Täze ýyladyşhana toplumyndaky döwrebaplyk we sanly tehnologiýalar babatynda ýene-de käbir zatlary aýdyp bolar. Çünki bu ikisiniň sazlaşykly işine tas her ädimde diýlen ýaly gabat gelinýär.

Bu babatda ilkinji aýdylmaly zat ekini suwarmak, şol bir wagtyň özünde-de dökünlemek üçin iň häzirkizaman, kämil gurluşyň ornaşdyrylanlygydyr. Arassa ýerasty çeşmelerden alnan suw ýörite ulgamyň üsti bilen ýene bir gezek süzgüçden geçirilip, başga bir ulgamda oňa ekine berilmeli dökün goşulýar. Tutuş ýyladyşhanada her düýp pomidory damjalaýyn usulda suwarmak üçin hem umumy uzynlygy müňlerçe metre ýetýän ulgam guralypdyr. Bu ulgam inçejik şlangalar arkaly suwy ekiniň düýbüne çenli getirýär.

Toplumdaky ägirt uly çelekleriň biri bolsa suw gory üçin ulanylýar. Ekine bermek üçin taýýarlanylýan suw bu çelekde ätiýaçda toplanylyp, zerur wagty ýörite ulgam arkaly akdyrylýar. Ýyladyşhanalarda bellenen ýylylygy saklamak üçin bolsa «Erensan» kompaniýasynyň öňdebaryjy ýyladyş ulgamy ornaşdyrylypdyr. Kesgitli ýylylygy hemişelik saklamakda tebigy gaz ulanylýar.

Toplumyň sowadyjyly ammarynda hem ähli mümkinçilikleriň döredilendigini nygtamak gerek. Ammara berkidilen hünärmeniň gürrüň berşi ýaly, onda 120 tonna çenli pomidory saklap bolar.

Ýene bir aýdylmaly zat döwrebap ýyladyşhana toplumynda işgärleriň hünär kämilligini yzygiderli artdyrmak işleriniň hem göz öňünde tutulanlygydyr. Munuň üçin onuň dolandyryş merkezinde ýöriteleşdirilen okuw otagy döredilipdir. Bu otagda tejribeli hünärmenler tarapyndan gysga wagtlaýyn okuw geçirilip, hemmeleriň döwrebap tehnologiýalardan kämil derejede baş çykarmagy gazanylýar.

Ýokarda agzalanlaryň ählisiniň sanly tehnologiýa daýanyp, awtomatiki ýagdaýda işleýändigi aýratyn bellenilmeli ýagdaýdyr.

Häzirki döwürde ykdysadyýetimiziň dürli pudaklaryny ösdürmekde, durnukly ösüşiň maksatlaryna ýetmekde, raýatlaryň ýaşaýyş şertlerini ýokarlandyrmakda oňyn işler alnyp barylýar. Hususan-da, oba we şäher ýerlerini elektrik energiýasy bilen bökdençsiz üpjün etmek hem-de energiýanyň dürli görnüşlerinden aýawly we netijeli peýdalanmagy ýola goýmak babatda birnäçe işler durmuşa geçirilýär, degişli döwlet Maksatnamalary kabul edilýär.

Ýurdumyz tebigy gazyň, ýangyjyň gorlaryna, şeýle hem ýel we Gün energiýa çeşmelerine baýdyr. Şu nukdaýnazardan, hormatly Prezidentimiziň Karary bilen 2018-nji ýylyň 21-nji fewralynda «Energiýany tygşytlamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet Maksatnamasy» kabul edildi. Şeýle hem bu Maksatnamany amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň meýilnamasy tassyklanyldy. Şol meýilnamada ýyladyş we gyzgyn suw üpjünçilik ulgamlary üçin kadalaşdyrmagyň intellektual ulgamlaryny, gurluşlary we enjamlary ornaşdyrmak boýunça teklipleri taýýarlamak ýaly işler göz öňünde tutulandyr.

Ýurdumyzda ykdysadyýetiň ähli ugurlaryny sanly ulgama geçirmäge uly üns berilýär. Sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi we ornaşdyrylmagy halka hödürlenýän hyzmatlaryň, önümçiligiň, söwdanyň, bilimiň, ýagny işleriň ähli görnüşleriniň ygtybarly amala aşyrylmagyna, awtomatlaşdyrylmagyna we tizlendirilmegine mümkinçilik berýär. Munuň üçin bolsa, akylly ulgamlary taslamak we intellektual çözgütleri ornaşdyrmak boýunça öňdebaryjy dünýä tejribesini öwrenmek möhümdir.

Energiýany tygşytlamak üçin, ilki bilen, elektrik energiýasynyň, suwuň we tebigy gazyň sarp edilişine, şeýle hem üpjün edilen ýylylyk energiýasyna ygtybarly gözegçilik etmek we bu baradaky sanly maglumatlary ýygnamak esasy mesele bolup durýar. Bu ugurda dünýä ýüzünde birnäçe öňdebaryjy kompaniýalar bilen bir hatarda Russiýa Federasiýasynyň «Bolid» kompaniýasy hem oňyn işleri durmuşa geçirýär. Has takygy, bu kompaniýa tarapyndan işlenip taýýarlanylan АСКУЭ «Ресурс» ulgamynyň üsti bilen elektrik energiýasynyň, gyzgyn we sowuk suwuň, tebigy gazyň hem-de ýylylyk energiýasynyň sarp edilişini awtomatik usulda hasaba almak, bu baradaky maglumatlaryň binýadyny döretmek, sarp edijileri Internet ýa-da Internet ulgamyndaky şahsy otaglar bilen üpjün etmek we bu otaglarda sarp edilen energiýa boýunça tölegleri görkezmek ýaly tehnologiki çözgütler hödürlenýär. АСКУЭ «Ресурс» ulgamy 2006-njy ýyldan bäri dürli ýurtlarda ornaşdyrylyp gelinýär. Mundan başga-da, energiýanyň sarp edilişine gözegçilik etmek, şeýle hem çylşyrymly fiziki hadysalary awtomatlaşdyrmak maksady bilen akylly ulgamlary taslamak, Zatlaryň Internetini (Internet of Things) ulanyp, intellektual çözgütleri işläp düzmek we ornaşdyrmak boýunça Şweýsariýanyň «STMicroelectronics» kompaniýasynyň alyp barýan işlerini hem belläp geçmek ýerlikli bolardy. Bu kompaniýa köp ýyllaryň dowamynda oňyn iş tejribesini toplap, köp üstünlikler gazanyp gelýär. Şeýle hem ol ýarymgeçirijili abzallary we elektron gurluşlary öndürmek bilen bagly birnäçe işleri alyp barýar.

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynda hereket edýän Ýaş alymlar geňeşi hem öz meýilnamasyna laýyklykda, degişli işleri durmuşa geçirýär. Has takygy, bu geňeşiň düzümine girýän agzalar intellektual ýa-da akylly ulgamlary guramak, awtomatlaşdyrmak, dolandyrmak we aralykdan maglumat alyş-çalşygyny ýola goýmak ýaly çözgütler boýunça ylmy işleri alyp barýarlar. Bu işleriň hataryna «Akylly öý ulgamy», «Aralykdan dolandyrylýan elektrik enjamlary», «Elektrik energiýasynyň sarp edilişiniň monitoringi», «Gaz syzmasyny habar beriji akylly gurluş» ýaly işler bilen bir hatarda, «Ýaşaýyş jaýlaryny ýyladyş we gyzgyn suw bilen üpjün etmekde sarp edilýän energiýany hasaba alyjy intellektual ulgamyň taslamasyny» hem belläp geçmek gerek. Bu taslamanyň çäklerinde hojalykda sarp edilýän ýylylyk energiýasyny we suwy hasaba alyjy akylly ulgamy ulanmagyň mümkinçiligi ýüze çykar. Munuň üçin bolsa degişli datçikler, mikrobarlagçy we goşmaça enjamlar ulanylyp, elektrik zynjyryň çyzgysy işlenip düzüldi we bu çyzga laýyklykda, dünýä tejribesinde giňden ornaşdyrylmagy dowam etdirilýän Zatlaryň Interneti tehnologiýasy boýunça maglumatlary Internet ulgamy arkaly her bir ulanyjynyň şahsy otagynda çyzyklar ýa-da olary şekiller bilen beýan etmek bolar.

Netijede, ýaşaýyş jaýlaryny ýylatmak we gyzgyn suw bilen üpjün etmek üçin sarp edilýän ýylylyk energiýasynyň mukdaryny intellektual ulgamlaryň esasynda hasaplamaga hem-de bu maglumatlary aralyga habar bermäge mümkinçilik döreýär. Bu bolsa ýurdumyzyň baý energiýa gorlaryny tygşytlamaga we olardan netijeli peýdalanmaga itergi berer.

Nurýagdy OTUZOW,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň elektroenergetiki ulgamlar we torlar hünäriniň 3-nji ýyl talyby.

Milli ykdysadyýetimiziň innowasiýa ugruny ösdürmekde, täze pudaklary döretmekde, içerki zerurlyklary kanagatlandyrmak üçin daşyndan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan bäsleşlige ukyply dürli önümleriň özümizde öndürilýän möçberlerini artdyrmakda hem-de eksport ugurly önümleri öndürmekde himiýa senagatyna uly ähmiýetli orun degişlidir. Bu ugurda alnyp barylýan syýasat tebigy baýlyklarymyzyň rejeli hem-de netijeli peýdalanylmagyna gönükdirilendir. Strategik taýdan möhüm ähmiýetli bu wezipeler, diňe bir çig maly çykarmagy däl, içerki hem-de daşarky bazarlarda uly islege eýe bolan ýokary hilli dürli önümleri öndürmäge mümkinçilik berýän ylmyň we tehnikanyň soňky gazananlary esasynda çig malyň düýpli gaýtadan işlenilmegini hem öz içine alýar.

«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň» esasynda utgaşdyrylyp taýýarlanan pudaklaýyn maksatnamalaryň durmuşa geçirilmegi netijesinde senagatyň beýleki pudaklary bilen bir hatarda, ylmyň we tehnologiýalaryň iň soňky gazananlaryna esaslanyp, himiýa pudagyna hem innowasion sanly tehnologiýalar we öňdebaryjy tejribeler ornaşdyrylýar.

«Türkmenistanda himiýa ylmyny we tehnologiýalaryny toplumlaýyn ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet Maksatnamasy» «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň» düzüm bölegi bolup durýar. Döwlet Maksatnamasy himiýa pudagyny döwrebaplaşdyrmak, ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşini mundan beýläk-de çaltlandyrmak, öňdebaryjy tehnologiýalar, innowasiýalar hem-de ylmyň gazananlary esasynda ykdysadyýetimizi ösdürmekde himiýa ylmynyň we tehnologiýalarynyň tutýan ornuny has-da ýokarlandyrmak, ylmy barlaglaryň netijelilerini önümçilige ornaşdyrmagyň depginini güýçlendirmek, ýurdumyzy suw serişdeleri bilen durnukly üpjün etmek we suw tygşytlaýjy tehnologiýalary döretmek barada Türkmenistanyň Prezidentiniň öňde goýan wezipelerine laýyklykda işlenip taýýarlanyldy.

Şeýlelik bilen, islendik himiýa kärhanasynda sanlaşdyryş ulgamy täzelikler üçin katalizator hökmünde ulanylyp bilner.

Soňky birnäçe ýylyň dowamynda köp ugurlar boýunça tehnologiýanyň ösmegi işewürlik we iş modelleriniň, şeýle hem alyjylaryň funksional, guramaçylyk we maliýe endikleriniň üýtgemegine sebäp boldy. Bu infrastruktura üýtgemeleri, çalt ösýän tehnologiýalar bilen birlikde, önümçiligi hem öz içine almak bilen, işewürligi ösdürmäge güýçli itergi berýär. Şeýle şertlerde innowasiýa çözgüdiniň ýüze çykmagy bilen, ony durmuşa geçirmegiň arasyndaky wagt aratapawudyny göz öňünde tutup, himiýa kompaniýalary ilkinji nobatda sanly strategiýany işläp düzmäge we içerki işleri sanlylaşdyrmaga gönükdirmelidir. Olar şulardan ybarat:

• häzirki zaman sanly kärhanany döretmek üçin anyk strategiýadan başlap, ösen işewürligi özgertmek prosesini çaltlandyrmak;

• meselä çuňňur düşünmek we kärhananyň içerki mümkinçiligini emele getirmäge we berkitmäge ukyply uzak möhletleýin strategiýany işläp düzmek arkaly kärhanada sanly tehnologiýalary ulanmak üçin zerur şertleri döretmek;

• çylşyrymly we dinamiki ekoulgamlarda töwekgelçilikleri kesgitlemek üçin gurluşly çemeleşmäni ösdürmek;

• sanly amallary meýilleşdirmek, durmuşa geçirmek we gözegçilik etmek üçin täze, täsirli çeşmeleri özüne çekip bilýän çeýe iş modellerini gurmak;

• täze pikirleri goldajak we öwrenmek islegini höweslendirjek täzelikleri korporatiw medeniýete yzygiderli birleşdirmek ulgamyny gurmak degişlidir.

Bular, esasan, gazyň we nebitiň öndürilişine, gaýtadan işlenişine we daşalyşyna gözegçilik edýän ulgamlardyr. Häzirki zaman ýokary tehnologiýaly ulgamlaryň, şeýle-de, sanly aragatnaşyk we awtomatlaşdyryş esasly dolandyryş ulgamlaryň önümçilige we durmuşa has çuňňur we hemmetaraplaýyn aralaşandygyny hem bellemek gerek. Häzirki döwürde sanly tehnologiýalar adaty himiki önümçiligiň köp basgançaklarynda adamlar üçin doly hukukly we girdejili usul bolup durýar.

Sanlylaşdyrma we awtomatlaşdyryş ulgamlary bolan häzirki zaman çylşyrymly enjamlar, ilki bilen, daşky gurşawy hem goşmak bilen, islendik adatdan daşary ýagdaý töwekgelçiligini düýpgöter azaldar. Şeýle hem çykdajylary azaltmaga, önümçiligiň netijeliligini ýokarlandyrmaga, ýagny gelýän çig malyň birligi üçin ýokary hilli önümiň hasyllylygyny ýokarlandyrmaga ep-esli kömek edýär.

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary netijesinde ýurdumyzda milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýalaşdyrmak: elektron senagatyny ösdürmek, bäsleşlige ukyply sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça netijeli işler alnyp barylýar. Ýurdumyzyň ykdysadyýetini sanlylaşdyrmak Konsepsiýasyna laýyklykda, halk hojalygynyň ähli ugurlary bilen bir hatarda ylym ulgamynda hem degişli işler ýola goýulýar. Sanly tehnologiýany giňden ulanmak arkaly ylmyň, bilimiň we önümçiligiň arasyndaky özara baglanyşygy has-da işjeňleşdirmek, milli ykdysadyýetimizdäki sanly özgertmeleri ylmy-tehniki we intellektual taýdan üpjün etmek göz öňünde tutulýar.

Şonuň esasynda milli ykdysadyýetimiziň möhüm pudaklarynyň biri bolan himiýa senagatyny sanlylaşdyrmak bilen, ýokary okuw mekdepleri bilen önümçiligiň arasynda ylmy maglumatlary alyşmagyň toruny emele getirmek möhüm ähmiýete eýe bolýar. Tehnologiýanyň adamzadyň durmuşyna ornaşan gününden onuň wezipesi işçi güýjüni, wagty we serişdeleri tygşytlamakdaky artykmaçlyklary ýüze çykarmakdyr.

Ejegül BERDIÝEWA,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň uly mugallymy.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda, ýurdumyzda milli ykdysadyýetimiziň ähli ugurlaryny sanlylaşdyrmak, hyzmatlary döwrebap talaplara laýyklykda ýola goýmak boýunça ägirt uly işler alnyp barylýar. Şonuň bilen bir hatarda bank ulgamynyň kanunçylyk-hukuk binýady hem yzygiderli kämilleşdirilýär. Ilata hödürlenilýän bank hyzmatlarynyň hili has-da ýokarlandyrylýar, elýeterliligi üpjün edilýär.

«Türkmenistanyň ykdysady, maliýe we bank ulgamlaryny ösdürmegiň 2019 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna» hem-de «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda, milli bank ulgamyna sanly tehnologiýalaryň işjeň ornaşdyrylmagyna aýratyn ähmiýet berilýär. Sanly tehnologiýalaryň giňden peýdalanylmagy ýurdumyzyň karz edaralarynyň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga we müşderilere bökdençsiz bank hyzmatlaryny hödürlemäge mümkinçilik berýär.

Türkmen-türk paýdarlar täjirçilik banky tarapyndan «Goýum bank kartynyň» görnüşi bellenen tertipde ylalaşylyp, bu görnüşli kart hyzmaty raýatlarymyza hödürlenildi. Şeýle hem, «Türkmentelekom» elektrik aragatnaşyk kompaniýasynyň raýatlara hödürleýän internet hyzmatlary üçin hasaplaşyklary ýurdumyzyň islendik künjeginden bankomatlaryň, «Internet-bank» we «Mobil-bank» ulgamlarynyň üsti bilen nagt däl görnüşinde, «online» tertibinde amala aşyrmak mümkinçiligi ýola goýuldy. Nagt däl görnüşli tölegler barada ähli maglumatlar töleg geçirijiniň ykjam telefonyna SMS habary arkaly gelip gowuşýar. «Internet-bank» ýa-da «Mobil-bank» hyzmaty bilen müşderi islendik wagtda öz tölegleri barada maglumat bilen tanşyp bilýär. 2020-nji ýylda bank kart ulgamynda «Internet-bank» arkaly geçirilen nagt däl hasaplaşyklaryň pul möçberi 69 müň manada çenli ýetip, meýilnama 5 esse artygy bilen ýerine ýetirildi.

Mälim bolşy ýaly, ýurdumyzyň karz edaralary tarapyndan ýurduň pul aýlanyşygyny kämilleşdirmek we nagt däl hasaplaşyklaryň gerimini has-da giňeltmek maksady bilen, yzygiderli işler amala aşyrylýar. Olaryň hatarynda milli kartly töleg ulgamy boýunça elektron tölegleri geçirmegi ýola goýmak aýratyn orny eýeleýär. Bu bolsa öz gezeginde ýurduň pul-karz ulgamyny kämilleşdirmäge, nagt däl hasaplaşygy ösdürmäge, milli ykdysadyýetimizde pul serişdeleriniň dolanyşygynyň netijeliligini ýokarlandyrmaga amatly şertleri döredýär.

Türkmen-türk paýdarlar täjirçilik banky tarapyndan raýatlarymyza döwrebap bank hyzmatlaryny hödürlemek boýunça işleriň çäklerinde «Maşgala» bank karty taýýarlanylyp, işe goýberildi. Dolanyşyga girizilen «Maşgala» bank karty raýatlaryň «Altyn asyr» bank karty hasabyna birikdirilýän, bank kartyň goşmaça nusgasydyr we raýat bilen bilelikde onuň maşgala agzalarynyň şol bir wagtda peýdalanmagydyr. Onuň maksady hasaplaşyk dolanyşygyny tizleşdirmek, töleg iberijiniň bankyndan tölegi kabul edijiniň bankyna geçirmek üçin sarp edilýän wagty tygşytlamakdan ybaratdyr.

Türkmenistanda sanly ykdysadyýetiň kemala gelmegi jemgyýetçilik durmuşynda we maliýe işinde maglumat we sanly serişdeleriň ähmiýetiniň güýçlenmegi bilen häsiýetlendirilýär. Munuň esasy sebäbini ykdysadyýetiň sanly görnüşinde jemlenen mümkinçilikleriniň ykdysady ösüşi üpjün etmek bilen bir hatarda ynsan durmuşynyň özgermegine hem giň şertleri döredýänligi bilen düşündirmek bolar.

Milli ykdysadyýetimizi durnukly ösdürmek, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini has-da ýokarlandyrmak ugrunda ýadawsyz tagallalary edýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, il-ýurt bähbitli, döwlet ähmiýetli işleri rowaç bolsun!

Hojamämmet ALÇEKOW,

Türkmen-türk paýdarlar täjirçilik bankynyň Maglumat tehnologiýalary bölüminiň müdiri.

«Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna» hem-de «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda, nagt däl hasaplaşyklaryň gerimini giňeltmek, bank ulgamyna sanly tehnologiýalary giňden ornaşdyrmak, töleg ulgamyny dünýäniň ösen döwletleriniň derejesinde guramak, pul-karz dolanyşygynyň ýagdaýyna täsir etmek arkaly bazar isleglerini kanagatlandyrmak, ilatyň erkin duran pul serişdelerini bank ulgamyna möhletli we talap edilýänçä görnüşindäki goýumlara çekmek, maliýe bazaryny düýpli ösdürmek babatda anyk işler durmuşa geçirilýär.

Häzirki zaman innowasion ösüşiniň önümi bolan sanly tehnologiýalaryň bank ulgamyna giňden ornaşdyrylmagy olaryň işiniň kämilleşmegine, müşderiler bilen aragatnaşyk usullarynyň döwrebaplaşmagyna oňyn şert döredýär. Häzirki wagtda bütin dünýäde bolşy ýaly, ýurdumyzda hem ykdysadyýetiň ähli ugurlaryny sanlylaşdyrmak döwrebap ýola goýulýar.

Türkmenistanyň Prezidentiniň 2013-nji ýylyň oktýabr aýyndaky «Pul we alyş-çalyş amallarynyň meseleleri hakynda» Kararyna laýyklykda, ýurdumyzyň ministrlikleriniň, pudak edaralarynyň, ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edaralarynyň we olaryň tabynlygyndaky edara-kärhanalaryň işgärleriniň zähmet haklaryny, beýleki töleglerini bank kartlarynyň üsti bilen bermek ýola goýuldy.

2013-nji ýylda ýurdumyz boýunça jemi 87,3 müň bank karty hem-de 500-e golaý töleg terminaly bolup, 2021-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndaky ýagdaýyna görä, olaryň sany degişlilikde, 4 459,8 müňe we 39,2 müňe ýetirildi, ýagny soňky sekiz ýylyň dowamynda degişlilikde, 51,1 esse hem-de 78,4 esse ösüş gazanyldy.

Ýurdumyzyň bank ulgamy tarapyndan nagt däl hasaplaşyklaryň depginini has-da ösdürmek üçin bu işlere yzygiderli maýa goýum serişdeleri goýulýar.

Häzirki wagtda bank ulgamy tarapyndan ýurdumyzyň çäginde raýatlarymyza «Altyn asyr», «Millikart», «Maşgala», «Goýum bank karty», «Overdraft karty», şeýle hem halkara «VISA» we «MasterCard» bank kartlaryny peýdalanmak arkaly hasaplaşyklaryň dürli görnüşlerini ýerine ýetirmek üçin giň mümkinçilik döredilendir. Hormatly Prezidentimiziň döredip berýän giň mümkinçiliklerinden ruhlanyp, ýurdumyzyň karz edaralary tarapyndan kämil, döwrebap tehnologiýalaryň yzygiderli ornaşdyrylmagy netijesinde hödürlenilýän sanly hyzmatlaryň görnüşleri barha artýar.

Ýurdumyzda nagt däl hasaplaşyklaryň gerimini giňeltmek, bank kartlaryndan peýdalanyjylara hödürlenilýän hyzmatlaryň görnüşlerini artdyrmak hem-de bank ulgamyna döwrebap hyzmatlary ornaşdyrmak maksady bilen geçirilýän işleriň çäklerinde bank kartlarynyň üsti bilen, hakyky wagt tertibinde hasaplaşyklary geçirmek üçin «Internet bank», «Mobil bank» we «Elektron söwda» ulgamlary hereket edýär. Ýurdumyzyň degişli karz edaralary tarapyndan «Türkmenhowaýollary», «Türkmendemirýollary» hem-de «Türkmenawtoulaglary» agentlikleri bilen bilelikde bank kartlaryny ulanyp, demir ýol, howa ýoly peteklerini, şäherara ugurlarda gatnaýan awtobuslarda petekleri internet ulgamynyň üsti bilen nagt däl görnüşde satyn almak mümkinçiligi döredildi. Her bir raýat degişli karz edarasyna baryp, şahsy bank hasabyny «Internet bank» hem-de «Mobil bank» hyzmatlaryna birikdirmek arkaly bu hyzmatlardan peýdalanyp bilýär.

2018-nji ýylyň 1-nji fewralyndaky ýagdaýyna görä, «Internet bank» we «Mobil bank» hyzmatyna birikdirilen müşderileriň sany degişlilikde, 333,3 we 1,0 müňden geçip, 2021-nji ýylyň degişli senesine çenli, «Internet bank» hyzmatyna birikdirilen müşderileriň sany 634,0 müňe, «Mobil bank» hyzmatyna birikdirilenleriň sany bolsa 28,4 müňe çenli ýetdi, ýagny degişlilikde, 1,9 esse we 28,4 esse ösüş gazanyldy.

Geçen ýylyň dowamynda bankomatlaryň, terminallaryň, «Internet bank», «Mobil bank» we «Elektron söwda» ulgamlarynyň üsti bilen amal edilen nagt däl hasaplaşyklaryň möçberi 8,8 milliard manada ýetdi, bu görkeziji 2019-njy ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 2,65 esse ýokarlandy.

2019-njy ýylyň 12 aýynda bank kartlarynyň üsti bilen geçirilen jemi hasaplaşyklaryň düzüminde nagt däl hasaplaşyklaryň paýy 16 göterim bolan bolsa, 2020-nji ýylyň 12 aýynda bu görkeziji 34,4 göterime deň bolup, 2,16 esse artdy.

Hormatly Prezidentimiziň ýokarda agzalyp geçilen Karary esasynda ýurdumyzda ornaşdyrylan döwrebap bank hyzmatlary arkaly nagt däl hasaplaşyklaryň möçberleri 2013-nji ýylda 4226,00 müň manat bolan bolsa, 2020-nji ýylda 8 792616,00 müň manat möçberine ýetdi.

Hormatly Prezidentimiziň sanly ykdysadyýete geçmek bilen bagly tabşyryklaryndan ugur alyp, ýurdumyzyň karz edaralary tarapyndan sanly bank önümlerini ornaşdyrmak arkaly raýatlarymyzyň isleglerini kanagatlandyrmak boýunça yzygiderli işler alnyp barylýar. Mysal hökmünde aýtsak, Türkmenistanyň «Halkbank» paýdarlar täjirçilik banky tarapyndan ornaşdyrylan «Halkbank terminal» hyzmaty döwrebap, ygtybarly tehnologiýalaryň esasynda taýýarlanan, nagt däl hasaplaşyklarda ulanylýan adaty töleg terminalynyň ornuny tutýan mobil programma üpjünçiligi bolup durýar. Bu hyzmat söwda we hyzmat ediş nokatlarynda töleg terminallarynyň eýeleriniň öz müşderilerine sanly ulgamda hyzmatlary ýerine ýetirmegi üçin döredilýän ýene bir mümkinçilikdir.

«Halkbank terminal» mobil ulgamy ykjam telefona gurnamak bilen, harytlardyr hyzmatlar üçin tölegleri kabul etmek, amaly ýatyrmak ýa-da yzyna gaýtarmak, kassany ýapmak we söwdanyň jemi möçberini çykaryp görkezmek, amallaryň taryhyny görmek ýaly hyzmatlardan peýdalanmaga mümkinçilik berýär. Satyn alnan harydyň ýa-da hyzmatyň bahasy ykjam telefonyňyzda ornaşdyrylan «Halkbank terminal» mobil ulgamy arkaly girizilýär hem-de bank karty arkaly galtaşyksyz usulda töleg geçirilýär.

Geçen ýylyň awgust aýynda ornaşdyrylandygyna garamazdan, 2021-nji ýylyň 1-nji fewralyndaky ýagdaýyna görä, «Halkbank terminal» mobil ulgamy arkaly geçirilýän nagt däl hasaplaşyklaryň mukdary 1,3 million manatdan geçdi.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzyň karz edaralary nagt däl hasaplaşyklaryň gerimini has-da giňeltmek maksady bilen, geçen ýylyň 1-nji ýanwaryndan başlap, ýurdumyzyň ähli karz edaralary müşderilere töleg terminallary arkaly harytlar we hyzmatlar üçin geçirilýän nagt däl tölegleriň möçberiniň 0,5 — 3% aralygynda yzyna gaýtaryp bermek, ýagny «Cash back» höweslendiriş hyzmatyny işe girizdi. Häzirki wagtda «Cash back» bank hyzmatynyň amatlyklaryndan peýdalanýan raýatlaryň sany günsaýyn artýar.

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» bellenen wezipeleri ýerine ýetirmek, nagt däl hasaplaşyklary amala aşyrmak, karz edaralarynda döwrebap bank hyzmatlaryny ornaşdyrmak arkaly raýatlarymyza döredilýän ýeňillikleriň görnüşleri yzygiderli artdyrylýar. Şeýle hyzmatlaryň ýene-de biri «Overdraft karzydyr».

Sanly karz hyzmaty bolan overdraft karzy nagt däl görnüşinde hasaplaşyklar geçirilende, müşderiniň aýlyk zähmet haky geçýän «Altyn asyr» bank kart hasabyndaky pul serişdeleri ýeterlik bolmadyk halatynda, bank bilen baglaşan şertnamasyna laýyklykda, raýatyň «Overdraft karty» hasabyna kesgitlenen çäklerde awtomatik usulda berilýän gysga möhletleýin karz serişdesidir. Şunda müşderiniň aýlyk zähmet haky «Altyn asyr», «Millikart» bank kart hasabyna gelip gowşanda, bellenen tertipde karz we oňa hasaplanan göterim gaýtarylýar. Mundan başga-da, degişli şertnamanyň hereket edýän döwründe karz gaýtarylandan soňra, goşmaça şertnama baglaşmazdan, awtomatik usulda dikeldilýän «Overdraft karty» hasabyna karzy gaýtadan ulanmak mümkinçiligi döreýär. Bu hyzmatyň mümkinçiliklerinden peýdalanýan raýatlaryň sany hem günsaýyn artýar.

Sanly ulgam arkaly geçirilýän hasaplaşyklaryň görnüşiniň we geriminiň artmagy netijesinde, zähmet öndürijiligini artdyrmaga, wagty we serişdeleri tygşytlamaga uly mümkinçilik döreýär. Bank ulgamyna sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmagyň esasy maksady has köp zähmeti talap edýän işleri awtomatlaşdyryp, maliýe we ykdysadyýet ulgamynyň işiniň tizligini, dessinligini artdyrmakdan, ýerine ýetirilýän hyzmatlaryň gerimini giňeltmekden, netijeliligini we hilini ýokarlandyrmakdan ybaratdyr. Şeýle hem milli manadymyzyň dolanyşygy kämilleşýär, pul dolanyşygynyň tizleşmegi netijesinde bolsa ykdysadyýetde täze önümçilikleriň artmagyna ýol açylýar.

Gahryman Arkadagymyzyň parasatly baştutanlygynda sanly bank hyzmatlarynyň artdyrylmagy, ilatyň bu hyzmatlardan peýdalanmaga işjeň gatnaşmagy kart eýeleriniň wagtyny we maliýe serişdelerini tygşytlamaga mümkinçilik bermek bilen, milli ykdysadyýetimiziň sazlaşykly işine hem oňaýly täsirini ýetirýär.

Annamuhammet ATAMYRADOW,

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň Bank işlerini awtomatlaşdyryş müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

«Türkmenaragatnaşyk» agentliginiň «Türkmentelekom» elektrik aragatnaşyk kärhanasy tarapyndan amala aşyrylýan halkara hyzmatdaşlyklar netijesinde gazanylýan üstünlikler halkymyzyň abadan hem-de eşretli durmuşda ýaşamagy üçin alnyp barylýan işlere özboluşly goşant bolup, ýurdumyzyň dünýä möçberinde ygtybarly hyzmatdaşlygy berkitmeginiň esasy ýoly hasaplanylýar. Bu ugurdaky düýpli özgerişlikleri «Lebaptelekom» welaýat elektrik aragatnaşyk kärhanasynyň sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmak babatdaky alyp barýan işleriniň mysalynda hem görmek bolýar.

«Lebaptelekom» welaýat elektrik aragatnaşyk kärhanasy gündogar sebitde hormatly Prezidentimiziň kommunikasiýalar ulgamy syýasatyny, sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmak babatdaky işleri durmuşa geçirýän, şeýle hem bu ugurdaky işlere gözegçiligi amala aşyrýan kärhana bolup durýar. Kärhana hormatly Prezidentimiziň Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça uzakmöhletleýin maksatnamasynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi ugrunda yzygiderli işleri alyp barýar. Şunda innowasion ugra, ýokary tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna, hemme ýerde kompýuterleşdirmek işiniň ösdürilmegine hem-de dünýäniň aragatnaşyk ulgamyndaky tejribesiniň özleşdirilmegine aýratyn üns berilýär. Ykdysadyýetiň ählumumy sanly ulgama geçirilmegi kärhanalardan, guramalardan we kompaniýalardan hünärmenleriň innowasion tehnologiýalary çalt özleşdirmegini, şeýle hem kiberhowpsuzlyk meselelerine aýratyn üns bermegi talap edýär. Kommunikasion pudagyň geljegi internet platformalar, bulutly serwisler, 5G ulgamyna, Big Data tehnologiýasyna geçmek, ykjam maliýe we beýleki düşünjeler bilen gönüden-göni baglanyşyklydyr. Bu tehnologiýalary ornaşdyrmakda welaýat elektrik aragatnaşyk kärhanasynda birnäçe daşary ýurt kompaniýalarynyň elektron önümleri, şol sanda Hytaýyň «Huawei», Sloweniýanyň «NGN Iskratel» kompaniýalarynyň döwrebap enjamlary giňden ulanylýar.

Hormatly Prezidentimiziň syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady we ynsanperwer syýasatlarynyň netijesinde ýurdumyzda internet ulgamynyň ilata elýeterli bolmagy ugrunda hemmetaraplaýyn goldaw berilýär. Bu ugurda welaýat elektrik aragatnaşyk kärhanasynyň sebitiň ähli etrapdyr şäherlerinde üznüksiz iş alyp barýandygyny bellemelidiris. Bu babatda on müňlerçe nokadyň häzirkizaman WI-FI tehnologiýasynyň hyzmatlaryndan peýdalanýandygy buýsançly. Fiziki şahslar bilen bir hatarda ýuridiki edaralary internet bilen üpjün etmekde hem mynasyp işler ýerine ýetirilýär. Häzirki wagtda welaýatyň oba hojalygy, bilim edaralarynyň, azyk senagaty pudagynyň we beýleki edaralaryň müňlerçesi internet torunyň elýeter hyzmatlaryndan peýdalanýar. Bu gazanylýan ösüşler hormatly Prezidentimiziň alyp barýan adyl syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň subutnamasy. Il-ýurt bähbitli şeýle öňegidişlikleriň gözbaşynda duran hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun, il bähbitli, döwlet ähmiýetli tutýan tutumly işleri elmydama rowaç alsyn!

Jangeldi IŞANKULYÝEW.

Durnukly ösüşiň belent maksatlaryna ýetmegiň ýolunda ähli pudaklar sazlaşykly ösüş ýoluna düşüp, täze önümçilik kuwwatlyklary emele geldi. Sanly ulgamyň peýda bolmagy bilen ykdysady ösüş belent derejelere çykdy. Ýaşlaryň bilim almagyna, ylym öwrenmegine barha giň ýol açyldy. Gahryman Arkadagymyz eziz Diýarymyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmekde, ylym hem-de önümçilik gatnaşyklaryny pugtalandyrmakda ýokary bilimli işgärleriň taýýarlanylmagyny üpjün etmegiň möhümdigine hemişe ünsi çekýär. Şeýlelikde, ýurdumyzda milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýalaşdyrmak, elektron senagatyny ösdürmek, bäsleşige ukyply sanly ykdysadyýeti kemala getirmek boýunça netijeli işler alnyp barylýar.

Ýurdumyzyň ykdysadyýetini sanlylaşdyrmak Konsepsiýasyna laýyklykda, halk hojalygynyň ähli ugurlary bilen bir hatarda ylym ulgamynda hem degişli işler ýola goýulýar. Sanly tehnologiýany giňden ulanmak arkaly ylmyň, bilimiň we önümçiligiň arasyndaky özara baglanyşygy has-da işjeňleşdirmek, milli ykdysadyýetimizdäki sanly özgertmeleri ylmy-tehniki we intellektual taýdan üpjün etmek göz öňünde tutulýar.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe milli ykdysadyýetimiz ählitaraplaýyn ösdürilýär. Şeýle uly, beýik ösüşlerde sanly ulgamyň ähmiýeti has-da uludyr. Bu babatda döwrebap maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň täze gazananlaryna esaslanmak baş ugur bolup durýar. Şeýle hem ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti kemala getirmekde elektron senagatynyň ösdürilýändigi bellärliklidir. Sebäbi innowasion, ýokary tehnologiýalara esaslanýan önümçilikleriň ýola goýulmagy sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň möhüm ugurlarydyr. Şunda bilim mümkinçilikleriniň artdyrylmagy, bilimli hünärmenleriň taýýarlanylmagy ýaly ugurlara aýratyn üns berilýär. Munuň özi durmuşa geçirilýän işleriň toplumlaýyn häsiýete eýe bolýandygyny, sanly ykdysadyýetiň berk binýadynyň goýulýandygyny aýdyň görkezýär. Sanly ykdysadyýete geçmegiň esasy serişdesi hökmünde kesgitlenen kompýuter tehnologiýasyny giňişleýin peýdalanmakda we döwrebap aragatnaşyk ulgamyny kemala getirmekde döwletimizde oňyn öňegidişlikler gazanyldy. Önümçilik binýadynyň döwrebaplaşdyrylmagy bu ugurdaky ösüşlerimize doly şaýatlyk edýär.

Sözüň doly manysynda ulgamlaýyn düzüme goşulan sanly, kompýuter tehnologiýalary ykdysadyýetiň ösüşiniň möhüm şerti hem-de halk hojalygynyň dürli pudaklarynyň netijeli işleriniň möhüm bölegi bolup durýar. Häzirki döwürde ähli maglumat ulgamlary sanly tehnologiýalaryň esasynda işleýär. Şu nukdaýnazardan, döwrebap düşünjeli kompýuter enjamlaryndan baş çykarýan, kämil tehnologiýalara erk edýän ýaşlary ýetişdirmek döwrüň möhüm talabyna öwrüldi. Şonuň üçin eziz Diýarymyzda pudaklaryň we orta hünär okuw mekdepleriniň bilelikdäki tagallalary netijesinde edara-kärhanalaryň binýadynda sanly ulgamy ornaşdyrmak boýunça ýörite okuwlaryň guralmagy esasynda sanly ulgama geçmek işi netijeli häsiýete eýe bolýar.

Başymyzyň täji, gözlerimiziň röwşeni ata Watanymyzda eýelenýän şeýle ýokary sepgitler, gazanylýan üstünlikler, ilkinji nobatda halkymyzyň agzybirliginiň, jebisliginiň, bir başa bakmak ýol-ýörelgesiniň barha rowaçlanýandygynyň nyşanydyr. Agzybirlik, jebislik we bitewilik ýörelgesi ýurdumyzda döwlet syýasatynyň iň bir ileri tutulýan ugry bolup durýar. Ähli üstünliklerimiziň hem rowaçlyklarymyzyň seresi bolan bu mukaddes ýol-ýörelgäniň häzirki bagtyýarlyk döwrümizde has-da ösdürilýändiginiň şaýady bolmak her bir ildeşimiz üçin diýseň guwandyryjydyr.

Gahryman Arkadagymyzyň parasatly baştutanlygynda ýurdumyz rowaçlyklara beslenip, göwünleri galkyndyrýar. Durnukly ösüşiň belent maksatlaryna ýetmegiň ýolunda milli Liderimiziň alyp barýan giň gerimli netijeli işleri halkymyzyň bagtyýarlygyna, ýurduň gülläp ösmegine gönükdirilendir. «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» diýlip atlandyrylýan şöhratly ýylymyzyň her bir güni, her pursady ýatda galyjy toý-baýrama, şanly wakalara beslenýär. Bu hakykat ajaýyp döwrümiziň adyna mynasyp bagtyýarlyk döwri bolup, bu günki gün agzybir jemgyýetimiziň bagtyýarlygynyň, abadan döwletimiziň berkararlygynyň mizemezdiginden habar berýär.

Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk şanly baýramçylygynyň bellenilýän, “Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” ýylynda ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagy netijesinde ýurdumyzyň ösüşi täze belentliklere göterilýär. Biz muny halkymyzyň bagtyýar durmuşynda, Diýarymyzyň rowaçly gadamlarynda aýdyň görýäris. Il-halk bähbitli şeýle döwletli işleriň gözbaşynda Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalary, irginsiz zähmeti, halkymyza bolan belent söýgüsi bar. Goý, ata Watanymyzy ösüşiň şaýoly bilen öňe alyp barýan hormatly Arkadagymyzyň jany sag, beýik işleri rowaç bolsun!

Ýazgül MOLLAÝEWA,

Aşgabat şäherindäki ýöriteleşdirilen 75-nji orta mekdebiň mugallymy.

Eziz Diýarymyzy ähli babatda dünýäniň iň ösen döwletleriniň birine öwürmek we halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmak ugrunda uly tagallalary edýän hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy» üstünlikli durmuşa geçirilýär. Milli ykdysadyýetimizdäki orny barha ýokarlanýan hususy işewürlikde hem sanly ulgamyň gazananlary işjeň ornaşdyrylýar. Ýurdumyzda hereket edýän kärhanalaryň öz harytlaryny we hyzmatlaryny onlaýn usulda hödürleýänleriniň sany barha artýar.

Garaşsyz Türkmenistanda kiçi we orta telekeçilik üçin döredilýän şert-mümkinçilikleriň çäklerinde işewürlige sanly tehnologiýalary ornaşdyrmaga aýratyn ähmiýet berilmegi ýöne ýerden däldir. Bütin dünýäde geçirilen köp sanly barlaglaryň netijeleri we gündelik durmuşymyzda şaýat bolýan hakykatlarymyz sanly tehnologiýalaryň hem işewürler, hem müşderiler üçin ozal görlüp-eşidilmedik mümkinçilikleri döredýändigini äşgär edýär. Sanly ulgam kiçi we orta telekeçiligiň ösmegi üçin aýratyn ähmiýetlidir. Çünki kiçi we orta telekeçilik ýokary derejede merkezleşdirilenligi we bazaryň özgerişine çalt uýgunlaşmak ukyby bilen tapawutlanýar. Bäsdeşlik göreşiniň ösenligi sebäpli kiçi we orta kärhanalar öz işlerine innowasiýalary we sanly tehnologiýalary has işjeň ornaşdyrýarlar. Bu bolsa tutuş ýurtda sanly ykdysadyýetiň ösüş depginine oňyn täsirini ýetirýär.

Sanly ykdysadyýetiň hödürleýän oňaýly şertleriniň hatarynda, ilkinji nobatda, Internet tory arkaly kärhanalaryň işini kämilleşdirmäge, önümçiligiň hilini ýokarlandyrmaga, bazaryň islegini öwrenmäge ýardam berýän bilimleri we maglumatlary edinmäge mümkinçiligi görkezmek bolar. Şeýle hem, sanly ulgam konsalting, ýuridik, buhgalter we beýleki zerur hyzmatlardan uzak aralykdan peýdalanmaga şert döredýär. Bu bolsa telekeçilere öz kärhanasynyň işiniň belli bir bölegini degişli ugurda ýöriteleşen hünärmenlere tabşyryp, wagtyny we serişdelerini tygşytlamaga ýardam edýär.

Sanly tehnologiýalaryň kämilleşmegi netijesinde mahabatyň täze görnüşleriniň döremegi, jemgyýetçilik torlarynyň we web-sahypalaryň hödürleýän mümkinçilikleri, internet dükanlarynyň we onlaýn bazarlaryň köpelmegi işewürligi ösdürmekde täze ýeňillikleriň peýda bolmagyny şertlendirýär. Şeýle çözgütler kiçi we orta telekeçilik bilen meşgullanýan taraplara işçi güýjüniň has netijeli peýdalanylmagy, ýörite desgalary gurmak ýa-da kärendesine almak zerurlygynyň aradan aýrylmagy, söwda we logistika serişdelerine sarp ediljek serişdeleriň tygşytlanmagy ýaly artykmaçlyklary döredýär. Tygşytlanan serişdeleriň harytlaryň we hyzmatyň hilini gowulandyrmaga gönükdirilmegi bolsa, hem öndürijiler, hem sarp edijiler üçin bähbitlidir.

Bu gün Garaşsyz Watanymyzda sanly ulgamyň mümkinçiliklerinden peýdalanyp, halkymyza ýokary hilli harytlary we hyzmatlary hödürleýän hususy işewürleriň hatary barha giňeýär. Ýurdumyzda onlaýn dükanlaryň sany we olaryň hödürleýän hyzmatlarynyň görnüşleriniň köpelmegi munuň aýdyň mysalydyr.

Aýgül ATAÝEWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň talyby.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly ýolbaşçylygynda ýurdumyzyň ykdysadyýetini we halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmaga gönükdirilen maksatnamalar bilen baglanyşyklylykda ýurdumyzyň bank ulgamy hem ýokary depginler bilen ösýär. Milli ykdysady ösüşiň maliýe üpjünçiligini berkitmek, milli manadyň hümmetiniň durnuklylygyny saklamak, bank hyzmatlarynyň döwrebap, dünýä ülňülerine laýyk gelýän görnüşlerini ornaşdyrmak we çekilen serişdeleri işjeň ulanmak boýunça netijeli işler durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzda nagt däl hasaplaşyklary ösdürmekde, töleg kartlaryny, halkara töleg ulgamyny ornaşdyrmakda, töleg ulgamyny dünýäniň ösen döwletleriniň derejesinde guramak boýunça uly işler edildi. Bularyň ählisi sanly ykdysady ulgama geçmegiň esasyny berkitdi.

Ýurdumyzyň sanly ykdysadyýete tapgyrlaýyn geçmegi bilen bank hyzmatlarynyň ähmiýeti has ýokarlanýar. Nagt däl hasaplaşyklar has uly mümkinçiliklere eýe bolýar. Islendik ýerde, hatda ykjam telefonlar arkaly hiç ýere barmazdan islendik hyzmatdan peýdalanmak mümkinçiligi artýar. Müşderilere internet ulgamynyň üsti bilen menzilara bank hyzmatlary, ýagny internet bank, mobil bank hyzmatlary ýerine ýetirilýärkä hem şahsyýeti anyklamak tertibi ýola goýuldy. Bank ulgamynda täze iş usullaryny ornaşdyrmak ýene-de üstünlikli dowam etdirilýär.

Bank işiniň kämilleşmegi bilen önümçiligiň maliýe üpjünçiligi, ilata töleg-hasaplaşyklary, karzlary, depozit we beýleki hyzmatlary amala aşyrmagyň usullary hem has ýeňilleşýär. Bu hyzmatlary has-da kämilleşdirmek maksady bilen pul-karz syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine hünärmenlerimiz yhlasly zähmetleri bilen öz goşantlaryny goşýarlar. Aýratyn-da hormatly Prezidentimiziň we döwletimiziň telekeçilige maliýe taýdan goldaw bermek, telekeçiligi ösdürmek boýunça çykaran kararlarydyr beýleki möhüm resminamalary bilen baglanyşykly önümçilik karzlarynyň dürli görnüşleri ýola goýuldy. Şol möhüm resminamalar «Telekeçilik işi hakynda», «Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakyndaky» Kararlardyr. Bu Kararlar telekeçileri karz serişdeleri bilen üpjün etmekde berk hukuk esasyny döretdi. Bu resminamalar kiçi we orta telekeçilige degişli taraplaryň önümçilik, innowasiýa hem-de maýa goýum işjeňligini ýokarlandyrmak we olaryň önümçiligini ösdürmek, täze iş ýerlerini döretmek, ýyladyşhanalary gurmak bilen bagly maýa goýum taslamalaryny karz serişdeleri bilen üpjün etmekde giň mümkinçilikleri açdy. Bu Kararlara laýyklykda Türkmenistanyň banklaryna kiçi we orta telekeçilige degişli taraplara önümleri öndürmek, işleri hem-de hyzmatlary ýerine ýetirmek bilen bagly maýa goýum taslamalary üçin 10 ýyla, dolanyşyk serişdelerini almak üçin 1 ýyla çenli möhlete ýyllyk 5 göterim bilen karzlar berilýär. Telekeçilere berilýän karz serişdeleriniň möçberi örän giňedi. Dürli möhletleýin karz serişdelerini bermek üçin özbaşdak iş bilen meşgullanýanlaryň maýa goýum taslamalarynyň we işewürlik meýilnamalarynyň bolmagy zerurdyr.

Gazanylanlar bilen çäklenmän, bank hyzmatlary yzygiderli giňeldilýär, olary hil taýdan täze, has ýokary derejä götermek ugrunda aladalanylýar. Karzlar bilen geçirilýän hasap-hesip işlerinde dünýä tejribesiniň öňdebaryjy usullaryndan we täze tehnologiýalardan netijeli peýdalanylýar. Munuň özi bank bilen hyzmatdaşlyk edýänler üçin amatlylyklaryň köpelmegine getirýär.

Önümçilik maksatly karzlaryň göteriminiň pes bolmagy, karzlary üzmek üçin niýetlenilen ýeňillikli möhletiň müşderileriň bähbidinden ugur alnyp kesgitlenilmegi raýatlar üçin bähbitlidir. Karzlaryň düzüminde uzakmöhletleýin hem-de uly möçberde berilýänleriniň köpelmegi ilat üçin, aýratyn-da telekeçilik işi bilen meşgullanýanlar, öz işini ýöredýän işewürler üçin has amatlydyr. Häzirki wagtda raýatlara sarp ediş maksatly, şeýle hem telekeçiligi ösdürmek bilen baglanyşykly ýeňillikli karzlaryň dürli görnüşleri berilýär. Bu bolsa raýatlaryň hal-ýagdaýyny gowulandyrmaga, olaryň ýaşaýyş derejesini dünýäniň ösen ýurtlarynyň derejesine ýetirmäge, şeýle hem önüm öndürijileriň kämil önümçilik serişdelerini edinmeklerine, bu ugurda işjeň hereket etmeklerine oňyn täsirini ýetirýär.

Döwletimiz tarapyndan ykdysadyýetiň döwlete degişli däl böleginiň ornuny giňeltmek hakynda edilýän şeýle aladalar önümçiligiň ösmegine, ilatyň saçagynda azyk önümleriniň bolçulygynyň döremegine ýardam edýär. Döwlet tarapyndan berilýän giňişleýin goldawyň artmagy ykdysadyýetimiziň ösmegine hem uly goşantdyr.

Jumamyrat WELLEKOW,

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň welaýat şahamçasynyň buhgalter hasaby we hasabatlar bölüminiň başlygy — baş buhgalteri.

Gahryman Arkadagymyzyň öňdengörüjilikli syýasaty netijesinde, ýurdumyzyň ähli pudaklarynda sanly maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň peýdalanylmagyna esaslanýan ykdysady gatnaşyklaryň ulgamy ösdürilýär. Sanly ykdysadyýet wagty we harajatlary tygşytlamak, girdejileriň täze çeşmelerini ýüze çykarmak, sanly gurşawda harytlary we hyzmatlary dünýä bazaryna çalt çykarmak we dünýäniň islendik ýerindäki sarp edijilere elýeterli ýetirmek üçin täze mümkinçilikleri döredýär.

Hormatly Prezidentimiz üstümizdäki ýylda «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny» hem-de ony amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň Meýilnamasyny tassyklaýan Karara gol çekdi. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda, täze Maksatnamanyň kabul edilmegi birnäçe wezipeleri öz içine alýar. Şolaryň hatarynda sanly bilim we sanly lukmançylyk ulgamyny kämilleşdirmek, bu ugurlarda hünärmenleri taýýarlamak, döwlet hyzmatlar portalyna sanly hyzmatlary tapgyrlaýyn ýerleşdirmek ýaly çäreler bar.

Sanly intellektual tehnologiýalaryň we innowasiýa çözgütleriniň ornaşdyrylmagy söwda dolanyşygyny, önümleriň we hyzmatlaryň elýeterliligini ýokarlandyrmaga, bu ulgamyň jemi içerki önümdäki paýyny artdyrmaga öz täsirini ýetirýär. Söwda we hyzmatlar ulgamynda sanlylaşdyrmak wezipeleri maliýe serişdelerini dolandyrmak, býujetleşdirmek, maliýe seljeriş işlerini awtomatlaşdyrmak, harytlary hasaba alyş we ammar işlerini awtomatlaşdyrmak, maglumatlaryň göni aragatnaşykdaky (onlaýn) kassalardan girizilmegini gazanmak, ammarlardaky ätiýaçlyklary dolandyrmak, eltmek we ulag-logistika işlerini awtomatlaşdyrmak ýaly ugurlary öz içine alýar. Buhgalterçilik, salgyt we statistik hasabatlylygy awtomatik usulda ýola goýmak hem-de elektron resminamalaryňdyr maglumatlaryň dolanyşygyny ornaşdyrmak derwaýys işleriň hatarynda durýar.

Sanly ykdysadyýeti ösdürmekde esasy wezipeleriň biri-de, ýokary hünär derejeli hünärmenleri taýýarlamak bolup durýar. Sanly ykdysadyýetiň talaplaryna laýyk gelýän hünärmenleri ýetişdirmäge gönükdirilen bilim ulgamy kämilleşdirilýär. Häzirki döwürde ykdysadyýet biliminde-de sanly ykdysadyýetiň anyk ugurlary boýunça hünäre gönükdirilen hünärmenleri taýýarlamak, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary babatynda goşmaça bilimleri girizmek, bu ugurlarda özara tejribe alşylmagyny gurnamak işlerine uly üns berilýär. Maglumat tehnologiýalaryndan doly baş çykarýan ýokary derejeli hünärmenleriň taýýarlanylmagy sanly ykdysadyýetiň wezipelerini giňden ornaşdyrmaga ýardam berer.

Hormatly Prezidentimiziň durmuşyň ähli ugurlary bilen bir hatarda, sanly ykdysadyýeti kämilleşdirmek boýunça alyp barýan işleriniň uly üstünliklere beslenmegini arzuw edýäris.

Kerwen TAGANMYRADOW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Sanly ulgam. Bu sözler häzirki zaman dünýäsiniň döwrebap keşbiniň aňladylmasydyr. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň konsepsiýasy» kabul edildi we häzirki wagtda bu konsepsiýa laýyklykda ýurdumyzyň ähli pudaklaryny sanlylaşdyrmak wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirilýär. Şeýle ýurt möçberinde alnyp barylýan möhüm işe köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň gatnaşygy, ony wagyz etmegiň zerurlygy has-da aýdyň ýüze çykýar. Çünki sanly ulgamyň artykmaçlyklaryny halk köpçüligine düşündirmek bilen birlikde, ony eziz Watanymyzyň raýatlarynyň özleriniň gündelik ýaşaýyş-durmuşyna ornaşdyrmagynyň wajyplygyny äşgär etmek möhümdir.

Häzirki wagtda ýurdumyzyň ähli pudaklarynda sanly ulgamy ornaşdyrmak üçin ähli şertler döredilýär. Hormatly Prezidentimiz 2021-nji ýylyň 5-nji martynda sanly wideoaragatnaşyk arkaly geçiren Ministrler Kabinetiniň mejlisinde ilatyň arasynda, aýratyn-da, oba ýerlerinde sanly ulgama geçmek syýasatyny giňden düşündirmegiň, täze tehnologiýalary ulanmagyň, welaýatlarda häzirki zaman maglumat tehnologiýalaryny ornaşdyrmagyň artykmaçlyklaryny wagyz etmegiň zerurdygyny belledi.

Döwlet Baştutanymyzyň welaýatlarymyzda, etraplarymyzda, obalarymyzda sanly ulgama geçmek wezipesini işjeňleşdirmek barada berýän görkezmelerinden ugur alnyp, häzirki wagtda oba ýerlerinde sanly ulgam bilen ýüzbe-ýüz bolýan oba adamlarynyň arasynda düşündiriş işlerine giň gerim berilýär.

Döwlet Baştutanymyz oba hojalygyna sanly ulgamy ornaşdyrmakda ösen tehnologiýany, innowasion çözgütleri giňden peýdalanmaga aýratyn ähmiýet berýär. Hormatly Prezidentimiziň 2019-njy ýylyň maý aýynda gol çeken Kararyna laýyklykda, satyn alnan 600 sany täze tehnikalarda dolandyrmagyň sanly telematik ulgamy ornaşdyryldy. Pagta ýygymy möwsüminde ulanylan bu kombaýnlar sürüjiniň işini ýeňilleşdirdi. Kompýuter arkaly kombaýnyň iş ýagdaýy, onuň doly kuwwatynda işleýşi, pagtanyň ýygnalyşy, arassalanylyşy, nowa doluşy, ýangyjyň harçlanyşy aýnada ýaly görnüp dur. Şonuň bilen birlikde tehnikanyň işine, onuň ýerleşýän ýerine, iş wagtyndaky hereketine edara ediş binasyndan ýa-da telefon aragatnaşyk ulgamy bolan ýerinde ykjam telefonyň kömegi bilen gözegçilik edilýär. Bu tehnikalar pagtaçy kärendeçileriň işini ilerletmek bilen pagta ýygymy möwsümini öz wagtynda, göwnejaý, ýokary hilli geçirmäge ýardam etdi. Oba hojalyk tehnikalaryna sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy daýhan dünýäsini doly özgertdi, oňa sanly ulgamyň artykmaçlyklaryny aýan etdi.

Arkadag Prezidentimiziň maldarçylyga sanly ulgamy ornaşdyrmak baradaky syýasaty bu pudagyň ykdysady netijeliligini has-da ýokarlandyrýar we köp amatlyklary döredýär. Maldarçylyk bilen bagly edaralaryň arasynda maglumatlaryň alyş-çalşygy ýola goýlup, resminamalar bilen işleşmek elektron görnüşe geçirildi. Hojalyga iň ýokary ösen innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy netijesinde girdeji has-da artýar. Mallaryň tohum genetikasy kesgitlenilýär, önümçiligiň gidişine anyk we dogry baha berilýär, önüm öndürmegiň meýilnamasy işlenilip düzülýär, bäsdeşlige ukyply önümler, ýagny hil taýdan ýokary önümler öndürilýär, ykdysady ösüşi seljermek tejribesi ýola goýulýar. Şeýle hem wagty tygşytlap, işiň talabalaýyk guralyşy maglumatlar esasynda elektron gurallar arkaly amala aşyrylýar. Şunda bolsa hünärmenleriň kämilligi ýörite okuw sapaklary bilen berkidilýär. Obasenagat toplumynyň önümçilik kärhanalarynyň ählisi-de iň bir ýokary innowasion tehnologiýalara daýanýar. Şeýlelikde, kärhanalaryň girdeji-gaznasy artyp, öz gezeginde önümçiligi giňeltmäge mümkinçilik berýär. Hil taýdan örän ýokary bolan önümler bu kärhanalardan dünýä bazaryna tarap ýol çekýär. Şundan belli bolşy ýaly, sanly ykdysady ösüş döwrebap maglumat kommunikasiýa infrastrukturalaryň döredilmegi bilen aýratyn häsiýete eýedir.

«Daýhanbank» döwlet täjirçilik banky tarapyndan maýa goýumlar goýmak we pul karz bermek işi merkezleşdirilen elektron ulgam arkaly ýerine ýetirilýär. Telekeçileriň, hususy kärhanalaryň işi ýeňilleşdirilen elektron ulgamy arkaly çalt we öz wagtynda ýola goýulýar. Häzirki wagtda daýhanlaryň we kärendeçileriň arasynda maglumat ulgamynyň ýaýrawy barha giňeýär. Oba hojalygyna, obasenagat toplumyna ornaşdyrylýan täzelikler, ýetilen sepgitler ýurdumyzyň kärendeçilerine, mülkdarlaryna işi täzeçe guramagyň, topraga bolan döwrebap gatnaşygyň, ylmy-önümçiligiň täze usullarynyň we çözgütleriniň, ýerden bol hasyl almagyň baý tejribesini toplamagyň ýollaryny salgy berýär. Innowasion tehnologiýalaryň täze ýüze çykmalaryndan habarly bolmak we önümçilige ornaşdyrmak, şeýlelikde, olary ylmy taýdan içgin öwrenmek önümçiligi, ekerançylygy, maldarçylygy sanly tehnologiýalar esasynda ösdürmegiň meýilnamalaryny işläp düzmäge hyjuwlandyrýar. Bu bolsa ösen ýokary derejeli sanly ulgam esasynda ykdysady ulgamyň giň toruny emele getirmeklige goşulyşmaklygyň bitewüleşdirilen güýjüni döretmegiň önümçilik kuwwatyny emele getirer.

Medeniýet ulgamynyň sanly ykdysadyýeti wagyz etmeginiň, mahabatlandyrmagynyň barşynda, ýurdumyzyň teleradioýaýlymlary oba ýerlerindäki dürli önümçilik iş görnüşlerini ýaýlym arkaly halka ýetirýärler.

Ýurdumyzyň welaýatlarynda, etraplarynda, obalarynda gurlan dürli önümçilik kärhanalary öz önümlerini sanly ulgam arkaly müşderilere ýetirmegiň çalt we çykdajysyz usulyna eýe bolýar. Sanly gurşaw arkaly harytlar we hyzmatlar ählumumy bazarlara dessin çykmak bilen, daşary ýurtlardaky sarp edijilere elýeterli edilýär. Sanly ulgamyň geljegi bu innowasion tehnologiýaly ösüşi ýaş neslimiziň doly özleşdirmegi bilen baglydyr. Milli Liderimiz ýurdumyzyň mekdepleriniň kompýuterler bilen üpjün edilmegini, özi-de birinji synpdan başlap, her bir körpe okuwçynyň kompýuteriň başyna geçmegini, elektron tagtalardan peýdalanmagyny ýola goýdy. Şeýlelikde, sanly ulgamy özleşdirip bilýän ýaş hünärmenler eýýäm orta mekdeplerde kemala getirilýär.

Oba hojalygynda döwrebap ösüşiň sanly ulgam esasynda alnyp barylýanlygyny diňe bir şu mysalda hem görmek bolýar. Oba ýerlerinde gurulýan ýyladyşhanalarda daýhanlar bakja ekinleriniň ösüşine, boý alşyna, hasyl toplaýşyna ýörite abzallardan gözegçilik edýärler. Ekini iýmitlendirmekde, suwarmakda, hasylyň bişip ýetişişini anyklamakda, topragyň düzümini barlamakda ýörite awtomatik enjamlardan peýdalanýarlar. Ekerançylygyň awtomatlaşdyrylmagy daýhanlary sanly ulgam esasynda işlemäge has-da höweslendirýär. Olar şeýle netijeli işiň ylmy-awtomatik usulyny uly gyzyklanma bilen okap öwrenýärler we özleşdirýärler. Çylşyrymly tehnikalara we tehnologiýalara erk etmek endigi daýhanlarda häzirki zaman oba hojalygyny ýöretmegiň ylmy dünýäsine çuňňur aralaşmagyna mümkinçilik berýär.

Arkadag Prezidentimiziň özleri üçin döredýän mümkinçiliklerinden ýerlikli peýdalanýan kärendeçilerdir mülkdarlar, telekeçiler häzirki wagtda ekerançylygyň innowasion tehnologiýasy bilen birlikde onuň elektron maglumatlar ulgamyny hem özleşdirýärler. «Takyk ekerançylygyň» tehnologiýalarynyň ulanylmagy netijesinde, «akylly ýyladyşhanalar» sanly ulgam arkaly girdejili işleýärler, bu ugurda çykdajylar ep-esli azalýar. «Akylly maldarçylykda» hem awtomatik enjamlar ulanylyp, olar mallaryň saklanylyşyna doly gözegçiligi amala aşyrýarlar.

Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk toýy bellenilýän «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda ýurdumyzda ähli ugurlardaky ykdysady özgertmeleri sanly ulgam arkaly täze, döwrebap ösüşe eýe etmek möhüm ähmiýete eýedir. Bagtyýar halkymyzy şeýle beýik gülleýişli ösüşlere tarap ynamly alyp barýan Gahryman Arkadagymyza tüýs ýürekden alkyş aýdýarys.

Süleýman ILAMANOW,

«Edebiýat we sungat».

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda ykdysadyýetiň pudaklaryny sanly ulgama geçirmek babatda ägirt uly işler durmuşa geçirilýär. Diýarymyzda alnyp barylýan giň gerimli sanly özgertmeleriň netijesinde milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşi gazanylýar. Munuň özi ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek ugrunda amal edilýän işleriň özüniň ýokary netijesini berýändigine aýdyň şaýatlyk edýär.

Milli ykdysadyýetimizi sanlylaşdyrmaga we ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmäge aýratyn uly üns berilýär. Diýarymyzda alnyp barylýan sanly özgertmeleri maksatnamalaýyn esasda amala aşyrmak maksady bilen, degişli ugruň kanunçylyk binýady yzygiderli berkidilýär we möhüm resminamalar kabul edilýär.

Häzirki wagtda ýurdumyzda sanly ykdysadyýete geçmek işi milli Liderimiziň Karary bilen tassyklanan «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda üstünlikli durmuşa geçirilýär. Degişli ugurda esasy resminamalaryň biri bolan bu konsepsiýany durmuşa geçirmekligiň çäklerinde milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryna sanly tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar we olaryň maddy-enjamlaýyn binýady has-da berkidilýär. Eziz Diýarymyzyň ykdysady ösüşini gazanmakda pudaklaryň sanly tehnologiýalar bilen üpjünçiliginiň ýokarlandyrylmagynyň artykmaçlyklary aýdyň duýulýar. Munuň özi agzalan konsepsiýanyň kabul edilen döwlet maksatnamalary we iri ykdysady taslamalar bilen sazlaşykly alnyp barylýandygyna güwä geçýär.

Häzirki zaman şertlerinde durnukly ykdysady ösüşi gazanmak milli hojalyklary ösdürmek boýunça işleriň döwrebaplaşdyrylmagyny talap edýär. Ýurdumyzda milli ykdysadyýetimizi sanlylaşdyrmak döwrüň talaplaryna laýyklykda täzeçe çemeleşmeler esasynda alnyp barylýar. Muňa üstümizdäki ýylyň 12-nji fewralynda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde döwlet Baştutanymyzyň «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» göz öňüne tutulan wezipeleriň amala aşyrylmagyny üpjün etmek we sanly ykdysadyýeti ösdürmek maksady bilen degişli Karara gol çekmegi hem aýdyň şaýatlyk edýär. Oňa laýyklykda, «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy» hem-de ony amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň Meýilnamasy tassyklanyldy.

Hormatly Prezidentimiziň nygtaýşy ýaly, milli ykdysadyýetimizi innowasion ugra geçirmegi çaltlandyrmagyň, işewürlik hem-de maýa goýum işjeňliginiň ösüşiniň artdyrylmagynyň, ylmy gözlegleri köp talap edýän pudaklarda iş bilen üpjünçiligiň ýokarlandyrylmagynyň ýurdumyzyň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ep-esli ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär. Bu bolsa Gahryman Arkadagymyzyň amala aşyrýan ykdysady özgertmeleriniň halkymyzyň ýagty geljegini üpjün etmäge gönükdirilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr.

Begençmuhammet REMEZANOW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň talyby.