Türkmenistan geçiş ykdysadyýetli we işjeň emele gelýän bazar gatnaşyklary bolan ýurtlara degişlidir. Tebigy gazyň köp möçberde ätiýaçlyklarynyň bolmagy döwlete ykdysady ösüşde we durmuş maksatnamalaryny amala aşyrmakda görnüp duran netijeleri gazanmaga mümkinçilik berdi. Şunuň bilen birlikde tebigy energiýa göterijileriň, şol sanda gazyň dünýä bahalarynyň üýtgäp durmagy jemi içerki önümiň (JIÖ) ösüşiniň haýallamagyna sebäp boldy. Halkara gaz bazaryna çykylýan ugurlary giňeltmegiň Türkmenistanyň syýasatynyň möhüm bölegi bolup galýandygyna garamazdan, ykdysadyýeti diwersifisirlemek we gurluş taýdan üýtgedip guramak, şeýle hem onuň tebigy gazyň eksportyna baglylygyny gowşatmak häzirki wagtda has-da ileri tutulýan ugra öwrülýär.

Türkmenistan bazar gatnaşyklaryna meýilnamalaýyn geçmekligi amala aşyrýar. Diwersifisirlenen bazar ykdysadyýetiniň esasynda düzümleýin özgertmeleri çuňlaşdyrmagy we çaltlandyrmagy, täze iş ýerlerini döretmegi, kiçi we orta telekeçiligi höweslendirmegi, hususy bölekde iş bilen üpjünçiligi giňeltmegi we resmi däl işleýänleri resmi bölege geçirmegi «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça maksatnamasynda» göz öňünde tutýar.

Bazar gatnaşyklaryna geçmekligiň ilat üçin belli bir töwekgelçilikler bilen bilelikde bolup biljekdigini nazara almak bilen, Türkmenistanda düzgünleşdiriş çäreleriniň toplumy işlenip taýýarlandy. Meselem, döwlet kärhanalary hususylaşdyrylan mahalynda hususylaşdyrmadan soňky döwürde kärhananyň işiniň esasy ugurlary we iş ýerleri saklanyp galmalydyr, şeýle hem işgärleri durmuş taýdan goramak çäreleri, ekologiýa howpsuzlygy, daşky gurşawy goramak üpjün edilmelidir.

Şunuň bilen birlikde, ilata goldaw bermek boýunça toplumlaýyn çäreler döredilýän kärhanalary bellige almak düzgünleriniň ýönekeýleşdirilmegini, salgyt ulgamynyň ýönekeýleşdirilmegini we onuň durnuklylygynyň ýokarlandyrylmagyny, maliýe taýdan goldawy (karz bermek), birinji nobatda zerur harytlaryň bahalaryny düzgünleşdirmegi we subsidiýa berilmegini, iň pes zähmet hakynyň we ähli pudaklarda zähmete tölenýän hakyň mundan beýläk hem ýokarlandyrylmagyny öz içine alýar.

2018-nji ýylda ykdysadyýetiň hakyky böleginde, ýagny senagatda we oba hojalygynda işleýän adamlaryň sany ýurduň ähli ilatynyň 55,7%-ne deň boldy.

2013-nji ýylda Türkmenistanyň Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak ministrligi tarapyndan saýt döredildi, ol zähmet bazaryndaky islegi we teklibi laýyk getirmek üçin “Bir penjire” mehanizmi bolup durýar we boş iş orunlary baradaky maglumatlary öz içine alýar. Bu platforma her ýylda bellige alnan peýdalanyjylaryň 90%-den gowragynyň işe ýerleşmegine kömek edýär.

2016-njy ýylda durmuş goldawyna mätäç adamlary işe ýerleşdirmek boýunça hususy we döwlete dahylsyz edaralaryň ählisi üçin bellenen paý (2-den 5 göterime çenli) girizildi. 2018-nji ýylda, bellenen paýyň çäklerinde, işe ýerleşdirilenleriň umumy sanynda 2,2%-i durmuş goldawyna mätäç adamlar tutdy.

Ýurtda erkek adamlar bilen deňeşdirilende aýal maşgalalaryň ykdysady taýdan işjeňliginiň pesdigi bellenýär, bu ýagdaý, esasan, aýallaryň reproduktiw işe çekilýändigi bilen baglydyr. Deslapky maglumatlara görä, 2018-nji ýylda öý hojalygynda işleýän adamlaryň 91,4%-i aýallardan ybarat boldy. Şonuň üçin hem aýallaryň ykdysady işe çekilmegi milli ykdysadyýetiň möhüm bölegi bolup durýar.

Aýallar tarapyndan telekeçilik işiniň ösdürilmegini höweslendirmek üçin Türkmenistan aýal maşgalalarda telekeçilik endiklerini ösdürmek, karz bermekligiň ýörite çyzgytlaryny peýdalanmak we banklaryň hem-de kiçi we orta telekeçilik kärhanalarynyň döredilmegine goldaw berýän guramalaryň gender duýgurlygyny ýokarlandyrmak boýunça maksatnamalary amala aşyrmagy özüniň wezipesi edip goýýar.

Şunuň bilen birlikde, ýurtda 15-den 19 ýaş aralygyndaky ýaşlaryň iş bilen üpjünçilik we bilim ulgamynyň daşynda galan, ýagny NEET (Not in Employment, Education or Training) toparyna degişli bolan bölegi ortaça 8,3%-e deňdir. 2017-nji ýylda Ýaş hünärmenleri işe ýerleşdirmek boýunça pudagara topary döretmek hakynda karar kabul edildi.

Türkmenistan Halkara Zähmet guramasynyň (HZG) esas goýujy konwensiýalarynyň sekizisini hem tassyklady.

Zähmeti goramak, agyr şertlerde zähmet çekýänlere, şikes ýa-da hünärkeseline alanlara öwezini doluş töleglerini tölemek, ýeňillik bermek meselelerine kärdeşler arkalaşygy guramalary tarapyndan gözegçilik edilýär.

Türkmenistanda çaga zähmeti bilen meşgullanýan 5-den 17 ýaş aralygyndaky çagalaryň paýynyň ýurtda örän pes (0,3%), ony doly ýok etmek wezipesi goýulýar. ÝUNISEF bilen bilelikde işlenip taýýarlanan Çagalaryň hukuklaryny durmuşa geçirmek boýunça hereketleriň 2018-2020-nji ýyllar üçin Milli meýilnamasy kabul edildi.

Işe kabul etmek üçin iň pes ýaş 18 ýaş derejesinde bellendi, okuwçylar ýa-da talyplar tarapyndan zähmet işiniň amala aşyrylmagyna diňe ene-atalaryň ýa-da hossarlarynyň rugsady bilen ýol berilýär, 18 ýaşamadyk adamlary zähmet işine çekmeklige iş gününiň gysgaldylan dowamlylygy bolan, gijeki çalşykda we wagtyndan artyk işlemek gadagan edilen aýratyn düzgüniň esasynda rugsat berilýär.

Oba hojalygynda döwlete dahylsyz bölegiň paýy 92%-den gowrak bolup, tutuş ykdysadyýet boýunça (ýangyç-energetika toplumyny goşmazdan) 68,5%-e deňdir.

Ykdysadyýetde işleýänleriň umumy sanynda hususy telekeçileriň tutýan orny ýokarlanýar. Banklar tarapyndan hususy telekeçilige karz bermekligiň artýar.

Şunuň ýaly serişdeleriň berilmeginiň hususy bölegi ösdürmek babatynda höweslendiriji häsiýeti bardyr we olar üzmegiň kabul ederlikli möhletleri bilen ýeňillikli göterim möçberleri boýunça maliýeleşdirildi.

Milli ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda innowasion, serişdeleri tygşytlaýjy tehnologiýalar ornaşdyrylýar, ekologiýa standartlaryna laýyklykda howanyň arassalygyna gözegçiligiň netijeliligini ýokarlandyrmak boýunça çäreler görülýär. Energetika böleginde ekologiýa taýdan arassa we serişdeleri tygşytlaýjy döwrebap tehnologiýalary peýdalanmaga geçilýär. Gurulýan desgalarda hökmany ekologiýa seljermesi geçirmelidir we olara bar bolan kanunçylygyň talaplaryna laýyklykda, ekologiýa pasporty berilmelidir.

MILLI WEZIPELER

8.1. Milli şertlere laýyklykda ilatyñ jan başyna düşýän ykdysady ösüşi saklamak.

8.2. Diwersifisirlemek, tehniki taýdan döwrebaplaşdyrmak we innowasion iş arkaly, şol sanda ýokary goşulan gymmaty bolan sektorlara we zähmeti köp talap edýän sektorlara aýratyn üns bermek ýoly bilen ykdysadyýetde öndürijiligi ýokarlandyrmagy gazanmak.

8.3. Ösüşe gözükdirilen, öndürijilikli işe, mynasyp iş ýerlerini döretmäge, telekeçilige, döredijilige we innowasion işe ýardam edýän syýasatyñ alnyp barylmagyna ýardam bermek we örän kiçi, kiçi we orta kärhanalaryñ resmi taýdan ykrar edilmegini we ösdürilmegini, şol sanda olar üçin maliýe hyzmatlaryny elýeter etmek arkaly ösdürilmegi höweslendirmek.

8.5. 2030-njy ýyla çenli doly we öndürijilikli iş bilen, ähli aýallar we erkekler, şol sanda ýaşlar we maýyplar üçin mynasyp iş orunlaryny we deñ gymmaty bolan zähmet üçin deñ hak tölenmegini üpjün etmek.

8.6. 2020-njy ýyla çenli işlemeýän, okamaýan we hünär endiklerini öwrenmeýän ýaşlaryñ paýyny düýpli azaltmak.

8.7. Mejbury zähmetiñ, häzirki zaman gulçulygynyñ we adam söwdasynyñ öñüni almak üçin deslapky çäreleri görmek

8.8. Ähli zähmetkeşleriñ zähmet hukuklaryny goramak we olar üçin işiñ ygtybarly we howpsuz şertlerini üpjün etmäge ýardam etmek

8.9. 2030-njy ýyla çenli iş ýerleriniñ döredilmegine, ýerli medeniýetiñ ösmegine we ýerli önümleriñ önümçiligine ýardam edýän durnukly syýahatçylygy höweslendirmegiñ strategiýalaryny işläp taýýarlamagy we amala aşyrmagy üpjün etmek

8.10. Milli maliýe edaralarynyñ ukyplylygyny pugtalandyrmak, bank, ätiýaçlandyryş we maliýe hyzmatlarynyñ hemmeler üçin elýeterligini höweslendirmek we giñeltmek