2024-nji ýylyň 4-nji dekabrynda Belgiýa Patyşalygynyň Brýussel şäherinde Türkmenistanyň we Ýewropa Bileleşiginiň Bilelikdäki komitetiniň 23-nji mejlisi geçirildi. Türkmenistanyň wekiliýetine Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministri Serdar Joraýew ýolbaşçylyk etdi. Wekiliýetiň düzümine Türkmenistanyň Daşky gurşawy goramak ministriniň orunbasary Nury Jumaşow, Türkmenistanyň Bilim ministriniň orunbasary Azat Ataýew, Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň wekilleri, şeýle hem maliýe we ykdysady syýasaty çygryndaky hünärmenler girdiler.

Ýewropa Bileleşiginiň wekiliýetine Ýewropa Bileleşiginiň Daşary aragatnaşyklar boýunça Ýewropa gullugynyň (EEAS) Ýewropa we Merkezi Aziýa ýurtlarynyň dolandyryjy direktorynyň orunbasary Lýuk Dewin ýolbaşçylyk etdi. Wekiliýetiň düzümine Ýewropa Bileleşiginiň dürli düzüm birlikleriniň, şol sanda Söwda (DG TRADE), Halkara hyzmatdaşlyk (DG INTPA), Ulag (DG MOVE), Energetika (DG ENER), Bilim we medeniýet (DG EAC), Ylmy gözlegler we innowasiýalar (DG RTD) Baş direktoratlarynyň wekilleri girdiler. Şeýle-hem, mejlise söwda, durnukly ösüş, ulag arabaglanyşygy we ynsanperwer meseleleri boýunça hünärmenler gatnaşdylar.

Mejlisiň işi Ýewropa Bileleşiginiň we Türkmenistanyň wekilleriniň giriş sözleri bilen başlandy, soňra mejlisiň gün tertibi tassyklanyldy. Çäräniň dowamynda taraplar hyzmatdaşlygyň esasy ugurlaryny ara alyp maslahatlaşdylar. Söwda gatnaşyklary, Türkmenistanyň Bütindünýä Söwda Guramasyna girmegini goldamak, Türkmenistanda we Ýewropa Bileleşiginde makroykdysady ýagdaýlary, şeýl hem ulag arabaglanyşygy we sanlylaşdyrma mowzuklary bilen bagly meselelere seredildi.

Mejlise wideoaragatnaşyk arkaly gatnaşan Türkmenistanyň Belgiýa Patyşalygyndaky Ilçisi Sapar Pälwanow gysgaça çykyş edip, öz çykyşynda, Türkmenistan bilen Ýewropa Bileleşiginiň arasyndaky ikitaraplaýyn hyzmatdaşlyga syn berdi we hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň esasy ugurlaryny beýan etdi.

Energetika, daşky gurşawy goramak we durnukly ösüş bilen bagly meselelere aýratyn üns berildi. Ara alyp maslahatlaşmalar suwy dolandyrmak, metanyň zyňyndylaryny azaltmak, sebitdäki daşky gurşaw meseleleri we gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini ulanmak mümkinçilikleri öz içine aldy. Türkmen tarapy bu ugurda mundan beýläkki ädimler barada öz garaýyşlaryny beýan etdi.

Mundan başga-da, gatnaşyjylar ynsanperwer meseleleri, bilim we medeni alyş-çalyş ugurlaryndaky hyzmatdaşlygy ara alyp maslahatlaşdylar. Türkmenistanyň wekiliýeti halkara akademiki özara gatnaşyklary çygryndaky öz başlangyçlaryny giňişleýin beýan etdi.

Ýewropa Bileleşiginiň wekilleri, öz gezeginde, Ýewropa Bileleşiginiň dürli maksatnamalarynda we taslamalarynda hödürlenýän mümkinçilikleri bilen tanyşdyrdy. Bilim başlangyçlaryna, şeýle hem BOMCA we CADAP ýaly pudagara maksatnamalara aýratyn üns berildi.

Bu başlangyçlar özara gyzyklanma döretdi we geljekdäki özara hyzmatdaşlygyň mümkinçiliklerini açdy.

Şeýle-de, Ýewropa Bileleşiginiň wekiliýeti Ýewropa Bileleşiginiň ykdysady görkezijilerine we ykdysady ösüşiniň mümkinçiliklerine bagyşlanan maglumatlary bilen tanyşdyrdy. Häzirki ykdysady ösüşiň, senagatyň sanlylaşdyrmasy we Ýewropa bazarlaryna ählumumy faktorlaryň täsiri barada möhüm maglumatlar beýan edildi.

Mejlis Türkmenistan bilen Ýewropa Bileleşiginiň arasyndaky hyzmatdaşlygy pugtalandyrmagyň geljegi barada pikir alyşmak bilen tamamlandy. Taraplaryň soňky çykyşlarynda ikitaraplaýyn gatnaşyklary çuňlaşdyrmak üçin şeýle mejlisleriň geçirmegiň möhümligi nygtaldy.

Türkmenistanyň Bütindünýä söwda guramasyna agza bolmak ugrunda hususy pudagyň taýýarlygyny ýokarlandyrmak

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi halkara guramalary bilen hyzmatdaşlykda, ýurdumyzda halk köpçüliginiň arasynda, hususan-da, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, ýokary okuw jaýlarynyň hem-de hususy pudagyň Bütindünýä Söwda Guramasy (BSG) barada, BSG-na agza bolmagyň artykmaçlyklary we netijeleri barada habardarlygyny ýokarlandyrmak üçin möhüm işleri alyp barýar. Halkara söwda merkezi (ITC) “Türkmenistan: Söwda durnuklylygy we integrasiýa” atly taslamasynyň çäginde Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi bilen degişli işleri geçirýär.

«SANLY WE ÝAŞYL YKDYSADYÝET – DURNUKLY
YKDYSADY ÖSÜŞI ÜPJÜN ETMEGIŇ ŞERTI»
ATLY YLMY-AMALY MASLAHATYNYŇ
IŞ MEÝILNAMASY
2024-nji ýylyň 20-nji sentýabry, sagat 15:00-da

2024-nji ýylyň 27-nji awgustynda Tatarystan Respublikasynyň Kazan şäherinde Söwda-ykdysady, ylmy-tehniki we medeni hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki türkmen-tatar iş toparynyň dokuzynjy mejlisi geçirildi. Bu mejlise türkmen tarapyndan Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministri S.Joraýew hem-de tatar tarapyndan Tatarystan Respublikasynyň Premýer-ministriniň orunbasary – Tatarystan Respublikasynyň Senagat we söwda ministri O.W.Korobçenko başlyklyk etdiler.

Türkmenistanyň «Halkbank» paýdarlar täjirçilik banky täze «Sanly karz» ulgamyny işläp düzdi we ornaşdyrdy. Innowasiýa hyzmaty raýatlaryň karz almakda sanly ulgamy ulanmak arkaly artykmaçlyklary döretmek ýaly internet arkaly uzakdaky müşderi hyzmatyny üpjün edýär.

Sarp ediji karz üçin ýüz tutmagynyň dowamynda ýörite ykjam programmany ulanyp, bu işi doly onlaýn ýagdaýda amala aşyrylýar.

Mundan başga-da, innowasiýa ulgamynyň doly awtomatlaşdyrylmagy, müşderiniň karz taryhyny barlamaga we birnäçe sekundyň içinde karzyň iň ýokary mukdaryny kesgitlemegine mümkinçilik berýär. Alnan karz serişdeleri bank kartyna geçirilýär, bu bolsa öz gezeginde ýurtda nagt däl tölegleriň dolanyşygyna gönüden-göni goşant goşýar.

Türkmenistanyň Bütindünýä Söwda Guramasyna (BSG) agza bolmagy dünýä ykdysadyýetine işjeň goşulyşmagyna möhüm ähmiýet berer. BSG-a goşulyşmagy bilen ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli ulgamynda erkin halkara söwdasynyň talaplaryna laýyk şertleri we özgertmeleri geçirmeli. Ykdysadyýetiň döwlete degşli böleginde işler erkin bazar gatnaşyklarynyň ýörelgelerine laýyk alnyp barylmagy üpjün etmeli. Bu işlere häzirden uly üns berip başlamaly.

Ýurdumyzda durnukly ykdysady ösüşi yzygiderli goldamak üçin dolandyryş ulgamynda we ýylsaýyn artýan ykdysadyýetiň hususy pudagynyň ösüşinde uly öňe gidişlikler gazanmaly. BSG-na agza ýurtlaryň ählisinde söwda, hyzmatlar we dürli önümçilikleriň gerimi hususy pudakda has hem artýar. Halkara söwdada hususyýetçileriň goşandyna möhüm ornuň berilýändigi sebäpli, BSG-agza ýurtlaryň ykdysadyýetinde hususy pudagyň paýynyň ykdysadýyetiň ähli ugurlarynda giňelýändigini bellemek bolar. Bu ýurtlarda önümçilikleri we dürli hyzmatlary amala aşyrýan pudaklarda düýpli hususylaşdyrmak we döwlet-hususy hyzmatdaşlyk ýaly işler giň gerim bilen alnyp barylýar.

BSG-a agza bolup girmek meslesinde ilkinjileriň hatarynda ýurduň içerki önümçiligini ösüş derejesinde saklamak üçin onuň bäsleşgine ukyplylygyny ýokarlandyrmak wajyp bolup durýar. Önümçilik we hyzmat pudaklarda halkara derejesinde bäsleşige çydamlylygyny berkitmeli.

BSG-na agza bolmak bilen döwlete degişli önümçilik ulgamyň ýa-da hyzmatlaryň azalmagyna getirer diýip netije berip bolmaz, Ykdysadyýetiň döwlete degşli böleginde işler erkin bazar gatnaşyklarynyň ýörelgelerine laýyk açyklyk şertleriň berjaý edilmegi we bäsleşige ukyplylyk derejesiniň ýokarlandyrmagy olaryň halkara söwdasynda öňyn netije gazanmagyna mümkinçilik berer. BSG-nyň esasy bildirýän talaplary hem açyklyk ýörelgesiniň ähli ugurlarda berjaý edilmegi bolup durýar.

BSG-a goşulyşmak we onuň doly hukukly agzasy bolmak işi - tapgyrlaýyn we çylşyrymly, bu esasanam, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda, şol sanda ykdysadyýetiň dolandyryş ulgamynda düýpli özgertmeleri geçirmegi talap edýär. Ykdysadyýetiň döwlete degşli pudagynda hünärmenleriň taýýarlygynyň ýokary derejede bolmagy gazanmak BSG-a goşulyşýan döwürde we agaz bolandan soňraky ýyllarda hem örän möhüm bolup durýar. Hünärmenleriň iňlis dilinde suwara (ykdysady, hukuk sözlügi giň bolmaly) gürläp bilmegi, halkara söwdanyň düzgünleri öwrenmek esasy meseleleriň biridir. BSG-a agza bolup girýän döwürde birnäçe gepleşikleriň geçirilmegi boýunça dürli ugurlardan (her bir pudak boýunça) hünärmenleriň taýýarlygyny üpjün etmek zerur hasaplanylýar.

Ýurduň ykdysady syýasatyny halkara söwdanyň kadalaryna laýyk getirmek bilen harytlar we hyzmatlar söwdasynyň açyklygy, şeýle hem intellektual eýeçilik hukuklarynyň goraglylygyny güýçlendirmek boýunça borçnamalarymyzy ýerine ýetirmek wajyp bolup durýar.

BSG-a goşulyşmak işi bu guramanyň birnäçe köptaraplaýyn şertnamalary bilen kesgitlenen halkara söwda düzgünlerine geçmegi hem-de söwda, maýa goýumlary we intellektual eýeçilik hukuklaryny goramak bilen baglanyşykly kanunlary we düzgünleri, şeýle hem, söwda, pul-karz, salgyt, gümrük hem-de birnäçe pudaklaýn kanunçylyk namalaryna gaýtadan seretmeli bolar, olaryň ählisinde daşary söwda bilen bagly meseleleri BSG-nyň bildirýän talaplaryna doly laýyk getirilmegi esasy talap bolup durýar.

Bütindünýä söwda guramasyna, bazar ykdysadyýetli adaty ýagdaýdaky hukuk derejeli ýurt bilen deňeşdirilende birnäçe ýeňillikleri we artykmaçlyklary berýän ösüp barýan ýurt hukuk derejeli agza-döwlet bolup goşulyşmagy öňe sürmeli. Ösüp barýan ýurt hukuk derejesi bilen agza bolmagyň içerki önümçiligi belli bir derejede goramaga hem-de özgertmeleri dowamly geçirmäge mümkinçilik döredýär. Şeýle hem, Bütindünýä söwda guramasyna “ösüp barýan ýurt” derejesi bilen girmegiň ähmiýeti ýurt üçin uly bolup durýar. Sebäbi ösüp barýan ýurt bolup BSG-a giriş döwründe käbir köptaraplaýyn şertnamalaryň düzgünlerini berjaý etmekde wagty yza süýşürmeklige, şol bir wagtda hem içerki bazar şertlerini we ykdysady mümkinçilikleri giňeltmäge mümkinçilik berýär. Şol sebäpli Türkmenistanyň “ösüp barýan ýurt statusy” bilen girmek meselesine aýratyn üns bermeli.

BSG-a goşulyşýan ýurtlara Guramanyň bildirýän talaplarynyň ýerine ýetiriljekdigi barada borçnamalary bermeli. Bu borçnamalar esasan hem nyrhlary (tarifleri) peseltmek, içerki bazary daşary ýurtlylar üçin açmak we belli bir standartlary kabul etmek we beýleki ykdysady-dolandyryş babatyndaky şertler bolup biler.

Beýleki döwletler bilen deňeşdirilende has oňaýly düzgüni emele getirmeli, ykdysadyýetde bäsleşige ukyplylgy ýokarlandyrmak boýunça çäreler toplumyny amala aşyrmaly (erkin ykdysady zolaklaryň ösdirilmegi, döwletimiziň çäginden üstaşyr geçelgeleriň döredilmegi, salgyt ýeňillikleri arkaly). Ýerli önümçilikleriň daşary ýurtlaryň şol bir ugurdaky kärhanalary bilen bäsleşmäge ukyply bolmagyny gazanmaly. Bäsleşige çydamadyk kärhanalar (önümçilikler) üçin kynçylyklar ýüze çykar.

BSG-a agza bolmagyň talaplarynda, daşary ýurt maýa goýumlaryň ýurda erkin gelmegi we olar üçin pul-karz, salgyt, gümrük we beýleki dolandryş düzgünleriniň hem-de söwda babatynda amallaryň erkin ýeňil tertipde amala aşyrylmaga mümkinçilik döredilmegi wajyp bolup durýar. Ýurdumyzda içerki önümçiligiň bäsleşige ukuplylygny ýokarlandyrmak, maýa goýumlary çekmek üçin ýurdumyzda pul-karz syýasatyna düýpöter täzeden seredilmegi esasy wezipeleriň biri bolmagynda galýar. Ýokarda agzalan çäreleriň amala aşyrylmagy içerki ykdysady mümkinçilikleri giňden açmaga we olary netijeli peýdalanmaga ýardam berer.

BSG-a goşulyşmagy bilen, ýurtlar üçin söwda babatynda mümkinçilikeri giňeldýär, ýagny:

dünýä bazaryna goşulyşmagyna giň şert döredýär: BSG-nyň agzalary birek-biregiň bazarlaryna girmegi kepillendirýär. Bu, goşulýan ýurtlardaky kärhanalaryň önümlerini we hyzmatlaryny has giň sarp edijilere satyp biljekdigini görkezýär;

söwda päsgelçiliklerini azaltmak bilen: BSG-nyň azalary nyrhlar we beýleki söwda päsgelçiliklerini (gümrük paçlar, aksizler we şm) azaltmaly bolýar. Bu öndürijiler üçin harytlary we hyzmatlaryň serhetden geçende söwda etmegini ýeňilleşdirýär we arzanlaşdyrýar. Bu hem ahyryky sarp ediji üçin harytlaryň köpdürliligine we olaryň bahalarynyň arzanlanmagyna şert döredýär;

belli bir düzgünlere we kadalara esaslanýan ulgam döredilen: bu hem her bir agza üçin BSG-nyň düzgünlerine esaslanýan söwda ulgamy üpjün edilýär. Bu söwda-da adalatlylygy we aç-açanlygy üpjün etmäge kömek edýär.

Häzirki wagtda BSG-nyň agzalygyna kabul edilen ýurtlaryň sany jemi 164 ýetdi. Olardan, ozalky SSSR-iň düzümine giren ýurtlardan BSG-nyň agzalygyna kabul edilen ýurtlaryň sany 11, häzirki wagtda BSG-na “goşulyşýan ýurt” derejesine eýe bolanlar 4 sany ýagny, Belarus, Özbegistan Respublikalary, Azerbaýjan we Türkmenistan. Bu ýurtlaryň BSG-a goşulyşmak prossesi has öňde barýar.

Şeýle hem sebit ýurtlaryndan BSG-a goşulyşýan ýurtlaryň içinde Eýran Yslam Respublikasyny belläp geçmek bolar.

Ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi ösdürmeklige uly üns berilýär hem-de döwlet tarapyndan goldanylýar. Kiçi we orta telekeçiligiň ösdürilmegi bolsa bazarlary halkyň sarp edýän köp görnüşli harytlary bilen üpjün etmeklige esas bolup durýar. «Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda» Türkmenistanyň Kanuny ykdysady ösüşe we durmuş taýdan kämilleşmäge ýardam edýän bazar ykdysadyýetiniň möhüm bölegi hökmünde kiçi we orta telekeçiligiň ösmegi üçin amatly şertleriň döredilmegine gönükdirilen döwlet syýasatynyň hukuk esaslaryny döretmek maksadyndan ugur alýar.

Kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek üçin amatly şertleriň döredilmegi, şol sanda kiçi we orta telekeçiligiň subýektlerine maliýe we maddy serişdeleriň berilmegi, kiçi we orta telekeçiligiň subýektlerine hukuk, ykdysady we gaýry maglumatyň, ylmy-tehniki işläp taýýarlamalaryň we tehnologiýalaryň elýeterliliginiň üpjün edilmegi, olar tarapyndan durmuş-ykdysady ösüşiň döwlet maksatnamalaryny durmuşa geçirmäge gönükdirilýän maýa goýumlaryň höweslendirilmegi, täze iş orunlarynyň döredilmegi we ilatyň girdejileriniň ýokarlandyrylmagy, kiçi we orta telekeçiligiň subýektlerinden harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) döwlet tarapyndan satyn alynmagynyň bäsleşik esasynda amala aşyrylmagy, olary maliýeleşdirmegiň ýörite maksatnamalarynyň amala aşyrylmagy, daşary ykdysady işi, sebitara hyzmatdaşlygyny, şeýle hem kiçi we orta telekeçiligiň subýektleriniň eksport mümkinçiliginiň ösdürilmegine ýardam edilmegi kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamagyň esasy ugurlarydyr.

Söýün Höwezow,

Garaşsyz Watanymyzda halkymyzyň abadan ýaşaýşynyň, bagtyýar geljeginiň bähbidine beýik işler durmuşa geçirilýär, giň möçberli özgertmeler maksatnamalary amala aşyrylýar. Üstünlikli durmuşa geçirilýän işler ýurdumyzyň depginli ykdysady ösüşini gazanmak, milli ykdysadyýetiň pudaklaýyn düzümini diwersifikasiýalaşdyrmak, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini düýpli ýokarlandyrmak, täze iş orunlaryny döretmek bilen bir hatarda, Diýarymyzyň sebitleriniň gyradeň ösüşini hem üpjün edýär. Hormatly Prezidentimiziň durmuş ugurly sebitleýin syýasatynyň esasy wezipeleri-de hut şu maksatlara ýetmegi nazarlaýar. Şunda Ahal welaýatynda täze döwrüň ruhuna laýyklykda alnyp barylýan toplumlaýyn işler hem öz mynasyp netijelerini berýär.

«Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» kesgitlenen wezipelerden ugur alyp, «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda-da ýurdumyzyň sebitlerinde we milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda belent sepgitlere ýetmek maksat edinilýär. Ilatyň durmuş-ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak, sebitleriň ykdysady taýdan ösmegi üçin amatly şertleri döretmek, ykdysadyýetimiziň, öndürilýän harytlaryň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmak, durmuş-ykdysady ösüşiň ýokary depginini gazanmak, eksport mümkinçiligini giňeltmek bolsa döwletimiziň sebitleýin syýasatynyň esasy maksatlary bolup durýar.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly kitabynda siwilizasiýalaryň mekany bolan Änewiň şöhratly taryhy bilen birlikde, Ahal ýaýlasynyň ykdysady mümkinçilikleri, häzirki wagtda bu ýerde amala aşyrylýan özgertmelerdir geljekde durmuşa geçiriljek iri taslamalar barada hem giňişleýin maglumat berilýär. Kitapda nygtalyşy ýaly, Türkmenistanyň umumy meýdanynyň 19 göterimden gowragyny eýeleýän Ahal welaýatynyň geografik taýdan ýerleşişi, tebigy baýlyklary, amatly howa şertleri, ylmy we zähmet mümkinçilikleri senagaty, oba hojalygyny, ulag-aragatnaşyk, hyzmatlar ulgamlaryny hem-de ykdysadyýetiň beýleki pudaklaryny ösdürmäge giň mümkinçilikleri döredýär. Şol mümkinçiliklerden netijeli peýdalanylmagy bilen, geçen taryhy döwrüň dowamynda welaýatyň senagat pudagynda uly öňegidişlikler bolup geçdi. Şunda bu sebitiň senagat pudagynyň esasyny gaz, elektroenergetika, maşyn gurluşygy, metal işläp bejerýän, ýeňil we gurluşyk materiallary senagatynyň kärhanalarynyň emele getirýändigini bellemek gerek. Soňky ýyllarda pudagyň üsti innowasiýalara esaslanýan iri zawod-fabrikler, önümçilik toplumlary bilen ýetirilýär. Hormatly Prezidentimiziň degişli Karary bilen kabul edilen «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasyna» laýyklykda, şanly ýylda sebitde amala aşyrylmagy meýilleşdirilýän işler bilen tanşanyňda, olaryň geriminiň örän giňdigini görmek bolýar.

Maksatnamada şu ýylda Ahal welaýatynyň çäginde uly gorlary bolan gaz ýataklarynyň hasabyna, hususan-da, «Garagum» gaz känini özleşdirmegi dowam etdirmek bilen, tebigy gazyň çykarylyşyny 10,1 milliard kub metre ýetirmek göz öňünde tutulýar. Şunda gazylyp alynýan gaz kondensatly nebitiň möçberi 36,8 müň tonna ýetiriler. Şu döwürde awtomobil benzininiň 420 müň tonnasy, suwuklandyrylan gazyň 28,1 müň tonnasy, sebitiň himiýa senagatynyň iri önümçilik-tehniki binýady bolan «Tejenkarbamid» zawodynda bolsa azot dökünleriniň 180 müň tonnasy öndüriler. 2024-nji ýylda jemi 3,5 milliard manada barabar maýa goýumlary goýup, onuň 2,4 milliard manatlygyny önümçilige gönükdirmek meýilleşdirilýär.

Ykdysadyýetiň ýokary maýa goýum işjeňligi gurluşyk we gurluşyk materiallary senagatynyň güýçli depginler bilen ösmegine getirýär. Ahal welaýatynda «Türkmen aýna önümleri» kärhanasynyň açylmagy ýurdumyzda dürli aýna önümlerini öndürmäge giň mümkinçilik döretdi. Bu ýerde üstümizdäki ýylda-da 6 müň inedördül metrden gowrak gurluşyk aýnasynyň öndürilmegi üpjün ediler. Şeýle-de sementiň 1820 müň tonnasy, magdan däl gurluşyk materiallarynyň 13 müň kub metrden gowragy öndüriler. Welaýatyň ýeňil senagatynyň kuwwatlyklary hem artdyrylýar. Sebitde pagta süýüminiň 84 müň tonnasynyň öndürilmegi ýurdumyzyň dokma senagaty pudagynyň ösüşlerine mynasyp goşant bolar.

Ahal welaýaty ýurdumyzyň agrar taýdan ösen sebitleriniň biri bolup, onuň çäginde bugdaýdan, pagtadan, gök-bakja önümlerinden, miwelerden, ir-iýmişlerden, üzümden ýylyň-ýylyna bol hasyl alynýar. Sebitde 2024-nji ýylda oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin bölünip berlen suwarymly ýerleriň meýdany 485 müň gektara deň bolup, şunda 400 müň tonna bugdaý, 280 müň tonna pagta, 183,4 müň tonna ýeralma, 268,4 müň tonna gök önümleri, 117,2 müň tonna bakja önümleri, 32 müň tonna miwelerdir ir-iýmişleri, 106,3 müň tonna üzüm öndürmek meýilleşdirilýär. Welaýatyň oba hojalygynyň öňdebaryjy pudaklarynyň ýene biri maldarçylykdyr. Bu ýylda maldarlar gara mallaryň sanyny 282,5 müň başa, dowarlaryň sanyny 4580 müň başa, düýeleriň sanyny 46 müň başa, gylýallaryň sanyny 4,7 müň başa, guşlaryň sanyny 4230,2 müň başa ýetirmegi maksat edinýärler. Sebitde mallaryň we guşlaryň baş sanynyň artmagy bilen, 2024-nji ýylda etiň (diri agramynda) 135,5 müň, süýdüň 254 müň, ýüňüň 10,7 müň, ary balynyň 164,5, piläniň 300 tonnasyny öndürmek göz öňünde tutulýar.

Welaýatyň azyk senagaty azyk önümleriniň görnüşlerinidir mukdaryny artdyrmagyň hasabyna uly ösüşlere eýe bolýar. Şanly ýylda-da sebitde azyk senagatynyň eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalary tarapyndan et we et önümleriniň (ete geçirilip hasaplananda, guşuňkydan başgasy) 8,1 müň tonnasy, süýt we süýt önümleriniň (süýde geçirilip hasaplananda) 39,7 müň tonnasy, arassalanmadyk ösümlik ýagynyň 14,5 müň tonnasy, süýji-köke önümleriniň 6,9 müň, unuň 72,2 müň, ýarmanyň 22,3 müň, unaş önümleriniň 1130 tonnasy ilata ýetiriler. Şunda balyk we balyk önümleriniň, gaplanan gök hem miwe önümleriniň, mineral suwlaryň, alkogolsyz içgileriň öndürilýän mukdary-da görnetin artdyrylar. Welaýatda 2024-nji ýylda ýerlemegiň ähli ugurlary boýunça bölek satuw haryt dolanyşygynyň umumy möçberi 11 milliard manada barabar bolup, onuň umumy möçberiniň 92 göterimini döwlete dahylsyz bölegiň kärhanalary eýelär.

Ulag-kommunikasiýa pudagy-da sebitiň ykdysadyýetiniň möhüm bölegini düzüp, şunda demir ýol we awtomobil ulaglary möhüm orny eýeleýär. Şoňa görä, şu ýyl üçin maksatnamada agzalan döwürde ulagyň ähli görnüşleri bilen daşalýan ýükleriň möçberini 84,5 million tonna, gatnadylýan ýolagçylaryň sanyny bolsa 94,5 million adama ýetirmek pudakda esasy wezipeleriň hatarynda kesgitlenen. Welaýatyň ilatyny aragatnaşyk hyzmatlary bilen doly üpjün etmek üçin esasy telefon belgileriniň sanynyň 84 müň belgä, TMCELL ykjam aragatnaşyk ulgamynyň abonentleriniň sanynyň 966,3 müň birlige ýetirilmegi-de bu işe mynasyp goşant bolar.

Ahal welaýatynda durmuş ulgamyny ösdürmäge hem uly üns berilýär. 2024-nji ýylyň 1-nji ýanwary ýagdaýyna görä, sebitde jemi 16 sany hassahana, 133 sany mekdebe çenli çagalar edarasy, 242 sany umumybilim berýän mekdep, 2 sany orta hünär bilimi edarasy, 28 sany kitaphana, 5 sany muzeý, 14 sany sport mekdebi hereket edýär. Häzirki wagtda-da bu ýerde köp sanly önümçilik, medeni-durmuş maksatly binalaryň, oba, şäher ilaty üçin amatly ýaşaýyş şertlerini döretmäge mümkinçilik berýän, ähli amatlyklary bolan ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşyklary güýçli depginde dowam edýär. Ak bugdaý etrabynyň 2023-nji ýylyň jemleri boýunça ýurdumyzyň etraplarynyň we etrap hukukly şäherleriniň arasynda durmuş-ykdysady hem-de medeni taýdan görkezijileri babatda iň ýokary netijeleri gazanyp, ýeňiji bolan etrap hökmünde yglan edilmegi sebitde amala aşyrylýan özgertmeleriň öz miwelerini berýändigini nobatdaky gezek subut etdi.

«Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasyna» laýyklykda, Diýarymyzyň ähli sebitlerinde, şol sanda Ahal welaýatynda-da durmuşa geçirilýän toplumlaýyn işleriň baş maksady ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşini pugtalandyrmaga, pudaklaryň kuwwatyny berkitmäge, bazar gatnaşyklaryna esaslanyp, durmuş-ykdysady syýasaty has-da rowaçlandyrmaga, ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny, hal-ýagdaýyny mundan beýläk-de ýokarlandyrmaga gönükdirilendir.

Jemile ARAZOWA,

2024-nji ýylyň 29-30-njy apreli aralygynda Katar Döwletiniň Doha şäherinde Merkezi Aziýa ýurtlary we Azerbeýjan Respublikasy bilen Arap ykdysady hyzmatdaşlygy forumynyň üçünji mejlisi geçirildi. Forumyň işinde Türkmenistanyň wekiliýetine Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministriniň orunbasary B.Ýalakow ýolbaşçylyk edýär.

Öz çykyşynyň dowamynda türkmen tarapy Azerbeýjanyň, Merkezi Aziýa we Arap ýurtlarynyň durnukly ykdysady ösüşini üpjün etmekde edilýän tagallalaryň durmuşa geçirilmegiň ähmiýetini bellemekbilen, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň ileri tutulýan ugurlary hökmünde söwda-senagat, ulag-energetika, daşky gurşaw ýaly pudaklaryň çykyş edýändigini nygtady.

Çäräniň barşynda Katar Döwletiniň Daşary işler ministrliginiň departamentiniň başlygy bilen duşuşyk geçirildi. Söhbetdeşligiň çäklerinde taraplar syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady we medeni-ynsanperwer çygyrlarda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy ösdürmek bilen baglanyşykly meseleleri ara alyp maslahatlaşyp, ýokary derejede amala aşyrylýan özara saparlaryň ähmiýetine üns çekdiler. Aýdylanlar bilen bir hatarda ikitaraplaýyn gatnaşyklary ösdürmäge iki halkyň özara medeniýet günleriniň geçirilmeginiň we hökümetara türkmen-katar toparynyň işiniň itergi berýändigi nygtaldy.

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministriniň orunbasary B.Ýalakowyň ýolbaşçylygyndaky wekiliýet 2024-nji ýylyň 29-30-njy apreli aralygynda Katar Döwletiniň Doha şäherinde geçirilýän Merkezi Aziýa ýurtlary we Azerbaýjan Respublikasy bilen ministrler derejesinde Arap Ykdysady we Hyzmatdaşlyk forumynyň 3-nji mejlisine we onuň çägindäki ýokary wezipeli işgärleriň bilelikdäki utgaşdyryş ýygnagyna gatnaşýar.

Bu çäräniň maksady Merkezi Aziýa ýurtlary, Azerbaýjan Respublikasy we Arap ýurtlaryň arasynda hyzmatdaşlyk meseleleri ara alyp maslahatlaşmakdan ybarat.   

Taryhda yz goýan belli şahsyýetler halkyň beýikliginiň ölçeg daşlarynyň biridir. Şonuň üçinem umumadamzat derejesindäki şahsyýete öwrülmek söz bilen beýan ederden juda ýokardaky belentlikdir. Dünýä akyldary hökmünde ykrar edilen türkmen danasy Magtymguly Pyragynyň döredijiligi hem özüniň egsilmez gymmatyny şu günlerimizde-de ýitirmeýär.

Dana şahyryň goşgulary ençeme ýyllaryň dowamynda türkmeniň sesi bolup, Ýer ýüzünde ýaňlanyp geldi. Bagtyýar türkmen halky bu gün beýik akyldar Magtymguly Pyragynyň arzuwlan zamanasynda — berkarar döwletde ýaşamak bilen, nusgawy şahyryň döredijiligine, edebi-mirasyna uly sarpa goýýar. «Her bir halkyň beýikligi onuň öňe çykaran, dünýä beren şahsyýetleriniň beýikligine barabar bolýar. Köňülleriň we döwürleriň şahyry, adamzadyň iň gözel, iň tämiz duýgularynyň aýdymçysy Magtymguly Pyragy türkmen halkynyň ruhy beýikligidir. Beýik şahyryň bize goýup giden mirasy özboluşly terbiýe mekdebidir» diýip belleýän Gahryman Arkadagymyz akyldar şahyryň döredijiligine, edebi-mirasyna çäksiz hormat goýýar.

Dana Pyragynyň döredijiligi durmuşyň ähli taraplaryny öz içine alýar. Şahyryň şygyrlary, esasan, watançylyk, gahrymançylyk, öwüt-nesihat, söýgi, dostluk baradaky ynsanperwer pikirleri öňe sürýär. Magtymgulynyň döredijiliginiň türkmen edebiýatynyň ösmegine goşan goşandynyň örän ýokarydygyny görnükli gündogarşynas E.E.Bertelsiň: «Eger belli bir halkyň belli bir döwürdäki mahsus sypatlaryny görkezýändigi üçin edebiýata «nusgawy» edebiýat diýlip at berilmegi türkmen edebiýaty babatda ulanylmakçy bolsa, onda, elbetde, şol at XVIII — XIX asyrlaryň türkmen edebiýatyna berilmelidir. Ol edebiýatyň has aýdyň we mahsus wekili bolsa türkmen halky tarapyndan henize çenli-de örän hormatlanýan şahyr Magtymguly bolupdyr» diýip bellemegi hem aýdyňlygy bilen tassyklaýar.

Nusgawy edebiýatymyzyň almaz täji bolan Magtymgulynyň eserleri halkymyzyň ruhy baýlygydyr, adamzat üçin gymmatly hazynadyr. Şahyr döredijiliginde hoş sözli, asylly, sada, akylly, hoşgylaw bolmagy, adam gadyryny bilmegi, hemişe oňa hormat goýmagy öwüt-ündew edip, adamlary beýik adamkärçilige çagyrýar.

Hormatly Prezidentimiz nusgawy şahyrlarymyzyň köptaraply döredijiliginiň çuňňur öwrenilmegi üçin ähli mümkinçilikleri döredýär. Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygynyň bellenilmegi hem asylly däplerden gözbaş alýar. Munuň özi tutuş edebiýatymyza, nusgawy şahyrlarymyza goýulýan belent sarpanyň aýdyň mysalydyr. Magtymguly türkmen halkynyň pähime ýugrulan pikirlerini ajaýyp şygyrlaryna siňdirip, ýürekleriň töründen orun alan söz ussadydyr. Her setiri, her sözi kalbyňa nakyl bolup ornaýan şirin dilli söz ussadymyzyň manysy goýazy dürdäne goşgulary ata Watanyňy, halkyňy söýmekde, birek-birek bilen agzybir ýaşamakda ýol görkeziji şamçyragdyr. Şonuň üçin hem şahyryň goşgularyny wagyz etmek, ýaş nesle öwretmek asylly işleriň biridir, milli terbiýäniň özenidir.

Meýlismyrat SAPAROW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň «Maliýe we ykdysadyýet» ylmy-amaly žurnalynyň baş redaktorynyň wezipesini ýerine ýetiriji.