Новости
Elektron söwdanyň ilerleýän ugurlary: sanly taslamalar, giň mümkinçilikler

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow: «Häzirki döwür biziň ählimizden alyp barýan işlerimize täzeçe çemeleşmegi talap edýär» diýip nygtamak bilen, ýurdumyzyň ykdysadyýetini ösüşiň möhüm ugurlary esasynda täze sepgitlere çykarmagy derwaýys wezipeleriň hatarynda goýýar. Bu wezipe döwlet maksatnamalarynda aýdyň beýanyny tapyp, milli ykdysadyýetiň her bir pudagy döwrüň talaby esasynda yzygiderli kämilleşdirilýär. Munuň şeýledigine söwda ulgamynyň ösüşlerinden hem göz ýetirmek bolýar.

Ministrler Kabinetiniň 23-nji martda sanly ulgam arkaly geçirilen mejlisinde, beýleki ugurlar bilen birlikde, söwda ulgamyny kämilleşdirmegiň, onuň işini täze usullar esasynda ilerletmegiň möhümdigine aýratyn üns çekildi. Aprel aýynda ýurdumyzyň söwda toplumynyň sergisiniň geçirilmeginiň maksady hem müşderileri ýerli önümler bilen tanyşdyrmak we olara bolan islegi dünýäde ýokarlandyrmak bilen bagly boldy. Sergide türkmen önümleriniň internet arkaly satuwyny ilerletmek babatdaky tagallalar hem beýanyny tapdy. Munuň özi söwda gatnaşyklarynyň hukuk taýdan düzgünleşdirilmeginden başlap, elektron söwdanyň döwrebap ösdürilmegine çenli wajyp ugurlary öz içine alýar. Elektron söwda häzirki wagtda Ýer ýüzüniň 5 milliarda golaý ilatynyň işjeň peýdalanýan hyzmaty bolmak bilen, bu ugra täzeçil çemeleşmek döwrüň derwaýyslygy hökmünde öňe çykýar. Şunda esasy tagallalar, ilkinji nobatda, mümkinçilikleri aýdyňlaşdyrmak, dünýä bazaryna çykmak, daşary ýurtlarda türkmen önümlerine bolan islegi ýokarlandyrmak bilen baglanyşyklydyr.

Eýýäm birnäçe ýyl bäri dünýäde okgunly ilerleýän işewürlik we söwda gatnaşyklary sanly ulgamyň täsiri bilen görnetin özgerişleri başdan geçirýär. Onuň ösüş ugurlarynyň artmagy bilen, bu üýtgeşmeler dünýä bazarynda bäsdeşligiň günsaýyn ýokarlanmagyna täsir edýär. Bir söz bilen aýdylanda, internet torunyň hem-de elektron enjamlaryň adamlar üçin elýeterli bolmagy söwdanyň täze gurşawynyň — elektron söwdanyň gündelik durmuşda giňden orun almagyna getirdi. Bilermenleriň üstümizdäki ýylda elektron söwdanyň bölek satuwynyň dünýä boýunça 6,3 trillion amerikan dollaryndan geçjekdigi baradaky çaklamasy hem bu ugruň ösüş derejesini aýdyň görkezýär.

Satuw we satyn alyş gatnaşyklarynyň çeýe ulgamy bolan elektron söwda, adaty söwdadan tapawutlylykda, has köp sanly alyjyny özüne çekmäge ukyplydyr. Onuň esasy aýratynlygy harytlaryň we hyzmatlaryň görnüşleri bilen tiz hem-de ýeňil tanşyp bolýandygydyr. Munuň özi elektron söwdany netijeli dolandyrmagyň usullary bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Şunda satmagyň köp sanly häzirki zaman ýollaryny, ýagny işjeň gözleg optimizasiýasy (SEO), jemgyýetçilik gatnaşyklary (PR) esasynda söwda platformasynyň meşhurlygyny artdyrmak, marketing çemeleşmelerini, mahabatyň täsirli usullaryny netijeli ulanmak möhüm zerurlyk bolup öňe çykýar. Bu usullar barada Birleşen Milletler Guramasynyň Söwda we ösüş boýunça maslahatynyň çözgütlerinde, berýän maslahatlarynda hem yzygiderli beýan edilýär. Agzalyp geçilen çemeleşmeleriň täsirlidigini elektron söwda boýunça ýurdumyzyň işjeň hyzmatdaşlary bolan Hytaýyň hem-de Türkiýäniň tejribesinden-de görmek bolýar.

Türkmenistanda elektron söwdanyň ösdürilmegi bilen bagly işler yzygiderli amala aşyrylýar. Bu pudagyň binýady biri-birinden täze mümkinçilikleri we ýeňillikleri hödürleýän sanly taslamalar esasynda pugtalandyrylýar. Soňky ýyllarda internet dükanlarynyň dürli görnüşleri açyldy. Olaryň hatarynda «Türkmenpoçta» poçta aragatnaşyk kompaniýasynyň internet dükany, «TmTrade» söwda platformasy, «Gerekli», «Aýterek» marketpleýsleri, «Ynamdar», «Asman», «100 haryt», «Ýönekeý» we başga-da onlarça internet dükanlary bar. Şunuň bilen birlikde, «Aşgabat», «Ak ýol», «Ak gaýa», «Galam» ýaly dükanlaryň söwdany internet arkaly hem amala aşyrýandygyny bellemek bolar. Ýurdumyzyň raýatlary bu internet dükanlaryndan zerur bolan islendik görnüşli harytlary daşary çykmazdan satyn alyp, onlaýn söwdanyň giň mümkinçiliklerinden peýdalanýarlar. Netijede, özboluşly bäsdeşligiň döreýän şertlerinde bazary öwreniş we mahabat ýaly netijeli usullary ulanmagyň wajyplygy has-da artdy. Şonuň bilen bir hatarda, elektron söwdada girdejili ugry saýlap almakda hem-de olary durmuşa ornaşdyrmakda degişli işler geçirilýär.

Geçen ýylyň noýabrynda Daşkent şäherinde geçirilen Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň 16-njy sammitinde eden çykyşynda döwlet Baştutanymyzyň sanly tehnologiýalar we elektron söwda boýunça YHG-nyň Çarçuwaly ylalaşygyny işläp taýýarlamak bilen bagly öňe süren teklibi giň goldawa eýe boldy. Bu başlangyjyň özeninde sebitiň döwletleriniň ösüşine deň derejede täsir etjek özara baglanyşykly, köp sanly ugurlary özünde jemleýän bitewi söwda gatnaşyklar ulgamynyň kemala gelmegine gönükdirilen wezipeler durýar. Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, guramanyň sebitinde ykdysady geçelgeleriň döredilmegi bilen, döwletimiz olary harytlaryň, hyzmatlaryň we maliýe serişdeleriniň hereket etmegi üçin durnukly esasy ugurlaryň ulgamy hökmünde görýär. Şunda degişli ýurtlaryň öňdebaryjy senagat we maýa goýum kompaniýalarynyň, banklarynyň arasynda hyzmatdaşlygy ýola goýmak hem-de ony ulgamlaýyn ösdürmek derwaýysdyr. Elektron söwdanyň ilerledilmegi sebitiň ykdysadyýetini ösdürmekde ähmiýetlidir.

Häzirki wagtda söwdanyň bu görnüşini jemgyýetçilik talaplaryna görä, täze derejelere çykarmakda «Türkmenistanyň 2021 — 2030-njy ýyllar üçin daşary söwda Strategiýasyna» hem-de «Türkmenistanyň sergileri, ýarmarkalary we maslahatlary guramak işini 2020 — 2025-nji ýyllarda ösdürmegiň Strategiýasyna» laýyklykda, netijeli işler durmuşa geçirilýär. Söwda işini ilerletmekde maglumat tehnologiýalaryny ýerlikli peýdalanmagyň täze ugurlaryny gözlemek we öwrenmek möhüm ähmiýete eýedir. Aslynda, munuň özi elektron söwdanyň bazary öwreniş we mahabat «hereketlendirijileriniň» esasynda durýan möhüm guraldyr. IT ulgamyny kämilleşdirmekde, onuň esasynda täze sanly söwda taslamalaryny işläp düzmekde ýurdumyzyň ýeterlik tejribesiniň hem-de intellektual mümkinçilikleriniň bardygy bu wezipeleriň amaly tarapyny doly kepillendirýär. Munuň özi Türkmenistanda internetiň tizliginiň yzygiderli ýokarlanýandygy, elektron söwda hyzmatlaryna islegleriň barha artýandygy bilen aýrylmaz bagly bolup, ýerli önümleri sanly giňişlikde ýerlemekde telekeçilere giň mümkinçilikleri açýar.

Arkadagly Gahryman Serdarymyz «Ýaşlar — Watanyň daýanjy» atly kitabynda şeýle belleýär: «Sanly ykdysadyýet döwletimiziň hem-de jemgyýetimiziň durmuşynyň ähli ulgamlaryny, şol sanda dolandyryş, pudaklaýyn, işewür düzümleri, önümçilik we söwda, medeni-durmuş pudaklaryny, raýatlaryň durmuşyny gurşap alýar. Şunda sanly tehnologiýalar öz artykmaçlygyny görkezip, bar bolan kuwwaty doly durmuşa geçirmäge goşmaça itergi berýär». Bu sözleriň aýdyň beýanyny elektron söwda babatda barha işjeňleşdirilýän taslamalarda hem görýäris. Ýeri gelende bellesek, bu babatda adaty söwda gatnaşyklaryndaky usullara salgylanmagyň ýeterlik derejede netije bermeýändigi, internet arkaly edilýän söwdanyň oňa örän oýlanyşykly, hünär taýýarlygy bilen çemeleşmegi talap edýändigi düşnüklidir. Şoňa görä-de, bu ugurda kämil nazary bilimi bolan, amaly taýdan tejribeli hünärmenlere zerurlyk döwrüň talaby bolup öňe çykýar. Ýurdumyzda soňky ýyllarda gurulýan, dürli hünärlere ýöriteleşen ýokary we orta hünär okuw mekdeplerinde degişli ugurlardan başarnykly hünärmenler taýýarlanylýar. Maglumat tehnologiýalary bilen gyradeň özgerýän elektron söwdanyň ösüşine täsirini ýetirýän hünärleriň sany hem barha artýar.

Ýurdumyzda internet dükanlarynyň açylmagynda ýaş hünärmenler täze başlangyçlar bilen çykyş edýärler. Muny häzirki wagtda internet dükanlary bilen birlikde, sarp edijilere köp sanly satyjylaryň dürli görnüşli harytlaryny ýetirýän birnäçe marketpleýsleriň hereket edýändigi bilen-de delillendirip bolar. Marketpleýs internet dükanlarynyň sanynyň artmagy elektron söwdanyň ösüşiniň iň netijeli ugurlarynyň hatarynda durýar. Sebäbi onda islendik adamyň, dükanyň internet bazarynda söwda etmäge mümkinçiligi açylýar. Bu bolsa iň amatly harydy ýa-da hyzmaty saýlap almak üçin oňaýlydyr.

Sanly ykdysadyýete geçmegiň işjeň häsiýete eýe bolmagynda mynasyp orny eýeleýän ýaşlaryň milli elektron söwdanyň işini döwrebaplaşdyrmakdaky hyzmaty hem uludyr. Şonuň ýaly-da, täze infrastruktura eýe bolýan milli elektron söwda ulgamynda olaryň öňünde ýeňil bolmadyk wezipeler durýar. Çünki bu günki gün dünýä jemgyýetçiligi innowasion özgertmeleriň depginli ösüşini başdan geçirýär. Häzirki wagtda öňdebaryjy kompaniýalaryň geljekde internet söwdanyň esasy guralyna öwrüljek, adamlaryň sarp ediş isleglerine minutsaýyn düşünip biljek emeli aň tehnologiýalaryny söwda amallaryny ýerine ýetirmekde giňden peýdalanmak babatda iri taslamalary işläp taýýarlaýandyklary-da munuň bir mysalydyr.

Umuman, söwda-ykdysady gatnaşyklaryň häzirki ýagdaýy, jemgyýetiň elektron söwda bolan islegleri, sanly ulgama elýeterliligi seljerilip netije çykarylanda, Türkmenistanda bu ugurda giň mümkinçilikleriň, oňyn şertleriň bardygyny görmek bolýar.

Annaguly IŞANGULYÝEW.

«Türkmenistan».

08.05.2024
Sanly ykdysadyýet — döwrüň talaby

Täze tehnologiýalar — ösüşli geljegimiz

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzda amala aşyrylýan ykdysady özgertmeler rowaçlanýar. Öňdebaryjy tehnologiýaly önümçilik kuwwatlyklaryň ulanmaga berilmegi bilen ýokary görkezijiler gazanylýar. Dünýä tejribesinde uly orna eýe bolan sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagyna möhüm ähmiýet berilýär. Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna laýyklykda, tutumly işleriň bady artýar. Sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi, innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy ýurdumyzyň ösüşiniň täze belentliklere çykmagyna itergi berýär.

Sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagynyň ähli ugurlar bilen birlikde, ýurdumyzyň ylym-bilim ulgamynda-da ýokary netijeleriň gazanylmagynda ähmiýeti juda uludyr. Sanly ulgamyň giň mümkinçilikleri talyplara hünär öwretmekde, bilim bermekde bähbitli şertlere ýol açýar. Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen bilim edaralarynyň maddy-enjamlaýyn binýady döwrebaplaşdyrylýar. Mekdepleriň kämil kompýuterler, multimediýa tehnologiýalary, tehniki serişdeler bilen üpjünçiliginiň ýokarlandyrylmagy ýaşlara bilim-terbiýe bermekde, hünär öwretmekde täze mümkinçilikleri açdy. Sapak geçenimde multimediýa tehnologiýalaryndan, tehniki serişdelerden, okuw-görkezme esbaplaryndan netijeli peýdalanmagym işimiň netijeliligine oňyn täsirini ýetirýär. Talyp ýaşlaryň şu günki ösen tehnologiýalaryň çylşyrymly syrlaryny ykjam ele almaklary ugrunda ähli tagallalary edýäris.

Ýazgül ATAÝEWA.

Mary jemagat hojalygy orta hünär okuw mekdebiniň mugallymy, TZB-niň işjeň agzasy.

Kämil ulgamyň mümkinçilikleri

Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň alyp barýan oýlanyşykly ykdysady syýasaty ýurdumyzyň önümçilik kuwwatlyklaryna häzirki zaman tehnologiýalaryň, innowasiýalaryň giňden ornaşdyrylmagyna badalga berýär. Ýurdumyzda ykdysady ösüşleriň ýokarlanmagynda sanly ykdysadyýete giň gerim berilmegem uly ähmiýete eýe bolýar.

Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň kabul edilmegi kämil ulgamyň ornaşdyrylmagynda aýgytly ädim boldy. Milli ykdysadyýetimiziň sanlylaşdyrylmagy bilen sanly hyzmatlardan, elektron-maglumat ulgamlaryndan, maglumat-telekommunikasiýa torlaryndan we elektron amallaryndan netijeli peýdalanylmagyna ýol açylýar. Ykdysady we wagt tygşytlylygyny gazanmakda täze mümkinçilikler peýda bolýar. Sanly ykdysadyýetiň bilim ulgamyndaky bähbitli taraplary ýylsaýyn ýokarlanýar. Bu ugurda kämil ulgamdan ýerlikli peýdalanylmagy ýaş hünärmenleri ýetişdirmekde ýokary netijeleriň gazanylmagyna amatly mümkinçilikleri döredýär.

Hatyja DARRYNOWA.

Mary welaýat maliýe-ykdysady orta hünär okuw mekdebiniň mugallymy, TZB-niň işjeň agzasy.

22.02.2024
Sanly ykdysadyýetde gazanylýan ösüşler

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ykdysadyýetini düýpli ösdürmäge, halkymyzyň durmuş derejesini ýokarlandyrmaga gönükdirilen möhüm özgertmeler durmuşa geçirilýär. Bu ykdysady özgertmelerde ýurdumyzyň bank ulgamy aýratyn ähmiýete eýedir. 

Ulgama täze tehnologiýalaryň yzygiderli ornaşdyrylmagy hususy taraplara töleg-hasaplaşyk we beýleki hyzmatlary banka barmazdan ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýär. Häzirki wagtda bank ulgamyny has-da kämilleşdirmek, milli töleg ulgamyny ösdürmek, onuň netijeliligini, ygtybarlylygyny hem-de howpsuzlygyny üpjün etmek üçin töleg ulgamy döwrebap maglumat tehnologiýalarydyr kompýuter programmalary bilen üpjün edilýär. Döwlet Baştutanymyzyň kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak boýunça syýasatyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde ýurdumyzda gazanylýan oňyn tejribeler telekeçiligiň ösmegine itergi berýär. Hereket edýän elektron töleg ulgamynyň kämilleşdirilmegi, täze töleg-hasaplaşyk ulgamlarynyň döwlet täjirçilik we paýdarlar täjirçilik banklary tarapyndan uzak aralykdan, ýagny menzilara bank hyzmatlaryny beriş ulgamlarynyň işe girizilmegi bilen amala aşyrylmagy bu ugurda gazanylan ýene bir ösüşdir.

«Menzilara bank hyzmaty» — bu hususy telekeçileriň we daýhan hojalyklarynyň alyp barýan dürli görnüşli önümçilik we hyzmat ediş işlerinde hasaplaşyk amallaryna uly ýardam bermek bilen, internet arkaly bank hyzmatyny ýerinde amala aşyrmaklyga, ýagny bankyň müşderilerine öz hasaplary barada maglumatlary alyp durmaga, bankyň hyzmatlaryndan peýdalanmaga, şol sanda öz aralarynda pul serişdelerini geçirmeklige mümkinçilik berýär. Müşderi Türkmenistanyň islendik künjeginde internete birikdirilen enjam arkaly öz hasabyny «Menzilara bank hyzmatynyň» üsti bilen dolandyryp bilýär.

Ýurdumyzyň ykdysady ösüşini pugtalandyrmaga gönükdirilen özgertmeleri durmuşa geçirmekde bu ulgam işewürlere pul serişdelerini ygtybarly dolandyrmaga, wagtlaryny tygşytlamaga, bank tarapyndan has amatly, tiz we ýokary hilli hyzmatlary etmäge doly mümkinçilik döredýär.

Roza BAZARBAÝEWA,

Türkmenistanyň «Daýhanbank» DTB-niň welaýat şahamçasynyň baş hünärmeni.

26.01.2024
Sanly ykdysadyýet we ýaşlar

Häzirki wagtda ýurdumyzda milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýalaşdyrmak, elektron senagatyny ösdürmek, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň iň soňky gazananlaryna esaslanýan ösen ykdysadyýeti kemala getirmek, innowasion, ýokary tehnologiýaly, bäsleşige ukyply sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça netijeli işler amala aşyrylýar.

Bu möhüm işlere Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny tassyklamak hakynda» kabul eden Karary badalga berdi. Bellemeli zat, sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça durmuşa geçirilýän işlerde ýurdumyzyň dolandyryş ulgamy üçin ýokary derejeli häzirki zaman hünärmenlerini taýýarlamak zerurlygy ýüze çykýar. Şunuň bilen baglylykda, bu babatda daşary ýurtlaryň birnäçesinde toplanan tejribäniň öwrenilmegi, bir tarapdan, ylym we bilim ulgamlarynyň düýpli özgerdilmegini, elektron senagatyň depginli ösdürilmegini, ylmy talap edýän önümçilikleriň döredilmegine işewürleriň çekilmegini giňden talap edýär.

Sanly ykdysadyýetiň hereket etmegi jemgyýetiň, işewürligiň we dolandyryş edaralarynyň bir wagtda sanlylaşdyrylmagyny şertlendirýär. Ykdysadyýeti sanlylaşdyrmagy ösdürmek depginleri ýurdumyzyň täze ykdysady döwri üçin işgärleri taýýarlamak we täzeden okatmak depginleri bilen aýakdaş gitmelidir. Şoňa görä-de, programmaçylar, inženerler, tehnologlar ýaly hünärmenlere zerurlyk göz öňünde tutulyp, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň maksatnamalaryna täze ugurlary öwrenmek, döwrüň talaplaryna laýyk gelýän hünärler boýunça hünärmenleri taýýarlamak bilen bagly wajyp wezipeler girizildi.

Netijede, hünär bilimini berýän okuw mekdeplerinde ýaş nesillerimizden sanly ykdysadyýet bilen bagly ugurlar boýunça hünärmenleriň uly tapgyry taýýarlanylýar. Munuň özi geljegimiziň ýaşlar bilendigini, şeýle-de sanly ykdysadyýetiň netijeliliginiň örän ýokarydygyny aýdyňlygy bilen tassyklaýar.

Ýulduz NURGELDIÝEWA,

Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersitetiniň mugallymy.

23.12.2023
Ykdysadyýetde möhüm wezipe

Geljegiň tehnologiýalary şu günüň nukdaýnazaryndan

Dünýäde ylmyň we tehnologiýanyň näderejede çalt ösýändigini bu ugurlardaky täzelikleriň ummasyzdygy hem aýdyň görkezýär. Aslynda, bu ugurlara şu günki günde özgertmeleriň hereketlendiriji güýji diýilse dogry bolar. Şonuň üçinem häzir dünýä jemgyýetçiliginiň ýaşaýyş-durmuş şertleri, esasan, hut şu ulgamda amal edilýän işleriň netijesinde ýeňilleşýär. Häzirki sanly transformasiýa döwründe maglumat tehnologiýalarynyň öňünde durýan wezipeler ýurduň ykdysady ösüşini, senagaty, hyzmatlar pudagyny, söwdany hem-de beýleki ulgamlaryň işini ilerletmäge itergi berjek täzeçil taslamalaryň durmuşa geçirilmegi bilen bagly. Ýurdumyzyň tejribesinde bu ugurlara uly ähmiýet berlip, ykdysadyýeti sanlylaşdyrmak konsepsiýasy geljegi uly taslamalary özünde jemleýär. Şu ýylyň noýabrynda paýtagtymyzda geçirilen telearagatnaşyk, telemetriýa, habar beriş tilsimatlarynyň we teleradioýaýradyş enjamlarynyň «Türkmentel — 2023» atly XVI halkara sergisinde we ylmy maslahatynda tanyşdyrylan enjamlar, ýakyn geljekde ýola goýulmagy meýilleşdirilýän tehnologik täzelikler Türkmenistanda sanly ulgamyň ösüşiniň täze tapgyryny alamatlandyrdy.

Ýurdumyzda sanlylaşdyrma döwrüne netijeli taslamalar bilen gadam basyldy. Häzirki wagtda döwlet Baştutanymyzyň bu ugurda döredýan giň mümkinçilikleriniň netijesinde, «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» kesgitlenen wezipelerden ugur alnyp, IT (maglumat tehnologiýalary) ulgamynyň zerur bolan amallary tapgyrlaýyn durmuşa ornaşdyrylýar. Şu günüň nukdaýnazaryndan seljerilse, milli aragatnaşygyň we maglumat tehnologiýalary ulgamynyň kämilleşdirilmegi oňyn häsiýete eýe. Tehnologiýanyň täzeçil, geljegi uly ugurlaryny amal etmekde türkmen tejribesi baýlaşýar. Ýurdumyzda dünýädäki özgertmeler bilen gyradeňlige ýetmegi nazarlaýan çemeleşmeler ýola goýulýar.

Aragatnaşygyň we IT ulgamynyň ösüşi

Bilermenleriň belleýşi ýaly, ýurtda bitewi kommunikasiýanyň, maglumat tehnologiýalarynyň ösüşi, ilkinji nobatda, infrastrukturany ösdürmekden ugur alýar. Internet toruna elýeterliligi we enjamlaýyn binýady kämilleşdirmek sanly taslamalaryň çeşmesidir. Internetiň tizliginiň ýokarlandyrylmagy jemgyýetiň bitewi aragatnaşyga bolan mümkinçiligini kesgitläp, dürli hili hyzmatlardan peýdalanmakda ýeňilligi döredýär.

Tehnologik adalga bilen aýdylanda, geljegiň «sanly jemgyýetini» gurmagyň esasy şertleriniň biri-de adamlaryň hyzmatlardan onlaýn peýdalanmagyny, onuň mümkinçiliklerine düşünmegini gazanmakdyr. Sebäbi bu ugurdaky taslamalaryň zerurlygy hem, olaryň täze görnüşleriniň ýüze çykmagy-da jemgyýetiň aň-düşünjesine bagly. Şol sebäpden ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti döretmekde jemgyýetiň maglumat tehnologiýalary babatdaky sowatlylygynyň ösdürilýändigi derwaýys hem buýsandyryjydyr.

Türkmenistanda maglumat tehnologiýalary ulgamynda hünär biliminiň kämilleşdirilmegine uly ähmiýet berilýär. Bu ugurdaky tagallalary ýurdumyzda maglumat we telekommunikasiýa ulgamyny, tehnologiýanyň tejribelerini öwrenmäge ýöriteleşen ýokary okuw mekdeplerinde berilýän bilimiň hili aýdyň görkezýär. Talyp ýaşlaryň öwrenýän innowasion bilimleriniň amaly netijeleri bolsa her ýylda geçirilýän halkara maslahatlardyr sergilerde halk köpçüligine giňden ýetirilýär.

Öz gezeginde, sanlylaşdyrmak işiniň häzirki tapgyrynda ýurdumyzyň hojalyk jemgyýetleriniň birnäçe görnüşli başlangyçlary öňe sürýändigini aýtmak gerek. Aglaba ýagdaýda olaryň taslamalary işewürligi ösdürmäge gönükdirilen. Bu söwda etmegiň, hyzmatlardan peýdalanmagyň gerimini giňeldýär. Hojalyk jemgyýetleriniň häzir emeli aň, bulut tehnologiýalary, zatlaryň interneti ýaly ösen tehnologik ulgamlary öz işlerinde netijeli ulanmaklary jemgyýetiň kem-kemden şol şertlere uýgunlaşmagyna ýardam edýär. Kommunikasiýanyň geljegi hasaplanýan ugurlar sarp edilýän zähmeti has aňsatlaşdyrmakda ähmiýetlidir. Sanly transformasiýa döwrüniň bu gatnaşyklary sanlylaşdyrmak işiniň tapgyrlaýyn dowam etdirilýändiginiň mysaly.

Täze işläp taýýarlamalar tejribä daýanýar

Maglumat tehnologiýalarynyň we kommunikasiýanyň bellenilip geçilen ýörgünli taslamalaryny amal etmek häzir diňe dünýäniň ösen we ösüp barýan ýurtlaryna mahsus. Ol, ilki bilen, ýörite infrastrukturanyň bolmagyny talap edýän bolsa, beýleki bir tarapdan, munuň üçin ykdysadyýetiň ösüş derejesiniň degişli taslamalara kybap gelmegi gerek. Geçen ýyllarda dünýäniň ösen ýurtlarynda netijeli häsiýete eýe bolup ugran Big Data, zatlaryň interneti, emeli aň, 5G, VR, AR hem-de awtomatik işe ukyply beýleki tehnologiýalar ýurdumyzda dürli pudaklaryň ösüş maksatnamalarynda orun aldy. Olary ulanmak eýýäm birnäçe ýyllaryň synanyşyklary, çemeleşmeleri netijesinde häzir iň giňişleýin özleşdirilýän bilimleriň hatarynda durýar.

Sanly ulgamyň şertlerinde ýylsaýyn baýlaşdyrylýan tejribeler geljekki taslamalaryň gönezligidir. Ýurdumyzda IT ulgamynda şu günüň iň ähmiýet berilýän ugurlarynyň hatarynda sanly hyzmatlary, şol sanda web saýtlaryň we mobil goşundylaryň, programma üpjünçilikleriniň işlenip düzülmegini, elektron resminama dolanyşygynyň şertleriniň ýola goýulmagyny, «akylly» tehnologiýalaryň girizilmegini, ýagny zatlaryň interneti ýörelgesiniň täze ugurlarynyň açylmagyny, onlaýn söwdanyň giňeldilmegini, wirtual SIM kartlarynyň döredilmegini, birnäçe sanly bank hyzmatlaryny hem-de beýleki taslamalaryň amala aşyrylmagyny görkezmek bolar. Bularyň ählisi häzirki wagtda jemgyýetçilik gatnaşyklarynda giň gerime eýe bolýar.

Sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň özeninde döwlete degişli edara-kärhanalaryň işlerini ilerletmek, olaryň özara baglanyşygyny gazanmak, hödürlenilýän mümkinçilikleriň çeýeligini üpjün etmek durýar. Şonuň üçin-de, soňky ýyllarda döwlet edara-kärhanalarynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň resmi web saýtlary açylyp işe girizildi. Olar maglumat aragatnaşygynyň bitewi elýeterliliginiň ulgamyny emele getirip, mowzuklaýyn hyzmatlary özünde jemleýär. Ýurdumyzyň raýatlarynyň bu onlaýn hyzmatlardan peýdalanmak endiklerini gysga wagtyň içinde özleşdirendiklerini bellemeli.

Türkmenistanda sanly ulgam taslamalarynyň täze gazananlary Arkadag şäheriniň gurluşygynda giňden orun aldy. «Akylly» şäher konsepsiýasynyň esasynda gurlan şäherde IT ulgamynyň birnäçe ugurlaryna degişli taslamalar amal edildi. Täze şäherdäki «akylly» öý, «akylly» ulag ýaly birnäçe awtomatlaşdyrylan şertler zatlaryň interneti tehnologiýasynyň anyk mysallarydyr. Şeýle-de bu ýerde ýokary tizlikli 4G aragatnaşyk ulgamynyň göz öňünde tutulmagy we beýleki şertler milli tejribäniň hem enjamlaýyn, hem aragatnaşyk babatda kämilleşýändigini görkezýär.

Kämil taslamalar öwrenilýär

Geljegiň taslamalary hökmünde ýurdumyzyň IT ulgamynda 5G aragatnaşygyny ýola goýmak, Data merkezlerini döretmek, zatlaryň interneti bilen bagly täze çeşmeleri emele getirmek, emeli aň tehnologiýalaryny halk hojalygynyň dürli pudaklarynda peýdalanmagyň ýollaryny gözlemek, kiberhowpsuzlygy döwrebap derejede üpjün etmegiň usullaryny öwrenmek ýaly işlere uly ähmiýet berilýär. Dünýäniň käbir ýurtlarynda bu tehnologiýalaryň netijesinde önümçilikde, söwdada, maglumatlary gözlemek, seljermek hem-de peýdalanmak işlerinde çylşyrymly fiziki zähmete bolan zerurlyk ep-esli peselýär. Takyklygy bilen tapawutlanýan şeýle täzeçillikleriň üpjün edilmegi bolsa işleriň awtomatlaşdyrylmagyna getirip, öndürijiligi, netijeliligi örän ýokarlandyrýar. Diňe fiziki hereketi we güýji talap edýän iş şertlerinde bu iň oňyn çözgütdir.

Taslamalary ilerletmek babatda häzir ýurdumyzda 5G aragatnaşygyny ýola goýmagyň şertleri giňişleýin öwrenilýär. Bu bolsa maglumat tehnologiýalary ulgamynda sanlylaşdyrmagyň geljekki tapgyrlary üçin örän möhüm ädimdir. Tizligi sekuntda 25 Gbit-e çenli ýetip bilýän aragatnaşygyň iň täze nesli milli kommunikasiýanyň, IT ulgamynyň täze taslamalaryny döretmek bilen, jemgyýetiň bu ugurdaky zerurlyklaryny kanagatlandyrar.

* * *

Soňky ýyllarda Türkmenistanda IT ulgamynyň iň bir tiz ösýän, ykdysadyýetiň ähli pudaklary bilen baglanyşykly, giňişleýin özleşdirilýän ugra öwrülendigi mälim. Häzir ýurdumyzda bu ulgamy döwrebaplaşdyrmak üçin zerur bolan şertler — maddy-enjamlaýyn binýat, hünärmenleriň taýýarlanylmagy, ýurduň ykdysady strategiýasyna laýyklykda, degişli meýilnamalaryň kabul edilmegi we beýleki işler ýola goýlan. Şonuň esasynda hem dünýä tejribesini yzygiderli öwrenýän türkmen ýaşlary we hünärmenler täze giň mümkinçilikli, jemgyýetiň isleglerine kybap gelýän sanly taslamalary durmuşa geçirýärler. Olardan ýene-de täzeliklere garaşýarys.

Annaguly IŞANGULYÝEW.

«Türkmenistan».

21.12.2023
Sanly ykdysadyýet — döwrüň talaby

Täze döwrüň basgançagynda

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Garaşsyz, baky Bitarap Watanymyz syýasatda, ykdysadyýetde uly ösüşlere, üstünliklere beslenýär. Şanly ýylymyzyň taryhy wakalary il-günümizde ýokary ruhubelentligi döredýär. Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylymyzda hem ähli ugurlarda bolşy ýaly, ätiýaçlandyryş ulgamynyň ösüşleri hem uly üstünliklere, zähmet ýeňişlerine beslenýär.

Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy we onuň garamagyndaky döwlet ätiýaçlandyryş guramalary ähli müşderiler üçin ygtybarly hyzmatdaş bolup durýar. Töwekgelçilikler dünýäsinde ätiýaçlandyryş şahadatnamasy bilen goralmak biziň her birimiz üçin iň gowy we amatly ýoldur. Döwletimiziň ätiýaçlandyryş ulgamynda özgertmeler örän wajypdyr, sebäbi örän çalt ösýän ýurdumyz ähli pudaklarda halkara standartlaryny hasaba alýar. Biziň ýurdumyzda amala aşyrylýan durmuş-ykdysady özgertmeler ätiýaçlandyryş işiniň netijeliliginiň ösmegine ýardam edýär. Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy ätiýaçlandyryş babatynda döwlet syýasatyny durmuşa geçirmek bilen fiziki we ýuridik şahslary dürli töwekgelçiliklerden goramak boýunça yzygiderli işleri amala aşyrýar. Şu maksat bilen ätiýaçlandyryşyň täze usullary ornaşdyrylýar. Döwletiň ätiýaçlandyryş syýasatyny durmuşa geçirmek, fiziki we ýuridik şahslary emläk, şahsy bähbitleriniň ätiýaçlandyryş goragy bilen üpjün etmek ätiýaçlandyryş guramalarynyň esasy wezipeleriniň biri bolup durýar.

Arkadagly Gahryman Serdarymyza berk jan saglyk, uzak ömür, mähriban halkymyzyň bagtyýarlygynyň we abadançylygynyň, tutuş adamzadyň durnukly ösüşiniň bähbidine alyp barýan asylly işlerinde üstünlikleriň ýaran bolmagyny arzuw edýäris.

Maýsa NASYROWA.

Baýramaly şäheriniň döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň baş hünärmeni.

Durnukly ösüşiň kämil ugry

Hormatly Prezidentimiziň oýlanyşykly we öňdengörüjilikli ykdysady syýasaty Garaşsyz, Türkmenistanymyzyň milli ykdysadyýetiniň belent sepgitlere ýetmegine itergi berýär. Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda-da halk hojalygymyzyň dürli pudaklarynyň we beýleki ulgamlarynyň tehnologiki we tehniki binýadyny döwrebaplaşdyrmakda degerli işler durmuşa geçirilýär. Bu meselede sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi aýratyn ähmiýete eýe bolýar. Sebäbi, täze ulgam çylşyrymly önümçilik kuwwatlyklaryny dolandyrmakda, beýleki ulgamlary çalt depginlerde ösdürmekde orny uludyr. Şonuň üçinem Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy üstünlikli durmuşa geçirilýär. Bu resminamada sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň tapgyrlaýyn wezipeleri kesgitlenendir.

Sanly bilim ulgamyny şu günüň talabyna laýyk ösdürmekde ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde täze ulgamyň esasynda bilim bermek işini sanlylaşdyrmakda uly işler durmuşa geçirilýär. Ýene bir bellemeli zat bolsa, okuw mekdepleriniň talyplara bilim bermek bilen bagly maglumatlaryň täzelenip hem-de täze maglumatlar bilen üstüniň ýetirilip durulmagy ýola goýuldy. Ylym-bilim ulgamynyň sanlylaşdyrylmagy köptaraplaýyn amatlyklary bilen tapawutlanýar. Institutymyzda kämil ulgamdan netijeli peýdalanylmagy talyplara bilim berip, hünär öwretmekde biz, mugallymlar üçinem bähbitli welin, talyp ýaşlar üçinem goşmaça amatlyklary ýatlamalydyrys. Bilim bermekde sanly ulgama geçilmeginiň giň gerime eýe bolmagy bu wajyp wezipäniň oňyn çözgüdine giň ýol açýar. Gürrüňi edilýän mesele babatdaky tagallalar Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda-da rowaçlanýar.

Nazar ATAÝEW.

TDEI-niň mugallymy.

Öndürijilikli işe goldaw

Milli ykdysadyýetimiziň gaz senagaty iri pudaklaryň biri bolup, döwlet Baştutanymyz bu pudagyň durnukly ösdürilmegine uly üns berýär. Pudagyň maddy-enjamlaýyn binýady döwrebaplaşdyrylýar. Gazçylaryň daşary ýurtlaryň ýokary öndürijilikli tehnikalary we enjamlary bilen üpjün edilmegi tebigy gazyň akymynyň artdyrylmagyna, mawy ýangyjyň gaýtadan işlenmegine bähbitli täsirini ýetirýär. Tehnologik ulaglar kärhanamyzyň işgärlerem gaz çykaryjylaryň döredijilikli zähmet çekmeklerine özleriniň saldamly goşantlaryny goşýarlar.

Kärhanamyzyň sürüjilerdir mehanizatorlary müdirligimiziň gaz çykaryjylaryna talaba laýyk hyzmat etmekde uly işleri bitirýärler. Kärdeşler arkalaşygy guramamyz tarapyndan zähmetsöýer adamlarymyzyň tutanýerli zähmeti çekmekleri üçin ähli tagallalar edilýär. Tehniki howpsuzlygynyň we zähmeti goramagy kadalarynyň berjaý edilişine berk gözegçilik howpsuz zähmetiň gazanylmagynyň özenini düzýär. Şeýle hem sürüjiler bilen geçirilýän hereket howpsuzlygyny üpjün etmäge gönükdirilen çärelerem möhüm wezipämiz. Şu tagallalarymyzyň gazçylarymyzyň iş we durmuş şertlerini gowulandyrmak bilen utgaşdyrylmagy gowy netijesini berýär. Işgärlerimiziň ýörite egin-eşikler, aýakgaplar bilen üpjün edilmegi ugrunda-da aladalanýarys. Zähmet adamlary hakdaky köptaraplaýyn yhlas-tagallalarymyz üstünliklere ýetirýär.

Wepa AKGAJYKOW.

“Marygazçykaryş” müdirliginiň 4-nji tehnologik ulaglar kärhanasynyň KA-nyň ilkinji guramasynyň başlygy.

09.12.2023
Innowasion ykdysadyýeti ösdürmäge gönükdirilen hyzmatdaşlyk

Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň tagallalary bilen Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan özüniň tebigy baýlyklaryny türkmen halkynyň, şeýle-de beýleki sebitleriň halklarynyň bähbidine gönükdirmäge çalyşýar we bu babatda netijeli işleri amala aşyrýar. Dünýäde uglewodorod serişdeleriniň gorlary boýunça öňdäki orunlary eýeleýän ýurdumyzyň nebitgaz pudagynyň önümçiliklerine ylmyň soňky gazanan tehnologiýalaryny, enjamlaryny ornaşdyrmak hem-de nebitgaz senagatynda ekologik howpsuzlygy üpjün etmek esasy talap bolup durýar. Bu ugurda halkara gatnaşyklar we milli innowasion ykdysadyýeti döretmäge gönükdirilen hyzmatdaşlyk syýasaty barha rowaçlanýar hem-de soňky günlerde has-da işjeňleşen daşary syýasat üstünliklerinde öz beýanyny tapýar.

Türkmenistanyň Prezidenti hormatly Serdar Berdimuhamedow şu ýylyň sentýabr aýynyň 14-inde Täjigistan Respublikasynyň paýtagty Duşenbe şäherinde geçirilen Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň bäşinji konsultatiw duşuşygynda eden çykyşynda Merkezi Aziýa döwletleriniň ykdysadyýetiniň esasy ugurlarynyň biri bolan energetika pudagyna üns berip, biziň ýurtlarymyzyň tehniki-tehnologik bähbitleriniň we maksatlarynyň üpjün edilmegine hem-de durmuşa geçirilmegine esas bolýan innowasiýalardyr täze tehnologiýalar ulgamy bilen baglanyşykly meseleleriň wajypdygyny belledi. Bu ýerde garalan soraglar we öňe sürlen teklipler diňe bir biziň ýurdumyz däl, eýsem, bütin sebit üçin örän ähmiýetli çözgütler bilen baglydyr. Şu çözgütleriň derwaýyslygy biziň sebitimiziň ýurtlarynyň bu ugurda uly mümkinçilikleriniň, ýagny innowasion ösüşiň uly kuwwatynyň, ösen ylmy mekdepleriň we tehnologik tejribäniň barlygy bilen kesgitlenýär. Türkmenistanyň Prezidenti şu ýerde bar bolan artykmaçlyklary birleşdirmegiň, tejribe-bilimleri alyşmagy ýola goýmagyň, bilelikde daşary ýurtlaryň öňdebaryjy tejribesini öwrenmegiň we ornaşdyrmagyň, innowasion bilimleri ösdürmek üçin oňaýly şertleri döretmegiň, ýaşlaryň döredijilik başlangyçlaryny höweslendirmegiň wajyplygyny hem bu wezipeleri bilelikde ýerine ýetirmegiň zerurdygyny belläp geçdi.

Hormatly Prezidentimiz bu ugurda öňe sürlen meseleleri çözmekde bilelikdäki tagallalary utgaşdyrmagyň gerekdigini göz öňünde tutup, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň täze tehnologiýalar boýunça Geňeşini döretmegi teklip edip: «Şeýle geňeş biziň döwletlerimiziň täze tehnologiýalar babatda birleşen strategiýasyny döretmek boýunça esasy merkezi wezipeleri öz üstüne alyp bilerdi, degişli maslahatlar bilen çykyş edip, anyk teklipleri taýýarlap bolardy» diýip, innowasiýalar meselesiniň biziň ýurtlarymyz üçin ähmiýetiniň uludygyny tassyklap, olaryň döwrümiziň ylmy-tehniki ösüşiniň talaplary bilen kesgitlenýändigini belledi. Türkmenistan döwletiniň Baştutanynyň öňe süren meseleleri häzirki ylmy-tehniki ösüş döwründe sebit ýurtlary we biziň ýurdumyz üçin hem ähmiýetlidir. Şu ýerde bar bolan mümkinçilikleri işjeňleşdirmek döwrüň talaby bolýar.

Bitarap Türkmenistan adamzat ähmiýetli halkara meseleleriň, şol sanda energetika howpsuzlygynyň, ulag düzümini diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegiň netijeli çözgütlerini işläp düzmäge gatnaşýar. Biziň ýurdumyz hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly: «Demirgazyk we Günorta, Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça Aziýa bilen Ýewropany birleşdirýän üstaşyr ulag we energetika geçelgelerini gurmaga hem gatnaşýar. Ýakyn onýyllyklarda biziň ýurdumyz Ýewropada ulag we energetika ulgamlarynyň geçýän esasy ýurtlarynyň birine öwrüler». Şu nukdaýnazardan, milli ykdysadyýetimiziň innowasion häsiýete eýe bolmagy üçin Ýewropa ýurtlary, bu ýerdäki dünýä belli kompaniýalar bilen hyzmatdaşlyk innowasion ösüşiň wajyp şertidir.

Şu nukdaýnazardan, 2023-nji ýylyň 29-njy sentýabrynda GFR-iň paýtagty Berlin şäherinde geçen «Merkezi Aziýa — Germaniýa» forumy ähmiýetli boldy. GFR-iň Baştutany Frank Walter Ştaýnmaýer şeýle hyzmatdaşlygyň mümkinçilikleriniň sebit parahatçylygyny we durnuklylygyny üpjün etmek, Merkezi Aziýanyň häzirki döwrüň dünýä işlerine üstünlikli goşulyşmagy babatda netijeli ulanylyp bilinjekdigine ünsi çekdi. Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlary bilen bilelikde bu foruma gatnaşan türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow bu ýerde eden çykyşynda Türkmenistanyň täze köptaraplaýyn formaty döretmek başlangyçlaryny goldaýandygyny hem-de gyzyklanma bildirilýän ähli ugurlar boýunça hyzmatdaşlygy giňeltmäge taýýardygyny belläp, energetika meseleleriniň üstünde giňişleýin durup geçdi. Türkmenistanyň tebigy gazyň ägirt uly gorlaryna eýe bolmak bilen, bu energiýa serişdelerini halkara bazarlara ibermegiň ýollaryny diwersifikasiýalaşdyrmak syýasatyny durmuşa geçirýändigini nygtady. Häzirki wagtda ekologiýa taýdan arassa uglerod düzüminiň çäkli bolandygy sebäpli, bu ýangyja dünýäde islegiň örän uludygy, şonuň bilen baglylykda, Ýewropa ugry boýunça türkmen tebigy gazyny ibermek taslamalaryny durmuşa geçirmegiň möhümdigi nygtaldy.

Şunuň bilen baglanyşykly meseleler soňra «Geljegi strategik taýdan bilelikde emele getirmek — Merkezi Aziýa bilen Germaniýanyň arasyndaky ykdysady hyzmatdaşlygy berkitmek» mowzugy boýunça geçirilen duşuşykda ara alnyp maslahatlaşyldy. Milli Liderimiz bu duşuşykda eden çykyşynda Ýewropa ugrunyň Türkmenistanyň halkara energetika hyzmatdaşlygynyň gün tertibinde möhüm orun eýeleýändigini we şeýle bolmagynda galýandygyny belläp, şunuň bilen baglylykda Hazar üsti gaz geçirijisini gurmak arkaly Ýewropa ýurtlaryna gaz ibermek boýunça Türkmenistanyň eýeleýän üýtgewsiz garaýşyny tassyklady. Gahryman Arkadagymyz Ýewropanyň aýry-aýry döwletleri hem-de iri halkara kompaniýalary bilen iri halkara energetika taslamalaryny durmuşa geçirmekde işjeň gatnaşyklary dowam etmäge taýýardyrys diýip, biziň ýurdumyzyň hyzmatdaşlyga ygrarlydygyny aýtdy.

Forumyň çäginde guralan Türkmen-german işewürlik maslahatynda Germaniýanyň dünýä belli kompaniýalary bilen biziň ykdysadyýetimiziň innowasion ösüşine täze esaslary döretjek ugurlarda hyzmatdaşlygy giňeltmek meselelerine garaldy.

Türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň şu ýylyň 17 — 19-njy oktýabry aralygynda Hytaý Halk Respublikasynyň paýtagty Pekin şäherinde iş sapary bilen bolanda HHR-iň Başlygy Si Szinpin bilen duşuşmagy, «Bir guşak, bir ýol» üçünji halkara forumynda çykyş etmegi, bu saparyň çäklerinde iki döwletiň hökümetleriniň arasynda resminamalara, şol sanda «Tehniki-ykdysady hyzmatdaşlyk hakynda» Ylalaşyga gol çekilmegi ähli ugurlarda hyzmatdaşlygyň işjeňleşmegine esaslary döredýär.

Şu ýerde hut innowasion ykdysadyýetiň esasyny düzýän ylym-bilim ugrunda hyzmatdaşlygyň aýratyn ähmiýete eýe bolýandygy bellärliklidir. Hormatly Prezidentimiz: «Dünýäniň fiziki, sanly we biologiki häsiýetli tehnologiýalarynyň utgaşmagyny alamatlandyrýan «dördünji senagat rewolýusiýasy» eýýamy täze pikirleri, täze innowasion önümçilikleri döretmegi talap edýär» diýip, hünärmenleriň täzeçil we netijeli pikir ýöretmä, täzeligi aňlamak başarnygyna eýe bolmalydyklaryny nygtaýar. Gün-günden berkeýän türkmen-hytaý hyzmatdaşlygy bu jogapkärli wezipäni çözmäge, ýagny iki ýurduň ylym-bilim edaralarynyň arasynda hyzmatdaşlygy ösdürmäge esaslary döredýär. Şu nukdaýnazardan, Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersiteti (Türkmenistan) bilen Hytaýyň nebit uniwersitetiniň (Hytaý Halk Respublikasy) arasynda özara düşünişmek hakynda Ähtnamanyň kabul edilmegi ähmiýetlidir. Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow şu ýylyň 24-nji sentýabrynda geçen Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň mejlisinde eden çykyşynda häzirki döwürde ýurdumyzyň ösüşiniň wajyp şerti hökmünde: «Milli innowasion önümlerimiziň dünýä standartlaryna laýyk gelmegi üçin mekdep okuwçylaryny, talyplary, aspirantlary çekmegi göz öňünde tutýan düzümler, halkara hyzmatdaşlyga laýyklykda, ylmy-tehniki, ylmy-inženerçilik, dolandyryş hünärmenlerini taýýarlamagy has işjeňleşdirmelidir» diýip, bu ugurdaky işleriň köptaraplylygyna we özboluşlylygyna ünsi çekdi.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň şu ýylyň 25-26-njy oktýabrynda Türkiýe Respublikasyna amala aşyran saparynda hem ikitaraplaýyn gatnaşyklarda energetika ulgamynyň giň orun tutýandygyna aýratyn üns berildi. Bu ýerde gürrüň türkmen energiýa serişdeleriniň, hususan-da, elektrik energiýasynyň we tebigy gazyň Türkiýä iberilmegi barada barýar. Türkmenistan energiýa serişdelerini öndürýän, üstaşyr geçirýän we sarp edýän taraplaryň bähbitlerini deň derejede göz öňünde tutmak ýörelgesinden ugur alyp, türkiýeli hyzmatdaşlar bilen bu ugurda özara hereketlere açykdyr. Mundan başga-da, türkmen tebigy gazynyň we elektrik energiýasynyň Hazar deňziniň üsti bilen Türkiýä iberilmeginiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

2023-nji ýylyň 3-nji noýabrynda türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow Türki Döwletleriň Guramasynyň 10-njy sammitinde hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlarynyň biri hökmünde energetika ulgamyny görkezdi. Bellenişi ýaly, Türkmenistan baý nebitgaz gorlaryna eýe bolmak bilen, energiýa göterijileriniň dünýä bazaryna ygtybarly we howpsuz ýagdaýda iberilmegi baradaky syýasaty alyp barýar. Ylaýta-da, türkmen tebigy gazynyň we elektrik energiýasynyň goňşy ýurtlara, sebitiň döwletlerine iberilmegi babatda işler amala aşyrylýar. Bu ugurda Türki Döwletleriň Guramasynyň düzümine girýän ýurtlar bilen ysnyşykly gatnaşyklar alnyp barylýar. Mysal hökmünde aýtsak, häzirki wagtda Türkmenistan goňşy we doganlyk ýurtlar bolan Özbegistana, Azerbaýjana öz tebigy gazyny iberýär. Şol bir wagtyň özünde, türkmen tebigy gazyny Hazar deňziniň üsti bilen Azerbaýjana, Türkiýä we geljekde dünýä bazarlaryna çykarmak üçin mümkinçiliklerimiz bar. «Bu babatda ýakyn wagtda biziň doganlyk ýurtlarymyz bilen ähli zerur bolan meseleleri çözüp, degişli işleri amala aşyrjakdygymyza berk ynanýaryn» diýip, Gahryman Arkadagymyz aýtdy. Türkmen halkynyň Milli Lideriniň we Gazagystan Respublikasynyň döwlet Baştutanynyň arasynda ikitaraplaýyn gepleşiklerde energetika ulgamynyň döwletara hyzmatdaşlygyň strategik ähmiýetli ugurlarynyň biri bolup durýandygy nygtaldy. Bu ulgamda hyzmatdaşlygy pugtalandyrmagyň mümkinçilikleri barada pikir alyşmalaryň çäklerinde Türkmenistanyň Gazagystana türkmen tebigy gazyny ibermek boýunça ikitaraplaýyn gepleşikleri işjeňleşdirmäge taýýardygy tassyklandy. Şu maksat bilen, ýakyn wagtda iki ýurduň ugurdaş ministrlikleriniň, kompaniýalarynyň arasynda duşuşyklary guramagyň maksadalaýyk boljakdygy bellendi.

Halkara derejedäki şeýle ähmiýetli çäreler we olarda kabul edilen çözgütler ýurdumyzyň innowasion ykdysadyýetiniň ösdürilmegi hem-de hyzmatdaş ýurtlar bilen gatnaşyklarynyň täze derejelere çykarylmagy üçin zerur esaslary döredýär.

Baýrammyrat ATAMANOW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň rektory, tehniki ylymlaryň doktory.

09.11.2023
Sanly ykdysadyýetiň giň mümkinçilikleri

Berkarar döwletimiziň ykdysady kuwwatyny artdyrmaga, halkymyzyň eşretli ýaşaýşyny üpjün etmäge gönükdirilen «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy» ýurdumyzy senagat taýdan ösen döwlete öwürmek babatda wajyp wezipeleri öňde goýýar. Bu Milli maksatnamanyň ykdysadyýetimiziň pudaklaryny we senagat kärhanalarynyň işini talabalaýyk guramak bilen bagly meseleleri çözmekde möhüm orun eýeleýändigini aýratyn bellemek gerek.  

                                                                   

Häzirki ajaýyp döwrümizde sanly ykdysadyýet ösdürilýär we dürli pudaklarda netijeli işler ýola goýulýar. Sanly ykdysadyýet önümçiligiň, söwda gatnaşyklaryň we beýleki ugurlaryň sanly tehnologiýalara esaslanmagydyr. Şonuň üçin hem häzirki wagtda sanly tehnologiýalara oňat düşünýän ýaş hünärmenler taýýarlanylýar. Sanly ykdysadyýetiň dürli pudaklara oňyn täsir edýändigi, kärhanalar we telekeçiler üçin täze mümkinçilikleri döredýändigi mälimdir.  

                                                                   

Hormatly Prezidentimiz milli ykdysadyýetimizi döwrebaplaşdyrmak bilen pudaklara täze tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça giň gerimli işleri durmuşa geçirýär. Esasan hem innowasion ykdysadyýeti kemala getirmäge döwlet derejesinde aýratyn üns berilýär. Şu nukdaýnazardan, ýurdumyzda ylmyň we bilimiň ösdürilmegi üçin uly işler alnyp barylýar, bu ugurda kanunçylyk binýady hem kämilleşdirilýär. Hormatly Prezidentimiz Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň mejlisindäki çykyşynda şeýle belledi: «Durnukly ykdysady ösüş biziň uzak möhletleýin strategiýamyzyň baş maksady bolup durýar. Şoňa görä-de, ykdysadyýetimiziň ähli ugurlaryny gurşap alýan maksatnamalarymyzy hem-de özgertmelerimizi üstünlikli amala aşyrýarys». Şu parasatly sözlerden görnüşi ýaly, maksatnamalary üstünlikli durmuşa geçirmek, durnukly ykdysady ösüşi üpjün etmek döwrümiziň möhüm ugurlarynyň biridir. Bu diňe bir şu günümiziň ösüşlerini däl, eýsem, röwşen geljegimizi hem üpjün edýär.  

                                                                   

Ösüşiň täze belentliklerini nazarlaýan berkarar Watanymyzda ähli ulgamlaryň sanlylaşdyrylmagy ýokary depginde amala aşyrylyp, halkara ülňülerine laýyk gelýän häzirki zaman maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryna daýanýan sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmak ugrunda giň gerimli işler durmuşa geçirilýär. Şunda hünärmenleri taýýarlamak, sanly ulgamy ylmy esasda ösdürmek we sanly tehnologiýalary öz ýurdumyzda öndürmek işleri üstünlikli amala aşyrylýar. Çünki alymlaryň belleýşi ýaly, sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň esasy ugry hökmünde hünärmenleriň başarnygy, kämilligi nazara alynýar.  

                                                                   

Ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmekde uly ädimler ädilýär. Häzirki wagtda sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy ýokary derejede ösdürilýär, şol sanda hünärmenleriň başarnyklary döwrebap derejä eýe bolýar. Şu nukdaýnazardan ýurdumyz sanly bilimi öwretmäge aýratyn ähmiýet berýär, pudaklary ösdürmekde zerur hünärmenler bilen üpjün edýär. Netijede Türkmenistan sanly ykdysadyýetde öňdebaryjy ýurt hökmünde özüni tanadýar. 

                                                                   

Umuman aýdanyňda, sanly ykdysadyýet döwrebap mümkinçilikleri döredýän we çalt ösýän gurşawdyr. Sanly ykdysadyýet durmuşymyza giňden ornaşýar. Häzirki wagtda «akylly» öýleriň kemala gelýändigini hem bellemek gerek. Şunda dürli desgalaryň, medeni dynç alyş seýilgähleriň gurluşygy, ýaşaýyş jaýlarynyň bina edilmegi aýratyn many-mazmuna eýedir. «Akylly» şäher taslamalary önümçilige hödürlemek we ornaşdyrmak «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynda» hem göz öňünde tutulýar. Arkadag şäherinde durmuşa ornaşdyrylýan sanly ulgam iň döwrebap mümkinçiliklerden ugur alýar. «Akylly» şäher konsepsiýasyna laýyklykda maglumat kommunikasiýa tehnologiýalarynyň we internet serişdeleriniň peýdalanylmagy bilen döwrebap binalar kemala geldi. Bularyň hemmesi ýurdumyzda sanly ulgamyň ösdürilýändigini, sanly ykdysadyýetiň üstünliklere beslenýändigini aýdyň beýan edýär.  

                                                                                                           

Ýulduz NURGELDIÝEWA,

                       

Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersitetiniň mugallymy.

23.10.2023
Täze mümkinçilikleriň açary

Gahryman Arkadagymyzyň başyny başlan beýik işleri Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda mynasyp dowam etdirilýär. Şeýle işleriň hatarynda sanly ulgamy ösdürmek, kämil hünärmenler bilen ykdysadyýetimiziň pudaklaryny üpjün etmek wezipesi möhüm orna eýedir. 

                                                                   

Häzir ylmyň we tehnikanyň kämilleşdirilýän, adamzadyň intellektual baýlygynyň artdyrylýan, innowasiýalaryň we ýokary tehnologiýalaryň ösýän döwrüdir. Bu gün jemgyýeti döwrebap innowasion tehnologiýalardan we aragatnaşyk serişdelerinden üzňe göz öňüne getirmek kyn. Hut şoňa görä-de, ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli pudaklaryna innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak güýçli depginde alnyp barylýar. Şunda hünärmenleriň bilim derejesi we ylmyň iň täze gazananlaryndan habarly bolmaklary esasy orunda durýar. Adamzadyň gündelik durmuşy innowasiýalaryň, sanly tehnologiýalaryň esasynda gün-günden gowulanýar. Sanly tehnologiýalar ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygynyň we zähmet öndürijiliginiň ýokarlanmagyny, täze hünär ugurly iş orunlarynyň döredilmegini, ykdysady ösüşiň höweslendirilmegini, maglumatlaryň elýeterliligini we täze bazarlara çykmak mümkinçiliklerini artdyrýar. Bularyň ählisi sanly ulgamyň oňat mümkinçiliklere eýedigini, döwrebap şertleri döredýändigini aýdyň görkezýär. 

                                                                   

 «Biz milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna sanly ulgamyň mümkinçilikleriniň ornaşdyrylmagyna geljekde hem ünsi jemläris» diýip belleýän döwlet Baştutanymyzyň tagallalary esasynda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny» durmuşa geçirmek üçin ähli mümkinçilikler döredilýär. Şeýle işler Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň täze, döwrebap keşbini kemala getirip, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmakda giň mümkinçilikleri açýar. 

                                                                                                           

Yslamberdi ÝAZMURADOW,

                       

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň talyby.

16.10.2023
Sanly çözgütler — ösüşiň kämil ugry

Eziz Watanymyzda ösüp gelýän ýaş nesliň döwrebap bilim almaklary, giň dünýägaraýyşly adamlar bolup ýetişmekleri üçin döwlet tarapyndan giň mümkinçilikler döredilýär. Ýaşlaryň döwrebap hünärleri ele almagyna, nazaryýet bilimleriniň kämilleşdirilmegine, täze ylmy taglymlary, öňdebaryjy ylmy-barlag işleriniň netijelerini, tehnologik tilsimleri özleşdirmegine möhüm üns berilýär. Sanly ulgamy ösdürmekde gazanylanlary, işläp taýýarlamalary milli ykdysadyýetiň pudaklaryna, önümçilige giňden ornaşdyrmak işleri sazlaşykly guralýar. Bu ugurdaky işler «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» hem-de «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna» laýyklykda geçirilýär.  

                                                                   

Sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagy we ösdürilmegi esasy önümçilik-ykdysady işleriň ähli görnüşleriniň awtomatlaşdyrylmagyna we merkezleşdirilen tertipde dolandyrylmagyny üpjün etmäge giň mümkinçilikleri açýar. Dürli ugurdaky işleriň umumy netijeliliginiň ýokarlanmagy, maglumatlary alyşmagyň hasabyna bilimleriň kämilleşdirilmegi, ýokary tehnologiýaly pudaklarda täze döwrebap iş orunlarynyň döredilmegi sanly ösüşiň wezipeleriniň çözülmegi bilen gönüden-göni baglanyşykly bolup durýar. Ýurduň ykdysadyýetiniň ähli pudaklarynda maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň işjeň ornaşdyrylmagy, döwlet hyzmatlarynyň ähli görnüşleriniň elektron görnüşde amala aşyrylmagy, dolandyryşyň sanly ulgama geçmegi ilkinji wezipeler bolup, olar yzygiderli durmuşa geçirilýär. Ýokary tehnologiýaly sanly ulgamy ösdürmek işleri ýokary derejede guramaga, utgaşdyrmaga, ýerine ýetirilýän işleriň netijeliligine hem-de hiline gözegçiligi amala aşyrmaga ýardam edýän dolandyryşyň netijeli guraly bolup durýar. Döwlet dolandyryş edaralarynyň işini kämilleşdirmek, «Elektron hökümet» ulgamyny işjeň ornaşdyrmak döwleti we jemgyýeti ösdürmäge gönükdirilen möhüm döwlet maksatnamalarynyň üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň esasy şertidir. Çünki sanly ykdysadyýetiň ösüşi oňa gatnaşyjylaryň özara hyzmatdaşlygynyň ähli derejelerinde sanly gatnaşyklary ýola goýmak işiniň çaltlandyrylmagy bilen baglydyr.  

                                                                   

Sanly ykdysadyýetiň ösüşini, bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmagyň esasy şertleriniň biri hem, ýokary hünär derejeli hünärmenleri taýýarlamak bolup durýar. Bu ugruň ösdürilmegi sanly ykdysadyýetiň talaplaryna laýyk gelýän hünärmenleri ýetişdirmäge gönükdirilen bilim ulgamyny kämilleşdirmekligi, hünäre gönükdirmek ulgamyny döwrebaplaşdyrmagy, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary babatynda goşmaça bilimleri girizmegi, bu ugurda täze ukyplary ýüze çykarmak ýaly maksatlary nazarlaýar. 

                                                                   

Bilim edaralarynda sanly ykdysadyýetiň anyk ugurlary boýunça okadylmagy, şeýle-de maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary ulgamyna degişli edaralaryň hünärmenleri bilen tejribe alşylmagy degişli hünäri bilen birlikde, maglumat tehnologiýalaryndan gowy baş çykarýan ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamaga ýardam berýär. 2023-nji ýylyň «Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýyly» diýlip atlandyrylmagy mynasybetli ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde sanly ulgam arkaly halkara olimpiadalarynyň hem-de ylmy maslahatyň geçirilmegi guwandyryjy ýagdaý bolup, sanly bilim ulgamynda gazanylýan oňyn netijelere şaýatlyk edýär. Ýaşlaryň sanly ösüşler bilen aýakdaş gitmäge ukyply, täze özgertmelere taýýarlykly, sanly çözgütleri oýlap tapmaga ukyply hünärmenler bolup ýetişmeklerine gönükdirilen çäreler oňyn netijeleri berýär. Bilim ojaklarynda sanly bilim portaly we elektron kitaphana portallary hereket edip, talyplaryň bilimlerini kämilleşdirmäge uly goşant goşýar.  

                                                                   

Bilim edaralarynda sanly tehnologiýalaryň, ýokary tizlikli internet ulgamynyň giňden ornaşdyrylmagy netijesinde, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleri bilen daşary ýurtlaryň ýokary okuw mekdepleriniň, şeýle-de ylym-bilim merkezleriniň arasynda uzak aralykdan sapaklar, wideoşekilli maslahatlar yzygiderli guralýar. Ýurdumyzda programma üpjünçiligini işläp düzýän we innowasion oýlap tapyşlar bilen meşgullanýan ýaşlary ýüze çykarmaga hem-de höweslendirmäge gönükdirilen çäreler, bäsleşikler yzygiderli geçirilýär.  

                                                                   

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Gahryman Arkadagymyzyň başyny başlan, hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda üstünlikli dowam etdirilýän asylly işler täze ösüş-özgertmeleri amala aşyrmaga badalga berýär. Ýurdumyzda innowasiýalara, çylşyrymly tehnologik çözgütlere, öňdebaryjy ylmy işläp taýýarlamalara esaslanýan iri taslamalar durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzdaky ilkinji «akylly» şäher bolan Arkadag şäherinde öňdebaryjy sanly, maglumat-aragatnaşyk we «ýaşyl» tehnologiýalar giňden ornaşdyrylandyr. Arkadag şäherine halkara guramalaryň ýolbaşçylary hem meşhur daşary ýurt kompaniýalarynyň wekilleri tarapyndan 20-den gowrak güwänama we diplom berildi. «Akylly» şäher konsepsiýasy öňdebaryjy maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyňdyr internetiň giňden ornaşdyrylmagyna esaslanýar. Olaryň kömegi bilen şäher düzümlerini, gulluklaryny dolandyrmagy üpjün edýän bitewi ulgam döredilip, «akylly» öý, bitewi maglumat binýady, ýaşaýjylara hasaplaşyklary geçirmäge, dürli maglumatlary almaga mümkinçilik berýän köpugurly programma goşundysy hereket edýär.  

                                                                   

Ine, şeýle guwandyryjy üstünlikler ýurdumyzyň sanly ulgamdaky ösüşlerini görkezip, döwür bilen aýakdaş gitmäge ukyplydygyny dabaralandyrýar. Sanly ykdysadyýeti ösdürmek, ähli ulgamlara innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak ugrunda alyp barýan işlerinde Arkadagly Serdarymyza üstünlikler ýaran bolsun! 

                                                                                                           

Ezizguly HOJAMBERDIÝEW,

                       

Türkmenistanyň Goranmak ministrliginiň Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy adyndaky Harby institutynyň mugallymy.

07.09.2023
Sanly ykdysadyýet: täze mümkinçilikler

XXI asyryň başyndan bäri dowam edýän sanly öwrülişik tutuşlygyna dünýä ykdysadyýetini hem, aýry-aýry ýurtlaryň hojalyklaryny hem çalt depginde özgerdýär. Ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagynyň netijesinde önümçilige we durmuşyň dürli ugurlaryna tehnologik innowasiýalaryň ornaşdyrylyşy çaltlaşyp, olaryň ulanylyşynyň ýaýrawy giňeýär. Bu gezekki tehnologik öwrülişik ozalkylara garanyňda has ýokary tizlikli we giň gerimli bolup, ol jemgyýetiň syýasy, ykdysady we medeni ulgamlarynyň düýpli özgermegine getirýär. Ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagy işewürligiň kämilleşmegine, ýeňilleşmegine, görkezijileriň ýokarlanmagyna güýçli täsir edýän şertleriň biridir. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» üstünlikli durmuşa geçirilmegi hem ýurdumyzyň dünýäde öňdebaryjy orunlara çykmagyna, halkymyzyň ýaşaýyş şertleriniň ýokarlanmagyna ýardam berýär. 

                                                                   

«Sanly ykdysadyýet» diýen düşünje häzirki döwürde köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde we işewürlik dünýäsinde giňden ara alnyp maslahatlaşylýan mowzuklaryň biridir. Öňdebaryjy ýurtlaryň we meşhur kompaniýalaryň ylmy-tehniki ösüşiň gazananlaryny, şol sanda maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryny ykdysadyýete ornaşdyrmagyň hasabyna uly öňegidişlikleri gazanmaklary munuň esasy sebäbi bolsa gerek. Bilermenler tarapyndan «maglumatlar jemgyýeti» diýlip atlandyrylýan häzirki döwürde ykdysadyýetde önümçilige garanyňda, hyzmatlar ulgamynyň paýy artýar. Şoňa görä-de, häzirki zaman ylmy maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň kämilleşdirilmegine, ýerine ýetirilýän hyzmatlary ýönekeýleşdirýän innowasiýalary ornaşdyrmaga uly ähmiýet berilýär. Internetiň ýüze çykmagy we onuň elýeterliliginiň artmagy bolsa maglumat öwrülişigini has-da çaltlandyryp, durmuşyň ähli ugurlary bilen birlikde, ykdysadyýeti hem özgertdi. 

                                                                   

Sanly ykdysadyýet, gysgaça aýdylanda, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryna daýanýan ykdysady işjeňligi aňladýar. Şeýle işjeňlik, esasan, ykdysadyýet bilen baglanyşykly bolsa-da, ol jemgyýetçilik gatnaşyklarynda, adamlaryň özüni alyp barşynda, dünýägaraýşynda özgerişlikleriň bolup geçmegi bilen hem häsiýetlendirilýär. Täze tehnikalara we tehnologiýalara islegiň barha artýan döwründe sanly ykdysadyýete ösüşiň esasy hereketlendiriji güýji hökmünde garalýar. Innowasion ykdysadyýetde önümçiligiň esasy şerti hökmünde sanly görnüşdäki maglumatlar çykyş edýär. Uly göwrümli maglumatlaryň gaýtadan işlenmegi, olaryň seljerilmeginiň netijeleriniň giňden ulanylmagy dürli önümçilikleriň, tehnologiýalaryň, enjamlaryň kämilleşdirilmegine hem-de harytlaryňdyr hyzmatlaryň saklanyşynyň we ýerlenilişiniň netijeliliginiň ýokarlandyrylmagyna itergi berýär. 

                                                                   

Uzak geljegi nazarlaýan döwlet syýasaty sanly ykdysadyýeti üstünlikli ösdürmegiň esasy şertleriniň biridir. Sanly tehnologiýalara daýanýan ykdysadyýete geçmek kesgitli wagty, serişdeleri we innowasion tehnologiýalardan baş çykarýan hünärmenleri talap edýär. Şonuň üçinem, bu konsepsiýanyň ösdürilmegi üçin döwletiň we hususy işewürlik düzümleriniň ýakyndan hyzmatdaşlyk etmegi, zerur kanunçylyk we maddy-tehniki binýadyň döredilmegi, ylmyň gazananlarynyň jemgyýetçilik durmuşyna, önümçilige we hyzmatlar ulgamyna işjeň ornaşdyrylmagy möhüm ähmiýete eýe bolýar.  

                                                                   

Ýurdumyzda sanly ykdysadyýete geçmek «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda, tapgyrlaýyn esasda amala aşyrylýar. Häzirki wagtda bu konsepsiýanyň jemleýji — üçünji tapgyry durmuşa geçirilip, ykdysadyýetiň ähli pudaklaryna sanly ulgamy, innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak, sanly hyzmatlaryň görnüşlerini köpeltmek, gerimini giňeltmek, hilini ýokarlandyrmak, howpsuzlygyny üpjün etmek, elektron senagaty döretmek bilen baglanyşykly maksatnamalaýyn işler durmuşa geçirilýär. Sanly ulgamyň mümkinçilikleri ähli ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň işine yzygiderli ornaşdyrylýar. Sanly ykdysadyýetiň kanunçylyk binýadyny berkitmek, döwrebaplaşdyrmak maksady bilen, «Kiberhowpsuzlyk hakynda» hem-de «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanunlary kabul edilen bolsa, ylym-bilim esasyny üpjün etmek üçin «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy» hereket edýär. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň», «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynyň» we ony amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň Meýilnamasynyň kabul edilip, degişli Pudagara toparynyň döredilmegi ýurdumyzda ykdysadyýeti sanlylaşdyrmak bilen baglanyşykly wezipä toplumlaýyn esasda çemeleşilýändigini görkezýär. 

                                                                   

Sanly ykdysadyýeti ösdürmek, ilata sanly hyzmatlary hödürlemek boýunça işler bilen birlikde, olary dürli howplardan, töwekgelçiliklerden goramak wezipelerine-de aýratyn ähmiýet berilýär. Dünýä tejribesinde giňden ulanylýan QR-kod, ýagny dessin tassyklanýan kod arkaly hyzmatlary ornaşdyrmak, ilata köp görnüşli sanly hyzmatlary hödürlemekde adam şertini aradan aýyrmaga kömek berýän köpugurly «Bir penjire» ulgamyny ösdürmek ýaly işler munuň aýdyň mysallarydyr. Bu tehnologiýalar söwdanyň ösmegine, ýeňilleşmegine, wagtyň we çykdajylaryň tygşytlanmagyna, işewürler bilen döwlet edaralarynyň arasyndaky maglumat dolanyşygynyň çaltlanmagyna hem-de ýönekeýleşmegine ýardam berýär. 

                                                                   

Sanly ykdysadyýetiň mümkinçilikleri diňe bir döwlet we işewürlik düzümleri üçin uly bähbitleri hödürlemän, eýsem, adaty adamlaryň durmuş we iş şertlerini ýeňilleşdirmäge hem kömek edýär. Gündelik durmuşymyza yzygiderli ornaşdyrylýan elektron tölegler, onlaýn söwda, internet mahabatlandyrmasy, uzak aralykdan okuwlar, internet sergileri we beýlekiler sanlylaşdyrylan ykdysadyýetiň oňyn netijeleriniň diňe käbirleridir. Olar biziň gymmatly wagtymyzyň we serişdelerimiziň tygşytlanmagy, hyzmatlaryň tiz wagtda ýerine ýetirilmegi, kagyz resminamalaryň we maglumatlaryň elektron görnüşde saklanmagy ýaly amatlyklary döredýär. 

                                                                   

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda Diýarymyzda sanly ulgamy ornaşdyrmagyň çäklerinde amala aşyrylýan giň gerimli özgerişlikler bilen baglylykda ykdysadyýetde täze pudaklar, bazarlar, dolandyryş usullary peýda bolýar. Ykdysadyýete innowasion tehnologiýalaryň mundan beýläk-de üstünlikli ornaşdyrylmagy raýatlarymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da gowulandyrmakda, ýurdumyzyň çig mal, ylmy-tehniki we zähmet gorlaryny netijeli peýdalanmakda, halkymyzyň aň-paýhas kuwwatyny ösdürmekde täze mümkinçilikleri açýar. 

                                                                                                           

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

                       

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

09.08.2023
Sanly ykdysadyýet — kämil ösüşiň binýady

Ýurdumyzda sanly ulgamyň, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň giňden ornaşdyrylmagy milli ykdysadyýetimiziň ösüş depginini barha ýokarlandyrýar. Bu ugurda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» kabul edilmegi eziz Watanymyzyň pajarlap ösýän döwründe innowasion tehnologiýalaryň önümçiligiň ähli pudaklaryna ornaşdyrylmagyna, optiki-süýümli aragatnaşyk ulgamynyň ösmegine, ýokary tizlikli internet-aragatnaşyk hyzmatlarynyň artmagyna getirýär. Sanly ulgamyň ösüşi internet bilen berk baglanyşykly bolup, ýurdumyzda bu ulgam dünýäniň ösen döwletleriniň derejesine çykýar. 

                                                                   

Häzirki wagtda islendik raýatyň howa we demir ýol peteklerini onlaýn görnüşde almaga, degişli tölegleri we ýygymlary bank plastik kartyndan, öýjükli el telefonlaryndan geçirmäge, dürli hyzmatlary öýden çykmazdan amala aşyrmaga mümkinçilikleri bar. Teleradioýaýlymlaryň, metbugat ulgamynyň mümkinçilikleriniň ählisinden internet arkaly peýdalanmak bolýar. Sanly ulgamyň ösdürilmegi önümçiligiň ähli görnüşleriniň awtomatlaşdyrylmagyna, täze iş orunlarynyň döredilmegine, halkymyzyň bilim derejesiniň ýokarlanmagyna ýardam berýär. Sanly ykdysadyýet önümçiligiň ähli ugurlaryna özüniň oňyn täsirini ýetirmek bilen, işewürlere, raýatlara döwlet hyzmatlaryndan ýeňil hem-de elýeterli peýdalanmaga ähli şertleri döredýär. Şonuň bilen bir hatarda, jemgyýetçilik gatnaşyklarynyň döwrebap ösdürilmegine-de öz täsirini ýetirýär. 

                                                                   

Sanly ykdysadyýet innowasion tehnologiýalaryň esasynda guralan ykdysady gatnaşyklaryň ulgamy bolmak bilen, şol bir wagtyň özünde harajatlaryň tygşytlanylmagynyň, girdejileriň täze çeşmeleriniň ýüze çykmagynyň, ykdysady netijeliligiň we ösüşiň möhüm şerti bolup çykyş edýär. Ol harytlaryň we pul serişdeleriniň dolanyşygynyň täze tizligi, harytlaryň hem-de hyzmatlaryň ýokary hili, sarp edijiler üçin döredilýän amatlylygyň derejesi bilen tapawutlanýar. 

                                                                   

Häzirki wagtda dünýäniň aglaba ýurtlarynda internet ulgamynyň mümkinçiliklerinden giňden peýdalanylýar. Ony ulanyjylaryň sanynyň ýyl-ýyldan artmagy sanly ykdysadyýetiň kämilleşmegi üçin amatly ýagdaýy emele getirýär. Bu bolsa ykdysady ösüşe itergi berýän güýç hasaplanyp, onuň jemgyýetçilik durmuşynda tutýan orny barha pugtalanýar.  

                                                                   

Sanly ulgama geçilmegi milli ykdysadyýetde täze mümkinçilikleriň açylmagyna getirdi. Ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ösüş depginini tizleşdirmekde, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmakda möhüm ähmiýete eýe bolýan sanly ykdysadyýetiň kanunçylyk binýady yzygiderli kämilleşdirilýär. Bu ugurda birnäçe kanunlar kabul edilýär. Ulgamda amala aşyrylýan özgertmeler, durmuşa geçirilýän işler halkymyzyň abadan ýaşaýşyny üpjün edýär. 

                                                                   

Ýurdumyzda senagat ulgamyny innowasion esasda ösdürmek, ýokary tehnologiýaly, bäsdeşlige ukyply sanly ykdysadyýeti döretmek ýaly ugurlara uly üns berilýär. Bu bolsa sanly ulgamyň diňe şu gününiň däl-de, eýsem geljeginiň hem ösüşli bolmagyny üpjün edýär. Önümçilige ösen tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna, täze mümkinçilikleriň peýda bolmagyna getirýär. Ýurdumyzda raýatlaryň her biriniň sanly ulgamyň ýeňilliklerinden peýdalanmagyna ähli şertleri döredýär. 

                                                                                                           

Saparmyrat HALBAÝEW,

                       

Görogly etrap kazyýetiniň kazyýet ýerine ýetirijisi

22.06.2023