Aşgabat, 9-njy dekabr (TDH). Şu gün paýtagtymyzda Bitarap Watanymyza we ýylyň “Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” şygaryna bagyşlanan “Baky Bitarap Türkmenistan” atly halkara wirtual sergi we maslahat açyldy. Bu dabaraly çäreler hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň tabşyrygy boýunça Daşary işler ministrligi we Söwda-senagat edarasy tarapyndan guraldy.

Täze tehnologiýalary ulanmak arkaly 3D görnüşinde geçirilen sergide milli Liderimiziň halk hojalyk toplumyny sanlylaşdyrmak boýunça öňde goýan wezipelerini ýerine ýetirmekdäki toplumlaýyn çemeleşmeler hem-de Türkmenistanyň daşary ykdysady işini ösdürmegiň 2020 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny durmuşa geçirmek boýunça edilýän tagallalar öz beýanyny tapýar.

Şeýle hem bu serginiň çäklerinde geçirilen maslahatda ata Watanymyzyň baky Bitaraplyk hukuk derejesine eýe bolan gününden bäri ýurdumyzyň ministrlikleriniň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýeten derejesi hem-de eksport mümkinçilikleriniň artdyrylyşy, önümçilige sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylyşy hem-de bu ugurlarda halkara hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilişi barada giňişleýin maglumatlar berildi. Dubaýyň ykdysady departamentiniň agzasy, “Alamaip” kompaniýasyny esaslandyryjy Fahad Abdulla Saleh “EKSPO — 2020” Bütindünýä sergisiniň Türkmenistan bölüminden maslahata sanly ulgam arkaly gatnaşdy.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň durmuşa geçirýän “Açyk gapylar” syýasaty, hususy ulgamy ösdürmek üçin döwlet goldawy netijesinde döredilýän şertler ýurdumyzyň telekeçilerine özleriniň ýokary hilli harytlary bilen dünýä bazarlaryna çykmaga we Watanymyzyň ykdysady taýdan kuwwatlanmagyna mynasyp goşant goşmaga mümkinçilik berýär.

Bu ýerde oturdylan monitorlarda ýurdumyzyň ministrlikleriniň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň hem-de iri kärhanalarynyň, ýörite internet saýtlarynyň sahypalarynda ýerleşdirilen statistik maglumatlar bu düzümleriň ýeten derejesi, Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň ajaýyp zamanasy, ýurdumyzyň ägirt uly eksport mümkinçilikleri we uzak möhletleýin, özara bähbitli hyzmatdaşlyk gatnaşyklarynyň ösüşi baradaky şekiller görkezildi.

Ýeri gelende aýtsak, sergide görkezilýän gymmatlyklar baradaky maglumatlar hem-de öndürilýän önümleriň, ýerine ýetirilýän hyzmatlaryň görnüşleri türkmen, rus we iňlis dillerinde berilýär. Bu bolsa wirtual serginiň halkara ähmiýetini şertlendirýär.

Ýurdumyzda täzeçil usullar esasynda wirtual serginiň guralmagy halk hojalygy toplumynyň ähli pudaklaryny sanlylaşdyrmagyň Türkmenistanyň ykdysady ösüşiniň esasy ugrudygyny görkezýär.

Harytlaryň internet serişdeleriniň üsti bilen ýerlenilýän möçberleriniň artmagy hem-de içerki elektron söwda üçin oňyn meýdançalaryň döredilmegi, ýurdumyzda öndürilýän önümleriň halkara derejede mahabatlandyrylmagy döwlet Baştutanymyzyň ugurdaş ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň we işewür düzümleriň öňünde goýýan esasy wezipeleridir.

Ýurdumyzyň telekeçileriniň milli Liderimiziň başlangyjy bilen elektron senagaty döretmek we ösdürmek boýunça maksatnamanyň durmuşa geçirilmegine işjeň gatnaşýandygy bellärliklidir. Şunda ýokary netijeli, ekologik taýdan arassa önümçilige, sanly ulgamyň we täzeçil tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna möhüm ähmiýet berilýär.

Bu gezekki sergi Watanymyzyň dünýä hojalyk gatnaşyklarynyň ählumumy ulgamyna işjeň goşulýandygyny, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ýaýbaňlandyrylan we ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşine, senagat taýdan kuwwatlanmagyna, mähriban halkymyzyň rowaçlygynyň yzygiderli ýokarlanmagyna gönükdirilen giň möçberli özgertmeleriň, milli ykdysadyýetimiziň ähli ugurlarynyň üstünliklere beslenýändigini aýdyňlygy bilen äşgär etdi.

Maglumatlar eýýamynda olaryň peýdalanylyşy tehnologiýalar bilen berk baglydyr. Indi özümize gerek islendik maglumaty tapmak üçin gat-gat kitap dörmegiň hajaty ýok. Kompýuter klawiaturasynda ýa-da öýjükli el telefonlarynda sanlyja düwmä basmak bilen, gözleýän maglumatymyzyň ýüzlerçe çeşmelerine eýe bolup bilýäris. Onsoň, şolaryň haýsysyny açsaň, maglumatlar bilen birlikde giden amatlyklar peýda bolýar. Munuň ýönekeýjesi hem amatlysy maglumatlaryň içinden maglumat gözlemegiň «gözleg» penjiresi bolup durýar. Garaz, maglumat hemmä gerek. Olaryň «saklanýan tekjesiniň» — bulut tehnologiýasynyň bolsa maglumatdan ýüki ýetik.

«Google» ýa-da «Opera» ýaly brauzerler hakynda bilmeýänimiz az bolsa gerek. Sebäbi köpimiz gündelik internet toruna «Google»-niň üsti bilen girýäris. Maglumat okasagam, surat alsagam, wideo görsegem, iň bärkisi, tanyş-bilşlere hat ibersegem, brauzerleriň mümkinçiliklerinden peýdalanýarys.

Häzirki wagtda ýurdumyzyň dürli ulgamlarynda ençeme döwrebap tehnikalardyr tehnologiýalar bilen birlikde, şol enjamlary işjeňleşdirmäge mümkinçilik berýän programmalar hem ornaşdyrylýar. Programmanyň saý-sebäp bilen açylmazlygy işleri bökdeýär. Kuwwatly önümçilik bilen meşgullanýan islendik kärhanada ornaşdyrylýan tehnika ýa-da tehnologiýa hökmany suratda degişli programmany talap edýär. Elbetde, programmalar hem iň kämil kompýuterlerde toplanan maglumatlaryň esasynda taýýarlanylýar.

Maglumatlaryň saklanylyşy we peýdalanylyşy «online» we «offline» görnüşinde bolýar. Ýaňy belleýşimiz ýaly, senagat kärhanalarynda hem aglaba işler «offline» maglumatlaryň esasynda alnyp barylýar. Bu enjamyň internet bilen arabaglanyşygynyň ýokdugyny aňladýar. Baglanyşyk diňe tehnika bilen ony dolandyryjynyň kompýuteriniň arasynda bolýar.

«Online» görnüşdäki ähli amallar diňe internet torunyň üsti bilen ýerine ýetirilýär. Bu görnüşe her gün diýen ýaly «baglanmaýan» adam ýok bolsa gerek. Iň bärkisi, hat ýazylyşyk penjireleri, ýagny «Chatlar» hem «online» tertipde geçýär. Internet söwdalarynda, bank hyzmatlarynda nagt däl hasaplaşyklaryň ählisi üçin «online» birikmesi bolmasa, amaly ýerine ýetirip bolanok. Internet barmy, hyzmatlaram, hasaplaşyklaram bökdençsizdir.

Hormatly Prezidentimiz bu ýeňilliklerde hem-de wagtyň tygşytlanmagynda milli ykdysadyýetimiziň ösüş tizliginiň has-da çaltlanmagyny görýär. Sebäbi bazar ykdysadyýetine geçilýän döwürde hyzmatdaşlygyň ähli ugurlarynda sanly ulgamyň üsti bilen özara bähbitli ädimler ädilýär. Çünki döwür we dünýä bilen sazlaşykly bolmak döwletimiziň baş maksadydyr.

Hormatly Prezidentimiz «IT» hünärmenleriniň taýýarlanylmagy hem-de kiberhowpsuzlyk boýunça toparyň döredilmegi babatda degişli ýolbaşçylara birnäçe tabşyryklary beripdi. Munuň aňyrsynda öňdengörüjilik, parasatlylyk bar. Şeýle-de şu ýerde köptaraplaýyn, oýlanyşykly çözgüdiň bardygyny nygtamak gerek.

Işiň gidişi durnukly, bökdençsiz ýagdaýda bolsa-da, onuň goraglylygyny hemişe üpjün etmek möhüm we gaýragoýulmasyz ýagdaýdyr. Baş maksat, mysal üçin, bank hyzmatlarynda kiberhüjümleriň, söwdada, nagt däl hasaplaşyklarda serişdäniň ýitmeginiň, internet sahypalarynda şahsy maglumatlaryň elýeterliliginiň öňüni almakdan, netijede, ulanyjynyň ynamyny gazanmakdan, hyzmatlara bolan islegi artdyrmakdan ybaratdyr. Sebäbi hyzmatlara goşulyşýan ulanyjylaryň sany millionlarça bolmak bilen, olaryň ýerine ýetirýän elektron amallary çäksizdir. Banklarda elektron pul serişdelerini saklamak, ibermek, kabul etmek, zerur wagty durmuş hajatlarynda ulanmak, nagt däl hasaplaşyklary geçirmek, şahsy internet sahypasyna goşmaça maglumatlary girizmek ýaly işlerde goraglylyk we ygtybarlylyk nukdaýnazaryndan ulanyjylar elektron hyzmatlara bil baglaýarlar.

Bu gün işleriň ilerlemegi, wagtyň tygşytlanmagy, ösüş ugrundaky habarlardyr maglumatlaryň salgysyna tiz gowuşmagy tehnologiýalar bilen amala aşyrylýar. Döwletimizde bolsa häzirki zamanyň iň kämil enjamlary halkymyzyň ygtyýarynda. Şeýle tehnologiýalaryň üsti bilen biz gündelik durmuşymyzy «maglumatlar tekjesi», ýagny «online» dünýäsi bilen baglaýarys. Onuň howpsuzlygyndan peýdalanyp, bökdençsiz elektron amallary ýerine ýetirýäris, sanly ulgamy işjeň ulanýarys. Şonuň üçin-de hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzyň ähli ulgamlaryny sanlylaşdyrmak baradaky syýasatyna tüýs ýürekden guwanýarys.

Azat JEPBAROW,

«Bereketli toprak» gazetiniň baş redaktory.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Garaşsyz, baky Bitarap Watanymyz deňsiz-taýsyz ösüşlere eýe bolýar. Ähli pudaklara ylmyň iň soňky gazananlary, innowasion tehnologiýalar, sanly ulgam ornaşdyrylýar. Eziz Diýarymyzyň bedew batly ösüşlerinde sanly ulgamyň ähmiýetli ornuny her ädimde görýäris. Munuň özi tizlik, amatlylyk, tygşytlylyk bilen hem aýrylmaz baglydyr. Milli Liderimiziň belleýşi ýaly: «...innowasiýalar, häzirki zaman ylymlary, nanotehnologiýalar, sanly ulgam adamzat jemgyýetini öňe alyp barýar».

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda, ýurdumyzda öňdebaryjy tejribeleri öwrenmek we önümçilige ornaşdyrmak işleri döwrebap derejede ýola goýlup, maksatnamalaýyn esasda alnyp barylýar. Ýurdumyzyň ylym, bilim ulgamyna sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy ýaş nesliň bu ugurdan has-da kämilleşip, innowasion ösüşleriň öň hatarynda bolmagyna oňyn täsir edýär. Hünärmenler, aýratyn-da, ýaşlar täze ylmy taglymatlary öwrenip, dünýä tejribesinden, öňdebaryjy tehnologiýalardan habarly bolýarlar. «Türkmenistanda ylym ulgamyny 2020 — 2025-nji ýyllarda sanly ulgama geçirmegiň Maksatnamasynyň» üstünlikli amal edilmeginiň çäklerinde ýurdumyzyň ylym-bilim edaralarynyň, ýokary we orta okuw mekdepleriniň öňdebaryjy tehniki enjamlar, ýokary tizlikli internet tehnologiýalary, kompýuter programmalary bilen üpjün edilmegi, elektron okuw-görkezme esbaplarynyň, wideo we audio materiallaryň, elektron okuw kitaplarydyr gollanmalaryň taýýarlanmagy netijesinde, häzirki zamanyň sanly tehnologiýalaryndan oňat baş çykarýan zehinli hünärmenleriň nesli kemala gelýär. Ýaş hünärmenler sanly bilim ulgamyndaky dünýä tejribesini öwrenip, ony ýurdumyza ornaşdyrmak babatda teklipleri taýýarlamaga ýardam edýärler, milli ykdysadyýetimize sanly ulgamyň ornaşdyrylmagyna öz açyşlaryny hödürläp, bu ugurda döwlet syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine mynasyp goşant goşýarlar. Häzirki wagtda Diýarymyzyň täze, innowasion tehnologiýalar esasynda işleýän önümçilik kärhanalarynda zähmet çekýänleriň aglabasy ýaşlardyr.

Ýurdumyzda ýaş nesliň kompýuter tehnologiýalaryndan, innowasion täzeliklerden, ylmyň soňky gazananlaryndan ýokary derejede peýdalanyp bilmegi üçin ähli şertler döredilýär. Bu babatda ilkinji ädimiň orta mekdepleriň birinji synpyndan başlanmagy, ýagny bilimler dünýäsine ilkinji gezek gadam basýan körpelere Gahryman Arkadagymyzyň adyndan öwrediji kompýuterleriň sowgat berilmegi ýaş nesliň irki ösüşden gözýetiminiň giňelmeginde, bilimleri çuňlaşdyryp özleşdirmeginde, dünýä dillerini öwrenmeginde, hünär babatda kämilleşmeginde örän ähmiýetlidir.

Milli Liderimiz «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň 1-nji sentýabrynda, ýagny Bilimler we talyp ýaşlar gününde talyplar we okuwçylar üçin geçen umumy sapagynda ýaşlaryň innowasion barlaglara işjeň gatnaşyp, täze tehnologiýalary döretmelidigini nygtady we talyp ýaşlara, okuwçylara ýüzlenip: «Siz täze ylmy işleriňiz, düýpli açyşlaryňyz bilen özüňizi öňdebaryjy nesiller hökmünde dünýä tanatmalysyňyz» diýdi. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň eşretleri bilen ýaşaýan türkmen ýaşlarynyň milli Liderimiziň bu ynamyny aňryýany bilen ödejekdiklerine ynanýarys.

Göwher DURDYÝEWA,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň mugallymy.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary netijesinde ýurdumyzyň ähli ulgamlarynda innowasiýalara daýanýan sanly ulgama geçmek, şol sanda sanly bilim we ylym, sanly ykdysadyýet, sanly lukmançylyk, önümçiligi sanlylaşdyrmak, galyberse-de, dünýäniň sanly ulgamyna goşulmak babatda işler üstünlikli dowam etdirilýär. Ýokary okuw mekdeplerinde sanly bilim ulgamyna geçmäge, sanly tehnologiýalara erk edýän, ýokary başarnykly hünärmenleriň taýýarlanmagyna aýratyn ähmiýet berilýär. Geljekde Watanymyzy ähli ugurlarda ösüşlere alyp gitjek ýaşlaryň dünýäniň tehnologik çözgütleri babatda iň täze gazananlaryndan baş çykarýan, döwrebap programma üpjünçiliklerini işläp düzýän we taýýarlaýan hünärmenler bolup ýetişmegi ugrunda birnäçe wezipeler öňde goýuldy. Bu wezipeler hem-de döwrüň talaby göz öňünde tutulyp, hünärmenlerimiziň we talyplarymyzyň zehinine, intellektual baýlygyna daýanylyp, birnäçe taslamalar, programma üpjünçilikleri işlenip düzülýär, tehnologik çözgütler taýýarlanylýar. Bu ugurda «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy», ony durmuşa geçirmegiň meýilnamasy, «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy», sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça Pudagara toparyň düzümi we düzgünnamasy tassyklanyldy.

Şu ýylyň 22-nji oktýabrynda hormatly Prezidentimiz sanly ulgam arkaly geçiren Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde «Döwlet hünär-tehniki bilim edaralary hakynda», «Döwlet orta hünär bilimi edaralary hakynda», «Döwlet ýokary hünär bilimi edaralary hakynda» Düzgünnamalary tassyklamak hakynda taryhy Karara gol çekdi. Bu, ýokary dünýä ölçeglerine laýyklykda, milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklary bilen bir hatarda bilim ulgamynyň kadalaşdyryjy hukuk binýadynyň yzygiderli kämilleşdirilýändiginiň subutnamasy boldy.

Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň konsepsiýasy halk hojalyk toplumyny sanly ulgama geçirmek işinde uly ähmiýete eýe bolup, ol maglumatly bilim gurşawyny döretmäge hem-de bilimi ösdürmegiň ähli tapgyrlarynda okatmagyň elektron serişdeleri bilen üpjün edilmegine, jemgyýetiň intellektual kuwwatyny baýlaşdyrmaga, bilim bermegiň hilini ýokarlandyrmaga, usullaryny kämilleşdirmäge gönükdirilendir. Konsepsiýa laýyklykda, ýokary okuw mekdeplerinde hünärmenleriň, professor-mugallymlaryň tagallalary bilen, şeýle hem talyplaryň gatnaşmagynda sanly bilimi ulgamlaýyn üpjün etmegiň maksatnamasy işlenip taýýarlanyldy. Sanly tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy netijesinde ýokary okuw mekdeplerinde belli bir aralykdan sapaklar hem-de daşary ýurtly hyzmatdaşlaryň gatnaşmagynda wideomaslahatlar yzygiderli guralýar.

Häzirki şertlerde islendik ýurduň ösüşi, ozaly bilen, ylym we bilim ulgamlarynyň ösüş derejesi bilen kesgitlenýär. Şunda jemgyýetiň intellektual mümkinçiliklerini doly peýdalanmak, ylmyň öňdebaryjy gazananlaryny ornaşdyrmak degişli ugurda ýokary tehnologiýalary, düýpli we amaly barlaglaryň netijelerini peýdalanmak bilen baglydyr. Sanly ykdysadyýetiň ösüşi ykdysadyýetiň ähli ugurlaryna, şol sanda saglygy goraýyş, bilim, maliýe hyzmatlary, ulag we beýleki pudaklara oňyn täsir edýär.

Ýeri gelende bellesek, häzirki wagtda halkara bilim hyzmatdaşlygynyň çäklerinde ýurdumyzyň bilim edaralary dünýäniň öňdebaryjy ylmy merkezleri, bilim ojaklary bilen okatmagyň we hünär taýýarlygynyň täze ugurlary boýunça bilelikdäki taslamalary amala aşyrýarlar. Milli ykdysadyýetiň pudaklaryny ösdürmäge degişli ylmy işler we ylmy-barlaglar Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň gözegçiliginde alnyp barylýar. Şular bilen birlikde, Türkmenistanyň ýörite orta, ýokary okuw mekdepleri önümçiligiň talaplaryna we sargytlaryna laýyklykda, täze ugurlar boýunça hünärmenleri taýýarlamagy üstünlikli amala aşyrýarlar.

Halkara bilim hyzmatdaşlygy işjeň ösdürilýär, ýagny ýurdumyzyň orta hünär we ýokary okuw mekdepleri dünýäniň iri ylym, bilim merkezleri, halkara guramalardyr gaznalar bilen işjeň hyzmatdaşlyk saklaýar. Paýtagtymyzda we welaýat merkezlerinde halkara okuw maslahatlary, sergiler, ylmy işgärleriň duşuşyklary, bilelikdäki okuwlar geçirilýär. Maksatnamalaýyn okuwlarda we sergilerde dünýäniň öňdebaryjy döwletleriniň bilim tejribesi özleşdirilýär, meşhur kompaniýalaryň bilim önümleridir hyzmatlary bilen tanyşdyrylýar.

Orta hünär we ýokary okuw mekdeplerinde sanly bilim ulgamyny ösdürmek maksady bilen, bilim portallary döredildi. Olarda ýurdumyzda we daşary ýurtlarda ykdysady, bilim, medeniýet, saglygy goraýyş, bedenterbiýe we sport, syýahatçylyk ýoly we beýleki ulgamlarda amala aşyrylýan iri taslamalaryň, geçirilýän forumlaryň, ýaryşlaryň, şol sanda saglygy goraýyş ulgamynda keselleri bejeriş operasiýalaryny geçiriş usullarynyň ýazgylarydyr beýany jemlenendir.

Mugallymlar we talyplar diňe bir bilim portalyndaky maglumatlary almak bilen çäklenmän, eýsem, ylmyň pudaklaryna degişli özleşdirilýän materiallar babatda öz garaýyşlaryny beýan etmäge mümkinçilik alýarlar. Bilim portalynda aýry-aýry sapaklaryň, maslahatlaryň, forumlaryň beýanyny islendik wagtda alyp, öwrenip bolýar. Şeýle hem aýry-aýry dersleriň bölümleri we temalary boýunça uzak aralykdan bilelikdäki sapaklar guralýar. Olarda talyplar we mugallymlar öz pikir-garaýyşlaryny erkin beýan etmäge mümkinçilik alýarlar, bilimlerini baýlaşdyrýarlar.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzyň ähli ulgamlaryny, şol sanda milli ykdysadyýetiň pudaklaryny sanlylaşdyrmakda belent maksatly işleri durmuşa geçirýän milli Liderimize köp sagbolsun aýdýarys. Goý, Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, döwletli tutumlary mundan beýläk-de üstünliklere beslensin!

Döwlet KERIMOW,

Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň mugallymy.

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzda intellektual eýeçiligiň milli ulgamyny ösdürmäge möhüm ähmiýet berilýär. Berkarar döwletimizde intellektual eýeçilik babatda ýöredilýän döwlet syýasaty innowasion ykdysadyýeti emele getirmegiň we ösdürmegiň wajyp binýady bolup hyzmat edýär.

Innowasiýa işiniň has netijeli alnyp barylmagy, öz gezeginde, intellektual eýeçilige esaslanýar. Dünýäde bolup geçen we dowam edýän senagat özgerişleri intellektual eýeçiligiň döremegine getirýär hem-de onuň ösmegine güýçli täsir edýär.

Intellektual eýeçilik adam aňynyň döredenleriniň netijesinde emele gelýär. Jemgyýetiň ösüşiniň tutuş dowamynda adamlar hemişe täze maddy we ruhy gymmatlyklary döretmäge çalşypdyrlar. Munuň özi döwrebap innowasiýalar ulgamynyň kemala gelmegine itergi berýär. Innowasiýalary öz içine alýan intellektual eýeçilik adamzat ösüşiniň kämilleşmegini çaltlandyrýar we döredijilik pikirleriniň ösüşi üçin amatly şertleri döredýär.

Oýlap tapyşlar, peýdaly modeller, senagat nusgalary üçin berilýän patentler, awtorlyk hukugy we gatyşyk hukuklar, haryt nyşanlary, harytlaryň gelip çykan ýerleriniň atlary, firma atlary, ösümlikleriň täze görnüşleri, integral mikroshemalaryň topologiýalary, täjirçilik syrlary we açylmadyk maglumatlar, ynsapsyz bäsdeşligiň öňüni almak ýaýrawlaryndaky hukuklar hem-de hukuk gatnaşyklary — bu eýeçiligiň ileri tutulýan ugurlarydyr.

Intellektual eýeçilik ulgamy adamzadyň intellektual taýdan gazananlarynyň goralmagyny halkara we milli derejelerde üpjün edýär. Intellektual eýeçilik boýunça dürli ýurtlarda ulanylýan milli düzgünleri utgaşdyrmagy, halkara kadalary kabul etmäge ýardam bermegi, şeýle hem bu eýeçiligiň görnüşlerini goramagy Intellektual Eýeçiligiň Bütindünýä Guramasy ýerine ýetirýär. Bu gurama intellektual eýeçiligi peýdalanmak we goramak boýunça Birleşen Milletler Guramasynyň ýöriteleşdirilen edarasy bolup durýar. Intellektual eýeçiligiň hukuklarynyň söwdasy çygryndaky esasy wezipeleri Bütindünýä Söwda Guramasy amala aşyrýar. Häzirki wagtda intellektual eýeçilik babatda birnäçe halkara konwensiýalar, şertnamalar we ylalaşyklar hereket edýär.

Türkmenistan 1995-nji ýyldan başlap, Intellektual Eýeçiligiň Bütindünýä Guramasynyň doly hukukly agzasy bolup, intellektual eýeçiligi kadalaşdyrmaga aýratyn üns berýär. Ýurdumyzda intellektual eýeçiligi goldamagy, höweslendirmegi we goramagy kadalaşdyrmak bilen baglanyşykly uly işler durmuşa geçirildi. Bu ugurdaky işleri kadalaşdyrmagy üpjün edýän «Algoritmleriň, elektron hasaplaýjy maşynlar (EHM) üçin programmalaryň, maglumat bazalarynyň we integral mikroshemalaryň topologiýasynyň hukuk taýdan goralyşy hakynda», «Seleksiýanyň gazananlaryny hukuk taýdan goramak hakynda», «Awtorlyk hukugy we gatyşyk hukuklar hakynda», «Ylmy intellektual eýeçilik hakynda», «Oýlap tapyşlaryň hukuk goragy hakynda», «Senagat nusgalarynyň hukuk goragy hakynda», «Rasionalizatorçylyk işi hakynda», «Haryt nyşanlary hakynda», «Harytlaryň gelip çykan ýerleriniň atlary hakynda» Türkmenistanyň Kanunlary we beýleki hukuk namalary kabul edildi.

Dünýä derejesinde intellektual eýeçiligi goramak boýunça hereket edýän kadalaryň talaplaryny berjaý etmek maksady bilen, Türkmenistan birnäçe halkara konwensiýalaryň, şertnamalaryň we ylalaşyklaryň agzasy bolup durýar. Ýurdumyz Intellektual Eýeçiligiň Bütindünýä Guramasy tarapyndan esaslandyrylan Konwensiýa, senagat eýeçiligini goramak boýunça Pariž Konwensiýasyna, patent kooperasiýasy baradaky Şertnama, oýlap tapyşlar boýunça Ýewraziýa patent Konwensiýasyna, haryt nyşanlarynyň halkara bellige alnyşygy baradaky Madrid ylalaşygynyň Protokolyna, halkara patent klassifikasiýasy baradaky Strasburg Ylalaşygyna, senagat nusgalarynyň halkara klassifikasiýasy baradaky Lokarn Ylalaşygyna, haryt nyşanlaryny bellige almak boýunça harytlaryň we hyzmatlaryň halkara klassifikasiýasy baradaky Nissa Ylalaşygyna, haryt nyşanlarynyň şekil elementleriniň halkara klassifikasiýasy baradaky Wena Ylalaşygyna, Olimpiýa nyşanlaryny goramak hakyndaky Naýrobi Şertnamasyna, senagat nusgalarynyň halkara bellige alynmagy baradaky Gaaga Ylalaşygynyň Ženewa namasyna, edebiýat we çeper eserleri goramak baradaky Bern Konwensiýasyna goşuldy.

Hormatly Prezidentimiziň Kararyna laýyklykda, ýurdumyzda intellektual eýeçilige degişli hukuklary goramagy düzgünleşdirýän gurama hökmünde Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň düzüminde Intellektual eýeçilik boýunça döwlet gullugy döredildi. Bu gullugyň ygtyýarlyklaryna milli intellektual eýeçiligi goramak ulgamyny dünýä standartlaryna laýyk getirmek, ylmyň, tehnikanyň we medeniýetiň gazananlaryny döwletiň hem-de jemgyýetiň ösüşine ornaşdyrmaga ýardam bermek, taraplaryň intellektual eýeçilik hukuklaryny döwlet we halkara derejede goramagyň kepilliklerini üpjün etmek ýaly derwaýys wezipeler girýär.

Dünýä ösüşiniň häzirki döwründe islendik döwletiň ykdysadyýetini intellektual eýeçiligiň bazaryny döretmezden göz öňüne getirmek mümkin däl. Ýurdumyzda intellektual eýeçiligiň netijeli bazaryny emele getirmek we ösdürmek boýunça maksatnamalaýyn esasda toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. «Türkmenistanyň intellektual eýeçilik ulgamyny ösdürmegiň 2015 — 2020-nji ýyllar üçin Maksatnamasynyň» üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde bu ugurda täze kanunlar we kadalaşdyryjy hukuk namalary kabul edildi, şeýle hem zerur guramaçylyk çäreleri geçirildi, degişli taslamalar amala aşyryldy, Intellektual Eýeçiligiň Bütindünýä Guramasy bilen işjeň hyzmatdaşlyk alnyp baryldy.

Milli intellektual eýeçilik ulgamyny kämilleşdirmek, ony dünýäniň ösen döwletleriniň derejesine çykarmak maksady bilen, ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň Kararyna laýyklykda, «Türkmenistanyň intellektual eýeçilik ulgamyny ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasy» kabul edildi. Onuň esasy maksady ýurdumyzyň dünýä giňişliginde bäsdeşlige ukyplylygynyň derejesini we innowasiýa ösüşini kesgitleýän wajyp faktor hökmünde adam goruny ösdürmekden ybaratdyr. Maksatnamada intellektual eýeçiligiň hukuk binýadyny kämilleşdirmek, intellektual eýeçilik çygrynda maglumatlary sanlylaşdyrmak, döredijilik işjeňligini maddy taýdan höweslendirmek, ylmy we tehniki döredijilik toparlaryny döretmek, ykdysadyýetiň degişli pudagynda anyk ylmy-tehniki meseläni çözmek üçin bäsleşikleri, sergileri geçirmek arkaly zehinli çagalary we ýaşlary döredijilik işine çekmek, milli intellektual ulgam üçin işgärleri taýýarlamak ýaly birnäçe ileri tutulýan wezipeler kesgitlenendir. Bu möhüm wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi, öz gezeginde, ýurdumyzda bilimlere esaslanýan ykdysadyýeti ösdürmäge, intellektual we döredijilik işleriniň netijeliligini artdyrmaga, intellektual eýeçilik ulgamyny ýokary hil derejesine çykarmaga mundan beýläk-de ýardam eder.

Geljekde intellektual eýeçilik ulgamynda zähmet çekjek talyp ýaşlara döwrebap bilim bermek juda möhümdir. Şoňa görä-de, 2021-2022-nji okuw ýylyndan Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň hem-de Türkmen döwlet maliýe institutynyň bakalawr taýýarlyk ugurlarynyň okuw meýilnamalaryna intellektual eýeçiligi goramak dersi girizildi.

Häzir intellektual eýeçiligi goramagyň halkara ulgamyna täze goşulýan ýurtlaryň hasabyna onuň gurşap alýan geografik çägi giňeýär, intellektual eýeçiligiň görnüşlerini bellige aldyrmak bilen baglanyşykly islegler artýar, halkara bazarlarda intellektual eýeçiligi peýdalanmakdan girdeji gazanýan kompaniýalaryň sany köpelýär. Intellektual eýeçiligiň ösüşi tehnikalaryň we tehnologiýalaryň ösüşi bilen göni baglanyşyklydyr.

Soňky onýyllyklarda intellektual eýeçilige goýulýan maýa goýumlaryň möçberiniň has-da ýokarlanýandygyny bilermenler belleýärler. Sanly maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ösmegi adamlaryň intellektual eýeçiligiň görnüşlerini döretmäge hem-de ulanmaga gatnaşmagyna amatly şertleri döredýär. Sanly ykdysadyýet maddy däl görnüşli gymmatlyklaryň we intellektual hukugyň täze gerimini has-da giňeldýär.

Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzda intellektual eýeçiligi ösdürmek boýunça amala aşyrýan toplumlaýyn işleri milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryna innowasiýalary ornaşdyrmaga we oýlap tapyjylyk işjeňliginiň derejesini düýpli ýokarlandyrmaga, netijede, durnukly ösüşi üpjün etmäge hem-de ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini has-da gowulandyrmaga gönükdirilendir.

Gulbeşer BABAÝEW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň ylmy işler boýunça prorektory, ykdysady ylymlaryň kandidaty.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyz döwrebap ösüşlere beslenýär. Bu babatda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy» üstünlikli durmuşa geçirilýär.

Häzirki wagtda milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklary sanly ulgama geçirilýär, sanly tehnologiýalaryň hyzmatyndan giňden peýdalanmaga uly ähmiýet berilýär. Munuň özi iş öndürijiligini ýokarlandyrmaga, wagty tygşytlamaga, işiň hilini gowulandyrmaga we depginini güýçlendirmäge giň mümkinçilikleri döredýär.

Alnyp barylýan toplumlaýyn işler diňe paýtagtymyzda däl, eýsem, welaýatlarda hem tapgyrlaýyn häsiýete eýe boldy. Ýurdumyzda bu ugurdan durmuşa geçirilýän işler bellenen möhletde sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň degişli üç tapgyrynda amala aşyrylýar. Sanly tehnologiýalaryň giň mümkinçiliklerinden peýdalanmak ýola goýuldy. Ulaglara ýol peteklerini satyn almaga, dükanlardan söwda etmäge, jemagat töleglerini tölemäge, geçilýän okuw sapaklaryny onlaýn usulda özleşdirmäge uly ýeňillikler döredildi.

Hormatly Prezidentimiz: «Halk hojalyk toplumynyň ähli pudaklarynyň sanly ulgama geçirilmegi Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň wezipelerini çözmäge ýardam eder» diýip belleýär. Milli Liderimiz ýurdumyzda sanly ulgamy ösdürmäge uly ähmiýet berýär. Häzirki wagtda ýokary okuw mekdeplerini okuw kitaplary, usuly gollanmalar bilen üpjün etmek, olara dünýä ölçeglerine laýyk gelýän täze tehnologiýalary we okuw-tehniki enjamlary ornaşdyrmak boýunça netijeli işler alnyp barylýar.

«Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasyny» durmuşa geçirmegiň barşynda ýokary okuw mekdeplerinde ösen tehnologiýalaryň hyzmatyndan giňden peýdalanylýar. Elektron kitaplaryň nusgalary giňden ulanylýar. Talyplar multimedia serişdelerinden, maglumatlaryň merkezleşdirilen dolandyrylmasyndan netijeli peýdalanýarlar. Olar ýurdumyzyň we daşary ýurtlaryň ýokary okuw mekdepleriniň arasynda onlaýn arkaly guralýan ylmy maslahatlaryň we seminarlaryň işine gatnaşýarlar.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzda elektron resminamalaryň dolanyşygyny üpjün etmekde, sanly aragatnaşygy has-da kämilleşdirmekde, ilata elektron hyzmatlarynyň hilini gowulandyrmak boýunça giň gerimli işler amala aşyrylýar. Maksatnamalaýyn özgertmeleriň üstünlikli amala aşyrylmagy milli ykdysadyýetimizi innowasion ösüş ýoluna doly geçirmäge, ýokary öndürijilikli tehnologiýalary ykdysadyýetimize ornaşdyryp, ýurduň önümçilik kuwwatyny artdyrmaga şert döredýär.

Hormatly Prezidentimiz hususy işewürleriň iş öndürijiligi bilen tanyşýar we öndürilen önümleriň hiline aýratyn üns berip, belliklerini aýdýar. Munuň özi sanly tehnologik serişdeleriň önümçiliginiň barha rowaçlanmagyna itergi berýär.

Ýurdumyzda sanly bilimi we ykdysadyýeti ösdürmekde beýik işleri durmuşa ornaşdyrýan hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun!

Mähri MYRADOWA,

Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň mugallymy.

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» esasy maksatlarynyň biri hyzmatlaryň düzümini we hilini kämilleşdirmek arkaly ilatyň ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmakdan ybaratdyr. Ilaty durmuş taýdan goramak ulgamynyň işinde iň täze maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň barha işjeň ulanylmagynyň möhümdigini örän çalt depginlerde ösýän döwür görkezýär. Durmuşyň ösüş depginleri ýylsaýyn ýokarlanýar, şunuň bilen baglylykda, ähli ugurlarda maglumatlaryň möçberi artýar. Bu bolsa degişli düzümleriň iş guraýyşlarynyň özgerdilmegini şertlendirýär.

Durmuş goraglylygy ulgamynyň edaralarynyň işine sanlylaşdyrylan tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy hyzmatlary amala aşyrýanlara we olary sarp edijilere ykdysady taýdan hem peýda getirýär. Sebäbi sanlylaşdyrma hadysasynyň hasaplaýyş kuwwaty netijesinde maglumatlary toplamak, saklamak, seljermek, gaýtadan işlemek we hödürlemek üçin sarp edilýän hyzmatlaryň gymmaty ep-esli pese düşýär, tor ulgamlary arkaly durmuş çygrynyň awtomatik häsiýetdäki işine gatnaşýanlaryň ählisinde ykdysady taýdan işjeňlik ýokarlanýar.

Barha giň gerim alýan innowasion tehnologiýalar durmuş-ykdysady işiň köp görnüşlerini özgerdýär. Ilaty durmuş taýdan goramak ulgamyny sanlylaşdyrmak bilen baglanyşykly amala aşyrylýan özgertmelerde döwletiň jemgyýetçilik birleşikleri bilen hyzmatdaşlygy elektron hyzmatlary ulgama ornaşdyrmagyň we olary dolandyrmagyň kämil çemeleşmelerini bilelikde işläp taýýarlamaga, şeýle hem iň gowy tejribeleriň ykdysady seljermesini geçirmäge, ylaýta-da, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmakdan ýokary netijeleri gazanmaga mümkinçilik berýär. Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda, jemgyýetçilik birleşiklerine öz işleri bilen döwlet häkimiýet edaralaryna durmuş taýdan ähmiýetli we jemgyýete peýdaly maksatlary hem-de wezipeleri amala aşyrmakda ýardam edip bilmekleri babatda ygtyýarlyklar berlendir.

Sanly gurşawa ynam hem-de amatly guramaçylyk we kadalaşdyryjy hukuk şertlerini döretmek arkaly milli işewürlik bileleşiklerini, şol sanda hususy bölegi we raýatlary sanly ykdysadyýeti emele getirmäge işjeň çekmek üçin şertleri döretmek, sanly ykdysadyýeti ösdürmekde intellektual tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary ulgamynda döwlet-hususy hyzmatdaşlyk guralynyň hereket etmegi üçin amatly hukuk binýadyny emele getirmek «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» maksatlarynyň we wezipeleriniň hatarynda kesgitlenendir. Bu we beýleki işlerde bäsdeşlige ukyplylyk barha uly ähmiýete eýedir.

Bäsdeşlige ukyplylyk uzak möhletleýin döwürde bäsdeşlere garşy durmagy we amatly çykdajylar bilen, sarp edijileri özüňe çekmegi aňladýar. Ol diňe harytlara, hyzmatlara degişli bolman, kärhana, sebite, milli ykdysadyýete, şeýle-de hünärmene hem degişli bolup bilýär. Sanly ykdysadyýetiň hünärmen üpjünçiligini nazara alyp, intellektual tehnologiýalar ulgamy boýunça hünärmenleri taýýarlamak, ilata sanly ulgamy öwretmek boýunça ýörite okuwlary guramak esasy wezipeleriň biri bolup durýar. Ol adamlaryň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmakda hem möhüm orny eýeleýär. Çünki täzeçil intellektual tehnologiýalary ulanyp bilmegi başarmak maglumat jemgyýetini döretmegiň esasy şertidir.

Ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagy boýunça alnyp barylýan işleri ylmy esasda ösdürmek, häzirki zaman ylmyndan, täzeçil tehnologiýalardan baş çykarýan hünärmenleri taýýarlamak ylmy-tehniki ösüşiň wajyp ugrudyr. Ylmy we innowasion işleriň çygrynda hünärmenleriň taýýarlanylmagyny, gaýtadan taýýarlanylmagyny, olaryň hünärleriniň ýokarlandyrylmagyny guramak döwlet derejesindäki wezipe hökmünde kesgitlendi. Şunuň bilen baglylykda, ilaty durmuş taýdan goramak ulgamyny sanlylaşdyrmak boýunça esasy çäreleri şu meseläni çözmezden amala aşyrmak mümkin däldir, sebäbi sanly ykdysadyýetiň hünärmen üpjünçiligi esasy wezipeleriň biri bolup durýar. Bu bolsa öz gezeginde, hünärmenlerden innowasion tehnologiýalary ulanmak babatda zerur bolan bilimleri we tejribe ähmiýetli endikleri ele almagy talap edýär.

Maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ulanylmagy durmuş goraglylygy ulgamynyň edaralary tarapyndan guramalar we adamlar üçin dürli ugurlar boýunça elektron görnüşdäki hyzmatlary amala aşyrmaga mümkinçilik berýär. Şu nukdaýnazardan, durmuş goraglylygy ulgamynyň işgärleriniň bu ugur boýunça hünär derejesini ýokarlandyrmak köpmaksatlylygy bilen tapawutlanýar, dolandyryşyň ähli derejesini (ýurt, welaýat, şäher, etrap) öz içine alýar.

Durmuş goraglylygy ulgamynyň edaralarynyň işini sanlylaşdyrmak Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmakda hem uly ähmiýete eýedir, ol durmuş-ykdysady taýdan ösüş üçin täze mümkinçilikleri döredýär. Iň täze tehnologiýalary ulanmak arkaly onuň işiniň sanlylaşdyrylmagy diňe bir täze iş orunlarynyň döredilmegini üpjün etmek bilen çäklenmän, eýsem, köne iş usullaryny yzygiderli aradan aýryp, sanly tehnologiýaly durmuş pudaklaryny ösdürip, elektron hyzmatlary döretmegiň hasabyna, durmuş goraglylygyna gatnaşyjylaryň arasyndaky hyzmatdaşlygyň ygtybarly bolmagyna, durmuş hyzmatlarynyň görnüşleriniň giňeldilmegine, ilkinji nobatda, adamlaryň wagtynyň tygşytlanmagy netijesinde olaryň durmuşynyň hilini has-da ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär.

Durmuş goraglylygy ulgamynyň edaralarynyň işiniň çalt depginlerde sanlylaşdyrylmagy hem-de häzirki zaman maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagy ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň zerur şertidir. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» maksatlaryna we wezipelerine laýyklykda, ilatyň ähli gatlaklarynyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň ýokarlanmagy üçin täze mümkinçilikleri döretmek, şeýle hem edaralaryň, kärhanalaryň, guramalaryň we ilatyň sanly intellektual tehnologiýalardan has netijeli peýdalanmaklary üçin şertleri döretmek bellenildi we bu ugurda yzygiderli tagalla edilýär.

Ilaty durmuş taýdan goramak ulgamynyň sanlylaşdyrylmagynyň esasy maksady zähmet işini täzeçe guramagyň netijeli ugurlaryny emele getirip, hyzmatlaryň düzümini we hilini kämilleşdirmekden, olary aňrybaş derejede amatly ýagdaýda ýola goýmagyň hasabyna, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmakdan ybaratdyr. Halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini düýpli özgertmek döwletimizde alnyp barylýan durmuş syýasatynyň baş ýörelgesi bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, ilaty durmuş taýdan goramak ulgamynyň edaralarynyň işiniň ylmy-usulyýet binýadyny döretmegiň hem-de durmuş hyzmatlaryny ylmy esasda sanlylaşdyrmagyň zerurlygy artýar.

Ilaty durmuş taýdan goramak ulgamynyň edaralarynyň işinde ylmy taýdan esaslandyrylan innowasion usullaryň we döwrebap tehnologiýalaryň, şeýle hem döwlet hyzmatlarynyň elektron görnüşleriniň ulanylmagy halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmakda esasy orny eýeleýär. Degişli edaralaryň işine maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagy netijesinde pensiýalary we kömek pullaryny hasaplamak hem-de bermek işi ep-esli kämilleşdirildi. Şol tölegler degişli bank kartlaryna geçirilýär. Indi kartlaryň eýeleri pul serişdelerini bankomatlardan nagt görnüşde bökdençsiz alyp bilýär ýa-da islendik töleg amallaryny kartlaryň üsti bilen ýerine ýetirýär. Kartyň eýeleri üçin goşmaça hyzmatlaryň girizilmegi bilen, ýaşulularda uzak aralykdan durmuş meseleleriniň köpüsini çözmek mümkinçilikleri peýda bolýar. Saglyk ýagdaýy we beýleki sebäplere görä, bank kartlaryndan peýdalanyp bilmeýän pensionerlere pul serişdeleri nagt görnüşde öýlerine eltilip berilýär.

Jemgyýetiň ähli ugurlarynda innowasion serişdeleriň giňden peýdalanylmagy durmuş goraglylygy çygrynyň edaralarynyň işini sanlylaşdyrylan ulgamlara geçirmekde ähmiýetlidir. Şunda onlaýn serişdeler arkaly elektron hyzmatlaryň ýola goýulmagy häzirki döwürde möhüm zerurlykdyr hem-de ähli işleri oňat guramaga, utgaşdyrmaga we olaryň netijeliligine, hiline gözegçilik etmäge ýardam berýän döwrebap guraldyr.

BMG-niň kabul eden 2030-njy ýyla çenli ählumumy Gün tertibiniň wajyp ugry we adamlaryň abadan durmuşynyň möhüm şertleriniň biri hökmünde Türkmenistanda ýurduň ilatynyň durmuş taýdan goraglylygyny üpjün etmäge aýratyn üns berilýär. Munuň özi ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny sanlylaşdyrmak wezipesine möhüm ornuň degişlidigini görkezýär.

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.

Hormatly Prezidentimiz: «Oba hojalyk pudagyny ýokary girdejili ulgama öwürmek möhüm bolup durýar. Bu maksatlar üçin obasenagat toplumynyň köpugurly mümkinçiliklerini herekete getirmekde täze, netijeli usullary peýdalanmak, ylmyň we tehnikanyň öňdebaryjy gazananlaryny, iň gowy dünýä tejribesini giňden ornaşdyrmak zerurdyr» diýip belleýär. Soňky ýyllarda döwlet Baştutanymyzyň taýsyz tagallalary netijesinde ýurdumyzyň oba hojalyk pudagyny döwrüň talaplaryna laýyklykda kämilleşdirmek boýunça düýpli işler alnyp barylýar. Dünýäniň öňdebaryjy kompaniýalarynyň öndürýän kämil oba hojalyk tehnikalary yzygiderli satyn alynýar. Sanly telematik ulgam boýunça işleýän oba hojalyk tehnikalaryna uly ähmiýet berilýär. Golaýda hem dünýä belli «John Deere» kompaniýasynyň kämil tehnikalary, tirkeg gurallary ýurdumyzyň oba hojalyk toplumyna, bu ugurdaky önümçilikler bilen meşgullanýan telekeçilere gelip gowuşdy.

Bu pudaga kämil tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy ekiş döwründe «akylly» (smart) traktorlaryň GPS ulgamynyň üsti bilen bu işleri gije-gündiz diýmän ýerine ýetirmek mümkinçiligini döredýär. Ekiş döwründen soň, suw tutmak döwri başlanýar. Topragyň aşagynda ýerleşdirilýän «akylly» sensorlar gerek bolan suwy kesgitleýär we bu işi awtomatik görnüşde ýerine ýetirýär. Soňra zyýanly mör-möjeklerden ekinleri goramak üçin ornaşdyrylan sanly ulgam, ýagny topraga ýerleşdirilen «akylly» sensorlar olaryň öňüni almakda gerekli işleri ýerine ýetirýär. Hasyl ýygnalýan döwürde hem ornaşdyrylan sanly tehnologiýalar ony awtomatik görnüşde ýygnap berýär.

«Akylly» kameraly dronlaryň kömegi bilen oba hojalyk pudagynda ekinleriň ýa-da mal sürüleriniň üstünden olary surata alyp, ýörite niýetlenilen sensorlar bilen ekinleriň ýa-da ownuk we iri şahly mallaryň saglyk ýagdaýy baradaky maglumatlary alyp bolýar. Hatda bu «akylly» sensorlary öýjükli telefonlarymyza birikdirip, maglumatlary yzygiderli alyp bilmek mümkinçiligimiz hem bar. Ornaşdyrylýan sanly tehnologiýalar ekinleriň suwlama, howalandyrma, dermanlama, hatda hasyl wagtyny awtomatik görnüşde bize görkezip bilýär. Mahlasy, bu tehnologiýalar adamlara oba hojalygyndaky işleri ýalňyşsyz ýerine ýetirmek üçin giň mümkinçilikleri döredýär.

Ekerançylyga döredijilikli çemeleşmeleriň ornaşdyrylmagy uly ähmiýete eýedir. Bu çemeleşmelere meýdanlaryň elektron kartasy, takyk meteomaglumatlar, sensorlar we duýduryjylar, kosmomonitoring we beýleki çözgütler degişli edilip, olar oba hojalyk önümlerini öndürijileriň ýitgilerini azyndan 25 göterime çenli azaltmaga mümkinçilik berýär. Şeýle-de önüm öndürijileriň zerur bolan maglumatlar bilen wagtynda üpjün edilmegi alyş-satyş bilen bagly harajatlaryň peselmegine, önümleri meýdandan sarp edijä ýetirmekleri ýönekeýleşdirmäge we hünär derejeli işçi güýjüne bolan zerurlygy üpjün etmäge ýardam berýär.

«Akylly» tehnologiýalaryň maldarçylykda ornaşdyrylmagy mallaryň baş sanyna bolan gözegçiligi amala aşyrmaga we sürüleri netijeli dolandyrmaga, ýyladyş ulgamy bolan ýataklaryň özbaşdak dolandyrylmagyny üpjün etmäge, sanly gurşawda harajatlaryň hasabatyny we seljermelerini alyp barmaga şert döredýär.

Häzirki wagtda Türkmenistanda obasenagat toplumyny döwlet tarapyndan goldamagyň bitewi ulgamy netijeli hereket edýär. Onuň esasy ugurlarynyň biri-de, maýa goýmakdan ybaratdyr. Şol maýa goýumlar obasenagat toplumynyň hem-de hyzmat ediş pudaklarynyň düzümini döwrebaplaşdyrmaga, şol sanda oba hojalyk önümlerini gaýtadan işleýän kärhanalary, mineral dökünleri öndürmek boýunça zawodlary gurmaga gönükdirilýär. Ýerleri suwlulandyrmaga we işläp bejermäge, öňdebaryjy serişde tygşytlaýjy tehnologiýalary, iň täze ylmy-tehniki işläp taýýarlamalary ornaşdyrmaga uly maliýe serişdeleri bölünip berilýär. Daýhan birleşikleri, kärendeçiler we oba hojalyk önümlerini öndürijiler zerur bolan tehnika, dökün we tohum bilen üpjün edilýär. Ekerançylar üçin häzirki zaman traktorlary, kombaýnlardyr ekiş gurallary we beýlekiler satyn alynýar, ulanyş möwritini geçiren oba hojalyk tehnikalary gaýtadan dikeltmäge meýilli daýhanlara we hususy telekeçilere muzdsuz berilýär.

Milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda öňdebaryjy, innowasion tehnologiýalara esaslanýan sanly ulgamy işjeň ornaşdyrmakda giň mümkinçilikleri döredip berýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, il-ýurt bähbitli, döwlet ähmiýetli işleri mundan beýläk hem rowaç bolsun!

Bahar ÇARYÝEWA,

Türkmenistanyň Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň Aşgabat şäheriniň Köpetdag etrap geňeşiniň hünärmeni.

Häzirki döwürde ýurdumyz örän uly tehnologik ösüşi başdan geçirýär. Munuň özi Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça uzak möhletleýin maksatnamanyň ileri tutulýan ugurlary bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Şonda öňdebaryjy düzüm böleklere ýokary tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagynda, ýerlerdäki işleriň kompýuterleşdirilmeginde iň oňat dünýä tejribesiniň özleşdirilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Sanly ykdysadyýet dünýäde innowasiýalaryň bäsdeşlige ukyplylygyna we ykdysady ösüşe möhüm itergi beriji güýç hökmündäki ornuny barha pugtalandyrýar. Özara gatnaşyklaryň täze ugurlarynyň açylmagyna giň mümkinçilikleri döredýän sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagy maglumatlaryň we tehnologiýalaryň elýeterliligine esaslanýan aragatnaşyk ulgamynyň kämilleşmegine bagly bolup durýar.

Hormatly Prezidentimiziň tassyklan we üstünlikli durmuşa geçirýän «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy” ýurdumyzyň tehnologik taýdan durnukly ösüşiniň möhüm guralydyr. Şeýlelikde, ýerli serişdeler we önümçilik kuwwatlyklary esasynda ykdysady ösüş yzygiderli ilerledilýär. Ähli pudaklara häzirki zamanyň ösen tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagy ýurdumyzyň halk hojalyk toplumyny döwrebaplaşdyrmagyň möhüm şertleriniň biridir. Döwlet Baştutanymyzyň nygtaýşy ýaly, innowasiýalar diňe bir tehnologiýalary ornaşdyrmaga däl, eýsem, ähli ugurlaryň yzygiderli döwrebaplaşdyrylmagyna esaslanýar. Munuň özi milli ykdysadyýetiň mundan beýläk-de ösüşiniň esasy ugruny kesgitleýär.

Ýurdumyzda amala aşyrylýan oýlanyşykly, giň gerimli döwlet syýasaty bilen baglylykda, bu ulgamy düzgünleşdirýän kadalaşdyryjy hukuk binýady yzygiderli pugtalandyrylýar. Soňky ýyllarda “Aragatnaşyk hakynda”, “Türkmenistanda Internet torunyň ösüşini we internet hyzmatlaryny etmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek hakynda”, “Maglumat we onuň goraglylygy hakynda”, “Kiberhowpsuzlyk hakynda”, “Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda” Türkmenistanyň Kanunlarynyň kabul edilendigini bellemelidiris.

Sanly ykdysadyýetiň işjeň ornaşdyrylmagy bu ugurda ýokary derejeli, öz hünärinden kämil baş çykarýan hünärmenleriň taýýarlygyna bolan möhüm talaby hem öňe çykarýar. Gahryman Arkadagymyz 1-nji sentýabrda paýtagtymyzyň Maslahat köşgünde Bilimler we talyp ýaşlar güni hem-de täze okuw ýylynyň başlanmagy mynasybetli geçen umumy okuw sapagynda: «Bäsdeşlige ukyply, ösüşiň ýokary depginlerini gazanmagyň möhüm şerti hökmünde önümçilige sanly tehnologiýalary ornaşdyrýarys. Bu ugurdan ýaş hünärmenleri taýýarlamaga uly ähmiýet berýäris. Sebäbi innowasiýalar, häzirki zaman ylymlary, nanotehnologiýalar, sanly ulgam adamzat jemgyýetini öňe alyp barýar» diýip belledi. Täze tehnologiýalaryň özleşdirilmegi netijesinde ýurdumyz dünýäniň sanly giňişligine işjeň goşulyşýar, halkara bazarda bäsdeşlige ukyply önümçilikler işe girizilýär.

Milli Liderimiziň dördünji senagat rewolýusiýasy eýýamynda ýaşlarymyzyň innowasion barlaglara işjeň gatnaşmalydygy, täze tehnologiýalary döretmelidigi hakyndaky sargytlaryndan ugur alnyp, ýokary okuw mekdebimizde olaryň sanly innowasiýalar dünýäsinde kämilleşmeklerine giň mümkinçilikler döredilýär. Bu ýerde «Sanly çözgüt — IT meýdança» hojalyk jemgyýeti hereket edýär. Ýurdumyzyň mekdep okuwçylary, talyplary, ýaş alymlary hem-de ýaş hünärmenleri bu ýerde innowasion şäher, sanly bilim, söwda we hyzmatlar ulgamy, maglumat hem-de kiberhowpsuzlyk ugurlary boýunça programma üpjünçilikleridir taslamalaryň üstünde işleýärler. «Türkmenistanda 2021 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Döwlet maksatnamasyny» amala aşyrmagyň çäklerinde alnyp barylýan işleriň derwaýyslygyna, ideýasynyň özboluşlylygyna, tehnologik çözgüdine, innowasion täzeçilligine we beýleki aýratynlyklaryna ähmiýet berilýär.

Hormatly Prezidentimiz milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryna häzirki zamanyň ösen tejribesini ornaşdyrmakda, maglumat merkezleriniň işini kämilleşdirmekde, «akylly» şäher bilen baglanyşykly tehnologiýalary ösdürmekde ýurdumyzyň bilim ulgamyna möhüm ornuň degişlidigini belleýär. Şunda ýokary okuw mekdepleriniň mugallymlarynyň we talyplarynyň giň möçberli özgertmeler maksatnamasynyň durmuşa geçirilmegine işjeň gatnaşmalydyklaryny, olaryň ylmy işlerini peýdalanmak üçin zerur tagallalaryň edilmelidigini nygtaýar.

Häzirki wagtda ýurdumyzda amala aşyrylýan gurluşyk işlerinde, bilim ulgamynda, milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda sanly tehnologiýalary işjeň ulanmak, häzirki zaman ylmynyň gazananlaryny özleşdirmek we täzeçil usullary ornaşdyrmak boýunça giň möçberli çäreler ýaýbaňlandyrylýar. Ahal welaýatynyň täze edara ediş merkezinde, ähli ýerlerde diýen ýaly «akylly» şäher konsepsiýasyna aýratyn üns berilýär.

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň talyplarynyň «E-mekdep», «Onlaýn market», «Wirtual himiýa tejribehanasy», «Elektron test ulgamy», «Zehinlije», «Binalaryň 3D görnüşli şekili», «Interaktiw kitap», «Ylham seýilgähine wirtual syýahat», «Aşgabat şäheriniň awtobus ugurlary», «Awtomatlaşdyrylan awtoduralga», «Akylly» öý ulgamy», «Innowasion şäherde AI taslamalaryny ornaşdyrmak», «Wideo ýazgylaryň kömegi bilen şahsyýetler barada maglumat almak», «Onlaýn görnüşde «Bilim» žurnalyna abuna ýazylmak», «Çagalar baglaryna onlaýn resminama tabşyrmak», «Çagalara 4 dilde elipbiý öwretmek», «Kafe», «Dünýä dillerini öwrediji programma üpjünçiligi», «Söwda we hyzmatlar ulgamyny awtomatlaşdyrmak», «Tiz kömek» ulgamy», «Elektron hasabat ýöretmek üçin programma», «Maglumatlar», «Reýting programma üpjünçiligi» ýaly taslamalary yhlasly gözlegleriň miwesidir.

Şulardan görnüşi ýaly, institutymyzda talyp ýaşlara berilýän bilimiň hilini ýokarlandyrmak, talyplary ylmy we taslama işlerini ýerine ýetirmäge çekmek, innowasion tehnologiýalary okuw işlerine giňden ornaşdyrmak boýunça toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Bilim ojagymyzda alnyp barylýan ylmy-barlag işleri ýurdumyzyň ykdysadyýetini sanlylaşdyrmak, maglumat ulgamlaryny netijeli dolandyrmak, olaryň howpsuzlygyny üpjün etmek bilen bagly dürli meseleleri öz içine alýar.

Giň gözýetimli, Watana wepaly ýaşlary ýetişdirmekde döwrebap mümkinçilikleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli işleri rowaçlyklara beslensin.

Esen HOJAGULYÝEW,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň mugallymy.

Ägirt uly serişdelere we ykdysady kuwwata eýe bolan Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistan hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda innowasion ösüş ýoly bilen ynamly öňe barýar. Şunda milli ykdysadyýeti we onuň ähli pudaklaryny sanly ulgama geçirmäge aýratyn ähmiýet berilýär. Munuň özi halk hojalyk toplumyny mundan beýläk-de döwrebaplaşdyrmagyň, onuň netijeliligini artdyrmagyň möhüm şertidir.

Bu ugurda ýurdumyzda 2025-nji ýyla çenli döwür üçin konsepsiýa durmuşa geçirilýär. Bu konsepsiýa kabul edilen döwlet maksatnamalary hem-de geljek üçin meýilnamalar bilen utgaşdyrylýar. Döwlet Baştutanymyzyň Karary bilen bu ulgamda öňde goýlan möhüm wezipeleri çözmek maksady bilen degişli Pudagara topar döredildi.

Häzirki globallaşmak şertlerinde tehnologik taýdan özgertmeler ösüşiň esasy gurallarynyň biridir. Şunuň bilen baglylykda, ykdysadyýeti sanly ulgama geçirmek milli Liderimiziň ylmy taýdan esaslandyrylan özgertmeler strategiýasynyň aýrylmaz bölegidir. Şol strategiýa bolsa diňe bir oňyn ösüşi däl, eýsem, dünýäniň degişli ýagdaýyna uýgunlaşmagy, daşarky ýagdaýlar bilen şertlendirilen töwekgelçilikleriň azaldylmagyny üpjün edýär.

Sanly tehnologiýalaryň artykmaçlyklary äşgärdir. Döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, munuň özi bu ulgamda kadalaşdyryjy hukuk binýadynyň kämilleşdirilmeginiň, ugurdaş düzümiň, düýbünden täze dolandyryş çemeleşmeleriniň kemala getirilmeginiň, ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamagyň zerurlygyny şertlendirýär.

Häzirki wagtda sanly ulgama geçilmegi durnukly ösüşiň ileri tutulýan wezipelerini çözmegiň açary bolup hyzmat edýär. Sanly tehnologiýalaryň bazary dünýäde okgunly ösýän hem-de iş bilen meşgullanmagyň, aýratyn hem ýaşlary iş bilen üpjün etmegiň giňden ýaýran ulgamlarynyň biridir.

Bu gün diwersifikasiýalaşdyrmaga we senagatlaşdyrmaga, ýurdumyzda hem-de daşary ýurtlarda uly islegden peýdalanýan bäsdeşlige ukyply taýýar önümleriň dürli görnüşlerini öndürmäge, bazar gatnaşyklaryny ösdürmäge, hususy ulgamy höweslendirmäge gönükdirilen türkmen ykdysadyýetiniň düzümi özgerýär.

Öňdebaryjy tehnologiýalar biziň gündelik durmuşymyza berk ornaşmak bilen, zähmeti guramagyň usullaryny, okamagyň hem-de dynç almagyň görnüşlerini özgerdýär. Türkmenistan dünýäniň öňdebaryjy tejribesini öwrenip we ornaşdyryp, sanly ulgama geçmegiň öz nusgasyny, ýagny diňe bir taýýar çözgütleriň hem-de “nou-haularyň” importyna däl, eýsem, özüniň ylmy-tehnologik we aň-paýhas kuwwatyna esaslanýan nusgasyny işläp taýýarlamagy esasy maksat hökmünde kesgitledi.

Ýurdumyzda ýokary tehnologiýaly pudaklary, hususan-da, elektron senagaty ösdürmäge kuwwatly itergi berildi. Programma üpjünçiligini, elektron hyzmatlary, maglumat portallaryny döretmek ýaly ylym bilen baglanyşykly ulgamlary özleşdirmek boýunça netijeli çäreler görülýär. Türkmen hünärmenleri tarapyndan işlenilip taýýarlanylan täze sanly önümleriň iş ýüzünde giňden ulanylýandygy bellärliklidir. Olar ulanyş babatda özleriniň hili we amatlylygy boýunça daşary ýurtlaryň sanly önümlerinden birjik-de pes durmaýar.

Sanly ulgama geçilmegi maliýe-bank ulgamyny ösdürmegiň möhüm ugrudyr. Şu günüň ýagdaýlaryndan ugur alnyp, bu wezipäniň ýerine ýetirilmegi ykdysady ulgama we onuň binýatlaýyn edaralaryna hil taýdan täze talaplaryň peýda bolmagyny şertlendirýär. Innowasion çözgütleriň netijeli ulanylmagy müşderiler hem-de bazara gatnaşyjylar bilen özara gatnaşyklaryň derejesini we hilini ýokarlandyrmak, hyzmatlary kämilleşdirmek hem-de görnüşlerini giňeltmek arkaly bu ulgamy özgertmäge ýardam edýär. Ýurdumyzda bu ugurda geçirilýän işler durmuş we maýa goýum syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, işewürlik ulgamynyň işjeňliginiň höweslendirilmegine, umuman, durnukly ykdysady ösüşiň üpjün edilmegine gönükdirilendir.

Sanly ulgama geçmek babatda söwda ulgamyna möhüm orun degişlidir. Milli Liderimiziň başlangyjy boýunça ýurdumyzda internet-söwdany ösdürmäge hem-de ýerli önüm öndürijileriň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga gönükdirilen toplumlaýyn çäreler amala aşyrylýar. Ykdysadyýetiň beýleki pudaklarynda bolşy ýaly, bu ulgamda hem sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyny nazara almak bilen, netijeli hukuk binýady döredilýär we yzygiderli kämilleşdirilýär.

Dünýäniň bölek we lomaý söwdasynda özgertmeleriň amala aşyrylmagy täze, geljegi uly işewürlik nusgalaryny döretmäge gönükdirilendir. Häzirki zaman bazarynda ýagdaýlara dogry we öz wagtynda baha bermek bäsdeşleriň öňünde artykmaçlyk döredýär. Bu gün tutuş dünýäde bolşy ýaly, ýurdumyzda hem bu ugurda sanly ulgama geçmegiň depginleri barha ýokarlanýar. Munuň özi sarp edijileriň köpüsiniň sanly tehnologiýalara gyzyklanmasynyň artýandygy bilen şertlendirilendir. Olaryň isleglerini kanagatlandyrmak hem-de bazarda üstünlikli bäsleşmek üçin öňdebaryjy tehnologiýa çözgütlerini ulanmak hem-de bazar gatnaşyklarynyň täze gurallaryny ornaşdyrmak zerurdyr.

Sanly ulgam söwda kärhanalaryna sarp edijiler barada maglumatlary toplamaga, söwdany guramak işini kämilleşdirmäge, dürli önümlere bolan islegleri seljermäge hem-de müşderiler üçin elýeterli bolmaga mümkinçilik berýär. Onuň kömegi bilen amallar işiniň netijeliligini ýokarlandyryp we degişlilikde, harytlaryň özüne düşýän gymmatyny azaldyp bolar, bazarda şol önümleriň has elýeterli bolmagyna oňaýly şertler dörediler. Şunuň bilen baglylykda, täzeçillikleri işjeň ulanmak hem-de sarp edijileriň isleglerini içgin seljermek ýurdumyzyň söwda ulgamyny sanlylaşdyrmakda esasy ugur bolup durýar. Şonuň netijesinde, Türkmenistanda internet-dükanlar hem-de harytlary uzak aralykdan satmak usullary giň gerime eýe bolýar.

Sanly ulgama geçilmegi ýurdumyzyň hususy ulgamy üçin hem oňaýly mümkinçilikleri döredýär. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow bu ulgamy goldamaga aýratyn üns berýär.

Ösen tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy, iň täze enjamlaryň we programma üpjünçiliginiň herekete girizilmegi, maglumat serişdeleriniň netijeli ulanylmagy bilen birlikde, bu ulgamdaky sanly özgertmeler dolandyryş çemeleşmelerinde düýpli özgerişlikleri hem göz öňünde tutýar. Munuň özi kärhanalary ösdürmegiň innowasion usullaryna giň ýol açýar. Sanly ulgama geçmegiň netijesinde döredilýän gurallaryň giň gerimli bolmagy hususy işewürligi ýola goýmaga hem-de ösdürmäge ýardam edýär. Beýleki ýurtlarda, dünýäniň islendik sebitinde bolýan işewür hyzmatdaşlar bilen gatnaşyklary ösdürmek üçin hem amatly şertleri döredýär.

Öňdebaryjy tehnologiýalar hyzmatlar ulgamyny hem düýpli özgerdýär. Mälim bolşy ýaly, häkimlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň önümçilik işini awtomatlaşdyrmak, bellige we hasaba almak işini ýeňilleşdirmek maksady bilen hem-de raýatlara amatly bolar ýaly Türkmenistanyň e.gov.tm bitewi döwlet saýty döredildi. Bu portal raýatlar we telekeçilik üçin elektron görnüşinde döwlet hyzmatlaryny hödürlemek üçin awtomatlaşdyrylan “Bir penjire” maglumat ulgamy görnüşindedir.

Sanly ulgama geçilmegi netijesinde, işewür hyzmatdaşlaryň gatnaşyklaryny sazlamaga, hyzmatlaryň bazaryny giňeltmäge, hyzmatyň täze hilini üpjün etmäge mümkinçilik berýän täze işewürlik usullary hem peýda bolýar.

Milli Liderimiziň belleýşi ýaly, kompaniýalar häzirki döwrüň ykdysadyýetiniň ýagdaýyna, onda bolup geçýän hadysalara aýratyn üns bermelidirler. Munuň özi garaşylýan netijeleri gazanmagyň möhüm şertidir. Häzirki wagtda ýurdumyzyň işewür düzümleri sanly özgertmeler strategiýasyny durmuşa işjeň ornaşdyrýarlar.

Sanlylaşdyrmak aýry-aýry kärhanalaryň derejesinde bolşy ýaly, tutuş pudaklarda aýratyn ähmiýetlidir. Bu gün dünýäde şertleriň yzygiderli üýtgäp durýandygyny nazara alanyňda, bu usul zerurdyr. Önümçilik ulgamlaryny sanlylaşdyrmak senagat toplumlarynda zähmetiň netijeli bolmagyny üpjün edýär. Şeýlelikde, her bir işgäriň iş öndürijiligi artýar. Sanlylaşdyrmak işleri ýerine ýetirmäge harçlanýan wagty tygşytlamaga mümkinçilik berýär. Bu bolsa önümçiligiň çeýe, bäsdeşlige ukyply, ahyrky netijede bolsa düşewüntli bolmagyna kömek edýär.

Tehniki we tehnologik taýdan döwrebaplaşdyrmak ýurdumyzyň obasenagat toplumynda amala aşyrylýan özgertmeleriň esasy ugrudyr. Obasenagat toplumynda dolandyryşyň telematik sanly elektron ulgamynyň kömegi arkaly işleriň mehanizmleşdirilen görnüşde ýerine ýetirilmegi munuň aýdyň netijesidir. Häzir ýurdumyza dünýä belli “John Deere» kompaniýasynyň döwrebap tehnikalary hut şu ulgam bilen enjamlaşdyrylandyr.

Oba hojalyk önümçiliginde sanly, täzeçil usullar işjeň ulanylýar. Pudagy ösüşiň täze derejelerine çykarmak maksady bilen, durmuşa geçirilýän düýpli özgertmeleriň netijesinde, bu ugurda ýurdumyzyň telekeçileri aýratyn işjeňlik görkezýärler. Şeýlelikde, häzirki zaman önümçilikleriniň, şol sanda ekologiýa taýdan arassa we ýokary hilli azyk önümlerini öndürýän ýyladyşhana hojalyklarynyň sany artýar. Şolarda ekerançylykda ekiş döwründen ösdürip ýetişdirmäge we ideg etmäge çenli bolan ähli işler tehnologik usulda amala aşyrylýar. Bularyň hemmesi sanly ulgama esaslanýar. Degişli howa ýagdaýyny, ýagtylygy, çyglylygy saklamak, topragy baýlaşdyrmak, suw tygşytlaýjy tehnologiýalar arkaly suwarmak we beýleki degişli agrotehniki çäreleri amala aşyrmak awtomatik usulda alnyp barylýar hem-de kompýuter maksatnamasy arkaly gözegçilik edilýär. Bu bolsa, öz gezeginde, hasylyň bereketli bolmagyny, ýylyň ähli paslynda ýokary hilli önümleriň bolçulygyny üpjün etmek üçin zerur şertleri döredýär.

Sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy önüm öndürijilere onlaýn tertipde önümçiligiň ähli ugurlaryna gözegçilik etmäge mümkinçilik berýär. Ol taýýar önümleri ugratmakdan onuň bellenen ýere çenli bolan aralygy, ýola sarp edilen wagt, ýüküň agramy, saklanyş derejesi we ugradylýan ýurduň hem-de alyjynyň ady baradaky maglumatlary berip durýar. Bu bolsa bar bolan meseleleri öz wagtynda çözmäge, harytlaryň içerki we häzirki mahabat ýagdaýyny, alyjylaryň isleglerini nazara almak bilen daşarky bazarlara ibermegiň wajyp ugurlaryny işläp taýýarlamaga kömek edýär.

Sanlylaşdyrmak şähergurluşyk ulgamynyň ösüşiniň möhüm bölegine öwrüldi. Hojalyk, önümçilik we dolandyryş işleriniň sanlylaşdyrylmagy “akylly” şäherleri döretmäge mümkinçilik berýär. Şolarda halkymyzyň ýaşaýşy bilen baglanyşykly meseleler doly derejede kanagatlandyrylar. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça “Aşgabat-siti” we Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkezi ýaly giň gerimli taslamalary mysal görkezmek bolar. Şolarda täzeçil usullar şäher ilatynyň gullugyna gönükdiriler.

Şäher ilatynyň amatly durmuşy, netijeli zähmeti, bilim almagy, doly derejeli dynç alşy, sport we döredijilik bilen meşgullanmaklary üçin ähli mümkinçilikleri üpjün etmek üçin şäher gurşawynda doly derejeli üpjünçiligiň ýola goýulmagy sanlylaşdyrmagyň möhüm şertidir.

“Akylly” şäherler konsepsiýasy öňdebaryjy maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň we internet serişdeleriniň utgaşdyrylmagyna esaslanýar. Şeýlelikde, şäher düzümleriniň we gulluklarynyň dolandyryşyny, adamlaryň durmuş derejesiniň ýokarlanmagyny üpjün edýän bir bitewi ekoulgam kemala gelýär. Bu konsepsiýa birnäçe ugurlary özünde jemleýär. Şolaryň hatarynda “akylly” binalar, ýaşaýyş jaýlary, jemgyýetçilik ulaglarynyň duralgalary, bir bitewi maglumat binýady hem-de ýaşaýjylara tölegleri geçirmäge we zerur maglumatlary almaga mümkinçilik berýän köpugurly şäher gollanmalary bar. Munuň özi ýaşaýyş üçin ýokary derejeli şertleri üpjün edýän häzirki zaman şäheri bolar.

Sanly kommunikasiýa ýaýlymlary, emeli aň, robotlaşdyrmak häzirki döwrüň esasy serişdelerine öwrülýär. Şol bir wagtyň özünde öňdebaryjy tehnologiýalar ýokary hünärli işgärleriň taýýarlanylmagyny talap edýär. Bu ugurda öňde goýlan wezipeleriň çözgüdine döwlet Baştutanymyzyň tabşyrygy boýunça işlenip taýýarlanylan «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy» gönükdirildi. Onuň durmuşa geçirilmegi maglumat bilim gurşawynyň döredilmegini, jemgyýetiň aň-bilim mümkinçilikleriniň artdyrylmagyny, halkara ülňüleriň derejesinde ugurdaş usullaryň kämilleşdirilmegini öz içine alýar.

Kitaphanalaryň sanlylaşdyrylmagy bu ugurda esasy orny eýeleýär. Häzir okamagyň mümkinçilikleri düýpli özgerdilýär. Elektron görnüşdäki kitaplar onlaýn tertipde doly elýeterli boldy. Kompýuteriň, planşetiň, ykjam telefonyň kömegi arkaly islendik wagtda kitaphanalaryň saýtyna girip, gerek bolan neşiri wirtual görnüşde almak mümkinçiligi döredi. Innowasion tehnologiýalar kitaphana-maglumat hyzmatlarynyň hilini we gyssaglylygyny üpjün edýär. Bu bolsa köp sanly ulanyjylary özüne çekýär. Şeýle hem ol okyjylaryň gyzyklanmalaryny artdyrýar we bilim almak, dünýägaraýşy giňeltmek üçin täze mümkinçilikleri açýar.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, ýurdumyzda ýaýbaňlandyrylan giň möçberli özgertmelere we sanly ykdysadyýet konsepsiýasyna laýyklykda, ylym, bilim we önümçilik aragatnaşyklary pugtalanýar. Munuň üçin ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde täze hünärler açylýar, inženerçilik-tehniki, tehnologiýa we beýleki zerur ugurlar boýunça okatmagyň usulyýeti kämilleşdirilýär. Şunda, Ylymlar akademiýasyna möhüm orun degişlidir.

Şunuň bilen baglylykda, geçen ýylyň fewral aýynda milli Liderimiz Aşgabatda we welaýatlarda IT-merkezleriniň döredilmegi üçin ABŞ-nyň 10 million dollary möçberdäki serişdeleriň gönükdirilýändigini aýtdy. Şonda döwlet Baştutanymyz “Türkmenistanda elektron resminamalar dolanyşygy ulgamyny we internet-web saýtlaryny döretmek hem-de işe girizmek hakynda” Karara gol çekdi. Bu babatda durmuşa geçirilýän çäreler IT-hünärmenleriniň taýýarlanylmagyna we bu ugurda milli mekdeplere goldaw berilmegine, programma üpjünçiligini işläp taýýarlaýjylara ýardam bermäge gönükdirilendir.

Ýurdumyzyň köpçülikleýin habar beriş serişdelerine sanly ulgam işjeň ornaşdyrylýar. Bu gün elektron neşirler metbugat neşirleri bilen üstünlikli bäsdeşlik edip bilýär we barha meşhurlyga eýe bolýar. Häzirki zaman köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň interaktiw we multimediýa usullaryny ulanmagy olaryň tapawutly aýratynlygydyr. Ýurdumyzyň köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň okyjylar we ulanyjylar üçin elýeterli bolmagyndan başga-da, internet giňişliginiň ulgamy halkara bileleşigiň ýurdumyz, onuň ýeten derejesi barada maglumat bilen üpjünçiliginiň derejesini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär, şeýle hem onuň dünýäniň mediabazaryna çykmagyna giň ýol açýar.

Sanly tehnologiýalar tele we radio ýaýlymlarynyň ýokary hil derejesini üpjün edýär. Häzirki döwürde işjeň ulanylýan döwrebap tehnologiýalar tele we radio gepleşiklerde möhüm orun eýeleýär.

Şeýlelikde, sanly ykdysadyýet döwletimiziň hem-de jemgyýetimiziň durmuşynyň ähli ulgamlaryny, şol sanda dolandyryş, pudaklaýyn, işewür düzümleri, önümçilik we söwda ulgamlaryny, medeni-durmuş pudaklaryny, raýatlaryň durmuşyny öz içine alýar. Bular öz artykmaçlyklaryny görkezip, bar bolan kuwwaty doly durmuşa geçirmäge goşmaça mümkinçilik berýär, şeýle hem bilimiň we hyzmatlaryň hilini ýokarlandyrýar we öňde goýlan wezipeleriň üstünlikli çözülmegini hem-de anyk netijelere ýetilmegini şertlendirýär.

(TDH)

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başda durmagynda ýurdumyzyň ähli ugurdyr pudaklaryny mundan beýläk-de ýokary depginlerde ösdürmek, halkara gatnaşyklary hil taýdan täze, has ýokary derejä çykarmak, olary barha ilerletmegiň berk kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmek we dünýä ülňülerine doly laýyk getirmek, durmuş taýdan ösen kämil jemgyýeti gurmak boýunça düýpli işler durmuşa geçirilýär.

Islendik döwletiň esasy alada-tagallalarynyň biri milli ykdysadyýeti ösdürmek bilen baglanyşyklydyr. Çünki ykdysadyýetiň ösmegi ýurduň içerki we daşarky meseleleriniň köpüsini üstünlikli çözmäge mümkinçilik berýär. Häzirki zaman dünýäsinde sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň hem baý tejribesi toplandy. Dünýä döwletlerinde bolşy ýaly, Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen ýurdumyzda hem ykdysadyýeti ösdürmekde sanly usullara daýanylmagy özüniň oňyn netijesini berýär. Bu babatda hormatly Prezidentimiz 2018-nji ýylyň 30-njy noýabrynda Karara gol çekip, «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny» tassyklady.

Mälim bolşy ýaly, sanly ykdysadyýet adybir maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň peýdalanylmagyna esaslanýan gatnaşyklaryň ulgamydyr. Ol wagtyň we harajatlaryň esli, hatda esseläp tygşytlanmagy bilen bir hatarda, girdejileriň täze çeşmelerini ýüze çykarmaga mümkinçilik döredýär. Şeýle hem sanly serişdeleri peýdalanmagyň hasabyna harytlaryň we hyzmatlaryň ählumumy bazarlaryna has tiz çykmak we dünýäniň islendik ýerindäki sarp edijilere elýeterli bolmak mümkinçiligi artýar. Munuň özi harytlaryň we hyzmatlaryň göni aragatnaşyk ulgamynda onlaýn usulynda hödürlenilmegi arkaly olaryň özüne düşýän gymmatynyň adaty ykdysadyýetdäkiden pes bolmagyna getirýär hem-de elýeterliligini ýokarlandyrýar. Şeýdibem, sanly ykdysadyýet sanly serişdelere daýanyp, tiz hereket etmekde, bazaryň isleglerini doly we giňişleýin öwrenip, ýokary hilli we özüne düşýän gymmaty pes bolan önümleri öndürmekde, iň esasy bolsa adamyň ýaşaýyş şertleri üçin köptaraplaýyn amatlylyklary döretmekde has ähmiýetli netijeli ykdysady nusga eýe bolup durýar.

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary bilen, ýurdumyzda sanly ykdysadyýete geçmegiň ähli meseleleri üstünlikli durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzyň innowasion ösüşine laýyklykda, bilim bermegiň ähli basgançaklaryny ýokary hilli elektron bilim maglumatlary bilen üpjün etmek, sanly serişdeleri giňden peýdalanyp, bilim edaralarynda berilýän bilimiň mazmunyny baýlaşdyrmak, hilini ýokarlandyrmak we okatmagyň usulyýetini kämilleşdirmek boýunça amala aşyrylýan işler munuň aýdyň subutnamasydyr. Şeýle hem alym Arkadagymyz ýurdumyzda sanlylaşdyrylan şäherleri, öýleri, «ýaşyl ykdysadyýetiň» nusgalaryny gurmak işlerine badalga berdi. Aşgabat şäheriniň demirgazygynda guruljak «Aşgabat-siti» ýaşaýyş toplumy ýurdumyzda ilkinji gezek döredilýän sanlylaşdyrylan şäher bolar. Onda Gün we ýel energiýasy ýaly energiýanyň adaty däl çeşmelerini ulanmak, ýagyş suwlaryny peýdalanmak, milli binagärlik ýörelgelerimiziň esasynda innowasion serişdeleri ornaşdyryp, häzirki zaman şäher gurşawyny döretmek göz öňünde tutulýar. Şeýle zerur şertleriň ýola goýulmagy esasynda ösdürilýän sanly ykdysadyýet önümçilikde we hyzmatlar ulgamynda harajatlary azaltmaga, bazardaky üýtgeşmelere az wagtda uýgunlaşmaga hem-de ýokary çeýeligi üpjün etmäge ýardam berýär. Bu tutumly işler hormatly Prezidentimiziň «Döwlet adam üçindir!» diýen ynsanperwer taglymatynyň iş ýüzünde has-da giňden dabaralanýandygyny görkezýär.

Sanly ulgamyň giň mümkinçilikleri bar. Şolaryň biri-de elektron resminama dolanyşygydyr. Häzirki döwürde dünýäniň ösen ýurtlarynda «elektron dolandyryş» ýa-da «elektron hökümet» diýen ulgamlaýyn dolandyryşyň has kämil maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryna eýerilýär. Çünki dolandyryşy döwrebap alyp barmak üçin maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň giňden ornaşdyrylmagy örän zerurdyr. Maglumat tehnologiýalarynyň dolandyryş işinde netijeli ulanylmagy amatly dolandyryş çözgütleriniň tiz we öz wagtynda tapylmagyna ýardam berýär. Mälim bolşy ýaly, tiz we ýokary hilli tapylan çözgüt hem-de onuň maksadalaýyk ýerine ýetirilişi dolandyryşy amala aşyrýan edaranyň işiniň netijeli bolmagyny üpjün edýär. Elektron ulgamyň ýurdumyzyň ähli pudaklaryna giňden ornaşdyrylmagy dolandyryş, hukuk, medeni-aň we hojalygy ýöretmek meseleleriniň çalt çözülmegine we her bir edara-guramanyň maddy-enjamlaýyn binýadyna gözegçiligiň gowulanmagyna ýardam edýär.

Elektron resminamalaryň dolanyşyga ornaşdyrylmagy bolsa kärhana-edaralaryň işini dolandyrmagyň netijeliligini artdyrmaga mümkinçilik berýär. Elektron dolandyryş işewürligiň ähli tapgyrynda ykjam gözegçiligi amala aşyrmaga, resminamalaryň geçişiniň tapgyrlaryny we esasy işleriň ýerine ýetirilişiniň wagtyny gysgaltmaga, ýolbaşçylar üçin dogry we amatly dolandyryş çözgütlerini kabul etmek babatda zerur bolan maglumatlary çalt gözlemäge we tapmaga şert döredýär. Bu amatlyklaryň ählisi birigip, ahyrky netijede diňe bir aýry-aýry kärhanalaryň däl, eýsem, ýurdumyzyň tutuş ähli ulgamlarynyň işiniň netijeliligini ýokarlandyrýar.

Hormatly Prezidentimiziň nygtaýşy ýaly, Türkmenistany sanly ulgam arkaly ösdürmegiň maksatnamasynyň durmuşa geçirilmeginiň özi aragatnaşyk serişdelerini giňden ulanmak we elektron dolandyryşy mundan beýläk-de kämilleşdirmek, ýagny hökümet dolandyryş düzümini döretmek boýunça täze-täze wezipeleri öňde goýýar. Şunda ykdysady, durmuş wezipelerini we dolandyryş üpjünçiligini kämilleşdirmegiň esasy guraly hökmünde maglumat tehnologiýalary esasy orunda goýulýar.

Elektron resminama dolanyşygynyň artykmaç taraplarynyň ýene biri iş dolandyryşyň barşyna mümkin boldugyça tiz we netijeli gözegçilik etmegi guramakdyr. Munda edara resminama gelip gowşan badyna, ol elektron görnüşine geçirilýär, şondan soňra kompýuter ulgamy arkaly ygtyýar bermegiň tapgyryny geçýär hem-de ýerine ýetirmek üçin degişli bölüme tabşyrylýar. Mahlasy, ozal şol resminamany resmileşdirmek üçin uçursyz köp wagt sarp edilýän bolsa, indi ol işleri sanlyja sekuntda ýerine ýetirip bolýar, munuň özi ahyrky netijede kärhanalaryň we edaralaryň iş netijeleriniň ýokarlanmagyna getirýär.

Halk hojalygynyň ähli pudaklarynyň doly sanlylaşdyrylmagy ýurdumyzda dürli ugurlaryň sazlaşykly ösmegine, döwletimiziň önümçilik kuwwatynyň artmagyna hem-de halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň has-da ýokarlanmagyna uly itergi berer. Munuň özi bolsa häzirki zaman innowasiýalar eýýamynda adamzat ösüşini gazanmagyň esasy şertidir. Bir söz bilen aýdylanda, dünýäniň häzirki zaman ösüşiniň netijeli ýollarynyň biri hökmünde häsiýetlendirilýän sanly ulgam öňde duran anyk hem wajyp wezipeleriň üstünlikli amala aşyrylmagyna we ähli babatda ýokary ösüş görkezijileriniň gazanylmagyna oňaýly şertleri döredýär. Milli Liderimiziň baştutanlygynda Diýarymyzda amala aşyrylýan düýpli özgertmeleriň ählisi halkymyzyň ýagty geljeginiň bähbidine hem-de ata Watanymyzyň has-da kuwwatlanmagyna we mundan beýläk-de gülläp ösmegine gönükdirilýär.

Ýurdumyzda sanly ulgamyň mümkinçiliklerini ösdürýän we türkmen halkynyň eşretli durmuşy ugrundaky beýik işlerinde Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli işleri hemişe rowaçlyklara beslensin!

Döwran GULLYÝEW,

Mary welaýatynyň Serhetabat etrap häkimliginiň Jemagat hojalygy müdirliginiň işgäri, hukukçy.

Diýarymyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmekde bilim ulgamyna uly orun degişlidir. Muny hormatly Prezidentimiziň 2017-nji ýylyň 15-nji sentýabrynda tassyklan «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy» hem aýdyňlygy bilen görkezýär.

Bilim ulgamy ýurdumyzyň döwlet syýasatynyň möhüm ugry hökmünde milli we döwrebap tejribeler bilen utgaşdyrylýar. Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen multimedia tehnologiýalaryny, öňdebaryjy iş tejribäni ulanmak arkaly orta, şeýle hem başlangyç, ýörite orta hünär we ýokary okuw mekdepleriniň döwrebap okuw ulgamy kemala getirilýär. Döwrebap okuw ulgamynyň özeni bolup hem sanly ulgam öňe çykarylýar. Häzirki maglumatlar jemgyýetinde bilim ulgamynyň innowasion ýol bilen ösdürilmegine, sanly bilim ulgamynyň doly özleşdirilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Çünki ýurdumyzda güýçli depginler bilen dowam edýän bilim özgertmeleri döwletimiziň berkararlygynyň, jemgyýetimizi hemmetaraplaýyn ösdürmegiň, intellektual derejesini ýokarlandyrmagyň, bagtyň we bagtyýarlygyň girewidir.

Garaşsyz Watanymyzyň röwşen geljegi köp babatda ösüp gelýän ýaş nesliň çuňňur bilimine, zehin-yhlasyna baglydyr. Bilim ýurduň binýadynyň berk bolmagynyň esasy şertidir, sütünidir. Ylmyň iň täze gazananlaryndan, kämil tehnologiýalardan ussatlyk bilen baş çykarýan hünärmenleriň kemala gelmegi döwletiň, jemgyýetiň ösüşiniň iň ilkinji we esasy şertidir. Şu nukdaýnazardan Gahryman Arkadagymyzyň öňdengörüjilikli parasatly syýasaty esasynda ýurdumyzda sanly ulgamy ösdürmäge uly üns gönükdirilmek bilen, ähli pudaklarda sanly tehnologiýalar arkaly iş dolandyrylyşy ornaşdyrylýar.

Hormatly Prezidentimiz: «Ýaşlar beýik maksada — ýurdumyzy bilimler mekanyna öwürmäge gönükdirilen beýik işlere gowy okamak, döredijilikli zähmet çekmek, gurmak, döretmek, ylym-bilim dünýäsine çuňňur aralaşmak bilen mynasyp goşant goşmalydyrlar» diýip, örän jaýdar belleýär.

Biz — ýaşlaryň giň dünýägaraýyşly, akyl taýdan kämil, ökde hünärmenler bolup ýetişmegimiz üçin tagalla edýän hormatly Prezidentimize köp sagbolsun aýdýarys.

Güljemal NYÝAZMYRADOWA,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň talyby.