«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklary ýokary ösüşlere beslenýär. Hormatly Prezidentimiziň başda durmagynda ýurdumyzyň ykdysady ulgamynda birnäçe işler durmuşa geçirilýär. Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň taryhy mejlisinde kabul edilen «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek, halkyň ýaşaýyş derejesini mundan beýläk has-da ýokarlandyrmak, bütin dünýäde Watanymyzy ykdysady taýdan durnukly ösüşi bilen tanatmak, sanly ulgamy döwrebaplaşdyrmak, dürli hyzmatlary elektron görnüşe geçirmek ýaly çäreler maksat edilip goýuldy. 

Hormatly Prezidentimiz tarapyndan Diýarymyzda öndürilýän we daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň, ýerine ýetirilýän işleriň, hyzmatlaryň hilini milli we halkara standartlaryna laýyklykda sertifikatlaşdyrmagy, işleriň ýerine ýetirilmeginiň, hyzmatlaryň edilmeginiň, ilata we daşky gurşawa howply we zyýanly önümçilik ýagdaýlarynyň täsirini azaltmak maksady bilen, «Türkmenstandartlary» baş döwlet gullugynyň gündelik işini sanly ulgama geçirmek barada tabşyryklar berildi.  

Bu ugurda welaýatymyzda hem uly işler amala aşyrylýar. «Türkmenstandartlary» döwlet gullugynyň garamagyndaky edara-kärhanalarda amala aşyrylýan optiki aragatnaşyk kabelleri ornaşdyrmak, kadalaşdyryjy resminamalary we gündelik edilýän işleri aragatnaşyk torlary esasynda elektron görnüşinde amala aşyrmak, edara-kärhanalardan, telekeçilerden, raýatlardan gelýän arzalary we hatlary elektron torlaryna ýerleşdirmek, edara-kärhanalara we raýatlara edilýän hyzmatlary ýeňilleşdirmek, raýatlar bilen tölegleri elektron görnüşinde amala aşyrmak ýaly degişli işler munuň aýdyň mysalydyr. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe sanly ykdysadyýeti durmuşa ornaşdyrmaga, okamaga, işlemäge ähli şertleri we mümkinçilikleri döredip berýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli alyp barýan işleri hemişe rowaçlyklara beslensin! 

Aýna ŞIRIÝEWA,

welaýat «Türkmenstandartlary» döwlet gullugynyň hünärmeni.

Ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanly ulgama geçirmegiň hem-de ony diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegiň, ösen innowasion önümçilik düzümlerini döretmegiň, bank ulgamynyň işini kämilleşdirmegiň, maýa goýum işini işjeňleşdirmegiň hasabyna ýurdumyz dünýäniň ykdysady ulgamyna barha işjeň aralaşýar. 

Dünýäniň öňdebaryjy tehnologiýalarynyň hasabyna sanly ulgamyň mümkinçilikleri giňeýär. Adamlaryň ylym-bilime bolan talaplarynyň artmagy, sanly ykdysadyýetde maglumat ulgamynyň hem-de tehnologiýalaryň ähli ýerde, islendik wagtda elýeter bolmagy özara gatnaşyklaryň täze ugurlaryna giň ýol açýar. Ýurdumyzda sanly ulgamy ornaşdyrmakda uly işler alnyp barylýar. Onuň çäklerinde «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» hem anyk çäreler bellenilýär. Şeýle-de bu ugurda «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Bellenen wezipelere laýyklykda amala aşyrylýan işler, gazanylýan üstünlikler täze başlangyçlara ýol açýar. 

Sanly ykdysadyýetiň kämilleşmegi bilen, bäsleşige ukyplylyk hem artýar. Ykdysady kuwwatyny artdyrmak isleýän islendik döwlet özüniň ylmy-tehniki mümkinçiliklerini netijeli ulanmaga çalyşýar. Häzirki döwrüň möhüm talaplarynyň biri milli ykdysadyýetiň okgunly ösüşini üpjün etmekdir. Ösen tehnologiýalaryň we aragatnaşyk ulgamynyň kömegi bilen ykdysady pudaga degişli maglumatlary ýygnamak, seljermek, ýaýratmak möhüm ähmiýete eýe bolup durýar. Sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagy ýurdumyzda ykdysady ösüşiň we önümçilik depgininiň artdyrylmagyna, dolandyryş düzüminiň işiniň kämilleşmegine giň mümkinçilikleri döredýär.  

Ýurdumyzda durmuşa geçirilýän ykdysady özgertmeler halkymyzyň abadan ýaşaýşyny üpjün edýär. Sanly ykdysadyýetiň ösmegi, aragatnaşyk ulgamynyň kämilleşmegi, ösen tehnologiýalaryň durmuşymyza giňden ornaşmagy netijesinde birnäçe pudaklaryň işinde ýeňillikler duýulýar. Bu ugurda alnyp barylýan we durmuşa geçirilýän işler ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan ösmegine, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň mundan beýläk-de ýokarlandyrylmagyna giň mümkinçilikleri döredýär.  

Geldimurat ORAZKLYÇEW,

Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň Saparmyrat Türkmenbaşy etrap bölüminiň döwlet bellige alyjysy.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň öňdengörüjilikli döwlet syýasatynyň binýadynda ýaşlar baradaky alada, ýaş nesliň oýlap tapyjylygy, döredijiligi we olaryň zähmete höweslendirilmegi ýurdumyzyň mundan beýläkki ösüşlerinde möhüm ähmiýete eýedir. Ýurdumyzda hünärli, bilimli ýaşlary bäsleşikli zähmet bazaryna çekmek hem-de olary täze döwrebap iş orunlary bilen üpjün etmek döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. 

Milli ykdysadyýetimiziň depginli we durnukly ösüşini üpjün etmek işleri, bazar infrastrukturasynyň pugtalandyrylmagy, erkin bäsleşigiň ösdürilmegi, hususy telekeçileriň başlangyçlarynyň höweslendirilmegi, täze önümçilik, medeni, durmuş üpjünçilik desgalarynyň gurulmagy we işe girizilmegi, hyzmatlar ulgamynyň çalt depginler bilen ösdürilmegi, şeýle hem ýurdumyzda döwrebap iş orunlarynyň döredilmegi ilatyň iş bilen üpjünçiliginiň derejesiniň ýokarlandyrylmagyna özüniň oňyn täsirini ýetirýär. 

Ýurdumyzda bilim bermegiň ähli basgançaklarynda okamagyň we okatmagyň, öwrenmegiň we öwretmegiň iň öňdebaryjy döwrebap tehnologiýalaryna daýanýan, täze usullar giňden ornaşdyrylýar. Zähmet bazary ykdysady özgertmelere näçe çalt uýgunlaşmagy başarsa, ykdysady pudaklaryň hem bilimli hünärmenlere bolan islegleriniň şonça-da tiz kanagatlandyrylýandygyny durmuş tejribesi görkezýär. Ýurdumyzyň innowasion ösüşinde netijeli iş bilen üpjünçiligi döretmek we ýokary derejeli işgärleri taýýarlamak üçin bilim ulgamy bilen zähmet bazarynyň özara baglanyşygynyň üpjün edilmegine uly üns berilýär. 

Häzirki wagtda ýurdumyzyň ösüşinde döwrebap tehnologiýalar we innowasiýalar ornaşdyrylan edaralarda we kärhanalarda zähmet çekýän ýaşlaryň hünär derejesine bildirilýän talaplar ýokarlanýar. Ýaşlaryň zähmetini netijeli peýdalanmak döwrüň wajyp wezipesi bolup, ol ýaşlary hünäre ugrukdyrmak, hünär bilimini bermek we iş bilen üpjün etmek ýaly görkezijileriň ylmy taýdan seljerilmegini talap edýär. Şunuň bilen baglylykda, ýaşlaryň durmuş-zähmet hukuklaryny we kanuny bähbitlerini goramak, iş bilen üpjün etmek hem-de täze iş orunlaryny döretmek baradaky wezipeler ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda durýar. 

Milli ykdysadyýetimiziň ylmy esasda ösdürilmegi, hünärli işgärler bilen üpjün edilmegi, döwrebap innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy, işewürligi goldamagyň netijeli usullarynyň işlenip taýýarlanylmagy önümçilik kuwwatlyklarynyň artdyrylmagyna, ykdysadyýetiň pugtalandyrylmagyna ýardam berjek möhüm strategik ugurlardyr. Ýurdumyzyň milli ykdysadyýetiniň sanly ulgam arkaly ösdürilmegi jemi içerki önümiň düzüminde maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň paýynyň artmagyna, döredilýän önümçilikleriň kuwwatlyklarynyň möçberleriniň köpelmegine hem-de ýaşlary zähmet bazaryna uýgunlaşdyrmaga we olaryň iş bilen üpjünçiliginiň has-da kämilleşdirilmegine özüniň oňyn täsirini ýetirýär.  

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda milli ykdysadyýetimizde ýaşlaryň hünär taýýarlygyny we iş bilen üpjünçiligini gowulandyrmak barada giň mümkinçilikleri döredýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, il-ýurt bähbitli durmuşa geçirýän işleri elmydama rowaç bolsun! 

Şemşat KIÇIGULOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda eziz Diýarymyzda milli ykdysadyýetimizi ösdürmekde, elektron senagatyny kämilleşdirmekde, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň soňky gazananlaryna esaslanýan ösen ykdysadyýeti kemala getirmekde netijeli işleriň durmuşa ornaşdyrylýandygy aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Hususan-da, häzirki wagtda «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy» üstünlikli durmuşa geçirilýär. Hormatly Prezidentimiz wezipä girişmek dabarasynda: «Biz milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna sanly ulgamyň mümkinçilikleriniň ornaşdyrylmagyna geljekde hem ünsi jemläris» diýip belledi. Munuň özi  bizi uzak ýyllary nazarlaýan bu maksatnamadan gelip çykýan wezipeleri wagyz etmäge, Watanymyzyň şan-şöhratyny dünýä ýaýmaga ruhlandyrýar. 

Şeýle-de, hormatly Prezidentimiziň parasatly syýasaty netijesinde ýurdumyzyň ähli pudaklaryna we edara-kärhanalaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak arkaly milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge giň mümkinçilikler döredilýär. Ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti giňden ornaşdyrmak, innowasion ösüşi çaltlandyrmak boýunça maksatnamalaýyn işler durmuşa geçirilýär.  

Häzirki wagtda ösüşiň iň döwrebap ugry sanly ulgam bolup durýar. Sanly ulgam ösüşiň giň mümkinçiliklerine eýe bolup, hünärmenler tarapyndan saýlanyp alynýar. Bu ugurda uly işleriň amala aşyrylandygyny hem bellemek gerek. Esasan hem kämil hünärmenler taýýarlanyp, işiň sazlaşykly ýola goýulmagy üpjün edilýär. Bu bolsa sanly ulgamyň geljekde hem dowamly ösdüriljekdigini beýan edýär.  

Sanly ulgamyň durmuşa ornaşdyrylýan pudaklarynda ösüşiň tizligi üpjün edilýär, çünki ähli işler tehnologiýalaryň kömegi bilen tiz amala aşyrylýar. Sanlylaşdyrylan enjamlar önümçilikde hem-de bilimde, beýleki pudaklarda möhüm ähmiýete eýedir. Sanly ulgam uzak aralykdan maslahatlary geçirmäge, resminamalary elektron görnüşde dolandyrmaga mümkinçilik berýär. Şonuň üçin hem häzirki wagtda bu ugra aýratyn ähmiýet berilýär.  

Hormatly Prezidentimiziň amala aşyrýan beýik işleriniň bagtyýar durmuşda ýaşaýan halkymyz tarapyndan gyzgyn goldaw tapýandygyny buýsanç bilen bellemeli. Garaşsyz, hemişelik Bitarap döwletimiziň ykdysady kuwwatynyň belent derejelere çykmagy ugrunda uly işleri amala aşyrýan Arkadagly Serdarymyzyň janynyň sag, ömrüniň uzak bolmagyny, il-ýurt bähbitli, dünýä ähmiýetli beýik işleriniň rowaçlyklara beslenmegini arzuw edýäris. 

Mekan ORAZGYLYJOW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Uly ruhubelentlik bilen gadam basan Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow sanly ulgam arkaly Ministrler Kabinetiniň ilkinji mejlisini geçirip, döwlet durmuşyna degişli wajyp wezipeleriň ençemesi bilen birlikde, ýurdumyzyň milli ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmagyň we sanly ulgama geçmegiň wezipelerini, ösüşiň ugurlaryny hem-de depginli ösüşiň ulgamlaryny anyk kesgitläp berdi. Olaryň ählisi türkmen halkynyň hal-ýagdaýynyň we ýaşaýyş-durmuşynyň hiliniň ýokarlandyrylmagyna, ýurdumyzyň gülläp ösmegini üpjün etmäge hem-de ony kuwwatly döwletleriň hataryna çykarmaga gönükdirilendir. 

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň» kabul edilmegi ösüşleriň täze tapgyryna ynamly ädimiň ädilendigini alamatlandyrdy, ýagny otuz ýyly nazarlaýan bu strategiýanyň ýurdumyzyň mundan beýläk-de durnukly ösüşini üpjün etmegiň netijeli ýollarynyň birine öwrüljekdigine ynamy has-da artdyrdy. 

Ýurdumyzda sanly ykdysadyýetiň kemala gelmegi jemgyýetçilik durmuşynda hem-de maliýe işinde maglumat we sanly serişdeleriň ähmiýetiniň güýçlenmegi bilen häsiýetlendirilýär. Şu nukdaýnazardan, döwrebap infrastrukturany döretmek, institusional gurşawy emele getirmek, sanly tehnologiýalar bilen işlemek medeniýetini ösdürmek, işgärler kuwwatyny güýçlendirmek zerurdyr. Şeýle bolansoň, ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli pudaklarynda sanly ykdysadyýet boýunça okuwlar gurnalýar we geçirilýär. 

Sanly ykdysadyýet bilen bagly meseleler dünýä ýüzünde köpleri gyzyklandyrýan meseleleriň birine öwrüldi. Munuň esasy sebäbi ykdysadyýetiň sanly görnüşinde jemlenen mümkinçilikleriň diňe bir ykdysady ösüşi üpjün etmekde däl, eýsem, ynsan durmuşynyň hem özgermegine getirýändigi we dünýä jemgyýetçiliginiň sanly tehnologiýalara köpçülikleýin geçilmegi bilen düşündirilýär. Bu ýagdaý sanly, köplenç halatda bolsa, elektron ykdysadyýet diýlip atlandyrylýan ykdysadyýetiň düýp mazmunynyň iki sany aýratynlykdan ybarat bolup durýandygy barada netije çykarmaga mümkinçilik berýär: birinjiden, ýurduň hakyky hojalyk ulgamyndan tapawutlylykda oňa wirtuallyk mahsusdyr, ýagny ol internet giňişlikden daşary hereket edip bilmeýär. Bu häsiýetli aýratynlyk ondan peýdalanyjylar üçin birnäçe oňaýlyklary döredýändigi bilen özüneçekijidir. Ýagny, ol maglumaty alyş-çalyş etmegiň, şertnama baglaşmagyň we özara hasaplaşyklary geçirmegiň tizligini artdyrýar, wagty tygşytlaýar, subýektleriň arasyndaky gatnaşyklary ýönekeýleşdirýär. Ikinjiden, sanly ykdysadyýetiň ýokary tehnologiýalara we telekommunikasiýa hyzmatlaryna bolan garaşlylygy örän ýokarydyr. 

Ýurdumyzda ykdysadyýetiň sanly ugurlaryny ösdürmäge gönükdirilen toplumlaýyn maksatnamalaryň durmuşa geçirilmegi milli ykdysady ösüşi üpjün etmekde sanly ulgamyň näderejede möhüm bolup durýandygynyň aýdyň subutnamasydyr. Täze şertlerde sanly tehnologiýalary işläp taýýarlamak, olary ykdysadyýetiň we durmuş ulgamynyň dürli ugurlaryna giňden ornaşdyrmak ýurdumyzyň milli ykdysadyýetinde tutýan ornunyň pugtalanmagyna, bäsdeşlige ukyplylygynyň, ilatyň ýaşaýyş derejesiniň ýokarlanmagyna ýardam berýär. Hut şu wezipelerden ugur alnyp, ýurdumyzda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň konsepsiýasy» kabul edildi. Bu Konsepsiýa milli ykdysadyýetimiziň sanlylaşdyrylmagyna we sanly özgertmeleriň giň möçberde amala aşyrylmagyna itergi berer. Häzirki döwürde ulanylýan sanly innowasiýa tehnologiýalary ösüşiň täze tapgyryna geçmek üçin biziň döwletimizde berk maddy binýadyň bardygyny alamatlandyrýar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek strategiýasynyň çäklerinde sanly hyzmatlaryň bazarynyň gerimini giňeltmek işine hem uly ähmiýet berilýär. Ýakyn geljekde durmuş hakykatymyzyň bir bölegine öwrüljek bu hyzmatlaryň, ilkinji nobatda, müşderiler üçin döredýän amatlyklary barada durlup geçilmegi sanly hyzmatlaryň bähbitli taraplary baradaky düşünjelerimizi giňeltmek, olar babatynda dünýägaraýşymyzy özgertmek nukdaýnazaryndan maksadalaýykdyr. 

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny pugtalandyrmaga gönükdirilen özgertmeleri durmuşa geçirýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, il-ýurt bähbitli tutumlary rowaç bolsun! 

Jennet ORAZMYRADOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň talyby.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe esasy ähmiýet berilýän ugurlaryň biri-de sanly ykdysadyýete geçmeklikdir. Bilşimiz ýaly, häzirki wagtda ýurdumyzda «Türkmenistanda 2020 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny» durmuşa geçirmek boýunça uly işler alnyp barylýar, ýagny ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak bilen bagly meseleler döwlet syýasatynyň möhüm ugruna öwrüldi. Amala aşyrylýan işleriň netijesinde milli ykdysadyýetimiziň pudaklary bilen bir hatarda, döwlet we ýerli häkimiýeti dolandyryş ulgamynda hem sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagynyň we ösdürilmeginiň ygtybarly kadalaşdyryş-hukuk binýady döredildi.    

Sanly maglumat ulgamlarynyň kömegi bilen kärhananyň dürli bölekleriniň arasyndaky aragatnaşyk has takyk sazlanyp, guramaçylyk ýokarlanýar, tygşytlylyk artýar. Şonuň netijesinde hem diýseň gysga möhletlerde ýokary hilli önümleri has köp öndürip, senagatçylar bu önümleri bütin dünýä ýaýratmaga mümkinçilik alýarlar, şol bir wagtda-da olaryň bäsdeşlige ukyplylygy artýar. Sanly ulgama geçmek diňe bir önümçilik babatda däl-de, ykdysadyýetimiziň islendik ugruny alanyňda-da diňe öňe ilerlemekdir.  

Ýurdumyzyň ykdysadyýeti häzirki döwürde uly ösüşe eýe. Täze senagat pudaklarynyň döredilmeginiň, dürli maksada gönükdirilen möhüm binalaryň hem-de desgalaryň gurulmagynyň netijesinde bu ösüş gerimini has-da giňeldýär. Önümçiligiň ösüş depgini hem birsyhly ýokarlanýar. Bu bolsa gysga döwrüň içinde sanly ykdysadyýete geçmek üçin döwletimizde ähli zerur ykdysady şertleriň bardygynyň nyşanydyr. Bu wezipäniň üstünlikli amala aşyrylýandygy bolsa buýsandyryjydyr. 

Rüstem SÄHETTAGANOW,

Balkanabat şäher salgyt bölüminiň uly salgyt inspektory.

Ýurdumyzda ykdysady gatnaşyklaryň sanly ulgamyny ösdürmek, ilkinji nobatda bu ulgamy kadalaşdyryş-hukuk taýdan üpjün etmek boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar, sanly ykdysadyýetiň ygtybarly hukuk binýady döredilýär. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy» maglumat tehnologiýalaryny giňden peýdalanmagyň hasabyna, halk hojalygynyň ähli pudaklarynyň, ýurdumyzyň durmuş ulgamynyň netijeli hereket etmegine gönükdirilendir. Konsepsiýanyň wezipelerinde, döwlet we ýerli öz-özüňi dolandyryş ulgamlarynda uly maglumat binýadyndan peýdalanyp, netijeli çözgütleriň kabul edilmegine oňyn täsir edýän elektron hökümet ulgamyny kämilleşdirmek we sanly hökümet ulgamyny ornaşdyrmagy ýaýbaňlandyrmak ugurlarynda, býujet ulgamynda sanly tehnologiýalaryň paýyny artdyrmakdan ybarat bolup durýar. 

Sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi ýurtda uzak möhletleýin ykdysady ösüşi we ýokary öndürijiligi gazanmaga ýardam berýän netijeli ulgamlaryň ornaşdyrylmagyna, adamlara edilýän jemgyýetçilik hyzmatlarynyň hiliniň ýokarlanmagyna we kämil görnüşleriniň ýola goýulmagyna, halkyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň özgerdilmeginde tehnologiýalar bilen bagly töwekgelçilikleriň peselmegini üpjün etmek bilen, internet ulgamynyň mümkinçilikleriniň giňeldilmegine ýardam berýär.  

Garaşsyz, baky Bitarap döwletimizde sanly ykdysadyýetiň hukuk esaslarynyň binýady bolup, Türkmenistanyň Konstitusiýasynda her bir adamyň öz şahsy durmuşyna eden-etdilikli gatyşylmagyndan, şonuň ýaly-da hat-habarlarynyň, telefon we beýleki aragatnaşyklarynyň syryny saklamak düzgünleriniň bozulmagyndan, öz namysyna we at-abraýyna hyýanat edilmeginden goranmaga hukugynyň bardygy kepillendirilmek bilen, döwletimiziň çäginde her bir ynsanyň maglumatlara bolan erkinlik hukugy kämil derejä göterilýär.  

Sanly ykdysadyýet sanly maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň peýdalanylmagyna esaslanýan ykdysady, durmuş, medeni gatnaşyklaryň ulgamy bolup, bu ulgamyň hukuk taýdan düzgünleşdirilmegi hemişe ösüşi, kämil kanunlary talap edýär. Sebäbi sanly ulgamyň özi hemişe ösüşde bolandygy sebäpli onuň bilen bagly jemgyýetçilik gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän milli kanunçylygymyz hem kämilleşdirilýär. 

Ýurdumyzda hereket edýän sanly ykdysadyýetiň kanunçylyk esaslarynyň biri hem «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny bolup, bu Kanun elektron resminamalaryň, elektron resminamalaryň dolanyşygynyň we sanly hyzmatlaryň hukuk ýagdaýyny, olara bildirilýän esasy talaplary kesgitleýär hem-de bu çygyrda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirmäge gönükdirilendir. Kanunda adresat, elektron resminama, elektron sanly gol, elektron hyzmata gatnaşyjy subýektler we beýlekiler barada giňişleýin düşünje berlip, sanly ykdysadyýete elektron resminamalar arkaly gatnaşyjy taraplaryň hukuklary we borçlary kesgitlenilýär. 

«Kiberhowpsuzlyk hakynda» Türkmenistanyň Kanuny hem sanly ykdysadyýet ulgamynyň ähli kiber giňişliginde Türkmenistanyň milli bähbitlerini, adamyň we raýatyň hukuklaryny, azatlyklaryny goramagyň guramaçylyk we hukuk esaslaryny kesgitleýär hem-de Türkmenistanyň kiberhowpsuzlygyny üpjün etmekde ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirýär. Şeýle-de «Işiň aýry-aýry görnüşlerini ygtyýarlylandyrmak hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň 22-nji maddasynyň 1-nji bölegine laýyklykda aragatnaşyk babatynda iş we kiberhowpsuzlyk babatynda iş ygtyýarnamalar talap edilýän işiň görnüşine degişli bolup durýar. 

Döwrümiziň talap edişi ýaly, häzirki wagtda ýurdumyzyň her bir raýaty kämil aragatnaşyk we internet ulgamlaryndan peýdalanýar. Kärhanalarda, edaralarda, guramalarda resminamalary dolandyrmagyň elektron usuly ornaşdyrylýar. Ýurdumyzyň agzybir maşgalalarynyň ählisiniň diýen ýaly öýlerinde kompýuter we beýleki kämil tehnologik serişdeler bar. Häzirki döwürde ýaşlaryň tehnologiýanyň iň täze gazanan önümlerinden, öýjükli aragatnaşyk serişdelerinden kynçylyksyz baş çykaryp bilýändiklerini görýäris. Bu bolsa ýurdumyzda sanly ykdysadyýetiň hukuk esaslarynyň ygtybarly goragynyň üpjün edilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr. 

Amangeldi BEGLIÝEW,

Daşoguz şäheriniň prokurorynyň tälim alyjy kömekçisi.

Ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanly ulgama geçirmegiň we diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegiň, innowasion önümçilik düzümlerini döretmegiň, döwletara we halkara hyzmatdaşlygy giňeltmegiň, daşary ykdysady mümkinçilikleri ýokarlandyrmagyň, maýa goýum işini has-da işjeňleşdirmegiň hasabyna, ýurdumyz dünýä ykdysady ulgamyna barha işjeň goşulyşýar.  

Häzirki döwürde ähli ulgamlar bilen bir hatarda, aragatnaşykda hem ýokary netijeler gazanylýar. Pudak dünýäniň öňdebaryjy tehnologiýalary bilen üpjün edilip, sanly ulgamyň mümkinçiliklerinden peýdalanmaga ähli şertler bar. Işi ilerletmekde öňdebaryjy döwletleriň tejribesinden peýdalanmak, elektron senagaty döretmek, adamyň aň-bilim maýasyna, işewürlige we maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň soňky gazananlaryna esaslanýan ösen ykdysadyýeti kemala getirmek meseleleri we olaryň çözgütleri «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» giňişleýin beýanyny tapýar.  

Sanly ykdysadyýet maglumatlaryň we tehnologiýalaryň hemme ýerde, hemme wagtda elýeterliligine daýanmak bilen, özara gatnaşyklaryň täze ugurlaryna ýol açýar. Çözgütler çalt kabul edilýär. Seljermeler intellektual we maksada gönükdirilen häsiýete eýe bolýar. Soňky ýyllarda tehnologik innowasiýalar önümçiligiň dürli pudaklaryna giňden ornaşdyrylýar. Şoňa görä-de, önümçiligiň usullary düýpgöter üýtgeýär. Adamlaryň aň-bilime we iş endiklerine bildirýän talaplary artýar. Ýurdumyzda sanly ulgamy ornaşdyrmagyň hukuk binýady babatda-da uly işler alnyp barylýar. Şolaryň çäklerinde «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Kanun elektron resminamalaryň, elektron resminama dolanyşygynyň we sanly hyzmatlaryň hukuk ýagdaýyny, olara bildirilýän esasy talaplary kesgitlemäge hem-de bu çygyrda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirmäge gönükdirilendir. Gürrüňi edilýän resminama pudagiçi we pudagara maglumat alyş-çalşygyny döwrebap ýola goýmagyň esasynda döwlet dolandyryşynyň, dolandyryş kararlaryny kabul etmegiň netijeliligini we dessinligini artdyrmak, kagyz hem elektron göterijilerde maglumat akymlarynyň has yzygiderli usulyny saýlamak, maglumat alyş-çalşygynyň bitewi giňişligini döretmek, elektron resminama dolanyşygynyň subýektleriniň resminamalarynyň hasaba alynmagyny, gözegçiligini we saklanmagyny guramak, olaryň ýitirilmeginiň öňüni almak, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalaryny ulanmagyň binýadynda maglumatyň goraglylyk we howpsuzlyk derejesini ýokarlandyrmak, elektron resminama dolanyşygynyň maglumat serişdeleriniň ýaşyrynlygyny, bitewüligini we elýeterliligini üpjün etmek ýaly maksatlary öz içine almak bilen, geljekde ykdysadyýetiň ähli ugurlarynda sanly ulgamy ornaşdyrmakda örän ähmiýetlidir.  

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» bellenen wezipelere laýyklykda amala aşyrylýan işler, gazanylýan üstünlikler täze başlangyçlara ýol açýar. Innowasion ykdysadyýet innowasiýalaryň köpdürlüligine, yzygiderli tehnologik kämillige, önümçilikde we eksportda ösen tehnologiýalara esaslanýar. Oňa başgaça «intellektual ykdysadyýet» hem diýilýär. Ýurdumyzda amala aşyrylýan innowasiýalar syýasatynyň kuwwatly kadalaşdyryjy hukuk binýadyny üpjün etmek bu ugurda ynamly üstünlik gazanmagyň ilkinji hem binýatlaýyn şertleriniň biri hökmünde görkezilýär.  

Häzirki döwürde intellektual we tehnologik bäsdeşlik barha ýiti häsiýete eýe bolýar. Ösen döwletlerde jemi içerki önümiň ösüşi tehnikada we tehnologiýalarda jemlenen täze bilimleriň hasabyna gazanylýar. Bu bolsa şol ýurtlarda bäsdeşlige ukyplylygyň ýokary derejesiniň üpjün edilýändigini görkezýär. Şonuň üçin ykdysady kuwwatyny artdyrmak isleýän islendik döwlet öz ylmy-tehniki we intellektual mümkinçiliklerini netijeli ulanmaga çalyşýar. Görnüşi ýaly, ýurduň aň-paýhas mümkinçiliklerini milli ykdysadyýetiň okgunly ösüşini üpjün edýän serişdä öwürmek şu günüň möhüm wezipesi, döwrüň talaby bolup öňe çykýar.  

Muhammetnazar GELDIÝEW,

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Ykdysadyýet, maliýe we durmuş syýasaty baradaky komitetiniň agzasy.

Hormatly Prezidentimiziň ylmy taýdan esaslandyrylan syýasatynyň netijesinde, ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna halkara standartlaryna laýyk gelýän täze innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça işler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Şol sanda, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda sanly tehnologiýalaryň ulanylmagyny giňden ýola goýmak, elektron resminamalar dolanyşygyny hem-de elektron senagatyny kämilleşdirmek, sanly tehnologiýalaryň üpjün ediliş derejesinde şäherleriň we obalaryň tapawudyny aradan aýyrmak ýaly wezipeler amala aşyrylyp, durmuşymyza giňden ýaýrap, yzygiderli ornaşdyrylýar. Sanly ykdysadyýete geçmek boýunça wezipeler maglumat-aragatnaşyk üpjünçilik ulgamynyň, şol sanda internet hyzmatlarynyň hiliniň ýokarlandyrylmagyndan şeýle hem adamyň intellektual ukyplarynyň doly derejede ulanylmagyndan we beýleki zerur bolan şertleriň ýerine ýetirilmeginden ybaratdyr. 

Umuman aýdylanda, sanly ykdysadyýet — munuň özi, innowasion tehnologiýalaryň esasynda gurnalan ykdysady gatnaşyklaryň ulgamy bolup, şol bir wagtyň özünde harajatlaryň tygşytlanylmagy bilen bir hatarda, girdejileriň täze çeşmelerini ýüze çykaryp, ykdysady netijeliligiň we ösüşiň möhüm şerti bolup durýar. Sanly giňişligiň aýratynlygy bolup, harytlary bazarlara dessin çykarmak we sarp edijiler üçin ähli amatlyklary döretmek mümkinçilikleriň artmagy çykyş edýär. Beýle diýilmegi, onlaýn düzgüninde hödürlenýän harytlaryň we hyzmatlaryň internet ulanyjylaryň ählisi üçin elýeterliligi bilen häsiýetlendirilýär. Şeýlelikde, sanly ykdysadyýet harytlaryň we pul serişdeleriň dolanyşygynyň täze tizligi, harytlaryň hem-de hyzmatlaryň ýokary hili we olara laýyk gelýän sarp edijiler üçin döredilýän amatlylygyň derejesi bilen adaty ykdysadyýetden tapawutlanýar. 

Sanly ykdysadyýete düýpgöter geçmek üçin intellektual tehnologiýalar ulgamyny ösdürmek, şeýle hem degişli ugurlar boýunça halkara hyzmatdaşlygyny ýola goýmak ýaly meseleler möhüm ähmiýete eýe bolup durýar. Mundan başga-da, bu işi amala aşyrmak üçin ykdysadyýetiň döwlet hem-de hususy sektorlarynyň wekillerini, ýuridiki we fiziki taraplary, IT hünärmenlerini, jemgyýetiň beýleki agzalaryny degişlilikde çekmek zerurlygy ýüze çykýar. Şonuň bilen birlikde, sanly ykdysadyýet çygrynda maglumatyň we innowasion tehnologiýalaryň goragynyň üpjün edilmegi wajyp wezipeleriň biri hökmünde kesgitlenýär. 

Sanly ykdysadyýete tapgyrlaýyn geçilmegi maglumatlaryň kibergoragynyň üpjün edilmegini hem talap edýär. Goragyň şu görnüşine düzüm birlikleriň ählisi degişlidir. Öz gezeginde, ol maliýe we söwda ulgamlarynyň hem-de ykdysadyýet ösüşiniň ýokarlandyrylmagyna gönükdirilen faktor hökmünde çykyş edýär. Mundan başga-da, sanly ykdysadyýetde ýokary tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna gös-göni täsir edýän dolandyryş işiniň, kanunçylygyň şertnamalaýyn gatnaşyklarynyň kämilleşdirilmegi, şeýle hem ýokary tehnologiýalaryň, bäsleşige ukyply taslamalaryň hödür edilmegi özleriniň oňyn netijelerini berýär. Has takygy, sanly ykdysadyýetiň pudaklarynda önümçiligiň ähli görnüşleri awtomatlaşdyrylýar, pudaklaýyn edara-kärhanalaryň öňünde goýlan wezipeler bolsa merkezleşdirilen dolandyryş, şeýle hem şertnamalaýyn ýörelgeler arkaly amala aşyrylýar. Sanly ykdysadyýetiň artykmaçlyklary diňe bular bilen çäklenenok. Täze ykdysady we innowasion şertlerde önümçiligiň hiliniň hem-de ykdysady işiniň subýektleriniň netijeliliginiň ýokarlandyrylmagy, tehnologik pudaklarda döwrebap iş orunlarynyň döredilmegi ýaly mümkinçilikler emele gelýär. 

Häzirki wagtda, öňdebaryjy ýurtlaryň tejribesinde, hökümet tarapyndan ykdysadyýeti sanlylaşdyrmak meselelerine işeňňirlik bilen çemeleşilýär, hususan-da ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy, şeýle hem döwlet hyzmatlarynyň elektron görnüşleriniň hereket edip başlamagy ýaly özgertmeler yzygiderli amala aşyrylýar. Dünýä ykdysady ulgamynda sanly özgertmelere sezewar bolmaýan pudaklaryň sany barha azalýar, sebäbi olar döwrüň talaplaryna laýyk gelip bilmeýär, şol laýyksyzlygyň netijesinde bolsa, pudak özüniň bäsleşige ukuplylygyny ýitirýär. Sanly ykdysadyýete geçmek meselesinde, ilki bilen, döwlet dolandyryş edaralaryna we bank ulgamlaryna innowasion tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyny gazanmaly. Soňra şol tehnologiýalar degişli ykdysadyýetiň pudaklarynda we jemgyýetde ýüze çykýan gaýry zerurlyklary kanagatlandyrmak üçin peýdalanylanda aýdyň netijeleri gazanmaga, ykdysadyýetiň ösüşine oňaýly täsirini ýetirýärler. 

Ýokarda belläp geçişimiz ýaly, sanly ykdysadyýete geçmek üçin döwletiň öňünde çözülmeli iki sany möhüm wezipe durýar. Olaryň birinjisi — täze ykdysady şertlere laýyk gelýän, şeýle hem ykdysady işe ähli gatnaşyjylaryň hukuk goraglylygyny, şol sanda kibergoragyny üpjün edýän kämil kanunçylyk binýady döretmekden ybaratdyr. Şondan soň, innowasion tehnologiýalary ornaşdyrýan kärhanalar üçin amatly şertleriň döredilmegi zerur bolup durýar. Olaryň ikisi hem önümçiligiň sanly ýörelgesine eýermäge, şeýle-de ykdysadyýetiň pudaklarynda innowasion ösüşi gazanmaga niýetlenendir. 

Ykdysadyýeti sanlylaşdyrmak jemgyýetçilik durmuşynda bolup geçýän ykdysady we durmuş hadysalardan düzülen ulgam bolmak bilen, şol bir wagtda internet torundan peýdalanmaga giň mümkinçilikleri bolan, täze görnüşli ykdysady nusgany emele getirýär. Sanly ykdysadyýet şertlerinde zähmet öndürijiliginiň artmagy, önümçilik harajatlarynyň pese düşmegi, harytlaryň bäsdeşlige ukyplylygynyň ýokarlanmagy, şonuň ýaly-da beýleki peýdaly aýratynlyklary ýüze çykýar. Ykdysadyýetde innowasion özgertmeleri üstünlikli durmuşa geçirmek üçin üpjünçilik ulgamynyň döwrebaplygy, elektron dolanyşygynyň ýola goýulmagy, elektron söwdasynyň amala aşyrylmagy ýaly ugurlaryň kämilleşdirilmegine aýratyn üns berilýär. 

Häzirki wagtda dünýäniň aglaba ýurtlarynyň ilaty internet ulgamynyň mümkinçiliklerinden giňden peýdalanýar. Ony ulanyjylaryň sany ýyl-ýyldan artýar, bu bolsa sanly ykdysadyýetiň kämilleşmegi üçin amatly ýagdaýy emele getirýär. Netijede, ol ykdysady ösüşe itergi berýän güýç diýip hasap edilip, onuň jemgyýetiň durmuşynda tutýan orny barha pugtalandyrylýar. Sanly ykdysadyýetde we onuň üpjünçilik ulgamynda bolup geçýän tehnologiki ösüş meýilleri (bulut tehnologiýalary, maglumatlaryň sanlylaşdyrylmagy) ähli internet torunyň ulanyjylary üçin täze hilli hyzmatlary hödürleýär. 

Ykdysadyýetiň innowasion pudaklarynyň emele gelmegi, sanly ykdysadyýetde bolup geçýän prosesleriň kanunalaýyk dowamaty hökmünde çykyş edýär. Şeýlelikde, sanly ykdysadyýet jemgyýeti we döwleti düzýän ähli elementleriň bütinleý yzygiderli sanlylaşdyrylmagynyň netijesinde emele gelýär, sanly ykdysadyýetiň ösüşi bolsa, onuň subýektleriniň özara amala aşyrylýan sanly şertnamalaýyn gatnaşyklaryny ýola goýmak işiniň gurnalmagy bilen bagly bolup durýar. Bu işde ilkinji mesele bolup, berk kanunçylyk binýadynyň döredilmegi çykyş edýär, ondan soň sanly ykdysadyýete geçiş prosesiniň tehniki üpjünçilik meselesi orta çykýar. Şu ýerde, maglumat tehnologiýalary bilen bagly aragatnaşygyň, bank hem-de maglumat üpjünçiliginiň sazlaşykly gurnalmagy, sanly ykdysadyýete geçiş prosesleriň hökmany şerti hökmünde çykyş edýär. Bu bolsa ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda elektron ulgamlarynyň ornaşdyrylmak işiniň has-da üstünlikli dowam etdirilmegine oňaýly şert döredýär. 

Goý, durnukly ösüşiň ygtybarly kepili bolan sanly ykdysadyýeti döwlet durmuşynyň ähli ugurlaryna ornaşdyrmakda giň şertleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolup, il-ýurt ähmiýetli tutumlary hemişe rowaç alsyn! 

Zamira BABANAZAROWA,

Lebap welaýat kazyýeti, kazynyň kömekçisi.

Garaşsyz ýurdumyzda innowasion ykdysadyýeti kemala getirmek, ähli ulgamlary sanlylaşdyrmak, sanly ykdysadyýetiň täze gadamlaryny durmuşa ornaşdyrmak, ykjam kompýuter aragatnaşygyny ýola goýmak babatda maksatnamalaýyn işler üstünlikli amala aşyrylýar. Bu hem bolsa milli ykdysadyýetimizi innowasion ösüş ýoluna geçirmek işini çaltlandyrmaga, önümçilige öňdebaryjy tehnologiýalary, sanly ulgamy, elektron resminamalar dolanyşygyny giňden ornaşdyrmaga ýardam berýär. Munuň özi innowasion ykdysadyýeti kemala getirmäge döwlet derejesinde aýratyn üns berilýändigini aňladýar.

Şu nukdaýnazardan ýurdumyzda bu ugurda kanunçylyk binýady hem kämilleşdirilýär. «Döwlet ylmy-tehniki syýasaty hakynda», «Maglumat we ony goramak hakynda», «Elektron resminama hakynda», «Türkmenistanda Internet torunyň ösüşini we Internet hyzmatlaryny etmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek hakynda», «Aragatnaşyk hakynda», «Ylmy-tehnologiýa parklary hakynda», «Ylmy edaralar hakynda», «Ylmy intellektual eýeçilik hakynda», «Ylmy işgäriň hukuk ýagdaýy hakynda» Türkmenistanyň Kanunlary kabul edildi, «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy», «Türkmenistanda durmuş-ynsanperwer ylymlaryny ösdürmegiň Döwlet maksatnamasy» hem-de «Türkmenistanda tebigy we takyk ylymlary ösdürmegiň Döwlet maksatnamasy» durmuşa geçirilýär.

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» göz öňünde tutulan wezipeleri amala aşyrmak maksady bilen, «Türkmenaragatnaşyk» agentliginiň hünärmenleri tarapyndan taýýarlanan «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny tassyklamak hakyndaky» Karara gol çekilmegi ähli ugurlarda sanly ulgamy ornaşdyrmak babatdaky işleriň maksatnamalaýyn esasda alnyp barylýandygyny aýdyňlygy bilen görkezýär. Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň «Sanly Türkmenistan» atly täze döwlet maksatnamasyny işläp taýýarlamagy biziň ýokarky sanap geçen Döwlet maksatnamalarymyzyň esasy bolmak bilen, sanly mümkinçilikleriň kanuny binýadynyň berkeýändigini aýdyň subut edýär.

 «Sanly Türkmenistan» atly döwlet maksatnamasy ykdysadyýetiň ylmy gazanylanlary köp talap edýän pudaklarynda ilatyň iş bilen üpjünçiliginiň ýokarlandyrylmagyny, öňdebaryjy tehnologiýalary önümçilikde ulanmagyň çaltlandyrylmagyny, elektron resminamalar dolanyşygyna hem-de elektron şahsyýetnamalar ulgamyna doly geçmäge ýardam etmekligi göz öňünde tutýar. Mundan başga-da, maksatnamanyň çäklerinde ýurdumyzda telelukmançylyk, kompýuter hem-de telekommunikasiýa tehnologiýalaryny ulanmak arkaly uzak aralykdan maslahat we bilim bermek ýaly goşmaça elektron hyzmatlary ýerine ýetirmegiň hasabyna sanly düzümleri ösdürmek hem meýilleşdirilýär.

Berdi BERDIÝEW,

Türkmen oba hojalyk institutynyň mugallymy.

Ýurdumyzyň asudalygyny, halkymyzyň agzybirligini, binýady halaldan mäkäm tutulan döwletimiziň sarsmaz binýadyny, jemgyýetimiziň mizemez jebisligini pugtalandyrmakda gazanylýan üstünlikler milli ykdysadyýetimiziň yzygiderli hem durnukly ösmeginiň guralyna öwrülýär. Ykdysadyýetiň sazlaşykly ösdürilmegi, durnukly ykdysady ösüşiň hem-de ýokary durmuş ölçegleriniň üpjün edilmegi aýratyn bellenmäge mynasypdyr.

Milli ykdysadyýeti diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmekde sanly ulgamyň hyzmaty uludyr. Bu babatda alnyp barylýan işler bellärliklidir. Häzirki zaman maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň iň täze gazananlaryna esaslanýan ösen ykdysadyýeti kemala getirmekde bäsleşige ukyply sanly ykdysadyýeti ösdürmek möhüm ähmiýete eýedir. Üç tapgyrda amala aşyrylmagy meýilleşdirilýän Konsepsiýa milli ykdysadyýeti diwersifikasiýalaşdyrmakda, sanly ulgamy giňden utgaşdyrmakda, elektron senagatyny we innowasion önümçiligi ösdürmekde möhüm ähmiýete eýedir.

Sanly ykdysadyýet — munuň özi hasaplaşyklaryň, pul dolanyşygy bilen bagly amallaryň we oňa degişli maglumatlaryň kompýuterleriň, bütindünýä maglumat torunyň kömegi bilen hereket arkaly dolandyrylmagyna düşünilýär. Sanly ykdysadyýete geçmek işi, gürrüňsiz, täze mümkinçilikleriň açylmagyny äşgär edýär, edaralaryň, kärhanalaryň we adamlaryň özara gatnaşygyny ýeňilleşdirýär.

Sanly ykdysadyýete geçmegiň birnäçe artykmaçlyklary bardyr. Olaryň esasylary zähmet öndürijiliginiň artmagy, kärhanalaryň bäsdeşlige ukyplylygynyň ýokarlanmagy, edaralaryň çykdajylarynyň azalmagy, täze iş orunlarynyň döredilmegi bolup durýar.

Biziň institutymyzda sanly ulgama geçmek boýunça netijeli işler alnyp barylýar. Institutymyzyň ätiýaçlandyryş işi kafedrasy Türkmenistanyň döwlet ätiýaçlandyryş guramasy bilen ýakyn aragatnaşyk saklaýar. Türkmenistanyň döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň merkezi edarasy, welaýatlardaky we etraplardaky döwlet ätiýaçlandyryş guramalary öz arasynda optiki aragatnaşyk arkaly bir bitewi maglumat giňişligini emele getirýän içki tor ulgamy bilen birikdirilendir. Bir bitewi maglumat giňişligini emele getirýän tor ulgamy guramalaryň arasynda maglumat alşygyny ýeňilleşdirýär we maglumatlaryň merkezleşdirilen görnüşde jemlenilmegini we saklanylmagyny üpjün edýär. Guramalaryň arasynda wideoduşuşyklary guramakda wideoaragatnaşyk ulgamynyň hyzmatyndan peýdalanylýar.

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň 11-nji fewralynda geçirilen Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň mejlisinde kabul edilen «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy» geljek 30 ýylyň toplumlaýyn strategik wezipelerini hem-de maksatnamalaryny durmuşa geçirmegiň ugurlaryny kesgitleýär. Bu bolsa türkmen halkynyň mundan beýläk-de bolelin, eşretli durmuşda ýaşamagyny üpjün eder.

Ýurdumyzda sanly ulgamyň mümkinçiliklerinden giňden peýdalanylýar. Sanly ulgamy önümçilige giňden ornaşdyrmak babatynda durmuşa geçirilýän işler bellärliklidir. Her bir ulgamda sanly ulgamyň mümkinçiliklerinden peýdalanmaga aýratyn üns berilýär. Hormatly Prezidentimiz: «Ylym ulgamyny kämilleşdirmek üçin maksatnamalarda göz öňünde tutulan çäreleri amala aşyrmak arkaly milli ykdysadyýetimizde ylmyň, tehnologiýalaryň we sanly innowasiýalaryň ornuny ýokarlandyrmak boýunça alnyp barylýan işleri güýçlendirmeli» diýip belledi.

Sanly ykdysadyýetiň, milli ätiýaçlandyryş ulgamynyň ösmegi üçin ähli mümkinçilikleri döredýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag bolsun, il-ýurt bähbitli, döwlet ähmiýetli beýik işleri rowaçlyklara beslensin!

Çemen KAKALYÝEWA,

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary netijesinde ýurdumyzda milli ykdysadyýeti diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak boýunça maksatnamalaýyn işler alnyp barylýar.

Sanly özgertmeleriň dünýäde ýokary tizlik bilen ýaýraýan döwründe milli ykdysadyýetimize sanly ulgamy ornaşdyrmak, elektron senagatyny döretmek, işewürlige we maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň soňky gazananlaryna esaslanýan ykdysadyýeti kemala getirmek gaýragoýulmasyz wezipeler bolup durýar.

Mälim bolşy ýaly, milli Liderimiz ykdysadyýetimize sanly ulgamy doly ornaşdyrmaga, ösdürmäge aýratyn üns berýär. Durmuşa geçirilýän sanly özgertmeleri üstünlikli amala aşyrmak maksady bilen, bu ulgam bilen bagly kanunçylyk binýady berkidilýär, möhüm resminamalar yzygiderli kabul edilýär we durmuşa geçirilýär.

Ykdysadyýet örän çylşyrymly we ähli zady öz içine alýan gural hökmünde her bir adamyň durmuşyna gatnaşýar. Ol önümçiligi we sarp edişi, seýle hem şunuň bilen baglylykda kesgitlenen haryda ýa-da hyzmata bolan islegiň we teklibiň emele gelmegini özünde jemleýär.

Sanly ykdysadyýet düşünjesi giňden ulanylýar we soňky döwürde bilermenler tarapyndan giňden ara alnyp maslahatlaşylýan ugra öwrüldi. Munuň esasy sebäbini köp ýurtlaryň ylmy-tehniki ösüşiň gazananlaryny, hususan-da, sanly maglumatlary ykdysadyýete ornaşdyrmak netijesinde uly öňegidişlikleri gazanmagy başarandyklary bilen düşündirip bolar.

Sanly maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň peýdalanylmagyna esaslanýan ykdysady gatnaşyklar ulgamyna sanly ykdysadyýet diýilýär. Ol wagtyň we harajatlaryň tygşytlanylmagy bilen bir hatarda, girdejileriň täze çeşmelerini ýüze çykarmaga şert döredýär.

Ýurdumyzda amala aşyrylýan özgertmeler halkymyzyň bähbidine we döwletimiziň gülläp ösmeginiň hatyrasyna gönükdirilendir. Sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň mazmunyna, onuň ýurdumyzyň kuwwatyny artdyrmakdaky ornuna, şeýle-de dünýä ykdysadyýetiniň häzirki zaman ösüşiniň netijeli ýollarynyň biri hökmünde häsiýetlendirilýär. Ykdysadyýetiň bu görnüşine geçmegiň zerurlygyna dogry düşünilmeginiň özi öňde duran wezipeleriň üstünlikli amala aşyrylmagyna itergi berýär.

Sanly gurşawda harytlaryň we hyzmatlaryň ählumumy bazarlara dessin çykmak we dünýäniň islendik ýerindäki sarp edijilere elýeterli bolmak mümkinçiligi artýar. Harytlaryň we hyzmatlaryň göni aragatnaşyk ulgamynda (online) hödürlenilmegi olaryň elýeterliligini hem ýokarlandyrýar. Şeýlelikde, sanly ykdysadyýet tizlik, ýokary hil we amatlylyk babatynda has netijeli we köptaraplaýyn ähmiýete eýe bolýar.

Şeýle-de, sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi ýurtda uzak-möhletleýin ykdysady ösüşi we ýokary öndürijiligi gazanmaga ýardam berýän netijeli jemgyýetçilik hyzmatlarynyň hiliniň ýokarlanmagyna we kämil görnüşleriniň ýola goýulmagyna, halkyň durmuş şertleriniň özgerdilmegine, internet ulgamynyň mümkinçilikleriniň giňeldilmegine ýardam berýär.

Sanly ykdysadyýeti ösdürmekde döwletiň orny, esasan, iki maksada gönükdirilýär. Birinjisi, täze ýagdaýlara uýgunlaşan kanunçylyk binýadynyň kämilleşdirilmeginden, şol sanda önümçilik serişdeleriniň hasabatlylygynyň ygtybarlylygyny we senagat derejesinde internet ulgamyny ornaşdyrýan kompaniýanyň hukuk goraglylygyny üpjün etmekden ybarat. Ikinjisi bolsa, önümçilige innowasion tehnologiýalary ornaşdyrýan kärhanalar üçin amatly şertleriň döredilmegidir.

Sanly ykdysadyýet durmuş çäreleriniň ählumumy ulgamy bolmak bilen, internetiň mümkinçiliklerine daýanýan ykdysady ösüşi emele getirýär. Şunda, esasan, zähmet öndürijiliginiň artmagy, önümçilik harajatlarynyň peselmegi we bäsdeşlige ukyplylygyň ýokarlanmagy ýaly mümkinçilikler göz önünde tutulýar.

Maglumatlary alyşmagyň elektron ulgamlaryny (internet) we olaryň elýeterliligini, kanunçylyk binýadyny sanly ykdysadyýetiň aýrylmaz bölegi hökmünde görkezmek bolar.

Sanly ykdysadyýet harajatlary peseltmäge, bazardaky üýtgeşmelere az wagtda uýgunlaşmaga hem-de ýokary çeýeligi üpjün etmäge ýardam berýär. Sanly ykdysadyýet maglumatlaryň we tehnologiýalaryň ähli ýerde, hemme wagtda elýeterliligine daýanýar. Munuň özi ýurdumyzda bazar şertlerinde özara gatnaşyklaryň täze ugurlaryna ýol açýar, netijede bolsa, halkyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň derejesiniň ýokarlanmagyna ýardam berýär.

Jennet SAPAROWA,

Türkmenistanda Saýlawlary we sala salşyklary geçirmek boýunça merkezi toparyň edarasynyň baş hünärmeni.