Şu ýylyň 5 — 8-nji awgusty aralygynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda Birleşen Milletler Guramasynyň Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler boýunça üçünji maslahaty üstünlikli geçirildi. Maslahatyň çäklerinde guralan Ýaşlar forumy DÇBÖBD-niň ýaşlarynyň durnukly ösüş, sanly özgertmeler, howanyň üýtgemegi ýaly döwrüň möhüm meseleleri boýunça pikir alyşmagy üçin meýdança bolup hyzmat etdi. Forum bu ýurtlaryň ýaşlarynyň arasynda öňdebaryjy tejribeleri alyşmak, täze taslamalardyr başlangyçlary durmuşa geçirmek üçin tagallalary birleşdirmekde möhüm ädim boldy. Munuň özi Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde häzirki zaman ösüşiniň kuwwatly güýji bolan ýaşlaryň täzeçil pikir-garaýyşlaryna uly orun berilýändiginiň nyşanydyr.
Inklýuziw ösüş üçin ýaşlaryň hukuklaryny we mümkinçiliklerini giňeltmäge gönükdirilen giň möçberli foruma deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ýaş wekilleri bilen bir hatarda, Türkmenistanyň ýaşlarynyň hem işjeň gatnaşmagy ýurdumyzda ýaşlar baradaky döwlet syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň nobatdaky güwäsi boldy. Diýarymyzda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ýaşlar syýasaty boýunça halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek babatda zerur tagallalar edilýär. Türkmenistanyň başlangyjy esasynda döredilen Merkezi Aziýa döwletleriniň ýaşlar dialogyny muňa mysal hökmünde görkezmek bolar. Onuň ilkinji duşuşygy 2023-nji ýylyň oktýabrynda Arkadag şäherinde, ikinjisi bolsa şu ýylyň aprelinde BMG-niň Nýu-Ýorkdaky ştab-kwartirasynda geçirildi. Bu duşuşyga dünýäniň 45 ýurdundan wekiller gatnaşdylar. Dialogyň duşuşyklaryna gatnaşyjylaryň ýüzlenmeleri bolsa BMG-niň Baş Assambleýasynyň 78-nji we 79-njy sessiýalarynyň resminamalary hökmünde çap edildi.
...Forumyň dowamynda DÇBÖBD-de çözgütleri kabul etmek işine ýaşlaryň işjeň gatnaşmagyny üpjün etmäge, olaryň hukuklaryny, mümkinçiliklerini giňeltmäge gönükdirilen «Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň geljegi üçin köprüleri gurmak» atly Ýaşlar jarnamasynyň tassyklanylmagy Awaza maslahatynyň halkara hyzmatdaşlygy ösdürmekdäki ähmiýetini has-da artdyrdy. Ýaşlar jemgyýetiň aýrylmaz bölegi bolup, olaryň çözgütleri kabul etmäge gatnaşmagy durnukly ösüşi üpjün etmegiň möhüm şerti bolup çykyş edýär. Şoňa görä-de, bu Jarnama ýaşlaryň öz geljegini we ýurtlarynyň geljegine degişli strategiýalary döretmäge işjeň gatnaşmagyny üpjün etmäge gönükdirilendir. Ýaşlaryň nurana geljek baradaky garaýyşlary beýan edilen Jarnama olaryň 2024 — 2034-nji ýyllar üçin Hereketleriň Awaza maksatnamasyna hem-de DÇBÖBD-niň durnukly ösüşine goşant goşmaga ygrarlydygyny görkezýär.
Resminamada durnukly ösüşiň, abadançylygyň, özara düşünişmegiň binýady hökmünde sebitleýin hyzmatdaşlygy we ýaşlaryň arasyndaky dialogy pugtalandyrmagyň möhümdigi tassyklanylýar. Şunda uzak möhletleýin hyzmatdaşlygy ýola goýmak, parahatçylyk, ynanyşmak medeniýetini ösdürmek, bilim, innowasiýalar, raýdaşlyk arkaly ýaşlaryň mümkinçiliklerini açmak üçin dialog platformalaryny döretmäge çagyryş beýan edilýär. Şunuň bilen birlikde, Jarnamada bu ýurtlarda ylmyň, tehnologiýalaryň, innowasiýalaryň ulanylmagynyň gerimini giňeltmek esasynda ýaşlaryň iş bilen üpjünçiligini ýokarlandyrmagyň, olaryň bähbitlerini göz öňünde tutýan düzümleýin özgertmeleri amala aşyrmak boýunça bilelikdäki tagallalary durmuşa geçirmegiň zerurdygy bellenilýär. Senagatyň köp täze pudaklary ýaşlar tarapyndan ösdürilýär. Bu pudaklar DÇBÖBD-niň ykdysadyýetiniň diwersifikasiýalaşdyrylmagyna, ýurtlaryň söwda mümkinçilikleriniň artmagyna uly goşant goşýar. Ýaşlaryň bu pudaklaryň işine gatnaşmagy deňze göni çykalgasy bolmadyk döwletleriň dünýä derejesinde bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrýar. Bu bolsa ykdysadyýetiň has durnukly hem depginli ösmegine getirýär. Şu nukdaýnazardan, resminamada DÇBÖBD-niň ýaşlarynyň bütindünýä söwda ulgamyna goşulmagy babatda netijeli ugurlar hökmünde sanly söwdany, elektron täjirçiligi ulanmagyň, sanlylaşdyrmagyň, tehnologik innowasiýalaryň öňdäki hatarlarda bolmagy üçin olaryň mümkinçilikleriniň höweslendirilmeginiň möhümdigi nygtalýar.
Ýaşlar jarnamasynda howanyň üýtgeýän şertlerinde durnukly ulag infrastrukturasynyň, bank we ulag taslamalarynyň ösdürilmeginiň wajypdygyna, bu başlangyçlaryň ilerledilmeginde bolsa ýaşlaryň öňdebaryjy orunlary eýelemelidigine üns çekilýär. Ol ulag ulgamyny üpjün etmek üçin gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerine uly möçberde maýa goýumlary, ulag geçelgeleriniň geçirijiligini artdyrmak maksady bilen, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ulanylmagyny öz içine alýar. Jarnamada ylym-bilim meselesine aýratyn orun berlip, hususan-da, kompýuter okuw merkezlerini döretmäge, ýokary bilime elýeterliligiň gerimini giňeltmäge hem-de STEM (Ylym, Tehnologiýa, Inženerçilik we Matematika) ulgamynda bilimiň pugtalandyrylmagyna çagyryş beýan edilýär. Sanly özgertmelere ýardam berilmegi, tehnologiýalaryň has giňden ornaşdyrylmagy, innowasion ekoulgamlaryň ösdürilmegi ýaşlarda geljek üçin zerur bolan maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary bilen işlemek endiklerini kemala getirmek üçin aýgytlaýjy ähmiýete eýe bolýar.
Resminamada ýaşlaryň öz pikirlerini erkin beýan edip bilýän we çözgütleri kabul etmek işine işjeň gatnaşmagyny üpjün edýän inklýuziw gurşawy döretmegiň möhümdigine üns çekilýär. Şunuň bilen baglylykda, BMG-niň Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler boýunça üçünji maslahatynyň çäklerinde geçirilen Ýaşlar forumynyň esasy maksadynyň Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek bilen gönüden-göni bagly bolup, onuň ählumumy ösüş strategiýalarynyň durmuşa geçirilmeginde ýaşlaryň mümkinçiliklerinden peýdalanmaga gönükdirilendigini bellemek gerek. Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde ýaşlaryň orny örän uludyr. Olar diňe bir geljekki ýolbaşçylar, hünärmenler bolmak bilen çäklenmän, eýsem, häzirki döwrüň derwaýys meselelerini çözmäge-de işjeň gatnaşýarlar. Ýaşlaryň täze pikirlere has açyk bolmaklary, sanly tehnologiýalardan ýokary derejede peýdalanmagy başarmaklary maglumatlary netijeli dolandyrmaga, ählumumy meseleleri çözmekde netijeli çemeleşmeleri işläp taýýarlamaga ýardam berýär.
Ýaşlar howanyň üýtgemegine garşy göreşmek, ýokary hilli bilim, gender deňligi, jogapkärçilikli sarp ediş we önümçilik, parahatçylyk döredijilik ýaly ugurlarda has-da işjeňlik görkezýärler. Häzirki wagtda howanyň üýtgemegi bilen bagly mesele ekoulgamdan başlap, ykdysadyýete çenli durmuşyň ähli ugurlaryna täsirini ýetirip, ählumumy derejede gyssagly we netijeli hereketleri talap edýär. Ýaşlar ylym-bilim, tehnologiýalar arkaly Durnukly ösüşiň howanyň üýtgemegine garşy göreşmäge gönükdirilen maksadyny amala aşyrmak boýunça tagallalara saldamly goşant goşýarlar, hususan-da, zyňyndylary azaltmak we «ýaşyl» ykdysadyýeti ilerletmek bilen bagly innowasion taslamalary taýýarlaýarlar. Şeýle hem olar bilim platformalaryny döretmek, bilimiň hilini ýokarlandyrmak arkaly onuň inklýuziw, elýeterli bolmagyny üpjün etmekde wajyp wezipäni ýerine ýetirýärler.
Häzirki wagtda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ilatynyň 58 göterimi 25 ýaşa çenli ýaşlardyr. Munuň özi geljek onýyllyk göz öňünde tutulanda, 140 milliona golaý adama deňdir. Bu ýurtlaryň geografik, ykdysady, infrastruktura we beýleki birnäçe päsgelçilikler bilen ýüzbe-ýüz bolýandygy üçin ýaşlaryň telekeçilik başlangyçlaryna möhüm orun degişlidir. Şoňa görä, ýaşlaryň telekeçilik başlangyçlaryny goldamak hem Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde derwaýys meseleleriň biri bolup durýar. Ýaş telekeçiler durmuş, ekologik innowasiýalaryň hereketlendirijisi bolup çykyş edýärler. Olaryň başlangyçlaryny maliýeleşdirmek gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri, «ýaşyl» tehnologiýalar, durnukly oba hojalygy ýaly ugurlarda Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmäge goşant goşýan işewürlik nusgalaryny döretmäge ýardam edip biler.
Döwletimiziň ýaşlaryň telekeçiligini işjeň goldaýandygyny nygtamak gerek. Ýaş telekeçilere maslahat, serişde, maliýe goldawy berilýär. Munuň özi kiçi we orta telekeçiligi ösdürmäge, netijede, milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýalaşdyrmaga mümkinçilik berýär. Şeýle hem ýerli, halkara derejede ýaşlar guramalarynyň we jemgyýetleriniň döredilmegi öňdebaryjy tejribäni alyşmagy aňsatlaşdyrýar. Şeýle hyzmatdaşlyk ýaşlaryň tagallalaryny birleşdirmäge, bilelikdäki taslamalaryň üstünde işlemäge we halkara giňişlikde eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga şert döredýär. Bu çemeleşmeleriň durmuşa geçirilmegi diňe bir ýaşlaryň mümkinçiliklerinden peýdalanmak bilen çäklenmän, eýsem, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin inklýuziw, ösen jemgyýeti kemala getirmäge-de itergi berýär. Şunuň bilen baglylykda, Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmakda Türkmenistanda alnyp barylýan işler möhüm ähmiýete eýedir. Ýurdumyz bu maksatlary döwlet syýasatyna işjeň ornaşdyryp, şunda ýaş nesliň wekillerine uly orun berilýär.
Türkmenistan BMG-niň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin durnukly ösüş ulgamynda Gün tertibini kabul edip, onuň durmuşa geçirilmegine aýratyn üns berýär we bu işe toplumlaýyn çemeleşýär. Mälim bolşy ýaly, durnukly ösüşi gazanmaga gyzyklanma bildirýän ähli taraplaryň, aýratyn-da, ýaşlaryň işjeň gatnaşmagy zerurdyr. Çünki durnukly ösüş geljek nesiller üçin örän wajypdyr. Ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda “Döwlet adam üçindir!” diýen ýörelgä esaslanýan, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da gowulandyrmaga, milli ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga, ylmy, innowasiýalary goldamaga gönükdirilen giň gerimli durmuş-ykdysady maksatnamalar amala aşyrylýar. Ýaşlaryň telekeçiligine goldaw bermek, gurluşyk-senagat, gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri, maglumat-aragatnaşyk, logistika, oba hojalygy ýaly pudaklarda iş orunlaryny döretmek babatda giň gerimli çäreler durmuşa geçirilýär. Erkin ykdysady zolaklaryň döredilmegi, kiçi we orta telekeçilige döwlet tarapyndan goldaw berilmegi, hünär taýýarlygy boýunça täze ugurlaryň açylmagy ýaşlaryň mümkinçiliklerini has-da giňeldýär.
Adam maýasyna gönükdirilýän serişdeler aýratyn ähmiýete eýedir. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan hemmeler üçin elýeterli ýokary hilli bilimi üpjün etmäge ygrarlydyr. Ýurdumyzda hemmetaraplaýyn bilim almaga, şol sanda bu ugurda sanly ulgamy giňden ornaşdyrmaga uly üns berilýär. Milli bilim ulgamy döwrebaplaşdyrylýar, okuw edaralary häzirki zaman enjamlary bilen üpjün edilýär, okuw maksatnamalaryna bolsa innowasion usullar girizilýär. Sanly sowatlylyga aýratyn üns berilýär. Munuň özi ýaşlara diňe bir milli derejede däl, eýsem, halkara derejede-de bäsdeşlige ukyply bolmaga mümkinçilik berýär. Yzygiderli geçirilýän olimpiadalarda, bäsleşiklerde, ylmy maslahatlarda türkmen ýaşlary daşary ýurtly deň-duşlary bilen tejribe alyşýarlar. Mundan başga-da, Türkmenistan ýaşlaryň ählisi üçin ýokary hilli tehniki, hünär we ýokary bilime elýeterliligi üpjün edýär. “Maglumat tehnologiýalary ulgamynda sanly çözgütler” maksatnamasy programma üpjünçiligini, sanly çözgütleri işläp taýýarlamaga mümkinçilik berýär. Şunuň bilen bir hatarda, ýaşlaryň başlangyçlaryny goldamaga degişli ekoulgamlar döredilýär we ösdürilýär.
Türkmen ýaşlary dürli ulgamlarda Durnukly ösüş maksatlaryny ilerletmäge işjeň gatnaşýarlar. Olar daşky gurşawy goramak boýunça alnyp barylýan umumymilli işiň öň hatarynda durýarlar. Ýaşlaryň bag nahallaryny ekmek baradaky başlangyçlary ählumumy ekologik tagallalara goşantdyr. Häzirki wagtda türkmen ýaşlary öz şahsy saglygy üçin jogapkärçiligine has aýdyň düşünýärler. Sagdyn durmuş ýörelgeleriniň wagyz edilmegi döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. Ýurdumyzda ýaşlaryň sportuň dürli görnüşleri bilen meşgullanmaklary üçin döwrebap sport toplumlary gurulýar. Welosipedli ýörişler, marafonlar, spartakiadalar ýaşlarda fiziki işjeňlik medeniýetini terbiýeleýär.
Suw serişdelerini netijeli dolandyrmak howanyň üýtgemeginiň täsirini azaltmakda hem-de oňa uýgunlaşmakda möhüm orny eýeleýär. Olaryň rejeli ulanylmagy Türkmenistanyň Suw hakyndaky kodeksi tarapyndan üpjün edilýär. Suwdan peýdalanmagyň netijeliligini ýokarlandyrmak, ýurdumyzda goşmaça suw gorlaryny döretmek maksady bilen, täze suw howdanlaryny döretmek, ozal bar bolanlaryny giňeltmek boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar.
Dürli bilim maksatnamalarynyň, medeni alyşmalaryň, ýaşlar forumlarynyň netijesinde türkmen ýaşlary halklaryň arasyndaky gatnaşyklary has-da pugtalandyrmaga ýardam edip, abadan durmuşyň üpjün edilmegine uly goşant goşýarlar. Olar ähli ulgamlarda, şol sanda bilim, tehnologiýalar we telekeçilik ulgamlarynda amala aşyrylýan giň gerimli maksatnamalardyr taslamalara işjeň gatnaşýarlar. Bu başlangyçlar aýry-aýry taslamalar däl-de, eýsem, ýaşlaryň mümkinçiliklerini ösdürmäge has giň, toplumlaýyn milli çemeleşmäniň aýratyn bölegi bolup, 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek boýunça Türkmenistanyň strategik garaýyşlaryna doly laýyk gelýär.
(TDH)
Beýleki habarlar
- Türkmenistan deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ýaşlarynyň tagallalaryny birleşdirýär
2 sagat öň
- Türkmenistan deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ýaşlarynyň tagallalaryny birleşdirýär
8 sagat öň
- BMG-niň Awaza maslahaty: ösüş — hemmeler üçin!
8 sagat öň
- Saglygy goraýyşda döwrebap hyzmatlar
8 sagat öň
- Garabogazdan uzaýan ýol
8 sagat öň
- Wagtynda we ýokary hilli
8 sagat öň
- Döwlet kitaphanasy: taryhy tejribelerden täze sepgitlere
8 sagat öň
- Ýandepderçedäki ýazgylardan
8 sagat öň
- Malaýa uniwersiteti bilen hyzmatdaşlyk
8 sagat öň
- AFK-nyň abraýly ýaryşyna
8 sagat öň
- Narpyz
8 sagat öň
- Halkyň saglygy – ýurduň baş baýlygy
13 sagat öň
- Ählumumy abadançylygyň hatyrasyna
13 sagat öň
- Gülläp ösüşleriň ýolunda
13 sagat öň
- Bitarap Watanym, Türkmenistanym
13 sagat öň
- Bagtyýarlyk binýady
13 sagat öň
- Ýaşlar Watanyň daýanjy
14 sagat öň
- Abraýly ýaryşa taýýarlyk
14 sagat öň
- Röwşen ertirimiziň eýeleri
1
Birleşen Milletler Guramasynyň Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler boýunça üçünji maslahatynyň jemleri boýunça kabul edilen Awaza syýasy Jarnamasy 2014 — 2024-nji ýyllar üçin Hereketleriň Wena maksatnamasynyň netijelerini jemleýän resminama bolup, 2024 — 2034-nji ýyllar üçin täze strategik gün tertibini kesgitleýär. Bu resminama bilelikdäki tagallalar üçin anyk ugurlary görkezip, DÇBÖBD-niň ýüzbe-ýüz bolýan düzümleýin meselelerini çözmekde halkara hyzmatdaşlygyň möhümdigine ünsi çekýär.
Awaza syýasy Jarnamasynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlary durnukly ösüşiň täze derejesine çykarmaga gönükdirilen täzelenen anyk hereketler beýan edilýär. Onda Baş Assambleýa tarapyndan 2024-nji ýylda kabul edilen Hereketleriň Awaza maksatnamasynyň syýasy binýady has-da berkidilip, dünýä bileleşiginiň DÇBÖBD-ne goldaw bermäge umumy erki beýan edilýär. Jarnama diňe bir üstaşyr geçirmek meseleleri bilen çäklenmän, eýsem, ykdysadyýetde düzümleýin özgertmeleri amala aşyrmakdan başlap, howanyň üýtgemegine durnuklylygy pugtalandyrmaga çenli meseleleriň giň toplumyny öz içine alýar. Şeýle-de ol ähli gyzyklanma bildirýän taraplar — hökümetler, halkara guramalar, hususy pudak, raýat jemgyýeti üçin hereketlere çagyryş bolup durýar.
Jarnamada DÇBÖBD-niň öňünde durýan esasy meseleler we ählumumy özara baglanyşyk nygtalýar. Onda agzalýan geosyýasy dartgynlylyk, azyk, energetika howpsuzlygy, howanyň üýtgemegi ýaly meseleler ösüşe, Durnukly ösüş maksatlaryny gazanmaga päsgelçilik döredýär, ýokary ulag çykdajylary bolsa eksport we import amallarynyň bahalaryny ýokarlandyrýar. Howanyň üýtgemegi azyk howpsuzlygyna, oba hojalyga esaslanýan ykdysadyýetlere gönüden-göni täsir edýär. Munuň özi deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň aglabasy üçin aýratyn derwaýysdyr. Jarnama deňze göni çykalganyň bolmazlygy, dünýä bazarlaryndan aradaşlyk, ýokary çykdajyly üstaşyr geçirmek amallary ýaly DÇBÖBD-niň ýüzbe-ýüz bolýan meselelerini anyk kesgitleýär. Munuň özi ýöne bir hakykaty beýan etmek bolman, eýsem, halkara raýdaşlyga we goldawa çagyryş üçin-de esas bolup durýar. Resminamada düzümleýin özgertmeleriň, senagatlaşdyrmagyň, ykdysady diwersifikasiýanyň zerurdygyna üns berlip, munuň özi onuň has giň ugurlary öz içine alýandygyny görkezýär.
Awaza syýasy Jarnamasynda 2025-nji ýylyň “Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” diýlip yglan edilendigine üns çekilip, parahatçylygyň we ösüşiň özara baglanyşygy nygtalýar. Munuň özi durnuklylygyň, hyzmatdaşlygyň bolmadyk ýagdaýynda ösüşi üpjün edip bolmaýandygyny tassyklaýar. Parahatçylyk ykdysady ösüş, ekologik durnuklylyk üçin zerur binýady döredýär, döwletleriň arasyndaky ynanyşmak bolsa halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga we ählumumy meseleleri çözmek boýunça bilelikdäki tagallalary birleşdirmäge ýardam berýär. Aslynda, Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly dünýä jemgyýetçiliginiň Durnukly ösüş maksatlaryny gazanmak üçin amatly şertleri döretmäge çalyşýandygynyň nyşany bolup, ýurtlary parahatçylygy, ähli derejede dialogy ilerletmek boýunça tagallalary işjeňleşdirmäge çagyrýar. Şunda 2025-nji ýyly “Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” diýip yglan etmek boýunça başlangyjy öňe süren Türkmenistanyň orny aýratyn üns berilmäge mynasypdyr. Bu başlangyç ýurdumyzyň parahatçylyk we halkara hyzmatdaşlyk ýörelgelerine ygrarlydygyny görkezýär. Türkmenistan bu başlangyjy öňe sürmek bilen, ählumumy howpsuzlyk we durnukly ösüş meselelerinde jogapkärçilikli, işjeň orny eýeleýändigini tassyklady.
Jarnama Hereketleriň Wena maksatnamasynda ýeterlik ösüşiň, hususan-da, maliýeleşdirmek we infrastrukturany ösdürmek ýaly ugurlarda ösüşiň gazanylmandygyny ykrar edýär. BMG-niň 2030-njy ýyla çenli durnukly ösüş ulgamynda Gün tertibi hem-de Pariž ylalaşygy ýaly beýleki maksatnamalar bilen goşulyşýandygy Hereketleriň Awaza maksatnamasynyň geriminiň giňdigini görkezýär. Maksatnama bu ählumumy başlangyçlaryň mazmun taýdan üstüni ýetirip, olaryň maksatlaryny DÇBÖBD-niň özboluşly şertlerine laýyk getirýär. Hereketleriň Awaza maksatnamasyny ýerine ýetirmegiň meýilnamasyny beýan edýän 2-nji bap Jarnamanyň esasy bölegi bolup, ol deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ösüşiniň esasy 5 ugruny kesgitleýär. Düzümleýin özgertmeler, ylym, tehnika we innowasiýalar DÇBÖBD-niň ösüşi üçin esas goýujy ugur bolup, bu ýurtlaryň ykdysadyýetlerini diwersifikasiýalaşdyrmaga, olaryň çig mal eksportyna baglylygyny peseltmäge, nyrh emele getirmegiň ählumumy ulgamyna goşulmagyna gönükdirilendir. Bu ugra ylmyň, tehnikanyň, innowasiýalaryň girizilmegi geografik çäklendirmeleri aradan aýyrmaga ýardam berýän döwrebap çemeleşmeleriň möhümdigi bilen baglydyr.
Söwda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ykdysadyýetleriniň esasy ulgamlarynyň biri bolup durýar. Ýöne ýokary çykdajylar we çylşyrymly amallar bu ulgamda ösüş gazanmagy kynlaşdyrýar. Söwda amallarynyň ýeňilleşdirilmegi, sebit integrasiýasy bolsa bu päsgelçilikleri aradan aýyrmagyň iň netijeli usullary hasaplanýar. Sebitleýin söwda ylalaşyklary, umumy bazarlaryň döredilmegi DÇBÖBD-ne dünýä bazarlaryndan aradaşlygynyň öwezini dolmaga mümkinçilik berýär. Üstaşyr geçirmek, ulag we arabaglanyşyk hem bu ýurtlar üçin örän wajyp ugurlar bolmagynda galýar. Jarnamada BMG-niň Durnukly ulag boýunça onýyllygynyň agzalmagy üstaşyr geçirmek meselesiniň iň ýokary derejede ykrar edilýändigini görkezýär. Awaza syýasy Jarnamasy ýollar we portlar ýaly diňe bir fiziki infrastrukturanyň däl, eýsem, sanly arabaglanyşygyň hem ähmiýetini nygtaýar. Bu bolsa häzirki döwürde bu ýurtlar üçin maglumatlara elýeterliligiň örän möhümdigini görkezýär.
Jarnamanyň uýgunlaşmak mümkinçiliklerini pugtalandyrmak, sarsgynlyga durnuklylygy ýokarlandyrmak, howanyň üýtgemegi, heläkçilikler babatda goragsyzlygy peseltmek bilen baglanyşykly bendi häzirki döwrüň ählumumy wehimlerine gönüden-göni çözgüt bolup durýar. DÇBÖBD-niň aglabasy gurak ýa-da daglyk sebitlerde ýerleşip, olar howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly tebigy betbagtçylyklara has köp sezewar bolýarlar. Şunuň bilen baglylykda, bu resminama uýgunlaşmak we durnuklylygy ýokarlandyrmak üçin ýurtlaryň mümkinçiliklerini artdyrmaga çagyrýar. Jarnamanyň öňde durýan wezipeleri amala aşyrmagyň serişdelerine bagyşlanan bendinde maliýe, tehnologik, adam kuwwatyny herekete getirmegiň ähmiýetine üns çekilýär, ýagny ýeterlik derejede maliýeleşdirmek we degişli serişdeler bolmazdan, beýleki ugurlary durmuşa geçirmek mümkin däldir.
Resminamada anyk başlangyçlar beýan edilýär. Sebitleýin oba hojalyk ylmy-barlag merkezlerini döretmek başlangyjy azyk howpsuzlygyny pugtalandyrmaga, bu pudakda öndürijiligi ýokarlandyrmaga gönükdirilendir. Sebäbi oba hojalygy deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletlerde iň wajyp pudaklaryň biri bolup durýar. Bu merkezler DÇBÖBD-de täze “ýaşyl” özgertmeleriň hereketlendirijisi bolup, olaryň işi durnukly oba hojalygyny ilerletmäge, agroekologiýa innowasiýalaryny ösdürmäge, sebit derejesinde ylmy-barlag ekoulgamyny pugtalandyrmaga gönükdirilendir. Ekinleriň hasyllylygyny ýokarlandyrmak, ekologik taýdan durnukly çözgütleri işläp taýýarlamak, maldarçylyk pudagyny ösdürmek şol merkezleriň anyk wezipeleri bolmalydyr.
Şeýle merkezleriň döredilmegi diňe bir azyk önümleriniň önümçiligini ýokarlandyrmak üçin däl, eýsem, DÇBÖBD-niň ykdysadyýetlerini düzümleýin özgertmekde-de strategik ädim bolup durýar. Bu ýurtlar önümçiligi ýokarlandyryp we oba hojalyk pudagyny has ýokary girdejili ulgamlara baglanyşdyryp, çig mal eksportyna baglylygyny peseldip biler. Merkezler oba hojalygy bilen meşgullanýanlary zerur bilimlerdir tehnologiýalar bilen üpjün eder. Bu başlangyç Durnukly ösüşiň 2-nji maksadyny gazanmaga gönüden-göni ýardam edip, täze iş orunlaryny döretmäge, howanyň üýtgemegine garşy durnuklylygy pugtalandyrmaga mümkinçilik berer.
Üstaşyr geçirmegiň erkinligi boýunça ýokary derejeli bilermenler toparynyň döredilmegi DÇBÖBD üçin has möhüm meseleleriň birini — üstaşyr geçirmek päsgelçiliklerini çözmek üçin anyk maslahatlary işläp taýýarlamaga ýardam berer. Deňze göni çykalganyň bolmazlygy daşarky söwda işinde DÇBÖBD üçin üstaşyr geçiriji ýurtlaryň mümkinçiliklerinden peýdalanmak zerurlygyny ýüze çykarýar. Bu geografik çäklendirmeler çylşyrymly gümrük amallaryny, ýokary söwda çykdajylaryny emele getirýär. Dünýäniň söwda ulgamyna netijeli goşulyşmaga päsgelçilik berýän bu meseleler toplumy Hereketleriň Wena maksatnamasynyň ýüzbe-ýüz bolan iň esasy kynçylyklarynyň biridir. Bu meselelere çözgüt hökmünde Hereketleriň Awaza maksatnamasy erkin üstaşyr geçirmek esasynda deňze päsgelçiliksiz, netijeli we ykdysady taýdan bähbitli çykmaga ýardam bermegiň möhümdigini nygtap, üstaşyr geçirmegiň erkinligi boýunça ýokary derejeli bilermenler toparyny döretmegi teklip edýär. Üstaşyr çäklerden harytlaryň bökdençsiz geçirilmegini üpjün etmek üçin hukuk kadalaryny anyk mehanizmlere öwürmek bu toparyň esasy wezipesi bolar. BMG-niň howandarlygynda şeýle abraýly bilermenler toparynyň esaslandyrylmagy bolsa bu ugurda has işjeň hereketlere geçilýändigini alamatlandyrar.
Infrastruktura maýa goýumlary çekmek boýunça mehanizmi döretmek baradaky teklip, Jarnamada ykrar edilişi ýaly, Hereketleriň Wena maksatnamasynyň doly derejede durmuşa geçirilmegine päsgel beren serişde ýetmezçiligini çözmäge gönükdirilen iň möhüm başlangyçdyr. Bu mehanizm diňe bir serişdeleri herekete getirmäge gönükdirilmän, eýsem, hususy maýa goýumlaryň töwekgelçiligini peseltmäge hem gönükdirilendir. Bu bolsa resmi däl maýa goýumlary çekmegiň esasy şerti bolup durýar. Maliýeleşdirmegiň wajyp ornuny ykrar etmek bilen, Jarnama köptaraplaýyn ösüş banklaryny infrastruktura, şol sanda awtomobil ýollaryna, demir ýollara, sanly infrastruktura we beýlekilere goýulýan serişdeleri artdyrmaga çagyrýar.
Awaza syýasy Jarnamasynda maksatnamany durmuşa geçirmekde dürli derejedäki hyzmatdaşlygyň orny bellenilýär. Ol üstünligiň ähli taraplaryň utgaşdyrylan we ylalaşykly hereketlerine baglydygyny nygtaýar. Resminamada her gatnaşyjynyň orny anyk kesgitlenilýär. Hususan-da, üstaşyr geçiriji ýurtlara aýratyn ähmiýet berilýär. Çünki olaryň bu ugurdaky syýasaty DÇBÖBD-niň ykdysady abadançylygyna gönüden-göni täsir edýär. Maýa goýumlary artdyrmak, ýeňilleşdirilen maliýe hyzmatlaryna elýeterliligi giňeltmek barada köptaraplaýyn ösüş banklaryna we beýleki maliýe edaralaryna çagyryşlar maliýe serişdeleriniň esasy çeşmelerine göni ýüzlenme bolup durýar.
Jarnamada Günorta-Günorta we üçtaraplaýyn hyzmatdaşlygyň barha artýan orny hem ykrar edilýär. Munuň özi dünýäde ösüp barýan ýurtlaryň özara tejribe we serişde alyşmagyny giňeldýändigini görkezýär. Hyzmatdaşlygyň bu görnüşi däp bolan Demirgazyk-Günorta hyzmatdaşlygynyň ornuny tutman, eýsem, onuň üstüni ýetirýär. Şunuň bilen birlikde, resminamada maksatnamanyň üstünlikli durmuşa geçirilmegini üpjün etmek üçin örän möhüm bolan ýolbaşçylyk, hasabatlylyk we monitoring meselelerine aýratyn üns berilýär. Hususan-da, Hereketleriň Awaza maksatnamasyny amala aşyrmakda milli jogapkärçilik ýörelgesi nygtalýar. Munuň özi DÇBÖBD-niň bu işe özleriniň ýolbaşçylyk etmelidiklerini hem-de maksatnamany milli ösüş strategiýalaryna ornaşdyrmalydyklaryny aňladýar. Şol bir wagtyň özünde, Jarnama institusional goldawy pugtalandyrmaga çagyrýar. Şunda BMG-niň Az derejede ösen, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler we kiçi ada döwletler boýunça Ýokary wekiliniň Sekretariatyna (OHRLLS) aýratyn orun berilýär. Bu düzüme ýeterlik derejede serişdeleri bermegiň zerurdygynyň bellenilmegi onuň utgaşdyrmak we syn bermek işinde esasy ornunyň ykrar edilmegi bolup durýar. Şunda OHRLLS bilen BMG-niň ýurtlar boýunça toparlarynyň arasyndaky hyzmatdaşlygy has-da işjeňleşdirmäge möhüm ähmiýet berilýär. Geljekki işleriň we gözegçiligiň netijeli, biri-biriniň üstüni ýetirýän mehanizmleriniň agzalyp geçilmegi täze maksatnama üçin ösüşe syn bermäge ýardam etjek ulgamyň dörediljekdigini alamatlandyrýar.
Jarnamanyň soňky baby dessin hem bilelikdäki hereketlere çagyryp, Birleşen Milletler Guramasyna we oňa agza döwletlere tagallalary utgaşdyrmak haýyşy bilen ýüzlenýär. Resminamanyň ahyrynda Türkmenistanyň Hökümetine we halkyna hoşallyk beýan edilýär. Munuň özi diňe bir diplomatik dessur bolmak bilen çäklenmän, eýsem, ählumumy hyzmatdaşlyk, raýdaşlyk ruhuny alamatlandyrýar hem-de maslahaty kabul eden ýurduň möhüm ornuny nygtaýar.
Awaza syýasy Jarnamasy deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler üçin wajyp resminama bolup, häzirki zaman şertlerinde DÇBÖBD-ne mahsus meseleleri anyk kesgitleýär we düzümleýin özgertmeleri, sanly arabaglanyşygy, howanyň üýtgemegine durnuklylygy, maliýeleşdirmegi öz içine alýan toplumlaýyn gün tertibini göz öňünde tutýar. Şeýle hem Jarnama köptaraplaýyn hyzmatdaşlygy nygtamak bilen, ähli taraplary, şol sanda üstaşyr geçiriji ýurtlary, maliýe edaralaryny we BMG-niň düzüm birliklerini hyzmatdaşlyga çagyrýar. Umuman, Awaza syýasy Jarnamasy halkara jemgyýetçiligiň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar üçin borçnamasy bolup, anyk hereketlere gönükdirilen meýilnamadyr. Onuň netijeli durmuşa geçirilmegi geljekki onýyllykda bu ýurtlaryň ösüşini düýpgöter özgerdip biler.
(TDH)
Beýleki habarlar
- Awaza syýasy Jarnamasynyň strategik ähmiýeti
5 sagat öň
- Türkmenistanyň Prezidenti Koreýa Respublikasynyň Prezidentini gutlady
5 sagat öň
- Türkmenistanyň Prezidenti Hindistan Respublikasynyň ýolbaşçylaryny gutlady
5 sagat öň
- BMG-niň Awaza maslahaty: Hazardan açylýan gözýetimler
5 sagat öň
- Sanlar, maglumatlar
5 sagat öň
- Pul-karz syýasaty: döwrebap hyzmatlar, amatly şertler
5 sagat öň
- Guýulary abatlaýjylaryň işleri ileri
5 sagat öň
- Gurluşyk harytlaryna isleg artýar
5 sagat öň
- Magtymgulynyň yşk kyssasy
5 sagat öň
- Jeýhun ýakasynda ýaşlaryň joşguny
5 sagat öň
- Ýaş karateçileriň üstünligi
5 sagat öň
- Zenanlar ýygyndymyz ornuny ýokarlandyrýar
5 sagat öň
- Awazadan başlanýan ýollar
8 sagat öň
- Türkmenistanyň Gahrymany Amangözel Şagulyýewa
8 sagat öň
- Türkmenistanyň Gahrymany Amangözel Şagulyýewa
8 sagat öň
- Köňül kelamly kitap
8 sagat öň
- Owadan dünýäniň gözel şahyry
8 sagat öň
- Halypa, ýyllara uzasyn ömrüň!
8 sagat öň
- Gahrymanyň belent sarpasy
8 sa