Milli ykdysadyýetimiziň ösüşinde, bütin dünýäde bolşy ýaly, «Sanly ykdysadyýet» düşünjesi özüne mynasyp orun aldy. Ol maglumat we tehnologiýalar eýýamynyň esasy bolup hyzmat etmek bilen häzirki döwürde ýurdumyzyň ähli ugurlaryndaky ösüşi bilen üstünlikli utgaşýar. Bu ugurda ýurdumyzda maksatnamalaýyn işler ýola goýuldy we olar üstünlikli amal edilýär. Olar «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» daýanýar. Sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň mazmunyna düşünmekde, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmakda aýratyn ähmiýetli bolan bu resminama ýolgörkeziji bolup hyzmat edýär. Konsepsiýada ýurdumyzy sanly ulgam esasynda ösdürmegiň maksady, wezipeleri esasy ugurlary beýan edilip, ony 3 tapgyrda durmuşa geçirmek bellenilýär. Milli ösüşiň meýilnamasyna giren sanlylaşdyrmak syýasaty ilatyň ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak, dünýä bilen aýakdaş gitmek maksatlaryny öz içine alýar. 

Konsepsiýa ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň öňünde innowasion tehnologiýalary ösdürmek boýunça ýeňil bolmadyk wezipe goýdy. Elbetde, sepgide ýetmek üçin degişli hukuk binýady zerur bolup durýar. Şoňa laýyklykda, ýurdumyzda sanly ulgama geçmegiň çäklerinde onuň hukuk binýady hem kämilleşdirilýär. «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň kabul edilmegi elektron resminama, elektron resminamalaryň dolanyşygynyň we sanly hyzmatlaryň hukuk ýagdaýyny, olara bildirilýän esasy talaplary kesgitleýän hem-de bu çygyrda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirmäge gönükdirilendir. Kanunda elektron resminama dolanyşygy, elektron söwda, kommunikasiýa aragatnaşyk torlary, elektron amallar we olardan peýdalanmagyň kadalary barada düşünjeler berilýär.  

Elektron söwda, satyn almak-satmak, üpjün etmek, daşamak, karz bank hyzmaty, saklamak, ätiýaçlandyryş, tabşyryk, eýeçiligiň ynançly dolandyrylmagy, bäsleşik, Türkmenistanyň Raýat kodeksinde göz öňünde tutulan beýleki geleşikler, şeýle hem telekeçilik işiniň çygrynda gaýry hukuklaryň we borçlaryň edilmegi we amala aşyrylmagynyň degişlidigi barada ýokarda salgylanylýan Türkmenistanyň Kanunynda bellenildi. Ol bolsa sanly hyzmatlaryň we dolanyşygyň hukuk esasyny emele getirýär.  

«Dördünji senagat rewolýusiýasy» diýilýäniniň biziň ýurdumyzyň syýasy, ykdysady, we durmuş ulgamlaryna öz täsirini ýetirip başlandygy duýulýar. Ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini kesgitleýän netijeleriň ýokarlanylmagyna we ykdysady kuwwatyň pugtalanmagyna itergi berýän dördünji senagat rewolýusiýasyny durmuşa geçirmek boýunça häzirki wagtda ýurdumyzda oňyn taslamalaryň durmuşa geçirilip başlanandygyny bellemek gerekdir. Şoňa laýyklykda, maglumat eýýamynda, dördünji senagat rewolýusiýasy şertlerinde tehnologik täzelikleri önümçilige ornaşdyrmazdan bäsdeşlik artykmaçlygyny gazanmak mümkin däldir. Sanly ykdysadyýet elektron senagatyny döretmekligi, sanly aragatnaşyk babatynda şäherleriň we obalaryň arasyndaky tapawudyny aradan aýyrmaklygy talap edýär. Gurluşyk ulgamynda täze döwrebap maglumat tehnologiýalarynyň gazananlaryny giňden ulanmak arkaly «akylly öý» ulgamy esasynda binalar gurlup başlandy we bu işler üstünlikli dowam etdirilýär. Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny durmuşa geçirmäge goşandyny goşmak, sanly ykdysadyýeti dolandyrmaga, döwrebap tehnologiýalar bilen işlemäge ukyply ýaşlary ýüze çykarmak maksady bilen, ýaşlaryň arasynda programma üpjünçiligi boýunça geçirilen «Sanly innowasiýalar» atly bäsleşige Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymlary, magistrantlary we talyplary hem gatnaşdylar. «Innowasion şäher» tematiki ugry boýunça institutyň magistranty Şageldi Weliýew I orna we «Söwda we hyzmatlar ulgamy boýunça IT-taslamalar» tematiki ugry boýunça institutyň mugallymy Narly Babanazarow III orna mynasyp boldular. Bu «akylly öý» taslamasy Aşgabady ösdürmegiň 16-njy tapgyrynda ilkinji gezek ornaşdyryldy. Munuň özi maglumatlar eýýamynda sanly ulgam arkaly ykdysadyýetini kuwwatlandyrýan ýurtlar bilen ata Watanymyz Türkmenistanyň hem aýakdaş gitmegine ýardam edýär. 

Ýurdumyzda bank hyzmatlarynyň sany barha artýar, «Internet-bank» we «Mobile-bank» ulgamlarynyň üsti bilen nagt däl hasaplaşyklary amala aşyrmagyň ugurlary giňeldilýär. Ulag ulgamynda täze tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna uly üns berilýär. Şeýle hem, ykjam maksatnamalar işlenip taýýarlanylýar. Ýurdumyzda demir ýol petekleri nobata durman satyn almak mümkinçiligi döredilip, olaryň onlaýn tertipde satuwy ýola goýuldy. Şeýle hem taksi hyzmatynyň täze görnüşleri hödürlenip başlandy. Hususan-da, paýtagtymyzdaky «Taksomotor awtoulag» kärhanasynda hereket edýän onlarça ýeňil awtoulaglara planşetler oturdyldy we müşderilerden sargytlary internet arkaly kabul etmek hyzmaty ýola goýuldy. 

Mahlasy, sanly ykdysadyýeti ösdürmek ugrunda durmuşa geçirilýän işleriň netijesi döwletimizde ähli ykdysady pudaklaryň yzygiderli kämilleşmegine getirýär. 

Täzegül TAGANOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň ykdysadyýet fakultetiniň magistranty.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda ata Watanymyz ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda ýokary ösüş görkezijilerini gazanýar. Soňky birnäçe ýyllaryň dowamynda Diýarymyzda sanly ulgamy ösdürmek, halk hojalygynyň pudaklaryna iň kämil innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak babatda maksatnamalaýyn esasda alnyp barylýan özgertmeler milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösmegine ýardam berýär. Bu ugurda kabul edilen maksatnamalaryň, ýakyn geljek üçin kesgitlenilen anyk wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde döwletimiziň ykdysady kuwwatynyň has-da artjakdygy şübhesizdir. 

XXI asyr innowasiýalardyr tehnologiýalaryň çalt ösýän we özgerýän döwri. Biz muny başgaça «tehnologiýalar eýýamy» diýip atlandyrýarys. Innowasion tehnologiýalaryň adamzat durmuşynyň aýrylmaz bölegine öwrülen häzirki şertlerinde bolsa ösüş meýli bar bolan islendik döwletiň ýagty geljegini sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagynda we ösdürilmeginde görýäris. Çünki ösüşiň baş şertine öwrülen sanly ulgam maglumatlar jemgyýetinde durnukly ösüşi gazanmagyň ygtybarly we ykrar edilen ýoludyr. 

Dünýä ykdysadyýetinde öňdeligi eýeleýän, senagat taýdan ösen döwletleriň ylmy-tehniki ösüşiň gazananlaryny önümçilige ilkinjileriň biri bolup ornaşdyrmak arkaly kuwwatly ýurtlara öwrülendigi inkär edip bolmajak hakykatdyr. Döwür bilen deň gadam urýan şeýle döwletler sanly ulgam babatda has-da ilerläp, indi senagata yzygiderli ornaşdyrylýan tehnologiýalary özlerinde öndürýärler we olaryň ýardamy bilen täzeden-täze önümçilikleri ýola goýýarlar. Munuň özi ösen döwletleriň dünýä ykdysadyýetindäki «kepillendirilen» pugta orunlarynyň iň esasy sebäbidir. 

Ýurdumyzda özgertmeler ýaýbaňlandyrylýan häzirki zaman şertlerinde sanly ykdysadyýeti ösdürmek ileri tutulýan ugurlaryň biridir. Bu ugurda ýetilen sepgitler we gazanylan üstünlikler hem az däldir. Diýarymyzda sanly ykdysadyýet, sanly bilim bilen bagly kabul edilen resminamalar we maksatnamalar esasynda amala aşyrylýan özgerişler munuň aýdyň güwäsidir.  

Türkmenistanda sanly ulgamy ösdürmekde maliýe ulgamy, sanly bilim, elektron söwda, bank hyzmatlary we köpçülikleýin habar beriş serişdeleri çygrynda ajaýyp işler durmuşa geçirildi. Raýatlara döwrebap hyzmatlary hödürlemek we bellige almagyň elektron ulgamyny döretmek arkaly edara görnüşli taraplaryň ýeke-täk döwlet sanawyny ýöretmek işiniň bir bitewi maglumat-telekommunikasiýa toruna birikdirilmegi, elektron maglumatlaryň binýadynyň döredilmegi boýunça «bir penjire» programma üpjünçiligi ulanyşa girizildi.  

Soňky ýyllaryň dowamynda adamzada howp salan pandemiýa şertlerindäki çäklendirmeler bolsa bütin dünýäde bilim ulgamynyň işiniň usullaryna degişli düzedişleri girizdi. Şular bilen baglylykda, bilim ulgamynda sanly tehnologiýalary ösdürmegiň derwaýyslygy has-da ýokarlandy. Dünýäde emele gelen çylşyrymly ýagdaýlarda sanly tehnologiýalar internetiň üsti bilen bilim işini dowam etdirmäge mümkinçilik berdi. Munuň özi mundan beýläk-de sanly bilimi ösdürmek üçin başlangyç şert bolup, ulgamyň yzygiderli sanly ulgama geçirilmeginiň täze bilim standartlaryna daýanýandygyny görkezýär. 

Diýarymyzda elektron söwdanyň ösmegi alyjylary tapmakda ýokary tizligi hem-de alyjylaryň islegleriniň kanagatlandyrylmagyny, önümleriň elýeterliligini we söwda giňişligindäki täzeliklerden yzygiderli habarly bolmagy üpjün edýär. Uzak aralykdan tölegler we söwda ulgamynyň ykjam goşundylary çalt depginler bilen meşhurlyga eýe bolup, alyjynyň haryt satyn almak usullarynyň barha kämilleşmegine itergi berýär. Bu bolsa ýurdumyz boýunça harytlaryň sarp edilişini artdyryp, «satyjy-alyjy» gatnaşygyny has-da döwrebaplaşdyrýar. 

Häzirki zaman innowasiýalar äleminde bank hyzmatlaryna bolan isleg hem ýokary derejede ösýär. Bu ýagdaýda ykjam goşundylary peýdalanmak möhüm ähmiýete eýe bolýar. Şeýle amatlyklar ulanyjylara özleriniň hasabynyň netijelerini barlamaga, ýerine ýetirilen amallary gözden geçirmäge, geçirimleri hem-de hyzmatlaryň töleglerini amala aşyrmaga ýardam berýär. Şu nukdaýnazardan, «Altyn asyr», «Millikart», «Goýum bank karty», «Maşgala karty» ýaly sanly bank kartlary arkaly nagt däl tölegleriň möçberi hem-de «Internet banking», «Ykjam bank», «Aralykdan töleg» ýaly hyzmatlardan peýdalanmak artýar. 

Soňky ýyllarda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda, metbugat neşirlerini  elektron görnüşe geçirmek boýunça ýokary netijeler gazanyldy. Bu babatda aýdanymyzda, gazetleriň we žurnallaryň elektron görnüşe geçirilmegi düşewüntlilik nukdaýnazaryndan örän amatlydyr. Ýurdumyzda çap edilýän metbugat neşirleriniň saýtlarynyň döredilmegi hem ýokary ähmiýete eýedir. Bu saýtlaryň döredilmegi, bir tarapdan, häzirki zaman maglumatlar jemgyýeti döwründe Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanyň dünýäniň habarlar we maglumatlar giňişligine üstünlikli goşulyşmagyna hem-de ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän il-ýurt bähbitli beýik işler baradaky maglumatlary dünýä ýaýmaga, beýleki tarapdan bolsa, diňe bir ýazgy materiallaryny däl, eýsem, maglumat roliklerini, reportažlary göni görnüşinde ýerleşdirmäge, ýaýratmaga mümkinçilik berýär. Munuň özi ýurdumyzda sanly ykdysadyýetiň üstünlikli ösdürilýändiginiň hem-de sanlylaşdyrmak boýunça konsepsiýanyň ähli döwlet maksatnamalaryna we iri ykdysady taslamalara sazlaşykly utgaşýandygynyň aýdyň subutnamasydyr. 

Jumamyrat GUTLYÝEW,

Boldumsaz etrabynyň maliýe we ykdysadyýet bölüminiň esasy hünärmeni, KA-nyň işjeň agzasy.

Ýurdumyzda äh­li ugur­lar bi­len bir ha­tar­da mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­zi di­wer­si­fi­ka­si­ýa ýo­ly bi­len ös­dü­rip, san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni ýo­la goý­mak­da giň ge­rim­li iş­ler ama­la aşy­ryl­ýar. «Türk­me­nis­tan­da 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy­nyň» mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­miz­de iş ýü­zün­de durmuşa ge­çi­ril­me­gi ýur­du­my­zyň mun­dan beý­läk hem gül­läp ös­me­gi­ne, ma­ýa go­ýum­la­ry­nyň iş­jeň he­re­ket et­me­gi­ne, bank hyz­mat­la­ry­nyň äh­li gör­nüş­le­rin­de has-da öň­de­ba­ry­jy usul­la­ryň ýo­la go­ýul­ma­gy­na ýar­dam ber­ýär. Kon­sep­si­ýa­nyň esa­syn­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň bar­ha giň ge­rim­de ula­nyl­ma­gy dur­muş ha­jat­la­ry üçin tö­leg se­riş­de­le­ri­niň äh­li gör­nüş­le­ri­niň we beý­le­ki hyz­mat­la­ryň ra­ýat­lar üçin has el­ýe­ter­li bol­ma­gy­ny üp­jün ed­ýär.  

Hä­zir­ki wagt­da döw­rüň ta­lap­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, ýur­duň kuw­wa­ty yl­myň we bi­li­miň ösü­şi bi­len şert­len­di­ril­ýär. Dün­ýä­de yl­myň we teh­no­lo­gi­ýa­nyň kä­mil­leş­me­gi jem­gy­ýe­tiň in­tel­lek­tual baý­ly­gy­nyň art­ma­gy­na oňaý­ly tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. Şo­nuň bi­len bir ha­tar­da bi­ziň döw­le­ti­miz­de hem mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li pu­dak­la­ryn­da in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­la­ry or­naş­dyr­mak, san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni art­dyr­mak ba­ba­tyn­da iş­ler güýç­li dep­gin­de al­nyp ba­ryl­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň alyp bar­ýan öň­den­gö­rü­ji­lik­li sy­ýa­sa­ty­na eýe­rip, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň dur­nuk­ly ösü­şi we kä­mil­leş­di­ri­li­şi be­lent sep­git­le­re ýe­ti­ril­ýär.  

Hal­ky­my­zyň dün­ýä­niň iň tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­la­ryn­dan peý­da­la­nyp, bo­le­lin, asu­da, pa­ra­hat dur­muş­da ýa­şa­ma­gy, oka­ma­gy, iş­le­me­gi üçin giň müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýän Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň ja­ny sag bol­sun, il-ýurt bäh­bit­li be­ýik iş­le­ri ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin! 

Azi­za KU­LY­ÝE­WA,

Türk­me­nis­ta­nyň Te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar we in­for­ma­ti­ka ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklary ýokary ösüşlere beslenýär. Hormatly Prezidentimiziň başda durmagynda ýurdumyzyň ykdysady ulgamynda birnäçe işler durmuşa geçirilýär. Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň taryhy mejlisinde kabul edilen «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek, halkyň ýaşaýyş derejesini mundan beýläk has-da ýokarlandyrmak, bütin dünýäde Watanymyzy ykdysady taýdan durnukly ösüşi bilen tanatmak, sanly ulgamy döwrebaplaşdyrmak, dürli hyzmatlary elektron görnüşe geçirmek ýaly çäreler maksat edilip goýuldy. 

Hormatly Prezidentimiz tarapyndan Diýarymyzda öndürilýän we daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň, ýerine ýetirilýän işleriň, hyzmatlaryň hilini milli we halkara standartlaryna laýyklykda sertifikatlaşdyrmagy, işleriň ýerine ýetirilmeginiň, hyzmatlaryň edilmeginiň, ilata we daşky gurşawa howply we zyýanly önümçilik ýagdaýlarynyň täsirini azaltmak maksady bilen, «Türkmenstandartlary» baş döwlet gullugynyň gündelik işini sanly ulgama geçirmek barada tabşyryklar berildi.  

Bu ugurda welaýatymyzda hem uly işler amala aşyrylýar. «Türkmenstandartlary» döwlet gullugynyň garamagyndaky edara-kärhanalarda amala aşyrylýan optiki aragatnaşyk kabelleri ornaşdyrmak, kadalaşdyryjy resminamalary we gündelik edilýän işleri aragatnaşyk torlary esasynda elektron görnüşinde amala aşyrmak, edara-kärhanalardan, telekeçilerden, raýatlardan gelýän arzalary we hatlary elektron torlaryna ýerleşdirmek, edara-kärhanalara we raýatlara edilýän hyzmatlary ýeňilleşdirmek, raýatlar bilen tölegleri elektron görnüşinde amala aşyrmak ýaly degişli işler munuň aýdyň mysalydyr. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe sanly ykdysadyýeti durmuşa ornaşdyrmaga, okamaga, işlemäge ähli şertleri we mümkinçilikleri döredip berýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli alyp barýan işleri hemişe rowaçlyklara beslensin! 

Aýna ŞIRIÝEWA,

welaýat «Türkmenstandartlary» döwlet gullugynyň hünärmeni.

Ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanly ulgama geçirmegiň hem-de ony diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegiň, ösen innowasion önümçilik düzümlerini döretmegiň, bank ulgamynyň işini kämilleşdirmegiň, maýa goýum işini işjeňleşdirmegiň hasabyna ýurdumyz dünýäniň ykdysady ulgamyna barha işjeň aralaşýar. 

Dünýäniň öňdebaryjy tehnologiýalarynyň hasabyna sanly ulgamyň mümkinçilikleri giňeýär. Adamlaryň ylym-bilime bolan talaplarynyň artmagy, sanly ykdysadyýetde maglumat ulgamynyň hem-de tehnologiýalaryň ähli ýerde, islendik wagtda elýeter bolmagy özara gatnaşyklaryň täze ugurlaryna giň ýol açýar. Ýurdumyzda sanly ulgamy ornaşdyrmakda uly işler alnyp barylýar. Onuň çäklerinde «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» hem anyk çäreler bellenilýär. Şeýle-de bu ugurda «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Bellenen wezipelere laýyklykda amala aşyrylýan işler, gazanylýan üstünlikler täze başlangyçlara ýol açýar. 

Sanly ykdysadyýetiň kämilleşmegi bilen, bäsleşige ukyplylyk hem artýar. Ykdysady kuwwatyny artdyrmak isleýän islendik döwlet özüniň ylmy-tehniki mümkinçiliklerini netijeli ulanmaga çalyşýar. Häzirki döwrüň möhüm talaplarynyň biri milli ykdysadyýetiň okgunly ösüşini üpjün etmekdir. Ösen tehnologiýalaryň we aragatnaşyk ulgamynyň kömegi bilen ykdysady pudaga degişli maglumatlary ýygnamak, seljermek, ýaýratmak möhüm ähmiýete eýe bolup durýar. Sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagy ýurdumyzda ykdysady ösüşiň we önümçilik depgininiň artdyrylmagyna, dolandyryş düzüminiň işiniň kämilleşmegine giň mümkinçilikleri döredýär.  

Ýurdumyzda durmuşa geçirilýän ykdysady özgertmeler halkymyzyň abadan ýaşaýşyny üpjün edýär. Sanly ykdysadyýetiň ösmegi, aragatnaşyk ulgamynyň kämilleşmegi, ösen tehnologiýalaryň durmuşymyza giňden ornaşmagy netijesinde birnäçe pudaklaryň işinde ýeňillikler duýulýar. Bu ugurda alnyp barylýan we durmuşa geçirilýän işler ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan ösmegine, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň mundan beýläk-de ýokarlandyrylmagyna giň mümkinçilikleri döredýär.  

Geldimurat ORAZKLYÇEW,

Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň Saparmyrat Türkmenbaşy etrap bölüminiň döwlet bellige alyjysy.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň öňdengörüjilikli döwlet syýasatynyň binýadynda ýaşlar baradaky alada, ýaş nesliň oýlap tapyjylygy, döredijiligi we olaryň zähmete höweslendirilmegi ýurdumyzyň mundan beýläkki ösüşlerinde möhüm ähmiýete eýedir. Ýurdumyzda hünärli, bilimli ýaşlary bäsleşikli zähmet bazaryna çekmek hem-de olary täze döwrebap iş orunlary bilen üpjün etmek döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. 

Milli ykdysadyýetimiziň depginli we durnukly ösüşini üpjün etmek işleri, bazar infrastrukturasynyň pugtalandyrylmagy, erkin bäsleşigiň ösdürilmegi, hususy telekeçileriň başlangyçlarynyň höweslendirilmegi, täze önümçilik, medeni, durmuş üpjünçilik desgalarynyň gurulmagy we işe girizilmegi, hyzmatlar ulgamynyň çalt depginler bilen ösdürilmegi, şeýle hem ýurdumyzda döwrebap iş orunlarynyň döredilmegi ilatyň iş bilen üpjünçiliginiň derejesiniň ýokarlandyrylmagyna özüniň oňyn täsirini ýetirýär. 

Ýurdumyzda bilim bermegiň ähli basgançaklarynda okamagyň we okatmagyň, öwrenmegiň we öwretmegiň iň öňdebaryjy döwrebap tehnologiýalaryna daýanýan, täze usullar giňden ornaşdyrylýar. Zähmet bazary ykdysady özgertmelere näçe çalt uýgunlaşmagy başarsa, ykdysady pudaklaryň hem bilimli hünärmenlere bolan islegleriniň şonça-da tiz kanagatlandyrylýandygyny durmuş tejribesi görkezýär. Ýurdumyzyň innowasion ösüşinde netijeli iş bilen üpjünçiligi döretmek we ýokary derejeli işgärleri taýýarlamak üçin bilim ulgamy bilen zähmet bazarynyň özara baglanyşygynyň üpjün edilmegine uly üns berilýär. 

Häzirki wagtda ýurdumyzyň ösüşinde döwrebap tehnologiýalar we innowasiýalar ornaşdyrylan edaralarda we kärhanalarda zähmet çekýän ýaşlaryň hünär derejesine bildirilýän talaplar ýokarlanýar. Ýaşlaryň zähmetini netijeli peýdalanmak döwrüň wajyp wezipesi bolup, ol ýaşlary hünäre ugrukdyrmak, hünär bilimini bermek we iş bilen üpjün etmek ýaly görkezijileriň ylmy taýdan seljerilmegini talap edýär. Şunuň bilen baglylykda, ýaşlaryň durmuş-zähmet hukuklaryny we kanuny bähbitlerini goramak, iş bilen üpjün etmek hem-de täze iş orunlaryny döretmek baradaky wezipeler ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda durýar. 

Milli ykdysadyýetimiziň ylmy esasda ösdürilmegi, hünärli işgärler bilen üpjün edilmegi, döwrebap innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy, işewürligi goldamagyň netijeli usullarynyň işlenip taýýarlanylmagy önümçilik kuwwatlyklarynyň artdyrylmagyna, ykdysadyýetiň pugtalandyrylmagyna ýardam berjek möhüm strategik ugurlardyr. Ýurdumyzyň milli ykdysadyýetiniň sanly ulgam arkaly ösdürilmegi jemi içerki önümiň düzüminde maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň paýynyň artmagyna, döredilýän önümçilikleriň kuwwatlyklarynyň möçberleriniň köpelmegine hem-de ýaşlary zähmet bazaryna uýgunlaşdyrmaga we olaryň iş bilen üpjünçiliginiň has-da kämilleşdirilmegine özüniň oňyn täsirini ýetirýär.  

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda milli ykdysadyýetimizde ýaşlaryň hünär taýýarlygyny we iş bilen üpjünçiligini gowulandyrmak barada giň mümkinçilikleri döredýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, il-ýurt bähbitli durmuşa geçirýän işleri elmydama rowaç bolsun! 

Şemşat KIÇIGULOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda eziz Diýarymyzda milli ykdysadyýetimizi ösdürmekde, elektron senagatyny kämilleşdirmekde, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň soňky gazananlaryna esaslanýan ösen ykdysadyýeti kemala getirmekde netijeli işleriň durmuşa ornaşdyrylýandygy aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Hususan-da, häzirki wagtda «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy» üstünlikli durmuşa geçirilýär. Hormatly Prezidentimiz wezipä girişmek dabarasynda: «Biz milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna sanly ulgamyň mümkinçilikleriniň ornaşdyrylmagyna geljekde hem ünsi jemläris» diýip belledi. Munuň özi  bizi uzak ýyllary nazarlaýan bu maksatnamadan gelip çykýan wezipeleri wagyz etmäge, Watanymyzyň şan-şöhratyny dünýä ýaýmaga ruhlandyrýar. 

Şeýle-de, hormatly Prezidentimiziň parasatly syýasaty netijesinde ýurdumyzyň ähli pudaklaryna we edara-kärhanalaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak arkaly milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge giň mümkinçilikler döredilýär. Ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti giňden ornaşdyrmak, innowasion ösüşi çaltlandyrmak boýunça maksatnamalaýyn işler durmuşa geçirilýär.  

Häzirki wagtda ösüşiň iň döwrebap ugry sanly ulgam bolup durýar. Sanly ulgam ösüşiň giň mümkinçiliklerine eýe bolup, hünärmenler tarapyndan saýlanyp alynýar. Bu ugurda uly işleriň amala aşyrylandygyny hem bellemek gerek. Esasan hem kämil hünärmenler taýýarlanyp, işiň sazlaşykly ýola goýulmagy üpjün edilýär. Bu bolsa sanly ulgamyň geljekde hem dowamly ösdüriljekdigini beýan edýär.  

Sanly ulgamyň durmuşa ornaşdyrylýan pudaklarynda ösüşiň tizligi üpjün edilýär, çünki ähli işler tehnologiýalaryň kömegi bilen tiz amala aşyrylýar. Sanlylaşdyrylan enjamlar önümçilikde hem-de bilimde, beýleki pudaklarda möhüm ähmiýete eýedir. Sanly ulgam uzak aralykdan maslahatlary geçirmäge, resminamalary elektron görnüşde dolandyrmaga mümkinçilik berýär. Şonuň üçin hem häzirki wagtda bu ugra aýratyn ähmiýet berilýär.  

Hormatly Prezidentimiziň amala aşyrýan beýik işleriniň bagtyýar durmuşda ýaşaýan halkymyz tarapyndan gyzgyn goldaw tapýandygyny buýsanç bilen bellemeli. Garaşsyz, hemişelik Bitarap döwletimiziň ykdysady kuwwatynyň belent derejelere çykmagy ugrunda uly işleri amala aşyrýan Arkadagly Serdarymyzyň janynyň sag, ömrüniň uzak bolmagyny, il-ýurt bähbitli, dünýä ähmiýetli beýik işleriniň rowaçlyklara beslenmegini arzuw edýäris. 

Mekan ORAZGYLYJOW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Uly ruhubelentlik bilen gadam basan Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow sanly ulgam arkaly Ministrler Kabinetiniň ilkinji mejlisini geçirip, döwlet durmuşyna degişli wajyp wezipeleriň ençemesi bilen birlikde, ýurdumyzyň milli ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmagyň we sanly ulgama geçmegiň wezipelerini, ösüşiň ugurlaryny hem-de depginli ösüşiň ulgamlaryny anyk kesgitläp berdi. Olaryň ählisi türkmen halkynyň hal-ýagdaýynyň we ýaşaýyş-durmuşynyň hiliniň ýokarlandyrylmagyna, ýurdumyzyň gülläp ösmegini üpjün etmäge hem-de ony kuwwatly döwletleriň hataryna çykarmaga gönükdirilendir. 

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň» kabul edilmegi ösüşleriň täze tapgyryna ynamly ädimiň ädilendigini alamatlandyrdy, ýagny otuz ýyly nazarlaýan bu strategiýanyň ýurdumyzyň mundan beýläk-de durnukly ösüşini üpjün etmegiň netijeli ýollarynyň birine öwrüljekdigine ynamy has-da artdyrdy. 

Ýurdumyzda sanly ykdysadyýetiň kemala gelmegi jemgyýetçilik durmuşynda hem-de maliýe işinde maglumat we sanly serişdeleriň ähmiýetiniň güýçlenmegi bilen häsiýetlendirilýär. Şu nukdaýnazardan, döwrebap infrastrukturany döretmek, institusional gurşawy emele getirmek, sanly tehnologiýalar bilen işlemek medeniýetini ösdürmek, işgärler kuwwatyny güýçlendirmek zerurdyr. Şeýle bolansoň, ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli pudaklarynda sanly ykdysadyýet boýunça okuwlar gurnalýar we geçirilýär. 

Sanly ykdysadyýet bilen bagly meseleler dünýä ýüzünde köpleri gyzyklandyrýan meseleleriň birine öwrüldi. Munuň esasy sebäbi ykdysadyýetiň sanly görnüşinde jemlenen mümkinçilikleriň diňe bir ykdysady ösüşi üpjün etmekde däl, eýsem, ynsan durmuşynyň hem özgermegine getirýändigi we dünýä jemgyýetçiliginiň sanly tehnologiýalara köpçülikleýin geçilmegi bilen düşündirilýär. Bu ýagdaý sanly, köplenç halatda bolsa, elektron ykdysadyýet diýlip atlandyrylýan ykdysadyýetiň düýp mazmunynyň iki sany aýratynlykdan ybarat bolup durýandygy barada netije çykarmaga mümkinçilik berýär: birinjiden, ýurduň hakyky hojalyk ulgamyndan tapawutlylykda oňa wirtuallyk mahsusdyr, ýagny ol internet giňişlikden daşary hereket edip bilmeýär. Bu häsiýetli aýratynlyk ondan peýdalanyjylar üçin birnäçe oňaýlyklary döredýändigi bilen özüneçekijidir. Ýagny, ol maglumaty alyş-çalyş etmegiň, şertnama baglaşmagyň we özara hasaplaşyklary geçirmegiň tizligini artdyrýar, wagty tygşytlaýar, subýektleriň arasyndaky gatnaşyklary ýönekeýleşdirýär. Ikinjiden, sanly ykdysadyýetiň ýokary tehnologiýalara we telekommunikasiýa hyzmatlaryna bolan garaşlylygy örän ýokarydyr. 

Ýurdumyzda ykdysadyýetiň sanly ugurlaryny ösdürmäge gönükdirilen toplumlaýyn maksatnamalaryň durmuşa geçirilmegi milli ykdysady ösüşi üpjün etmekde sanly ulgamyň näderejede möhüm bolup durýandygynyň aýdyň subutnamasydyr. Täze şertlerde sanly tehnologiýalary işläp taýýarlamak, olary ykdysadyýetiň we durmuş ulgamynyň dürli ugurlaryna giňden ornaşdyrmak ýurdumyzyň milli ykdysadyýetinde tutýan ornunyň pugtalanmagyna, bäsdeşlige ukyplylygynyň, ilatyň ýaşaýyş derejesiniň ýokarlanmagyna ýardam berýär. Hut şu wezipelerden ugur alnyp, ýurdumyzda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň konsepsiýasy» kabul edildi. Bu Konsepsiýa milli ykdysadyýetimiziň sanlylaşdyrylmagyna we sanly özgertmeleriň giň möçberde amala aşyrylmagyna itergi berer. Häzirki döwürde ulanylýan sanly innowasiýa tehnologiýalary ösüşiň täze tapgyryna geçmek üçin biziň döwletimizde berk maddy binýadyň bardygyny alamatlandyrýar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek strategiýasynyň çäklerinde sanly hyzmatlaryň bazarynyň gerimini giňeltmek işine hem uly ähmiýet berilýär. Ýakyn geljekde durmuş hakykatymyzyň bir bölegine öwrüljek bu hyzmatlaryň, ilkinji nobatda, müşderiler üçin döredýän amatlyklary barada durlup geçilmegi sanly hyzmatlaryň bähbitli taraplary baradaky düşünjelerimizi giňeltmek, olar babatynda dünýägaraýşymyzy özgertmek nukdaýnazaryndan maksadalaýykdyr. 

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny pugtalandyrmaga gönükdirilen özgertmeleri durmuşa geçirýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, il-ýurt bähbitli tutumlary rowaç bolsun! 

Jennet ORAZMYRADOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň talyby.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe esasy ähmiýet berilýän ugurlaryň biri-de sanly ykdysadyýete geçmeklikdir. Bilşimiz ýaly, häzirki wagtda ýurdumyzda «Türkmenistanda 2020 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny» durmuşa geçirmek boýunça uly işler alnyp barylýar, ýagny ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak bilen bagly meseleler döwlet syýasatynyň möhüm ugruna öwrüldi. Amala aşyrylýan işleriň netijesinde milli ykdysadyýetimiziň pudaklary bilen bir hatarda, döwlet we ýerli häkimiýeti dolandyryş ulgamynda hem sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagynyň we ösdürilmeginiň ygtybarly kadalaşdyryş-hukuk binýady döredildi.    

Sanly maglumat ulgamlarynyň kömegi bilen kärhananyň dürli bölekleriniň arasyndaky aragatnaşyk has takyk sazlanyp, guramaçylyk ýokarlanýar, tygşytlylyk artýar. Şonuň netijesinde hem diýseň gysga möhletlerde ýokary hilli önümleri has köp öndürip, senagatçylar bu önümleri bütin dünýä ýaýratmaga mümkinçilik alýarlar, şol bir wagtda-da olaryň bäsdeşlige ukyplylygy artýar. Sanly ulgama geçmek diňe bir önümçilik babatda däl-de, ykdysadyýetimiziň islendik ugruny alanyňda-da diňe öňe ilerlemekdir.  

Ýurdumyzyň ykdysadyýeti häzirki döwürde uly ösüşe eýe. Täze senagat pudaklarynyň döredilmeginiň, dürli maksada gönükdirilen möhüm binalaryň hem-de desgalaryň gurulmagynyň netijesinde bu ösüş gerimini has-da giňeldýär. Önümçiligiň ösüş depgini hem birsyhly ýokarlanýar. Bu bolsa gysga döwrüň içinde sanly ykdysadyýete geçmek üçin döwletimizde ähli zerur ykdysady şertleriň bardygynyň nyşanydyr. Bu wezipäniň üstünlikli amala aşyrylýandygy bolsa buýsandyryjydyr. 

Rüstem SÄHETTAGANOW,

Balkanabat şäher salgyt bölüminiň uly salgyt inspektory.

Ýurdumyzda ykdysady gatnaşyklaryň sanly ulgamyny ösdürmek, ilkinji nobatda bu ulgamy kadalaşdyryş-hukuk taýdan üpjün etmek boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar, sanly ykdysadyýetiň ygtybarly hukuk binýady döredilýär. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy» maglumat tehnologiýalaryny giňden peýdalanmagyň hasabyna, halk hojalygynyň ähli pudaklarynyň, ýurdumyzyň durmuş ulgamynyň netijeli hereket etmegine gönükdirilendir. Konsepsiýanyň wezipelerinde, döwlet we ýerli öz-özüňi dolandyryş ulgamlarynda uly maglumat binýadyndan peýdalanyp, netijeli çözgütleriň kabul edilmegine oňyn täsir edýän elektron hökümet ulgamyny kämilleşdirmek we sanly hökümet ulgamyny ornaşdyrmagy ýaýbaňlandyrmak ugurlarynda, býujet ulgamynda sanly tehnologiýalaryň paýyny artdyrmakdan ybarat bolup durýar. 

Sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi ýurtda uzak möhletleýin ykdysady ösüşi we ýokary öndürijiligi gazanmaga ýardam berýän netijeli ulgamlaryň ornaşdyrylmagyna, adamlara edilýän jemgyýetçilik hyzmatlarynyň hiliniň ýokarlanmagyna we kämil görnüşleriniň ýola goýulmagyna, halkyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň özgerdilmeginde tehnologiýalar bilen bagly töwekgelçilikleriň peselmegini üpjün etmek bilen, internet ulgamynyň mümkinçilikleriniň giňeldilmegine ýardam berýär.  

Garaşsyz, baky Bitarap döwletimizde sanly ykdysadyýetiň hukuk esaslarynyň binýady bolup, Türkmenistanyň Konstitusiýasynda her bir adamyň öz şahsy durmuşyna eden-etdilikli gatyşylmagyndan, şonuň ýaly-da hat-habarlarynyň, telefon we beýleki aragatnaşyklarynyň syryny saklamak düzgünleriniň bozulmagyndan, öz namysyna we at-abraýyna hyýanat edilmeginden goranmaga hukugynyň bardygy kepillendirilmek bilen, döwletimiziň çäginde her bir ynsanyň maglumatlara bolan erkinlik hukugy kämil derejä göterilýär.  

Sanly ykdysadyýet sanly maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň peýdalanylmagyna esaslanýan ykdysady, durmuş, medeni gatnaşyklaryň ulgamy bolup, bu ulgamyň hukuk taýdan düzgünleşdirilmegi hemişe ösüşi, kämil kanunlary talap edýär. Sebäbi sanly ulgamyň özi hemişe ösüşde bolandygy sebäpli onuň bilen bagly jemgyýetçilik gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän milli kanunçylygymyz hem kämilleşdirilýär. 

Ýurdumyzda hereket edýän sanly ykdysadyýetiň kanunçylyk esaslarynyň biri hem «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny bolup, bu Kanun elektron resminamalaryň, elektron resminamalaryň dolanyşygynyň we sanly hyzmatlaryň hukuk ýagdaýyny, olara bildirilýän esasy talaplary kesgitleýär hem-de bu çygyrda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirmäge gönükdirilendir. Kanunda adresat, elektron resminama, elektron sanly gol, elektron hyzmata gatnaşyjy subýektler we beýlekiler barada giňişleýin düşünje berlip, sanly ykdysadyýete elektron resminamalar arkaly gatnaşyjy taraplaryň hukuklary we borçlary kesgitlenilýär. 

«Kiberhowpsuzlyk hakynda» Türkmenistanyň Kanuny hem sanly ykdysadyýet ulgamynyň ähli kiber giňişliginde Türkmenistanyň milli bähbitlerini, adamyň we raýatyň hukuklaryny, azatlyklaryny goramagyň guramaçylyk we hukuk esaslaryny kesgitleýär hem-de Türkmenistanyň kiberhowpsuzlygyny üpjün etmekde ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirýär. Şeýle-de «Işiň aýry-aýry görnüşlerini ygtyýarlylandyrmak hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň 22-nji maddasynyň 1-nji bölegine laýyklykda aragatnaşyk babatynda iş we kiberhowpsuzlyk babatynda iş ygtyýarnamalar talap edilýän işiň görnüşine degişli bolup durýar. 

Döwrümiziň talap edişi ýaly, häzirki wagtda ýurdumyzyň her bir raýaty kämil aragatnaşyk we internet ulgamlaryndan peýdalanýar. Kärhanalarda, edaralarda, guramalarda resminamalary dolandyrmagyň elektron usuly ornaşdyrylýar. Ýurdumyzyň agzybir maşgalalarynyň ählisiniň diýen ýaly öýlerinde kompýuter we beýleki kämil tehnologik serişdeler bar. Häzirki döwürde ýaşlaryň tehnologiýanyň iň täze gazanan önümlerinden, öýjükli aragatnaşyk serişdelerinden kynçylyksyz baş çykaryp bilýändiklerini görýäris. Bu bolsa ýurdumyzda sanly ykdysadyýetiň hukuk esaslarynyň ygtybarly goragynyň üpjün edilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr. 

Amangeldi BEGLIÝEW,

Daşoguz şäheriniň prokurorynyň tälim alyjy kömekçisi.

Ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanly ulgama geçirmegiň we diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmegiň, innowasion önümçilik düzümlerini döretmegiň, döwletara we halkara hyzmatdaşlygy giňeltmegiň, daşary ykdysady mümkinçilikleri ýokarlandyrmagyň, maýa goýum işini has-da işjeňleşdirmegiň hasabyna, ýurdumyz dünýä ykdysady ulgamyna barha işjeň goşulyşýar.  

Häzirki döwürde ähli ulgamlar bilen bir hatarda, aragatnaşykda hem ýokary netijeler gazanylýar. Pudak dünýäniň öňdebaryjy tehnologiýalary bilen üpjün edilip, sanly ulgamyň mümkinçiliklerinden peýdalanmaga ähli şertler bar. Işi ilerletmekde öňdebaryjy döwletleriň tejribesinden peýdalanmak, elektron senagaty döretmek, adamyň aň-bilim maýasyna, işewürlige we maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň soňky gazananlaryna esaslanýan ösen ykdysadyýeti kemala getirmek meseleleri we olaryň çözgütleri «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» giňişleýin beýanyny tapýar.  

Sanly ykdysadyýet maglumatlaryň we tehnologiýalaryň hemme ýerde, hemme wagtda elýeterliligine daýanmak bilen, özara gatnaşyklaryň täze ugurlaryna ýol açýar. Çözgütler çalt kabul edilýär. Seljermeler intellektual we maksada gönükdirilen häsiýete eýe bolýar. Soňky ýyllarda tehnologik innowasiýalar önümçiligiň dürli pudaklaryna giňden ornaşdyrylýar. Şoňa görä-de, önümçiligiň usullary düýpgöter üýtgeýär. Adamlaryň aň-bilime we iş endiklerine bildirýän talaplary artýar. Ýurdumyzda sanly ulgamy ornaşdyrmagyň hukuk binýady babatda-da uly işler alnyp barylýar. Şolaryň çäklerinde «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Kanun elektron resminamalaryň, elektron resminama dolanyşygynyň we sanly hyzmatlaryň hukuk ýagdaýyny, olara bildirilýän esasy talaplary kesgitlemäge hem-de bu çygyrda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirmäge gönükdirilendir. Gürrüňi edilýän resminama pudagiçi we pudagara maglumat alyş-çalşygyny döwrebap ýola goýmagyň esasynda döwlet dolandyryşynyň, dolandyryş kararlaryny kabul etmegiň netijeliligini we dessinligini artdyrmak, kagyz hem elektron göterijilerde maglumat akymlarynyň has yzygiderli usulyny saýlamak, maglumat alyş-çalşygynyň bitewi giňişligini döretmek, elektron resminama dolanyşygynyň subýektleriniň resminamalarynyň hasaba alynmagyny, gözegçiligini we saklanmagyny guramak, olaryň ýitirilmeginiň öňüni almak, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalaryny ulanmagyň binýadynda maglumatyň goraglylyk we howpsuzlyk derejesini ýokarlandyrmak, elektron resminama dolanyşygynyň maglumat serişdeleriniň ýaşyrynlygyny, bitewüligini we elýeterliligini üpjün etmek ýaly maksatlary öz içine almak bilen, geljekde ykdysadyýetiň ähli ugurlarynda sanly ulgamy ornaşdyrmakda örän ähmiýetlidir.  

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» bellenen wezipelere laýyklykda amala aşyrylýan işler, gazanylýan üstünlikler täze başlangyçlara ýol açýar. Innowasion ykdysadyýet innowasiýalaryň köpdürlüligine, yzygiderli tehnologik kämillige, önümçilikde we eksportda ösen tehnologiýalara esaslanýar. Oňa başgaça «intellektual ykdysadyýet» hem diýilýär. Ýurdumyzda amala aşyrylýan innowasiýalar syýasatynyň kuwwatly kadalaşdyryjy hukuk binýadyny üpjün etmek bu ugurda ynamly üstünlik gazanmagyň ilkinji hem binýatlaýyn şertleriniň biri hökmünde görkezilýär.  

Häzirki döwürde intellektual we tehnologik bäsdeşlik barha ýiti häsiýete eýe bolýar. Ösen döwletlerde jemi içerki önümiň ösüşi tehnikada we tehnologiýalarda jemlenen täze bilimleriň hasabyna gazanylýar. Bu bolsa şol ýurtlarda bäsdeşlige ukyplylygyň ýokary derejesiniň üpjün edilýändigini görkezýär. Şonuň üçin ykdysady kuwwatyny artdyrmak isleýän islendik döwlet öz ylmy-tehniki we intellektual mümkinçiliklerini netijeli ulanmaga çalyşýar. Görnüşi ýaly, ýurduň aň-paýhas mümkinçiliklerini milli ykdysadyýetiň okgunly ösüşini üpjün edýän serişdä öwürmek şu günüň möhüm wezipesi, döwrüň talaby bolup öňe çykýar.  

Muhammetnazar GELDIÝEW,

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Ykdysadyýet, maliýe we durmuş syýasaty baradaky komitetiniň agzasy.

Hormatly Prezidentimiziň ylmy taýdan esaslandyrylan syýasatynyň netijesinde, ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna halkara standartlaryna laýyk gelýän täze innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça işler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Şol sanda, ykdysadyýetiň dürli pudaklarynda sanly tehnologiýalaryň ulanylmagyny giňden ýola goýmak, elektron resminamalar dolanyşygyny hem-de elektron senagatyny kämilleşdirmek, sanly tehnologiýalaryň üpjün ediliş derejesinde şäherleriň we obalaryň tapawudyny aradan aýyrmak ýaly wezipeler amala aşyrylyp, durmuşymyza giňden ýaýrap, yzygiderli ornaşdyrylýar. Sanly ykdysadyýete geçmek boýunça wezipeler maglumat-aragatnaşyk üpjünçilik ulgamynyň, şol sanda internet hyzmatlarynyň hiliniň ýokarlandyrylmagyndan şeýle hem adamyň intellektual ukyplarynyň doly derejede ulanylmagyndan we beýleki zerur bolan şertleriň ýerine ýetirilmeginden ybaratdyr. 

Umuman aýdylanda, sanly ykdysadyýet — munuň özi, innowasion tehnologiýalaryň esasynda gurnalan ykdysady gatnaşyklaryň ulgamy bolup, şol bir wagtyň özünde harajatlaryň tygşytlanylmagy bilen bir hatarda, girdejileriň täze çeşmelerini ýüze çykaryp, ykdysady netijeliligiň we ösüşiň möhüm şerti bolup durýar. Sanly giňişligiň aýratynlygy bolup, harytlary bazarlara dessin çykarmak we sarp edijiler üçin ähli amatlyklary döretmek mümkinçilikleriň artmagy çykyş edýär. Beýle diýilmegi, onlaýn düzgüninde hödürlenýän harytlaryň we hyzmatlaryň internet ulanyjylaryň ählisi üçin elýeterliligi bilen häsiýetlendirilýär. Şeýlelikde, sanly ykdysadyýet harytlaryň we pul serişdeleriň dolanyşygynyň täze tizligi, harytlaryň hem-de hyzmatlaryň ýokary hili we olara laýyk gelýän sarp edijiler üçin döredilýän amatlylygyň derejesi bilen adaty ykdysadyýetden tapawutlanýar. 

Sanly ykdysadyýete düýpgöter geçmek üçin intellektual tehnologiýalar ulgamyny ösdürmek, şeýle hem degişli ugurlar boýunça halkara hyzmatdaşlygyny ýola goýmak ýaly meseleler möhüm ähmiýete eýe bolup durýar. Mundan başga-da, bu işi amala aşyrmak üçin ykdysadyýetiň döwlet hem-de hususy sektorlarynyň wekillerini, ýuridiki we fiziki taraplary, IT hünärmenlerini, jemgyýetiň beýleki agzalaryny degişlilikde çekmek zerurlygy ýüze çykýar. Şonuň bilen birlikde, sanly ykdysadyýet çygrynda maglumatyň we innowasion tehnologiýalaryň goragynyň üpjün edilmegi wajyp wezipeleriň biri hökmünde kesgitlenýär. 

Sanly ykdysadyýete tapgyrlaýyn geçilmegi maglumatlaryň kibergoragynyň üpjün edilmegini hem talap edýär. Goragyň şu görnüşine düzüm birlikleriň ählisi degişlidir. Öz gezeginde, ol maliýe we söwda ulgamlarynyň hem-de ykdysadyýet ösüşiniň ýokarlandyrylmagyna gönükdirilen faktor hökmünde çykyş edýär. Mundan başga-da, sanly ykdysadyýetde ýokary tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna gös-göni täsir edýän dolandyryş işiniň, kanunçylygyň şertnamalaýyn gatnaşyklarynyň kämilleşdirilmegi, şeýle hem ýokary tehnologiýalaryň, bäsleşige ukyply taslamalaryň hödür edilmegi özleriniň oňyn netijelerini berýär. Has takygy, sanly ykdysadyýetiň pudaklarynda önümçiligiň ähli görnüşleri awtomatlaşdyrylýar, pudaklaýyn edara-kärhanalaryň öňünde goýlan wezipeler bolsa merkezleşdirilen dolandyryş, şeýle hem şertnamalaýyn ýörelgeler arkaly amala aşyrylýar. Sanly ykdysadyýetiň artykmaçlyklary diňe bular bilen çäklenenok. Täze ykdysady we innowasion şertlerde önümçiligiň hiliniň hem-de ykdysady işiniň subýektleriniň netijeliliginiň ýokarlandyrylmagy, tehnologik pudaklarda döwrebap iş orunlarynyň döredilmegi ýaly mümkinçilikler emele gelýär. 

Häzirki wagtda, öňdebaryjy ýurtlaryň tejribesinde, hökümet tarapyndan ykdysadyýeti sanlylaşdyrmak meselelerine işeňňirlik bilen çemeleşilýär, hususan-da ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy, şeýle hem döwlet hyzmatlarynyň elektron görnüşleriniň hereket edip başlamagy ýaly özgertmeler yzygiderli amala aşyrylýar. Dünýä ykdysady ulgamynda sanly özgertmelere sezewar bolmaýan pudaklaryň sany barha azalýar, sebäbi olar döwrüň talaplaryna laýyk gelip bilmeýär, şol laýyksyzlygyň netijesinde bolsa, pudak özüniň bäsleşige ukuplylygyny ýitirýär. Sanly ykdysadyýete geçmek meselesinde, ilki bilen, döwlet dolandyryş edaralaryna we bank ulgamlaryna innowasion tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyny gazanmaly. Soňra şol tehnologiýalar degişli ykdysadyýetiň pudaklarynda we jemgyýetde ýüze çykýan gaýry zerurlyklary kanagatlandyrmak üçin peýdalanylanda aýdyň netijeleri gazanmaga, ykdysadyýetiň ösüşine oňaýly täsirini ýetirýärler. 

Ýokarda belläp geçişimiz ýaly, sanly ykdysadyýete geçmek üçin döwletiň öňünde çözülmeli iki sany möhüm wezipe durýar. Olaryň birinjisi — täze ykdysady şertlere laýyk gelýän, şeýle hem ykdysady işe ähli gatnaşyjylaryň hukuk goraglylygyny, şol sanda kibergoragyny üpjün edýän kämil kanunçylyk binýady döretmekden ybaratdyr. Şondan soň, innowasion tehnologiýalary ornaşdyrýan kärhanalar üçin amatly şertleriň döredilmegi zerur bolup durýar. Olaryň ikisi hem önümçiligiň sanly ýörelgesine eýermäge, şeýle-de ykdysadyýetiň pudaklarynda innowasion ösüşi gazanmaga niýetlenendir. 

Ykdysadyýeti sanlylaşdyrmak jemgyýetçilik durmuşynda bolup geçýän ykdysady we durmuş hadysalardan düzülen ulgam bolmak bilen, şol bir wagtda internet torundan peýdalanmaga giň mümkinçilikleri bolan, täze görnüşli ykdysady nusgany emele getirýär. Sanly ykdysadyýet şertlerinde zähmet öndürijiliginiň artmagy, önümçilik harajatlarynyň pese düşmegi, harytlaryň bäsdeşlige ukyplylygynyň ýokarlanmagy, şonuň ýaly-da beýleki peýdaly aýratynlyklary ýüze çykýar. Ykdysadyýetde innowasion özgertmeleri üstünlikli durmuşa geçirmek üçin üpjünçilik ulgamynyň döwrebaplygy, elektron dolanyşygynyň ýola goýulmagy, elektron söwdasynyň amala aşyrylmagy ýaly ugurlaryň kämilleşdirilmegine aýratyn üns berilýär. 

Häzirki wagtda dünýäniň aglaba ýurtlarynyň ilaty internet ulgamynyň mümkinçiliklerinden giňden peýdalanýar. Ony ulanyjylaryň sany ýyl-ýyldan artýar, bu bolsa sanly ykdysadyýetiň kämilleşmegi üçin amatly ýagdaýy emele getirýär. Netijede, ol ykdysady ösüşe itergi berýän güýç diýip hasap edilip, onuň jemgyýetiň durmuşynda tutýan orny barha pugtalandyrylýar. Sanly ykdysadyýetde we onuň üpjünçilik ulgamynda bolup geçýän tehnologiki ösüş meýilleri (bulut tehnologiýalary, maglumatlaryň sanlylaşdyrylmagy) ähli internet torunyň ulanyjylary üçin täze hilli hyzmatlary hödürleýär. 

Ykdysadyýetiň innowasion pudaklarynyň emele gelmegi, sanly ykdysadyýetde bolup geçýän prosesleriň kanunalaýyk dowamaty hökmünde çykyş edýär. Şeýlelikde, sanly ykdysadyýet jemgyýeti we döwleti düzýän ähli elementleriň bütinleý yzygiderli sanlylaşdyrylmagynyň netijesinde emele gelýär, sanly ykdysadyýetiň ösüşi bolsa, onuň subýektleriniň özara amala aşyrylýan sanly şertnamalaýyn gatnaşyklaryny ýola goýmak işiniň gurnalmagy bilen bagly bolup durýar. Bu işde ilkinji mesele bolup, berk kanunçylyk binýadynyň döredilmegi çykyş edýär, ondan soň sanly ykdysadyýete geçiş prosesiniň tehniki üpjünçilik meselesi orta çykýar. Şu ýerde, maglumat tehnologiýalary bilen bagly aragatnaşygyň, bank hem-de maglumat üpjünçiliginiň sazlaşykly gurnalmagy, sanly ykdysadyýete geçiş prosesleriň hökmany şerti hökmünde çykyş edýär. Bu bolsa ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda elektron ulgamlarynyň ornaşdyrylmak işiniň has-da üstünlikli dowam etdirilmegine oňaýly şert döredýär. 

Goý, durnukly ösüşiň ygtybarly kepili bolan sanly ykdysadyýeti döwlet durmuşynyň ähli ugurlaryna ornaşdyrmakda giň şertleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolup, il-ýurt ähmiýetli tutumlary hemişe rowaç alsyn! 

Zamira BABANAZAROWA,

Lebap welaýat kazyýeti, kazynyň kömekçisi.