Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ata Watanymyz Türkmenistan innowasion täzelikler bilen deň gadam urup, iň öňdebaryjy çözgütleri kabul edýär. Halk hojalygyny sanlylaşdyrmak babatda Gahryman Arkadagymyzyň başyny başlan giň gerimli özgertmeler syýasaty bu gün Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilýär. Munuň şeýledigini şu ýylyň 13-nji maýynda sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlisi hem doly tassyklaýar. 

Mälim bolşy ýaly, hormatly Prezidentimiziň 13-nji maýda sanly ulgam arkaly geçiren Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň mejlisinde Garaşsyz ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek we ornaşdyrmak babatda ähli wezipeleridir ugurlary hem-de usullary öz içine alýan konsepsiýanyň durmuşa geçirilişine we degişli ugurda gazanylan üstünliklere garaldy. Mejlisde getirilen mysallar ýurdumyzda innowasion ykdysadyýetiň kemala gelmegi bilen, döwletimiziň senagat taýdan ösen döwlete öwrülýändigine aýdyň şaýatlyk edýär. 

Häzirki wagtda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» we «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna» laýyklykda, sanly özgertmeler babatda Diýarymyzda netijeli işler alnyp barylýar. Şeýle özgertmeleriň durmuşymyzyň ähli ugurlaryny gurşap almagy bolsa, ykdysady işde we gündelik durmuşymyzda ýeňillikleriň döremegine mümkinçilik berýär. Häzirki zaman maglumatlar jemgyýetinde özboluşly amatlyklaryň üpjün edilmegi ýurduň ykdysadyýetiniň çeýeliginden habar berýändigini göz öňünde tutsak, Diýarymyzda bu ugurda ýetilen sepgitler örän guwandyryjydyr. Has takygy, bank, salgyt, söwda, aragatnaşyk ulgamlarynda ilata hödürlenýän iň öňdebaryjy hyzmatlar sanly ykdysadyýetiň ösüşiň we döwrebaplygyň baş şertidigini dolulygyna görkezýär. 

Ykdysadyýetiň pudaklarynda sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy döwletimiziň innowasion ösüşe esaslanýan täze durmuş-ykdysady modeliň binýadyny goýýandygyny alamatlandyrýar. Öz gezeginde, tehnologik ösüş ýagty geljegi kepillendirýär. Ine, şeýle özgertmeler bolsa Arkadagly Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda üstünlikli amala aşyrylýan beýik işlerden gözbaş alýar.  

Ylham KARÝAGDYÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň diňleýjisi.

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda täze Maksatnamanyň kabul edilip, ol «Elektron hökümet» ulgamyny döretmek boýunça ýerine ýetirilmeli wezipeleri kesgitlemegi, sanly bilim we sanly lukmançylyk ulgamyny kämilleşdirmegi, bu ugurlarda hünärmenleri taýýarlamagy, şeýle hem döwlet hyzmatlar portalyna sanly hyzmatlary tapgyrlaýyn ýerleşdirmegi göz öňünde tutýar. Bu Maksatnamany amala aşyrmak boýunça çäreleriň meýilnamasynda ýerine ýetirilmeli işleriň anyk ugurlary, ýerine ýetirijileri we möhletleri kesgitlenildi. Bu resminama pudaklary tehnologiýa taýdan özgertmegiň hem-de döwlet tarapyndan dolandyrmagyň, ykdysadyýeti ösdürmegiň özboluşly «ýol kartasy» bolup durýar. 

Sanlylaşdyrmak — milli ykdysadyýetimiz üçin hil taýdan täze döwür bolup, durmuş-ykdysady ösüş babatda döwlet Baştutanymyzyň takyk, çuňňur oýlanyşykly we ylmy taýdan esaslandyrylan strategiýasy esasynda oňa geçmek mümkin boldy. Ol ösüşiň durnukly oňyn depginini üpjün etmek bilen birlikde, degişli şertleriň üýtgemegine uýgunlaşmagy, daşarky ýagdaýlar bilen şertlendirilen töwekgelçilikleriň azalmagyny hem üpjün etdi. Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzda bu ugurda yzygiderli maksatnamalaýyn işler amala aşyrylýar, şol sanda zerur düzümi döretmek boýunça çäreler görülýär. 

Ykdysadyýetiň dürli pudaklarynyň arasynda pul görnüşindäki serişdeleriň çeýe, netijeli paýlanylmagyny üpjün etmek durmuş wezipelerini çözmäge, maýa goýum işleriniň netijeliligini ýokarlandyrmaga hem-de durnukly ykdysady ösüşi saklamaga, ähli pudaklary öňdebaryjy tehnologiýalara geçirmäge ýardam eder. Tehnologiýa taýdan ösen ýurtlaryň tejribesinden görnüşi ýaly, hut sanlylaşdyrmak işi olara batly depginler bilen öňe gitmäge hem-de dünýäniň öňdebaryjy ýurtlarynyň hataryna girmäge mümkinçilik berdi. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz hökümeti, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralaryň ýolbaşçylaryny ählumumy meýillere hem-de ähli derejede halkara hyzmatdaşlygy giňeltmäge gönükdirýär. Türkmenistanyň ösüşiniň geljegi daşarky şertleriň güýçlenmegi: dünýä hojalyk gatnaşyklaryna goşulyşmak, özara bähbitli söwda-ykdysady we maýa goýum hyzmatdaşlygyny işjeňleşdirmek, ylmy-tehniki ösüş babatda özara gatnaşyklaryň täze ugurlarynyň peýda bolmagy, adamzat üçin umumy meseleleriň ylalaşylan çözgütlerini işläp taýýarlamak bilen gös-göni baglydyr. Bu resminama kabul edilmezden ozal Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça degişli düzümi we şertleri döretmek ugrunda zerur işler ýerine ýetirildi. Şeýlelikde, 2010-njy ýylda döwletiň hökümet aragatnaşygyna sanly ulgam ornaşdyryldy. Wideoaragatnaşyk we elektron resminama dolanyşygy ýola goýuldy. 

Sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça ykdysady taýdan ösen ýurtlaryň birnäçesinde toplanan tejribe sanly gurşawyň döredilmegi bilen milli ösüşde birnäçe artykmaçlyklaryň gazanylýandygyny görkezýär. Şunda maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy bilen ýurduň ykdysady ulgamynyň ösüşe ukyplylygyny häsiýetlendirýän görkezijiniň, ýagny jemi içerki önümiň artýandygy bellenilýär. Hususan-da, şeýle tehnologiýalaryň ösmegine gönükdirilýän maýa goýumlaryň möçberi näçe köp boldugyça, şonça-da jan başyna düşýän jemi içerki önümiň ýokarlanýandygyny daşary ýurtlaryň tejribesi tassyklaýar. Munuň özi, sanly maglumatlaryň täze önümleri öndürmekde eýeleýän ornunyň uludygyny aňladýar. 

Sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň oňyn taraplary barada söz açylanda, hökmany suratda, onuň ilatyň bilim derejesiniň ýokarlanmagyna edýän täsiri barada durup geçmek zerurdyr. Häzirki döwürde ösen döwletlerde maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryň ösmegine gönükdirilýän maýa goýumlaryň möçberleriniň ýylsaýyn artdyrylmagy kanunalaýyk ýagdaýa öwrüldi. Bu, ilkinji nobatda, ylmyň we bilimiň adamyň aň-paýhas kuwwatyny artdyrmagynyň netijeli serişdesi bolup durýandygy bilen baglanyşyklydyr. Ösen döwletlerde maýa goýumlaryň köp böleginiň bilim ulgamynda ulanylýan sanly tehnologiýalaryň kämilleşdirilmegine gönükdirilmegi, ýagny olaryň okatmagyň öňdebaryjy usullaryny ornaşdyrmakda ulanylmagy bilimiň ýokary hilini gazanmagyň ýurduň ykdysady howpsuzlygy üçin näderejede wajypdygyny görkezýär. Sebäbi täzeçil pikirlenmek, adaty çözgütlere meňzemeýän çemeleşmeleri teklip etmek diňe döredijilik ukyby ýokary bolanlara başardýar. Bu ukyplaryň we başarnyklaryň esaslarynyň ýaşlykda kemala gelýändigini göz öňünde tutup, ykdysadyýetini mundan beýläk-de berkitmek isleýän ýurtlaryň çaganyň bilim derejesini kiçilikde, ýagny mekdep döwründe ýokarlandyrmaga çalyşmaklary ýöne ýerden däldir. Biziň hem gysga wagtda sanly ykdysadyýete geçmegimiz dünýäde ýurdumyzyň öz mynasyp ornuny tapmagyny, halkymyzyň durmuş derejesiniň hasam ýokarlanmagyny, uzak geljegimizi nazarlaýan howpsuz, ygtybarly ösüşimizi üpjün eder. 

«Okaýan il ozar, okamaýan il tozar» diýlişi ýaly, gülläp ösýän döwletimizde ylym-bilim pudagyna täzeçil tehnologiýalar ornaşdyrylýar. Bu bolsa döwletimiziň dünýä derejesinde öňde barýan döwletler bilen bilelikde, sanly ulgama has çalt geçmegine uly ýardam berýär. 

Goý, döwlet durmuşynyň ähli ugurlaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak, ýaşlary sanly ulgamdan kämil baş çykarýan hünärmenler edip ýetişdirmek ugrunda uly tagalla edýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolup, il-ýurt bähbitli işleri has-da rowaç alsyn! 

Göwher ÝARAŞOWA,

Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersitetiniň mugallymy.

Sanly tehnologiýalar bize işimizi az salymda ýokary hilli amala aşyrmaga mümkinçilik berýär. Sanly ykdysadyýetiň esasy görkezijileri bolan döwrebap tehnologiýalar her bir ädimde gabat gelýär.  

Gündelik durmuşda ulanýan serişdelerimiziň, enjamlarymyzyň, iň bärkisi, hemişe ýanymyzda göterýän öýjükli el telefonymyzyň haýsy döwletde öndürilendigi ählimize gyzykly bolsa gerek. Muny bilmek üçin, zähmet sarp etmezden, harytlarda ulanylýan, gelip çykýan ýerinden habar berýän ştrih koduny ýa-da QR koduny ulanmak ýeterlik. 

Ýöne ştrih kodundan tapawutlylykda QR kody sanlary, harplary we haryda degişli beýleki maglumatlary birleşdirýän, özünde 4000-den gowrak simwoly şifrlemäge mümkinçilik berýän «kwadratlar» toplumydyr. 

QR kody — bu tehniki serişdeleriň kömegi bilen okalmagy we bilinmegi üçin kodlanylýan maglumaty özünde saklaýan, dessin tassyklanylýan iki ölçegli ştrih kodudyr. 

Maglumatlara salgylansak, ilkinji gezek QR kody 1994-nji ýylda harytlary hasaba almak ýa-da onuň bahasyny anyklamak üçin ulanylýar. Ol ştrih kodundan 10 esse çalt işlemek bilen, ýuwaş-ýuwaşdan önümçilikde we söwdada giňden ýaýrap başlaýar. Bu kod, iňlis dilinden terjime edilende, «dessin jogap» diýmekligi aňladýar. Iki ölçegli ştrih kod görnüşi bolan, gara we ak nagyşlara meňzeýän inedördül gözenegiň içinde maglumatlary saklaýan kod iki tarapdan, ýagny keseligine we dikligine okamaga mümkinçilik berýär. Köp maglumatlary ýadynda saklaýandygyna garamazdan, QR kody skanirlenende, ulanyja dessin hyzmat etmek bilen, sanly enjam tarapyndan aňsat okalýar. 

Sanly ykdysadyýetiň durmuşymyza ornaşdyrylýan döwründe QR kodlary faýllary göçürip almakda, web sahypalary taýýarlamakda, elektron biletleri satyn almakda, saýta çalt girmekde, täze maglumatlar bilen tanyşmakda, önümi kodlamakda we beýleki hyzmatlaryň görnüşlerinde ulanylýar. 

QR kody harytlaryň nirede öndürilendigini we önümiň hakykylygyny ýüze çykarmak üçin-de zerur bolup durýar. Käbir näsazlyklara görä, önüm çalşylyp hem bilinýär. Ýagny önümiň gabynda «haýsydyr bir ýurtda öndürildi» diýip ýazylandygyna garamazdan, ol önüm ştrih kody ýa-da QR kody arkaly barlanan ýagdaýynda, başga ýurduň önümi bolup çykýar. Şeýle ýagdaý her bir ýurduň öz milli ştrih kody arkaly-da anyklanylyp bilinýär. 

Soňky öndürilýän smartfonlarda bolsa kamerada ýerleşýän içki QR kod okaýjysy bar. Maglumaty okamak üçin kamerany islendik burçdan koda gönükdirmek  ýeterlik. Telefonyňyzda QR kody okaýjy programma gurnalmadyk bolsa, onda ony onlaýn dükanlardan ýa-da beýleki smartfonlardan göçürip alyp bilersiňiz.  

Häzirki döwürde dünýäde ýüze çykan çylşyrymly ýagdaýlarda QR koduny ulanýanlaryň sany has-da artdy. Bu hyzmat arkaly raýatlar birek-birege geçip biljek ýokanç kesellerden goranmaga mümkinçilik alýarlar. Indi her bir maksat üçin QR kodlarynyň birnäçe görnüşi hereket edýär. Öňler çalt we aňsat okalýan QR kody surat, ýazgy, şekil, haryt, hyzmat we beýleki ugurlarda ulanylan bolsa, soňky wagtda binagärlik we taryhy ýadygärliklerde syýahatçylaryň maglumat almagynda hem giňden ulanylyp başlandy.  

Bu ugurda iş alyp barýan halkara guramalaryň maglumatlaryna laýyklykda, sanly tehnologiýalar gündelik durmuşymyzda ýüze çykýan köp sanly meseläni çözmäge we ýurduň ykdysady ösüşiniň çaltlandyrylmagyna hem mümkinçilik döreder. Mysal üçin, QR kody näsaglara lukmanlar bilen duşuşmaga, kärhanalaryň önümlerini gerekli wagtda we gerekli ýerde hödürlemäge ýardam berýär. Eýýäm käbir ykdysady taýdan ösen ýurtlaryň metro duralgalarynda wirtual dükanlar döredilip, QR kody arkaly dükanyň önüm programmasyndaky sebede goşulyp, eltip bermek hyzmatyndan peýdalanmak arkaly dürli gönüşli söwda etmäge mümkinçilik bar. 

Söwda merkezlerinde ýa-da bölek-söwda dükanlarynda müşderilere tiz we döwrebap hyzmat etmek maksady bilen ýöriteleşdirilen enjamlar ulanylýar. Bu usulda satyjylar tarapyndan sarp edijilere hyzmatlaryň dürli görnüşleri hödürlenilýär. Bu usul diňe bir müşderiler bilen işlenende ulanylman, eýsem, getirilýän harytlary ammarlara ýerleşdirmekde, olary hasaba almakda, hasabatyny ýöretmekde we degişli ýagdaýlarda hasapdan aýyrmakda hem ýeňillikleri döredýär.  

Şeýle-de QR kodunyň ýene bir amatly tarapy, ol dürli sebäplere görä 30 göterime çenli bozulan halatynda hem okamaga mümkinçilik berýär.  

Harytlaryň hakykylygyny barlamak üçin hem QR koduny ulanyp bolýar. Onuň üçin degişli programmany açmak we ykjam enjamyňyzyň kamerasyny önümiň QR koduna gönükdirmek ýeterlikdir. Önüm hakyky bolsa, ony tassyklaýjy belgi peýda bolar. 

Käbir ýurtlarda halkara söwda guramalary tarapyndan ykrar edilmedik önümler bazara çykarylýar, satylmaga degişli bolmadyk ol önüm bolsa adam saglygyna zyýan ýetirip biljek her dürli kesellere getirip bilýär. Şonuň üçin bazarlardan ýa-da söwda nokatlaryndan isleg bildirýän önümleriňiziň ilki haryt nyşanyna, önümiň ýaramlylyk möhletine, şeýle-de şu hyzmatdan peýdalanyp satyn almak maslahat berilýär. 

Mahlasy, sanly ykdysadyýetiň adamzadyň wagtyny tygşytlap, bir wagtda birnäçe işleri bitirmegine şert döretmek bilen birlikde, ynsanyň jan saglygynyň goralmagyna hem uly hemaýaty bardyr. Sanly ykdysadyýetiň görkezijileri bolup çykyş edýän hyzmatlaryň bu görnüşlerini pudaklaryň işine ornaşdyrmak meseleleri ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň konsepsiýasynda we «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» öz beýanyny tapýar.  

Jumageldi SALAMOW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy.

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyz innowasion ösüş ýoly bilen ynamly öňe barýar. Durnukly ösüşiň ileri tutulýan wezipelerini çözmekde milli ykdysadyýetiň we onuň ähli pudaklarynyň sanly ulgama geçmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Ähli pudaklarda sanly tehnologiýalar ornaşdyrylýar, halkymyza edilýän sanly hyzmatlaryň sany artdyrylýar. 

Şunuň bilen baglylykda sanly ulgamyň işini mundan beýläk hem döwrebaplaşdyrmak, şeýle hem pudagara elektron maglumat alyş-çalyş ulgamynyň işiniň, elektron döwlet hyzmatlarynyň kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmek, bu çygyrda gatnaşyklary düzgünleşdirmek maksady bilen, «Elektron hökümet hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. 

Kanunda maglumat-kommunikasion tehnologiýalardan, şeýle hem pudagara elektron maglumat alyş-çalyş ulgamyndan peýdalanmak arkaly, döwlet edaralarynyň fiziki we ýuridik şahslar üçin döwlet hyzmatlaryny köpugurly «bir penjire» ulgamy boýunça ýerine ýetirmek boýunça işiň üpjün edilmegi, şeýle hem sargyt edijiniň we elektron döwlet hyzmatlaryny ýerine ýetirýän döwlet edarasynyň arasyndaky ikitaraplaýyn özara hyzmatdaşlyk arkaly ýerine ýetirilýän elektron döwlet hyzmaty bilen bagly kadalar beýan edildi.  

Bu hukuk resminamasynda elektron hökümetiň işi babatda döwlet düzgünleşdirmesini amala aşyrmakda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň, Ygtyýarly edaranyň hem-de beýleki döwlet edaralarynyň ygtyýarlyklary kesgitlenildi, elektron hökümetiň esasy wezipeleri, kömekçi hyzmat ediş pudaklary, döwlet maglumat binýatlary hem-de ýeke-täk barabarlandyryjysyndan peýdalanmak bilen bagly kadalar beýan edildi. Şeýle hem döwlet edaralarynyň resmi web-saýtlary we döwlet hyzmatlarynyň ýeke-täk portaly, döwlet edaralarynyň resminamalarynyň bir ülňä getirilmegini amala aşyrmak, maglumat howpsuzlygyny üpjün etmek, elektron döwlet hyzmatlarynyň ýeke-täk Döwlet sanawy, görnüşleri, ýerine ýetirilişiniň hiline baha bermek, elektron döwlet hyzmatlaryna hem-de hyzmatlaryň ýerine ýetirilmegi baradaky sargytnama bildirilýän talaplar, sargyt edijileriň hukuklary kesgitlenildi. Şeýle hem pudagara elektron maglumat alyş-çalyş ulgamynyň, döwlet edaralarynyň maglumat ulgamlarynyň we gorlarynyň işi bilen bagly kadalar resmileşdirildi.  

Bu Kanunyň kabul edilmegi döwlet edaralarynyň arasynda maglumatlary alyşmakda hem-de elektron döwlet hyzmatlaryny fiziki we ýuridik şahslar üçin ýerine ýetirmekde ýüze çykýan gatnaşyklary kadalaşdyrar hem-de ýurdumyzyň sanly ulgamynyň kanunçylyk binýadyny has-da berkider. 

Göwher AMANOWA,

welaýat kitaphanasynyň direktory, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň deputaty.

Go­laý­da ka­bul edi­len «Elekt­ron hö­kü­met ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň Ka­nu­ny «Türk­me­nis­tan­da 2019 — 2025-nji ýyl­larda san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy­ny» mun­dan beý­läk-de üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çir­mä­ge gö­nük­di­ri­len­dir. Elekt­ron hö­kü­met ha­kyn­da Türk­me­nis­ta­nyň mil­li ka­nun­çy­ly­gy Kons­ti­tu­si­ýa esas­lan­mak bi­len, ýo­kar­da ag­za­lan Ka­nun­dan hem-de beý­le­ki ka­da­laş­dy­ry­jy hu­kuk na­ma­la­ryn­dan yba­rat­dyr. Ol elekt­ron hö­kü­me­tiň işi­niň ter­ti­bi­ni ka­da­laş­dyr­mak­da, bu çy­gyr­da ýü­ze çyk­ýan gat­na­şyk­la­ry düz­gün­leş­dir­mek­de mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe bo­lan res­mi­na­ma­dyr. Mä­lim bol­şy ýa­ly, döw­let do­lan­dy­ryş we hyz­mat ediş ul­gam­la­ryny san­ly­laş­dyr­mak ýur­du­my­zy ös­dür­me­giň esa­sy ugurlarynyň biri ha­sap­lan­ýar.  

Yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ry­na san­ly ul­ga­my, tä­ze in­no­wa­si­on teh­no­lo­gi­ýa­la­ry or­naş­dyr­mak, ara­gat­na­şyk, şol san­da san­ly hyz­mat­la­ry kö­pelt­mek, olaryň hi­li­ni ýo­kar­lan­dyr­mak, howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek bi­len bag­ly mak­sat­na­ma­la­ýyn iş­ler dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. In­no­wa­si­on ýol bi­len ösü­şi şert­len­dir­ýän san­ly ul­gam äh­li mi­nistr­lik­le­riň, pu­dak­la­ýyn do­lan­dy­ryş eda­ra­la­ry­nyň işi­ne yzy­gi­der­li or­naş­dy­ryl­ýar. Mu­nuň özi kö­pu­gur­ly öz­gert­me­le­riň üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ma­gy­na, iri möç­ber­li mak­sat­na­ma­la­ryň iş­le­nip taý­ýar­lan­ma­gy­na, şeý­le hem döw­let eda­ra­la­ry­nyň işi­niň ne­ti­je­li­li­gi­ni, des­sin­li­gi­ni we aý­dyň­ly­gy­ny üp­jün et­mä­ge aý­ra­tyn tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär.  

Sy­ýa­sat­çy­lar, yk­dy­sat­çy­lar we bi­ler­men­ler ta­ra­pyn­dan «san­ly yk­dy­sa­dy­ýet» adal­ga­sy giň­den ara al­nyp mas­la­hat­la­şyl­ýan me­se­lä öw­rül­di. Mu­ny köp ýurt­la­ryň yl­my-teh­ni­ki ösü­şiň ga­za­nan­la­ry­ny, hu­su­san-da, san­ly mag­lu­mat­la­ry yk­dy­sa­dy­ýe­te or­naş­dyr­ma­gyň ne­ti­je­sin­de uly öňe­gi­diş­lik­le­ri ga­zan­ma­gy ba­şa­ran­dy­klary bi­len dü­şün­di­rip bo­lar. Bi­ziň hä­zir­ki ýa­şa­ýan mag­lu­mat­lar jem­gy­ýe­ti­miz­de, önüm­çi­li­ge ga­ra­nyň­da, hyz­mat­lar ul­ga­my ag­dyk­lyk ed­ýär. Şu se­bäp­li mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­la­ry esa­sy orun eýe­le­mek bi­len, ol adam­la­ra hyz­ma­tyň me­ha­niz­mi­ni ýö­ne­keý­leş­dir­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär. In­ter­ne­tiň ýü­ze çyk­ma­gy, bu ählumumy to­ra el­ýe­ter­li­li­giň ba­ha­sy­nyň pe­sel­me­gi dün­ýä­de ha­ky­ky mag­lu­mat öw­rü­li­şi­gi­niň bo­lup ge­çen­di­gi­ni, onuň ne­ti­je­sin­de dur­mu­şyň, şol san­da yk­dy­sa­dy­ýe­tiň öz­ger­ýän­di­gi­ni gör­kez­ýär. 

Soň­ky ýyl­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mä­ge dün­ýä döw­let­le­ri­niň islegleriniň has-da art­ma­gy­ny onuň ýur­duň yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­ny ber­kit­mek­de we ila­tyň ýa­şa­ýyş de­re­je­si­niň ýo­ka­ry hi­li­ni üp­jün et­mek­de dö­red­ýän ar­tyk­maç­lyk­la­ry bi­len dü­şün­di­rip bo­lar. «San­ly yk­dy­sa­dy­ýet» adal­ga­sy il­kin­ji ge­zek 1995-nji ýyl­da amerikan aly­my Ni­ko­las Neg­ro­pon­te ta­ra­pyn­dan tek­lip edil­ýär. Ol bu adal­ga­ny ozal­ky yk­dy­sa­dy­ýet bi­len de­ňeş­di­ri­len­de, mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň ok­gun­ly ös­me­gi ne­ti­je­sin­de ke­ma­la gel­ýän tä­ze yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ar­tyk­maç­lyk­la­ry­ny hä­si­ýet­len­dir­mek üçin ula­nyp­dyr. Onuň esa­sy aý­ra­tyn­ly­gy san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ra da­ýan­ýan yk­dy­sa­dy işi aň­lad­ýar. Adal­ga­da «yk­dy­sa­dy­ýet» sö­zi esa­sy kes­git­leý­ji söz bo­lup dur­ýan hem bol­sa, bu öz­gert­mä­niň ne­ti­je­sin­de giň ugur­lar­da — jem­gy­ýet­çi­lik gat­na­şyk­la­ryn­da, adam­la­ryň özü­ni alyp bar­şyn­da, dün­ýä­ga­raý­şyn­da bel­li bir öz­ge­riş­lik­le­riň bo­lup geç­ýän­di­gi aý­ra­tyn bel­lär­lik­li­dir. «San­ly» sö­zi yl­my-teh­ni­ki ösü­şiň ne­ti­je­sin­de teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň tä­ze gör­nü­şi­niň, hu­su­san-da, in­ter­ne­tiň ýü­ze çyk­ma­gy we gün­de­lik dur­mu­şy­myz­dan baş­lap, önüm­çi­lik­de hem-de hyz­mat­lar ul­ga­myn­da ola­ryň giň­den ýaý­ra­ma­gy bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Bu ýag­daý san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ös­me­gi bi­len, tä­ze dur­muş ha­ky­ka­ty­ny aý­dyň gör­kez­ýär.  

 Tä­ze teh­ni­ka­la­ra we teh­no­lo­gi­ýa­la­ra is­le­giň bar­ha art­ýan döw­rün­de san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­te dur­nuk­ly ösü­şiň ite­ri­ji güý­ji hök­mün­de ga­ral­ýar. Ol ýur­duň bäs­deş­li­ge ukyp­ly­ly­gy­ny pug­ta­lan­dyr­ma­ga ýar­dam ber­ýär. San­ly yk­dy­sa­dy­ýet­de önüm­çi­li­giň esa­sy fak­to­ry san­ly gör­nüş­dä­ki mag­lu­mat­lar­dyr. Uly göw­rüm­li mag­lu­mat­la­ryň gaý­ta­dan iş­len­me­gi we sel­jer­mä­niň ne­ti­je­le­ri­niň giň­den ula­nyl­ma­gy ho­ja­ly­gy ýö­ret­me­giň ada­ty gör­nü­şin­den ta­pa­wut­ly­lyk­da, dür­li önüm­çi­lik­le­riň, teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň, en­jam­la­ryň, şeý­le-de ha­ryt­la­ryň­dyr hyz­mat­la­ryň ge­ti­ri­li­şi­niň, sak­la­ny­şy­nyň we ýer­le­ni­şi­niň ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär. San­ly yk­dy­sa­dy­ýet­de uzak möh­le­ti na­zar­la­ýan döw­let sy­ýa­sa­ty ze­rur­lyk bo­lup öňe çyk­ýar. Da­şa­ry ýurt tej­ri­be­sin­den gör­nü­şi ýa­ly, san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ra da­ýan­ýan yk­dy­sa­dy­ýe­te geç­mek bel­li bir wag­ty, se­riş­de­le­ri we in­že­ner­çi­lik işi­ni do­ly ele alan hü­när­men­le­ri ta­lap ed­ýär. Bu ug­ruň ös­me­gi üçin «döw­let — jem­gy­ýet — ylym — işe­wür­lik» gat­na­şyk­la­ryn­da düýp­li öz­ge­riş­lik­le­riň ama­la aşy­ryl­ma­gy hem ze­rur şert­le­riň bi­ri­dir. Şun­da yl­my we teh­ni­ka­ny ös­dür­mek bi­len bir ha­tar­da, de­giş­li ka­da­laş­dy­ry­jy hu­kuk na­ma­la­ry­ny iş­läp taý­ýar­la­mak örän mö­hüm­dir.  

San­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ka­nun­çy­lyk bin­ýa­dy­ny ber­kit­mek, döw­re­bap­laş­dyr­mak, howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek mak­sa­dy bi­len, «Ki­ber­howp­suz­lyk ha­kyn­da» hem-de «Elekt­ron res­mi­na­ma, elekt­ron res­mi­na­ma do­la­ny­şy­gy we san­ly hyz­mat­lar ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň Ka­nun­la­ry, Türk­me­nis­tan­da san­ly bi­lim ul­ga­my­ny, 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­la­ry, 2021 — 2025-nji ýyl­lar üçin san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Döw­let mak­sat­na­ma­sy we ony ama­la aşyr­mak bo­ýun­ça ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­li çäre­le­riň Me­ýil­na­ma­sy ka­bul edi­lip, Pu­da­ga­ra to­par dö­re­dil­ip onuň dü­zü­mi tas­syk­lan­dy.  

Ýur­du­myz­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek, dür­li hyz­mat­la­ry san­ly gör­nüş­de ber­mek bi­len, ola­ry dür­li, şol san­da ki­berhowp­lar­dan we kiberhü­jüm­ler­den go­ra­mak iş­le­ri-de al­nyp ba­ryl­ýar. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, ki­bergi­ňiş­lik­de mil­li bäh­bit­le­ri, ada­myň hem-de ra­ýa­tyň hu­kuk­la­ry­ny­dyr azat­lyk­la­ry­ny go­ra­ma­gyň gu­ra­ma­çy­lyk we hu­kuk esas­la­ry­ny kes­git­le­mek­de, ýur­duň ki­ber­howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek­de ýü­ze çyk­ýan gat­na­şyk­la­ry düz­gün­leş­dir­mek­de «Ki­ber­howp­suz­lyk ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň Ka­nu­ny uly äh­mi­ýe­te eýe­dir. Mag­lu­mat alyş-çal­şy­gyn­da, ony oka­mak­da we sak­la­mak­da hä­zir­ki za­man teh­no­lo­gi­ýa­la­ryn­dan peý­da­lan­mak, hyz­ma­ty ýe­ňil­leş­dir­mek hem-de tiz­leş­dir­mek mak­sa­dy bi­len, dün­ýä tej­ri­be­sin­de giň­den ula­nyl­ýan QR-kod, ýag­ny des­sin tas­syk­lan­ýan kod ar­ka­ly hyz­mat­la­ry or­naş­dyr­mak ug­run­da al­nyp ba­ryl­ýan iş­le­riň ka­nun­çy­lyk bin­ýa­dy «Mag­lu­mat we ony go­ra­mak ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň Ka­nu­ny arkaly berkidildi. 

Ösen ýurt­lar­da or­naş­dy­ryl­ýan hem-de oňyn ne­ti­je­le­ri ber­ýän kö­pu­gur­ly «Bir pen­ji­re» ul­ga­my ila­ta köp gör­nüş­li san­ly hyz­mat­la­ry hö­dür­le­mek­de adam fak­to­ry­ny ara­dan aýyr­ýar. Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy ta­ra­pyn­dan kes­git­le­ni­li­şi ýa­ly, «Bir pen­ji­re» söw­da we lo­gis­ti­ka bi­len meş­gul­lan­ýan ta­rap­la­ra äh­li im­port, eks­port we üs­ta­şyr amal­lar­da ka­da­laş­dy­ry­jy ta­lap­la­ry ýe­ri­ne ýe­tir­mek üçin ýe­ke-täk ul­gam­dan peý­da­la­nyp, stan­dart­laş­dy­ry­lan mag­lu­mat­la­ry we res­mi­na­ma­la­ry iber­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýän me­ha­nizm­dir. Bü­tin­dün­ýä Söw­da Gu­ra­ma­sy hem ag­za döw­let­le­ri­ni bu ul­ga­my dö­ret­mä­ge ça­gyr­ýar. Çün­ki ol söw­da­nyň ös­me­gi­ne, aň­sat­laş­dy­ryl­ma­gy­na uly iter­gi ber­ýär. Te­le­ke­çi­le­re wag­ty we çyk­da­jy­ny tyg­şyt­la­ma­ga müm­kin­çi­lik dö­red­ýär. Şeý­le-de söw­da bi­len meş­gul­lan­ýan ta­rap­la­ryň we döw­let eda­ra­la­ry­nyň ara­syn­da­ky mag­lu­mat do­la­ny­şy­gy­ny çalt­laş­dyr­mak­da hem-de ýö­ne­keý­leş­dir­mek­de uly äh­mi­ýe­te eýe­dir.  

Bi­ziň ýur­du­myz­da-da mil­li we se­bit­le­ýin «Bir pen­ji­re» ul­ga­my­ny dö­ret­mek­de mak­sat­na­ma­la­ýyn iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. «Elekt­ron res­mi­na­ma, elekt­ron res­mi­na­ma do­la­ny­şy­gy we san­ly hyz­mat­lar ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň Ka­nu­nyn­da kö­pu­gur­ly «Bir pen­ji­re» bi­len bag­ly ka­da­lar be­ýan edil­di. Olar hal­ka edil­ýän san­ly hyz­mat­la­ryň dür­li gör­nü­şi­ni bir ýe­re jem­le­di. «Eks­port-im­port amal­la­ry üçin «Bir pen­ji­re» ul­ga­my­nyň işi­ni ut­gaş­dyr­mak bo­ýun­ça Pu­da­ga­ra to­par dö­re­dil­di. Türk­me­nis­tan­da «Eks­port-im­port amal­la­ry üçin «Bir pen­ji­re» tas­la­ma­sy­nyň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne ýar­dam et­mek bo­ýun­ça bi­le­lik­dä­ki hyz­mat­daş­lyk ha­kyn­da Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Söw­da we ösüş bo­ýun­ça kon­fe­ren­si­ýa­sy­nyň, Ösüş Mak­sat­na­ma­sy­nyň we Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi­niň ara­syn­da öza­ra dü­şü­niş­mek ha­kyn­da­ Äht­na­ma gol çe­kil­di.  

San­ly ul­ga­myň işi­ni mun­dan beý­läk-de döw­re­bap­laş­dyr­mak, pu­da­ga­ra elekt­ron mag­lu­mat alyş-ça­lyş işi­niň, elekt­ron döw­let hyz­mat­la­ry­nyň ka­nun­çy­lyk bin­ýa­dy­ny kä­mil­leş­dir­mek, bu çy­gyr­da gat­na­şyk­la­ry düz­gün­leş­dir­mek mak­sa­dy bi­len, ýa­kyn­da «Elekt­ron hö­kü­met ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň Ka­nu­ny ka­bul edil­di. On­da elekt­ron hö­kü­me­tiň işi ba­bat­da döw­let düz­gün­leş­dir­me­si­ni ama­la aşyr­mak­da Türk­me­nis­ta­nyň Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň, yg­ty­ýar­ly eda­ra­nyň hem-de beý­le­ki döw­let eda­ra­la­ry­nyň müm­kin­çi­lik­le­ri kes­git­len­di. Elekt­ron hö­kü­me­tiň esa­sy we­zi­pe­le­ri, ýö­rel­ge­le­ri, kö­mek­çi hyz­mat ediş pu­dak­la­ry, döw­let mag­lu­mat bin­ýat­la­ry hem-de ýe­ke-täk ba­ra­bar­lan­dy­ry­jy­syn­dan peý­da­lan­mak bi­len bag­ly ka­da­lar be­ýan edil­di. Döw­let eda­ra­la­ry­nyň res­mi web-saýt­la­ry we döw­let hyz­mat­la­ry­nyň ýe­ke-täk por­ta­ly, res­mi­na­ma­la­ryň bir ül­ňä ge­ti­ril­me­gi­ni ama­la aşyr­mak, mag­lu­mat howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek, elekt­ron döw­let hyz­mat­la­ry­nyň ýe­ke-täk Döw­let sa­na­wy, gör­nüş­le­ri, ýe­ri­ne ýe­ti­ri­li­şi­niň hi­li­ne ba­ha ber­mek, elekt­ron döw­let hyz­mat­la­ry­na hem-de ola­ryň ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­gi ba­ra­da­ky sar­gyt­na­ma bil­di­ril­ýän ta­lap­lar, sar­gyt edi­ji­le­riň hu­kuk­la­ry kes­git­len­di. Pu­da­ga­ra elekt­ron mag­lu­mat alyş-çal­şy­gy­nyň, döw­let eda­ra­la­ry­nyň mag­lu­mat ul­gam­la­ry­nyň we gor­la­ry­nyň işi bi­len bag­ly ka­da­lar res­mi­leş­di­ril­di.  

Dur­mu­şy­my­za yzy­gi­der­li or­naş­ýan, hem­mä­miz üçin el­ýe­ter­li bo­lan elekt­ron tö­leg­ler, in­ter­net söw­da, in­ter­net ma­ha­bat­lan­dyr­masy san­ly­laş­dy­ry­lan yk­dy­sa­dy­ýe­tiň oňyn ne­ti­je­le­ri­niň di­ňe kä­bi­ri­dir. Şun­da mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň we in­ter­ne­tiň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni giň­den ulan­ma­gyň ne­ti­je­sin­de sarp edi­ji­le­riň gym­mat­ly wag­ty­nyň we se­riş­de­le­ri­niň tyg­şyt­lan­ma­gy­na, hyz­mat­la­ryň tiz wagt­da ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­gi­ne, ka­gyz gö­te­ri­ji­de ula­nyl­ýan mag­lu­mat­la­ryň sa­ny­nyň azal­ma­gy­na san­ly­laş­dy­ry­lan teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň dö­red­ýän amat­lyk­la­ry hök­mün­de ba­ha ber­mek bo­lar. 

Ýur­du­myz­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek­de da­şa­ry ýurt­la­ryň tej­ri­be­si­ni öw­ren­mek ar­ka­ly ylym-bi­lim ul­ga­my-da düýp­li öz­ger­dil­ýär. Elekt­ron se­na­ga­t dep­gin­li ös­dü­ril­ýär. Elekt­ron tö­leg­ler we in­ter­net söw­da hyz­mat­la­ry or­naş­dy­ryl­ýar. Ul­ga­myň mad­dy-teh­ni­ki hem-de ka­nun­çy­lyk-hu­kuk bin­ýa­dy yzy­gi­der­li kä­mil­leş­di­ril­ýär. Bu öz­gert­me­le­riň gel­jek­de has gu­wan­dy­ry­jy ne­ti­je­le­re ýe­tir­jek­di­gi­ne şek-şüb­he ýok­dur.  

Gah­ry­man RO­ZY­ÝEW,

Türk­me­nis­ta­nyň Mil­li Ge­ňe­şi­niň Mej­li­si­niň Ylym, bi­lim, me­de­ni­ýet we ýaş­lar sy­ýa­sa­ty ba­ra­da­ky ko­mi­te­ti­niň baş­ly­gy.

Häzirki wagtda ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak bilen bagly meseleler döwlet syýasatymyzyň möhüm ugruna öwrüldi. Şu nukdaýnazardan, ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek üçin onuň hukuk binýadyny kämilleşdirmek möhüm mesele bolup durýar. 

Ýadyňyzda bolsa, wajyp maksatdan ugur alnyp, «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Ol milli ykdysadyýetimiziň pudaklary bilen bir hatarda, döwlet we ýerli häkimiýeti dolandyryş ulgamynda hem sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagyna, ösdürilmegine ygtybarly kadalaşdyryş-hukuk binýady boldy. Degişli hukuk namasyna laýyklykda, iňňän möhüm ähmiýetli, jogapkärçilikli wezipeleriň birnäçesi durmuşa geçirildi. Olaryň hatarynda ähli ministrliklerde, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynda, welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň häkimliklerinde, eýeçiligiň görnüşine garamazdan, ähli edara-kärhanalarda elektron resminama dolanyşygy ulgamynyň we internet web-saýtlaryň döredilendigini hem-de yzygiderli kämilleşdirilýändigini aýratyn nygtamalydyrys. Şeýlelikde, döwlet we ýerli häkimiýeti dolandyryş ulgamynda sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagynyň dolandyryşyň netijeliligini ýokarlandyrmaga, hyzmatlaryň hilini gowulandyrmaga ýardam etmek bilen, özüniň has amatlylygyny we netijeliligini gysga wagtyň dowamynda aýdyň görkezjekdigi hemmämize mälimdir. 

Ýeri gelende bellesek, «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» hem-de «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda döwlet häkimiýet edaralary, beýleki ýuridik we fiziki şahslar, şol sanda kiçi we orta telekeçiler tarapyndan hyzmatlaryň sanly görnüşde amala aşyrylmagynyň esasy kadalary anyk beýan edilýär. Sanly hyzmatlar wagtyň we harajatlaryň tygşytlanylmagy bilen bir hatarda, girdejileriň täze çeşmelerini ýüze çykarmaga hem amatly şertleri döredýär. 

Bir hakykat bar: ykdysadyýet hem, tehnika hem, dolandyryş hem, umumy durmuş hem bilimi, ylmy gitdigiçe köp talap edýär. Sanly maglumat ulgamlarynyň geriminiň giňeýän döwründe ýurdumyzda sanly ykdysadyýet bilen bagly kadalaşdyryjy-hukuk namalaryny işläp taýýarlamagyň, dowamly kämilleşdirmegiň näderejede zerurlygy öz-özünden düşnüklidir. 

Umuman, sanly ykdysadyýete geçmegimiz ýurdumyzyň dünýäde ösýän döwletleriň hatarynda öz mynasyp ornuny tapmagyny, halkymyzyň durmuş derejesiniň hasam ýokarlanmagyny, uzak geljegimizi nazarlaýan howpsuz, ygtybarly ösüşimizi üpjün eder. Hut şonuň üçin-de, bu düýpli özgertmeler bilen baglanyşykly, tutuş dünýäde bolşy ýaly, ýurdumyzda-da täze pudaklar, bazarlar, dolandyryş nusgalary peýda bolýar. 

Muhammetguly HALLYÝEW,

Türkmenistanyň Döwlet migrasiýa gullugynyň Mary welaýaty boýunça müdirliginiň Ýolöten etrap bölüminiň müdiri, maýor.

Hormatly Prezidentimiz ykdysadyýeti sanlylaşdyrmak, bu pudagyň işgärler kuwwatyny pugtalandyrmak, döwlet dolandyryşynyň netijeliligini, halkymyzyň durmuş derejesini ýokarlandyrmak üçin elektron ulgamy özleşdirmek, ýokary tehnologiýalaryň hem-de kiçi we orta telekeçiligiň mümkinçiliklerini çekmek arkaly pudaklary döwrebaplaşdyrmak meselelerine aýratyn ähmiýet berýär. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» durmuşa ornaşdyrylmagy sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegine aýratyn üns berilýändiginiň aýdyň subutnamasy bolup durýar.  

Konsepsiýany amala aşyrmagyň çäklerinde milli ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda edaralaryň, kärhanalaryň, guramalaryň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrebaplaşdyrmak we kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmek, şeýle hem ýokary hünär derejeli hünärmenleri taýýarlamak, tejribeli milli we halkara bilermenlerini işe çekmek boýunça işleriň geçirilmegi göz öňünde tutulýar. Ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek hem-de milli ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny ýeke-täk sanly ulgama birikdirmek, edaralaryň, kärhanalaryň we guramalaryň sanly ulgama geçmegi bilen bagly işler toplumlaýyn häsiýete eýe bolup, dürli ugurlar boýunça alnyp barylýar. 

Milli ykdysadyýeti diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmekde oňa sanly ulgamy giňden ornaşdyrmak şu günüň gaýragoýulmasyz wezipeleriniň biridir. Häzirki zaman maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň iň soňky gazananlaryna esaslanýan ösen ykdysadyýeti kemala getirmekde bäsleşige ukyply sanly ykdysadyýeti ösdürmek zerur. Bazaryň barha artýan talaplaryna laýyk gelýän howpsuz, ygtybarly we bäsdeşlige ukyply maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň üpjünçilik ulgamyny döretmek ýurduň sanly ykdysadyýete üstünlikli geçmeginiň girewi bolup durýar. 

Innowasion mümkinçilikleriň artdyrylmagy, ilkinji nobatda, ylmyň gazananlaryny önümçilige ornaşdyrmaga itergi bermek bilen, täze senagat kärhanalarynyň döredilmeginiň baş şerti bolup durýar. Innowasion kärhanalaryň döredilmegi diňe bir içerki bazaryň şeýle önümlere bolan isleglerini kanagatlandyrman, eýsem, jemi içerki önümde innowasion önümleriň möçberleriniň artmagyna, netijede, ýurdumyzyň bäsdeşlige ukyplylygynyň ýokarlanmagyna ýardam berýär. Şeýle hem, öňdebaryjy tehnologiýalaryň esasynda döredilen kärhanalaryň sanynyň artmagy täze iş orunlarynyň döredilmegine, ilatyň iş bilen üpjünçilik derejesiniň gowulanmagyna öz oňyn täsirini ýetirýär. Ýurdumyzda şeýle kärhanalar, önümçilikler, düzümler yzygiderli döredilýär. Bu bolsa sanly ykdysadyýetiň hünärmen we ylym-bilim üpjünçiligini ösdürmek, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda sanly tehnologiýalary giňden ornaşdyrmak wezipeleri öň hatarlara çykýar. Şonuň üçin býujet ulgamynda sanly tehnologiýalaryň paýyny artdyrmak, ýagny, «sanly bilim», «sanly saglygy goraýyş», «elektron resminamalar dolanyşygy», «elektron görnüşde döwlet hyzmatlary», «maliýe işlerini awtomatlaşdyrmak — meýilnamalaşdyryş we hasabatlylyk ulgamlary» ýaly ugurlary kämilleşdirmek esasy wezipeler hökmünde öňe çykýar. 

Ýurdumyzda sanly ulgamyň giňden ornaşdyrylmagy milli ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň ösüşine uly itergi bermek bilen, «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» göz öňünde tutulan wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmäge, uzak möhletleýin ykdysady ösüşi we ýokary öndürijiligi gazanmaga, ýurdumyzyň jemi içerki önüminiň düzüminde maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň paýyny artdyrmaga, döwlet dolandyryşynyň netijeliligini ýokarlandyrmaga, esasy önümçilik-ykdysady işleriň ähli görnüşlerini awtomatlaşdyrmaga we merkezleşdirilen tertipde dolandyrmaga, ýokary tehnologiýaly pudaklarda täze iş orunlaryny döretmäge, şeýle hem halkyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini has-da ýokarlandyrmaga giň mümkinçilikleri döredýär. 

Daýanç ANNADURDYÝEW,

Türkmenistanyň Döwlet, hukuk we demokratiýa institutynyň ylmy işgäri.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkymyzyň öňünde belent maksatlar durýar. Munuň özi eziz Watanymyz Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösüşiň täze belentliklerine çykarmakdan, abadan, asuda, parahat hem bagtyýar durmuşy, durnukly ösüşi üpjün etmekden ybaratdyr. Häzirki wagtda hormatly Prezidentimiz  Serdar Berdimuhamedowyň tagallasy bilen bu asylly we belent maksada ýetmek üçin giň möçberli işler alnyp barylýar. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow il-ýurt bähbitli, döwlet we dünýä ähmiýetli işleri giň gerim bilen amala aşyrýar. Şonuň netijesinde häzirki wagtda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmäge möhüm ähmiýet berilýär. Bu babatda öňde goýlan wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi, maksatnamalaýyn işleriň amala aşyrylmagy hem-de alnyp barylmagy, dowam etdirilmegi netijesinde durnukly ösüş gazanylýar. Biz muňa makro-ykdysady görkezijiler arkaly hem aýdyň göz ýetirýäris. Şol görkezijiler Ministrler Kabinetiniň her aýyň, çärýegiň, ýarym ýylyň we tutuş ýylyň jemlerine garalýan mejlislerinde yzygiderli beýan edilýär. 

Häzirki döwrüň möhüm wezipeleriniň biri hem sanly ulgam bilen baglanyşyklydyr. Bu ulgamyň işine bütin dünýäde, şol sanda biziň ýurdumyzda möhüm ähmiýet berilýär. Milli ykdysadyýetimize, şol sanda onuň her bir pudagyna sanly tehnologiýalar ornaşdyrylýar. 

Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow wezipä girişmek dabarasyndaky çykyşynda: «Biz milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna sanly ulgamyň mümkinçilikleriniň ornaşdyrylmagyna geljekde hem ünsi jemläris» diýip nygtap aýtdy. 

Şunda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» üstünlikli durmuşa geçirilmegi möhüm ähmiýete eýedir. Ol häzirki döwürde milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge ýardam berýär. Şunda milli ykdysadyýete sanly ulgamy ornaşdyrmak boýunça öňdebaryjy döwletleriň derejesine ýetirmek, elektron senagatyny ösdürmek, işewürlige we maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň soňky gazananlaryna esaslanýan ykdysadyýeti kemala getirmek, innowasion, ýokary tehnologiýaly, bäsdeşlige ukyply sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça wezipeleri çözmek maksat edinilýär. 

Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen bu babatdaky belent maksada ýetilýändigini aýratyn bellemek gerek. Bu günki gün sanly ulgamyň ähmiýeti gurluşyk, telekeçilik, senagat, ulag-aragatnaşyk, obasenagat, bilim pudaklarynda alnyp barylýan işlerde we gazanylýan oňyn netijelerde has-da aýan bolýar. 

Sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy bilen gurluşyk pudagynda «akylly şäher» konsepsiýasy amala aşyrylýar, «akylly öý» ulgamy ornaşdyrylýar, şeýle hem gurluşyk-gurnama işleriniň ýokary hil derejesi  üpjün edilýär. Bu ulgam söwda, hyzmatlar ulgamynyň işini ilerledýär, oba hojalygy, senagat pudaklarynda ýokary hilli önümleriň öndürilmeginde möhüm ähmiýete eýe bolýar. 

Sanly ulgam barada söhbet edilende, «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny  ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» hem üstünlikli amala aşyrylýandygyny bellemek gerek. Bu günki gün ýurdumyzyň bilim ojaklarynda ylmy-tehniki ösüşiň gazananlary, täze tehnologiýalar we innowasiýalar, kompýuterler elýeterdir. Şonuň netijesinde  bu ulgamda zähmet çekýän mugallymlaryň, terbiýeçileriň sanly tehnologiýalardan peýdalanmaklaryna, döredijilikli zähmet çekmeklerine, mekdep okuwçylarynyň, talyp ýaşlaryň bilimleri tutanýerlilik bilen ele almaklaryna giň mümkinçilikler döredildi we ondan netijeli peýdalanylýar. 

Her bir işde hil we netijelilik esasy talapdyr. Ine, şol talaba hötde gelinmeginde milli ykdysadyýetimize, onuň her bir pudagyna sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy möhüm ähmiýete eýedir. 

Şeýle asylly işleri, il bähbitli, döwlet ähmiýetli syýasaty alyp barýan hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, belent başy aman bolsun! 

Bägül BAÝGELDIÝEWA,

“Mugallymlar gazeti”.

Häzirki wagtda dünýäde «sanly tehnologiýalar», «sanly ykdysadyýet», «sanly şäher», «sanly ulgam», «sanly aň», «sanly bilim» ýaly täze düşünjeleriň peýda bolmagy bilen, internete esaslanýan işewürligiň ähli ugurlarynda sanly özgertmeler durmuşa geçirilýär. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow döwlet başyna geçen gününden ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti giňişleýin ornaşdyrmak arkaly makroykdysady görkezijiler boýunça ýokary netijeleri üpjün etmäge gönükdirilen tagallalary amala aşyrmagy esasy maksatlarynyň biri edip goýdy. 

Sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagynyň netijesinde, adamzat durmuşynda bankomatlar, «internet-bank», «mobil-bank», «çat-botlar» ýaly düşünjeler hem peýda boldy. Maliýe-bank ulgamynda hil taýdan tapawutly «Internet-bank», «Mobil-bank», «Galtaşyksyz töleg», «Cash back» ýaly täze hyzmatlar bank işjeňliginiň kämilleşýändigini alamatlandyrýar. Bu, esasan hem, bank işewürliginde sanly özgertmeleriň ornaşdyrylýandygyny görkezýär. Mundan başga-da öňdebaryjy, döwrebap programma üpjünçiliginiň kömegi bilen, şeýle hem internet arkaly onlaýn okuw sapaklarynyň geçirilişi bilim ulgamynda-da sanly özgertmeleriň başlanandygyna şaýatlyk edýär. 

Sanly tehnologiýalar we innowasion häsiýetli täjirçilik usullary durmuşymyzyň ähli ugurlarynda giňden ulanylýar. Bu bolsa ykdysady özgertmelere bolan täzeçil talaby gün-günden güýçlendirýär. Şeýlelikde, sanly tehnologiýalara, elektron söwda esaslanýan sanly ykdysadyýeti giňişleýin ornaşdyrmagyň zerurlygy öň hatara çykýar. 

Sanly ykdysadyýet önümçilik gatnaşyklarynda maglumat-aragatnaşyk serişdelerini peýdalanmak bilen sanly özgertmeleri amala aşyrýan ykdysadyýetiň bölegidir. Munuň esasy maksady raýatlara, şeýle hem edara-kärhanalara döwlet hyzmatlarynyň elýeterliligini üpjün etmekdir. Sanly ykdysadyýetiň giňişleýin ornaşdyrylmagy halkymyzyň ýaşaýyş durmuşynda hem dürli amatlyklary döredýär. Şeýle-de önümçilik bilen ylmyň arasyndaky baglanyşygy işjeňleşdirýär. 

Sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmagyň özi halkymyza ähli babatda amatlyklary döretjek uly wezipeleriň biridir. Mundan başga-da, sanly ykdysadyýeti kemala getirmek öndürilýän önümleriň we ýerine ýetirilýän hyzmatlaryň hilini halkara standartlara laýyk getirmekde möhüm şert bolup durýar. Ozaly bilen ol ýurdumyzyň milli innowasion ulgamynyň kemala getirilmegini, döwrebap, bazar şertlerine laýyk gelýän derejelere çykarylmagyny şertlendirýär. 

Bibigül NAZAROWA,

welaýat Statistika müdirliginiň hünärmeni.

Milli ykdysadyýetimiziň ösüşinde, bütin dünýäde bolşy ýaly, «Sanly ykdysadyýet» düşünjesi özüne mynasyp orun aldy. Ol maglumat we tehnologiýalar eýýamynyň esasy bolup hyzmat etmek bilen häzirki döwürde ýurdumyzyň ähli ugurlaryndaky ösüşi bilen üstünlikli utgaşýar. Bu ugurda ýurdumyzda maksatnamalaýyn işler ýola goýuldy we olar üstünlikli amal edilýär. Olar «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» daýanýar. Sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň mazmunyna düşünmekde, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmakda aýratyn ähmiýetli bolan bu resminama ýolgörkeziji bolup hyzmat edýär. Konsepsiýada ýurdumyzy sanly ulgam esasynda ösdürmegiň maksady, wezipeleri esasy ugurlary beýan edilip, ony 3 tapgyrda durmuşa geçirmek bellenilýär. Milli ösüşiň meýilnamasyna giren sanlylaşdyrmak syýasaty ilatyň ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak, dünýä bilen aýakdaş gitmek maksatlaryny öz içine alýar. 

Konsepsiýa ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň öňünde innowasion tehnologiýalary ösdürmek boýunça ýeňil bolmadyk wezipe goýdy. Elbetde, sepgide ýetmek üçin degişli hukuk binýady zerur bolup durýar. Şoňa laýyklykda, ýurdumyzda sanly ulgama geçmegiň çäklerinde onuň hukuk binýady hem kämilleşdirilýär. «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň kabul edilmegi elektron resminama, elektron resminamalaryň dolanyşygynyň we sanly hyzmatlaryň hukuk ýagdaýyny, olara bildirilýän esasy talaplary kesgitleýän hem-de bu çygyrda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirmäge gönükdirilendir. Kanunda elektron resminama dolanyşygy, elektron söwda, kommunikasiýa aragatnaşyk torlary, elektron amallar we olardan peýdalanmagyň kadalary barada düşünjeler berilýär.  

Elektron söwda, satyn almak-satmak, üpjün etmek, daşamak, karz bank hyzmaty, saklamak, ätiýaçlandyryş, tabşyryk, eýeçiligiň ynançly dolandyrylmagy, bäsleşik, Türkmenistanyň Raýat kodeksinde göz öňünde tutulan beýleki geleşikler, şeýle hem telekeçilik işiniň çygrynda gaýry hukuklaryň we borçlaryň edilmegi we amala aşyrylmagynyň degişlidigi barada ýokarda salgylanylýan Türkmenistanyň Kanunynda bellenildi. Ol bolsa sanly hyzmatlaryň we dolanyşygyň hukuk esasyny emele getirýär.  

«Dördünji senagat rewolýusiýasy» diýilýäniniň biziň ýurdumyzyň syýasy, ykdysady, we durmuş ulgamlaryna öz täsirini ýetirip başlandygy duýulýar. Ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini kesgitleýän netijeleriň ýokarlanylmagyna we ykdysady kuwwatyň pugtalanmagyna itergi berýän dördünji senagat rewolýusiýasyny durmuşa geçirmek boýunça häzirki wagtda ýurdumyzda oňyn taslamalaryň durmuşa geçirilip başlanandygyny bellemek gerekdir. Şoňa laýyklykda, maglumat eýýamynda, dördünji senagat rewolýusiýasy şertlerinde tehnologik täzelikleri önümçilige ornaşdyrmazdan bäsdeşlik artykmaçlygyny gazanmak mümkin däldir. Sanly ykdysadyýet elektron senagatyny döretmekligi, sanly aragatnaşyk babatynda şäherleriň we obalaryň arasyndaky tapawudyny aradan aýyrmaklygy talap edýär. Gurluşyk ulgamynda täze döwrebap maglumat tehnologiýalarynyň gazananlaryny giňden ulanmak arkaly «akylly öý» ulgamy esasynda binalar gurlup başlandy we bu işler üstünlikli dowam etdirilýär. Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmäge goşandyny goşmak, sanly ykdysadyýeti dolandyrmaga, döwrebap tehnologiýalar bilen işlemäge ukyply ýaşlary ýüze çykarmak maksady bilen, ýaşlaryň arasynda programma üpjünçiligi boýunça geçirilen «Sanly innowasiýalar» atly bäsleşige Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymlary, magistrantlary we talyplary hem gatnaşdylar. «Innowasion şäher» tematiki ugry boýunça institutyň magistranty Şageldi Weliýew I orna we «Söwda we hyzmatlar ulgamy boýunça IT-taslamalar» tematiki ugry boýunça institutyň mugallymy Narly Babanazarow III orna mynasyp boldular. Bu «akylly öý» taslamasy Aşgabady ösdürmegiň 16-njy tapgyrynda ilkinji gezek ornaşdyryldy. Munuň özi maglumatlar eýýamynda sanly ulgam arkaly ykdysadyýetini kuwwatlandyrýan ýurtlar bilen ata Watanymyz Türkmenistanyň hem aýakdaş gitmegine ýardam edýär. 

Ýurdumyzda bank hyzmatlarynyň sany barha artýar, «Internet-bank» we «Mobile-bank» ulgamlarynyň üsti bilen nagt däl hasaplaşyklary amala aşyrmagyň ugurlary giňeldilýär. Ulag ulgamynda täze tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna uly üns berilýär. Şeýle hem, ykjam maksatnamalar işlenip taýýarlanylýar. Ýurdumyzda demir ýol petekleri nobata durman satyn almak mümkinçiligi döredilip, olaryň onlaýn tertipde satuwy ýola goýuldy. Şeýle hem taksi hyzmatynyň täze görnüşleri hödürlenip başlandy. Hususan-da, paýtagtymyzdaky «Taksomotor awtoulag» kärhanasynda hereket edýän onlarça ýeňil awtoulaglara planşetler oturdyldy we müşderilerden sargytlary internet arkaly kabul etmek hyzmaty ýola goýuldy. 

Mahlasy, sanly ykdysadyýeti ösdürmek ugrunda durmuşa geçirilýän işleriň netijesi döwletimizde ähli ykdysady pudaklaryň yzygiderli kämilleşmegine getirýär. 

Täzegül TAGANOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň ykdysadyýet fakultetiniň magistranty.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda ata Watanymyz ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda ýokary ösüş görkezijilerini gazanýar. Soňky birnäçe ýyllaryň dowamynda Diýarymyzda sanly ulgamy ösdürmek, halk hojalygynyň pudaklaryna iň kämil innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak babatda maksatnamalaýyn esasda alnyp barylýan özgertmeler milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösmegine ýardam berýär. Bu ugurda kabul edilen maksatnamalaryň, ýakyn geljek üçin kesgitlenilen anyk wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde döwletimiziň ykdysady kuwwatynyň has-da artjakdygy şübhesizdir. 

XXI asyr innowasiýalardyr tehnologiýalaryň çalt ösýän we özgerýän döwri. Biz muny başgaça «tehnologiýalar eýýamy» diýip atlandyrýarys. Innowasion tehnologiýalaryň adamzat durmuşynyň aýrylmaz bölegine öwrülen häzirki şertlerinde bolsa ösüş meýli bar bolan islendik döwletiň ýagty geljegini sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagynda we ösdürilmeginde görýäris. Çünki ösüşiň baş şertine öwrülen sanly ulgam maglumatlar jemgyýetinde durnukly ösüşi gazanmagyň ygtybarly we ykrar edilen ýoludyr. 

Dünýä ykdysadyýetinde öňdeligi eýeleýän, senagat taýdan ösen döwletleriň ylmy-tehniki ösüşiň gazananlaryny önümçilige ilkinjileriň biri bolup ornaşdyrmak arkaly kuwwatly ýurtlara öwrülendigi inkär edip bolmajak hakykatdyr. Döwür bilen deň gadam urýan şeýle döwletler sanly ulgam babatda has-da ilerläp, indi senagata yzygiderli ornaşdyrylýan tehnologiýalary özlerinde öndürýärler we olaryň ýardamy bilen täzeden-täze önümçilikleri ýola goýýarlar. Munuň özi ösen döwletleriň dünýä ykdysadyýetindäki «kepillendirilen» pugta orunlarynyň iň esasy sebäbidir. 

Ýurdumyzda özgertmeler ýaýbaňlandyrylýan häzirki zaman şertlerinde sanly ykdysadyýeti ösdürmek ileri tutulýan ugurlaryň biridir. Bu ugurda ýetilen sepgitler we gazanylan üstünlikler hem az däldir. Diýarymyzda sanly ykdysadyýet, sanly bilim bilen bagly kabul edilen resminamalar we maksatnamalar esasynda amala aşyrylýan özgerişler munuň aýdyň güwäsidir.  

Türkmenistanda sanly ulgamy ösdürmekde maliýe ulgamy, sanly bilim, elektron söwda, bank hyzmatlary we köpçülikleýin habar beriş serişdeleri çygrynda ajaýyp işler durmuşa geçirildi. Raýatlara döwrebap hyzmatlary hödürlemek we bellige almagyň elektron ulgamyny döretmek arkaly edara görnüşli taraplaryň ýeke-täk döwlet sanawyny ýöretmek işiniň bir bitewi maglumat-telekommunikasiýa toruna birikdirilmegi, elektron maglumatlaryň binýadynyň döredilmegi boýunça «bir penjire» programma üpjünçiligi ulanyşa girizildi.  

Soňky ýyllaryň dowamynda adamzada howp salan pandemiýa şertlerindäki çäklendirmeler bolsa bütin dünýäde bilim ulgamynyň işiniň usullaryna degişli düzedişleri girizdi. Şular bilen baglylykda, bilim ulgamynda sanly tehnologiýalary ösdürmegiň derwaýyslygy has-da ýokarlandy. Dünýäde emele gelen çylşyrymly ýagdaýlarda sanly tehnologiýalar internetiň üsti bilen bilim işini dowam etdirmäge mümkinçilik berdi. Munuň özi mundan beýläk-de sanly bilimi ösdürmek üçin başlangyç şert bolup, ulgamyň yzygiderli sanly ulgama geçirilmeginiň täze bilim standartlaryna daýanýandygyny görkezýär. 

Diýarymyzda elektron söwdanyň ösmegi alyjylary tapmakda ýokary tizligi hem-de alyjylaryň islegleriniň kanagatlandyrylmagyny, önümleriň elýeterliligini we söwda giňişligindäki täzeliklerden yzygiderli habarly bolmagy üpjün edýär. Uzak aralykdan tölegler we söwda ulgamynyň ykjam goşundylary çalt depginler bilen meşhurlyga eýe bolup, alyjynyň haryt satyn almak usullarynyň barha kämilleşmegine itergi berýär. Bu bolsa ýurdumyz boýunça harytlaryň sarp edilişini artdyryp, «satyjy-alyjy» gatnaşygyny has-da döwrebaplaşdyrýar. 

Häzirki zaman innowasiýalar äleminde bank hyzmatlaryna bolan isleg hem ýokary derejede ösýär. Bu ýagdaýda ykjam goşundylary peýdalanmak möhüm ähmiýete eýe bolýar. Şeýle amatlyklar ulanyjylara özleriniň hasabynyň netijelerini barlamaga, ýerine ýetirilen amallary gözden geçirmäge, geçirimleri hem-de hyzmatlaryň töleglerini amala aşyrmaga ýardam berýär. Şu nukdaýnazardan, «Altyn asyr», «Millikart», «Goýum bank karty», «Maşgala karty» ýaly sanly bank kartlary arkaly nagt däl tölegleriň möçberi hem-de «Internet banking», «Ykjam bank», «Aralykdan töleg» ýaly hyzmatlardan peýdalanmak artýar. 

Soňky ýyllarda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda, metbugat neşirlerini  elektron görnüşe geçirmek boýunça ýokary netijeler gazanyldy. Bu babatda aýdanymyzda, gazetleriň we žurnallaryň elektron görnüşe geçirilmegi düşewüntlilik nukdaýnazaryndan örän amatlydyr. Ýurdumyzda çap edilýän metbugat neşirleriniň saýtlarynyň döredilmegi hem ýokary ähmiýete eýedir. Bu saýtlaryň döredilmegi, bir tarapdan, häzirki zaman maglumatlar jemgyýeti döwründe Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanyň dünýäniň habarlar we maglumatlar giňişligine üstünlikli goşulyşmagyna hem-de ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän il-ýurt bähbitli beýik işler baradaky maglumatlary dünýä ýaýmaga, beýleki tarapdan bolsa, diňe bir ýazgy materiallaryny däl, eýsem, maglumat roliklerini, reportažlary göni görnüşinde ýerleşdirmäge, ýaýratmaga mümkinçilik berýär. Munuň özi ýurdumyzda sanly ykdysadyýetiň üstünlikli ösdürilýändiginiň hem-de sanlylaşdyrmak boýunça konsepsiýanyň ähli döwlet maksatnamalaryna we iri ykdysady taslamalara sazlaşykly utgaşýandygynyň aýdyň subutnamasydyr. 

Jumamyrat GUTLYÝEW,

Boldumsaz etrabynyň maliýe we ykdysadyýet bölüminiň esasy hünärmeni, KA-nyň işjeň agzasy.

Ýurdumyzda äh­li ugur­lar bi­len bir ha­tar­da mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­zi di­wer­si­fi­ka­si­ýa ýo­ly bi­len ös­dü­rip, san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni ýo­la goý­mak­da giň ge­rim­li iş­ler ama­la aşy­ryl­ýar. «Türk­me­nis­tan­da 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy­nyň» mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­miz­de iş ýü­zün­de durmuşa ge­çi­ril­me­gi ýur­du­my­zyň mun­dan beý­läk hem gül­läp ös­me­gi­ne, ma­ýa go­ýum­la­ry­nyň iş­jeň he­re­ket et­me­gi­ne, bank hyz­mat­la­ry­nyň äh­li gör­nüş­le­rin­de has-da öň­de­ba­ry­jy usul­la­ryň ýo­la go­ýul­ma­gy­na ýar­dam ber­ýär. Kon­sep­si­ýa­nyň esa­syn­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň bar­ha giň ge­rim­de ula­nyl­ma­gy dur­muş ha­jat­la­ry üçin tö­leg se­riş­de­le­ri­niň äh­li gör­nüş­le­ri­niň we beý­le­ki hyz­mat­la­ryň ra­ýat­lar üçin has el­ýe­ter­li bol­ma­gy­ny üp­jün ed­ýär.  

Hä­zir­ki wagt­da döw­rüň ta­lap­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, ýur­duň kuw­wa­ty yl­myň we bi­li­miň ösü­şi bi­len şert­len­di­ril­ýär. Dün­ýä­de yl­myň we teh­no­lo­gi­ýa­nyň kä­mil­leş­me­gi jem­gy­ýe­tiň in­tel­lek­tual baý­ly­gy­nyň art­ma­gy­na oňaý­ly tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. Şo­nuň bi­len bir ha­tar­da bi­ziň döw­le­ti­miz­de hem mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li pu­dak­la­ryn­da in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­la­ry or­naş­dyr­mak, san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni art­dyr­mak ba­ba­tyn­da iş­ler güýç­li dep­gin­de al­nyp ba­ryl­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň alyp bar­ýan öň­den­gö­rü­ji­lik­li sy­ýa­sa­ty­na eýe­rip, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň dur­nuk­ly ösü­şi we kä­mil­leş­di­ri­li­şi be­lent sep­git­le­re ýe­ti­ril­ýär.  

Hal­ky­my­zyň dün­ýä­niň iň tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­la­ryn­dan peý­da­la­nyp, bo­le­lin, asu­da, pa­ra­hat dur­muş­da ýa­şa­ma­gy, oka­ma­gy, iş­le­me­gi üçin giň müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýän Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň ja­ny sag bol­sun, il-ýurt bäh­bit­li be­ýik iş­le­ri ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin! 

Azi­za KU­LY­ÝE­WA,

Türk­me­nis­ta­nyň Te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar we in­for­ma­ti­ka ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.