Türkmenistan halkara işlerine işjeň gatnaşyjy bolup durýar we deň hukuklylyk, dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk we özara peýdalylyk ýörelgeleriniň esasynda ähli ýurtlar bilen özara gatnaşyklary yzygiderli gurýar. Türkmenistan halkara guramalarynyň 47-ne, halkara konwensiýalarynyň we şertnamalarynyň 150-ne gatnaşýar, şeýle hem BMG-nyň 9 Geňeşiniň, Komitetleriniň we Komissiýalarynyň agzasy bolup durýar.
Türkmenistan Addis-Abebada kabul edilen hereket maksatnamasyny goldady, şeýle hem ýurtda we onuň daşynda Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmaga gönükdlirilen çäreleri durnukly maliýeleşdirmegi üpjün etmek boýunça çäreleri görýär. Meselem, 2018-nji ýylyň iýunynda Türkmenistanda „Beýik Ýüpek ýolunyň ýüreginde ösüşi maliýeleşdirmek üçin hyzmatdaşlyk“ atly maslahat geçirildi, onda DÖM-ny amala aşyrmak bilen bagly maliýe zerurlyklary meseleleri we zerur bolan serişdeleri jemlemegiň dürli usullary, şol sanda hususy bölegi ösdürmegiň we diwersifisirlemegiň hasabyna serişde ýygnamagyň usullary ara alnyp maslahatlaşyldy.
«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019-2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, býujet çykdajylarynyň durmuş ulgamyna, şol sanda bilime, saglygy goraýşa, durmuş üpjünçiligine gönükdirilýän bölegi 70 göterime deňdir. Mundan başga-da, býujet serişdeleri gowy hilli, gymmat bolmadyk, ygtybarly we durnukly amatlyklary döretmäge, şol sanda ulaglara, energetika we suw üpjünçiligine we hemmeler üçin sanitariýa gönükdirilýär. Bu çäreler «Obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmegiň 2020-nji ýyla çenli döwür üçin rejelelen görnüşdäki Milli maksatnamasy» amala aşyrmagyň çäklerinde göz öňünde tutulýar, olary durmuşa geçirmek üçin 2019-2025-nji ýyllar aralygyndaky döwürde 10 mlrd. manada golaý serişde bölüp bermek meýilleşdirilýär.
Deslapky maglumatlara görä, 2018-nji ýylda jemi içerki önümiň umumy girdejisi 13,9%-ne deň boldy. Býujetiň esasy girdeji bölegi önümçilik pudaklarynyň, şol sanda nebitgaz, himiýa, elektroenergetika we gurluşyk pudagynyň hasabyna emele gelýär. Soňky birnäçe ýylyň dowamynda döwlet girdejileriniň üýtgeýşi maliýe serişdeleriniň has durnukly gelip gowuşmagyny üpjün etmek boýunça çäreleri görmegiň zerurdygyny görkezýär. Şeýlelik bilen, hökümet nebit we gaz däl pudaklaryny ösdürmek üçin amatly maýa goýum gurşawyny öz içine alýan ulgamyň maliýe durnuklylygyny berkitmek üçin işleýär.
2014-nji ýylda kabul edilen Türkmenistanyň Býujet kodeksine laýyklykda, häzirki wagtda döwletiň maliýe ulgamyny özgertmek we milli býujetlemek işini orta möhletli meýilnamalaşdyrmak we maksatnamalaýyn-maksatly maliýeleşdirmek ýörelgelerine geçirmek amala aşyrylýar. Bu DÖM-nyň ýurduň maliýe meýilnamalaryna has gowy goşulyşmagyny üpjün etmäge we döwlet serişdelerini DÖM-ny amala aşyrmak üçin maksalaýyn peýdalanmaga mümkinçilik berer.
Döwlet hususy bölek hyzmatdaşlygy (DHH) arkaly garyşyk maliýeleşdirmek gurallaryny we mehanizmlerini ösdürmek has-da derwaýys ähmiýete eýe bolýar. Ony ösdürmiek üçin amatly şertleri döretmek maksady bilen Türkmenistanyň Hökümeti kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmek boýunça birnäçe çäreleri geçirdi we hususy bölege goldaw bermek boýunça maksatnamany işläp taýýarlady. Bu çäreler ykdysadyýetiň pudaklarynda hususy bölegiň gatnaşýan çygryny giňeltmäge we paýyny artdyrmaga, şeýle hem DHH-ny ösdürmek boýunça görülýän çäreleri çuňlaşdyrmak üçin şertleri döretmäge mümkinçilik berdi.
2010-njy ýyldan bäri Türkmenistan Jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagyna we terrorçylygyň maliýeleşdirilmegine garşy hereket etmek boýunça Ýewraziýa toparynyň agzasy bolup durýar we Jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagyna garşy göreşiň maliýe çärelerini işläp taýýarlaýan toparyň (FATF) maslahatlaryna laýyklykda, milli kanunçylygy kämilleşdirmek, şeýle hem Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadýet ministrliginiň ýanyndaky Maliýe gözegçiligi gullugynyň kuwwatyny pugtalandyrmak boýunça degişli işleri geçirýär.
Türkmenistan energiýa serişdelerine bolan islegi bölekleýin kanagatlandyrmak üçin Owganystana elektrik energiýasyny we suwuklandyrylan gazy ibermek bilen, bu ýurda ýardam edýär, durmuş desgalaryny gurýar, şeýle hem owgan ýaşlaryna Türkmenistanyň bilim edaralarynda bilim almakda goldaw berýär. Türkmenistanyň ýokary bilim edaralarynda býujet esasynda 200-den gowrak daşary ýurtly, şol sanda owganystanly talyplar okaýar. Mundan başga-da, ynsanperwer hyzmatdaşlygyň çäklerinde hususy bölegiň kärhanalary tarapyndan 2017-nji ýylda Moldowa Respublikasynyň Gagauziýa Awtotom çäk birliginde çagalar bagy we 2018-nji ýylda Russiýa Federasiýasynyň
Astrahan welaýatynyň Priwolžsk etrabynda 190 orunlyk mekdep guruldy.
Türkmenistan Bütindünýä Söwda Guramasynyň (BSG-nyň) agzasy bolup durmaýar, emma ýurtda ýurduň şu gurama agza bolmagyny ilerletmek boýunça işler başlandy. BSG-na gatnaşmagy Türkmenistana diňe dünýäniň söwda işlerine has netijeli goşulyşmaga däl, eýsem halkara söwda-ykdysady hyzmatdaşlyk üçin ygtybarly ykdysady-hukuk binýadyny döretmäge we ýurduň içinde maliýe-ykdysady özgertmeleri dowam etdirmäge hem mümkinçilik berer.
Şunuň bilen birlikde, dünýä ummanyna çykalgasy ýok ýurt bolmak bilen, Türkmenistan özüniň ykdysadyýetini gurluş taýdan özgertmäge we ulag-üstaşyr geçelgelerini ösdürmäge aýratyn üns berýär. Meselem, Demirgazyk-Günorta (Gazagystan-Türkmenistan-Eýran) we Günbatar-Gündogar (Türkmenistan-Azerbaýjan-Türkiýe) ugurlary boýunça ýollaryň ösdürilmegi ýurduň amatlyklaryny we üstaşyr geçirmek mümkinçiliklerini giňeltmäge ýardam etdi; Türkmenistan-Owganystan-Täjigistan demir ýoly ösdürilýär. Demir ýol gatnawlaryndan başga-da, ýurduň işinde ulag gatnaw ýollaryny ösdürmäge aýratyn üns berilýär – täze ýollar we awtobanlar gurulýar. Türkmenbaşy şäherinde parom, ýolagçylar we ýük terminallaryny birleşdirýän Halkara deňiz menzili açyldy. Ygtybarly we durnukly üstaşyr geçelgäni üpjün etmek, şeýle hem energiýa göterijileriň eksport ugurlaryny diwersifisirlemek ulgamynda Türkmenistan „Türkmenistan-Owganystan-Päkistan-Hindistan“ (TOPH) transmilli gazgeçiriji taslamasyny durmuşa geçirýär.
Ýurduň hökümeti “hiç kimi yzda goýmaly däl” ýörelgä eýermek bilen, durnukly ösüşi üpjün etmek üçin gyzyklanýan taraplaryň ählisiniň goldawyna daýanýar. Ýaşlaryň bu işe gatnaşmagyny guramak maksady bilen, bäsleşik esasynda DÖM-nyň 17 ýaş ilçisi (wekili) bellendi, olar DÖM-ny amala aşyrmagyň barşynda hökümet bilen ýurduň ilatynyň degerli bölegini düzýän ýaşadamlaryň arasynda baglanyşdyryjy köpri bolmalydyr. Ýaş adamlar ýurduň dürli sebitlerine wekilçilik edýärler.
DÖM boýunça Milli Synda ýaşlaryň garaýşy we sesi beýan edildi. Şunuň bilen baglylykda, ýaş adamlar tarapyndan meýletinler ulgamyny döretmek meýilnamasy mälim edildi, ol DÖM boýunça bilimleri diňe bir ýaşlaryň arasynda däl, eýsem ýerli bileleşikleriň arasynda hem ýaýratmak bilen meşgullanar. Mundan başga-da, ýaşlar hökümet bilen (mysal üçin, işe ýerldeşmek mümkinçilikleri boýunça habarlylygy ýokarlandyrmak ulgamynda ilat bilen işlemek boýunça) we hususy bölek bilen (mysal üçin, hususy bölegiň önümlerinde DÖM barada we ony amala aşyrmak boýunça çäreleriň şu bölek tarapyndan maliýeleşdirilişi barada maglumatlary öňe sürmek) ýakyn hyzmatdaşlyk etmäge gyzyklanma bildirdi.
Maglumatlaryň elýeterliginiň häzirki ýagdaýyna düşünmek üçin Türkmenistanda BMG-nyň Ýewropa ykdysady komissiýasynyň (BMG ÝYK) we BMG-nyň Çagalar gaznasynyň (ÝUNISEF) sowalnamalarynyň esasynda DÖM boýunça maglumatlaryň ýetmezçiliklerine baha bermek geçirildi. Seljerme Türkmenistan tarapyndan kabul edilen görkezijileriň arasyndan 88 (50,3%,) görkezijiniň elýeterdigini görkezdi. Şunuň bilen baglylykda, hökümet I we II derejäniň görkezijilerini almak üçin tagalla eder.
Milli görkezijileriň sanawy düzmek boýunça iş alnyp barylýar, onuň esasynda DÖM-nyň indikatorlarynyň we gözegçiligiň milli ulgamy emele getiriler.
MILLI WEZIPELER
17.1. Salgytlary we beýleki girdejileri ýygnamak boýunça milli mümkinçilikleri ýokarlandyrmak üçin içerki çeşmeleri serişdeleri jemlemegi güýçlendirmek
17.3. Goşmaça maliýe serişdelerini jemlemek
17.6. Ylym, tehnika we innowasiýalar babatynda halkara hyzmatdaşlygyny we degişli üstünlikleriň elýeterligini giňeltmek; özara ylalaşylan şertlerde, şol sanda bar bolan mehanizmleriň arasynda utgaşdyrmagy gowulandyrmagyň netijesinde, hususan-da, Birleşen Milletler Guramasynyň derejesinde, şeýle hem tehnologiýalary bermäge ýardam etmegiň global mehanizminiň kömegi bilen bilimleriň alşylmagyny işjeňleşdirmek
17.11. 2030-njy ýyla çenli Türkmenistanyň eksportyny ep-esli artdyrmak
17.13. Ykdysady syýasaty utgaşdyrmak we onuň yzygiderliligini üpjün etmek arkaly makroykdysady durnuklylygy ýokarlandyrmak
17.14. Durnukly ösüşini üpjün etmek boýunça syýasaty kämilleşdirmek
17.17. Döwlet-hususy bölek hyzmatdaşlygyny kämilleşdirmek
17.18. 2020-nji ýyla çenli girdejileriň derejesi, gender degişliligi, ýaşy, jynsy, milleti, migrasiýa derejesi, maýyplygy, geografik ýerleşýän ýeri we milli şertleri hasaba almak üçin ähmiýetli beýleki häsiýetnamalar boýunça jemlenmedik ýokary hilli, derwaýys we dogry maglumatlaryň edýeterligini ep-esli ýokarlandyrmak üçin ösüp barýan ýurtlaryň, şol sanda gowşak ösen ýurtlaryň we adalardaky ösüp barýan kiçi döwletleriň kuwwatyny artdyrmak maksady bilen goldawy güýçlendirmek