Deňsizligi azaltmak onuň üstünlikli durmuşa geçirilmegine Türkmenistanyň ykdysady durnuklylygy, durmuş abadançylygy we ekologiýa taýdan durnuklylygy bagly boljak maksat bolup durýar.
Durnukly ykdysady ösüşi üpjün etmek wezipesi ilatyň hal-ýagdaýyny ýokarlandyrmak, ýaşaýşyň hilini gowulandyrmak, raýatlary deň mümkinçilikler we hyzmatlaryň hem-de önümçilik aktiwleriniň olar üçin elýeterligini üpjün etmek boýunça maksatnamalaryň üstünlikli durmuşa geçirilişine göni baglydyr.
Ýurduň dürli sebitlerinde durmuş derejesini deňleşdirmek boýunça wezipeleri çözmek maksady bilen, «Obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmegiň 2020-nji ýyla çenli döwür üçin rejelelen görnüşdäki Milli maksatnamasy» kabul edildi, ol ilatyň hal-ýagdaýyny ýokarlandyrmak, senagatlaşdyrmak we raýatlaryň işe ýerleşmekleri üçin mümkinçilikleri döretmek arkaly olaryň ykdysady taýdan ýokary işjeňliginiň hasabyna ilatly ýerleri ösdürmek boýunça birnäçe çäreleri göz öňünde tutýar. Häzirki wagtda ýaşaýşyň derejesi we hili boýunça oba ýerleriniň şäherlere ýakynlaşýandygy bellenýär.
2017-nji ýyl bilen deňeşdirilende 2018-nji ýylda öý hojalyklarynyň jemi girdejisi, baha subsidiýalaryny we dotasiýalary hasaba almazdan, tutuş ýurt boýunça 17,4%, pul girdejileri bolsa 10,4% ýokarlandy.
Deslapky maglumatlara görä, Türkmenistanda ortaça zähmet haky 2018-nji ýylda 1569,9 manada deň boldy. Şunuň bilen birlikde, “hiçkimi yzda goýmaly däl” ýörelgesine esaslanmak bilen, üpjünçiligi pes öý hojalyklarynyň girdejilerini artdyrmaga aýratyn üns berilýär. Ilatyň şu böleginiň girdejileriniň artma meýliniň bardygy bellenýär; mundan başga-da, döwlet tarapyndan berilýän durmuş tölegleri 2018-nji ýylda olaryň girdejileriniň düzüminde 12,7%-e deň boldy.
Türkmenistanda döwlet maýyplygy boýunça, ekleýjisini ýitirendigi boýunça pensiýa, çaga doglanda, çaga seretmek boýunça kömek puluny, maýyplygy boýunça we durmuş kömek puluny töleýär. Mundan başga-da, nagt tölegleri we ýeňillikleri bermek, dermanlar, maýyplar üçin oturgyçlar, protezler we beýleki protez we ortopediki önümler, ýörite metbugat serişdeleri bilen maýyplara, ýeke garry raýatlara, maýyplara, çagalary bolan maşgalalara we beýleki adamlara sosial ýeňillikler we kömek berilýär. şriftde, ses güýçlendiriji enjamlarda we duýduryş enjamlarynda, şeýle hem lukmançylyk, durmuş, hünär taýdan bejeriş we öý hyzmatlaryny bermek arkaly çäreler geçirilýär.
Ýurtda durmuş transfertleri durmuş kepillendirmeleri görnüşinde ähli ilata berildi, bu bolsa bazar ykdysadyýetine geçilmeginiň netijelerini, şeýle hem global maliýe-ykdysady çökgünlik şertlerinde ýüze çykan ýagdaýlary ýeňilleşdirmäge mümkinçilik berdi. Bu çäreler ilatyň girdejileriniň ýokarlanmagyna getirdi, bu bolsa zähmet işi bilen üpjünçiligiň has ýokary derejesi bilen utgaşdyrylyp, ozal mugt berlen durmuş hyzmatlary üçin töleg girizilmegine mümkinçilik berdi. Meselem, Türkmenistanyň Prezidentiniň kararyna laýyklykda, 2019-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan ilaty elektrik energiýasy, gaz, agyz suwy we nahar duzy bilen tölegli esasda, ýöne ýeňillikli bahalar boýunça üpjün etmek girizildi. Bu ilatyň ynjyk gatlaklaryny durmuş taýdan goramagyň salgylaýyn ulgamyny pugtalandyrmaga, tebigy serişdeleriň rejeli peýdalanylmagy üçin höweslendirmeleri döretmäge mümkinçilik berer, şeýle hem bazar gatnaşyklarynyň mundan beýläk ösdürilmegine ýardam eder.
Türkmenistan aýal maşgalalaryň ýurduň we jemgyýetiň durmuşyna doly derejede gatnaşyp bilmeklerini üpjün edýän şertleriň döredilmegine aýratyn üns berýär. Kabul edilen, Gender deňligini üpjün etmek boýunça hereketleriň 2015-2020-nji ýyllar üçin Milli meýilnamasy BMG-nyň adam hukuklary boýunça Şertnamalaýyn edaralarynyň we guramalarynyň maslahatlaryny nazara almak bilen işlenip taýýarlandy we ýurduň gender deň hukuklylygyny üpjün etmek we aýallaryň hukuklary hem-de mümkinçiliklerini giňeltmek babatynda syýasatynyň möhüm ugurlaryny öz içine alýar.
Bu ugurda gazanylan üstünlikleriň biri hem aýallar tarapyndan ykdysady iş amala aşyrylanda deň mümkinçilikleriň üpjün edilendigi we hünär babatda bölmekligiň ýok edilendigi bolup durýar. 2016-njy ýylda Türkmenistanyň Zähmet kodeksine aýallar tarapyndan zähmet işini ýerine ýetirmekde wagt boýunça çäklendirmeleriň aýrylmagyny göz öňünde tutýan üýtgetmeler girizildi. 2019-njy ýylyň martynda kanunçylyga aýallar tarapyndan ozal olaryň çekilmän biljek işleriniň ýerine ýetirilmegi babatynda çäklendirmeleriň aýrylmagyny göz öňünde tutýan üýtgetmeler girizildi.
Maliýe hyzmatlarynyň we ykdysady serişdeleriň ýurduň ähli raýatlary üçin elýeter bolmagyny üpjün etmek Türkmenistanyň döwlet syýasatynyň möhüm wezipesi bolup durýar.
Şu günki günde banklar tarapyndan sarp ediş zerurlyklaryny ýeňillikli möçberler boýunça karzlaşdyrmak amala aşyrylýar, oba hojalygyny we hususy telekeçiligi ösdürmek üçin karzlar hem ýeňillikli göterim möçberleri boýunça berilýär. Bu çäreler karz bermekligiň depginini 2015-nji ýylda 50,8 mlrd. manat bolanlygyndan 2018-nji ýylda 80,9 mlrd.manada çenli ýokarlandyrmaga mümkinçilik berdi.
Raýatlara ýokary amatlyklary bolan we otaglarynyň ýerleşdirilişi gowulandyrylan jaýlardan öý satyn almak üçin amatly şertlerde ýeňillikli ipoteka karzlary berilýär. Karz uzak möhletli esasda 30 ýyla çenli berilýär, şunda ýyllyk möçber 1 (bir) göterime deňdir, esasy berginiň tölegi bolsa bäş ýyl ýeňillikli döwürden soň başlanýar.
Ykdysadyýeti sanly ulgama geçirmek ugruna ähli ilata, şol sanda uzakda ýerleşen etraplarda ýaşaýan adamlara döwlet we bank hyzmatlaryny etmek mümkinçiligi hökmünde seredilýär. Birnäçe üstünlikli ornaşdyrylan we elýeter sanly hyzmatlaryň bardygyna garamazdan, hökümet tarapyndan sanly aragatnaşyk ulgamyny hemme ýerde ornaşdyrmak, „Bir penjire“ hyzmatlaryny ösdürmek we sanly hasabatlylygy girizmek üçin maddy-tehniki binýady taýýarlamak işleri geçirilýär.
Ilatyň arasynda internetiň elýeterliligi giňelýär, şeýle hem oba ýaşaýjylary üçin internet hyzmatlaryndan peýdalanmagyň has pes nyrhlary hereket edýär.
Türkmenistanda hereket edýän kanunçylyga laýyklykda, migrantlar zähmet şertleri, hak tölemek we dynç alyş meselelerinde, şeýle hem durmuş üpjünçiligi babatda Türkmenistanyň raýatlaryna deňleşdirilýär. Şeýle hem olaryň gyssagly lukmançylyk kömegini almaga, çagalar üçin bilimiň deň elýeter bolmagyna hukugy bardyr. Bu çäreler ýurda täze gelen migrantlaryň goşulyşmagy we durmuş taýdan uýgunlaşmagy üçin amatly şertleri döretmäge mümkinçilik berýär.
Türkmenistanda migrantlary kabul edýän taraplaryň jogapkärçiligini güýçlendirmek boýunça, şol sanda ýaşaýyş jaý meselelerini çözmekde, olara durmuş bukjasyny bermekde ýardam etmek babatynda çäreler görüldi.
Migrantlary bellige almak we hasaba almak üçin täze programmalar ornaşdyrylýar. Wiza, ýol resminamalaryny, şeýle hem pasport almak üçin resminamalary elektron usulda kabul etmek işjeň kämilleşdirilýär.
Migrasiýa we raýatsyzlyk ýagdaýy ulgamynda Türkmenistan raýatsyzlyk ýagdaýy hakynda konwensiýalara goşulmak, kanunçylygy özgertmek, bosgunlaryň we raýatlygy bolmadyk adamlaryň şahsyýetini biometriki parhlandyrmak boýunça Merkezi Aziýa sebitinde öňdebaryjy bolup durýar. Şu wagta çenli Türkmenistan 22 000-den gowrak adama raýatlyk berdi. Şunuň bilen birlikde, „Keýik Okara“ jemgyýetçilik guramasy tarapyndan güýjüni ýitiren resminamalary (SSSR-iň pasporty) bolan adamlaryň ýa-da resminamalary bolmadyk adamlaryň Türkmenistanyň çäginde kanuny bolmaklaryna ýardam etmek boýunça taslama durmuşa geçirilýär. Şeýlelikde, 2015-2018-nji ýyllar aralygyndaky döwürde 4167 adam Türkmenistanyň raýatlygyny aldy.
Raýatsyzlyk ýagdaýyny ýok etmek boýunça hereketleriň 2019-2024-nji ýyllar üçin Milli meýilnamasyny durmuşa geçirmek boýunça çäreler amala aşyrylýar, bu Meýilnama halkara guramalary, şol sanda BMG-nyň Bosgynlar boýunça ýokary komissarynyň müdirliginiň Sebitdäki wekilhanasy we raýat jemgyýeti bilen ýakyn hyzmatdaşlygyň netijesinde işlenip taýýarlandy.
Mundan başga-da, adamyň esasy hukuklarynyň we azatlyklarynyň üpjün edilmegi parahat we inklýuziw jemgyýeti gurmaga ýardam edýär. Türkmenistanda geçirilen “Ýapyk binalarda we söweş sungaty boýunça V Aziýa oýunlaryna” bosgunlaryň toparynyň birinji gezek gatnaşmagy we şondan soň BMG-nyň Geňeşiniň 36-njy sessiýasynda Ženewada kabul edilen “Bosgunlaryň olimpiýa toparlarynyň parahatçylygy we adam hukuklaryny pugtalandyrmaga gymmatly goşandyny höweslendirmek hakynda” bilelikdäki beýannamasy munuň aýdyň mysallarynyň biri bolup durýar.
MILLI WEZIPELER
10.1. 2030-njy ýyla çenli ilatyň üpjünçiligi has pes 40 göteriminiň girdejileriniň artyşyny kem-kemden ýurt boýunça ortaçadan ýokary derejä ýetirmek we şol derejede saklamak.
10.2. 2030-njy ýyla çenli ýaşyna, jynsyna, maýyplygyna garamazdan, ähli adamlaryň durmuş, ykdysady we syýasy durmuşa işjeň gatnaşmaklaryny kanunçylyk ýoly bilen goldamak we höweslendirmek.
10.3. Deň mümkinçilikleri üpjün etmek we netijeleriň deňsizligini azaltmak, şol sanda bu işi hukuk kemsidiji kanunlary, syýasaty we tejribäni ýatyrmak we bu ugurda degişli kanunçylygy, syýasaty we çäreleri kabul etmek ýoly bilen amala aşyrmak.
10.4. Degişli syýasaty, aýratyn hem býujet-salgyt syýasatyny we zähmet haky we durmuş taýdan goramak meselelerinde syýasaty kabul etmek we kem-kemden ýokary deňligi üpjün etmegi gazanmak
10.5. Milli maliýe bazaryny we edaralaryny düzgünleşdirmegiň we gözegçiligiň usullaryny kämilleşdirmek we şeýle usullary has yzygiderli ulanmak
10.6. Global halkara ykdysady we maliýe edaralarynda çözgüt kabul etmek proseslerinde ýokary wekilçiligi we ýokary ses bermek hukugyny üpjün etmek
10.7. Tertipleşdirilen, howpsuz, kanuny we jogapkär migrasiýany we adamlaryň ykjamlygyny gowulandyrmaga ýardam etmek, şol sanda ony meýilleşdirilen we gowy oýlanyşylan migrasiýa syýasatyny alyp barmak arkaly durmuşa geçirmek.
10.с. 2030-njy ýyla çenli pul geçirmeleri üçin amal harajatlaryny azaltmak maksady bilen, maliýe hyzmatlary bazaryny ösdürmek üçin amatly şertleri döretmek