DÖM 3 Sagdyn durmuş ýörelgesini üpjün etmek we ähli ýaşdaky hemmeleriň abadançylygyna ýardam etmek

Saglygy goraýyş ulgamyny ösdürmek Türkmenistanyň döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri we möhüm wezipesi bolup durýar, bu iş Türkmenistanyň Prezidentiniň «Saglyk» Döwlet Maksatnamasynyň çäklerinde amala aşyrylýar.

Soňky ýyllarda Türkmenistan ýokanç keselleriň öňüni almak (BSSG, 2019ý.), ýurtda çagalaryň ýokary immun görkezijileriniň saklanýandygy (ÝUNISEF, 2019ý.), pandemiýa döwründe ýurtda lukmançylyk we durmuş işgärleriniň zähmeti üçin (BSGG, 2022ý.) BSGG, ÝUNISEF ýa-da halkara guramalarynyň sylaglaryna we sertifikatlaryna mynasyp boldy.

Saglygy goraýyş ulgamyndaky syýasatyň esasy maksady halkara derejesindäki lukmançylyk hyzmatlarynyň elýeterliligini üpjün etmek bolup durýar. Türkmenistanda 141 sany hassahana edaralary hereket edýär. Saglyk öýleriniň ösen ulgamy bolup, olaryň köpüsi oba ýerlerinde ýerleşýär. Täze Saglygy goraýyş edaralary öňdebaryjy apparatura we ýokary takyklygy bolan enjamlar bilen üpjün edilendir.

3.d.1. görkeziji Halkara lukmançylyk-sanitar kadalaryny berjaý etmäge ukyplylyk we jemgyýetçilik saglygy goraýyş ulgamynda adatdan daşary ýagdaýlara taýýarlyk, %

Şeýle hem Türkmenistan töwekgelçilikleriň ir öňüni almak, peseltmek we saglyk üçin milli we global töwekgelçilikleri düzgünleşdirmek babatynda mümkinçilikleri güýçlendirýär. Ýurt her ýylda Halkara lukmançylyk-sanitar kadalaryny durmuşa geçirmekde öňegidişlik boýunça Öz-özüňe baha beriş hasabatlylygyny (SPAR) berýär, şu görkeziji boýunça düýpli gowulanma bellendi.

Eneleriň we çagalaryň saglygyny goramak, şeýle hem reproduktiw saglygy goramak Türkmenistanyň durmuş syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. Ýurtda eneleriň ölüminiň pes koeffisiýenti saklanýar, ol 2022-nji ýylda janly doglan çagalaryň her 100 000- -ini hasaplanyňda 1,7-ä deň boldy.

Lukmançylyk hyzmatynyň hilini gowulandyrmak enäniň we çaganyň saglygyny goramak maksady bilen, 2021-nji ýylda Türkmenistanda eneleriň we çagalaryň saglygyny goramak boýunça «Sagdyn ene – sagdyn çaga – sagdyn geljek» atly 2021–2025-nji ýyllar üçin Milli strategiýasy kabul edildi.

Ýokanç däl keseller (ÝDK) dünýäde ölümiň, kesellemegiň we maýyp bolmagyň esasy sebäpleriň biri bolup durýar. Ýürek-damar, dem alyş we nerw ulgamynyň, psihiki we onkologiýa keselleriň, diabetiň öňüni almak we olar bilen göreşmek maksady bilen 2021-nji ýyldan «Türkmenistanda ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olara garşy göreşmek boýunça 2021-2025-nji ýyllar üçin Milli strategiýa» durmuşa geçirilýär. 2019-njy ýylda Türkmenistan ýokanç däl keselleriň öňüni almaga goşan goşandy üçin BSG-nyň sertifikatyny aldy.

Şeýle hem 2021-nji ýylyň dekabrynda «Ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olara garşy göreşmek hakynda» Türkmenistanyň kanuny kabul edildi we ýurtda töwekgelçilik toparyna girýän raýatlaryň saglygyny pugtalandyrmak boýunça uly iş alnyp barylýar.

Inçekeseliň öňüni almak we bejermek boýunça esasy strategik resminama «Türkmenistanda 2021–2025-nji ýyllarda inçekesele netijeli gözegçiligi üpjün etmek boýunça Milli maksatnama» bolup durýar. Inçekesele garşy gulluk ilkinji lukmançylyk-sanitar kömegi ulgamyna goşulandyr. Inçekesele garşy bejeriş bellenen ilkinji günlerden başlap näsaglara ýaşaýan ýeri boýunça bejermegiň näsaga gözükdirilen modeli giňelýär. Bu çäreleriň ählisi soňky ýyllaryň dowamynda inçekesel bilen kesellemegiň azalmagyna ýardam edýär. 2022-nji ýylda inçekesel bilen kesellemegiň görkezijisi her 100 000 adama 29,9 ýagdaýa, 2019-njy ýylda 32,9 ýagdaýa deň boldy.

Ýokanç keselleriň öňüni almaklygy düzgünleşdirmek we gözegçilik etmek maksady bilen, 2021-nji ýylda «Ýokanç keselleriň öňüni almak hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi.

Ýurduň poliomielitden azat ýurt statusyny saklamak boýunça çäreler we gyzamygyň we gyzyljanyň ýok edilendigini (eliminasiýa) tassyklamak boýunça çäreler dowam edýär.

Ýokanç däl keselleriň öňüni almak we onuň bilen göreşmek ulgamynda döwlet syýasatynyň möhüm bölegi ýaramaz endikleriň öňüni almak, sagdyn ýaşaýyş düzgünini we sagdyn iýmitlenmegi öňe sürmek bolup durýar. Türkmenistanda çilime garşy göreşmek hakynda güýçli kanunçylygyň bolmagynda temmäkä garşy çäreler giňden ulanylýar we «Türkmenistany temmäkiden azat ýurda öwürmek boýunça 2022–2025-nji ýyllar üçin Milli maksatnama» durmuşa geçirilýär.

Türkmenistanda iki gezek STEPS gözegçiligi geçirildi. STEPS gözegçiliginiň maglumatlary boýunça çilim çekmegiň ýaýraýşy we depginliligi ep-esli peseldi. Meselem, 2018-nji ýylda 15 we şondan ýokary ýaşdaky adamlar tarapyndan temmäki ulanmagyň ýaş boýunça standartlaşdyrylan ýaýraýşy ilatyň 3,4%-ne deň boldy, bu bolsa 2013-nji ýylyň derejesinden 2,5 esse pesdir (8,3%).

«Türkmenistanda 2018–2024-nji ýyllarda alkogolyň zyýanly täsiriniň öňüni almak boýunça Milli maksatnamasy» üstünlikli durmuşa geçirilýär. Geçirilýän çäreleriň netijesinde alkogoly aşa ulanmagyň derejesi arassa alkogolyň litrde hasaplananda bir senenama ýylynda 2013-nji ýylda 8,6% bolanlygyndan 2018-nji ýylda 4,8%-e çenli azaldy.