­dir. «Balkan» za­wo­dy bol­sa ýük gä­mi­le­ri­dir tan­ker­le­ri abat­la­mak üçin uly kuw­wa­ta eýe­dir. Soňky ýyl­lar­da tu­tuş dün­ýä­de ýük gat­naw­la­ry­nyň çalt art­ýan­dy­gy­ny göz öňün­de tut­sak, on­da Türk­men­ba­şy por­tu­nyň äh­mi­ýe­ti­niň bar­ha art­jak­dy­gy, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň ösü­şi­ne uly go­şant goş­jak­dy­gy şüb­he­siz­dir. 

Ha­zar deň­zin­de ener­ge­ti­ka pu­da­gyn­da hyz­mat­daş­lyk et­mek üçin hem giň müm­kin­çi­lik­ler bar. My­sal üçin, 2021-nji ýyl­da Aş­ga­bat­da Ha­zar deň­zin­dä­ki «Dost­luk» ýa­ta­gy­nyň ug­le­wo­do­rod se­riş­de­le­ri­ni bi­le­lik­de göz­le­mek, iş­läp geç­mek we öz­leş­dir­mek ha­kyn­da Türk­me­nis­tan bi­len Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­sy­nyň ara­syn­da öza­ra dü­şü­niş­mek ha­kyn­da Äht­na­ma gol çe­kil­di. Bu res­mi­na­ma iki goň­şy do­gan­lyk döw­le­te Ha­zar deň­zin­de ýa­ta­gy öz­leş­dir­mek bo­ýun­ça bi­le­lik­dä­ki işe gi­riş­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­di. Bu tas­la­ma Ha­zar­ýa­ka ýurt­la­ry we halk­la­ry has-da ýa­kyn­laş­dyr­dy, şeý­le hem uly eks­port müm­kin­çi­lik­le­ri­ni aç­dy, se­bit­de aba­dan­çy­ly­gyň pug­ta­lan­dy­ryl­ma­gy­na ýar­dam et­di. Ha­za­ryň türk­men bö­le­gin­de önü­mi paý­laş­mak ba­ra­da­ky tas­la­ma­la­ryň çäk­le­rin­de da­şa­ry ýurt kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň gat­naş­ma­gyn­da ne­bi­tiň çy­ka­ry­ly­şy­nyň möç­be­ri, ma­ýa go­ýum tas­la­ma­la­ry­nyň we bi­le­lik­dä­ki kär­ha­na­la­ryň sa­ny art­ýar, te­bi­gy ga­zy se­na­gat taý­dan çy­kar­mak­da öňe­gi­diş­lik­ler ga­za­nyl­ýar.  

Ha­za­ryň türk­men ke­na­ry di­ňe se­na­gat, işe­wür­lik, me­de­ni mer­kez bol­man, eý­sem, sy­ýa­hat­çy­lyk mer­ke­zi­ne hem öw­rül­di. Hä­zir bu sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gy dünýäde meş­hur­dyr. Bu ýer­de ge­çi­ril­ýän dür­li de­re­je­dä­ki çä­re­ler Awa­za üçin öz­bo­luş­ly ma­ha­bat­dyr. Mu­nuň özi da­şa­ry ýurt­lar­dan, oza­ly bi­len, Ha­zar­ýa­ka döw­let­ler­den sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gy­na gel­ýän ja­han­keş­de­le­riň sa­ny­nyň art­ma­gy­na ýar­dam ed­ýär. Myh­man­ha­na­lar, kot­tej­ler we beý­le­ki dur­muş-me­de­ni mak­sat­ly des­ga­lar ýo­ka­ry hil­li hyz­mat­la­ry bi­len ta­pa­wut­lan­ýar.  

«Awa­za» mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gy ba­ra­da gür­rüň edi­len­de, bi­rin­ji Ha­zar yk­dy­sa­dy fo­ru­my­nyň hem 2019-njy ýyl­da hut şu ýer­de üs­tün­lik­li ge­çi­ri­len­di­gi­ni aýt­ma­ly­dy­rys. Fo­rum Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri­ň ara­syn­da­ky söw­da-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ryň iş­jeň­leş­di­ril­me­gi­ne oňyn tä­sir et­di. Fo­ru­my Ha­zar se­bi­ti­niň ýurt­la­ry­nyň her bi­rin­de yzy­gi­der­li ge­çir­mek göz öňün­de tu­tul­ýar. Ak­tau­da ge­çi­ri­len V Ha­zar sam­mi­tin­de Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň gol­da­ny­lan bu baş­lan­gy­jy­nyň mö­hüm­di­gi­ne bu fo­ru­ma gat­naş­ma­ga Ýer ýü­zü­niň äh­li kün­jek­le­rin­den is­leg bil­dir­ýän­le­riň örän köp bol­ma­gy hem şa­ýat­lyk ed­ýär.  

Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň Aş­ga­bat­da ge­çi­ril­jek VI sam­mi­ti­ se­bit­de we hal­ka­ra bi­le­le­şi­k­de uly gy­zyk­lan­ma dö­red­ýär. Se­bä­bi bu sam­mit Ha­zar deň­zi­niň hu­kuk de­re­je­si ha­kyn­da­ky Kon­wen­si­ýa gol çe­ki­len­den soň ge­çi­ril­ýän il­kin­ji sam­mit­dir.  

Oraz AB­DY­ÝEW.

«Türk­me­nis­tan».

Dün­ýä geo­sy­ýa­sa­tyn­da we geoyk­dy­sa­dy­ýe­tin­de has mö­hüm se­bit­le­riň bi­ri bo­lan Ha­zar deň­zi­niň hal­ka­ra hu­kuk ýag­da­ýy­nyň kes­git­len­me­gin­de Türk­me­nis­ta­nyň des­lap­dan Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri bi­len el-ele, egin-eg­ne be­rip, uly ta­gal­la­lar eden­di­gi­ni, ne­ti­je­de, 2018-nji ýyl­da Ak­tau­da ge­çen V sam­mit­de bu res­mi­na­ma­nyň ka­bul edil­me­gi­ne uly go­şant go­şan­dy­gy­ny tu­ruw­baş­dan bel­le­mek ze­rur. 2019-njy ýy­lyň 12-nji aw­gus­tyn­da bol­sa mil­li Li­de­ri­miz, Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baş­lan­gy­jy bo­ýun­ça üs­tün­lik­li ge­çi­ri­len bi­rin­ji Ha­zar yk­dy­sa­dy fo­ru­my Azi­ýa bi­len Ýew­ro­pa­nyň ser­he­din­de ýer­le­şen bu se­bi­tiň yk­dy­sa­dy ut­gaş­ma­syn­da tä­ze meý­dan­ça­nyň bin­ýa­dy­ny goý­dy. 

 Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Berdimuhamedowyň baş­lyk­lyk et­me­gin­de Aş­ga­bat­da ge­çi­ril­jek Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň döw­let Baş­tu­tan­la­ry­nyň VI sam­mi­ti hemişelik Bi­ta­rap Türk­me­nis­ta­nyň da­şa­ry sy­ýa­sa­tyn­da aý­ra­tyn or­na eýe bo­lan Ha­zar ug­ru­nyň has iş­jeň­leş­me­gi üçin tä­ze hu­kuk bin­ýa­dy­ny dö­re­der. Se­bi­tiň dün­ýä geo­sy­ýa­sa­tyn­da­ky äh­mi­ýe­ti­ni mun­dan beý­läk-de art­dyr­ma­ga, Ýew­ra­zi­ýa­nyň dür­li yk­lym­la­ry­ny bir­leş­dir­jek ener­ge­ti­ka, ulag-lo­gis­ti­ka, se­na­gat-inf­rastruk­tu­ra tas­la­ma­la­ry­ny tä­ze­den jan­lan­dy­rar, se­na­gat koo­pe­ra­si­ýa­sy­ny güýç­len­di­rer, Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň halk­la­ry­nyň ta­ryh­dan göz­baş al­ýan me­de­ni-yn­san­per­wer gat­na­şyk­la­ry­ny iş­jeň­leş­di­rer.  

 Yk­ly­ma­ra ýol­la­ryň çat­ry­gyn­da ýer­le­şen Ha­zar­ýa­ka se­bit­de De­mir­ga­zyk bi­len Gü­nor­ta­nyň, Gün­do­gar bi­len Gün­ba­ta­ryň ara­syn­da­ky üs­ta­şyr ulag ugur­la­ry­nyň hem-de söw­da ýol­la­ry­nyň ka­da­ly he­re­ket et­me­gi üçin se­bi­tiň döw­let­le­ri­niň öza­ra ulag gat­naw­la­ry­nyň yg­ty­bar­ly ul­ga­my­ny dö­ret­mek ze­rur. Mu­nuň üçin döw­re­bap port dü­züm­le­ri­niň dö­re­di­lip, ne­ti­je­li lo­gis­tik hyz­mat­la­ryň ýo­la go­ýul­ma­gy der­wa­ýys me­se­le­le­riň bi­ri bo­lup dur­ýar. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, öz wag­tyn­da Türk­me­nis­tan Ha­zar se­bit lo­gis­ti­ka mer­ke­zi­ni dö­ret­mek baş­lan­gy­jy­ny öňe sü­rüp­di. Bu mer­kez Azi­ýa­ny we Ýew­ro­pa­ny bir­leş­dir­ýän tä­ze üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­ni dö­ret­mek we olar­dan ne­ti­je­li peý­da­lan­mak ba­bat­da Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň bi­le­lik­dä­ki işi­ni ut­gaş­dyr­ýan dü­zü­me öw­rü­ler.   

 Türk­me­nis­ta­nyň Ha­zar se­bit lo­gis­ti­ka mer­ke­zi­ni dö­ret­mek bo­ýun­ça baş­lan­gy­jy­ny dur­mu­şa ge­çir­mek­de Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň port­la­ry­nyň ara­syn­da­ky hyz­mat­daş­ly­ga mö­hüm orun de­giş­li­dir. Se­bit döw­let­le­ri­niň yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­ly­gy­nyň köp ba­bat­da kä­mil port ho­ja­ly­gy bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dy­gy­ny I Ha­zar yk­dy­sa­dy fo­ru­my-da gör­kez­di.  

  Ha­zar­ýa­ka port­lar söw­da-yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­ly­gy ber­kit­mek­de mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe­dir. Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti ta­ra­pyn­dan döw­let Baş­tu­tan­la­ry­nyň Ast­ra­han sam­mi­tin­de tek­lip edi­lip, Ak­tau sam­mi­tin­de ka­bul edi­len «Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Hö­kü­met­le­ri­niň ara­syn­da söw­da-yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­lyk et­mek ha­kyn­da» Yla­la­şyk Ha­za­ry hal­ka­ra söw­da­nyň mö­hüm çat­ry­gy­na öwür­mä­ge ýar­dam ber­ýär. 

 I. TÜRK­ME­NIS­TA­N
 

 Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­ty. Bu port öz ta­ry­hy­ny 1896-njy ýy­lyň okt­ýabr aýyn­dan alyp gaýd­ýar. Ýük hem-de ýo­lag­çy gat­naw­la­ry­ny bi­rik­dir­mek we ter­tip­le­mek mak­sa­dy bi­len, 1903-nji ýy­lyň 1-nji ýan­wa­ryn­da söw­da de­ňiz por­tu­nyň do­lan­dy­ryş eda­ra­sy dö­re­dil­di. Ýyl­la­ryň geç­me­gi bi­len ýük gat­naw­la­ry­nyň art­ma­gy pa­rom ugur­la­ry­ny dö­ret­mek pi­ki­ri­ni ýü­ze çy­kar­dy. 1959-njy ýyl­dan baş­lap, por­tuň çä­gin­de pa­rom ugur­la­ry­nyň gur­lu­şy­gy baş­lan­dy. 1962-nji ýyl­da ozal­ky Kras­no­wodsk (häzirki Türkmenbaşy şäheri) bi­len Ba­ku­wyň ara­syn­da yzy­gi­der­li pa­rom gat­na­wy ýo­la go­ýul­ýar. 2000 — 2003-nji ýyl­lar­da port­da düýp­li abat­la­ýyş iş­le­ri ge­çi­ril­ýär. 2013-nji ýyl­da port «Çar­lak» ýo­lag­çy ka­ta­ma­ra­ny­ny gur­dy. Bu bol­sa por­tuň ta­ry­hyn­da il­kin­ji gä­mi­gur­lu­şyk tas­la­ma­sy­dyr. 2014-nji ýyl­da ýo­lag­çy­la­ryň de­ňiz wok­za­ly açyl­dy. 

  Ha­za­ry se­bi­tiň mö­hüm ulag çat­ry­gy­na öwür­mek üçin, il­kin­ji no­bat­da, Türk­men­ba­şy şä­he­rin­dä­ki de­ňiz por­tu­nyň düýp­li tä­ze­den gu­rul­ma­gy ze­rur­dy. Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň gur­lu­şy­gy «Türk­men­ba­şy­nyň Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­ny we Türk­men de­ňiz söw­da flo­tu­ny 2020-nji ýy­la çen­li ös­dür­me­giň Baş me­ýil­na­ma­sy­na» la­ýyk­lyk­da ama­la aşy­ryl­dy. Bu hal­ka­ra por­tuň gur­lu­şy­gy­na Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň 2014-nji ýy­lyň 29-njy ma­ýyn­da gol çe­ken Ka­ra­ry esa­syn­da ba­dal­ga be­ril­di. 2018-nji ýy­lyň 2-nji ma­ýyn­da Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň açy­lyp ulan­ma­ga be­ril­me­gi Türk­me­nis­ta­nyň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­nyň ýe­ne bir şan­ly sa­hy­pa­sy­na öw­rül­di. Şol gün «Awa­za» mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da­ky Kong­res­ler mer­ke­zin­de «Be­ýik Ýü­pek ýo­ly — tä­ze ösüş­le­re ta­rap» at­ly hal­ka­ra fo­rum ge­çi­ril­di. Onuň açy­ly­şyn­da eden mak­sat­na­ma­la­ýyn çy­ky­şyn­da Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz Ga­ra de­ňiz we Bal­ti­ka se­bit­le­ri­niň, Gü­nor­ta hem-de Gü­nor­ta — Gün­do­gar Azi­ýa­nyň, Ýa­kyn Gün­do­ga­ryň de­ňiz ter­mi­nal­la­ry­na çyk­mak ar­ka­ly, Ýew­ra­zi­ýa yk­ly­my­nyň gi­ňiş­li­gi­ni gur­şap al­ýan hal­ka­ra üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­ni dö­ret­mek baş­lan­gyç­la­ry­ny dur­mu­şa ge­çir­mek­de Ýew­ra­zi­ýa­nyň de­ňiz der­we­ze­si­ne öw­rül­jek bu por­tuň hal­ka­ra äh­mi­ýe­ti­ni aý­ra­tyn nyg­ta­dy. Mil­li Li­de­ri­miz tas­la­ma­nyň yk­dy­sa­dy, tä­jir­çi­lik, eko­lo­gik öl­çeg­ler­den baş­ga-da, geo­sy­ýa­sy äh­mi­ýe­ti­ni-de ýat­dan çy­kar­ma­ly däl­di­gi­ni aý­ra­tyn bel­le­mek bi­len, Türk­men­ba­şy şä­he­ri­niň tä­ze por­tu­nyň iş­läp baş­la­ma­gy­nyň se­bit­de we onuň çäk­le­rin­den da­şar­da sy­ýa­sy ýag­daý­la­ra hem örän oňyn tä­sir et­jek­di­gi­ne ynan­ýan­dy­gy­na üns çe­kip­di.  

Yl­my taý­dan in­no­wa­si­on çöz­güt­ler esa­syn­da gur­lan bu hal­ka­ra tas­la­ma iki sa­ny tä­sin­li­gi bi­len — «De­ňiz de­re­je­sin­den pes­de ýer­leş­ýän iň uly port» hem-de «De­ňiz de­re­je­sin­den pes­de ýer­leş­ýän iň uly eme­li ada» gör­ke­zi­ji­le­ri bo­ýun­ça Gin­ne­siň re­kord­lar ki­ta­by­na gi­ri­zil­di. Bu­lar­dan baş­ga-da, dür­li ugur­lar bo­ýun­ça de­giş­li hal­ka­ra gü­wä­na­ma­la­ryň, Hor­mat hat­la­ry­nyň 7-si­ne my­na­syp bol­dy.  

Türk­men­ba­şy­da­ky Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň tas­la­ma­sy­nyň ABŞ-nyň «En­gi­nee­ring News-Record» žur­na­ly­nyň her ýyl­da yg­lan ed­ýän «Pro­ject of the Year Award» («Ýy­lyň tas­la­ma­sy») at­ly bäs­le­şi­gi­niň ýe­ňi­ji­si bo­lan­dy­gy­ny-da bel­le­me­li.  

Tas­la­ma­nyň gö­te­ri­mi (1,2 mil­li­on ine­dör­dül metr) bar bo­lan te­bi­gy zo­la­ga zy­ýan ýe­tir­mez­den deň­ziň içi­ni gum bi­len dol­du­ryp eme­le ge­ti­ril­di. «Ýa­şyl port» hal­ka­ra öl­çe­gi deň­ziň we de­ňiz ke­na­ry­nyň daş­ky gur­şa­wy­ny go­ra­ma­gy, de­ňiz te­bi­ga­ty­ny ne­ti­je­li ulan­ma­gy, bio­dür­lü­li­gi go­ra­ma­gy mak­sat edin­ýär. Ha­zar deň­zi­niň eko­lo­gi­ýa­sy­ny aýaw­ly sak­la­mak mak­sa­dy bi­len, ter­mi­nal­la­ryň her bi­rin­de bioa­ras­sa­la­ýyş en­jam­la­ry or­naş­dy­ryl­dy. 

Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň meý­da­ny 156 gek­ta­ra go­laý­dyr. Bir wag­tyň özün­de gä­mi­le­riň 17-si­ne hyz­mat edip bil­ýän de­ňiz du­ral­ga­la­ry­nyň umu­my uzyn­ly­gy 1800 metr­den gow­rak­dyr. Port ýyl­lyk 300 müň ýo­lag­ça we 75 müň ýük ula­gy­na hyz­mat edip bil­ýär hem-de ýyl­da 400 müň kon­teý­ne­ri, 75 müň treý­le­ri ka­bul et­mä­ge ukyp­ly­dyr. De­ňiz por­tu­nyň umu­my ýük ge­çi­ri­ji­li­gi ýyl­da 25 — 27 mil­li­on ton­na ba­ra­bar­dyr.  

Umu­my ýük­le­riň ter­mi­na­ly ýyl­da 4 mil­li­on ton­na ýü­ki — gur­lu­şyk se­riş­de­le­ri­ni, me­tal­la­ry, agaç­la­ry, teh­ni­ka­la­ry, en­jam­la­ry we beý­le­ki­le­ri ge­çir­mä­ge ni­ýet­le­nen­dir. Bu ýer­de ýük gö­te­ri­ji­li­gi 5 müň ton­na bo­lan gä­mi­le­riň 4-si birba­da ur­ga­na bag­la­nyp bi­ler.  

Ür­gün ýük­le­riň ter­mi­na­ly­nyň ýyl­lyk kuw­wa­ty 3 mil­li­on ton­na ba­ra­bar­dyr. Ter­mi­na­lyň am­ma­ryn­da dä­ne, iým, un, hi­mi­ki önüm­ler we se­ment sak­la­mak üçin ýö­ri­te en­jam­lar gur­nal­dy.   

Ýo­lag­çy we ýük ter­mi­nal­la­ry ýyl­da 300 müň ýo­lag­ça we 75 müň ula­ga hyz­mat et­mä­ge ni­ýet­le­nen­dir. Ter­mi­na­lyň 256 metr uzyn­ly­gyn­da­ky gur­na­lan du­ral­ga­sy­na bir wag­tyň özün­de iki sa­ny gä­mi ýa­na­şyp bil­ýär. Ter­mi­na­lyň aw­tou­lag­lar we ýo­lag­çy­lar üçin has oňaý­ly bol­ma­gy üçin bir ta­ra­pyn­da de­mir ýol wa­gon­la­ry, beý­le­ki ta­ra­pyn­da bol­sa aw­tou­lag du­ral­ga­la­ry göz öňün­de tu­tul­dy. Aw­tou­lag­lar üçin ýö­ri­te gö­zeg­çi­lik mer­ke­zi ýer­leş­di­ril­di. Ýo­lag­çy­la­ryň ra­hat sy­ýa­hat et­me­gi üçin äh­li müm­kin­çi­lik­ler göz öňün­de tu­tu­lyp gur­lan ter­mi­na­lyň bi­na­sy 800 ýo­lag­ça ni­ýet­le­nen­dir. 

Kon­teý­ner ter­mi­na­ly ýyl­lyk 400 müň TEU üçin ni­ýet­le­nen­dir (TEU — şert­li stan­dart kon­teý­ne­ri aň­lad­ýar). Ter­mi­na­lyň du­ral­ga­sy­nyň uzyn­ly­gy 480 metr­dir. Bu du­ral­ga­da şol bir wag­tyň özün­de 3 sa­ny 5000 DWT ag­ram­ly gä­mi ýük­le­me we dü­şür­me iş­le­ri­ni ýe­ri­ne ýe­ti­rip bo­lar. Kon­teý­ner­le­ri da­şa­mak mak­sa­dy bi­len ter­mi­na­lyň dü­zü­min­de 50 we 25 ton­na ýük gö­te­ri­ji­lik­li 22 sa­ny ýük aw­tou­la­gy hem ýer­leş­di­ri­len­dir. 

Po­lip­ro­pi­len ter­mi­na­ly­nyň kuw­wa­ty ýyl­da 120 müň ton­na po­lip­ro­pi­le­ni sak­la­ma­ga we gä­mi­le­re ýük­le­mä­ge ni­ýet­le­nen­dir. Du­ral­ga 3 sa­ny gä­mi ýa­na­şyp bil­ýär. 

Por­tuň gi­ňiş­li­gin­de gä­mi­le­riň he­re­ke­ti­ne, ýük ýük­le­mek we dü­şür­mek iş­le­ri­ne gö­zeg­çi­lik aw­to­mat­laş­dy­ry­lan ul­gam­la­ryň kö­me­gi bi­len ama­la aşy­ryl­ýar. 

Türk­men­ba­şy­da­ky Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň des­ga­la­ry bi­len bir ha­tar­da, «Bal­kan» gä­mi gur­lu­şyk we gä­mi abat­la­ýyş za­wo­dy hem gu­rul­dy. Ýyl­da po­la­dyň 10 müň ton­na­sy­ny iş­le­mek müm­kin­çi­li­gi­ne eýe bo­lan bu za­wod gä­mi­le­riň 4 — 6-sy­ny gur­ma­ga hem-de 20 — 30 gä­mi­ni abat­la­ma­ga ni­ýet­le­nen­dir. 

Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň ulan­ma­ga be­ril­me­gi bi­len Ýew­ra­zi­ýa gi­ňiş­li­gin­de ulag akym­la­ry­ny iş­jeň­leş­dir­mek üçin ägirt uly müm­kin­çi­lik açyl­dy, se­bi­ta­ra we yk­ly­ma­ra hyz­mat­daş­lyk stra­te­gik hä­si­ýe­te eýe bol­dy. Port Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­nyň Ýa­kyn we Or­ta Gün­do­ga­ryň ha­ryt hem-de çig mal ba­zar­la­ry­na, Hin­di um­ma­ny se­bi­ti­niň döw­let­le­ri­ne çyk­mak üçin amat­ly şert­le­ri dö­red­ýär. Bu bol­sa örän uly möç­ber­li ýük­le­riň daşal­ýan ara­ly­gy­ny hem-de möh­le­ti­ni ep-es­li gys­galt­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär.  

Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň gu­rul­ma­gy döw­le­ti­mi­ziň Ha­zar deň­zin­dä­ki ulag müm­kin­çi­lik­le­ri­niň kuw­wa­ty­nyň art­ma­gy­na gör­ne­tin tä­sir et­di. Türk­me­nis­tan­da de­ňiz ulag ul­ga­my me­ýil­na­ma la­ýyk­lyk­da ös­dü­ril­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň 2015-nji ýy­lyň 27-nji mar­tyn­da­ky Ka­ra­ry esa­syn­da «De­ňiz söw­da flo­ty» ýa­pyk gör­nüş­li paý­dar­lar jem­gy­ýe­ti dö­re­dil­di. Ýur­du­my­zyň deňiz flo­tu­nyň yg­ty­ýa­ry­na Türk­me­nis­ta­nyň bu­ýur­ma­sy bo­ýun­ça daşary ýurt­lar­da gur­lan döw­re­bap gä­mi­le­riň en­çe­me­si, şol san­da deňiz-der­ýa gör­nüşli «Sum­bar», «Ha­zar», «Jeý­hun», «Bi­ta­rap», «Et­rek», «Ala­ja», «Ke­nar» at­ly ne­bit gu­ýul­ýan tan­ker­le­riň 7-si, «Älem», «Ja­han», «Se­ýil», «Gud­rat» at­ly çe­ki­ji tir­keg gä­mi­le­ri ge­lip go­wuşdy. Bu bol­sa ne­bit we ne­bit önüm­le­ri­ni daşamak müm­kin­çi­li­gi­ni has-da art­dyr­dy. 2014-nji ýy­lyň 5-nji de­kab­ryn­da Türk­men­başy Hal­ka­ra deňiz por­tu­nyň gä­mi du­ral­ga­sy­na 200 ýo­lag­çy we 50 sa­ny aw­tou­lag, şol san­da ýük aw­tou­lag­la­ry­ny we beý­le­ki ulag se­rişde­le­ri­ni daşama­ga ni­ýet­le­nen «RO-PAХ» gör­nüşli «Ber­ka­rar» gä­mi­si ge­ti­ril­di. Gä­mi Türk­men­başy por­tun­dan Ba­ku (Azer­baý­jan), Ol­ýa (Rus­si­ýa), En­ze­li we Ami­ra­bad (Eý­ran) port­la­ry­na yzy­gi­der­li gat­na­wy ama­la aşyr­ýar. Türk­men­ba­şy — En­ze­li — Nou­şehr ara­ly­gyn­da tä­ze gä­mi gat­na­wy ýo­la go­ýul­dy. 2015-nji ýy­lyň 12-nji de­kab­ryn­da bol­sa Hor­wa­ti­ýa­dan ge­ti­ri­len «RO-PAХ» gör­nüşli ikin­ji gä­mi — «Bag­ty­ýar­lyk» gä­mi­si Türk­men­ba­şy de­ňiz por­tu­na la­byr taş­la­dy.  

2019-njy ýyl­da, bi­rin­ji Ha­zar yk­dy­sa­dy fo­ru­my­na taý­ýar­ly­gyň soň­ky gün­le­rin­de türk­men de­ňiz flo­tu­nyň üs­ti Ta­ta­rys­tan­da ön­dü­ri­len «Ro­waç» at­ly ýe­ne bir ýo­lag­çy gä­mi­si bi­len ýe­ti­ril­di. 

Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň üs­ti bi­len Öz­be­gis­tan we Azer­baý­jan öza­ra ýük do­la­ny­şy­gy­ny art­dyr­ma­ga gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýär­ler. Öz­be­gis­tan Türk­me­nis­tan, Azer­baý­jan we Gru­zi­ýa bi­len öz­bek ha­ryt­la­ry­ny Ha­za­rüs­ti ug­ry bo­ýun­ça üs­ta­şyr ge­çir­mek­de 50 gö­te­ri­me çen­li ýe­ňil­lik­le­ri al­mak ba­ra­da yla­la­şyk ga­zan­dy. Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň we Azer­baý­ja­nyň Ba­ku por­tu­nyň ara­syn­da 2022-nji ýy­lyň ba­şyn­da ýük gämileriniň gat­na­wy ýo­la go­ýul­dy. Mun­dan ozal, Türk­men­ba­şy bi­len Ba­ku port­la­ry­nyň ara­syn­da di­ňe bir fi­der gä­mi­si gat­na­ýar­dy. Bu port­la­ryň ara­syn­da gä­mi gat­na­wy­ny art­dyr­mak ba­ra­da­ky tas­la­ma­nyň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi «Azer­baý­ja­nyň Ha­zar ýük da­şa­ýyş kom­pa­ni­ýa­sy» ýa­pyk gör­nüş­li paý­dar­lar jem­gy­ýe­ti­niň, «Ba­ku Hal­ka­ra de­ňiz söw­da por­ty» ýa­pyk gör­nüş­li paý­dar­lar jem­gy­ýe­ti­niň we Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň gol­da­wy bi­len ama­la aşy­ryl­dy. Bu ädim Azi­ýa — Ýu­waş um­man se­bi­ti — Hy­taý — Gyr­gy­zys­tan — Öz­be­gis­tan — Türk­me­nis­tan — Azer­baý­jan — Gru­zi­ýa — Tür­ki­ýe — Ýew­ro­pa ulag ge­çel­ge­si­ni ös­dür­mä­ge gö­nük­di­ri­len­dir. Tür­ki­ýe hem bu ug­ra 2021-nji ýy­lyň de­kab­ryn­da go­şul­dy. Hä­zir­ki wagt­da bu ugur­da kon­teý­ner­li ýük­ler Ba­ku — Tbi­li­si — Kars de­mir ýo­lu­nyň üs­ti bi­len, şeý­le hem Gru­zi­ýa­nyň Po­ti we Ba­tu­mi port­la­ryn­dan Öz­be­gis­ta­na, Türk­me­nis­ta­na, Gyr­gy­zys­ta­na we gar­şy ugur bo­ýun­ça ug­ra­dyl­ýar. 2021-nji ýyl­da bu ugur­da ýük gat­na­wy, 2020-nji ýyl bi­len de­ňeş­di­ri­len­de, 101 gö­te­rim ýo­kar­lan­dy. Ýü­küň da­şal­ma­gy «Pacific Eu­ra­sia Lo­gis­tics» türk kom­pa­ni­ýa­sy, Gru­zi­ýa­nyň «GR Lo­gis­tic and Ter­mi­nals», «ADY Con­tai­ner», TULM, Öz­be­gis­ta­nyň «Uz­bek­te­mi­ryo­lexpe­di­ti­on» kom­pa­ni­ýa­sy we Gyr­gy­zys­ta­nyň de­mir ýol­la­ry ta­ra­pyn­dan ama­la aşy­ryl­ýar. Ta­rap­lar ugur­la­ry iş­jeň­leş­dir­mek mak­sa­dy bi­len bir­nä­çe du­şu­şyk­la­ry ge­çir­di­ler. Bu ugur­da 2021-nji ýy­lyň maý aýyn­da yla­la­şyk ga­za­ny­lyp, kon­teý­ner­ler 18 gü­nüň do­wa­myn­da Tür­ki­ýä­niň Iz­mir şä­he­rin­den Gyr­gy­zys­ta­nyň Oş şä­he­ri­ne çen­li da­şal­dy. Kom­pa­ni­ýa­lar bu ugur­da sarp edil­ýän wag­ty 12 gü­ne çen­li azalt­ma­gy mak­sat edin­ýär­ler. 

Türk­me­nis­ta­nyň gün­ba­ta­ryn­da, stra­te­gik taý­dan mö­hüm bo­lan Ha­zar se­bi­tin­de tä­ze ulag-lo­gis­ti­ka dü­zü­mi­niň ulan­ma­ga be­ril­me­gi bi­len, se­bi­ta­ra hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mek, Ha­za­rüs­ti gat­naw­la­ryň möç­ber­le­ri­ni art­dyr­mak üçin iri meý­dan­ça dö­re­di, ulag akym­la­ry­nyň tä­ze gur­lu­şy ke­ma­la gel­di. Türk­men­ba­şy­da­ky tä­ze port hal­ka­ra we se­bit dü­züm­le­ri — Şan­haý Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­syn­dan, Ga­raş­syz Döw­let­le­riň Ar­ka­la­şy­gyn­dan, Yk­dy­sa­dy Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­syn­dan, Ýew­ro­pa­da Howp­suz­lyk we Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­syn­dan bo­lan hyz­mat­daş­lar bi­len ta­gal­la­la­ry bir­leş­dir­me­giň tä­ze göz­ýe­tim­le­ri­ni aç­dy. 

 Ga­ra­bo­gaz por­ty. Men­de­le­ýe­wiň pe­rio­dik tab­li­sa­syn­da­ky hi­mi­ki ele­ment­le­riň ag­la­ba­sy ýer­le­şen ýur­du­my­zyň bu hi­mi­ýa ha­zy­na­sy­ny öz­leş­dir­mek­de Ga­ra­bo­gaz por­tu­nyň äh­mi­ýe­ti ulu­dyr. Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­sy­na la­ýyk­lyk­da, Ga­ra­bo­gaz tä­ze de­ňiz men­zi­li bi­na edil­di. 2018-nji ýy­lyň güý­zün­de ulan­ma­ga ber­len «Ga­ra­bo­gaz­kar­ba­mid» za­wo­dyn­da ön­dü­ri­len önüm­ler de­ňiz por­tu­na ug­ra­dyl­ýar, ol ýer­den bol­sa da­şa­ry ýurt­la­ra eks­port edil­ýär. Top­lu­myň önüm­le­ri­ni ga­ra ýol ar­ka­ly eks­port et­mek üçin Türk­men­ba­şy — Ga­ra­bo­gaz — Ga­za­gys­tan aw­to­mo­bil ýo­lu­nyň hem-de Ga­ra­bo­gaz aý­la­gy­nyň üs­tün­den tä­ze aw­tou­lag köp­rü­si­niň gur­lu­şy­gy­na ba­dal­ga be­ril­di. Aw­to­mo­bil ýol­la­ry­nyň gur­lu­şy­gy­ny do­lan­dyr­mak ba­ra­da­ky döw­let agent­li­gi­ne Türk­men­ba­şy — Ga­ra­bo­gaz — Ga­za­gys­ta­nyň ser­he­di­ne çen­li bar­ýan aw­to­mo­bil ýo­lu­nyň ug­run­da Ga­ra­bo­gaz köl aý­la­gy­nyň üs­tün­den geç­ýän iki gat­naw­ly 2 sa­ny he­re­ket zo­la­gyn­dan yba­rat bo­lan aw­to­mo­bil köp­rü­si­niň hem-de onuň el­ti­ji ýol­la­ry­nyň tas­la­ma­sy­ny düz­mek we ola­ry gur­mak ba­ra­da Uk­rai­na­nyň «Do­rož­no­ýe stroi­telst­wo «Alt­kom» jo­gap­kär­çi­li­gi çäk­li jem­gy­ýe­ti bi­len şert­na­ma­ny bag­laş­ma­ga yg­ty­ýar be­ril­di.  

 Ala­ja por­ty — Ha­zar şä­he­ri­niň (ozal­ky Çe­le­ken) 6 ki­lo­metr gü­nor­ta-gün­do­ga­ryn­da, gü­nor­ta Çe­le­ken aý­la­gy­nyň ke­na­ryn­da ýer­le­şen ne­bit ter­mi­na­ly. Şä­he­riň mer­ke­zin­den 2 ki­lo­metr de­mir­ga­zyk-gün­ba­ta­ryn­da ikin­ji de­ňiz por­ty ýer­leş­ýär. 

Ju­ma­my­rat GUR­BAN­GEL­DI­ÝEW,

Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi­niň Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry ins­ti­tu­tynyň rektory, taryh ylymlarynyň kandidaty.

Aşgabatda Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýanyň zenanlarynyň dialogy geçirildi 

 Aşgabat, 13-nji maý (TDH). Şu gün paýtagtymyzda Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýanyň zenanlarynyň «Jemgyýetçilik-syýasy we durmuş-ykdysady ösüşde zenanlaryň orny» atly dialogy geçirildi. Oňa sebitiň bäş ýurdunyň hem-de Russiýanyň wekilleri, Birleşen Milletler Guramasynyň sebit düzümleriniň ýolbaşçylary gatnaşdylar. 

2020-nji ýylyň dekabrynda Gazagystan Respublikasynyň, Gyrgyz Respublikasynyň, Täjigistan Respublikasynyň, Türkmenistanyň we Özbegistan Respublikasynyň wekilleri tarapyndan BMG-niň goldamagynda döredilen zenanlaryň dialogy Merkezi Aziýanyň taryhynda şeýle görnüşdäki ilkinji düzümdir. Onuň ýakynda “Merkezi Aziýa — Russiýa” görnüşinde Aşgabatda geçirilen Parlamentara forumyň yzysüre guralmagy häzirki köptaraplaýyn duşuşyga aýratyn ähmiýet berýär. 

Bu forumlar sebit gatnaşyklaryny hem-de birek-birege ynamy, dostlukly gatnaşyklary we raýdaşlygy pugtalandyrmaga gönükdirilen hyzmatdaşlygy ösdürmek, gender deňligini ilerletmek hem-de zenanlaryň hukuklaryny we mümkinçiliklerini giňeltmek babatda hökümetlere kömek bermek üçin uly mümkinçilik açýar. Zenanlaryň dialogy resmi däl maslahatlaşmagyň görnüşi hökmünde eýýäm öz netijeliligini görkezdi. 

Aşgabatda zenanlaryň forumyny geçirmek başlangyjy bilen Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy, Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow çykyş edipdi. Şu ýyl biziň ýurdumyz dialoga başlyklyk edýär. 

Türkmenistanda zenanlaryň dialogyny geçirmek tejribesiniň bardygyny ýatlamak ýerliklidir. 2021-nji ýylyň awgust aýynda şeýle forumyň “Awaza” milli syýahatçylyk zolagynda Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygynyň çäklerinde sebit görnüşi geçirilipdi. 

Zenanlar barada alada, jemgyýetde olaryň ornuny berkitmek, Türkmenistanyň Konstitusiýasyna we halkara hukugyň umumy ykrar edilen kadalaryna laýyklykda, gender deňligini üpjün etmek Garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň syýasy ýörelgesiniň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. 

Biziň ýurdumyz halkara gatnaşyklarda “Dialog — parahatçylygyň kepili” hökmünde kesgitlenilen filosofiýa eýermek bilen, gender syýasaty babatda anyk maksatlara gönükdirilen wezipeleri durmuşa geçirmäge jogapkärli çemeleşýär. Türkmenistanyň bu ugurdaky hereketleri halkara derejede, ilkinji nobatda, Birleşen Milletler Guramasynda goldaw tapýar. Ýurdumyzyň 2018 — 2022-nji ýyllar üçin Zenanlaryň ýagdaýy boýunça komissiýasyna hem-de BMG-niň Gender deňligi meseleleri we zenanlaryň hukuklaryny hem-de mümkinçiliklerini giňeltmek boýunça edarasynyň (“BMG — Zenanlar”) Ýerine ýetiriji geňeşiniň agzalygyna 2022 — 2024-nji ýyllar döwri üçin saýlanmagy bu ulgamda durmuşa geçirilýän giň gerimli işleriň subutnamasy bolup hyzmat edýär. 

Dünýä jemgyýetçiligi üçin möhüm bolan gender meselesini çözmekde Türkmenistanyň gazananlary aýdyňdyr. Munuň köp sanly mysallarynyň hatarynda türkmen jemgyýetiniň zenanlarynyň ýurdumyzyň jemgyýetçilik-syýasy, durmuş-ykdysady we medeni durmuşyna işjeň gatnaşmagyny belläp bolar. “Aýallaryň we erkekleriň deň hukuklarynyň we deň mümkinçilikleriniň üpjün edilmeginiň döwlet kepillikleri hakynda” Kanun zenanlaryň hem-de erkekleriň hökümet düzümlerine, öz işewürligini ösdürmäge sazlaşykly gatnaşmagynyň möhüm hukuk gurallaryny we olary gazanmagyň kepilliklerini düzgünleşdirýär. 2020-nji ýylyň ahyrynda Türkmenistan 2021 — 2025-nji ýyllarda gender deňligi boýunça hereketleriň Milli meýilnamasyny kabul etdi. Bu eýýäm ikinji resminama bolup, onda zenanlar üçin ählumumy pandemiýanyň durmuş-ykdysady täsirleri göz öňünde tutulýar hem-de bu ulgamda öňde goýlan maksatlara ýetmek üçin ilkinji nobatdaky çäreler bellenildi. 

Biziň zenanlarymyz örän uly döredijilik kuwwatyna eýe bolup, dürli pudaklarda hem-de ýokary ýolbaşçy wezipelerde zähmet çekýärler, telekeçilik bilen işjeň meşgullanýarlar, ösüp gelýän nesilleri parahatçylyk söýüjilik we hoşniýetli goňşuçylyk ruhunda terbiýelemäge, ruhy gymmatlyklary gorap saklamaga gatnaşýarlar. 

Türkmen zenanynyň jemgyýetde eýeleýän ornunyň ýokarydygyna ýurdumyzyň yzygiderli demokratiýalaşdyrylýandygy hem şaýatlyk edýär. Jemgyýetiň sagdynlygynyň möhüm görkezijileriniň hatarynda onuň çagalar we eneler baradaky aladasynyň derejesi, maşgala gymmatlyklarynyň berkligi, köp çagaly maşgalalara kömek bar. Şu işlerde demokratik gymmatlyklar hem-de milli däpler öz beýanyny tapýar. 

Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýanyň zenanlarynyň dialogy görnüşindäki bu duşuşyk dünýäniň gyzyklanma bildirýän ýurtlary hem-de iri guramalary, ilkinji nobatda, BMG-niň ýöriteleşdirilen edaralary we düzümleri bilen oňyn gatnaşyklary işjeň ösdürýän hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda Bitarap Türkmenistanyň halkara abraýynyň barha artýandygynyň nobatdaky aýdyň subutnamasydyr. 

 Duşuşyk Türkmenistanyň Söwda-senagat edarasynda geçirildi. 

Bilelikde resmi surata düşmek dabarasyndan soňra, Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýanyň zenanlarynyň «Jemgyýetçilik-syýasy we durmuş-ykdysady ösüşde zenanlaryň orny» atly dialogynyň umumy mejlisi geçirildi. 

Forumyň açylyş dabarasynda bu ýere ýygnananlar Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň Gutlagyny uly üns bilen diňlediler. Gutlagda dialogyň «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň kabul edilmeginiň we Türkmenistanyň Döwlet baýdagynyň döredilmeginiň 30 ýyllyk şanly senesiniň öň ýanynda geçirilmeginiň çuň many-mazmuna eýedigi bellenildi. 

“Dost-doganlyk, hoşniýetli goňşuçylyk, parahatçylyk türkmen halkynyň asyrlaryň dowamynda kemala gelen milli gymmatlyklarydyr. Gözbaşyny gadymdan gelýän taryhy köklerden, ruhy-medeni gymmatlyklaryň, däp-dessurlaryň umumylygyndan alyp gaýdýan özara bähbitli hyzmatdaşlyk doganlyk halklar bilen gatnaşyklaryň binýady bolup durýar. Biziň halklarymyzy gadymdan gelýän taryhy kökler, hoşniýetli dostluk, doganlyk gatnaşyklary baglanyşdyrýar” diýlip, döwlet Baştutanymyzyň Gutlagynda bellenilýär. 

Şonuň bilen birlikde, hormatly Prezidentimiz Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýanyň zenanlarynyň dialogy diňe bir oňa gatnaşýan ýurtlaryň arasynda hyzmatdaşlygy ösdürmäge däl, eýsem, tutuşlygyna bu ugurda halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga täzeden itergi berjekdigine ynam bildirdi. 

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa umumy mejlisi açyp hem-de oňa gatnaşyjylary mähirli mübärekläp, şu ýyl dialoga türkmen tarapynyň başlyklyk edýändigini aýtdy. Ol 2020-nji ýylyň dekabrynda döredilen dialogyň pikir we tejribe, zenanlaryň hukuklaryny hem-de mümkinçiliklerini giňeltmek, jemgyýetiň syýasy, durmuş-ykdysady we medeni-ynsanperwer durmuşyna gatnaşmagynyň derejesini ýokarlandyrmak işinde iň oňat dünýä tejribesini alyşmak üçin netijeli çärä öwrülýändigini belledi. 

Mejlisiň ýolbaşçysy giňişleýin düzümde geçýän dialogyň Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan başy başlanandygyny aýratyn nygtady. Bellenilişi ýaly, hormatly Arkadagymyzyň durmuş tejribesi, oňyn döwrebap başlangyçlary, gymmatly maslahatlary parlamentleriň işini kämilleşdirmäge, sebitiň we dünýäniň ýurtlary bilen parlamentara gatnaşyklaryny berkitmäge ýardam berýär. Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýakynda GDA gatnaşyjy döwletleriň Parlamentara Assambleýasynyň «МПА СНГ. 30 лет» atly ýubileý medaly bilen sylaglanylmagy parahatçylyk we ynanyşmak medeniýetini ilerletmekde alyp barýan giň gerimli işleriniň ykrar edilýändiginiň nyşany boldy diýip, Mejlisiň Başlygy belledi hem-de Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygyny dialoga gatnaşyjy zenanlaryň ählisiniň adyndan bu ajaýyp waka bilen gutlady. 

G.Mämmedowa häzirki halkara çäreleriň Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 30 ýyllygynyň we Döwlet baýdagynyň gününiň baýram edilmeginiň öň ýanynda hem-de ýurtlarymyzyň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygynyň bellenilýän ýylynda geçirilýändigini belläp, sebitiň ýurtlarynyň ösmegine ýardam edýän ýakynlaşma işleriniň oňyn häsiýetini nygtady. Anyk ileri tutulýan ugurlarda, şol sanda gender deňligi we durnukly ösüş meselelerinde hyzmatdaşlygy ilerledip, biziň ýurtlarymyz bütin dünýäde parahatçylygy, dostlugy hem-de ynanyşmagy pugtalandyrmak işine uly goşant goşýarlar diýip, Mejlisiň Başlygy belledi. 

Bitarap döwlet bolmak bilen Türkmenistan häzir energetika, ekologiýa, lukmançylyk we medeni diplomatiýany aýratyn işjeňleşdirýär. Biziň ýurdumyz “Dialog — parahatçylygyň kepili” filosofiýasynyň, tejribeleriň alşylmagynyň hem-de kanunçylyk we döwlet syýasaty derejesinde ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny gowulandyrmak boýunça tagallalary utgaşdyrmagyň möhümdigine aýratyn ähmiýet berýär. 

Bellenilişi ýaly, dialog hyzmatdaşlygyň, sebitde zenanlaryň arasynda ynanyşmagyň we özara düşünişmegiň, parahatçylyk, durnuklylyk hem-de oňyn ösüş bilen baglanyşykly meseleler boýunça çözgütleri kabul etmek işine has uly täsir etmek üçin olara mümkinçilikleriň berilmegini goldamaga gönükdirilendir. 

Türkmenistanda zenanlar hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda amala aşyrylýan ägirt uly durmuş-ykdysady özgertmeler maksatnamalaryny ýerine ýetirmekde uly orun eýeleýär. Biziň zenanlarymyz yhlasly işleri hem-de täze pikirleri bilen howanyň üýtgemeginiň ýaramaz tasirleri, daşky gurşawyň ýaramazlaşmagy ýaly ählumumy wehimlere garşy göreşmekde hem-de durmuş-ykdysady, medeni-ynsanperwer ösüş, saglygy goraýyş we bilim baradaky möhüm meseleleriň çözülmegine goşant goşýarlar. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Bitarap döwlet hökmünde Türkmenistanyň sebitde we tutuş dünýäde parahatçylygy hem-de howpsuzlygy üpjün etmäge gönükdirilen dostluk we ynanyşmak syýasatyny geljekde-de alyp barjakdygyny belleýär diýip, Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy nygtady hem-de dialoga gatnaşyjylaryň adyndan forumyň işini goldaýandygy üçin döwlet Baştutanymyza hoşallyk bildirdi. 

Mejlisiň ýolbaşçysy G.Mämmedowa Russiýa Federasiýasynyň Federal Ýygnagynyň Federasiýa Geňeşiniň Başlygy, GDA ýurtlarynyň Parlamentara Assambleýasynyň Geňeşiniň Başlygy Walentina Matwiýenko söz berip, dialoga gatnaşyjy zenanlaryň ählisiniň adyndan rus parlamentiniň ýokarky palatasynyň ýolbaşçysyny oňa Türkmenistanyň döwlet sylagynyň — “Hyzmatdaşlygy ösdürmäge goşandy üçin” diýen ordeniň gowşurylmagy bilen gutlady hem-de berk jan saglyk, uzak ömür we ýurtlarymyzyň arasynda hyzmatdaşlygyň ösdürilmeginde täze üstünlikleri arzuw etdi. 

Russiýa Federasiýasynyň Federal Ýygnagynyň Federasiýa Geňeşiniň Başlygy, GDA ýurtlarynyň Parlamentara Assambleýasynyň Geňeşiniň Başlygy Walentina Matwiýenko gutlag sözi bilen çykyş edip, Aşgabatda geçirilýän ähmiýetli çärelere gatnaşmaga rus wekiliýetiniň çagyrylandygy üçin Türkmenistanyň ýolbaşçylaryna hoşallyk bildirdi. 

Federasiýa Geňeşiniň ýolbaşçysy Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýa Federasiýasynyň ýakynda geçirilen Parlamentara forumynyň ýokary guramaçylyk derejesini belledi. Onuň sözlerine görä, Sekretariatyny Aşgabatda ýerleşdirmek bilen bu çärä yzygiderli häsiýet bermek baradaky başlangyç goldanyldy. 

Russiýa Federasiýasynyň Federal Ýygnagynyň Federasiýa Geňeşiniň ýolbaşçysy sebit we dünýä derejesindäki gün tertibinde durýan möhüm meseleleriň çözülmeginde zenanlaryň eýeleýän barha artýan ornuny nygtap, häzir zenanlaryň döredijilik maksadynyň hemme döwürlerdäkiden möhümdigini, Merkezi Aziýanyň döwletleriniň zenanlar dialogynyň işiniň bolsa munuň subutnamasydygyny belledi. 

 “Bu görnüşdäki duşuşygyň hut göni, hakyky, hünär derejeli gatnaşykly adynyň özünde hem durmuşyň görkezişi ýaly, ähli halklar we ýurtlar üçin umumy bolan ýiti meseleleriň çözgüdi jemlenýär” diýip, W.Matwiýenko aýtdy. 

Russiýanyň Federal Ýygnagynyň Federasiýa Geňeşiniň Baştutany dialogyň gurluşyna BMG-niň edaralarynyň gatnaşmagyna, zenanlaryň sebit birleşiginiň başlangyçlaryny we hereketlerini olaryň goldamagyna ünsi çekdi. 

W.Matwiýenko gazanylan ylalaşyklaryň iş ýüzünde durmuşa geçirilmeginiň ähmiýetini belläp, meýilleşdirilen işleriň amala aşyrylmagynyň üstünlige beslenjekdigine ynam bildirip, munuň girewi hökmünde şu günki foruma gatnaşyjy zenanlaryň yhlasynyň, liderlik, iş alyp barmaga hyjuw häsiýetleriniň bardygyny görkezdi. 

BMG-niň Baş sekretarynyň Ýörite wekili, BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň ýolbaşçysy Natalýa German Aşgabatda şu çäräni geçirmek başlangyjy we döredilen şertler üçin hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowa hoşallyk bildirdi. 

Sebitiň taryhynda ilkinji gezek geçirilýän bu çäräniň özboluşlydygy nygtaldy. Bu sebit döwletleriniň Liderleriniň hem-de foruma gatnaşyjylaryň ählisiniň meseleleriň hemme ugurlary boýunça işlemäge syýasy erkini görkezýär. Şol meseleler zenanlaryň ykdysady mümkinçilikden başlap, parahatçylykly durmuşy gurmak işlerine gatnaşmagyna çenli meseleleri öz içine alyp, jemgyýetde eýeleýän orunlaryna degişlidir. 

Dialogyň ýokary derejeli çäreler bilen ýakyndan utgaşyklykda geçirilmeginiň wajypdygyna aýratyn üns berildi. Natalýa German sözüni dowam edip, bu ýagdaýyň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň Liderleriniň gender deňligini gazanmaga, zenanlaryň jemgyýetleriň syýasy, jemgyýetçilik we ykdysady durmuşa deňhukukly gatnaşmagyny üpjün etmäge gönükdirilen syýasaty durmuşa geçirmegiň möhümdigine aýratyn ähmiýet berýändiginiň tassyknamasydygyny aýtdy. 

Dialog eýýäm dünýä derejesinde özüni görkezdi. Şu ýyl bu düzüme wekilçilik edýän zenanlaryň halkara we sebit derejelerindäki birnäçe möhüm duşuşyklara, şol sanda Duşenbede “Suw durnukly ösüş üçin” atly Halkara Hereketleriň onýyllygy boýunça ýokary derejeli ikinji konferensiýanyň çäklerinde Zenanlaryň suw forumyna, Daşkentde ŞHG-niň zenanlarynyň forumyna hem-de BMG-niň parahatçylykly durmuşy gurmak baradaky Komissiýasynyň mejlisine gatnaşmagy göz öňünde tutulýar. 

BMG-niň Ýörite wekilli BMG-niň Baş sekretary Antoniu Guterrişiň we Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň zenanlaryň dialogyny hemmetaraplaýyn goldaýandygyny tassyklap, bilelikdäki tagallalar arkaly bu başlangyjyň uly kuwwatynyň amala aşyryljakdygyna, zenanlaryň wekilleriniň gatnaşmagyny ilerletmek, olaryň ählumumy wehimlere, şol sanda howanyň üýtgemegine we daşky gurşawyň ýagdaýynyň ýaramazlaşmagyna garşy hereket etmekde eýeleýän ornuny pugtalandyrmak boýunça täze sepgitlere ýetiljekdigine ynam bildirdi. 

Soňra bu ýere ýygnananlara BMGÖM-niň Türkmenistandaky hemişelik wekili Narine Saakýan gutlag sözi bilen ýüzlendi. Ol duşuşygyň ýokary derejede guralandygy üçin hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa we Türkmenistanyň Hökümetine tüýs ýürekden hoşallyk bildirip, hemmeleri BMG-niň Ösüş maksatnamasynyň Ýewropa we GDA ýurtlary boýunça sebit direktory Marýan Spolýariç Eggeriň adyndan mübärekledi. 

Şu günki forum aýratyn ähmiýete eýe bolup, bu düzümiň işini hil taýdan täze derejä çykarýar. Biz Merkezi Aziýanyň zenanlarynyň durmuş-ykdysady, syýasy taýdan eýeleýän ornuna uly ähmiýet berýäris. Olar esasy maksatlara, şol sanda Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin jemgyýetlerde bolup geçýän özgertmelere täsir edip we olary dolandyryp hem-de sebitde parahatçylygy, howpsuzlygy goldamaga gatnaşyp bilýärler diýip, Narine Saakýan nygtady. 

Şonuň bilen birlikde, ol gender ösüşine päsgelçilik döredýän häzirki döwrüň meseleleri barada aýdyp, onlaýn bilim bermäge, işlemäge we gatnaşyk saklamaga ýol açýan sanly tehnologiýalary özleşdirmäge zenanlaryň giňden gatnaşmagynyň zerurdygyna ünsi çekdi. 

Şu we ýüze çykýan beýleki ýagdaýlar BMGÖM-niň gender deňligini üpjün etmek boýunça ýakynda kabul edilen ählumumy strategiýasy üçin binýat bolyp hyzmat etdi. Şol strategiýada dürli ugurlarda zenanlaryň hukuklaryny we mümkinçiliklerini giňeltmäge degişli ileri tutulýan ugurlaryň altysy bellenildi. 

Abraýly guramanyň wekili milli ileri tutulýan ugurlaryň hem-de ösüşlere beslenen özgertmeleriň durmuşa geçirilmeginde BMGÖM-niň Merkezi Aziýa döwletlerine mundan beýläk-de goldaw bermäge taýýardygyny tassyklap, Merkezi Aziýada gender meselesini ilerletmek boýunça dialogyň netijelidigini belledi. 

Dünýä üçin howanyň üýtgemeginiň meseleleriniň çözgüdinden başlap, ykdysadyýetleriň dikeldilmegine çenli örän möhüm meseleleri çözmäge zenanlaryň zehini, pikir-garaýşy we liderlik häsiýetleri zerurdyr. Zenanlar syýasatda eýeleýän güýçli orny hem-de ykdysady taýdan garaşsyzlygy bilen täzelikleri girizip, ýolbaşçylyk edip, uýgunlaşyp we döredip bilýärler. Biz mundan beýläk-de sebitiň, şol sanda şu ýere ýygnanan zenanlaryň bilimlerini hem-de tejribesini dünýäni gowulyga tarap özgertmegi dowam etmek üçin ulanarys diýip, BMGÖM-niň wekili aýtdy. 

Forumyň dabaraly bölegi tamamlanandan soň, umumy mejlis geçirilip, onuň barşynda sebitiň ýurtlarynda gender deňligini ilerletmek meselelerine hem-de hyzmatdaşlyk etmegiň geljekki meýilnamalaryna garaldy. 

Duşuşyga gatnaşyjy zenanlar dürli ählumumy hem-de Merkezi Aziýa toparlarynyň we Russiýanyň sebit guramalarynyňdyr birleşmeleriniň tejribesi bilen tanyşdylar. Munuň özi zenanlaryň syýasy we durmuş taýdan eýeleýän ornunyň has-da pugtalandyrylmagyny gazanmaga, sebitde we dünýäde parahatçylygy, durnuklylygy we ösüşi üpjün etmek bilen baglanyşykly wajyp meseleler boýunça çözgütleri kabul etmek işine täsir etmegiň mümkinçiligini giňeltmäge goldaw bermek üçin zerurdyr. 

Plenar mejlisiň dowamynda çykyş eden Gazagystan Respublikasynyň Parlamentiniň Mejlisiniň durmuş-medeni ösüşi boýunça komitetiniň başlygy Jamila Nurmanbetowa, Gyrgyz Respublikasynyň Žogorku Keneşiniň Toragynyň orunbasary Jamilýa Isaýewa, Russiýa Federasiýasynyň Federal Ýygnagynyň Federasiýa Geňeşiniň Başlygynyň orunbasary Galina Karelowa, Täjigistan Respublikasynyň Hökümetiniň ýanyndaky Zenanlaryň we maşgalanyň işleri boýunça komitetiň başlygy Hilolbi Kurbanzoda, Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli Merkeziniň başlygy, Türkmenistanyň Zenanlar birleşiginiň Merkezi Geňeşiniň başlygy A.Durdyýewa, Özbegistan Respublikasynyň Oliý Majlisiniň Senatynyň başlygy Tanzila Narbaýewa Merkezi Aziýanyň her bir döwletiniň hem-de Russiýanyň milli tejribesi, wekilçilik edýän ýurtlarynda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek, kanunçylyk we institusion esaslary kemala getirmek hem-de pugtalandyrmak arkaly gender deňligini üpjün etmek boýunça alnyp barylýan giň gerimli işler bilen tanyşdyrdylar. 

Mejlisiň dowamynda BMG-niň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek, şol sanda gender deňligini üpjün etmek, syýasatyň bu ugurda gazananlaryny, zenanlaryň hukuklaryny hem-de bähbitlerini gorap saklamak, olaryň syýasy-ykdysady we durmuş ulgamlaryndaky möhüm meseleler boýunça çözgütleri kabul etmekde ornuny işjeňleşdirmek üçin döwlet we jemgyýetçilik durmuşyna zenanlaryň gatnaşygyny ýokarlandyrmak bilen bagly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Mejlise gatnaşyjylar umumy bähbitlere laýyk gelýän sebit hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de ösdürmek boýunça täze pikirleri we teklipleri öňe sürdüler. 

Hususan-da, çykyşlaryň dowamynda türkmen tarapynyň Merkezi Aziýanyň zenanlarynyň dialogynyň çäklerinde medeni mirasymyzy gorap saklamak, kämilleşdirmek we geljekki nesillere ýetirmek maksady bilen, el işleri bilen meşgullanýan zenanlaryň sebit jemgyýetini döretmek baradaky başlangyjy diňlenildi. Şunuň bilen baglylykda, Özbegistanyň şu ýylyň maý aýynda Buhara şäherinde Halkara keşde festiwalyny geçirmek baradaky başlangyjynyň möhümdigi bellenildi. 

Forumyň wekilleriniň umumy pikirine görä, bilelikde goýlan binýadyň Merkezi Aziýanyň hem-de Russiýanyň zenanlarynyň arasyndaky gatnaşyklaryň, şol sanda döwleti dolandyrmakda, öňüni alyş diplomatiýasynda, daşky gurşawy goramakda, telekeçilikde we işewürlikde, medeniýetde, bilimde, ylymda, sungatda, saglygy goraýyşda, sportda, ýaşlary goldamakda, syýahatçylygy, maglumat tehnologiýalaryny we sanly ulgamy ösdürmekde, gender deňligini üpjün etmekde hyzmatdaşlyklarynyň pugtalandyrylmagyna ýardam berer. 

Çykyşlarda sebitiň döwletleriniň hem-de Russiýanyň zenanlarynyň döredijilik we parahatçylyk döredijilik mümkinçiliklerini doly derejede durmuşa geçirmek üçin netijeli ýollary işläp taýýarlamakda tagallalary birleşdirmegiň wajypdygy nygtaldy. 

Zenanlaryň hukuklaryny üpjün etmek maksady bilen amala aşyrylýan işleriň netijeleri barada habar berildi. Şol netijeler döwletlerimiziň zenanlar üçin has oňaýly durmuş şertlerini döretmäge jogapkärli çemeleşýändiklerini tutuş dünýä görkezmek bilen, Birleşen Milletler Guramasynyň esasy resminamalarynyň ýörelgelerine gyşarnyksyz eýerýändikleriniň subutnamasy boldy. 

Ýygnananlar şu günki duşuşygyň ähmiýeti barada aýtmak bilen, onuň “Zenanlar, parahatçylyk we howpsuzlyk” Ählumumy Gün tertibiniň, 2030-njy ýyla çenli döwür üçin durnukly ösüş babatda Gün tertibiniň, Ählumumy maksatlara ýetmek boýunça hereketleriň Onýyllygynyň, Pekin Jarnamasynyň we Hereketleriň platformasynyň, BMG-niň howandarlygynda kabul edilen beýleki köptaraplaýyn halkara resminamalaryň maksatlaryna ýetmek üçin sebit hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de işjeňleşdirmek ýolunda möhüm ädim boljakdygyny nygtadylar. Bu resminamalarda gender deňliginiň diňe bir esasy adam hukuklarynyň biri bolmak bilen çäklenmän, eýsem, abadançylygyň we durnuklylygyň möhüm şerti bolup durýandygy bellenilýär.  

Dialogyň çäklerinde amala aşyrylan giň möçberli işleriň netijeleri Merkezi Aziýa döwletleriniň hem-de Russiýanyň zenanlarynyň döredijilik we parahatçylyk döredijilik kuwwatyny has doly amala aşyrmak üçin netijeli ýollary işläp taýýarlamaga, bu mümkinçilikleri ählumumy parahatçylygy, durnuklylygy we ösüşi pugtalandyrmaga ulanmakda ýardam berer. 

Forumyň netijeleri boýunça Jarnama kabul edildi. Jarnama özünde gender deňligini üpjün etmek hem-de döwletiň syýasy we ykdysady durmuşyna, telekeçiligi ösdürmäge zenanlaryň gatnaşygyny giňeltmek üçin milli hem-de sebit derejelerinde amala aşyrylmaly işler babatda maslahatlary jemleýär. Şeýle hem resminamada Merkezi Aziýa ýurtlarynyň we Russiýanyň köptaraplaýyn sebit hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de pugtalandyrmak boýunça syýasatyny durmuşa geçirmekde ýardam bermäge zenanlaryň dialogynyň taýýardygy bellenilýär. 

Foruma gatnaşyjylar dialogyň Düzgünnamasyna hem-de 2022-nji ýyl üçin işleriň Meýilnamasyna gol çekdiler. Meýilnama Türkmenistanda we dialoga gatnaşyjy beýleki ýurtlarda geçirilmegi meýilleşdirilýän dürli derejelerdäki çäreleri özünde jemleýär. Bu resminamalar Merkezi Aziýa ýurtlarynyň zenanlarynyň dialogynyň şu ýylyň 12-nji aprelinde sanly ulgam arkaly geçirilen nobatdaky mejlisinde tassyklanyldy. 

Oňa gatnaşyjylar foruma gatnaşyjy döwletleriň Baştutanlaryna Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýa Federasiýasynyň zenanlarynyň dialogyny guramaga goldawy üçin hoşallyk bildirip, şu duşuşygyň dostlukly ýurtlaryň netijeli gender syýasatyny ilerletmek babatda hyzmatdaşlygy ösdürmäge mundan beýläk-de aýratyn üns bermäge çalyşýandyklarynyň subutnamasy bolandygyny nygtadylar. 

Soňra Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýanyň zenanlarynyň dialogyna gatnaşyjylar Söwda-senagat edarasynyň sergiler merkezine bardylar. Olar bu ýerde milli däp-dessurlary, halklaryň ruhy hem-de medeni mirasyny gorap saklaýan zenanlaryň ussatlygyny we ukyplaryny, olaryň döwlet durmuşynyň dürli ulgamlaryndaky eýeleýän orunlaryny hem-de ýeten sepgitlerini beýan edýän giň möçberli sergi bilen tanyşdylar. 

 Sergä gymmatlyklar toplumyny görkezýänleriň 50-si gatnaşyp, olardan 6-sy milli bölümler, 11-si ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, 33-si bolsa Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalarynyň diwarlyklarydyr. 

Sergide uludan tutulýan türkmen toýunyň ýagdaýy emele geldi. Döwlet simfonik orkestriniň sazandalarynyň, halk bagşylarynyň we meşhur aýdymçylaryň ýerine ýetiren aýdymdyr-sazlary çäräniň dabarasyny has-da artdyrdy. 

Uly ekranda zenanlaryň parahatçylyk döredijilikli orny barada gürrüň berýän wideoşekiller görkezildi. Sebitiň döwletleriniň we Russiýanyň milli lybaslaryndaky alty gyz meýdançanyň merkezinde forumyň nyşanyny emele getirýän gülli kompozisiýany düzýärler. Gülli kompozisiýada ýerleşdirilen parahatçylyk kepderisi görnüşindäki şekil ajaýyp zenanlaryň keşbi bilen baglanyşykly gözellik duýgusyny döredýär. 

Foruma gatnaşyjylar milli bölümler bilen tanyşdylar. Şolarda sebitiň ýurtlaryna we Russiýa mahsus däp-dessurlar, milli geýimler, zenanlaryň el işleri, sowgatlyklar, kitaplar görkezildi. Milli gymmatlyklaryň goralyp saklanylmagy hem-de baýlaşdyrylmagy özünde parahatçylygyň we dostlugyň bähbidine halklary birleşdirmek üçin tükeniksiz mümkinçilikleri jemleýär. Bu pikir baýramçylyk sergisindäki baş taglym boldy. 

Serginiň çaphana önümleri üçin niýetlenilen bölüminde Gahryman Arkadagymyzyň türkmen halkynyň medeniýeti we sungaty, ruhy gymmatlyklary barada gürrüň berýän eserleri, şeýle hem foruma gatnaşyjy ýurtlardan awtorlaryň çeper eserleri görkezildi. 

Türkmenistanyň Döwlet medeniýet merkeziniň Döwlet muzeýiniň diwarlygynda gadymy milli lybaslar, ajaýyp halylar, zergärçilik önümleri, halk senetçileriniň işleri, öý hojalyk esbaplary, gadymy medeniýetimize degişli gymmatlyklar görkezildi. 

Sergide görkezilen ajaýyp milli halylarda we el işlerinde, saz gurallarynda, ussat zergärleriň önümlerinde, suratkeşleriň hem-de heýkeltaraşlaryň işlerinde türkmen halkynyň ruhy öz beýanyny tapýar. 

Sergide türkmen halkynyň gadymy zähmet gurallary, tara, milli lybaslaryň, halylaryň we keçeleriň, şaý-sepleriň taýýarlanylyşy, el işleriniň nusgalary görkezildi. Türkmen zenanlary gadymdan bäri alaja örüpdirler, jähek, aldymgaç çalypdyrlar. El işiniň bu nusgalary bu gün hem gyzlaryň we zenanlaryň arasynda meşhurdyr. El işleri müňýyllyklaryň dowamynda kämilleşdirilip, türkmen zenanynyň buýsanjyna we şöhratyna öwrüldi. 

Milli lybaslar toplumy, çeper elli zenanlar tarapyndan dokalan haly önümleri, agaçdan we ýüpekden işlenilip taýýarlanylan nepis işler myhmanlaryň ünsüni özüne çekdi. Suratkeşleriň döreden eserlerinde hem-de fotosuratlarda türkmen zenanynyň keşbi bilen aýrylmaz baglanyşykly, ruhy asyllylyk we wepalylyk, çäksiz söýgi hem-de näziklik, myhmansöýerlik we köp sanly beýleki ajaýyp häsiýetler beýan edilýär. 

Mälim bolşy ýaly, köpasyrlyk tejribä we baý däp-dessurlara eýe bolan medeni-ynsanperwer ulgamdaky gatnaşyklar sebitiň ýurtlarynyň hyzmatdaşlygynyň möhüm bölegi bolup durýar. Häzirki zaman gatnaşyklarynda gadymy ruhy-ahlak gymmatlyklaryna daýanmak biziň halklarymyzy birleşdirýär hem-de şol ýörelgeleri gorap saklamak we baýlaşdyrmak meýillerini beýan edýär. 

Däp boýunça baýramçylyk sergisinde Türkmenistanyň çäklerinden daşarda hem uly islegden peýdalanýan ýurdumyzyň dokma toplumlarynyň önümleri giňden görkezildi. 

Myhmanlara derman otlardan taýýarlanan çaýlaryň dürli görnüşleri, sahawatly türkmen topragynyň naz-nygmatlary, milli türkmen tagamlary hem-de köke-süýji önümleri hödür edildi. 

Işewür zenanlar tarapyndan hödürlenilýän dürli görnüşli önümler we hyzmatlar, şol sanda bu serginiň iň meşhur gymmatlyklarynyň birine öwrülen ajaýyp güller türkmen telekeçileriniň üstünlikleriniň köpöwüşginli subutnamasydyr. 

Paýtagtymyzyň Modeller öýi hem-de hususy modeller öýleri ýurdumyzda öndürilen matalardan taýýarlanylan milli lybaslaryň täze toplumlaryny görkezdiler, olaryň her birini sungat eserleri bilen deňeşdirip bolar. Lybaslaryň görkezilýän ýeri milli keşdeler, dürli nagyşlar bilen bezelipdir. 

Sport ulgamynda gazanylan ýeňişler barada gürrüň berýän dürli şekiller türkmen zenanlarynyň häzirki döwürde gazananlaryny beýan edýär. Özleriniň batyrgaýlygy hem-de çeýeligi bilen haýran galdyrýan türkmen çapyksuwar zenanlarynyň dürli ýaryşlarda mynasyp bolan sylaglary aýratyn ünsi çekýär. 

Sirk sungaty boýunça dürli halkara festiwallaryň kuboklaryna we baýraklaryna mynasyp bolan meşhur “Galkynyş” milli at üstündäki oýunlar toparynyň çapyksuwarlarynyň ussatlyk bilen ýerine ýetiren dürli tilsimleri foruma gatnaşyjylary haýran galdyrdy. Bu çykyşlar Türkmenistanyň Söwda-senagat edarasynyň Sergi merkeziniň açyk meýdançasynda guraldy. 

“Galkynyş” milli at üstündäki oýunlar toparyna ahalteke atşynaslyk sungatyny, türkmen halkynyň bahasyna ýetip bolmajak mirasyny hem-de milli medeni mirasyň aýrylmaz bölegi bolan behişdi bedewleriň şan-şöhratyny wagyz etmekde aýratyn orun degişlidir. 

Bu topar her bir çykyşynda at üstündäki attraksionlary, akrobatiki we gimnastiki tilsimleri, at çapmagyň ýokary ussatlygy hem-de esasy zat, adamlaryň we bedewleriň hereketleriniň jebis, doly sazlaşygy bilen tomaşaçylaryň söýgüsine mynasyp bolýar. 

Ajaýyp bedewleriň çalasynlygy, täsin çeýeligi, milli lybasdaky ýigitleriň we gyzlaryň gaýduwsyzlygy çykyşlara şowhunly el çarpyşmalar arkaly ýokary baha beren tomaşaçylary özüne bendi etdi. 

Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýanyň zenanlarynyň dialogyna gatnaşyjylar hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa Türkmenistanyň ak mermerli paýtagtyna gelip görmäge, häzirki döwrüň möhüm meselelerini ara alyp maslahatlaşmaga hem-de türkmen halkynyň baý medeniýeti bilen tanyşmaga döredilen mümkinçilik üçin tüýs ýürekden hoşallyk bildirdiler.

Aşgabat, 9-njy aprel (TDH). Şu gün Daşary işler ministrliginde Russiýa Federasiýasynyň Hökümet wekiliýetine ýolbaşçylyk edip, ýurdumyza iş sapary bilen gelen Hökümet Başlygynyň orunbasary A.Owerçuk bilen duşuşyk geçirildi. 

Duşuşygyň barşynda taraplar ýokary derejedäki gepleşikleriň dowamynda gazanylan ylalaşyklary ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly meseleleriň giň toplumyny ara alyp maslahatlaşdylar. Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň Russiýa Federasiýasynyň Prezidenti Wladimir Putin bilen 8-nji aprelde geçirilen telefon söhbetdeşliginde garalan meseleler bilen baglanyşykly ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlary boýunça pikir alyşmalar boldy. 

Russiýa Federasiýasynyň Hökümetiniň Başlygynyň orunbasary rus tarapynyň Türkmenistan bilen ähli ugurlar boýunça özara bähbitli gatnaşyklara gyzyklanma bildirýändigini tassyklady. Biziň halklarymyzyň arasynda däp bolan dostlukly gatnaşyklaryň ösdürilmeginiň hem-de ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn görnüşde üstünlikli guralýan hyzmatdaşlygyň yzygiderli giňeldilmeginiň ähmiýeti nygtaldy. 

Şunuň bilen baglylykda, myhman Prezident Serdar Berdimuhamedow bilen şu günki geçirilen duşuşygyň barşynda hyzmatdaşlygyň esasy ugurlary boýunça, şeýle-de ony ösdürmegiň geljegi barada düýpli pikir alyşmalaryň bolandygyny hem-de duşuşygyň anyk we netijeli häsiýetini belledi. 

Öz nobatynda, ýurdumyzyň daşary syýasat edarasynyň ýolbaşçysy Türkmenistan bilen Russiýanyň köp ýyllaryň dowamynda strategik hyzmatdaşlar bolup durýandygyny nygtady. Biziň döwletimiz ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň giňeldilmegine uly ähmiýet berýär, bu gatnaşyklar däp boýunça deňhukuklylyk, özara hormat goýmak hem-de bähbitleriň nazara alynmagy ýörelgelerine esaslanýar. 

Şunuň bilen baglylykda, syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, energetika, medeni-ynsanperwer ulgamlarda we beýleki ugurlarda hyzmatdaşlygyň toplanan baý tejribesini hem-de bar bolan ägirt uly mümkinçilikleri hasaba almak bilen, türkmen-rus gatnaşyklarynyň okgunly ösüşi bellenildi. 

Taraplar sebit hem-de dünýä derejesinde parahatçylygyň, durnuklylygyň we howpsuzlygyň pugtalandyrylmagyna gönükdirilen halkara gurallary ilerletmek boýunça garaýyşlaryň ýakyndygyny nygtadylar. 

Giňişleýin düzümde geçirilen duşuşyga döwlet düzümleriniň birnäçesiniň, şol sanda esasy ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, iki döwletiň işewür toparlarynyň ýolbaşçylary hem-de wekilleri gatnaşdylar. 

Topara başlyklyk edýänler — Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, daşary işler ministri R.Meredow hem-de Russiýa Federasiýasynyň Hökümetiniň Başlygynyň orunbasary A.Owerçuk ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň, esasan-da, söwda-ykdysady hem-de ynsanperwer ulgamlarda netijeli häsiýetini we okgunly ösüşini kanagatlanma bilen bellediler. 

Duşuşyga gatnaşyjylar ileri tutulýan ugurlaryň birnäçesi boýunça köpýyllyk hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň möhümdigini nygtap, Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara toparyň iki dostlukly ýurduň arasynda netijeli gatnaşyklaryň ösdürilmeginde uly orna eýedigini aýtdylar. 

Mejlisiň gün tertibine ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň häzirki ýagdaýyna we ösüş mümkinçiliklerine degişli meseleler, ozal gazanylan ylalaşyklary durmuşa geçirmek boýunça ýerine ýetirilen işleriň jemleri girizildi. 

Söwda-ykdysady, ýangyç-energetika, elektrik energetikasy, ulag-kommunikasiýa ulgamlary, oba hojalyk pudagy we beýleki birnäçe ulgamlar hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda kesgitlenildi. Şunda Russiýanyň kompaniýalarynyň Türkmenistanda dürli ulgamlarda amala aşyrylýan taslamalara uly gyzyklanma bildirýändikleri bellenildi. 

Iki ýurduň işewür toparlarynyň hem-de telekeçileriniň arasynda netijeli hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de giňeltmegiň mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Myhmanlar RF-niň işewür toparlarynyň geljegi uly türkmen bazarynda ornuny mundan beýläk-de giňeltmäge uly gyzyklanma bildirýändiklerini hem-de eýýäm birnäçe belli rus kompaniýalarynyň üstünlikli işleýändiklerini tassyklap, hyzmatdaşlyk boýunça anyk tekliplerini beýan etdiler. 

Şeýle hem soňky ýyllarda hil taýdan täze derejä eýe bolan türkmen-rus sebit hyzmatdaşlygynyň meselelerine garaldy. Şeýle görnüşdäki hyzmatdaşlyga Russiýanyň iri senagat we medeni merkezleri, şol sanda Tatarystan Respublikasy, Astrahan oblasty, Sankt-Peterburg şäheri, dostlukly ýurduň beýleki sebitleri işjeň goşulyşdylar, şunuň ýaly göni gatnaşyklar bilelikdäki tagallalary birleşdirmegiň möhüm ugurlaryny hem-de döwletara gatnaşyklaryň mümkinçiliklerini doly durmuşa geçirmegiň ýollaryny anyk kesgitlemäge mümkinçilik berýär. 

Duşuşyga gatnaşyjylar pikir alyşmalaryň çäklerinde ynsanperwer we ylym-tehnologiýa ulgamynda hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak baradaky pikiri hem aýtdylar. Taraplar medeni gatnaşyklary, şol sanda ony Türkmenistanda we Russiýada guralýan halkara festiwallara hem-de beýleki döredijilik forumlaryna gatnaşmagyň hasabyna giňeltmegiň möhümdigini aýdyp, iki ýurduň ösüşiniň ileri tutulýan ugry hökmünde sport hem-de syýahatçylyk ulgamynda netijeli gatnaşyklary pugtalandyrmagyň zerurdygyny biragyzdan nygtadylar. 

Duşuşygyň ahyrynda oňa gatnaşyjylar ikitaraplaýyn hyzmatdaşlyk meselelerine aýratyn üns berýändigi üçin hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa tüýs ýürekden hoşallyklaryny beýan edip, şu gezekki işewürlik duşuşygynyň iki dostlukly ýurduň arasynda mundan beýläk-de oňyn gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagyna täze itergi berjekdigini bellediler. 

 * * * 

Şeýle hem şu gün Türkmenistanyň ministrlikleriniň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň birnäçesinde, Söwda-senagat edarasynda Russiýanyň döwlet düzümleriniň hem-de hususy kompaniýalarynyň wekilleri bilen guralan ikitaraplaýyn duşuşyklaryň çäklerinde özara bähbitli işewürlik gatnaşyklarynyň dürli ugurlary boýunça gyzyklanma bildirilýän pikir alyşmalar boldy. 

Türkmenistanyň giň halkara we sebit hyzmatdaşlygyna esaslanýan oýlanyşykly maýa goýum syýasaty hem-de maliýe-bank ulgamyny kämilleşdirmek boýunça geçirilýän çäreler netijesinde ykdysady hem-de içerki ösüşiň oňyn depginini yzygiderli saklap galýandygy nygtaldy. 

Russiýanyň wekilleri, şol sanda işewürler ýurdumyzda giňden ýaýbaňlandyrylan hem-de ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagyna, senagat pudagynyň döwrebaplaşdyrylmagyna, diwersifikasiýa ýoly arkaly ösdürilmegine, ýokary tehnologiýaly önümçilikleriň kemala getirilmegine gönükdirilen iri maksatnamalaryň durmuşa geçirilmegine işjeň gatnaşmaga taýýardyklaryny beýan edip, dürli ulgamlarda özara bähbitli hyzmatdaşlygyň giňeldilmegine gönükdirilen anyk teklipleri aýtdylar.

Aşgabat, 29-njy mart. Şu gün paýtagtymyzdaky “Ýyldyz” myhmanhanasynda Türkmenistanyň nebitgaz pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara forum öz işine başlady. Forumy “Türkmengaz”, “Türkmennebit” we “Türkmenhimiýa” döwlet konsernleri, “Türkmengeologiýa” döwlet korporasiýasy “Türkmen Forum” hojalyk jemgyýeti bilen hyzmatdaşlykda, “Gaffney Cline” britan kompaniýasynyň goldaw bermeginde guradylar. 

Paýtagtymyzda dünýäniň onlarça döwleti bilen onlaýn tertipde geçirilen bu çäräniň baş maksady ýurdumyzyň energetika pudagyny mundan beýläk-de durnukly ösdürmek we ýangyç-energetika toplumyna daşary ýurtlaryň maýa goýumlaryny çekmegiň mümkinçiliklerini artdyrmak boýunça gatnaşyklary berkitmekden ybaratdyr. 

Forumyň işine ýurdumyzyň degişli döwlet edaralarynyň, daşary ýurtlaryň belli nebitgaz işewür düzümleriniň, maliýe edaralarynyň, abraýly halkara guramalaryň we Türkmenistanda işleýän diplomatik wekilhanalaryň ýolbaşçylary hem-de wekilleri, bu ugurda ýöriteleşdirilen öňdebaryjy kompaniýalaryň bilermenleri gatnaşdylar. Umuman, foruma dünýäniň 32 döwletinden kompaniýalaryň 90-synyň wekilleri gatnaşdylar. Foruma gatnaşýanlaryň düzümi dünýäniň işewür toparlary tarapyndan ýurdumyza maýa serişdelerini gönükdirmäge gyzyklanma bildirýänleriň sanynyň artýandygyny görkezýär. 

Ägirt uly energetika serişdelerine baý bolan we uglewodorod serişdeleriniň gorlary boýunça dünýäde öňdäki orunlaryň birini eýeleýän Türkmenistan bilen hyzmatdaşlyk etmäge gyzyklanma bildirýänleriň sanynyň artmagy ýurdumyzda “Açyk gapylar” syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň, deňhukukly we özara bähbitli esasda ýola goýulýan döwletara gatnaşyklaryň ösdürilýändiginiň we türkmen tarapynyň ählumumy energetika howpsuzlygyny üpjün etmek boýunça oňyn başlangyçlary öňe sürýändiginiň aýdyň netijesidir. 

 Forumyň açylyş dabarasynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň oňa gatnaşyjylara iberen Gutlagy okaldy. 

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda giň gerim bilen geçirilýän bu halkara maslahatyň ähmiýeti uludyr. Milli ykdysadyýetimiziň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolan ýangyç-energetika pudagyny ösdürmek boýunça eziz Diýarymyzda giň möçberli taslamalar amala aşyrylýar diýlip, döwlet Baştutanymyzyň Gutlagynda bellenilýär. 

Gutlagda şeýle hem milli ykdysadyýetimiziň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolan ýangyç-energetika pudagyny ösdürmek boýunça eziz Diýarymyzda giň möçberli taslamalaryň amala aşyrylýandygy nygtalýar. Bu halkara maslahatyň daşary ýurt işewürlerine ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumyny ösdürmegiň strategiýasy, döwrebap tehnologiýalary işjeň çekmegiň tejribesi, hyzmatlary amala aşyrmagyň ýollary bilen tanyşmaga mümkinçilik berjekdigi aýratyn bellenilýär. 

“Bütindünýä energetika ulgamynyň geljegi” mowzugynda geçirilen plenar mejlisde türkmen tarapynyň wekili ýurdumyzyň Aziýanyň nebitgaz bazarynda möhüm orun eýeleýändigini belledi. Häzirki wagtda biziň ýurdumyz tebigy gazyň subut edilen gorlary boýunça Russiýadan, Eýrandan we Katardan soňra, dördünji orny eýeleýär. 

Türkmenistanyň daşary ýurtly maýadarlar üçin özüne çekijiliginiň artmagynyň esasy şertleriniň hatarynda durnukly ykdysadyýeti we ýurtdaky syýasy ýagdaýy hem-de degişli kanunçylyk esasyny görkezmek bolar. Ýygnananlar ýurdumyzyň nebitgaz pudagynyň gazananlary, ony ösdürmegiň geljekki meýilnamalary bilen tanyşdyryldy. 

Türkmenistanda ykdysadyýetde, şol sanda ýangyç-energetika ulgamynda hyzmatdaşlyk etmek üçin ägirt uly mümkinçilikleri açýan kuwwatly serişdeler binýadynyň bardygy bellenildi. Dünýädäki iri “Galkynyş” gaz käni häzirki wagtda uzak möhletli hyzmatdaşlyga gönükdirilen anyk taslamalar bilen baglylykda, giň gerimde özleşdirilýär. Golaýyndaky “Ýaşlar” we “Garaköl” ýataklary bilen bilelikde “Galkynyş” käniniň gorlary 27,4 trillion kub metr möçberinde bahalandyrylýar. 

2009-njy ýylyň ahyrynda ulanmaga berlen hem-de özüne Türkmenistan — Özbegistan — Gazagystan — Hytaý ugry bilen geçýän üç ugurdaş şahany (A,B we С) birleşdirýän Türkmenistan — Hytaý esasy gaz geçirijisi özara bähbitli transmilli hyzmatdaşlygyň öňdebaryjysy bolup durýar. 

Şunuň bilen birlikde, Türkmenistan tebigy gazy has düýpli we toplumlaýyn gaýtadan işlemäge uly ähmiýet berip, energiýa serişdelerini köp möçberde iberýän ýurt hökmünde dünýäniň energetika bazarynda eýeleýän ornuny berkitmek bilen çäklenmän, eýsem, energetika eksportunyň haryt düzümini diwersifikasiýalaşdyrmagyň, halkara energetika işewürliginiň täze görnüşlerini işjeň ösdürmegiň hasabyna bazarda eýeleýän ornunyň häsiýetini hem hil taýdan özgerdýär. 

Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda hem-de Nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin maksatnamasynda pudagyň önümçilik kuwwatyny mundan beýläk-de artdyrmaga gönükdirilen çäreleri amala aşyrmak göz öňünde tutulýar. Munuň özi sebitde we dünýäde energetika howpsuzlygyny üpjün etmek meseleleri bilen berk baglanyşyklydyr. 

Çykyş edenler bu ulgamdaky geljekki meýilnamalar barada aýdyp, ýurdumyzyň serhedinden Hytaý Halk Respublikasyna tebigy gazy akdyrmak üçin niýetlenen täze, dördünji şahanyň çekiljekdigini nygtadylar. 

Plenar mejlisiň barşynda BMG-niň Baş sekretarynyň Merkezi Aziýa boýunça Ýörite wekili, BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň ýolbaşçysy Natalýa German, ÝHHG-niň Aşgabatdaky Merkeziniň ýolbaşçysy Jon MakGregor, BMG-niň Türkmenistandaky hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko hem-de sanly ulgam arkaly “СNPC” kompaniýasynyň wise-prezidenti we “PetroChina” kompaniýasynyň prezidenti Huang Ýunçžan, Nebiti eksport edýän ýurtlaryň guramasynyň (OPEC) Baş sekretary Mohammed Sanusi Barkindo, Energetika Hartiýasynyň Baş sekretary Gi Lens çykyş etdiler. 

Bellenilişi ýaly, ýangyç-energetika ulgamynda hyzmatdaşlyk häzirki döwürde dünýädäki durnukly ösüşiň esasy şerti bolup durýar. Bu möhüm ulgamda özara bähbitleriň deňagramlylygy esasynda guralýan deňhukukly halkara hyzmatdaşlyk uzak möhletli geljek üçin ählumumy durnukly ösüşiň aýrylmaz bölegidir. 

Energiýa serişdelerini öndürmek hem-de olary ibermek we elbetde, sarp etmek ulgamlaryny öz içine alýan ählumumy energiýa howpsuzlygyny üpjün etmek häzirki döwrüň möhüm wezipeleriniň biridir. Hut şeýle toplumlaýyn çemeleşme Bitarap Türkmenistanyň energetika syýasatynyň esasyny düzýär. Bu syýasat ýurdumyzyň bu ulgamdaky başlangyçlarynyň hem-de iş ýüzündäki hereketleriniň mazmunyny we ugurlaryny kesgitleýär. Şunuň bilen baglylykda, daşary ýurtly wekilleriň çykyşlarynda döwletimiziň döredijilikli teklipleriniň ähmiýetine üns berildi. Şol teklipler dünýä bileleşiginiň doly goldawyna mynasyp boldy, BMG-niň ählumumy energetika howpsuzlygyny üpjün etmek ulgamyndaky ýörite Kararnamalary bilen berkidildi. 

Soňra forumyň işi “EKSPO — 2020” bütindünýä sergisinden (Dubaý, BAE) teleköpri arkaly alnyp görkeziliş bilen dowam etdi. Şol bir wagtyň özünde Aşgabat bilen “Sebitdäki energetika howpsuzlygyny üpjün etmekde Türkmenistanyň orny” atly mejlis guraldy. 

...Dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamyna doly derejede ýakynlaşmak ugruna eýerýän Türkmenistanyň EKSPO sergisinde kuwwatyny üstünlikli görkezýändigini bellemek gerek. Biziň milli bölümimiziň mowzugy “Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” diýlip atlandyrylýar. Dünýä derejesindäki bu abraýly we giň gerimli, köp pudakly çärede ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmakda gazanýan üstünlikleri, halkymyzyň baý milli medeniýeti görkezilýän sergi uly meşhurlyga eýedir hem-de bu ýere gelýän köp sanly adamlarda uly gyzyklanma döredýär. 

Serginiň bir böleginde dünýäniň esasy energetika döwletleriniň biri hökmünde Türkmenistanyň ösüşi görkezilýär. Bu ýerde hödürlenilýän serişdelerde milli ykdysadyýetiň bu strategik ulgamynda ýurdumyzyň mümkinçilikleri aýdyň beýan edilýär. Ylmy işläp taýýarlamalar, energetika ulgamynda, şol sanda energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmeleri ulgamynda amala aşyrylýan we durmuşa geçirilýän innowasion taslamalar serginiň mowzuklaýyn esasyny düzdi. Gün we ýel energiýasyny, bioýangyjy iş ýüzünde ulanmak boýunça tejribe-synag işläp taýýarlamalary bu ýere gelýänleriň ünsüni çekýär. 

Mejlisiň dowamynda milli nebitgaz pudagynyň hem-de daşary ýurt kompaniýalarynyň “Dragon Oil”, “Fluхys», «Gaffney Сline” kompaniýalarynyň, Dubaý Elektrik energiýasy we suw üpjünçiligi edarasynyň (DEWA) ýolbaşçylary hem-de esasy hünärmenleri çykyş etdiler. 

Bu gün Türkmenistan türkmen tebigy gazyny ibermegi diwersifikasiýalaşdyrmagy hem-de energiýa serişdelerini halkara bazarlara çykarmagyň ygtybarly we durnukly ulgamyny döretmegi maksat edinýär. Bu bolsa öz gezeginde häzirki döwrüň has uly meselesini çözmäge — ählumumy energetika howpsuzlygyny pugtalandyrmaga ýardam berer. Munuň özi ýurdumyzyň energiýa serişdelerini ibermek ulgamyndaky hereketlerini hem-de gyzyklanma bildirýän ähli hyzmatdaşlar bilen özara gatnaşyklaryň häsiýetini kesgitleýär. 

Mälim bolşy ýaly, energiýa serişdeleriniň turbageçirijiler arkaly iberilmegi iri halkara işewürligiň bir görnüşi bolmak bilen, bu ýerde talap örän ýokarydyr. Häzirki wagtda emele gelen maliýe-ykdysady ýagdaýa garamazdan, dünýä ykdysadyýeti üçin energiýa serişdeleriniň, ilkinji nobatda bolsa uglewodorodlaryň uly möçberleri gerek bolup durýar. Bu şertlerde uglewodorod serişdelerini öndürijileriň, şol sanda Türkmenistanyň öz eksport kuwwatyny ýokarlandyrmaga, olaryň üstaşyr geçirilmeginiň we sarp edijä ýetirilmeginiň köp şahaly döwrebap we netijeli işleýän düzümlerini döretmäge bolan meýilleri kanunalaýykdyr. 

Energetika howpsuzlygy ýurdumyzyň daşary ykdysady strategiýasynyň möhüm şerti bolmagynda galýar. Bu ugurda Türkmenistan döwlet strategiýasynyň anyk kesgitlenen ýörelgelerine, öz serişde binýadyna hakyky baha bermegiň we ondan peýdalanmagyň geljek üçin mümkinçiliklerine esaslanyp hereket edýär. Şunuň bilen birlikde, ýurdumyz sebitiň ekologiýa howpsuzlygyny goramaga, gaýtadan dikeldilýän energetikany ösdürmäge gönükdirilen taslamalar we maksatnamalar bilen işjeň çykyş edýär we bu EKSPO — 2020 Bütindünýä sergisindäki milli bölümimizde aýdyň beýan edilýär. 

“Ýaşyl” tehnologiýalaryň sazlaşykly ösdürilmegi we ýangyç-energetika toplumynyň diwersifikasiýalaşdyrylmagy forumda garalan meseleleriň hatarynda boldy. Şunuň bilen baglylykda, pudaga innowasiýalaryň we bu ugurdaky soňky işläp taýýarlamalaryň ornaşdyrylmagynyň bu möhüm meseläni çözmäge ýardam berýändigi bellenildi. 

Çykyşlaryň biri Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan transmilli gaz geçirijisiniň gurluşygynyň taslamasyna bagyşlandy. Bu gaz geçiriji Türkmenistanyň energetika strategiýasyny durmuşa geçirmekde möhüm ädimleriň biridir. 2015-nji ýylyň dekabr aýynda TOPH gaz geçirijisiniň türkmen böleginiň gurluşygyna badalga berildi. Bu waka mynasybetli dabara taslama gatnaşyjy dört ýurduň döwlet Baştutanlary we hökümet ýolbaşçylary gatnaşdylar. 

“Galkynyş” gaz käninden öz gözbaşyny alýan bu taslamanyň durmuşa geçirilmegi sebitdäki möhüm durmuş meselelerini çözmek bilen bir hatarda, sebitiň ýurtlarynyň arasynda netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmäge, olaryň ykdysady kuwwatyny ýokarlandyrmaga giň mümkinçilikleri açar hem-de parahatçylygy, durnukly ösüşi pugtalandyrmaga ýardam berer. Şunuň bilen baglylykda, bu giň möçberli taslama Aziýa ösüş bankynyň hem gatnaşýandygy we hemmetaraplaýyn goldaw berýändigi nygtaldy. 

Forumyň birinji gününiň ahyrynda oňa gatnaşyjylar şeýle çäreleriň geçirilmeginiň dowam etdirilmelidigini aýtdylar hem-de döwletleriň arasyndaky köptaraplaýyn netijeli gatnaşyklaryň bu möhüm ugurda uzak möhletli geljegi nazara alyp, hyzmatdaşlygyň täze ugurlaryny kesgitlemek bilen mundan beýläk-de üstünlikli ösdüriljekdigine ynam bildirdiler. 

Türkmenistanyň nebitgaz pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara forum ertir öz işini dowam eder. Oňa gatnaşyjylar “Täze energetika eýýamynda maýa goýum taslamalarynyň mümkinçilikleri”, “Durnukly energetikany goldamakda maliýe institutlarynyň orny”, “Uglewodorodlary çykarmakda we ugurdaş gazlaryň zyňyndylaryny azaltmakda innowasion tehnologiýalar we nou-haular”, “Uglewodorod serişdelerini gaýtadan işlemek we ugratmak ulgamynda halkara hyzmatdaşlygyň tejribesi, mümkinçilikleri we geljegi” mowzuklaýyn mejlislerde möhüm meseleleri ara alyp maslahatlaşarlar. 

Forumyň ikinji gününde dünýäniň nebitgaz kompaniýalarynyň toplan tejribeleriniň we täze işläp taýýarlamalarynyň tanyşdyrylyşyna garaşylýar. Şeýle hem ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynyň wekilleriniň daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen gatnaşyklaryň geljekki ugurlaryny ara alyp maslahatlaşmak we kesgitlemek üçin ikitaraplaýyn duşuşyklary bellenildi. 

 Forumyň çäklerinde birnäçe resminamalara gol çekmek göz öňünde tutulýar. 

www.tdh.gov.tm

Dmit­riý ŞLA­PA­ÇEN­KO,
BMG-niň Türk­me­nis­tan­da­ky he­mi­şe­lik ut­gaş­dy­ry­jy­sy: 

— Onuň Alyhezreti, Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowy, ýurduň Hökümetini we halkyny türkmen tarapynyň başlangyjy bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň «Durnukly ösüşi gazanmak üçin köpçülikleýin welosiped sürmegi jemgyýetçilik ulag ulgamlaryna girizmek» atly Kararnamasynyň kabul edilmegi mynasybetli tüýs ýürekden gutlaýaryn. Bu Kararnamanyň Milletler Bileleşigine agza döwletleriň ählisi tarapyndan giň goldawa eýe bolandygy hakykatdyr. Welosiped sürmegi ösdürmek we ony jemgyýetçilik ulag ulgamlaryna girizmek tutuş dünýä jemgyýetçiliginiň howanyň üýtgemegi bilen bagly meseleleri çözmäge ygrarlylygy bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.  

Welosiped ulagyň ekologiýa taýdan arassa görnüşi bolup, howanyň hapalanmagyna getirýän awtomobilleriň ornuny çalşyp bilýär. Bu bolsa, öz gezeginde, daşky gurşawa oňyn täsirini ýetirýär. Şoňa görä-de, welosipedi ulagyň ekologiýa taýdan iň arassa, peýdaly hem-de sagdyn görnüşi diýip atlandyrmak mümkin. Mundan başga-da, welosporty ilerletmek «durnukly ulag» konsepsiýasy bilen has oňat sazlaşýar we 2016-njy ýylyň noýabrynda Aşgabatda geçirilen BMG-niň Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatynyň netijeleri boýunça kabul edilen Jemleýji resminamanyň düzgünlerini amala aşyrmakda hem uly ähmiýete eýedir. Şeýle-de, munuň özi sagdyn durmuş ýörelgelerini we sporty wagyz etmek bilen aýrylmaz baglanyşykly bolan Durnukly ösüşiň 3-nji maksadyny amala aşyrmaga-da goşantdyr.  

Ýeri gelende bellesek, koronawirus pandemiýasy şertlerinde saglygyňy berkitmek, immunitetiňi kadaly ýagdaýda saklamak, göwnüçökgünlikden we ruhy dartgynlylykdan saplanmak üçin Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy her günde azyndan 30 minut sport bilen meşgullanmagy maslahat berýär. 2030-njy ýyla çenli döwür üçin ählumumy Gün tertibinde-de sportuň durnukly ösüşi üpjün etmekde möhüm şertleriň biridigi bellenilýär. Birleşen Milletler Guramasynyň agza döwletleriniň ählisi sportuň durmuş özgertmelerine, adamyň we jemgyýetiň ösüşine ýardam berýän hereketlendiriji güýçdügini, ýurtlaryň arasynda parahatçylygy hem-de özara düşünişmegi goldamaga goşýan ägirt uly goşandyny ykrar edýär.  

Welosiped sürmegi jemgyýetçilik ulag ulgamlaryna girizmek ilatly ýerlerde zerur bolan degişli infrastrukturany döretmegiň bähbidine jogapkärçilikli çözgütleri işläp taýýarlamagy talap edýär. Munuň özi BMG-niň Baş Assambleýasynyň 2018-nji ýylda Türkmenistanyň başlangyjy esasynda 3-nji iýuny «Bütindünýä welosiped güni» diýip yglan etmek hakynda kabul eden Kararnamasynda hem öz beýanyny tapýar. 

Hut welosiped sürmegi jemgyýetçilik ulag ulgamlaryna girizmek üçin döredilen şertleriň netijesinde dünýäniň köp döwletlerinde ulagyň bu görnüşi hereket etmegiň elýeterli serişdesine öwrüldi. Ol welosiped ýodajyklarynyň awtomobil ulaglarynyň şäher ulgamyna girizilmegini, hereketiň howpsuzlygynyň üpjün edilmegini, jemgyýetçilik ýerlerine barmak üçin amatly welosiped ugurlaryny işläp taýýarlamagy, şol sanda şäherlerde welosiped seýilgählerini döretmäge maýa goýmagy we beýlekileri özünde jemleýär. Şeýle hyzmatlary hödürlemäge oýlanyşykly çemeleşilmegi şäherleriň býujetine goşmaça girdeji getirmäge ýardam berer. Bu bolsa, öz gezeginde, Durnukly ösüş maksatlaryna maýa goýumlary goýmakda täze mümkinçilikleri açýar. 

Birleşen Milletler Guramasynyň Türkmenistandaky düzümi agzalan ugurlarda oňyn dünýä tejribesini öwrenmäge hem-de olar boýunça özara hereketleri ýola goýmak üçin hyzmatdaşlary tapmakda ýardam etmäge taýýardyr. Agzalan başlangyçlary milli, sebit we ählumumy derejede durmuşa geçirmekde-de biziň toparymyzyň ýurduň Hökümetini goldamaga taýýardygyny aýtmak isleýärin. Türkmenistan bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek boýunça özara hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de dowam etdirjekdigine ynam bildirýärin.  

2030-njy ýyla çenli döwür üçin durnukly ösüş ulgamynda ählumumy Gün tertibi parahatçylygy goldamak hem-de Ýer ýüzünde has inklýuziw jemgyýetleri kemala getirmäge ýardam bermek bilen, hemmeler üçin durnukly geljegi gurmagyň ýollaryny salgy berýär. Diňe bilelikdäki tagallalar arkaly biziň bu maksada ýetip biljekdigimize ynanýaryn.

Ministrler Kabinetiniň 25-nji martda geçirilen mejlisinde Türkmenistanyň BMG-niň Halkara söwda hukugy boýunça komissiýasynyň agzalygyna 2022 — 2028-nji ýyllar döwri üçin saýlanandygy barada habar berildi. Bu buýsandyryjy waka Türkmenistanyň dünýäniň iň iri we abraýly halkara guramasy bolan Birleşen Milletler Guramasy bilen köp ýyllaryň dowamynda ösdürilýän hyzmatdaşlygynyň oňyn netijesi bolup, ol häzirki döwürde ýurdumyzda amala aşyrylýan daşary syýasat strategiýasynyň halkara giňişlikde dabaralanýandygyny alamatlandyrýar.  

Dünýä ykdysadyýetiniň häzirki döwri halkara söwdanyň depginli ösüşi bilen häsiýetlendirilip, ol döwletleri we halklary birleşdirýän esasy ulgam bolup durýar. Soňky birnäçe onýyllyklaryň dowamynda ählumumylaşma hadysasynyň çuňlaşmagy halkara söwda-ykdysady gatnaşyklaryň geriminiň giňemegini, oňa gatnaşyjylaryň sanynyň ýylsaýyn köpelmegini, netijede, bu gatnaşyklaryň has-da çylşyrymlaşmagyny şertlendirdi. Bazar gatnaşyklarynyň ösmegi netijesinde, halkara söwda ulgamynda bäsdeşligiň ýitileşmegi bolsa bilelikde çözülmegini talap edýän umumy meseleleriň ýüze çykmagyna getirdi. Halkara söwda gatnaşyklarynda emele gelen şeýle ýagdaýlary sazlaşdyrmak we bu meseleler boýunça döwletleriň arasynda ylalaşyk gazanmak zerurlygy halkara söwdany hukuk taýdan düzgünleşdirmek meselesini dünýäde parahatçylygy pugtalandyrmagyň, howpsuzlygy we durnukly ösüşi üpjün etmegiň wajyp meselesine öwürdi.  

Asyl manysy boýunça halkara söwda oňa gatnaşýan taraplaryň, ýagny döwletleriň, birleşmeleriň, kärhanalaryň, şeýle-de fiziki taraplaryň ykdysady bähbitleriniň esasynda amala aşyrylýar. Ykdysady bähbitleriň hemişe biri-birine gabat gelip durmaýandygyny nazara alsak, onda söwda gatnaşyklarynyň çylşyrymly işdigine we ony hukuk taýdan kadalaşdyrmak meselesiniň bütindünýä gün tertibindäki ähmiýetiniň günsaýyn artýandygyna göz ýetirmek bolýar. Şunda halkara söwdanyň meseleleri boýunça dürli ýurtlar tarapyndan ulanylýan kada-kanunlaryň gabat gelmezligi söwda akymlaryna bökdençlik döredýän esasy sebäpleriň biridir. Halklary jebisleşdirmegi we döwletleri ýakynlaşdyrmagy özüne ýol-ýörelge edinen Birleşen Milletler Guramasy döwrüň bu çagyryşlaryndan ugur alyp, 1966-njy ýylda şol bökdençlikleri peseltmegi we aradan aýyrmagy maksat edinýän Halkara söwda hukugy boýunça komissiýasyny (UNCITRAL) esaslandyrdy. Häzirki döwürde ol BMG-niň esasy hukuk edarasy bolmak bilen, onuň alyp barýan işi tutuş dünýäde söwda hukugy çygrynda özgertmeleri amala aşyrmaga, hususan-da, halkara täjirçilik işiniň kadalaryny döwrebaplaşdyrmaga we ylalaşdyrmaga gönükdirilendir. 

BMG-niň Baş Assambleýasynyň 76-njy sessiýasynyň 61-nji plenar mejlisinde Türkmenistanyň bu guramanyň Halkara söwda hukugy boýunça komissiýasynyň agzalygyna 2022 — 2028-nji ýyllar döwri üçin saýlanmagy ýurdumyzyň halkara abraýynyň artýandygynyň ýene-de bir ykrarnamasy bolmak bilen, bu buýsandyryjy waka Türkmenistanyň dünýäde uly abraýdan we hormatdan peýdalanýan ýurtdugyny tassyklady. Bu möhüm wakanyň Bütindünýä Söwda Guramasynyň Baş geňeşiniň ýakynda geçirilen nobatdaky mejlisinde Türkmenistanyň şu gurama goşulmak baradaky ýüztutmasynyň Geňeşe agza döwletler tarapyndan biragyzdan makullanyp, Türkmenistana BSG-ä goşulýan ýurt derejesini bermek baradaky çözgüdiň kabul edilen günlerine gabat gelmegi her birimiziň eziz Watanymyza, onuň halkara derejede gazanýan ýeňişlerine bolan buýsanjymyza buýsanç goşdy.  

Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanyň BMG-niň ýokarda agzalan komissiýasyna agzalygyna saýlanmagy ýurdumyzda alnyp barylýan hoşniýetli daşary syýasata berilýän ýokary baha bolup, halkara söwdany hukuk taýdan kadalaşdyrmak babatynda bilelikdäki çözgütleriň kabul edilmegine gös-göni gatnaşmak, bu ugurda dürli ýurtlaryň tagallalaryny birleşdirmek üçin şertleri döredýär.  

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe döwletimiziň syýasy, ykdysady we medeni kuwwatyny artdyrmak bilen bagly öňde duran beýik işleri durmuşa geçirmekde daşary syýasat ugruna möhüm ähmiýet berilýär. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow wezipä girişmek dabarasynda eden çykyşynda ýurdumyzyň daşary syýasatynyň geljekde ileri tutulýan ugurlaryny anyk kesgitlemek bilen, Birleşen Milletler Guramasy, onuň ýöriteleşdirilen edaralary bilen hyzmatdaşlygy giňeltmäge hem-de işjeňleşdirmäge esasy orun beriljekdigini nygtady. 

Hoşniýetli goňşuçylyk, parahatçylyk söýüjilik, «Açyk gapylar» syýasaty ýurdumyzyň daşary syýasatynyň özenini emele getirýär. Aslynda, parahatçylyk söýüjilik türkmen halkyna mahsus bolan häsiýetleriň biri bolup, bu gymmatlyk milletiň millet bolmagynda, halkyň halk bolmagynda uly ähmiýete eýedir. Bu gymmatlyk halkara gatnaşyklaryň ýörelgesine öwrülen ýagdaýynda diňe bir sebitde däl, eýsem, tutuş dünýäde parahatçylygyň, howpsuzlygyň üpjün edilýändigi gümansyzdyr. Şu milli aýratynlyklardan ugur alyp, «Ösüş arkaly parahatçylyk», «Dialog — parahatçylygyň kepili» ýörelgelerini daşary syýasat strategiýasynyň ýol-ýörelgesine öwürmegi başaran Türkmenistanyň häzirki döwürde öňe sürýän başlangyçlary köp babatda ählumumy ösüşe degişli iri taslamalary amala aşyrmaga gönükdirilendigi bilen tapawutlanýar.  

Dünýä ykdysadyýetiniň şu güni we geljegi seljerilende, durmuş-ykdysady meseleleri çözmekde halkara hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegine zerurlyk döreýär. Munuň esasy sebäbini hödürlenýän halkara taslamalaryň amala aşyrylmagynda ýüze çykýan töwekgelçilikli ýagdaýlary azaltmakda we olaryň öňüni almakda bilelikdäki tagallalaryň netijesiniň ýokary bolýandygy bilen düşündirmek bolar. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan özüniň daşary ykdysady syýasatynyň çäklerinde doly möçberli we oňyn hyzmatdaşlygy alyp barmak bilen, ykdysadyýet, söwda, energetika, ulag-aragatnaşyk, syýahatçylyk çygyrlarynda hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin dünýä bileleşiginiň dykgatyna täze çemeleşmeleri we teklipleri hödürleýär. Durmuş-ykdysady çygyrda amala aşyrylýan halkara we sebitleýin hyzmatdaşlyk dünýä tejribesinde şeýle gatnaşyklaryň netijeli görnüşleriniň biri hökmünde özüni görkezdi. 

Barha ählumumylaşýan dünýäde ýurtlaryň arasyndaky özara baglanyşyk has-da güýçlenmek häsiýetine eýedir. Döwletara gatnaşyklaryň gadymy we müdimi görnüşleriniň biri bolan daşary söwda gatnaşyklarynyň depginli ösdürilmeginde çar tarapa uzaýan dürli ulag ugurlarynyň, ýollarynyň ähmiýeti uly bolup, häzirki döwürde ol sebitleri we yklymlary birleşdiriji güýje öwrüldi. Şunuň bilen baglylykda, dünýäde durnukly ulag ulgamyny döretmek häzirki döwrüň möhüm meseleleriniň biri bolup durýar. Hususan-da, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlary halkara bazarlar bilen baglanyşdyrýan netijeli üstaşyr ulag ulgamlaryny döretmek zerurlygy ýüze çykýar. Bu babatda Türkmenistanyň ulag-logistika ulgamynda alyp barýan işleri nusga alarlykdyr. 

Türkmenistanyň dünýä ösüşiniň meselelerini bilelikde çözmek boýunça öňe sürýän garaýyşlary we teklipleri diňe biziň döwletimiziň ileri tutulýan ugurlaryna jogap bolman, eýsem, dünýä bileleşiginiň bähbitleriniň hatyrasyna parahatçylygy, howpsuzlygy we durnuklylygy pugtalandyrmaga ýardam edýär.  

Maýagözel BABAÝEWA,

Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak ministrliginiň Zähmet gory we iş üpjünçilik müdirliginiň başlygynyň orunbasary, ykdysady ylymlaryň kandidaty.

Aşgabat, 24-nji fewral (TDH). Şu gün Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrliginde saglygy goraýyş we durmuş hyzmatlary boýunça işgärlere hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başyny başlan hem-de üstünlikli amala aşyrylýan “Saglyk” Döwlet maksatnamasynyň çäklerinde çekýän tutanýerli zähmetine hem-de ýurdumyzyň ilatynyň saglygyny, abadançylygyny goramaga goşan uly goşantlaryna hormat hökmünde BSGG-niň ýörite nyşanynyň gowşurylmagy mynasybetli dabaraly ýygnak geçirildi.

Bu şanly waka mynasybetli çärä milli saglygy goraýyş ulgamynyň ýolbaşçylary we işgärleri, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri, BMG-niň Ösüş maksatnamasynyň Türkmenistandaky hemişelik wekili Narine Saakýan hem-de Birleşen Milletler Guramasynyň Türkmenistandaky hemişelik utgaşdyryjysy Dmitriý Şlapaçenko gatnaşdylar.

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy tarapyndan “Saglygy goraýyş we durmuş hyzmatlary boýunça işgärleriň halkara ýyly” diýlip yglan edilen geçen 2021-nji ýyl dünýäniň ähli ilaty üçin ýeňil bolmady. Saglygy goraýyş ulgamy üçin uly synag bolan COVID-19 pandemiýasy lukmançylyk we durmuş hyzmatlary ulgamlarynyň işgärlerini, öz saglyklaryna howp abanýandygyna garamazdan, jan aýaman zähmet çekmäge mejbur etdi.

Ýygnaga gatnaşyjylar BSGG-niň Ýewropa sebit edarasyna hem-de onuň direktory Hans Klýugä bu ýokary ýörite nyşan üçin hoşallyklaryny beýan edip, ilatyň saglygyny goramagyň hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň durmuş ugurly syýasatynyň baş maksadydygyny bellediler. “Döwlet adam üçindir!” diýen şygar bu syýasatyň özenini düzýär.

“Saglyk” Döwlet maksatnamasyna laýyklykda, ýurdumyzyň saglygy goraýyş ulgamy döwrüň talaplaryna laýyk getirilýär. Dürli ýokanç keselleriň öňüni almak, olary ýüze çykarmak we bejermek boýunça işler yzygiderli kämilleşdirilýär.

Türkmenistan yzygiderli esasda dünýäniň ýurtlary bilen tejribe alyşýar, saglygy goraýyş bilen bagly halkara çärelere gatnaşýar. Bu gün adamlaryň saglygyny goramak işi öz içine birnäçe kesgitleýji şertleri jemleýän giň gerimli ulgamdan ybaratdyr. Bu şertler döwrebap, dünýäniň esasy önüm öndürijileriniň ýokary tehnologiýaly enjamlary ornaşdyrylan saglyk merkezlerinden we şypahanalardan, köpçülikleýin sport hereketini, işjeň dynç alyş düzümlerini ösdürmekden, jemgyýetde sagdyn durmuş ýörelgelerini berkarar etmekden ybaratdyr.

Ýurdumyzyň saglygy goraýyş ulgamyny özgertmek boýunça amala aşyrylýan giň gerimli işlerde halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga uly ähmiýet berilýär. Abraýly guramalar, ilkinji nobatda, BMG we onuň ýöriteleşdirilen düzümleri, hususan-da, BSGG bu ugurda ýurdumyzyň ygtybarly we uzak möhletli hyzmatdaşlarydyr. Olar bilen bilelikde möhüm taslamalar amala aşyrylýar.

Adamzada uly wehim salýan, häzirki döwrüň täze howpy — koronawirus pandemiýasy dünýä jemgyýetçiliginiň üns merkezinde bolmagynda galýar. Şunuň bilen baglylykda, ähli döwletler üçin BSGG-niň çäklerinde öz hereketlerini utgaşdyrmagy örän wajypdyr.

Bu gün tutuş dünýäde adamlaryň durmuşyna ýaramaz täsirini ýetiren bu howply ýokanç kesele garşy göreşmekde ýurdumyz öňdäki orunlaryň birini eýeleýär. Dünýäde emele gelen çylşyrymly ýagdaýy nazara almak bilen, milli Liderimiziň baştutanlygynda bu ýokanjyň Türkmenistanyň çägine aralaşmagynyň we ýaýramagynyň öňüni almak boýunça toplumlaýyn öňüni alyş çäreleri geçirilýär. Döwletimiz dünýä jemgyýetçiliginiň alyp barýan işine işjeň goşulyşmak bilen, koronawirus ýokanjyna garşy göreşmek hem-de döwrüň ählumumy wehimlerine garşy özara ylalaşykly çäreleri taýýarlamak boýunça halkara tagallalary birleşdirmäge gönükdirilen möhüm başlangyçlar bilen çykyş etdi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow geçen ýylyň sentýabr aýynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 76-njy mejlisinde sanly ulgam arkaly eden çykyşynda koronawirus ýokanjynyň genomyny öwrenmek üçin Ýörite maksatnamasyny işläp taýýarlamak, BSGG-niň öýken sowuklama keseline garşy göreşmek boýunça köptaraplaýyn guralyny, BSGG-niň Ýiti ýokanç keselleri bejeriş we olaryň öňüni alyş usulyýet merkezini, Merkezi Aziýada Epidemiologiýa, wirusologiýa we bakteriologiýa merkezini döretmek baradaky meseleleri öwrenmäge girişmegi teklip etdi.

Şeýlelikde, türkmen tarapynyň täze başlangyçlary dürli ugurlar boýunça köpçülikleýin ylmy-barlag işlerini geçirmäge uly mümkinçilikleri açýar. Koronawirusyň gelip çykyşyny öwrenmek babatda özara hyzmatdaşlyk, täze görnüşli ýokanjyň döredýän keselleriniň ýüze çykyş görnüşlerini öwrenmek ulgamynda ylmy lukmançylyk jemgyýetçiliginiň işini işjeňleşdirmek, aýratyn howply ýokanç keselleri bejermegiň netijeli usullaryny we serişdelerini gözlemekde bilelikdäki işler şol ugurlaryň hatarynda durýar.

Dünýäniň iri saglygy goraýyş hem-de barlag merkezleriniň alym lukmanlary, bilermenleri we ugurdaş hünärmenleri bilen sanly ulgam arkaly duşuşyklaryň yzygiderli geçirilmegi milli Liderimiziň baştutanlygynda amala aşyrylýan lukmançylyk diplomatiýasynyň netijeliliginiň subutnamasydyr. Munuň özi bu wajyp ulgamda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmäge we tejribe alyşmaga gönüden-göni ýardam berýär.

«Türkmenistan bilen BMG-niň arasynda durnukly ösüş ulgamynda 2021 — 2025-nji ýyllar üçin hyzmatdaşlygyň Çarçuwaly maksatnamasy» bu işde Birleşen Milletler Guramasynyň esasy utgaşdyryjy ornuny tassyklaýar. Maksatnama dürli ugurlarda hyzmatdaşlygy giňeltmäge gönükdirilendir.

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň Ýewropa sebit edarasynyň ýörite nyşanynyň we hatynyň gowşurylmagy ýurdumyzda raýatlaryň saglygynyň, bagtyýarlygynyň we abadançylygynyň bähbidine alnyp barylýan ägirt uly hem-de yzygiderli işleriň ykrar edilmeginiň ýene-de bir subutnamasy boldy.

2022-nji ýylyň 23-nji fewralynda Bütindünýä Söwda Guramasynyň merkezi edarasy ýerleşýän Ženewa şäherinde BSG-niň Baş geňeşiniň nobatdaky mejlisinde Türkmenistanyň bu gurama goşulmak baradaky ýüztutmasyna garaldy.

Baş geňeşiň agza döwletleri ara alyp maslahatlaşmadan soň, bu ýüztutmany biragyzdan makulladylar hem-de BSG-niň döredilmegi hakynda Marrakeş ylalaşygynyň XII maddasyna laýyklykda, Türkmenistana BSG-ä goşulýan ýurt (“işjeň synçy”) derejesini bermek baradaky çözgüdi kabul etdiler. Guramanyň tertip-kadalaryna laýyklykda, bu derejäniň alynmagy bilen baglylykda, Türkmenistanyň BSG-ä goşulmagy baradaky Iş topary döredildi.

Bu waka Bitarap Watanymyzyň hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan başy başlanan hem-de gyzyklanma bildirýän ähli daşary ýurtly hyzmatdaşlar, şol sanda abraýly halkara guramalar we düzümler bilen deňhukukly özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmäge gönükdirilen daşary syýasat ugrunyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň nobatdaky aýdyň subutnamasy boldy.

Bütindünýä Söwda Guramasy bilen hyzmatdaşlyk barada aýdylanda bolsa, mälim bolşy ýaly, ozal milli Liderimiziň Karary bilen ýörite Hökümet topary döredildi. Onuň üstüne ýurdumyzyň Bütindünýä Söwda Guramasyna goşulmagy bilen baglanyşykly meseleleri öwrenmek hem-de degişli teklipleri taýýarlamak wezipesi ýüklenildi.

Şunuň bilen baglylykda, 2020-njy ýylyň iýulynda Türkmenistana BSG-de synçy derejesiniň berlendigini bellemek gerek. Bu bolsa ýurdumyza guramanyň işiniň esasy ugurlary, onuň düzgünleri hem-de köptaraplaýyn söwda gün tertibi bilen tanyşmaga mümkinçilik berdi.

Mejlisiň işine Türkmenistanyň BMG-niň Ženewadaky bölüminiň ýanyndaky Hemişelik wekili gatnaşdy. Ol ýygnananlaryň ünsüni ýurdumyzyň 2021 — 2030-njy ýyllar üçin Daşary söwda strategiýasynyň esasy wezipelerine çekdi. Şolaryň hatarynda milli ykdysadyýetiň önümçilik hem-de eksport kuwwatyny artdyrmak, ýurdumyzda öndürilýän harytlaryň dünýä bazarlaryndaky bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak, işewürlik ýagdaýyny hem-de maýa goýum işini mundan beýläk-de gowulandyrmak bar.

Häzirki döwürde globallaşma meýilleriniň artmagy, aýratyn hem pandemiýa bilen bagly emele gelen ýagdaý hem-de ondan soňky döwrüň kynçylyklary bilen baglylykda, ýurdumyzyň öňünde halkara ykdysady gatnaşyklaryň ulgamyna has işjeň goşulyşmak wezipesi örboýuna galýar. Türkmenistan ony netijeli çözmek maksady bilen guramanyň çäklerindäki hereketlerini işjeňleşdirdi.

Şeýlelikde, BSG-ä goşulýan ýurt derejesi (“işjeň synçy”) bu ugurdaky toplumlaýyn işleri dowam etmäge, Türkmenistanyň daşary söwdadaky ornuny pugtalandyrmaga, ygtybarly hem-de jogapkär hyzmatdaş hökmündäki halkara abraýyny artdyrmaga, maýa goýumlary çekmäge, tutuşlygyna alanyňda, Bütindünýä Söwda Guramasy bilen netijeli hyzmatdaşlygy giňeltmäge ýardam eder.

(TDH)

Türkmenistanyň diplomatik işgärleriniň güni mynasybetli maslahat

Aşgabat, 18-nji fewral (TDH). Şu gün Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynda Türkmenistanyň diplomatik işgärleriniň gününe bagyşlanyp, «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly ylmy maslahat geçirildi. Oňa Türkmenistanyň diplomatik gullugynyň, ýurdumyzda işleýän diplomatik wekilhanalaryň hem-de halkara guramalaryň, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň ýolbaşçylarydyr wekilleri, ýokary okuw mekdepleriniň professor-mugallymlary, talyp ýaşlar gatnaşdylar.

Bu ýere ýygnananlar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň diplomatik işgärleriň hünär baýramy mynasybetli iberen Gutlagyny üns bilen diňlediler. Milli Liderimiziň Gutlagynda hemişelik Bitarap döwletimiziň parahatçylyk hem-de ynanyşmak ýörelgelerine esaslanýan daşary syýasatynyň we diplomatiýasynyň uzak möhletleýin milli maksatnamalarymyzy amala aşyrmak üçin halkara giňişlikde zerur bolan ähmiýetli mümkinçilikleriň döredilmegine gönükdirilendigi bellenilýär. Şunuň bilen baglylykda, döwletara we hökümetara derejelerde syýasy-diplomatik, halkara hukuk we söwda-ykdysady geňeşmeleriň netijeli gurallaryny işe girizmekde ýurdumyzyň diplomatik gullugyna uly talap bildirilýär.

Golaýda geçirilen Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň mejlisinde kabul edilen «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyndan» ugur alyp, ýurdumyzyň diplomatik gullugynyň daşary syýasatymyzda parahatçylygyň we howpsuzlygyň üpjün edilmegi arkaly bütin adamzat dünýäsiniň gatnaşyklaryny kämilleşdirmäge çagyrýan nusgalyk syýasatymyzyň giňeldilmegine, Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň halkara giňişlikdäki abraýynyň has-da belende göterilmegine işjeň gatnaşjakdygyna ynanýaryn diýip, döwlet Baştutanymyz Gutlagynda nygtaýar.

Foruma gatnaşyjylar Milli Geňeşiň Mejlisiniň karary bilen Türkmenistanyň Prezidenti, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedowyň «Türkmenistanyň ussat diplomaty» diýen tapawutlandyryş nyşany bilen sylaglanandygy baradaky habary uly ruhubelentlik we buýsanç bilen kabul etdiler.

Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyzyň taýsyz tagallalary netijesinde ata Watanymyzyň özara bähbitli we deňhukukly hyzmatdaşlyga, oňyn bitaraplyk, parahatçylyk söýüjilik, hoşmeýilli erk-isleg we ynsanperwerlik ýörelgelerine ygrarly döwlet hökmünde dünýäde giňden tanalýandygy bellenildi. Ýurdumyz dünýäde parahatçylygy, abadançylygy we durnukly ösüşi goldamak syýasatyny üstünlikli amala aşyryp, dünýä döwletleri bilen özara bähbitli gatnaşyklary yzygiderli ösdürýär hem-de adamzadyň wajyp meseleleriniň netijeli çözgütlerine saldamly goşant goşýar.

Maslahatda çykyş edenler hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly ählumumy başlangyjy ilerletmek boýunça teklibiniň ähli ýurtlaryň halklarynyň parahatçylykly ýaşamak däplerini pugtalandyrmakda, halkara gatnaşyklarda parahatçylyk we ynanyşmak medeniýetini berkarar etmekde tagallalary birleşdirmäge gönükdirilendigini bellediler. Anyk kesgitlenen sagdyn syýasy ölçeglere, umumy ykrar edilen hem-de hemmelere düşnükli adamzat gymmatlyklaryna esaslanýan bu täze filosofiýa halkara ykdysady we syýasy gatnaşyklaryň ösdürilmegine oňyn täsir edýän ähmiýetli şert hökmünde çykyş edýär.

Döwletleriň arasynda parahatçylyk we ynanyşmak medeniýetiniň ösdürilmeginiň durnukly ösüşe, parahatçylyga we howpsuzlyga ýardam berýän Bitaraplyk syýasaty bilen aýrylmaz baglanyşyklydygy aýratyn bellenildi. Umumy bähbitleriň we abadançylygyň hatyrasyna dünýäniň ähli ýurtlary bilen dostlukly gatnaşyklary giňeltmek, abraýly halkara guramalar, ilkinji nobatda, Birleşen Milletler Guramasy bilen ýakyndan hyzmatdaşlyk etmek Türkmenistanyň daşary syýasatynyň esasy ugurlarydyr. Ýurdumyz kabul edilen ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn halkara ylalaşyklary ýerine ýetirmek bilen, öz üstüne alan borçnamalaryny gyşarnyksyz berjaý edýär hem-de syýasy, ykdysady we medeni kuwwatyny parahatçylygyň, ösüşiň bähbidine gönükdirýär.

Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň daşky gurşawy goramak, energetika howpsuzlygyny üpjün etmek, ulag we aragatnaşyk, medeni-ynsanperwer ulgamlarda üstünlikli alyp barýan daşary syýasatynda bitaraplyk ýörelgesine esasy orun berilýär. Halkymyzyň asyrlaryň jümmüşinden gözbaş alýan senetçiliginiň we mirasynyň Birleşen Milletler Guramasy derejesinde ykrar edilmegi bu gymmatlyklaryň tutuş dünýä ösüşi üçin hem ähmiýetlidiginiň subutnamasydyr.

Çykyşlarda milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda halkara giňişlikde täze belent sepgitlere ýetilýändigi nygtaldy. Daşary ýurtlar bilen depginli ösdürilýän hoşniýetli, deňhukukly we özara bähbitli gatnaşyklar munuň aýdyň mysalydyr. Ýurdumyz Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygy, Goşulyşmazlyk Hereketi, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasy, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasy we beýleki abraýly düzümler bilen hyzmatdaşlygy depginli ösdürýär. Döwlet Baştutanymyzyň bu guramalaryň çäginde öňe süren başlangyçlary halkara jemgyýetçiligiň giň goldawyna eýe bolýar.

Dünýä döwletlerinde we halkara guramalarda ata Watanymyzyň bähbitlerine wekilçilik edýän ýurdumyzyň diplomatik gullugynyň işgärleri milli Liderimiziň häzirki döwrüň wajyp meseleleriniň sazlaşykly çözgütlerini işläp taýýarlamaga, özara hormat goýmak, deňhukuklylyk hem-de netijelilik ýörelgelerine esaslanýan köpugurly hyzmatdaşlygy ösdürmäge ýardam berjek başlangyçlaryny ilerletmegi we yzygiderli durmuşa geçirmegi baş maksady hasaplaýarlar.

Maslahatyň ahyrynda oňa gatnaşyjylar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň adyna Ýüzlenme kabul edip, onda milli Liderimize ýurdumyzyň diplomatik gullugyny kämilleşdirmek meselelerine berýän uly ünsi üçin tüýs ýürekden hoşallyklaryny beýan etdiler hem-de mähriban Watanymyzyň bähbitlerini halkara giňişlikde mundan beýläk-de ygtybarly üpjün etmek üçin ähli tagallalary etjekdiklerine ynandyrdylar.

Däp bolşy ýaly, hünär baýramy mynasybetli diplomatik gullugyň ýaş işgärlerine hem-de Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň gutardyş ýyl talyplaryna döwletimiziň daşary syýasat strategiýasyny durmuşa geçirmäge işjeň gatnaşandyklary üçin Daşary işler ministrliginiň diplomlaryny gowşurmak dabarasy boldy.

Institutyň baş binasynda Türkmenistanyň diplomatik işgärleriniň gününe bagyşlanyp guralan konsert hem-de sergi şu günki maslahatyň täsirliligini has-da artdyrdy.

Hormatly Prezidentimiziň «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly başlangyjyny tejribä ornaşdyrmagyň amatly geosyýasy guraly hereketde

Mälim bolşy ýaly, döwlet Baştutanymyz golaýda Hytaý Halk Respublikasynyň Başlygynyň çakylygy boýunça Pekinde geçirilýän XXIV gyşky Olimpiýa oýunlarynyň açylyş dabarasyna hormatly myhman hökmünde gatnaşdy. Hormatly Prezidentimiz iş saparynyň çäklerinde HHR-iň Başlygy Si Szinpin bilen duşuşdy. Liderler döwletara gatnaşyklaryň ähmiýetli ugurlaryna üns berdiler we häzirki döwrüň ýagdaýlaryny hem-de geljekki ugurlaryny nazara alyp, onuň mundan beýläk-de ösdürilmegine taraplaryň taýýardygyny bellediler. Munuň özi türkmen-hytaý gatnaşyklaryny ösdürmekde möhüm ädimdir.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýakynda sanly ulgam arkaly «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitinde eden çykyşynda: «Biz dünýädäki wakalaryň öňünden kesgitläp bolmaýan ýagdaýa öwrülýändigini, has durnuksyz häsiýete eýe bolýandygyny görýäris. Şeýle şertlerde diňe ynanyşmagy dikeltmek hem-de umumy ykrar edilen halkara hukuk kadalaryna eýermek emele gelen ýagdaýy düzgünleşdirmäge mümkinçilik berer diýip hasap edýäris» diýip nygtady. Şu nukdaýnazardan alanyňda, bitaraplyk ýörelgesiniň, öňüni alyş diplomatiýasynyň wajyplygy, jedelli ýagdaýlary halkara hukuga laýyklykda we Birleşen Milletler Guramasynyň Tertipnamasy esasynda, gepleşikler ýoly bilen kadalaşdyrmagyň aýratyn derwaýysdygy ýüze çykýar.

Merkezi Aziýa Aziýa yklymynyň öran giň çäklerini öz içine alýar. Bu sebit ýurtlarynyň şöhrata baý köpasyrlyk taryhy we medeni mirasy sebitiň geljeginiň uly ösüşlere beslenjekdiginiň kepili bolmak bilen, dünýäniň iri döwletleriniň hem-de syýasy merkezleriniň ünsüni barha özüne çekýär. Bu ýöne ýerden däl, sebäbi dünýä ýaň salan imperiýalaryň dörän ýeri bolan biziň topraklarymyz üçünji müňýyllykda täze galkynyşa eýe bolýar. Olar indi geosyýasy bäsleşigiň gowşak obýekti bolmakdan täsir ediji subýektine öwrüldiler. Şonuň üçin-de, dünýä syýasatynda strategik taýdan wajyp tekliplerdir başlangyçlar Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlary tarapyndan barha işjeň häsiýetde öňe sürülýär.

Merkezi Aziýanyň ummasyz tebigy baýlyklarynyň we oňaýly geografik ýerleşişiniň syýasy täsiriniň uludygyny turuwbaşdan nygtamak gerek. Aýratyn-da, energiýa serişdelerine baý bolmagy, amatly geosyýasy, geoykdysady artykmaçlyklary sebitiň halkara gatnaşyklardaky ähmiýetini artdyrýar. Şonuň üçin-de, XXI asyryň başynda Merkezi Aziýa ýurtlaryny hyzmatdaşlygyň merkezine çekmäge gyzyklanma bildirýän döwletleriň sany has-da artdy. Muňa soňky 20 ýyla golaý döwürde «Merkezi Aziýa+» adalgasynyň syýasy dolanyşyga giňden ornandygy-da şaýatlyk edýär. Bu sebitiň dünýä syýasatynda has möhüm ähmiýete eýedigini 2022-nji ýylyň 25-nji ýanwarynda sanly ulgam arkaly geçirilen «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammiti hem görkezdi. Sammit Hytaý Halk Respublikasynyň Merkezi Aziýa döwletleri bilen diplomatik gatnaşyklarynyň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygyna bagyşlandy.

Hytaý Halk Respublikasy «Merkezi Aziýa+» formatyna gyzyklanma bildiren ilkinji döwletleriň biri bolup, ol sebit döwletleri bilen hyzmatdaşlygy barha giňeldýär. Umuman, Hytaýyň gürrüňi edilýän ýurtlar bilen gatnaşyklaryny üç döwre bölmek mümkin. 1991 — 1996-njy ýyllarda Hytaý sebitiň döwletleri bilen diplomatik gatnaşyklary ýola goýdy. 1996 — 2001-nji ýyllarda ol daşary syýasatynyň Merkezi Aziýa ugruny has işjeňleşdirdi. 2001-nji ýyldan häzirki döwre çenli ykdysadyýetiniň batly depginler bilen ösýän şertlerinde Pekin Merkezi Aziýa sebitiniň energiýa serişdelerine kepillendirilen rugsady almaga, ozaly bilen onuň üstaşyr geçirilmegine gyzyklanma bildirýär.

Merkezi Aziýa hytaý harytlary üçin möhüm bazardyr. Hytaý bu sebit bilen söwdasyny «taýýar önümiň öwezine çig mal» diýen formula boýunça alyp barýar. 2001 — 2007-nji ýyllarda Hytaýyň Merkezi Aziýa sebiti bilen söwda dolanyşygy 11 esse artyp, 16 mlrd dollara ýetdi. 2001 — 2019-njy ýyllarda bu görkeziji ABŞ-nyň 46,5 mlrd dollaryna çenli, ýagny 31 esse ýokarlandy. Merkezi Aziýa döwletleri Hytaýa energiýa serişdelerini, himiýa hem dokma çig mallaryny, gara we reňkli metallary, Hytaý bolsa sebite halkyň sarp edýän harytlaryny eksport edýär.

Hytaýyň Merkezi Aziýa bolan gyzyklanmasy Si Szinpiniň Hökümete gelmegi bilen has-da işjeňleşdi. Hytaý bilen bu sebitiň ýurtlarynyň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygy mynasybetli sanly ulgam arkaly geçirilen «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitindäki çykyşynda Si Szinpin 2030-njy ýyla çenli Merkezi Aziýa ýurtlary bilen özara söwda dolanyşygyny 70 milliard amerikan dollaryna ýetirmegi maksat edinýändigini mälim etdi.

Hormatly Prezidentimiz sanly ulgam arkaly «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitinde eden çykyşynda Hytaý Halk Respublikasy bilen, Merkezi Aziýa döwletleriniň, hususan-da Türkmenistanyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň 30 ýyllyk taryhy tejribesine nazar aýlamak bilen, ony hil taýdan täze derejä çykarjak birnäçe başlangyçlary öňe sürdi. Olary aşakdaky ugurlara bölmek mümkin:

1. Syýasy ugur. Hytaýyň daşary syýasaty onuň dünýäniň ösen döwletine öwrülmek maksadyndan gözbaş alyp, parahatçylykly ösüş ýörelgesi arkaly halkara hyzmatdaşlykda täsirini artdyrmaga gönükdirilendir. Türkmenistanyň Prezidentiniň çykyşynda, Garaşsyzlygyny hem-de özygtyýarlylygyny berkitmekde HHR-iň halkara bileleşikde Merkezi Aziýa ýurtlaryna ýakyndan ýardam berýändigi aýratyn nygtaldy. Sebitde parahatçylygy, howpsuzlygy hem-de durnukly ösüşi üpjün etmäge gönükdirilen halkara başlangyçlaryň goldanylmagynda BMG-niň Howpsuzlyk geňeşiniň hemişelik agzasy hökmünde Hytaýyň Merkezi Aziýa ýurtlaryna syýasy goldawy örän zerurdyr.

2. Energetika. Merkezi Aziýa — Hytaý hyzmatdaşlygynda energetika pudagyna möhüm ähmiýet berilýär. Bu tötänden däldir. Bilşimiz ýaly, kuwwatly hytaý ykdysadyýeti energetika çeşmeleriniň aglaba böleginiň daşyndan getirilmegini talap edýär. Şonuň üçin-de, bu ýurt çalt ösýän ykdysadyýetini kepillendirilen energiýa çeşmeleri bilen üpjün etmekde Merkezi Aziýa aýratyn ähmiýet berýär. Bu babatdan alnanda, Türkmenistan — Hytaý gaz geçirijisi türkmen-hytaý hyzmatdaşlygynyň uly üstünligidir. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen gurlan Türkmenistan — Hytaý gaz geçirijisi, şol bir wagtyň özünde, Türkmenistanyň öz energiýa serişdelerini tutuş adamzadyň bähbidine ulanmak ýörelgesine ygrarlydygynyň-da subutnamasydyr.

Gürrüňi edilýän gaz geçirijiniň ähmiýetine düşünmek üçin Hytaýyň energetika diplomatiýasyna nazar aýlamak zerurdyr. Hytaý gaz gorlaryna garyp döwlet däl. Ýöne onuň barlanan tebigy gaz gorlarynyň 70 göterime golaýy ýurduň günbatarynda ýerleşýär. Häzirki wagtda Syçuan welaýaty hem-de Sinszýan Uýgur awtonom welaýaty, Günorta Hytaý deňziniň kontinental şelfi Hytaýyň gaz alynýan esasy sebitleridir.

Eýsem, Türkmenistan — Hytaý gaz geçirijisiniň ähmiýetini näme bilen düşündirip bolar? Bu, ozaly bilen, Merkezi Aziýada we Uzak Gündogarda ýangyç-energetika bazarynda täze infrastrukturanyň dörändigini aňladýar. Özbegistan we Gazagystan türkmen mawy ýangyjyny üstaşyr geçirmekden peýda gazanýar. Ondan daşgary-da, olarda öz tebigy gazyny hem bu turbageçirijiniň üsti bilen Hytaýa akdyrmaga mümkinçilik döredi. Bu gaz geçiriji Gazagystanyň günorta-gündogar etraplaryny gazlaşdyrmaga hem mümkinçilik berdi. Hytaý günbatar serhedine, esasan, türkmen tebigy gazyny akdyrmak üçin ýurduň içinde «Günbatar — Gündogar» gaz geçirijisini gurdy. Ol ýurduň 14 welaýatynyň içinden geçýär.

Türkmenistanyň Prezidentiniň 2011-nji ýylyň 22 — 25-nji noýabrynda HHR-e bolan döwlet saparynyň barşynda geljekde Hytaýa iberiljek türkmen tebigy gazynyň möçberini 65 milliard kubmetre ýetirmek barada ylalaşyk gazanyldy. Şol ýylyň 24-nji noýabrynda hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda Şençžen şäherinde Hytaýyň 100 million ilatly günorta-gündogar welaýaty Guanduna türkmen gazynyň berilmegine bagyşlanan çäre taryhy waka boldy.

«Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitindäki çykyşynda hormatly Prezidentimiz Türkmenistanyň strategik ähmiýetli bu gaz geçirijiniň 4-nji şahasyny gurmak arkaly türkmen tebigy gazynyň Hytaýa iberilýän möçberini artdyrmak meselelerini jikme-jik ara alyp maslahatlaşmaga taýýardygyny nygtady. Ylalaşyk gazanylyp, bu taslama-da amala aşyrylan ýagdaýynda gaz geçirijileriniň umumy kuwwaty ýylda 85 mlrd kubmetre, türkmen gazynyň Hytaýa eksporty bolsa ýyllyk 65 mlrd kubmetre çenli artar. 2021-nji ýylyň başynda «Malaý» gaz ýatagynda gaz gysyjy desganyň ulanmaga berilmegi HHR-e tebigy gazyň kepillendirilen ýagdaýda iberilmegine mümkinçilik berer.

Türkmenistanyň başlangyjy boýunça amala aşyrylan bu taslamada müňýyllyklaryň dowamynda Ýewraziýa yklymynyň halklaryny baglanyşdyran Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmek pikiri öz beýanyny tapdy. 2009-njy ýylyň ahyryndan başlap, 2021-nji ýylyň maý aýyna çenli Hytaý 300 mlrd kubmetr türkmen «mawy ýangyjyny» import etdi. 2021-nji ýylyň ortasynda HHR-niň Hökümeti Türkmenistanyň agzalan gaz geçirijiniň gurluşygy üçin alan ABŞ-nyň 8 mlrd dollaryndan gowrak karzyny doly üzülişendigini habar berdi. Munuň özi Türkmenistanyň ählumumy energetika bazarynda ygtybarly hyzmatdaşdygyny görkezýär.

3. Ulag ulgamy. Hytaý Beýik Ýüpek ýoluny döretmegiň gözbaşynda duran bolsa, Türkmenistan onuň ýüregi, hereketlendiriji güýji bolupdy. Merkezi Aziýa — Hytaý hyzmatdaşlygynda üçünji müňýyllygyň täze geosyýasy, geoykdysady hakykatyny nazara alyp, Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmäge uly ähmiýet berilýär. «Merkezi Aziýa — Hytaý» sammitindäki çykyşynda milli Liderimiz türkmen tarapynyň öňe süren «Beýik Ýüpek ýoluny dikeltmek» taslamasynyň Ýewraziýada ykdysady ösüşe uly itergi bermäge niýetlenendigini aýratyn nygtady. «Bu taslama filosofiýasy we geoykdysady manysy boýunça «Bir guşak — bir ýol» atly ählumumy hytaý taslamasy bilen baglydyr» diýip, döwlet Baştutanymyz nygtady. Türkmenistanyň eýýäm amala aşyran hem-de hereketde bolan köpugurly üstaşyr ulag taslamalary Merkezi Aziýa — Hytaý hyzmatdaşlygynyň bähbitlerine hem gabat gelýär. Türkmenistanyň başlangyjy boýunça eýýäm Gazagystan — Türkmenistan — Eýran halkara demir ýolunyň geografiýasyny Merkezi Aziýanyň we Orta Gündogaryň çygryndan çykarmak boýunça anyk işler edildi.

Diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygy mynasybetli Merkezi Aziýanyň we Hytaýyň döwlet Baştutanlarynyň Bilelikdäki Beýannamasynda Hytaý — Gyrgyzystan — Özbegistan, Hytaý — Täjigistan — Özbegistan awtoulag ýollarynyň sebitiň halklarynyň bähbidine gulluk edýändigi nygtalýar.

4. Ynsanperwer ugur. Hytaý hem, Merkezi Aziýa hem dünýä ylmyna uly goşant goşdy. Dünýä ilkinji kompasy, globusy, därini, ýüpegi, kagyzy, algoritmi, lukmançylygyň adaty däl tärlerini beren bu sebitiň halklary üçin üçünji müňýyllykda hem ylym-bilim, ynsanperwerlik ýaly ugurlar boýunça hyzmatdaşlyk etmäge mümkinçilik örän köp. Pandemiýa zerarly dünýäniň ünsüni ylmy diplomatiýa ugry boýunça tagallalary birleşdirmäge çagyrýan hormatly Prezidentimiz bu babatda Merkezi Aziýa bilen Hytaýyň özara raýdaşlygyň ajaýyp nusgasyny görkezendigini aýratyn belleýär. Türkmen Lideri «Merkezi Aziýa — Hytaý» görnüşinde ýurtlarymyzyň ylmy-lukmançylyk birleşikleriniň, epidemiologiýa we sanitariýa gulluklarynyň, beýleki ugurdaş edaralaryň wekilleriniň arasynda şu ýyl ilkinji duşuşygy geçirmegi teklip etdi. Koronawirus ýokanjyny doly ýeňip geçmegiň zerur şerti hökmünde sanjym geçirmek barada aýdylanda bolsa, biz hytaý tarapy bilen bu ugurda ýola goýlan hyzmatdaşlygyň üstünlikli dowam etdiriljekdigine ynanýarys diýip, döwlet Baştutanymyz nygtady.

Milli Liderimiz halkara gatnaşyklarda özara ynamsyzlygy ýeňip geçmäge gönükdirilen «Dialog — parahatçylygyň kepili» täze filosofiýany halkara durmuşa netijeli ornaşdyrmakda Hytaý Halk Respublikasy bilen Merkezi Aziýa döwletlerini hyzmatdaşlarymyz we pikirdeşlerimiz hasap edýäris diýip belledi. Jemläp aýdylanda, Merkezi Aziýa — Hytaý hyzmatdaşlygy hormatly Prezidentimiziň «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly başlangyjyny tejribä ornaşdyrmakda amatly geosyýasy guraldyr.

Jumamyrat GURBANGELDIÝEW,