Hormatly Prezidentimiziň çuňňur oýlanyşykly we öňdengörüjilikli syýasatynyň netijesinde ýurdumyzda sanly ulgamy ornaşdyrmak boýunça giň gerimli işler amala aşyrylýar. Maglumat tehnologiýalaryna we innowasiýalara esaslanýan täzeçil çözgütler durmuşymyzyň ähli ugurlaryna işjeň ornaşdyrylýar.

Häzirki wagtda ähli ulgamlar bilen bir hatarda gurluşykda we binagärlikde hem döwrebap sanly çözgütler netijeli peýdalanylýar. Paýtagtymyzda we ýurdumyzyň sebitlerinde gurlup, ulanylmaga berilýän durmuş-medeni maksatly desgalarda täzeçil tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar. Durmuşymyzy ýeňilleşdirýän «akylly» tehnologiýalar täze gurulýan binalarda ulanylýar. Muňa mysal hökmünde geçen ýylyň ahyrynda Aşgabat şäherini ösdürmegiň nobatdaky 16-njy tapgyrynyň çäklerinde gurlan ajaýyp binalarda we beýleki düzümleýin desgalarda ornaşdyrylan energiýa tygşytlaýjy yşyklandyryş ulgamlaryny görkezmek bolar. «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda hormatly Prezidentimiziň ak pata bermegi bilen düýbi tutulan «Aşgabat siti» — kämil durmuş düzümine eýe bolan akylly şäher bolsa, tutuşlygyna sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy esasynda gurlup, ildeşlerimiziň bagtyýar durmuşda ýaşamagy üçin ähli zerur şertleri özünde jemlär.

Tehnologiýalaryň günsaýyn kämilleşýän zamanasynda her bir ugurda döwrebap innowasiýalardan baş çykarýan, ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamak möhüm wezipeleriň hatarynda durýar. Şundan ugur alyp, biziň ýokary okuw mekdebimizde — Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynda hem bilim alýan ýaşlaryň gurluşyk we binagärlik işleriniň inçe syrlary bilen bir hatarda, döwrebap tehnologiýalardan baş alyp çykmagyna aýratyn ähmiýet berilýär. Çünki zamanamyzda islendik üstünlikler ösen tehnologiýalar bilen berk baglanyşyklydyr.

Dünýä tejribesinden şaýat bolşumyz ýaly, häzirki zaman, ygtybarly we kämil desgalary gurmakda sanly tehnologiýalaryň ähmiýeti uludyr. Internetiň hödürleýän mümkinçilikleri daşary ýurtly ussat binagärleriň we gurluşyk kompaniýalarynyň tejribesini öwrenmäge, olar bilen pikir alyşmaga, hyzmatdaşlygy ösdürmäge, şunuň netijesinde hem iri taslamalary üstünlikli durmuşa geçirmäge ýardam edýär. Biziň bilim ojagymyzda hem dünýä ylmynyň we tehnologiýalarynyň iň soňky gazananlary bilen deň gadam urmak wezipesi esasy wezipeleriň hatarynda durýar.

Hormatly Prezidentimiziň tagallalarynyň netijesinde, bu gün Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynda döwrebap bilim we terbiýeçilik işini alyp barmak, zehinli ýaşlary ýüze çykarmak we kämilleşdirmek babatda ähli şert-mümkinçilikler üpjün edildi. Institutymyzyň talyp ýaşlary we professor-mugallymlary şeýle ajaýyp mümkinçilikleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyzyň belent ynamyna mynasyp işler bilen jogap bermek ugrunda irginsiz zähmet çekýärler.

Nurnazar TAGANOW,

Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň mugallymy.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe sanly ulgamy hemmetaraplaýyn ösdürmäge aýratyn ähmiýet berilýär. Munuň şeýledigini hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň:
«Biz, ilki bilen, ýurdumyzy sanly ulgama esaslanýan ösüşiň täze derejesine çykarmaga gönüden-göni gatnaşjak ýaşlarymyzy okatmaly we taýýarlamaly. Ylym-bilim we tehnologiýa ulgamlarynda özgertmeleri çaltlaşdyrmaly» diýip nygtamagy doly tassyklaýar. Munuň özi ýurdumyzyň milli ylym-bilim kuwwatynyň yzygiderli ýokarlanmagyna aýdyň ýollaryň açylýandygyny alamatlandyrýar.

Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalary netijesinde ýurdumyzda sanly bilim ulgamyny ösdürmek üçin döwrebap maddy-enjamlaýyn binýat döredildi. Ähli mekdepler kompýuter bilen doly üpjün edilen hem-de internet ulgamyna birikdirilen. Ýaş nesle berilýän bilimiň mazmunyny baýlaşdyrmak, hilini dünýä derejesine laýyk getirmek, giň dünýägaraýyşly, ylymly-bilimli ýaşlary terbiýeläp ýetişdirmek ugrunda maksatnamalaýyn işler alnyp barylýar.

Ýurdumyzyň ähli künjeklerinde gurlup, ulanylmaga berilýän täze, döwrebap bilim ojaklarynyň häzirki zaman ösen innowasion tehnologiýalary bilen enjamlaşdyrylmagy hem sanly bilim ulgamynyň durmuşa geçirilýändigini görkezýär. Ýurdumyzyň okuw mekdeplerinde «Sanly bilim ulgamy» atly portal taslamasynyň ýola goýulmagy, bilim ojaklarynda teleköpri arkaly guralýan okuw sapaklary, internet bäsleşikleri berilýän bilimiň hilini ýokarlandyrmakda, okatmagyň usullaryny kämilleşdirmekde we öňdebaryjy tejribelerden peýdalanmakda ägirt uly ähmiýete eýedir.

Hormatly Prezidentimiziň Karary bilen tassyklanylan «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy» we ony durmuşa geçirmegiň meýilnamasy bilimiň döwrebap ösüşini kesgitlemekde ileri tutulýan ugurlary berkidýär. Bu Konsepsiýa laýyklykda, täze bilim portallaryny döretmek boýunça toplumlaýyn işler durmuşa geçirilýär.

Ýurdumyzda sanly bilim ulgamynyň ösdürilmegi bu ugurda tehnologik täzeçilligi döretmegi we ýaýratmagy, bilim edaralarynyň tehnologiýa taýdan ösmeginiň çaltlandyrylmagyny, şeýle hem bilimiň ähli derejeleri üçin zerur elektron maglumatlar gorunyň döredilmegini we olara tor arkaly elýeterliligi üpjün etmegi göz öňünde tutýar. Döredilýän sanly bilim portaly elektron poçta, elektron resminama, uzak aralykdan bäsleşikler, olimpiadalar, maslahatlar, forumlar, okuw kitaplary, okuw gollanmalary, sözlükler ýaly bölümleri özünde jemleýär. Ähli amatlyklary, mümkinçilikleri özünde jemleýän şeýle sanly elektron portalyň üsti bilen sarp edilýän wagt ep-esli tygşytlanyp, ýaş nesliň ylym-bilim derejesi artar. Bu bolsa türkmen ylmynyň has-da ösmegine, ýaşlaryň ylymda aýratyn tapawutlanmagyna, alymlaryň täze nesliniň kemala gelmegine giň ýol açýar.

Ýaşlaryň döredijilik işi bilen meşgullanmagy, giň dünýägaraýyşly bolmaklary üçin hormatly Prezidentimiz ähli mümkinçilikleri döredýär. Goý, Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli alyp barýan beýik işleri rowaçlyklara beslensin!

Begsoltan MÄMMEDOWA,

Aşgabat şäherindäki Türkmenistanyň Gahrymany Atamyrat Nyýazow adyndaky zehinli ýaşlar mekdebiniň mugallymy.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda ylmyň dürli ugurlaryny döwrebap ösdürmek üçin ähli şertler döredilýär. Hukuk ylymlary hem ylmyň özboluşly, wajyp ugry hökmünde yzygiderli ösüşlere beslenýär. Ýurdumyzda beýleki ulgamlarda bolşy ýaly, hukuk goraýjy edaralarda hem innowasion tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar.

Innowasiýalar, ylym-bilim ulgamlaryndaky kämilleşmeleriň özenini düzýär. Döwlet Baştutanymyzyň Kararlary bilen «Türkmenistanda ylmy barlaglaryň we innowasiýa tehnologiýalarynyň netijeliligini ýokarlandyrmagyň 2017 — 2021-nji ýyllar üçin Döwlet Maksatnamasynyň», «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasynyň», «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» tassyklanmagy ähli ulgamlaryň ylma esaslanyp, innowasion çemeleşmelerden ugur alnyp ösdürilmegine mümkinçilikleri has-da artdyrdy. Innowasion ösüş kazyýet işlerini alyp barmakda hem giň gerime eýe bolýar.

Häzirki wagtda jenaýatçylyga, hususan-da, transmilli jenaýatçylyga garşy täze usullary ulanmak, şeýle hem ylmyň we ýokary tehnologiýalaryň iň täze gazananlaryndan peýdalanmak ähmiýetlidir. Bu mesele adamyň we raýatyň hukuklarynyň, azatlyklarynyň goragyny üpjün etmäge niýetlenen kadalaşdyryjy hukuk namalarynda öz beýanyny tapýar. Jenaýat kazyýet ulgamynda innowasiýa tehnologiýalardan peýdalanmak işinde, ilkinji nobatda, bu ugurda ulanylýan adalgalaryň kesgitlenmegi möhümdir. Munuň özi bu meseläniň düýp manysyna we mazmunyna düşünmäge, jenaýat iş ýöredişiniň ähli tapgyrlarynda ulanylýan tehniki işläp taýýarlamalaryň köp görnüşliliginden baş çykarmaga, olaryň arasyndan has netijelisini saýlap almaga, şeýle hem olaryň ornuny kesgitlemäge ýardam berýär.

Innowasiýa işiniň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny kesgitleýän, 2014-nji ýylyň 16-njy awgustynda kabul edilen «Innowasiýa işi hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda, innowasiýa raýat dolanyşygyna girizilen innowasiýa önümidir. Innowasiýalaryň dört görnüşini tapawutlandyrýarlar, ýagny önüm, proses, marketing we guramaçylyk.

Öň jenaýat kazyýet ulgamynda suratlar, soňra ses ýazgylary ulanylýardy, häzirki wagtda sifrli ses we wideo ýazgylarynyň usuly ulanylýar. Ylmy edebiýatlara we kanunçylyga laýyklykda, häzirki zaman tehniki serişdeler poligraflar, wideoaragatnaşyk ulgamy, ses boýunça stres-detektorlary, wideo teswirlemeleri giňden ulanylýar. Bularyň içinde wideoaragatnaşyk ulgamy durmuşymyzyň dürli ugurlarynda, döwlet dolandyryş ulgamynda, ýokary okuw mekdeplerinde, lukmançylykda we beýleki ugurlarda giňden ulanylýar. Jenaýat iş ýöredişiniň ähli tapgyrlaryna öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrmak we olary ulanmak üçin jenaýat iş ýörediş hukugynyň kadalary amala aşyrylmalydyr, şunuň ýaly tehnologiýalary ulanmagyň maksatlary jenaýat kazyýet ulgamynyň wezipelerine hem-de ýörelgelerine laýyk gelmelidir.

Tehniki serişdeleriň peýdalanylmagyndan alnan subutnamalaryň, olaryň diňe bir bilermenler we hünärmenler tarapyndan däl-de, eýsem, kazyýetde jenaýat işiniň barşynda iş ýöredişiň beýleki gatnaşyjylary tarapyndan hem baha berilmegi üçin makul görnüşde bolmagyny göz öňünde tutmak hökmandyr. Kazyýet seljerişiniň barşynda täze tehnologiýalary peýdalanmak jenaýat iş ýörediş kadalarynyň berjaý edilmegini ep-esli ýeňilleşdirýär.

Türkmenistanda jenaýat iş ýörediş kanunçylygynyň ösüşinde we ýerine ýetirilişinde innowasion tehnologiýalaryň ähmiýeti örän uludyr.

Goý, ýurdumyzda hukuk ulgamyny dünýä derejesinde ösdürýän, milli kanunçylygymyzy kämilleşdirýän hormatly Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun!

Myrat HALMYRADOW,

Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň Kazyýet ýerine ýetirijileriniň işini guramak we gözegçilik etmek boýunça müdirliginiň müdiri.

Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen ýurdumyzyň ähli pudaklarynda sanly ulgamyň giňden ornaşdyrylmagy netijesinde hukuk, ykdysady, durmuş we söwda gatnaşyklarynda ählitaraplaýyn ýeňillikler döreýär. Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 16-njy maddasynda: «Döwlet ylmyň, tehnikanyň we tehnologiýalaryň ösüşine ýardam edýär, şeýle hem bu ugurlarda halkara hyzmatdaşlygyny goldaýar. Döwletiň ylmy-tehniki syýasaty jemgyýetiň we her bir adamyň bähbitlerine ýöredilýär. Döwlet ylmyň we tehnikanyň gazananlarynyň önümçilige ornaşdyrylmagyna ýardam edýär» diýlip bellenilýär we bu ugurda giň gerimli işler durmuşa geçirilýär. Hormatly Prezidentimiziň Karary bilen Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň tassyklanylmagy esasynda sanly ulgamy döretmek, ýaýratmak, giňden ulanmak, peýdalanyjylaryň hukuklaryny goramak, maglumat howpsuzlygyny üpjün etmek boýunça «Aragatnaşyk hakynda», «Maglumat we ony goramak hakynda», «Şahsy durmuş barada maglumat we ony goramak hakynda», «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda», «Kiberhowpsuzlyk hakynda» Türkmenistanyň Kanunlary kabul edildi.

Şol kanunçylyk namalarynda raýatlaryň hukuklaryny we bähbitlerini goramak babatynda islendik kanuny usullar arkaly maglumatlary gözlemek, almak, ýygnamak, ulanmak erkinligi, maglumatlara rugsady çäklendirmegiň diňe kanun arkaly bellenilmegi hakyndaky kadalar kesgitlenilendir. Şeýle-de, döwlet edaralarynyň we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň işi baradaky maglumatlaryň açyklygy, maglumatlaryň hakykylygy we öz wagtynda berilmegi, şahsy durmuşyň eldegrilmesizligine, özüniň razylygy bolmazdan, raýatyň şahsy durmuşy hakynda maglumaty ýaýratmaga ýol bermezlik ýaly ýörelgeler bu ugurdaky kanunlarda öz beýanyny tapýar.

Ulag we aragatnaşyk pudaklarynda giňden ornaşdyrylan sanly ulgamyň mümkinçilikleri çäksizdir. Bu bolsa her bir adamyň gündelik durmuşynda ulanýan AŞTU şahsy otag, TMCELL töleg ýaly internet saýtlary arkaly telefon, IP telewizor tölegleri, şonuň ýaly-da ýaşaýyş jaý, ýylylyk, elektrik energiýasy, suw we önümçilik, jemagat hyzmatlary boýunça tölegleri, dükanlardan satyn alnan harytlaryň bahasynyň «Altyn asyr», «Owerdraft», «Visa», «Goýum», «Maşgala» kartlarynyň üsti bilen tölenilmegine mümkinçilik berýär. Şeýle hem ýol-ulag serişdeleriniň peýdalanylmagy üçin nagt däl hasaplaşyklaryň geçirilmegi, dürli görnüşdäki bank hyzmatlarynyň hödürlenmegi, demir ýol we howa ýollarynyň gatnawlary boýunça ýol petekleriniň internet saýtlarynyň üsti bilen satyn alynmagy ýa-da ýerleriň bron edilmegi giňden ýola goýlandyr. Şunuň bilen birlikde, ýurdumyzda bolup geçýän syýasy wakalar barada giňişleýin maglumatlary özünde jemleýän gazetdir žurnallaryň okyjylara has-da amatly we elýeterli bolmagy üçin «Türkmenmetbugat» internet saýtynyň işlemegi, her bir adamyň ýaşaýyş şertleriniň has-da ýeňilleşmegine uly itergi berdi. Milli Liderimiziň türkmen ýaşlarynyň kämil bilim almagy üçin döreden mümkinçilikleri esasynda ýokary we orta hünär okuw mekdeplerinde okaýan talyplara diňe degişli okuw bahasyny tölemek üçin nagt däl görnüşinde «Talyp karzy» atly 8 göterimli 3 ýyl möhletli karzyň hödürlenilmegi hem munuň aýdyň subutnamasydyr.

Sanly ulgamy ösdürmek babatda alnyp barylýan işlerde döwletimiziň prokuratura edaralary hem özüniň saldamly goşantlaryny goşýarlar. Türkmenistanyň Baş prokuraturasy tarapyndan işe girizilen «www.bp.gov.tm» domen atly web saýty boýunça ýurdumyzyň prokuratura edaralarynyň ýerleşýän salgylary, habarlaşmak üçin telefon, faks belgileri barada maglumatlary bermek bilen bir hatarda, hereket edýän kanunlar, ýurdumyzda gündelik bolup geçýän syýasy wakalar, prokuratura edaralarynyň işgärleriniň gazetdir žurnallarda çap edilýän makalalary giňişleýin beýan edilýär.

Resminamalar dolanyşygy işi boýunça hatlary, maglumatlary we habarlary alyş-çalyş etmekde prokuratura edaralarynyň ulgamynda döredilen aragatnaşyk tory hem esasy orny eýeleýär. Şeýle hem «Administratiw önümçilik hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda, prokuratura edaralary tarapyndan ýüztutmalara seretmegiň tertibi baradaky maglumatlar giňişleýin görkezilýär. Web saýtynyň üsti bilen elektron ýüztutma, telefon üsti bilen şahsy ýüztutma, prokuratura edaralarynyň kabulhanalarynda ýolbaşçylar we işgärler tarapyndan raýatlary şahsy kabul etmegiň tertibi baradaky maglumatlar hem girizilendir. Mundan başga-da, internet saýtynda prokuratura edaralary beýleki hukuk goraýjy edaralar bilen özara sazlaşykly işläp, raýat gatnaşyklarynda ýüze çykýan meseleleri çözmek, bozulan hukuklary dikeltmek, döwletiň we raýatyň bähbitlerini goramak, hukuk düşünjeliligi ösdürmek boýunça sorag-jogap sahypasy hem ýerleşdirilendir. Bu sahypada zähmet, maşgala, raýat we jenaýat gatnaşyklary çygrynda ýüze çykýan meseleler boýunça hukuk maslahatlary hem göz öňünde tutulandyr.

Sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy bilen prokuratura edaralarynda her bir işgäriň ýerine ýetirýän işlerinde, fiziki we ýuridik şahslaryň ýüztutmalaryna kanun esasynda doly we dogry seredilmeginde, hukuk düşünjeliligini artdyrmakda giň mümkinçilikler we elýeterli maglumatlar ýola goýuldy. Biz, prokuratura edaralarynyň işgärleri hem döredilýän ähli mümkinçiliklerden ýerlikli peýdalanyp, özümiziň arassa, halal zähmetimiz bilen ýurdumyzyň gülläp ösmegine şahsy goşandymyzy goşup, mähriban halkymyza, hormatly Prezidentimize wepaly gulluk etjekdigimize ynandyrýarys.

Goý, hormatly Belent Serkerdebaşymyzyň jany sag bolsun, il ýurt bähbitli beýik işleri rowaçlyklara beslensin!

Ogulhesel BERDIÝEWA

Türkmenistanyň Baş prokuraturasynyň umumy bölüminiň iş ýörediş bölümçesiniň müdiri, 1-nji derejeli ýurist.

Ýurdumyzyň sanly ulgamyny uzak möhletleýin esasda ösdürmegiň esasy strategiki wezipeleriniň biri häzirki zaman täze tehnologiýalary ornaşdyrmak arkaly bu ulgamyň işini has-da ilerletmekden ybarat bolup durýar. Sanly ulgam häzirki zaman ykdysady ösüşiniň täze düzüm bölegi bolmak bilen, onuň tehnologiýalarynyň işe ornaşdyrylmagy jemgyýetiň maglumatlary peýdalanmakdaky hajatlaryny doly kanagatlandyrmaga gönükdirilendir. Şonuň bilen baglylykda ýokary tehnologiýaly, innowasion häsiýetli sanly ykdysadyýetiň kemala getirilmegi ýurdumyzyň ykdysadyýetini durnukly ösdürmegiň ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenilýär. Häzirki wagtda innowasiýalara daýanyp, ýurdumyzyň pudaklaryna sanly ykdysady tehnologiýalar ornaşdyrylýar. Şeýlelikde, sanly ulgam durmuş çäreleriniň ählumumy ulgamyny döretmek bilen, internetiň giň mümkinçiliklerine hem daýanýar.

Hormatly Prezidentimiziň «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny tassyklamak hakynda» Karara gol çekmegi, maglumat tehnologiýalaryny peýdalanmagyň hasabyna ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli pudaklarynyň, şol sanda harby we hukuk goraýjy edaralarynyň işiniň netijeliligini ýokarlandyrmaga-da oňyn täsirini ýetirýär. Döwlet Baştutanymyz jemgyýetçilik ösüşiniň häzirki zaman şertlerinde maglumat tehnologiýalaryndan üstünlikli peýdalanmagyň durnukly ykdysady ösüşiň aýrylmaz şerti bolup durýandygyny, uzak möhletli geljegi nazara almak bilen, ýurdumyzy gülläp ösdürmegiň binýadyny üpjün edýändigini belleýär.

Sanly ykdysadyýetiň üstünlikli hereket etmegi üçin, esasan, üpjünçilik ulgamy, elektron işewürligi we elektron söwda ýaly ugurlaryň işiniň berjaý edilmegi zerur bolup durýar. Bu önümçilikde we hyzmatlar ulgamynda çykdajylary peseltmäge, bazardaky üýtgeşmelere az wagtda uýgunlaşmaga hem-de ýokary çeýeligi üpjün etmäge ýardam edýär. Ylmyň soňky gazananlaryna esaslanýan innowasion tehnologiýalaryň hem-de öňdebaryjy tejribeleriň ornaşdyrylmagy bilen, sanly ulgam milli ykdysadyýetimiziň pudaklaýyn maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrebaplaşdyrmaga-da mümkinçilik berýär.

Ýurdumyzda giňden ulanmak üçin birnäçe onlaýn hyzmatlar döredilendir. Internet ulgamynyň ulanyjylarynyň sanynyň artmagy bilen, sanly ulgamyň kämilleşmegi netijesinde olar üçin köp mümkinçilikler döredilýär, täze we peýdaly programma üpjünçilikler, web saýtlar taýýarlanylýar. Bularyň kömegi bilen, bildiriş goşmak arkaly haryt satmak, satyn almak, habarlary okamak, töleg tölemek ýaly birnäçe işleri ýerine ýetirmäge mümkinçilik açylýar.

Umuman aýdanymyzda, sanly ulgam hakyky wagt ölçeginde gözegçilik, dolandyryş tehnologiýalaryny birleşdirmek we maglumatlaryň üznüksiz toplanylmagyny üpjün etmek bilen bir hatarda dogry netijeleri hem-de çözgütleri kabul etmäge giň şert döredýär.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzda barha giň gerime eýe bolýan sanly ulgamyň ösmegine yzygiderli ýardam edýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun, tutýan tutumly işleri hemişe rowaçlyklara beslensin!

Atajuma KAKAÝEW,

maýor.

Häzirki zamanda ähli ulgamlarda sanly ulgamyň ulanylmagy talap edilýär. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» öz wagtynda ýerine ýetirilmegi ýurdumyzyň bütin dünýä bilen aýakdaş gitmeginiň, ösen döwletleriň hataryna goşulmagynyň esasy şertleriniň biri bolup durýar. Gysga taryhy möhletiň içinde sanly ykdysadyýete geçmegimiz ýurdumyzyň dünýäde mynasyp ornuny tapmagyny, halkymyzyň durmuş derejesiniň has-da ýokarlanmagyny, uzak geljegimizi nazarlaýan howpsuz, ygtybarly ösüşimizi üpjün edýär. Ýurdumyzyň ykdysady mümkinçiklerine we ynamly ösüşine giň ýol açýar.

Hormatly Prezidentimiz sanly ulgamlary dolandyrmak boýunça hünär-başarnyga eýe bolan ýaş nesliň wekillerine aýratyn bil baglaýar. Gahryman Arkadagymyzyň şu günki ýaşlarymyzyň ozalky nesillerden düýbünden tapawutlanýandygy baradaky öwgüli sözleri ýaş nesil üçin iňňän buýsandyryjy hakykatdyr. Milli Liderimiz bagtyýar ýaşlarymyzyň öňdebaryjy maglumat tehnologiýalaryndan gowy baş çykarýandyklaryny, çylşyrymly önümçilik tehnologiýalaryny dolandyrmagy başarýandyklaryny belläp, ýaşlarymyza halkara derejeli iri ykdysady ulgamlary dolandyrmagy arkaýyn ynanyp boljakdygyny tassyklaýar. Sanly ulgama geçmek bilen baglanyşykly il bähbitli işlere mynasyp goşandyny goşmak her birimiziň watançylyk we raýatlyk borjumyz bolup durýar. Ýurdumyzyň her bir ykdysady pudagy, edara-kärhanalar, ýolbaşçylar we hünärmenler işlerinde sanly ulgama geçmek boýunça özgertmelere taýýar bolmalydyrlar hem-de ony üstünlikli amala aşyrmak boýunça güýç-gaýratlaryny hem-de zehinlerini gaýgyrmaly däldirler. Ýurdumyzda sanly ykdysadyýete geçmek, dolandyryş, hyzmat ediş ulgamlaryny sanlylaşdyrmak boýunça görülýän çäreleriň many-mazmunyny hem-de ähmiýetini ilata düşündirmek boýunça edara-kärhanalaryň ýolbaşçylary, jemgyýetçilik guramalarynyň wekilleri, medeniýet, köpçülikleýin habar beriş, serişdeleriniň, bilim işgärleri yhlasly goşantlaryny goşmalydyrlar. Şunuň bilen baglylykda sanly ykdysadyýete geçmek boýunça görülýän çäreleriň many-mazmunyny hem-de ähmiýetini ilata düşündirmek biziň işimiziň möhüm ugry bolmalydyr.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzyň ähli ugurlarynda gülläp ösmeginiň hatyrasyna belent maksatly işleri durmuşa geçirýän Arkadag Prezidentimiziň il-ýurt bähbitli işleri mundan beýläk-de, rowaçlyklara beslenmegini tüýs ýüregimizden arzuw edýäris.

Gurbanmyrat ABDYLWELIÝEW,

TMÝG-niň Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy şäher Geňeşiniň esasy hünärmeni.

Milli ykdysadyýetimiziň beýleki pudaklary bilen bir hatarda, bank ulgamynda hem tutumly işler durmuşa geçirilýär. Döwrebap derejede enjamlaşdyrylan bu ulgama degişli edara binalarynyň gurlup ulanylmaga berilmegi raýatlara ýokary derejeli bank hyzmatlaryny ýerine ýetirmäge uly mümkinçilik döredýär. Netijede, ýurdumyzyň banklary bu gün öz müşderilerine amatly, tiz we ýokary hilli hyzmatlaryň dürli görnüşlerini hödürleýär. Karz edaralaryna we banklara sanly ulgamyň tapgyrlaýyn ornaşdyrylmagy bilen, çalt depginli ykdysady ösüş peýda bolýar. Döwlet täjirçilik we paýdarlar täjirçilik banklary tarapyndan uzak aralykdan, ýagny menzilara bank hyzmatlaryny beriş ulgamlarynyň (MBHB) işe girizilmegi hem bu ugurda täze ädimdir. Elektron resminama dolanyşygynyň ösdürilmegi ildeşlerimize, galyberse-de, hususy telekeçilere banka gelmezden, menzilara bank hyzmatlaryny beriş ulgamy arkaly dürli hyzmatlardan ýeňillikli peýdalanmaga mümkinçilik döredýär.

Şeýle banklaryň biri-de «Halkbank» paýdarlar täjirçilik bankydyr. Bu bank tarapyndan hödürlenýän «Halkbank terminal» atly uzak aralykdan tölegleri geçirmegiň täze ykjam tehnologiýasy töleg terminalyny ulanmazdan, nagt däl hasaplaşygy geçirmek üçin ygtybarlydyr. Islendik haryt ýa-da hyzmat ediş nokatlarynyň işgärleri bu programma üpjünçiligini ykjam telefonlaryna ýükläp, diýseň tiz we amatly şertde töleg kabul edip bilýärler. Hyzmaty ykjam telefonlarda ornaşdyrylan «NFC» tehnologiýasynyň üsti bilen amala aşyryp bolýar. «Near Field Communication» iňlis dilinden terjime edilende, «galtaşyksyz aragatnaşyk» diýmegi aňladýar.

NFC — bu satyn alnan harytlar we edilen hyzmatlar üçin tiz, amatly we goragly hyzmatyň tehnologiýasydyr. Hyzmaty amala aşyrmak üçin ykjam telefona bank kartyny ýakynlaşdyrsaň bolany. Bank kartynyň 10 santimetr ýakynynda töleg amala aşyrylýar. Munuň üçin ykjam telefonda «NFC» tehnologiýasy gurnalan bolmaly. Tehnologiýanyň ösen döwründe bu programma ykjam telefonlaryň öndürijileri tarapyndan öz ýadynda hem ornaşdyrylan bolýar. Munuň üçin ykjam telefonda «Sazlamalar», «Galtaşyksyz tor» ýa-da «Birikdirilen enjamlar» «NFC» tehnologiýasyna birikdirilýär. Soňra bank kartyny degişli ykjam telefona ýakynlaşdyrmaly we programmanyň görkezmelerine laýyklykda, maglumatlary girizmeli. Haryt ýa-da hyzmat üçin edilen töleg müşderiniň bank karty birikdirilen telefon belgisine tölegiň kabul edilendigini tassyklaýan SMS habary arkaly ýerine ýetirilýär. Şunda bank karty ýörite belgi bilen kodlanýar. Mundan başga-da, müşderi tarapyndan barmak yzynyň ýa-da degişli kod belgisiniň girizilen ýagdaýynda töleg amala aşyrylýar.

«Halkbank terminal» hyzmatynda töleg terminallarynda ulanylýan ähli mümkinçilikler göz öňünde tutulyp, şeýle hyzmatyň önümçilige ornaşdyrylmagy karz edaralary, galyberse-de, hususyýetçiler, edara-kärhanalar tarapyndan söwda we hyzmat üçin töleg terminalyny ulanmazdan, nagt däl hasaplaşyk geçirmäge, degişli goşmaça çykdajylaryny azaltmaga mümkinçilik berýär. Bu hyzmatyň durmuşymyza ornaşdyrylmagy söwda we hyzmat ediş nokatlarynda müşderilere bökdençsiz, tiz we amatly hyzmat etmäge, şeýle-de geçirilen amallaryň taryhy bilen islendik wagt tanyşmaga mümkinçilik döredýär.

Aslynda, ýurdumyzyň banklary tarapyndan netijeli pul-karz syýasatynyň alnyp barylmagy esasynda nagt däl hasaplaşyklary kämilleşdirmek arkaly raýatlara sanly hyzmatlaryň dürli görnüşleri hödürlenilýär. Şeýle hyzmatlaryň biri-de 2020-nji ýylyň ýanwar aýyndan durmuşymyza ornaşdyrylan «Cash back» hyzmatydyr. Bu hyzmat bank kartlaryny ulanýan müşderilere nagt däl hasaplaşyklary geçiren ýagdaýynda yzyna pul sylagy görnüşinde hasabyna gelip gowuşýar.

«Cash back» hyzmatynda pul sylagyny yzyna gaýtarmak 3 tapgyrda amala aşyrylýar. Bular dükany saýlamak, haryt ýa-da hyzmat satyn almak, pul sylagyny yzyna gaýtarmak ýaly böleklerden ybarat. Bu bank hyzmaty ýurdumyzyň döwlet we paýdarlar täjirçilik banklarynyň ähli müşderileriniň «Altyn asyr» kartlarynda, şeýle-de «Rysgal» paýdarlar täjirçilik bankynyň «Maestro» bank kartynda hereket edýär.

Şeýlelikde, ýurdumyzyň banklarynda sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy ulgamyň hyzmatlarynyň geriminiň giňelmegine ýakyndan ýardam berýär. Bu bolsa banklar tarapyndan adamlara has amatly, tiz we ýokary hilli hyzmatlary etmäge doly mümkinçilik döredýär.

Jumageldi SALAMOW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy.

Häzirki döwürde ýurdumyzyň medeniýet ulgamyny ösdürmäge, onuň maddy binýadyny yzygiderli berkitmäge, ulgama sanly tehnologiýalary giňden ornaşdyrmaga aýratyn ähmiýet berilýär. Bu ugurdaky işler diňe bir paýtagtymyzda däl-de, eýsem, ähli welaýatlarda hem işjeň alnyp barylýar. «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda maksatnamalaýyn durmuşa geçirilýän sanly ösüşler medeniýet ulgamyny hem gurşap alýar. Hormatly Prezidentimiziň Karary bilen şu ýylyň 12-nji fewralynda tassyklanan «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynda» medeniýet ulgamynda sanly intellektual tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy döwrebap wezipeleriň hatarynda kesgitlenilýär. Ýurdumyzyň teatrlarynda, kitaphana we muzeý ulgamlarynda sanly ulgamy ornaşdyrmak işleri yzygiderli häsiýete eýe bolýar. Medeniýet edaralarynyň sanly ulgama geçirilmegi, olarda täze innowasiýa tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagy, kitaphanalaryň, muzeýleriň we teatrlaryň işi boýunça halkara giňişliginde hyzmatdaşlyk edilmegi boýunça maksatnamalaýyn wezipeler çalt ösýän döwürde sanly gurşawyň işjeň gatnaşyjysy bolmak üçin giň şertleri açýar.

Jemgyýetimiziň döwrebap ýollar bilen ösýän häzirki döwründe milli köklerini dünýäniň öňdebaryjy gazananlary bilen utgaşdyrmakda medeniýet ulgamynyň, kitaplaryň we beýleki maglumat çeşmeleriniň mynasyp paýy bar. Ýurdumyzyň bilim we ylym edaralarynyň, kitaphanalarynyň, kompýuter-maglumat merkezleriniň işiniň döwrebap guralmagy bilimiň we terbiýäniň netijeliligine hem oňaýly täsir edýär. Kitaphanalaryň, muzeýleriň, teatrlaryň, beýleki medeni ojaklaryň maksatlaýyn işini döwrebap guramak bilen, olarda häzirki zaman innowasiýa tehnologiýalarynyň tapgyrlaýyn ornaşdyrylmagy sanly ösüşi nazarlaýar.

Ýurdumyzda döredilen elektron kitaphana ulgamy üçin buýurmalar esasynda kitaplaryň elektron görnüşini taýýarlamak we kitaphanalara elýeterli etmek, şeýle-de okuw-usuly we ylmy edebiýatlary, dissertasiýalary, çeper eserleri, ensiklopediýalary, sözlükleri, daşary ýurtly awtorlaryň eserleriniň, ylmy işleriniň, okuw kitaplarynyň türkmen diline terjimelerini neşir etmek we olaryň elektron nusgalaryny okyjylar üçin tölegli esasda elýeterli etmek sanly ösüş ugrunyň döwrebap wezipeleridir. Medeniýet ulgamynyň sanly ösüşini ilerletmekde çagalar edebiýatynyň dürli nusgalaryny, şol sanda çagalara niýetlenen pudaklaýyn ensiklopediýalary, ylmy-populýar kitaplary neşir etmek we olaryň elektron nusgalaryny elýeterli etmek işleri hem mynasyp orun eýeleýär.

Paýtagtymyzda ýerleşýän Döwlet medeniýet merkeziniň Döwlet kitaphanasynda Medeniýet ministrliginiň garamagyndaky merkezi kitaphanalaryň awtomatlaşdyrylan bitewi maglumat-gözleg ulgamy bu ugurda bitirilen uly işleriň biridir. Tehnologiýalaryň ösmegi bilen, elektron kitaphanalary jemgyýetde uly meşhurlyga eýe bolýar. Şeýle kitaphanalar maglumat bermek hyzmatlaryny artdyrmaga, dürli neşirlere, şol sanda seýrek kitaplara hem elýeterliligi üpjün etmäge ýardam edýär. Elektron sanaw Türkmenistanyň tutuş kitap gaznalaryny öz içine alýar. Elektron kitaphanasynyň bolmagy sanly görnüşe geçirilen ýazgylardan peýdalanmaga, kitaplaryň elektron görnüşlerini almaga şert döredýär. Bu kitaphanada türkmen, rus, iňlis we beýleki dillerde çagalar, çeper, ylmy we beýleki ýöriteleşdirilen edebiýatlar bar. Maglumatlaryň umumy elektron binýady paýtagtymyzyň we ýurdumyzyň welaýatlarynyň merkezi kitaphanalaryny birleşdirýär. Okyjylar Türkmenistanyň islendik künjeginde olaryň arhiwlerinden peýdalanyp bilýärler. Elektron kitaphanalaryň bitewi ulgamynyň türkmen medeniýetini, söz ussatlarynyň edebi döredijiligini öwrenmekde, halkymyzyň görnükli alymlarynyň işlerine, şol sanda daşary ýurt dillerine terjime edilen işlerine dünýä halklarynyň wekilleriniň ünsüni çekmekde hem mynasyp orny bardyr.

Häzirki hereket edýän Bitewi elektron kitaphana ulgamy ýurdumyzyň kitaphanalaryna köpçülikleýin ornaşdyrylýar. Döwlet kitaphanasynyň düzüminde Prezident kitaphanasyny döretmek we kitaphanany IT tehnologiýalary bilen üpjün etmek, ony Bitewi elektron kitaphana ulgamyna birikdirmek, kitaphanada «Arkadagyň eserleri: online kitaphana» atly elektron taslamany döretmek işleri maksatnamalaýyn esasda durmuşa geçirilýär. Sanly kitaphana ulgamynyň çäklerinde kitaphanalardan peýdalanyjylar üçin maglumat üpjünçiligini häzirki zaman kämil derejä ýetirmek ugrunda uly işler alnyp barylýar. Milli sanly ösüş maksatlarynda Bitewi elektron kitaphana ulgamynyň işini dünýäniň ösen kitaphana ulgamy bilen utgaşdyrmak we bu ugurdaky halkara hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek baş wezipeleriň hatarynda kesgitlenendir.

Bu günki gün biz dünýä ösüşiniň hazynasyna uly goşant goşan şöhratly ata-babalarymyzyň asylly däplerine uýmak bilen, olaryň örän baý medeni mirasyna, olaryň ahlak gymmatlyklaryna daýanyp, häzirki zaman ösüşine sazlaşykly goşulyşýarys. Halkyň milli mirasy asyrlaryň dowamynda baýlaşýar, her bir nesil öz ylmy-döredijilik pikirleri, edebi we sungat ýörelgeleri bilen oňa öz goşandyny goşýar. Medeni durmuş nesilleriň sazlaşykly ösmegine, şahsyýetde watançylygy terbiýelemäge, ýokary ahlaklylyk häsiýetini kemala getirmäge ýardam berýär. Türkmen medeniýetiniň baý mazmunly gymmatlyklaryny dikeltmekde, ylmy taýdan çuňňur öwrenmekde, umumadamzat medeniýetini baýlaşdyrmakda ähli şertleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyza çäksiz alkyş aýdýarys.

Eziz AMANMYRADOW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Diýarymyzyň milli ykdysadyýetiniň hojalyk subýektlerinde sanly ulgamy ornaşdyrmak arkaly, ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge giň mümkinçilikler döredilýär we bu işler durmuşa ornaşdyrylýar. Milli Liderimiziň taýsyz tagallalary netijesinde, milli ykdysadyýetimizi sanlylaşdyrmak, döwlet dolandyryşynyň netijeliligini has-da ýokarlandyrmak üçin, sanly elektron we ylym-bilim ulgamyny ösdürmek meselelerine aýratyn uly üns berilýär.

Arkadag Prezidentimiziň öndengörüjilikli döwlet syýasatynyň binýadynda ýurdumyzda sanly ulgamy ösdürmek maksady bilen, «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Bu Kanunyň esasy maksady ýurdumyzda elektron resminamalaryň, elektron resminama dolanyşygynyň we sanly hyzmatlaryň hukuk ýagdaýyny hem-de olara bildirilýän esasy talaplary kesgitlemekden, bu ugurda ýüze çykýan jemgyýetçilik gatnaşyklaryndaky meseleleri düzgünleşdirmekden ybaratdyr. Şu nukdaýnazardan, ýurdumyzyň ministrliklerinde we pudak edaralarynda sanly elektron resminamalar dolanyşygy ulgamyny we internet web-saýtlaryny döretmek hem-de olaryň işe girizilmegi bilen bagly birnäçe resminamalar kabul edildi. Hormatly Prezidentimiziň kararlary esasynda 2017-nji ýylda «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy» we 2018-nji ýylda «Türkmenistanda 2019–2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy» hem-de 2020-nji ýylda «Türkmenistanda ylym ulgamyny 2020–2025-nji ýyllarda sanly ulgama geçirmegiň Maksatnamasy», «Türkmenistanda 2019–2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» göz öňünde tutulan wezipeleriň amala aşyrylmagyny üpjün etmek, milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda sanly ulgamlary giňden ornaşdyrmak arkaly ýokary tehnologiýaly we bäsdeşlige ukyply sanly ykdysadyýeti ösdürmek maksady bilen, «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021–2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny hem-de şu maksatnamany amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň Meýilnamasy» tassyklanyldy. Bu gün ösen sanly maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryna daýanýan ykdysadyýetiň görnüşlerini ösdürmek döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi.

Ýurdumyzda elektron resminama dolanyşygynda we sanly hyzmatlar ulgamlarynda öňde duran maksatlar we ýerine ýetirilmeli işler hem-de ýetilmeli sepgitler aýdyň kesgitlenendir.

Döwrebap ösen innowasion sanly tehnologiýalara daýanýan elektron resminama dolanyşygy ýurdumyzyň ministrliklerinde, bank ulgamynda, pudak edaralarynda we olaryň garamagyndaky edara-kärhanalarynda maglumat alyş-çalşygyny döwrebap guramagyň esasynda döwlet dolandyryşynyň netijeliligini ýokarlandyrmakdan ybarat bolup durýar.

Taýýarlanylýan resminamalar toplumyny kagyz we elektron göterijilerde maglumat akymlarynyň netijeli usulyny saýlap almak we ulanmak, maglumat alyş-çalşygynyň bitewi giňişligini emele getirmek, resminamalaryň goraglylygyny, ýaşyrynlygyny, bitewiligini we elýeterliligini üpjün etmekden ybarat bolup durýar. Sanly elektron resminama bildirilýän birnäçe talaplar bardyr. Elektron resminama dolanyşygynyň subýektleriniň arasyndaky baglaşylýan ylalaşyklar kesgitlenilen talaplara dogry gelmelidir we ony anyklamaklyga mümkinçilik berýän rekwizitleri bolmalydyr.

Elektron resminama dolanyşygy gurnalanda ulanylýan programma – tehniki üpjünçiliklere we beýleki tehniki serişdelere, enjamlara aýratyn üns berilmegi wajyp bolup durýar. Sebäbi, gurnaljak tehniki serişdeler, enjamlar we olarda ulanyljak programma üpjünçilikleriniň kiberhowpsuzlygyň talaplaryny berk berjaý etmegi döwrüň talabydyr we munda ulanylýan programma üpjünçilikleri ähli taraplaýyn goragly bolmagy zerurdyr. Bu ugurda kabul edilen «Kiberhowpsuzlyk hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň uly ähmiýeti bardyr. Bu resminamanyň kabul edilmegi bilen, ýurdumyzyň özygytyýarlylygyny, bähbitlerini goramaga, internet ulgamynda dürli ýüze çykyp biljek ýagdaýlaryň öňüni almaga, jemgyýetçilik tertip-düzgüniň, guramalaryň hem-de raýatlaryň kanuny hukuklarynyň we bähbitleriniň üpjün edilmegine gönükdirilendir.

Milli ykdysadyýetimiziň hojalyk subýektlerinde elektron resminama dolanyşygynyň ornaşdyrylmagy bilen, sanly hyzmatlaryň ýerine ýetirilmegi, özüniň oňyn netijelerini hem berýär. Kanunyň sanly hyzmatlar ulgamyndaky maksady, ilat köpçüligine we hususy ulgamda telekeçilik işini alyp barýan şahslara hem-de döwlet tarapyndan düzgünleşdirilen hyzmatlary etmegiň has netijeli usullaryny saýlamaga we durmuşa geçirmäge, sanly görnüşdäki hyzmatlardan peýdalanylanda raýatlaryň maliýe sowatlylygyna we hünär derejeleriniň ýokarlandyrylmagyna özüniň oňyn täsirini ýetirýär. Şeýle işleriň durmuşa geçirilmegi döwrüň talabydyr.

Sanly elektron resminamanyň gurluşy umumy we aýratyn böleklerden ybarat bolup durýar. Elektron resminamanyň düzüjisini anyklamaga mümkinçilik berýän usulda we görnüşde döredilmegi, peýdalanylmagy hem-de kabul edijiniň kabul etmegi üçin düşnükli görnüşde berilmegi hökmany ýagdaýdyr. Ýurdumyzda eýeçiligiň görnüşine garamazdan elektron resminama dolanyşygyny ornaşdyrmak arkaly, sanly hyzmatlar ulgamynda iş alyp barýan ýuridik we fiziki şahslar işlerinde sanly hyzmatlary giňden ornaşdyrýarlar.

Sanly ulgam arkaly işleriň alnyp barylmagy we durmuşa ornaşdyrylmagy hem-de bu ugurlarda dünýä tejribesinde gazanylan oňyn netijeleriň peýdalanylmagy geljekki strategik ugurlaryň biridir. «Türkmenistan – parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda milli ykdysadyýetimizde sanly ulgamy ornaşdyrmakda döredýän giň mümkinçilikleri, berýän uly goldawlary üçin mähriban Arkadagymyzyň jany sag, başy belent, ömri uzak bolsun, tutumly işleri hemişe rowaç alsyn!

Amanmyrat AŞYROW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň uly mugallymy.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzyň edara-kärhanalarynda we guramalarynda sanly elektron resminamalar dolanyşygy ulgamynyň we internet web-saýtlarynyň döredilmegi hem-de olaryň işe girizilmegi bilen bagly birnäçe resminamalar toplumy kabul edildi. Olaryň hatarynda «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» göz öňünde tutulan wezipeleriň amala aşyrylmagyny üpjün etmek maksady bilen, hormatly Prezidentimiziň kabul eden Kararyna laýyklykda, «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy hem-de şu maksatnamany amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň Meýilnamasy» hem tassyklandy. Şol Resminamalara laýyklykda, ýurdumyzyň milli ykdysadyýetiniň ähli pudaklarynda sanly ulgamy ornaşdyrmak arkaly ösüşiň täze mümkinçilikleri döredilýär.

Häzirki döwürde sanly maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryna daýanýan ykdysadyýetiň görnüşlerini ösdürmek döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlendi. Sanly elektron resminama dolanyşygy ýurdumyzyň ministrliklerinde, bank ulgamynda, pudak edaralarynda we olaryň garamagyndaky edara-kärhanalarynda maglumat alyş-çalşygyny döwrebap guramagyň esasynda döwlet dolandyryşynyň netijeliligini ýokarlandyrmakdan ybarat bolup durýar.

Sanly elektron resminama dolanyşygy gurnalanda ulanylýan programma, tehniki üpjünçiliklere we beýleki tehniki serişdelere, enjamlara aýratyn ünsüň berilmegi wajyp ugurlaryň biri bolup durýar. Sebäbi gurnaljak tehniki serişdeleriň, enjamlaryň we olarda ulanyljak programma üpjünçilikleriniň kiberhowpsuzlygyň talaplaryny berk berjaý etmegi döwrüň öňe çykaran zerurlygydyr we munda ulanylýan programma üpjünçilikleriniň ählitaraplaýyn goragly bolmagy wajyp hasaplanylýar.

Sanly elektron resminamanyň düzülişini anyklamaga mümkinçilik berýän usulda we görnüşde döredilmegi, peýdalanylmagy hem-de kabul edilmegi üçin düşnükli görnüşde bolmagy hökmany ýagdaýdyr.

Milli ykdysadyýetimiziň edara-kärhanalarynda we guramalarynda döwrebap sanly elektron resminama dolanyşygynyň ornaşdyrylmagy bilen, sanly hyzmatlaryň ýerine ýetirilmegi özüniň oňyn netijelerini hem berýär. Sanly ulgam arkaly işleriň alnyp barylmagy we durmuşa ornaşdyrylmagy hem-de bu ugurlarda dünýä tejribesinde gazanylan oňyn netijeleriň peýdalanylmagy geljekki strategik ugurlaryň biridir.

Şeýle ajaýyp mümkinçilikleri döredip berýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli işleri elmydama rowaçlyklara beslensin!

Jennet GULAJOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Hormatly Prezidentimiziň döredijilikli başlangyçlary bilen kabul edilen «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda sanly ulgamy ornaşdyrmak meselesine aýratyn üns berilýär.

Ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda göz öňünde tutulan maksatlara ýetmek we bu ugurda ýurdumyzyň ykdysadyýetini sanly ulgam arkaly ösdürmek boýunça ýurdumyzyň bank edaralary tarapyndan yzygiderli işler durmuşa geçirilýär.

Häzirki wagtda bank edaralarynyň durnukly hereket etmeginiň we milli ykdysadyýetimiziň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmagyň barşynda bankyň müşderilerine internet arkaly menzilara döwrebap sanly bank hyzmatlary hödürlenýär. Raýatlara hödürlenýän karzlary sanly ulgam arkaly resmileşdirmekde ýeňillikleri döretmek bilen bagly işler durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzyň bank edaralarynyň internet web-saýtlarynda bu ugurdaky işleriň ýola goýluşy baradaky maglumatlary, mahabatlary we karz almak isleýän müşderilere gerekli resminamalaryň sanawyny almak ýaly mümkinçilikleriň döredilendigini bellemek bolar.

Döwrebap bank hyzmatlarynyň girizilmegi ýurdumyzyň bazar ykdysadyýeti şertlerinde söwda we hyzmat ulgamlarynda bäsdeşligiň artmagyna uly itergi berýär. Täze döwrebap innowasion tehnologiýalarynyň bank edaralarynda ornaşdyrylmagy bilen, täze bank hyzmatlarynyň ulanylyşa girizilmegi, sanly ykdysadyýetiň bähbitli ýollarynyň biri hökmünde ykrar edilendir. Alyjylaryň we satyjylaryň arasyndaky hyzmatdaşlygyň, müşderilere edilýän sanly hyzmatlaryň hiliniň ýokarlanmagyny we olaryň barha kämilleşmegini üpjün edýär.

Ýurdumyzyň banklary tarapyndan yzygiderli ilata hödürlenýän täze döwrebap innowasion sanly bank hyzmatlarynyň gerimini giňeltmekde döredýän giň mümkinçilikleri we berýän goldawlary üçin Arkadag Prezidentimiziň halk bähbitli we umumadamzat ähmiýetli işleriniň hemişe rowaçlyklara beslenmegini arzuw edýäris.

Aşyrmuhammet NAZAROW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Eziz Watanymyzyň bagtyýar ýaşlarynyň häzirki döwrüň talabyna laýyk, umumadamzat we milli gymmatlyklarymyzyň esasynda kämil şahsyýet hökmünde kemala gelmegi geljekki ösüşlerimiziň aýdyň beýanydyr. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Gahryman Arkadagymyz ýaşlar baradaky döwlet syýasatyny ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda üns merkezinde saklaýar. Zehinli ýaşlar, ýaş maşgalalar, ýaş alymlar, ýaş hünärmenler we telekeçiler döwletimiz tarapyndan aýratyn goldaw bilen gurşalýar. Ýaşlaryň jemgyýetdäki durmuş-hukuk ýagdaýyny kesgitlemegiň wajyplygy olaryň ýurduň ösüşinde adam maýasy hökmünde çykyş edýändikleri, jemgyýetiň innowasion ösüşini kesgitleýändikleri bilen baglanyşyklydyr.

Ykdysadyýetiň häzirki zaman ösüş şertlerinde ýaşlaryň gujur-gaýratynyň telekeçilik işjeňligine gönükdirilmeginiň aýratyn ähmiýeti bar. Dünýäniň ykdysady taýdan ösýän islendik döwletiniň mysalynda ýaşlar telekeçiliginiň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda kesgitlenilmegi işewürlikde işjeň orny eýeleýär. Munuň özi zähmetsöýer telekeçileriň täze nesliniň kemala gelmegine, kiçi we orta telekeçiligiň innowasion häsiýetde ösdürilmegine, ýurduň maýa goýum çekijiliginiň ýokarlanmagyna, täzeçil pikirlenmeleriň, döredijilikli oýlap-tapyşlaryň artmagyna mümkinçilik berýändigi bilen düşündirilýär.

Mälim bolşy ýaly, milli Liderimiz 2021-nji ýylyň 16-njy martynda Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň döredilmeginiň 13 ýyllygy mynasybetli geçirilen sergä hem-de birleşmäniň agzalarynyň maslahatyna gatnaşyjylara iberen Gutlagynda: «Döwrebap bazar gatnaşyklaryny kemala getirmekde, ýurdumyzyň ykdysady we durmuş syýasatyny özgertmek boýunça işleri ýerine ýetirmekde hususy pudaga uly orun degişlidir. Şoňa görä-de, häzirki döwürde ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi, hususy başlangyçlary netijeli ösdürmekde amatly hukuk, ykdysady, maliýe we durmuş şertleriniň döredilmegi bilen döwlet goldawlaryndan peýdalanýan telekeçilerimiz ata Watanymyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmaga mynasyp goşant goşýarlar» diýip nygtady.

Munuň özi ýaşlaryň milli ykdysady ösüşi üpjün etmekde döwrebap taslamalar we döredijilikli başlangyçlar bilen çykyş etmeklerine, dünýäniň telekeçilik tejribesiniň oňyn gazananlaryny ýurdumyzda özleşdirmeklerine giň mümkinçilikleriň döredilýändigi bilen birlikde, ýaşlar tarapyndan täze maglumat tehnologiýalarynyň özleşdirilmeginiň jemgyýetçilik durmuşynda möhüm wezipeleriň hatarynda durýandygynyň aýdyň beýanydyr. Şunuň bilen baglylykda, döwletimiz tarapyndan ýaşlaryň telekeçilik işjeňliginiň artdyrylmagyny nazarlaýan dolandyryş-guramaçylyk, hukuk we maliýe goldawlaryň kanunçylyk esasda toplumlaýyn berkidilýändigi aýratyn bellenilmäge mynasypdyr.

2021-nji ýylyň ýanwarynda «Türkmenistanda ýaşlar baradaky döwlet syýasatynyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet Maksatnamasy» kabul edildi. Maksatnamada kiçi hem-de orta telekeçilik işini alyp barýan ýaşlary goldamak arkaly olara döwrebap ösen sanly ulgam esasynda maglumat tehnologiýalary bilen üpjün edilen oňaýly ýaşaýyş-durmuş şertlerini nazarlaýan giň gerimli mümkinçilikleri döretmek meýilleşdirilendir. Bularyň ählisi ýaş nesliň intellektual, hünär we ukyp-başarnyklaryny kämilleşdirmäge, ýurdumyzyň ykdysady ösüşine täzeçil çemeleşýän ýaşlaryň jemgyýetde özlerini ykrar etmeklerine we dünýä bazarlaryna çykmaga zerur şertleri döredýär. Ynsanyň intellektual ukyby — onuň endikleriniň, ukyplarynyň jemi bolman, eýsem ol adam tarapyndan jemgyýetçilik ösüşine itergi berýän bilimleriň, öňdebaryjy tilsimatlaryň we hünäriň netijeliligini ýokarlandyrmak üçin ulanylmagydyr.

Ählumumy ösüşiň gazananlarynyň halkara tejribesine esaslananyňda adamyň başarnygyny, onuň intellektual ukybyny tehnologik ösüş we sanly ulgama geçmek babatda netijeli özleşdirmegiň özeninden eriş-argaç bolup geçýär. Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, sanly ykdysadyýet dünýäde innowasiýalaryň bäsleşige ukyplylygyna we ykdysady ösüşe möhüm itergi beriji güýç hökmünde ornuny barha pugtalandyrýar. Sanly ykdysadyýetiň giňden ornaşdyrylmagy maglumatlaryň we tehnologiýalaryň elýeterliligine esaslanýan aragatnaşyk ulgamynyň we bu ugurda ýaş hünärmenleriň taýýarlanylmagynyň kämilligine baglydyr. Munuň özi, döwlet Baştutanymyzyň ýaşlar baradaky syýasaty hemişe üns merkezinde saklaýandygynyň, döwrebap ösüşlerden, dünýäniň öňdebaryjy ylmy-tehniki gazananlaryndan olaryň baş alyp çykmaklarynyň döwletimizde ileri tutulýandygynyň nobatdaky mysalydyr.

Häzirki zaman şertlerinde dünýäniň öňdebaryjy döwletleriniň ösüş tejribesi bilimi, ylmy çemeleşmäni, ýokary öndürijilikli maglumat tehnologiýalary, şol sanda pudaklary sanlylaşdyrmagy ileri tutýan innowasion ykdysadyýetiň wajypdygyny ykrar edýär. Innowasion ykdysadyýet bilimi, şeýle hem täze oýlap tapyşlary we tehnologiýalary jemgyýetiň dürli pudaklarynda peýdalanmaga esaslanýar.

Umuman, bagtyýarlyk döwrüniň döwrebap ykdysady gadamlaryna ýaşlaryň telekeçilik işjeňliginiň mynasyp goşant goşmagy döwletimiz tarapyndan döredilýän ähli mümkinçilikleri netijeli peýdalanmaklary bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Bu bolsa ýurdumyzyň kiçi we orta telekeçiliginiň, innowasion ykdysady ösüşiň binýadyny berkitmek bilen birlikde, ekologiýa kadalaryna laýyk gelýän haryt bolçulygyna, ýaşlaryň bazar gatnaşyklaryna işjeň goşulyşmagyna, ýurdumyzda haryt dolanyşygynyň ýokarlanmagyna giň mümkinçilikleri açýar.

Welimyrat ÖWEZOW,

Türkmenistanyň Döwlet, hukuk we demokratiýa institutynyň ylmy işgäri.