Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow şu ýylyň 15-16-njy sentýabrynda Samarkantda geçiriljek Şanhaý Hyzmatdaşlyk Guramasynyň nobatdaky sammitine hormatly myhman hökmünde gatnaşar. 

26-njy awgustda hormatly Prezidentimiziň Aşgabada gelen Özbegistan Respublikasynyň daşary işler ministriniň wezipesini ýerine ýetiriji W.Norow we Özbegistan Respublikasynyň Prezidentiniň ýanyndaky Howpsuzlyk geňeşiniň sekretarynyň orunbasary, Özbegistan Respublikasynyň Prezidentiniň daşary syýasat meseleleri boýunça Ýörite wekili A.Kamilow bilen geçirilen duşuşygynda nygtalyşy ýaly, türkmen döwletiniň Baştutanynyň Şanhaý Hyzmatdaşlyk Guramasynyň nobatdaky sammitine hormatly myhman hökmünde gatnaşmagy sebitleýin howpsuzlygy üpjün etmekde özara gatnaşyklaryň ösdürilmegini şertlendirer. 

Şular barada aýdyp, özbek myhmanlary köptaraplaýyn döwletara gatnaşyklary ösdürmekde, ikitaraplaýyn derejede bolşy ýaly, sebitleýin derejede özara düşünişmek we birek-birege goldaw bermek ýörelgeleriniň berkidilmegi üçin möhüm şert hökmünde syýasy hyzmatdaşlygy pugtalandyrmakda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň möhüm orun eýeleýändigini bellediler. 

«Türkmenistan»

Aşgabat, 26-njy awgust (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow sanly ulgam arkaly Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisini geçirdi. Onda Prezident Maksatnamasyny we ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy hem-de halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň yzygiderli ýokarlandyrylmagyna gönükdirilen içeri syýasatyň birnäçe meselelerine garaldy. 

Döwlet Baştutanymyz, ilki bilen, Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa söz berdi. Ol ýurdumyzyň kanunçylygyny kämilleşdirmek boýunça alnyp barylýan işleriň netijeleri barada maglumat berdi. 

“Ýaşlar barada döwlet syýasaty hakynda” Türkmenistanyň Kanunynyň rejelenen görnüşini, şeýle hem “Salgytlar hakynda” Türkmenistanyň bitewi Kanunyna goşmaça girizmek hakynda”, “Harby borçlulyk we harby gulluk hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna goşmaça girizmek hakynda” Kanun taslamalaryny taýýarlamak boýunça işler alnyp baryldy. 

Soňra Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygynyň orunbasary K.Babaýew milli kanunçylygy kämilleşdirmek boýunça alnyp barylýan işler barada maglumat berdi. Halk Maslahaty Mejlis bilen bilelikde döwletimizi we jemgyýetimizi mundan beýläk-de yzygiderli ösdürmäge gönükdirilen täze kanunlaryň taslamalarynyň üstünde işleýär. 

Şu ýylyň 20-nji awgustynda Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow Türkmenistanyň Döwlet serhet gullugynyň ýanyndaky harby we hukuk goraýjy edaralarynyň Hojalyk müdiriýetiniň täze binalar toplumynyň açylyş dabarasyna gatnaşdy. Gahryman Arkadagymyz şol ýerde ýaş harby gullukçylaryň gulluk etmegi, oňaýly dynç almagy, döredijilik bilen meşgullanmagy, zähmet terbiýesini almagy üçin döredilýän şertler bilen tanyşdy hem-de watançy ýaşlaryň isleg-arzuwlaryny we tekliplerini diňledi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Milli Geňeşiň türkmen jemgyýetiniň hukuk esaslaryny mundan beýläk-de kämilleşdirmek, hakyky demokratik däpleri pugtalandyrmak boýunça alyp barýan işiniň örän wajypdygyny belledi. 

Döwlet Baştutanymyz ata Watanymyzyň Garaşsyzlyk gününe bagyşlanjak çäreleri geçirmek bilen bagly meseleleriň üstünde içgin işlemegiň zerurdygyna ünsi çekdi. 

Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary H.Geldimyradow milli kanunçylyga býujet ulgamyny kadalaşdyrýan öňdebaryjy halkara tejribäni ornaşdyrmak, döwlet maliýe serişdelerini netijeli ulanmak boýunça görülýän toplumlaýyn çäreler barada hasabat berdi. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiziň garamagyna býujet ulgamyny kämilleşdirmek baradaky degişli Kararyň taslamasy hödürlenildi. 

Resminama laýyklykda, toplumlaýyn çäreleri geçirmek, şol sanda möhleti üç ýyllyk Döwlet býujetini işläp taýýarlamak, onuň ýerine ýetirilişine gözegçiligi güýçlendirmek, býujet ulgamyny dolandyrmagy kämilleşdirmek hem-de geljek ýyllarda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny taýýarlamak göz öňünde tutulýar. Şeýle-de ýörite Döwlet toparyny döretmek we onuň düzümini tassyklamak teklip edilýär. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, ykdysadyýeti sazlaşykly utgaşdyrmagyň köp babatda netijeli býujet ulgamyna baglydygyny belledi. Bu işiň netijeli ýola goýulmagy ykdysadyýetiň ösmegine oňyn täsir edýär. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Döwlet býujetini düzmegiň, kabul etmegiň hem-de serişdeleri paýlamagyň döwlet syýasatynda möhüm orun eýeleýändigini nygtap, ileri tutulýan wezipeleriň birnäçesine ünsi çekdi. 

Döwlet Baştutanymyz Serdar Berdimuhamedow hödürlenen Karara gol çekip we ony sanly ulgam arkaly wise-premýere iberip, birnäçe anyk tabşyryklary berdi. 

Soňra ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň maliýe-hojalyk işine gözegçiligi güýçlendirmäge, kanunçylyk namalarynyň birnäçesini kämilleşdirmäge gönükdirilen işler barada hasabat berildi. Döwlet nyrh düzgün-nyzamynyň bozulmagy üçin maliýe çäresini ulanmak babatda hereket edýän käbir kadalaşdyryjy hukuk resminamalaryny döwrüň talabyna laýyk getirmek maksady bilen, degişli Düzgünnamanyň täze rejelenen görnüşi işlenip düzüldi. Ol degişli düzümler bilen ylalaşyldy. Bu resminamanyň taslamasynda esasy düzgünleriň birnäçesi kämilleşdirildi hem-de çäreleriň görnüşleri anyklaşdyryldy. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, ykdysadyýetiň döwrebaplaşdyrylmagyny hem-de diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürilmegini, bazaryň we döwlet kadalaşdyrylyşynyň usullarynyň sazlaşykly, netijeli utgaşmagyny göz öňünde tutýan, häzirki döwürde türkmen döwletini ösdürmek boýunça amala aşyrylýan konsepsiýanyň erkin bazar gatnaşyklaryna tapgyrlaýyn geçilýän şertlerinde ähli pudaklaryň durnukly we sazlaşykly ösmegini üpjün etmäge mümkinçilik berýändigini belledi. Ýokary netijeleri gazanmakda maliýe ulgamynyň ösüşini, döwletiň nyrh syýasatyny kadalaşdyrýan kanunçylyk-hukuk binýady hem möhüm ähmiýete eýedir. Munuň özi döwrüň talaplaryna we umumy ykrar edilen halkara ülňülere laýyk gelýär. Bu işde maliýe gatnaşyklary babatda degişli hukuk kadalaryny ulanmaga aýratyn üns berilýär. Munuň özi maliýe serişdelerini netijeli dolandyrmaga, ykdysady bähbitleri goramaga mümkinçilik berýär we berk maliýe düzgün-tertibini üpjün edýär. Döwlet Baştutanymyz hödürlenen teklibi makullap, wise-premýere birnäçe anyk görkezmeleri berdi. 

Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Ş.Abdrahmanow nebitgaz toplumyny zerur serişdeler bilen üpjün etmek boýunça alnyp barylýan işleriň ýagdaýy, hususan-da, «Dürli ölçegli buraw turbalaryny satyn almak hakynda» Kararyň taslamasy barada hasabat berdi. Turba önümlerini nebit we gaz guýularyny düýpli abatlamak işlerinde ulanmak göz öňünde tutulýar. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, ýurdumyzda nebitgaz ýataklaryny ýokary depginde özleşdirmek, täze guýulary burawlamak bilen birlikde, bu toplumy döwrebap enjamlar hem-de himiki serişdeler bilen üpjün etmek üçin ähli şertleriň döredilýändigini aýtdy. Döwlet Baştutanymyz degişli Karara gol çekip, ony wise-premýere iberdi hem-de bu resminamanyň ýerine ýetirilişini berk gözegçilikde saklamagy tabşyrdy. 

Soňra Hökümet Baştutanynyň orunbasary «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy üçin 3D ölçegli geofiziki enjamlar toplumyny satyn almak boýunça alnyp barylýan işler barada hasabat berdi. 

Uglewodorod serişdelerine baý meýdançalary ýüze çykarmak babatda seýsmiki barlaglaryň netijeliligini ýokarlandyrmak maksady bilen, geofiziki işleriň netijeleri boýunça alnan maglumatlary işläp geçmek üçin täze 3D ölçegli geofiziki enjamlary satyn almak göz öňünde tutulýar. Şunuň bilen baglylykda, degişli şertnamany baglaşmak meýilleşdirilýär. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, ýangyç-energetika toplumynyň netijeli işlemegini üpjün etmegiň onuň düzümini döwrebaplaşdyrmak hem-de önümçilik kuwwatyny artdyrmak, nebitgaz ýataklarynyň ulanylýan guýularynyň önüm berijiligini ýokarlandyrmaga ýardam edýän ylmyň gazananlaryny we innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmak bilen gönüden-göni baglydygyny belläp, wise-premýere bu örän möhüm pudagy yzygiderli diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek babatda anyk görkezmeleri berdi. 

Mejlisiň barşynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow, özüne ynanylan wezipäni oňarmandygy üçin, T.Mämmedowy “Türkmennebit” döwlet konserniniň başlygynyň orunbasary wezipesinden boşatdy. 

Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary A.Ýazmyradow möwsümleýin oba hojalyk işleri hem-de ekerançylyk meýdanlarynyň suw üpjünçiligini gowulandyrmak boýunça geçirilýän çäreler barada hasabat berdi. 

Şu aýda Lebap we Mary welaýatlaryna amala aşyrylan iş saparynyň dowamynda ýerlerde bugdaý ekişine taýýarlyk hem-de gowaça ideg etmek işleri bilen tanşylandygy bellenildi. Mundan başga-da, bu ugurda işleriň depginini ýokarlandyrmak üçin zerur wezipeler kesgitlenildi. Suwuň ýitgisini azaltmak we suw üpjünçiligini gowulandyrmak maksady bilen amala aşyrylýan işler barada hem hasabat berildi. 

Häzirki wagtda ýurdumyzyň ähli welaýatlarynyň ekin meýdanlarynda agrotehniki kadalara laýyklykda, bugdaý ekiljek meýdanlarda sürüm we tekizleýiş işleri, tagt suwuny tutmak hem-de ekiş üçin zerur bolan bugdaý tohumlaryny taýýarlamak işleri utgaşykly dowam etdirilýär. 

Wise-premýer hormatly Prezidentimize ussat daýhanlaryň, tejribeli hünärmenleriň, alymlaryň we mehanizatorlaryň gatnaşmagynda tejribe maslahatlaryny geçirmegiň hem-de il içinde hormatlanylýan ýaşulularyň gatnaşmagynda bugdaý ekişine başlamagyň senesini belläp, oňa ak pata bermegi baradaky haýyş bilen ýüzlendi. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp we Ministrler Kabinetiniň agzalaryna ýüzlenip, oba hojalygynda örän möhüm, jogapkärli möwsüm bolan bugdaý ekişiniň ýetip gelendigini nygtady. Hormatly Prezidentimiz bu möwsümleýin işleri çalt we ýokary hilli geçirmegiň zerurdygyny aýdyp, bugdaýyň bol hasylynyň ýetişdirilmeginiň halkymyzyň abadan durmuşyny üpjün etmekde uly ähmiýete eýedigini belledi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar  Berdimuhamedow ýurdumyzda 2-nji sentýabrda bugdaý ekişine girişmäge ak pata berip, asylly däbe görä, hormatly ýaşulularymyzdan ekişi “Bismilla” bilen başlap bermeklerini haýyş etdi. 

“Her bir dänäňiz müň bolsun, edermen gallaçylar!” diýip, döwlet Baştutanymyz ýurdumyzyň edermen gallaçylaryna, ähli oba hojalyk işgärlerine berk jan saglyk, maşgala abadançylygyny, berkarar Watanymyzyň mundan beýläk-de rowaçlanmagy ugrunda alyp barýan işlerinde uly üstünlikleri arzuw etdi. 

Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Ç.Purçekow Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň sement zawodlarynyň hem-de “Türkmenhimiýa” döwlet konserniniň zawodlarynyň önümçilik kuwwatyny artdyrmak boýunça geçirilýän işler barada hasabat berdi. 

Giň gerimli gurluşyk desgalaryny, dürli pudaklary hem-de ilaty ýokary hilli gurluşyk serişdeleri we önümleri bilen ýeterlik möçberde üpjün etmek boýunça Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň öňünde goýulýan wezipelere laýyklykda, garamagyndaky edaralaryň bökdençsiz işlemegi üçin ähli zerur çäreler görülýär. Zawodlaryň önümçilik kuwwatyny talabalaýyk derejede saklamak maksady bilen, sement zawodlarynda degişli döwrebaplaşdyryş işlerini geçirmek boýunça halkara bäsleşikler geçirilip, bu ugurda degişli çäreler alnyp barylýar. Şunuň bilen baglylykda, wise-premýer döwlet Baştutanymyza şertnamalary baglaşmak hem-de degişli teklipleri taýýarlamak barada bilelikdäki işleriň geçirilýändigi barada hasabat berdi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar  Berdimuhamedow hasabaty diňläp, içerki sarp edijileri ýokary hilli gurluşyk serişdeleri, şol sanda ýurdumyzda öndürilýän sement önümi bilen doly üpjün etmegiň zerurdygyna ýene bir gezek ünsi çekdi. Döwlet Baştutanymyz pudagyň kärhanalarynyň önümçilik kuwwatyny yzygiderli artdyrmagyň hem-de bu ugurda alnyp barylýan işleri doly seljermegiň wajypdygyny aýdyp, degişli görkezmeleri berdi. 

Soňra Ç.Purçekow “Türkmenhimiýa” döwlet konserniniň kärhanalarynyň önümçilik kuwwatyny artdyrmak boýunça geçirilýän işler barada hasabat berdi. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe döwletimiz tarapyndan berilýän goldawlar netijesinde, ýurdumyzda täze innowasion tehnologiýalar ornaşdyrylan kuwwatly zawodlar ulanylmaga berilýär, müňlerçe täze iş orunlary döredilýär. Wise-premýer “Türkmenhimiýa” döwlet konserniniň zawodlarynyň önümçiliklerinde ornaşdyrylan enjamlaryň ygtybarly işlemegini üpjün etmek maksady bilen, olarda degişli abatlaýyş işlerini geçirmek boýunça görülýän taýýarlyk işleri barada hasabat berdi. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, içerki we daşarky bazarlarda uly isleglere eýe bolan önümleri öndürýän ýurdumyzyň himiýa toplumlarynyň bökdençsiz işlemegini üpjün etmegiň möhümdigini belledi. Hormatly Prezidentimiz, ähli ugurlarda bolşy ýaly, himiýa senagatynda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmegiň ähmiýetlidigine ünsi çekip, wise-premýere taýýarlanylan teklipleri degişli düzümler bilen düýpli seljermegi tabşyrdy. 

Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary B.Atdaýew “Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda” kesgitlenen çäreleri ýerine ýetirmek boýunça alnyp barylýan toplumlaýyn işler barada hasabat berdi. Bu ugurda görülýän çäreler eksport edilýän önümleriň tiz we bökdençsiz resmileşdirilmegini, alnyp gidilmegini üpjün etmäge, eksport amallaryny ýeňilleşdirmäge, bu ugurda kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmäge gönükdirilendir. 

Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary bolup durýan telekeçiler soňky ýyllarda dürli ugurly önümçilik kärhanalaryny, oba hojalyk önümçiliklerini döredip, bäsdeşlige ukyply harytlary öndürmegi ýola goýdular. Bu önümler içerki we daşarky bazarlarda uly islegden peýdalanýar. Munuň özi ýurdumyzyň eksportynyň artmagyna ýardam edýär. 

Häzirki wagta ýurdumyzyň önüm öndürijilerini höweslendirmek, olaryň bähbitlerini hem-de öndürýän harytlarynyň bäsdeşlige ukyplylygyny goramak, içerki bazarda haryt dolanyşygyny düzgünleşdirmek boýunça işler Türkmenistanyň daşary ýurtlardan getirýän we eksport edýän dürli harytlary üçin gümrük paçlaryny tölemek babatda hereket edýän düzgünine laýyklykda amala aşyrylýar. Ol Türkmenistanyň Prezidentiniň degişli Karary bilen tassyklanyldy. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar  Berdimuhamedow hasabaty diňläp, telekeçilige hemmetaraplaýyn goldaw bermegiň, hususy kärhanalaryň ýurdumyzyň ykdysadyýetinde eýeleýän ornuny berkitmegiň, bazar gurallaryny giňden ornaşdyrmagyň döwletimiziň amala aşyrýan durmuş-ykdysady syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýandygyny belledi. Döwlet Baştutanymyz işewürligi goldamagyň çäklerinde oňaýly hukuk mümkinçiliklerini üpjün etmäge, hususy ulgamyň netijeli işlemegi üçin beýleki zerur şertleriň döredilmegine gönükdirilen çäreleriň toplumyny durmuşa geçirmegiň zerurdygyny aýdyp, wise-premýere garalýan meseläni içgin öwrenmegi tabşyrdy. 

Soňra wise-premýer Dokma senagaty ministrliginiň kärhanalarynyň işini kämilleşdirmek boýunça görülýän çäreler barada hasabat berdi. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiziň garamagyna fabrikleri dolandyrmak ulgamyny döwrüň talaplaryna laýyk getirmäge, olaryň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrebaplaşdyrmaga gönükdirilen degişli çäreleri durmuşa geçirmek baradaky teklip hödürlenildi. 

Döwlet Baştutanymyz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, häzirki döwürde ýurdumyzyň dokma pudagynyň innowasion ykdysadyýetiň okgunly ösüşiniň aýdyň mysaly bolup durýandygyny nygtady. Diňe soňky birnäçe ýylyň dowamynda pudagyň düzümine ýerli çig maldan bäsdeşlige ukyply önümleri öndürýän täze kärhanalar goşuldy. 

Hormatly Prezidentimiz kuwwatly gaýtadan işleýän binýadyň döredilmeginiň Türkmenistanyň dokma önümlerini öndürýän öňdebaryjy döwletleriň hatarynda mynasyp orun eýelemegine ýardam edendigini, öndürilýän harytlaryň hiliniň bolsa ýurdumyzyň abraýyny has-da belende göterendigini belledi. Döwlet Baştutanymyz bu ulgamy mundan beýläk-de ösdürmek boýunça gaýragoýulmasyz wezipeleriň birnäçesine ünsi çekip, wise-premýere hereket edýän kärhanalaryň işini kämilleşdirmek baradaky meseläni düýpli öwrenmegi hem-de degişli teklipleri taýýarlamagy tabşyrdy. 

Soňra Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary M.Mämmedowa sentýabr aýynda geçiriljek çärelere, olara gabatlanyp guraljak medeni-durmuş maksatly desgalaryň açylyş dabaralaryna görülýän taýýarlyk işleri barada hasabat berdi. 

Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 31 ýyllygy hem-de 2022-nji ýylyň “Halkyň Arkadagly zamanasy” diýlip yglan edilmegi mynasybetli çäreleriň baýramçylyk maksatnamasynda maslahatlary, “tegelek stol” maslahatlaryny, döredijilik bäsleşiklerini, brifingleri, mediaforumlary, wagyz-nesihat çärelerini we aýdym-sazly dabaralary geçirmek göz öňünde tutulýar. “Ýol hereketiniň howpsuzlygy — ömrümiziň rahatlygy” atly biraýlyk çäreler toplumyny geçirmek hem meýilleşdirilýär. 

Döwlet medeniýet merkeziniň Mukamlar köşgünde “Çalsana, bagşy!” bäsleşiginiň jemleýji tapgyry bolar. Şeýle-de bu ýerde Türkmenistanyň Prezidentiniň “Türkmeniň Altyn asyry” atly baýragyny almak ugrundaky bäsleşigiň ýeňijilerini sylaglamak dabarasyny we sungat ussatlarynyň konsertini geçirmek göz öňünde tutulýar. 

Sentýabr aýynyň üçünji ongünlüginde Söwda-senagat edarasynda Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 31 ýyllygyna bagyşlanyp, ykdysady gazanylanlaryň sergisi guralar. 

Baýramçylyk günlerinde Döwlet medeniýet merkeziniň Mukamlar köşgünde ýurdumyzyň meşhur medeniýet we sungat ussatlarynyň konserti geçiriler. Paýtagtymyzda we welaýatlarda medeni-durmuş, önümçilik binalarynyň açylyşy mynasybetli dabaralar guralar. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar  Berdimuhamedow hasabaty diňläp, sentýabrda guraljak baýramçylyk dabaralarynyň we beýleki medeni-köpçülikleýin çäreleriň ýokary guramaçylyk derejesini üpjün etmek boýunça wise-premýere anyk tabşyryklary berdi. Döwlet Baştutanymyz bu dabaralaryň Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň döredijilik ruhuny aýdyň beýan etmelidigini, halkymyzyň iň gowy däp-dessurlary esasynda geçirilmelidigini belledi. 

Soňra wise-premýer “Ýaňlan, Diýarym!” telebäsleşiginiň jemleýji tapgyryny geçirmäge görülýän taýýarlyk barada hasabat berdi. Ýaş aýdymçylaryň 12-si 27-nji awgustda “Aşgabat” aýdym-saz merkezinde geçirilmegi meýilleşdirilýän bäsleşigiň jemleýji tapgyryna gatnaşar. 

Hormatly Prezidentimiz hasabaty diňläp, her ýyl geçirilýän hem-de milli medeniýetimiziň we sungatymyzyň mundan beýläk-de ösmegini şertlendirýän, täze zehinleri ýüze çykarmaga mümkinçilik berýän telebäsleşigiň ähmiýetini nygtap, bäsleşigiň jemleýji tapgyryny we onuň ýeňijilerini sylaglamak dabarasyny ýokary guramaçylyk derejesinde geçirmegi tabşyrdy. 

Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary N.Amannepesow Bilimler we talyp ýaşlar gününe hem-de 2022-2023-nji täze okuw ýylyna, “Garaşsyzlygyň merjen däneleri” bäsleşiginiň jemleýji tapgyryny guramaçylykly geçirmäge görülýän taýýarlyk işleri barada hasabat berdi. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ýurdumyzda bilim ulgamyny düýpli döwrebaplaşdyrmak, milli bilimi halkara ülňüleriň derejesine ýetirmek üçin amatly şertler döredilýär. Bilimler we talyp ýaşlar gününe hem-de täze okuw ýylyna taýýarlygyň çäklerinde ähli bilim-terbiýeçilik edaralarynda bejeriş-abatlaýyş işleri geçirildi, olaryň ählisi zerur okuw hem-de görkezme esbaplary bilen üpjün edildi. 

Okuwçylary we talyp ýaşlary ýurdumyzda öndürilen okuw esbaplary, okuwçy lybaslary, sport eşikleri, beýleki zerur harytlar bilen elýeterli bahadan üpjün etmek maksady bilen, Aşgabatda, welaýatlarda we etraplarda, şeýle-de oba ýerlerinde söwda nokatlary guraldy. 

25-nji awgustda Aşgabat şäherinde “Halkyň Arkadagly zamanasy” şygary astynda bilim işgärleriniň maslahaty geçirildi. Onda bu ulgamyň öňünde goýlan wezipeler — bilim ulgamyny döwrebaplaşdyrmak, okatmagyň hem-de ýaş nesle terbiýe bermegiň derejesini ýokarlandyrmak, okuw maksatnamalaryny we okuw kitaplaryny, okatmagyň usulyýetini kämilleşdirmegiň hem-de bilim işgärleriniň hünär derejesini ýokarlandyrmagyň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

1-nji sentýabrda bellenilýän Bilimler we talyp ýaşlar güni mynasybetli dürli çäreler, şol sanda Garaşsyzlyk binasyna hem-de Ahal welaýatynyň Gökdepe etrabynyň Yzgant obasyndaky 27-nji orta mekdepdäki Berdimuhamet Annaýewiň ýadygärligine gül goýmak dabaralary geçiriler. Orta, ýörite orta hem-de ýokary okuw mekdeplerinde dabaraly nyzamlar guralar. Ýurdumyzyň ähli bilim edaralarynda “Halkyň Arkadagly zamanasy” ady bilen ilkinji okuw sapaklary geçiriler. 

Ýurdumyzyň 1-nji synp okuwçylaryna Gahryman Arkadagymyzyň we hormatly Prezidentimiziň adyndan gymmatly sowgatlary — kompýuterleri gowşurmak dabarasy göz öňünde tutulýar. 

Aşgabatda we ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda täze okuw-terbiýeçilik edaralarynyň açylmagy baýramçylygyň dabarasyny has-da artdyrar. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, ähli meýilleşdirilen dabaralaryň ýokary guramaçylyk derejesinde geçirilmeginiň möhümdigini belledi hem-de bu çäreleriň ýaş nesilleri oňat okamaga ruhlandyrjakdygyny, olarda bilimleri özleşdirmäge we gözýetimlerini giňeltmäge höwesi güýçlendirjekdigini nygtady. 

Berkarar döwletimiziň täze taryhy eýýamda ýeten sepgitlerine bagyşlanan ilkinji okuw sapagy ýaşlaryň ata Watanymyza söýgüsini has-da artdyryp, olaryň kalplarynda watançylyk duýgularyny ösdürmäge ýardam eder. 

Soňra wise-premýer zehinli çagalaryň “Garaşsyzlygyň merjen däneleri” bäsleşiginiň jemleýji tapgyryny guramaçylykly geçirmek üçin görülýän taýýarlyk işleri barada hasabat berip, onuň jemleýji tapgyryna aýdymçy çagalaryň 18-siniň hem-de tans, aýdym-saz we halk döredijilik toparlarynyň 13-siniň gatnaşmaga hukuk gazanandygyny habar berdi. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, zehinli çagalary ýüze çykarmak boýunça işleri geljekde-de dowam etmegiň möhümdigini belläp, wise-premýere 3-nji sentýabrda geçiriljek ýaş ýerine ýetirijileriň konsertine taýýarlygyň barşyna talabalaýyk gözegçiligi üpjün etmegi tabşyrdy. 

Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, daşary işler ministri R.Meredow Türkmenistanyň Prezidentiniň şu ýylyň sentýabr — dekabr aýlarynda daşary ýurtlara boljak saparlaryna taýýarlygyň meseleleri barada hasabat berdi. 

Bellenilişi ýaly, dünýäniň döwletleri bilen dostlukly gatnaşyklary we köptaraplaýyn hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak Garaşsyz, Bitarap Watanymyzyň daşary syýasatynyň esasy ugurlarynyň biri bolup durýar. Şunda ýokary derejeli duşuşyklara we gepleşiklere möhüm ähmiýet berilýär. Şunuň bilen birlikde, ýurdumyz abraýly sebitara hem-de halkara guramalar we düzümler bilen netijeli gatnaşyklary yzygiderli ösdürýär. Şeýlelikde, Türkmenistanyň Prezidentiniň birnäçe sammitlere gatnaşmagy meýilleşdirildi. 

Häzirki wagtda Daşary işler ministrligi dürli ýurtlaryň ugurdaş düzümleri bilen bilelikde degişli toplumlaýyn işleri amala aşyrýar. Şunda guramaçylyk we beýleki meseleleriň çözgüdine, saparlaryň maksatnamalarynyň, olaryň çäklerinde gol çekilmegi meýilleşdirilýän resminamalaryň işlenip taýýarlanylmagyna möhüm ähmiýet berilýär. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, Watanymyzyň oňyn Bitaraplyk, parahatçylyk söýüjilik, hoşniýetli goňşuçylyk we özara bähbitli hyzmatdaşlyk ýörelgelerine esaslanýan daşary syýasatyna ygrarlydygyny belledi. Döwlet Baştutanymyzyň aýdyşy ýaly, Türkmenistan mundan beýläk-de ähli gyzyklanma bildirýän hyzmatdaşlar bilen bähbitli gatnaşyklary ösdürer, netijeli söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlygy ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn esasda giňelder. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow bu barada aýtmak bilen, wise-premýere, DIM-niň ýolbaşçysyna daşary ýurtlara boljak saparlaryň we onuň çäklerinde geçiriljek ýokary derejedäki duşuşyklardyr gepleşikleriň taýýarlygyny ýokary guramaçylyk derejesinde alyp barmagy tabşyrdy. 

Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň Baş direktory M.Çakyýew ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyndan we Döwlet maksatnamasyndan gelip çykýan wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirmek boýunça alnyp barylýan işler barada hasabat berdi. Şu maksat bilen, ýurdumyzyň ugurdaş kanunçylygy esasynda döwrebap halkara görkezijilere laýyk gelýän milli elektron kommunikasiýa ulgamyny mundan beýläk-de döwrebaplaşdyrmaga we ony giňden peýdalanmaga, olary taýýarlaýjylar üçin degişli şertleriň döredilmegine, bu ugurda utgaşykly işiň ýola goýulmagyna gönükdirilen degişli Kararyň taslamasy taýýarlanyldy. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, ýurdumyzyň hemmetaraplaýyn okgunly ösüşiniň möhüm şerti hökmünde sanlylaşdyrmak işini çaltlandyrmak boýunça zerur çäreleriň görülmelidigine ünsi çekdi. Döwlet Baştutanymyz “Milli elektron kommunikasiýa ulgamynyň we olary işläp taýýarlaýjylaryň meseleleri hakynda” Karara gol çekip, ony sanly ulgam arkaly Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň Baş direktoryna iberdi hem-de resminamanyň ýerine ýetirilişine degişli gözegçiligi ýola goýmagy tabşyrdy. 

Soňra agentligiň ýolbaşçysy «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda şu ýylyň 15-16-njy awgustynda geçirilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatyň netijeleri barada hasabat berdi. 

Forumyň dowamynda pandemiýadan soňky döwürde ulag ulgamynda özara bähbitli hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Şeýle-de forumyň çäklerinde halkara guramalaryň we daşary ýurtlaryň pudaklaýyn edaralarynyň birnäçesiniň ýolbaşçylary bilen gepleşikler geçirildi. Multimodal üstaşyr ulag geçelgelerini, logistik düzümi ösdürmek, maýa goýum serişdelerini çekmek, ýük gatnawlarynyň mukdaryny artdyrmak, degişli resmileşdiriş çärelerini ýönekeýleşdirmek, ekologik taýdan arassa tehnologiýalary, sanly düzümleýin hyzmatlary ornaşdyrmak, hünärmenleri taýýarlamak, portuň dolandyryş ulgamyny kämilleşdirmek ýaly ugurlardaky özara gatnaşyklaryň geljekki meseleleri boýunça gyzyklanma bildirilýän pikir alyşmalar boldy. 

Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň “Ýaşyl” portlar düzümine goşulmagy üçin “EcoPort” güwänamasyny almak bilen baglanyşykly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. Mundan başga-da, halkara üstaşyr ulag geçelgesini döretmek, Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamanyň taslamasyny durmuşa geçirmek boýunça Aşgabat ylalaşygyny amala aşyrmagyň wajyp ugurlaryna garaldy. 

Geçirilen gepleşikleriň jemleri boýunça anyk ylalaşyklar gazanyldy we degişli resminamalara gol çekildi. Olary durmuşa geçirmek maksady bilen, teklipleriň 6-sy taýýarlanyldy. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen halkara maslahatyň we onuň çäklerinde häzirki zamanyň ýagdaýlaryny hem-de daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn gatnaşyklary ösdürmegiň geljekki ugurlaryny nazara alyp, ulag-logistika ulgamyndaky sebitleýin, ählumumy hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlaryny kesgitlemegiň çäklerinde geçirilen gepleşikleriň ähmiýetine ünsi çekdi. 

Yklymüsti ugurlaryň möhüm çatrygynda çäk taýdan amatly ýerleşen Türkmenistan bu ugurda ägirt uly mümkinçiliklere eýedir we olary ählumumy abadançylygyň bähbidine doly durmuşa geçirmäge çalyşýar. Şunuň bilen baglylykda, ulag diplomatiýasyny ilerletmek, onuň degişli gurallaryny giňden peýdalanmak, ýurdumyzda kabul edilen ugurdaş maksatnamany durmuşa geçirmek aýratyn ähmiýetli hasaplanýar. Bu bolsa ulag ulgamyndaky netijeli gatnaşyklaryň mundan beýläk-de işjeňleşdirilmegine gönükdirilendir. Munuň özi Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmegiň wajyp şertleriniň biri bolup durýar. 

Döwlet Baştutanymyz Türkmenistanyň ulag gatnawlarynyň yzygiderliligini we netijeliligini ýokarlandyrmagyň, köpşahaly ugurdaş düzümi döretmek boýunça wezipeleri durmuşa geçirmekde işjeň we oňyn orun eýeleýändigini belläp, beýan edilen teklipleri makullady hem-de gazanylan ylalaşyklary iş ýüzünde durmuşa geçirmek boýunça anyk tabşyryklary berdi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Hökümet agzalaryna ýüzlenip, sentýabr aýynyň dürli wakalara örän baý boljakdygyny belledi. 1-nji sentýabrda ýurdumyzda Bilimler we talyp ýaşlar güni bellenilýär. Şol gün siziň ähliňiz meýilnama laýyklykda, orta we ýokary okuw mekdeplerine baryp, ýaşlary täze okuw ýylynyň başlanmagy bilen gutlarsyňyz diýip, döwlet Baştutanymyz tabşyrdy. 

 1-nji sentýabrda Türkmenistanyň Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň VII gurultaýy geçiriler. 

Wise-premýer N.Amannepesowa täze okuw ýylynyň başlanmagy bilen bagly ähli meýilleşdirilen çäreleri ýokary guramaçylyk derejesinde geçirmek tabşyryldy. 

Hormatly Prezidentimiz mukaddes Garaşsyzlygymyzyň ýetip gelýän şanly 31 ýyllygy mynasybetli birnäçe dabaraly çäreleriň, taryhy ähmiýeti bolan şanly wakalaryň geçiriljekdigini aýdyp, şolara häzirki günlerden ýokary derejede taýýarlyk görülmelidigini belledi. Şanly sene mynasybetli guraljak dabaralaryň, medeni-köpçülikleýin çäreleriň ýokary guramaçylyk derejesi üpjün edilmelidir. 

Mejlisde döwlet durmuşyna degişli birnäçe meselelere garaldy we pudaklaryň sazlaşykly ösüşine gönükdirilen resminamalar kabul edildi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow mejlisi jemläp, oňa gatnaşanlara berk jan saglygyny, maşgala abadançylygyny, Watanymyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmeginiň bähbidine alyp barýan işlerinde uly üstünlikleri arzuw etdi.

Hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň milli ykdysadyýetini ylmyň gazananlarynyň we innowasion tehnologiýalaryň esasynda dünýäniň senagat taýdan ösen döwletleriniň derejesine çykarmak ugrunda tagallalary edýär. Ýurdumyzda kabul edilýän maksatnamalar elektron resminamalar dolanyşygyna hem-de elektron şahsyýetnamalar ulgamyna geçmek, bäsdeşlige ukyply sanly ykdysadyýeti we sazlaşykly işleýän elektron senagatyny döretmek wezipelerini öňde goýýar.  

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň 8-nji iýulynda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow ýurdumyzyň kanunçylygyny mundan beýläk-de ösdürmek we kämilleşdirmek boýunça işleri çaltlandyrmagyň zerurdygyna ünsi çekdi. Şeýle hem sanly ulgam arkaly geçirilen Milli Geňeşiň Mejlisiniň altynjy çagyrylyşynyň on dokuzynjy maslahatynda hormatly Prezidentimiziň döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlaryna we ýurdumyzyň kanunçylyk-hukuk binýadyny kämilleşdirmek boýunça toplumlaýyn maksatnama laýyklykda işlenip taýýarlanylan kanunlaryň hatarynda «Elektron hökümet hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň taslamasy ara alnyp maslahatlaşyldy hem-de biragyzdan kabul edildi. 

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllar üçin sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny» durmuşa geçirmäge ýardam bermek maksady bilen işlenip taýýarlanylan «Elektron hökümet hakynda» Türkmenistanyň Kanuny elektron hökümetiň işiniň tertibini kadalaşdyrýar.  

Kanunda döwlet edaralarynyň elektron hökümet çygryndaky işini utgaşdyrmak, döwlet hyzmatlarynyň ýeke-täk portalynyň hereket etmegini üpjün etmek barada bellenilýär. Elektron hökümetiň elektron sanly goly bellige alyş we tassyklaýyş merkeziniň işini ýöretmek, döwlet hyzmatlarynyň ýeke-täk portalyna fiziki we ýuridik şahslara hödürlenýän hyzmatlary ýerleşdirmek boýunça işleri durmuşa geçirmek ygtyýarly edaranyň ygtyýarlylygynda beýan edilendir. 

Kanunda ygtyýarly edara bilen birlikde beýleki döwlet edaralaryň hem bu çygyrdaky ygtyýarlylyklary görkezilip, sargyt edijileriň elektron döwlet hyzmatlaryny islegleri boýunça saýlap almaklaryna mümkinçiligiň döredilmegi göz öňünde tutulandyr. Elektron döwlet hyzmatlarynyň ýerine ýetirilmegi üçin zerur şertleriň döredilmegi mümkinçiligi çäkli adamlar üçin hem göz öňünde tutulýar. Munuň üçin döwlet edaralary zerur maglumatlary özünde saklaýan maglumat ulgamlarynyň we maglumat gorlarynyň bökdençsiz işlemegini üpjün edýär. Olaryň maglumat howpsuzlygyny üpjün etmek boýunça çäreleri amala aşyrýarlar. Şeýle hem ilata edilýän sanly hyzmatlaryň ygtybarly işjeňligi, elýeterliligi we ätiýaçlylygy üpjün edilýär. 

Halkymyzyň we ýurdumyzyň abadançylygyny üpjün etmäge gönükdirilen döwlet syýasatyny alyp barýan hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun! Alyp barýan il-ýurt bähbitli, döwlet ähmiýetli işleri rowaçlyklara beslensin!  

Kadyr DAŇATAROW,

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň deputaty, Mejlisiň Ylym, bilim, medeniýet we ýaşlar syýasaty baradaky komitetiniň agzasy.

Balkan welaýaty:  

 4. Hazar — täsin janly dünýä 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň öňdengörüjilikli baştutanlygynda Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini gowulandyrmagyň çäklerinde, azyk garaşsyzlygyny has-da pugtalandyrmak, şol sanda balykçylygy ösdürmek boýunça hem düýpli işler amala aşyrylýar. Ýurdumyzyň balykçylyk pudagynyň ösüş babatdaky görkezijileri dolulygyna hususy taraplaryň işjeňlik derejesine esaslanýar. Ilatyň balyk we balyk önümlerine bolan isleglerini kanagatlandyrmak, şol bir wagtda importyň möçberini azaltmak hem-de balyk önümleriniň eksportyny artdyrmak öňde duran möhüm wezipelerdir. Ýurdumyzyň içerki bazarlaryny balyk we balyk önümleri bilen bolelin üpjün etmek üçin balyklar emeli suw howdanlarynda ösdürilip ýetişdirilýär, ony senagat taýdan gaýtadan işlemek işleri giňden ýaýbaňlandyrylýar. Ilatymyzy balyk we balyk önümleri bilen üpjün edýän esasy tebigy suw howdanlarynyň biri-de Hazar deňzidir.  

Deňiz howdanynyň göwrümi 3,5 million kub metre deň bolup, oňa irili-ownukly derýalaryň 130-sy öz suwuny guýýar, umumy akwatoriýasynyň 2049 kub metr meýdanynda 30-dan gowrak ada ýerleşýär. Hazar deňziniň tebigy we biologik baýlyklaryny peýdalanmak boýunça Hazarýaka döwletler bolan Türkmenistanyň, Azerbaýjan Respublikasynyň, Eýran Yslam Respublikasynyň, Gazagystan Respublikasynyň we Russiýa Federasiýasynyň arasynda baglaşylan Ylalaşyk bu ugurda binýatlaýyn resminama hökmünde çykyş edýär. Hazar deňziniň ösümlik we haýwanat dünýäsi baýdyr, biologik görnüşleriň 2543-si hasaba alnandyr. Olaryň 733-si ösümlik, 1810-sy hem haýwanat dünýäsine degişlidir. Olaryň arasynda seýrek duş gelýän guşlar, bentos, plankton ýaly jandarlar-da bar.  

Ýurdumyzyň içerki suw howdanlarynda, Hazar deňziniň türkmen bölegini hasaba almak bilen, 14 biologik toparyň, 20 maşgalanyň we 63 ugruň wekilleri, hususan-da, tegelek agyzlylaryň 1 we balyklaryň 96 görnüşi hasaba alyndy. Deňziň çäginde olaryň 83 görnüşi ýaşaýar, 4-si bolsa Türkmenistanyň Gyzyl kitabyna girizilendir. Hazarda balyklar maşgalasyndan hazar külkesi, ançous külkesi, ulugöz külkesi, hazar ýylanbalygy, hazar gara ölegen balygy, hazar maňňalçasy, hazar müňňürdisi, azatmahy, süňkleklerden garabalyk, kepir, ýylanbaş, kefal, çapak, takgaz, rus bekre, pars bekre, söp, tirana, doky, hazar iňňe balygy, hazar pöwdesi, çüýbalyk ýaly görnüşleri has ýaýrandyr. Deňizde olaryň ýeterlik ätiýaçlyk gorlary bardyr.  

Balkan sebitiniň ýumşak howa şertleri bu görnüşleriň tebigy gorlaryny emeli usulda köpeltmäge hem-de janly ýagdaýda harytlyk üçin ösdürip ýetişdirmäge mümkinçilik berýär. Ihtiolog alymlaryň bellemegine görä, bekre (tirana) balygynyň uly gorlary Hazar deňzindedir. Bu ýerden dünýä boýunça senagat möçberinde bekre balygynyň 90 göterimi awlanýar. Deňziň biologik köpdürlüligini gorap saklamak, bekre balygynyň tebigy taýdan köpelmegine ýardam bermek esasy maksatlaryň biridir.  

Mälim bolşy ýaly, bekreler maşgalasy balygyň iň irki görnüşleriniň biri hasaplanýar. Ol özüniň iýmitlik gymmaty boýunça we sanynyň azalmagy bilen goralmaga degişli edildi hem-de Türkmenistanyň Gyzyl kitabyna girizildi. Ýurdumyzda bu gymmatly jandarlary emeli şertlerde köpeltmek we tebigy deňiz ýaýrawyna goýbermek boýunça toplumlaýyn çäreler ýola goýulýar. Bekre balygynyň has gymmat görnüşlerini ýörite howdanlarda köpeltmek hem-de ösdürip ýetişdirmek, tebigy deňiz şertlerine uýgunlaşdyrmak we deňiz ýalpaklygyna goýbermek maksat edinilýär. Munuň özi Hazarda bekräniň baş sanyny gorap saklamaga we onuň ýitip gitmek howpunyň öňüni almaga mümkinçilik berýär.  

Soňky döwürde Hazar deňziniň türkmen böleginiň bioserişdelerini we ekoulgamyny goramaga, jandarlaryň görnüşlerini köpeltmäge ylmy taýdan düýpli öwrenmäge möhüm ähmiýet berilýär. Häzir welaýatda ornitologiýa barlaghanalary işleýär, şeýle-de köp sanly hojalyk kärhanalarynda balyk önümçiliginiň gerimi yzygiderli giňeldilýär. Şeýle işler balyklary öňdebaryjy ylmy we tejribeler esasda köpeltmäge, bu berhizlik önümiň daşary ýurtlardan satyn alynýan görnüşlerini we möçberini ýerli önümler bilen çalyşmaga mümkinçilik döredýär.  

Häzirki wagtda külke balygy awlamakda bellenilen paýy özleşdirmek wezipesi Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalarynyň üstüne ýüklenildi. Içerki bazarlarda balyk we balyk önümleriniň möçberini artdyrmak boýunça amala aşyrylýan çäreleriň saldamly bölegi Hazar deňzi bilen baglanyşdyrylýar. Munuň özi milli balykçylyk ulgamynyň gaýtadan enjamlaşdyrylmagyny, düýpli döwrebaplaşdyrylmagyny, täze deňiz gämileriniň satyn alynmagyny şertlendirdi. Balyk awlamagyň we ony senagat taýdan gaýtadan işlemegiň binýady giň gerim bilen kämilleşdirilýär. Ilatyň azyk bolçulygy bilen bagly il-ýurt bähbitli işleri amala aşyrýan telekeçilere suw desgalarynda, ýörite howdanlarda balykçylyk işlerini talabalaýyk ýola goýmak üçin zerur bolan maliýe, karz serişdeleri bölünip berilýär, olar döwrebap tehnikalar we enjamlar bilen üpjün edilýär. Pudagyň maddy-tehniki, önümçilik binýadyny gowulandyrmak maksady bilen, serişdeleriň uly möçberleri deňiz gämilerini, seýnerleri, doňduryjy refrižeratorlary, ululy-kiçili motorly gaýyklary, welboltlary, sowadyjy awtoulaglary, balyk awlanylýan torlary, aragatnaşyk enjamlaryny satyn almaga gönükdirilýär.  

Balyklary sarp edijilere janly görnüşde ýetirmek, olary dürli görnüşde konserwirlemek, gaplamak, şeýle-de ýokary hilli ot-iýmlik balyk ununy öndürmek wezipesi ileri tutulýan ugurlar hasaplanýar. Welaýatyň eýeçiligiň ähli görnüşindäki kärhanalarynda balyk we gaýry balyk önümleriniň öndürilişini 565,2 tonna, gaplanan we gaýtadan işlenen balyk önümleriniň öndürilişini 795,9 tonna ýetirmek, telekeçileriň gatnaşmagynda ýyllyk kuwwaty 60 tonna deň bolan artemiýa salina leňňeçleriniň guradylan ýumurtgasyny öndürýän önümçiligi ýola goýmak göz öňünde tutuldy. Deňiz bioserişdeleriniň we balykçylygynyň binýadyny işjeňleşdirmegiň hasabyna görkezijileri has-da artdyrmak, işleri döwrebap amala aşyrmak azyk üpjünçiligini pugtalandyrmak babatynda bellenilen sepgitlere ýetmekde, şeýle-de ykdysady ösüş gazanmakda netijeli esas bolup hyzmat eder. Dünýä ilatyny azyk önümleri bilen ýeterlik üpjün etmekde balykçylyk ykdysady taýdan iň çalt hem netijeli ösýän pudaklaryň biri hasaplanylýar. Türkmenistanyň tebigy-howa şertleri, ýylyň bütin dowamynda maýyl günleriň köplügi, süýji hem deňiz suwly howdanlaryň bardygy bu pudagy has ýokary depginler bilen ösdürmäge mümkinçilik berýär.  

Welaýatda balykçylygyň önümçilik kuwwatlyklaryny ozal bar bolan hojalyklaryň binýadynda täze biotehnologiýalary peýdalanmagyň hasabyna artdyrmak maksat edinilýär. Şeýle-de suwotulary köpeltmek boýunça fermalary, olary akwamedeniýet şertlerinde uýgunlaşdyrmak, kiçi ustrisalary, midiýalary, langustlary, krewetkalary, leňňeçleri, ownuk balyklaryň dürli görnüşlerini köpeltmäge niýetlenilen howdan hojalygyny, ýörite kärhanalary esaslandyrmak hem meýilleşdirilýär. Hazar deňziniň janly-jandara ýaramly zolagynda balyk we suw haýwanlarynyň gorlaryny tebigy hem-de emeli usulda köpeltmek, deňiz kenaryna ýakyn ýerleşen etraplarda balykçylyga ýöriteleşen kiçi kärhanany döretmek göz öňünde tutulýar. Munuň özi sebitiň ilatynyň azyk we iş üpjünçiligine oňyn täsir eder, şeýle-de döwletiň eksport mümkinçiligini artdyrar.  

Ýurdumyzda bekre balygyny ylmy taýdan öwrenmek, emeli usulda köpeltmek hem-de gaýtadan deňiz giňişligine goýbermek maksady üçin awlamaga, aýratynlykda, 5 tonna deň bolan kwota paýy berilýär. Häzirki wagtda hazar külke balygyny awlamak boýunça berilýän çäk möçberini özleşdirmek işleri Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň işjeň agzalary tarapyndan giň gerimde ýola goýuldy. Balygy duzlanan, kakadylan we dürli gaplamalar görnüşinde öndürmek işleri bökdençsiz alnyp barylýar. Hazar külkesinden balyk ýagy alnandan soň emele gelýän galyndylar, şeýle-de gaýtadan işlemek kadalaryna laýyk gelmeýän balyklardan un öndürmek işleri giňden ýola goýuldy. Ol un balyklara, öý guşlaryna, gyş aýlarynda belok goşundysy hökmünde gylýallara iýmitlik hökmünde berilýär.  

Geljekde welaýatda balykçylygy ösdürmek ileri tutulýan ugurlaryň biri hasaplanýar. Şonuň üçin balyk hojalyk işleri boýunça ýerine ýetiriji häkimiýetiň ygtyýarly edarasy, Türkmenistanyň Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi hem-de Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi tarapyndan «Balyk awlamak we ýörite sarp edijileri balyk we balyk önümleri bilen üpjün etmek boýunça Tertibi» işläp taýýarlamak göz öňünde tutulýar.  

Häzirki wagtda welaýatyň Serdar etrabyndaky baş şor akabanyň ugrunda gurulýan umumy göwrümi 1200 million kub metr bolan köp sanly kiçi köllerde dörediljek balyk köpeldilýän hojalyklar hem balykçylyk pudagyny ösdürmekde oňyn netije berer. Sebitde suw bioserişdeleriniň we balygyň baý gorlarynyň köpeldilmegini gazanmak, ihtiologiýa babatynda ýörite hünärleri açmaga girişmek, ylmy taýdan deňziň plankton jandarlar dünýäsini öwrenmek we bu ugurda ýörite barlaglary geçirmek boýunça maksatnamalaýyn işler hem tejribe taýdan uly ähmiýete eýedir. Hazar deňzi diňe bir täsin janly dünýä bolmak bilen çäklenmeýär, ol halkymyzyň bereket çeşmesidir. Ony goramak, baýlyklaryny tygşytly peýdalanmak, nesillere miras galdyrmak Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň möhüm talaby bolup durýar.  

Hangeldi GURBANGELDIÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň Ykdysady töwekgelçilikleri seljeriş müdirliginiň başlygy.

Gözümiziň öňünde ösüp-özgerýän, maglumatlara hem kämillige teşne nesillerimiziň örňemegine giň ýol açýan bilim bütin dünýäde rowaçlyklaryň altyn açary diýlip atlandyrylýar. Bilim islendik ugurdan täze giňişlikleri açýar. Bilim ylma hem-de hünär kämilligine tarap ädilýän ädimlere bagtyýarlyk çaýýar, ynam berýär. Bilim durmuşymyzyň her bir ugrunda peýda bolýan täzeçilliklere düşünmäge, her bir hünärde günsaýyn täzelenip hem köpelip barýan şertlere kybap bolmaga ýardam berýär. Bilim adama öz dünýäsini, başarnyklaryny, ukybyny, zehinini açmaga kömek edýär. Okaýan adam durmuşda gaty seýrek ýalňyşýandyr, çünki bilim paýhasyň altyn çeşmesidir, paýhas bolsa her bir ädimde täze ugurlary, her bir işde bähbitli taraplary gözlemegi we tapmagy öwredýär.

Halkara söwda-ykdysady gatnaşyklary ösdürmek, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilişini artdyrmak, ýurdumyzyň azyk howpsuzlygyny pugtalandyrmak, sanly ulgam arkaly ilata edilýän söwda hyzmatlaryny kämilleşdirmek hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň söwda toplumynyň öňünde goýan esasy wezipeleridir. 

Söwda ulgamy islendik önümçilik işiniň ahyrky netijesidir. Şeýlelikde, onuň ösüşiniň derejesi, işiň, harytlaryň we hyzmatlaryň giň gerimi, köpdürlüligi diňe bir ilatyň satyn alyjylyk ukybynyň derejesine däl, eýsem, ýurdumyzyň senagat pudaklarynyň kuwwatyna, onuň halkara ykdysady gatnaşyklarynyň ösüşine şaýatlyk edýär. 

Hormatly Prezidentimiz halk hojalyk toplumyny ösdürmek boýunça degişli tabşyryklary berip, şu ýylyň 8-nji iýulynda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde toplumda sarp ediş harytlarynyň, aýratyn-da, oba hojalyk pudagynda öndürilýän önümleriň möçberlerini artdyrmak babatda işleri güýçlendirmegiň zerurdygyny belledi. Dünýä ykdysadyýetindäki ýagdaýlara baglylykda, içerki bazaryň azyk we ilkinji nobatda, zerur bolan beýleki harytlar bilen üpjünçiligi gowulandyrylmalydyr diýip, döwlet Baştutanymyz nygtady. 

Şu ýylyň ýanwar — iýul aýlaryndaky makroykdysady görkezijiler söwda ulgamynyň durnukly ösýändiginiň subutnamasy bolup durýar. Hususan-da, şu ýylyň alty aýynda Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça söwda dolanyşygynyň ösüşi, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 100,3 göterime, önüm öndürmegiň ösüşi bolsa 105,6 göterime barabar boldy. 

Bu ministrlik ýurdumyzyň önüm öndürijilerinden we zerur bolan halatynda daşary ýurtly önüm öndürijilerden ilatyň isleglerini kanagatlandyrmak üçin elýeterli bahadan harytlaryň gerek bolan möçberlerini satyn almak boýunça degişli işleri alyp barýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň görkezmesine laýyklykda, harytlaryň bahalaryna we azyk bolçulygyny üpjün etmäge, ýokary hilli import harytlarynyň gelmegine hem-de olaryň möçberiniň azaldylmagyna, ýurdumyzyň kärhanalary tarapyndan öndürilýän, daşary ýurtlara iberilýän önümleriň möçberleriniň artdyrylmagyna, bazarlarda we söwda edaralarynda söwda kadalarynyň berjaý edilişine pugta gözegçilik edilýär. Şu çäreler bilen birlikde, hyzmat ediş hem-de söwda ulgamyny ösdürmäge iri maýa goýumlary gönükdirilýär. Aşgabatda we ýurdumyzyň sebitlerinde gurlan köp sanly söwda merkezleri, dükanlar, bazarlar, jemgyýetçilik iýmiti kärhanalary ilatymyza, ýurdumyzyň myhmanlaryna edilýän hyzmatlaryň ýokary hilini üpjün edýärler. 

Häzirki wagtda önümçilik pudaklary we hyzmatlar bazarlary sanly ulgama işjeň geçýärler. Sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi, ähli ulgamlara öňdebaryjy tehnologiýalaryň ýokary depginlerde ornaşdyrylmagy ýurdumyzyň dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamynda eýeleýän ornuny berkidýär. “Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna” laýyklykda, elektron söwdany guramak bu ulgamyň öňünde durýan wezipeleri üstünlikli çözmegiň möhüm şertleriniň biri hökmünde kesgitlenildi. 

Dünýäniň bölek we lomaý söwdasynda bolup geçýän özgertmeler geljegi uly işewürlik nusgalaryny döretmäge gönükdirilendir. Häzirki zaman bazaryndaky ýagdaýlara dogry we öz wagtynda seslenmegiň bäsdeşleriň öňünde artykmaçlyk berýändigi äşgärdir. Häzir, tutuş dünýäde bolşy ýaly, ýurdumyzda hem bu ulgamda sanlylaşdyrmagyň depgininiň artýandygy duýulýar. Munuň özi sarp edijileriň barha köpüsiniň sanly tehnologiýalara uly ähmiýet berýändigi bilen şertlendirilendir. Sarp edijileriň isleglerini kanagatlandyrmak hem-de bazarda üstünlikli bäsdeşlik etmek üçin öňdebaryjy tehnologik çözgütleri ulanmak we marketing kommunikasiýalarynyň täze gurallaryny ornaşdyrmak zerur bolup durýar. 

Sanly ulgamlar söwda kärhanalaryna sarp edijiler barada maglumatlary toplamaga, satyn almalaryň taryhyna syn etmäge, dürli önümlere bolan islegleri seljermäge hem-de alyjylar üçin islegli bolup galmaga mümkinçilik berýär. Şolaryň kömegi bilen amallar işiniň netijeliligini ýokarlandyrmak, degişlilikde, harytlaryň özüne düşýän gymmatyny azaltmak, önümleriň bazarda has elýeterliligini üpjün edip bolar. Şunuň bilen baglylykda, täzelikleri işjeň ulanmak hem-de sarp edijileriň isleglerini düýpli seljermek ýurdumyzyň söwda ulgamyny sanlylaşdyrmakda esasy ugurlar bolup durýar. 

Internet dükanlarynyň döredilmegine aýratyn üns berilýär. Söwdada sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy bilen, ilata edilýän hyzmatlaryň görnüşleri kämilleşdirilýär. Harytlary uzak aralykdan satmagyň düzgünlerine laýyklykda, bäsdeşlige ukyply bazar ykdysadyýeti kemala gelýär. 

Aşgabatda döwlet söwda kärhanalaryny sanlylaşdyrmak boýunça meýilnamalaryň durmuşa geçirilmeginde Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrliginiň Kompýuter tehnologiýalary merkezi tarapyndan esaslandyrylan “Agzybirlik tilsimaty” kärhanasynyň hünärmenleri “Hengsheng Lianhua Investment Management Co.Ltd” hem-de “Tongfang Hongkong Limited” ýaly belli hytaý kompaniýalary bilen bilelikde işleýärler. Kärhana “Agzybirlik tilsimaty” haryt nyşanly enjamlary, şol sanda sensor ekranly kompýuterleri, çek-printerleri, ştrih-kod printerleri we skanerleri öndürýär. Bu enjamlar söwda nokatlarynda söwdanyň guralyşyna awtomatik ýagdaýda gözegçilik etmäge mümkinçilik berýär. 

Döwlet haryt-çig mal biržasynyň işi Türkmenistanyň daşary ykdysady aragatnaşyklarynyň görkezijisi, ýurdumyzyň halk hojalyk toplumynyň esasy pudaklarynyň önümlerine bolan islegleri aýdyň görkezýän maglumatlaryň kuwwatly maglumat-seljeriş çeşmesi bolup durýar. Ministrler Kabinetiniň ýokarda agzalan giňişleýin mejlisinde habar berlişi ýaly, Döwlet haryt-çig mal biržasynda hasabat döwründe söwda geleşikleriniň 149-sy geçirilip, şolarda 18 müň 255 şertnama hasaba alyndy. 

Häzirki wagtda Türkmenistanyň Döwlet haryt-çig mal biržasynda daşary ykdysady gatnaşyklaryň ösdürilmegine, daşary ýurt maýa goýumlarynyň çekilmegine, işleriň bazar gatnaşyklarynyň talaplaryna laýyklykda guralmagyna, şol sanda birža hyzmatlarynyň görnüşleriniň artdyrylmagyna we şolaryň hiliniň ýokarlandyrylmagyna, döwrebap tehnologiýalaryň hem-de beýleki usullaryň ornaşdyrylmagyna gönükdirilen özgertmeler amala aşyrylýar. 

Ösen we ýokary netijeli söwda ulgamy haryt iberijilere we önüm öndürijilere hil babatda ýokary talaplary bildirip, sarp edijilere ýetirilýän önümleriň hiline gözegçilik edýän ulgama gatnaşyjy bolup çykyş edýär. Şeýlelikde, ol döwletiň ilat saglygyny goramak boýunça tagallalaryna saldamly goşant goşýar. Şunuň bilen baglylykda, ştrih-kodlar bilen bellemek ulgamyny ornaşdyrmak boýunça uly işler alnyp barylýar. Ýurdumyzyň önüm öndürijileri tarapyndan çykarylýan harytlyk önümleriň onlarça müň görnüşine eýýäm degişli nyşan dakyldy. Türkmenistanyň GS1 halkara guramasyna (Global Standart One) goşulmagy hem ýurdumyzyň halkara söwda-ykdysady hyzmatdaşlygynyň ygtybarly we jogapkärli gatnaşyjysy hökmünde ykrar edilýändigini görkezýär. 

Döwlet haryt-çig mal biržasynyň alyp barýan işleriniň gerimi giňdir, haryt dolanyşygynyň artdyrylmagy hem-de çaltlandyrylmagy, bir tarapdan, ýurdumyzda öndürilýän harytlaryň eksport mukdarynyň artdyrylmagy, beýleki tarapdan bolsa, içerki bazary halkyň sarp edýän harytlary, önümçilik-tehniki ähmiýetli önümler we ykdysadyýetiň dürli pudaklaryny döwrebaplaşdyrmaga niýetlenen enjamlar bilen üpjün etmekden ybaratdyr. 

Birža söwdalarynda 40-dan gowrak döwlete, şol sanda Russiýa, Hytaýa, Birleşen Arap Emirliklerine, Beýik Britaniýa, Türkiýä, Amerikanyň Birleşen Ştatlaryna we beýleki ýurtlara ýurdumyzda öndürilýän harytlar eksporta iberilýär. Bu işleriň üstünlikli amala aşyrylmagyna hormatly Prezidentimiz tarapyndan durmuşa geçirilýän “Açyk gapylar” syýasaty, dünýäniň ähli künjeginden işewürleriň Türkmenistan bilen hyzmatdaşlyk etmegini şertlendirýän durnukly ykdysady hem-de amatly maýa goýum ýagdaýy ýardam berýär. 

Şeýlelikde, Döwlet haryt-çig mal biržasy daşary ýurtlaryň biržalarynyň iň gowy tejribelerini işjeň ornaşdyrmak bilen, öz işini döwlet Baştutanymyzyň Türkmenistany dünýä ykdysady ulgamyna üstünlikli goşmak maksady bilen, haryt bazaryny mundan beýläk-de ösdürmek, daşary söwda amallaryny höweslendirmek, harytlaryň eksport möçberini artdyrmak boýunça öňde goýan wezipeleri esasynda amala aşyrýar. 

Hökümetiň ýokarda agzalan mejlisiniň barşynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow ýurdumyzyň daşary ykdysady işini mundan beýläk-de ösdürmek boýunça alnyp barylýan işleriň güýçlendirilmelidigini, daşary söwda dolanyşygynyň kämilleşdirilmelidigini hem-de halkara maliýe institutlary bilen hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de berkidilmelidigini hem nygtady. 

Türkmenistana Bütindünýä Söwda Guramasyna (BSG) goşulýan ýurt (“işjeň synçy”) derejesiniň berilmegi söwda ulgamyny we telekeçiligi ösdürmekde möhüm ädim boldy. Guramanyň tertip-kadalaryna laýyklykda, bu derejäniň alynmagy bilen baglylykda, Türkmenistanyň BSG-ä goşulmagy baradaky iş topary döredildi. Şunuň bilen baglylykda, 2020-nji ýylyň iýulynda Türkmenistana Bütindünýä Söwda Guramasynda synçy derejesiniň berlendigini bellemek gerek. Bu bolsa ýurdumyza guramanyň işiniň esasy ugurlary, onuň düzgünleri hem-de köptaraplaýyn söwda gün tertibi bilen tanyşmaga mümkinçilik berdi. 

Bütindünýä Söwda Guramasyna goşulýan ýurt derejesi (“işjeň synçy”) milli ykdysadyýetimiziň yzygiderli ösdürilmegi, ýurdumyzyň daşary söwdadaky ornunyň mundan beýläk-de pugtalandyrylmagy üçin şertleri döredýär, köptaraplaýyn söwda-ykdysady gatnaşyklarynyň giňeldilmegine, köp millionlyk maýa goýumlaryň çekilmegine ýardam edýär. Şeýle-de munuň özi Türkmenistanyň täjirçilik we söwda strategiýalaryny işläp taýýarlamaga hem-de durmuşa geçirmäge degişlidir. 

Bütindünýä Söwda Guramasy özüniň agzalarynyň arasynda söwdanyň düzgünlerini kadalaşdyrýan ýeke-täk ählumumy halkara gurama bolup durýar. Dünýäniň köp sanly ýurdunyň gatnaşmagynda gol çekilen we tassyklanan degişli ylalaşyklar onuň esasyny düzýär. BSG-niň kadalary söwda-ykdysady gatnaşyklarda milli kanunçylygy işläp taýýarlamak, ony iş ýüzünde ulanmak üçin möhüm çelgi bolup durýar. 

Guramanyň baş maksady agza döwletleriň arasynda durnukly, aýdyň we erkin söwda akymlaryny ýola goýmakdan ybaratdyr. Häzirki wagtda dünýäniň 164 ýurdy BSG-niň agzasy bolup durýar. Döwletleriň birnäçesi onda synçy derejesine eýedir. Türkmenistan synçy derejesine eýe bolan 25-nji döwletdir. Bu bolsa ýurduň önümçilik kuwwatlyklaryny ösdürmek, eksportyň möçberlerini artdyrmak, şeýle-de bazar gatnaşyklarynyň özgertmeleriniň durnukly ösüşini üpjün etmek üçin täze mümkinçilikleri döredýär. Şunuň bilen birlikde, “işjeň synçy” derejesi Bütindünýä Söwda Guramasynyň geçirýän resmi çärelerine gatnaşmaga mümkinçilik berýär we onuň esasy resminamalaryna, guramanyň söwda meseleleri boýunça tehniki goldaw maksatnamasyna elýeterliligi üpjün edýär. 

Häzirki wagtda halkara söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmek boýunça işler dowam etdirilýär. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän, Türkmenistanyň Bitaraplyk derejesine esaslanýan parahatçylyk söýüjilikli syýasat bu ugurdaky hyzmatdaşlygyň okgunly ösdürilmegine ýardam berýär. Döwletimiziň daşary ýurtlardaky Söwda öýleriniň sany barha artýar. Russiýa Federasiýasynyň paýtagty Moskwa şäherindäki Türkmenistanyň söwda öýi, Belarus Respublikasyndaky Türkmen-belarus söwda öýi, Türkiýe Respublikasynyň Stambul şäherindäki Türkmen-türk söwda öýi jogapkärçiligi çäklendirilen paýdarlar jemgyýetleri muňa aýdyň şaýatlyk edýär. 

Hyzmatdaşlygyň bu görnüşi ykdysady gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagynda uly orun eýeleýär. «Türkmenistanyň daşary ykdysady işini ösdürmegiň 2020 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny» durmuşa geçirmek maksady bilen, şu ýylyň fewral aýynda Tatarystanyň paýtagtynda Türkmen söwda öýi açyldy. Ol Türkmenistanda we Russiýa Federasiýasynda öndürilen dürli harytlaryň lomaý hem-de bölek söwdasy bilen meşgullanýar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny artdyrmak, daşary ýurtlar bilen söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy giňeltmek, eksport mümkinçiliklerini ýokarlandyrmak boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar. «Türkmenistanyň 2021 — 2030-njy ýyllar üçin daşary söwda strategiýasyna» laýyklykda, milli söwda nyşanly harytlaryň täze görnüşlerini öndürmek we daşary ýurtlarda giňden ilerletmek boýunça möhüm wezipeler öňde goýuldy. Türkmenistan halkara bileleşikde «Türkmenistanda öndürilen» diýen nyşanly harytlary öndürmek we ýokary hilli hyzmatlary amala aşyrmak ulgamynda uly kuwwata eýe bolan döwlet hökmünde bellidir. 

Ministrler Kabinetiniň şu ýylyň 22-nji aprelinde geçirilen mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow «Türkmenistanda öndürilen» milli nyşany taýýarlamak baradaky teklibi makullady. Döwlet Baştutanymyz türkmen dizaýnerleriniň dünýä ülňülerine laýyklykda, bu ulgamda öňdebaryjy tejribäni öwrenmekden ugur almalydygyny, şol sanda sanly ulgamy giňden ulanmalydygyny belledi. 

«Türkmenistanda öndürilen» milli nyşanyň döredilmegi we ony bermegiň şertleriniň kesgitlenilmegi ýerli önüm öndürijileriň jogapkärçiligini ep-esli ýokarlandyrar, şeýle-de halkara bazarlarda bäsdeşlige ukyply önümleri öndürýän ýurt hökmünde döwletimiziň abraýyny has-da belende galdyrar, eksport kuwwatynyň artmagyna hem-de maýa goýumlaryň çekilmegine ýardam eder. Iň esasysy bolsa ýurdumyzyň dünýä hojalyk gatnaşyklaryna üstünlikli goşulyşmaga ymtylmasy eziz Watanymyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmegine, halkymyzyň abadançylygynyň ýokarlandyrylmagyna gönükdirilendir. 

Bu nyşan daşary ýurtly alyjylarda Türkmenistanda öndürilen harytlara ynam döretmäge gönükdirilendir. Ol önümiň bäsdeşlige ukyplylygynyň we ekologik taýdan arassalygynyň kepilidir. 

Mälim bolşy ýaly, Söwda-senagat edarasy tarapyndan ýurdumyzyň degişli ministrlikleri we pudaklaýyn dolandyryş edaralary bilen bilelikde döwlet hem-de hususy düzümleriň, IT kompaniýalaryň, dizaýnerleriň, suratkeşleriň, Döwlet çeperçilik akademiýasynyň ýörite okuw mekdepleriniň talyplarynyň gatnaşmagynda milli nyşan hakyndaky Düzgünnamany işläp taýýarlamak bilen bagly bäsleşik yglan edildi. Onda ähli isleg bildirýänleriň işlerine-de garalar. 

Milli nyşan owadan şekili hem-de gysgalygy, şol bir wagtyň özünde çuňňur manysy bilen tapawutlanýan, özünde watansöýüjilik pikirini jemleýän türkmen, iňlis we rus dillerindäki şygaryň döredilmegini göz öňünde tutýar. Bäsleşigiň netijeleri boýunça iň gowy taslamalar seçilip alnar hem-de degişli taslama tassyklanylar. 

Daşary ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmekde, bazar gatnaşyklaryny kemala getirmekde we işewürlik başlangyçlaryny höweslendirmekde Söwda-senagat edarasyna möhüm orun degişlidir. Hökümetiň alty aýyň jemleri boýunça geçirilen mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow daşary ýurtlar bilen söwda aragatnaşygyny pugtalandyrmagy, şeýlelikde, Söwda-senagat edarasynyň işini güýçlendirmegi esasy talaplaryň hatarynda görkezdi. 

Söwda-senagat edarasy boýunça şu ýylyň ýanwar — iýun aýlarynda ýerine ýetirilen işleriň ösüşiniň 104,1 göterime barabar bolandygyny bellemek gerek. Telekeçilik düzümleriniň we döwlet hem-de hojalyk dolandyryş edaralarynyň arasynda netijeli hyzmatdaşlygyň ýola goýulmagyna, Türkmenistanyň hususy ulgamynyň halkara işewürlik bileleşigine ýakynlaşmagyna, ýurdumyzyň önüm öndürijileriniň harytlarynyň daşarky bazarlarda ilerledilmegine, içerki we daşary ýurt maýalarynyň, döwrebap tehnologiýalaryň çekilmegine ýardam bermek Söwda-senagat edarasynyň üstüne ýüklenen esasy wezipeleriň hataryndadyr. 

Türkmenistanda jemgyýetçilik iýmiti, myhmanhana ulgamy uly ösüşe eýe boldy. Bu babatda iň döwrebap tehnologiýalar, hyzmat etmegiň dürli usullary işjeň ornaşdyrylýar. Restoranlaryň, kafeleriň, naharhanalaryň, “tiz tagam” ulgamynyň, fitnes-barlaryň, çaýhanalaryň netijeli işlemegi ýola goýuldy. Olarda türkmen we dünýäniň halklarynyň aşhanalarynyň tagamlary hödürlenilýär. Bäsdeşligiň ýokarlanmagy bilen, hyzmat ediş ulgamynyň derejesi hem artýar, bäsleşiklerdir festiwallar yzygiderli geçirilýär. 

Hyzmat etmegiň häzirki zaman görnüşleri we usullary ösdürilýär, söwda edaralarynyň işini guramagyň tehnologiýasy, söwda nokatlarynyň önümleriň dürli görnüşleri bilen üpjün edilmegi babatda halkara standartlara geçmek işi işjeň dowam etdirilýär. Munuň özi döwletiň ykdysady taýdan abadançylygynyň iň gowy görkezijisi bolup durýar we islendik ýurduň ösüşiniň aýdyň nyşany bolup hyzmat edýär. 

Şeýlelikde, söwda edaralarynyň işiniň kämilleşdirilmegi ýurdumyzda harytlaryň bolçulygyny mundan beýläk-de artdyrmaga, şunlukda, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkymyzyň ýaşaýyş derejesini has-da ýokarlandyrmaga ýardam etmelidir. 

(TDH)

Ýurdumyzyň dokma pudagynyň ýokary hilli önümlerini alyjylara hödürleýän ýörite dükanlaryň sany gözel paýtagtymyzda artmak bilen. Gelim-gidimi egsilmeýän bu dükanlaryň haýsy birine barsaň-da, ruhy lezzet beriji syýahatyň hözirini gören şekilli bolýarsyň. Gözüň ýagyny iýip barýan türkmen el halylary, lowurdap duran panbarhat matalarynyň dürli reňkli görnüşleri, gyz-gelinlerimiziň bezegi bolan ýaglyklar, sap nah ýüplükden dokalan matalar, olardan tikilen geýimler, sport we mekdep lybaslary ýurdumyzyň dokma senagatynyň ýeten belent derejesini görkezýär. Içerki we daşarky bazarlarda geçginli haryda öwrülip, köp görnüşliligi, bedene ýakymlylygy, göze gelüwliligi, ykjamlygy bilen alyjylaryň göwnünden turýan ol önümler türkmen dokmasynyň abraýyny belende göterýän milli brendlerimizdir.  

Şeýle dükanlaryň biri paýtagtymyzyň demirgazyk böleginde, Hoja Ahmet Ýasawy köçesiniň ugrunda ýerleşýär. Ildeşlerimiziň ösen islegini kanagatlandyrmaga ukyply bu dükandaky dokma önümleriniň hataryny zenanlardyr erkek adamlara niýetlenen möwsümleýin egin-eşikler bilen birlikde, çagalara niýetlenen naşyja geýimleriň-de dürli görnüşi düzýär.  

  Açylanyna onçakly köp wagt bolmadyk dükanyň tekjelerindäki gözüňi dokundyrýan egin-eşikleri synlanyňda, milli haryt nyşanlary bada-bat ünsüňi çekýär. Türkmeniň şöhratly taryhyny, bagtyýar şu günümizi şöhlelendirýän ol nyşanlar önümlere bezeg berýär, harydyň gymmatyny artdyrýar. Göze gelüwli, ekologiýa taýdan arassa bu önümlere isleg ýokary. Harytlar satyn alyndygy ýeri täzeleri bilen doldurylýar. Önümler häzirki zamanyň iň kämil tehnologiýalary bilen üpjün edilen iri dokma toplumlarynda, döwrebap önümçilik kärhanalarynda tikilen harytlardyr. Alyjylara hödürlenýän ýokary hilli önümleriň düzümine Kaka dokma toplumynyň «Jeýtun», Babadaýhan dokma toplumynyň «Mäne» nyşanly harytlarynyň goşulmagy türkmen dokmasynyň ösüşli ýolunda gazanylan ýene bir üstünlikli ädimdir. Köp görnüşli harytlaryň her birine mahsus biçüw, tikin, bezeg aýratynlyklary bu dokma toplumlarynda zähmet çekýän tikinçilerdir dizaýnerleriň döredijilikli hem sazlaşykly işlerinden habar berýär.  

Dürli şekiller, nyşanlar, nagyşlar bilen bezelip, alyjylara hödürlenýän dürli görnüşli önümler çagalaryň-da, uly ýaşlylaryň-da göwnünden turýar. Halkymyzyň höwes bilen satyn alýan jinsi önümlerini, sport, ýorgan-düşek we ýassykdaşy toplumlaryny, el süpürgiçleridir hammam donlaryny, şeýle hem beýleki ençeme önümleri bezeýän ol nagyşlar harytlaryň her birine milli äheň berýär we gözellik çaýýar. 

Işiň öňe ilerlemegi üçin her bir başlangyjyň şowly netije bermegini gazanmaly. Türkmen dokmaçylary üçin işiň müşgili ýok. Dünýäniň dokma önümçiliginde gazanylan öňdebaryjy tejribeleri özleşdirip, iň täze tehnologiýa enjamlaryna ezberlik bilen erk edýän türkmen dokmaçylarynyň elinden çykýan, «Türkmenistanda öndürildi» diýen belgili önümleriň hatarynda islendik möwsüme niýetlenen ýokary hilli egin-eşikleriň dürli görnüşini görmek bolýar. Milli öwüşgine aýratyn orun berlip tikilýän lybaslaryň her biriniň häzirki zamanyň ösen talabyna doly laýyk gelmegi, ekologiýa taýdan arassalygy bilen tapawutlanmagy guwandyryjy ýagdaýdyr.  

Aýnabat DURDYÝEWA.

«Türkmenistan».

Tebigy gözellikleriň, ýerüsti hem ýerasty baýlyklaryň mesgeni bolan ata Watanymyzdan çar tarapa uzaýan awtoulag we howa ýollary, deňiz hem derýa, demir ýollary mukaddes ýurt Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllyk şanly senesini mynasyp garşylamak hyjuwy bilen joşgunly zähmet çekýän halkymyzyň dünýä döwletleri bilen dost-doganlyk, özara bähbitli, hoşniýetli hyzmatdaşlyk, ynsanperwerlik gatnaşyklaryny pugtalandyryp, buýsançly göwünlere ylham berýär. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda umumadamzat gatnaşyklarynda ylalaşygy, özara bähbitli hyzmatdaşlygy pugtalandyrmakda guwandyryjy işler amala aşyrylýar. Biz şeýle ajaýyp hakykata paýtagtymyz Aşgabatda hormatly Prezidentimiziň başlyklyk etmeginde ýokary derejede geçirilen altynjy Hazar sammitiniň dowamynda, şeýle hem Ýewraziýada logistikany diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek boýunça «Halkara ulag-üstaşyr geçelgeleri: özara arabaglanyşyk we ösüş» atly halkara maslahatyň geçirilen günlerinde has-da aýdyň göz ýetirdik. 

«Men Gündogar — Günbatar hem-de Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça Ýewraziýada üstaşyr ulag akymlarynyň baglanyşdyryjy merkezi hökmünde Hazar deňzini «Mümkinçilikleriň deňzi» diýip atlandyrmagy hakykatdan daşda däl diýip hasaplaýaryn. Geljekde Hazaryň şeýle ähmiýetiniň has-da artjakdygyna ynanýaryn» diýip, Arkadagly Serdarymyz Hazarýaka döwletleriň döwlet Baştutanlarynyň altynjy Hazar sammitindäki çykyşynda aýratyn nygtady. Munuň özi dürli ugurlarda özara bähbitli, hoşniýetli hyzmatdaşlygy ösdürmekde Hazar deňziniň giň mümkinçiliklere eýedigini aýdyň görkezýär. Şol bir wagtda hem köp asyrlaryň dowamynda Ýewraziýa ýollarynyň söwda-ykdysady, medeni gatnaşyklarynyň merkezi bolan eziz Diýarymyzyň sebitiň ulag-logistika merkeziniň wezipesini doly ýerine ýetirmäge taýýardygyny äşgär edýär. Biziň ýurdumyz Merkezi Aziýanyň üstünden geçýän sebitleýin we sebitara ýollaryň çatrygynda, geo- grafik taýdan örän amatly ýerde ýerleşmek bilen, ägirt uly ulag-üstaşyr geçelgesiniň mümkinçiliklerine eýedir. Baky Bitarap döwletimiz, beýleki ugurlarda bolşy ýaly, ulaglar ulgamynda hem dünýä döwletleri, halkara guramalar bilen hoşniýetli we özara bähbitli hyzmatdaşlygy saklaýar hem-de bu ugurda netijeli işleri amala aşyrýar. 

Haýsy ýurtda asudalyk, parahatçylyk höküm sürýän bolsa, şol ýurduň ýollary abadandyr, illeri bagtyýardyr. Biz bu babatda doly buýsanmaga haklydyrys. Ýewropa we Aziýa yklymlarynyň arasynda ýerleşýän Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan döwletimiz bu gün asudalygy, hoşniýetli we parahatçylyk söýüjilikli daşary syýasaty bilen dünýä ýurtlarynyň ünsüni özüne çekýär. Döwletimizde halkara ulag-üstaşyr geçelgelerini döretmek bilen baglanyşykly öňe sürülýän oňyn başlangyçlar halkara jemgyýetçilik tarapyndan uly goldawa eýe bolýar. Dünýäniň ulaglar ulgamyna işjeň goşulyşýan berkarar ýurdumyzda Gündogar — Günbatar we Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça gurlan we gurulýan iri möçberli transkontinental ulag-üstaşyr geçelgeleriniň ähmiýeti barha artýar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ata Watanymyzdan çar tarapa uzaýan awto- ulag ýollary, howa we demir ýollary hem halkymyzyň dünýä döwletleri bilen dost-doganlyk gatnaşyklaryny pugtalandyrýar. Bu ýollaryň umu- madamzat gatnaşyklarynda ylalaşygy üpjün etmekdäki, özara bähbitli hyzmatdaşlygy pugtalandyrmakdaky ornuny hiç bir zat bilen ölçäp bolmaz. Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen mundan birnäçe ýyl ozal gurlup, ulanylmaga berlen, Demirgazyk buzly ummanyndan Hindi ummanyna çenli aralykda halk hojalyk ýüklerini daşamaga we ýolagçy gatnatmaga giň mümkinçilikleri açan, Uzak Gündogary, Aziýa we Ýewropa yklymlaryny baglanyşdyrýan Demirgazyk — Günorta halkara demir ýoly bu gün köp döwletleriň we halklaryň arasyndaky dost-doganlygyň, hoşniýetli gatnaşyklaryň berkemegine, ýurtlaryň söwda-ykdysady kuwwatynyň has-da ýokary derejelere göterilmegine ýardam berýär. 

Gojaman Hazar deňzi eziz Diýarymyzyň goňşy döwletler bilen netijeli gatnaşyklaryny ösdürmekde aýratyn orun tutýar. Bu gün sebitde iň iri portlaryň biri bolan Türkmenbaşy Halkara deňiz portundan Hazarýaka döwletleriň portlaryna yzygiderli gatnawlar amala aşyrylýar. Bu port Hazar deňzi sebitinde ýerleşýän portlaryň arasynda üstaşyr ýükleri geçirmekde öňdäki orunlaryň birini eýeleýär. 

«Lapis Lazuli» üstaşyr ulag geçelgesiniň ugry boýunça daşalýan ýükler hem demir we awtoulag ýollarynyň üsti bilen Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna gelip gowuşýar. Depesi ýaşyl Baýdakly gämiler Baku, Mahaçgala, Astrahan şäherleriniň portlaryna, Pars aýlagynyň ýurtlaryna ýükleriň daşalyşyny bökdençsiz amala aşyrýarlar. Olar suw ýollary arkaly goňşy döwletler bilen ykdysady hyzmatdaşlygy pugtalandyrmakda, halklaryň dostlukly gatnaşyklaryny ösdürmekde netijeli peýdalanylýar. Gämiler gojaman Hazaryň goýnunda öňde goýlan wezipeleri üstünlikli çözmekde, halklaryň söwda-ykdysady gatnaşyklarynyň ösdürilmeginde işjeň hereket etdirilýär. Şeýlelikde, geljegi uly bolan Türkmenbaşy Halkara deňiz porty häzirki zaman deňiz geçelgeler ulgamyny döretmekde örän uly ähmiýete eýe bolup, uly möçberli ýük akymlarynyň ýol uzaklygyny we wagtyny ep-esli azaltmaga mümkinçilik berýär hem-de Gara deňziň kenaryna, Ýewropa, Ýakyn Gündogara, Günorta Aziýa we Aziýa — Ýuwaş umman ýurtlaryna çykmak üçin amatly şertleri döredýär. 

Ýol çekmek, köpri gurmak dostlugy, doganlygy, ýakyn hem-de ygtybarly gatnaşyklary saklamagyň möhüm şertidir. Ol halklary parahatçylyga, abadançylyga, agzybirlige hem-de hoşniýetli gatnaşyklara çagyrýar. Ata Watanymyzdan ýollaryň çar tarapa uzamagy parahatçylykdan, gülläp ösüşlerden nyşandyr. Halkymyzyň asyrlardan aşyp gelýän bu ynsanperwer milli ýörelgeleri Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda rowaçlyklara beslenýär. Muňa welaýatymyzda Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän täze köpriniň düýbüniň tutulmagy hem aýdyň şaýatlyk etdi. Ajaýyp döwrümiziň bedew bady bilen okgunly öňe barýan galkynyşly günlerinde, «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda hormatly Prezidentimiziň Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän awtomobil köprüsiniň düýbüni tutup, onuň gurluşygyna ak pata bermegi ýatdan çykmajak taryhy waka boldy. Demirgazyk — Günorta ulag geçelgesiniň ugrunda guruljak bu köpri ýurdumyzda halkara ulag geçelgelerini ygtybarlylandyrmak üçin amatly şertleriň döredilýändigini, bu möhüm işe hemişe uly ähmiýet berilýändigini ýene bir gezek bütin dünýä aýan etdi. Bitarap Watanymyz dünýä ýurtlarynyň arasynda üstaşyr ulag geçelgeleri babatda özara bähbitli hyzmatdaşlygyň giňeldilmegini esasy wezipe hökmünde kesgitleýär. Şundan ugur alnyp, Garabogazköl aýlagynyň üstünden guruljak köpri hem halklaryň abadançylygynyň bähbidine hyzmat eder. 

Arkadagly Serdarymyzyň «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatda eden çykyşy — häzirki wagtda dünýä önümçiligindäki ýönekeý bolmadyk ýagdaýlarda hut ulag-kommunikasiýalar düzüminiň ykdysady gatnaşyklara zerur itergi berip biljekdigi babatdaky garaýyşlary berkarar döwletimiziň halkara giňişlikdäki belent abraýynyň, parahatçylyk söýüjilikli, dost-doganlyk ýörelgeleriniň beýany bolup ýaňlandy. BMG-niň howandarlygynda ýurdumyzyň başlangyjy bilen geçirilen maslahatyň dowamynda deňhukukly, özara bähbitli we hakyky hyzmatdaşlyk esasynda ählumumy ulag ulgamynda ileri tutulýan ugurlar kesgitlenildi. Bu forumyň kabul eden çözgütleri we teklipleri BMG-niň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler boýunça 2024-nji ýylda geçirilmegi göz öňünde tutulan üçünji maslahatyna taýýarlyk görmegiň esasyny düzdi. 

Şundan hem görnüşi ýaly, ýurdumyzda dünýä döwletleri bilen hoşniýetli, özara bähbitli gatnaşyklary üpjün etmekde möhüm işler üstünlikli amala aşyrylýar. Hormatly Prezidentimiziň nygtaýşy ýaly, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkara ulag geçelgelerini ygtybarlylandyrmak üçin amatly şertleriň döredilmegi döwletimizi yklymara ugurlar boýunça möhüm halkara geçelgä öwürýär. Häzirki zaman ulag we aragatnaşyk ulgamyny ösdürmek, dünýä ýurtlarynyň arasynda üstaşyr ulag geçelgeleri babatda özara bähbitli hyzmatdaşlygyň gerimini giňeltmek eziz Diýarymyzda döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. Bu syýasat ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmäge hem-de durnukly ösüşiň, ählumumy abadançylygyň, bagtyýarlygyň bähbidine giň sebit we halkara hyzmatdaşlygyny ýola goýmaga, döwletleriň biri-biri bilen ykdysady gatnaşyklaryny ýakynlaşdyrmaga, ýurtlaryň milli ykdysadyýetiniň kuwwatlanmagyna gönükdirilendir. 

Goý, bütin adamzadyň abadan durmuşy, halklaryň bagtyýarlygy ugrunda beýik işleri amala aşyrýan Arkadagly Serdarymyzyň jany sag, ömri uzak bolup, maksatlary myrat tapsyn! 

Toýmämmet Rejebow,

«Balkan».

Şu ýylyň 8-nji iýulynda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Türkmenistanyň ekologik abadançylyk babatdaky başlangyçlaryny ilerletmek, bu ugurda daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen netijeli gatnaşyklary ösdürmek boýunça çäreleriň amala aşyrylmagynyň zerurdygyna ünsi çekdi. Ol Garaşsyz Watanymyzyň daşary syýasatynyň esasy ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi. Bu ulgamda halkara hyzmatdaşlyga işjeň gatnaşýan ýurdumyz ähli gyzyklanma bildirýän taraplar bilen, ilkinji nobatda, BMG-niň çäklerindäki hyzmatdaşlygyň ösdürilmegini esas edinýär. 

Häzirki wagtda bu ugurda milli strategiýanyň üstünlikli amala aşyrylmagy Milletler Bileleşiginiň Durnukly ösüş maksatlaryna we dünýäniň ekoulgamyny goramak boýunça öňde durýan möhüm wezipelere doly laýyk gelýär. Şunuň bilen baglylykda, BMG-niň biologik köpdürlülik, çölleşmäge garşy göreşmek, howanyň üýtgemegi, ozon gatlagyny goramak, serhetüsti suw akymlaryny we halkara kölleri goramak hem-de peýdalanmak, ÝUNESKO-nyň Bütindünýä medeni we tebigy mirasy goramak hakynda resminamalarynyň ýurdumyz tarapyndan tassyklanmagy munuň aýdyň subutnamasydyr. Şeýle-de Türkmenistan Hazar deňziniň deňiz gurşawyny goramak hakynda Çarçuwaly konwensiýany we suw-batgalyk ýerler hakynda Ramsar konwensiýasyny, BMG-niň Ösüş maksatnamasy, BMG-niň Daşky gurşaw boýunça maksatnamasy, Ählumumy ekologiýa gaznasy bilen bilelikde durmuşa geçirilýän beýleki onlarça taslamany tassyklady. 

Türkmenistanyň ýokary derejeli forumlarda öňe süren we halkara bileleşik tarapyndan giň goldawa eýe bolan netijeli başlangyçlarynyň ähmiýetini hem bellemek gerek. Munuň özi Aşgabatda Merkezi Aziýada howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly tehnologiýalar boýunça sebit merkezini döretmek, BMG-niň Suw strategiýasyny we Aral deňziniň sebiti boýunça Ýörite maksatnamasyny işläp taýýarlamak, BMG-niň Aral meselesiniň aýry-aýry ugurlaryny ýüze çykarmak, Hazar deňziniň ekologik abadançylygyny üpjün etmek ýaly tekliplerden ybaratdyr. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň sebitiň ýurtlary bilen hyzmatdaşlyk etmek boýunça oňyn tejribe toplandygyny bellemek gerek. Şunda Araly halas etmegiň halkara gaznasy ekologik we ylmy-tehniki taslamalary hem-de Aral meselesine degişli çäkler ekologik abadançylygyň üpjün edilmegine gönükdirilen maksatnamalary durmuşa geçirmekde özara gatnaşyklar üçin köpugurly binýat hökmünde kabul edildi. Ýurdumyz olary iş ýüzünde durmuşa geçirmek boýunça anyk çäreleri amala aşyrýar. Ilkinji nobatda, bu ugurda ygtybarly kadalaşdyryjy hukuk binýady döredilýär. Türkmenistanyň Konstitusiýasynda tebigy serişdeleriň rejeli peýdalanylmagyna hem-de daşky gurşawyň goralmagyna döwlet gözegçiligi hakynda düzgüniň berkidilmegi munuň aýdyň subutnamasydyr. 

Döwrüň talabyna we umumy ykrar edilen halkara kadalara laýyklykda, milli kanunçylyk hem yzygiderli kämilleşdirilýär. Soňky ýyllarda Tokaý kodeksi, “Tebigaty goramak hakynda”, “Aýratyn goralýan tebigy çäkler hakynda”, “Ozon gatlagyny goramak hakynda”, “Balyk tutmak we suwuň biologik serişdelerini gorap saklamak hakynda”, “Ösümlik dünýäsi hakynda”, “Haýwanat dünýäsi hakynda” Türkmenistanyň Kanunlary kabul edildi. 

Howanyň üýtgemegi barada Milli strategiýada, Türkmenistanyň Milli tokaý maksatnamasynda, beýleki giň möçberli durmuş-ykdysady maksatnamalarda tassyklanylan ugurlaryň çäklerinde biologik köpdürlüligi we tebigy aýratynlyklary goramak boýunça uly işler amala aşyrylýar. Bag nahallarynyň yzygiderli oturdylmagy bilen, ýylyň ähli paslynda gök öwüsýän täze tokaý zolaklarynyň döredilmegi watandaşlarymyzyň buýsanjyny artdyryp, daşary ýurtly myhmanlary hem haýran galdyrýar. Ýurdumyzyň dürli künjeklerinde müňlerçe gektar meýdany bolan tokaý zolaklary döredildi. Bu ugurda giň möçberli maksatnamalaryň durmuşa geçirilmegi howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly ýagdaýlara garşy göreşmek boýunça umumydünýä tagallalaryna mynasyp goşantdyr. 

Döwlet Baştutanymyz ekologik meseleler babatda ýurdumyzyň başlangyçlaryna laýyklykda, sebit hyzmatdaşlygyny giňeltmek boýunça anyk çäreler kesgitlenilen hem-de täze ugurlary öz içine alýan Konsepsiýany tassyklady. Türkmenistanda eýeçiligiň görnüşlerine garamazdan, edaralaryň, kärhanalaryň, guramalaryň, şol sanda daşary ýurtlaryň ýuridik taraplarynyň we olaryň şahamçalarynyň, wekilhanalarynyň hem-de telekeçilik işini alyp barýan adamlaryň ýerine ýetirýän işlerinde hökmany ekologiýa ätiýaçlandyrmasynyň girizilendigini bellemek gerek. 

Şol bir wagtyň özünde parnik gazlarynyň zyňyndylaryny azaltmak boýunça dünýä bileleşiginiň tagallalaryny nazara alyp, senagat toplumynda ekologik taýdan arassa, serişde tygşytlaýjy tehnologiýalaryň ulanylmagyna tapgyrlaýyn geçilýär. Ýangyç-energetika toplumynyň, dokma senagatynyň we beýleki düzümleriň tehniki taýdan täzeden enjamlaşdyrylýandygyny mysal hökmünde aýtmak bolar. Täze önümçilik toplumlary gurulýar, öňdebaryjy tehnologiýalary hem-de daşky gurşawa zyýan berýän serişdeleri aradan aýyrmaga mümkinçilik döredýän tehniki çözgütleri ulanmak arkaly, ozal bar bolan desgalar düýpli döwrebaplaşdyrylýar. 

Türkmenistan Aralýaka sebitiň ekologik ýagdaýynyň sagdynlaşmagy, howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak ýaly möhüm meseleleri çözmek boýunça ähli gyzyklanma bildirýän hyzmatdaşlar bilen netijeli gatnaşyklary işjeň ösdürýär. Bu ugurda taslamalar amala aşyrylanda, ýurdumyz ählumumy abadançylygyň bähbidine toplan oňyn tejribesini we döredijilik mümkinçiliklerini has doly ulanmaga çalyşýar. 

Hazar deňziniň ekologik taýdan ygtybarly gorag ulgamyny döretmek döwletimiziň tebigaty goraýyş syýasatynyň möhüm wezipeleriniň biri bolup durýar. Munuň özi, ilkinji nobatda, ýurdumyzyň Bitaraplyk derejesi bilen şertlendirilýär. Dünýä ummany bilen arabaglanyşygy bolmadyk iň iri içerki suw howdany — Hazar deňzi köp görnüşli ösümlik we haýwanat dünýäsine eýe bolmak bilen, tebigatyň hakyky merjeni hasaplanýar. Hazaryň ösümlik hem-de haýwanat dünýäsiniň köp görnüşleri endemik bolup, olar sebitiň biologik genofonduny düzýär. 

Ýewropa — Kawkaz — Aziýa halkara ulag geçelgesiniň deňiz, howa we awtomobil ýollarynyň çatrygynda, amatly çäkde ýerleşen, örän baý uglewodorod, balyk hem-de beýleki serişdeleri, amatly howa şertleri Hazar sebitini okgunly ösýän senagat, ulag we şypahana merkezine öwürdi. Dünýä ykdysadyýetinde bu sebite möhüm orun degişlidir. 

Soňky ýyllarda Türkmenistan milli derejede ekologiýa babatda zerur işleri alyp barýar we bar bolan meseleleriň çözgüdine, Hazar deňzinde ekologik taýdan ýaramaz täsirleriň öňüniň alynmagyna goňşy ýurtlar, hyzmatdaşlar hem-de abraýly halkara guramalar, ilkinji nobatda, Birleşen Milletler Guramasy bilen ýygjam gatnaşykda täzeçil çemeleşmeleri öňe sürýär. Şu ýylyň iýun aýynda altynjy Hazar sammitiniň geçirilmegi munuň aýdyň subutnamasydyr. Sammitiň dowamynda ekologiýa, tebigaty goramak, Hazaryň biologik serişdelerini saklamak ýaly möhüm meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. Şunuň bilen baglylykda, hyzmatdaşlygyň oňyn guraly döredildi. Bu işiň has sazlaşykly we netijeli häsiýete eýe bolmagyna gönükdirilen wezipeler kesgitlenildi. 

Türkmenistan BMG-niň Durnukly ösüş maksatlaryna laýyklykda, Hazar deňziniň ekologik deňeçerligini üpjün etmäge, daşky gurşawy goramak boýunça ähli wezipeleriň üstünlikli ýerine ýetirilmegine işjeň gatnaşýar. Hazaryň kenarynda döwrebap şypahanalaryň, myhmanhanalaryň, senagat kärhanalarynyň gurulmagy, olaryň halkara ekologik howpsuzlyk görkezijilerine laýyk gelmegi taslamalara bildirilýän möhüm talaplaryň biridir. Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň, “Garabogazkarbamid” zawodynyň, Gyýanly şäherçesindäki polimer zawodynyň abraýly halkara guramalar tarapyndan daşky gurşaw üçin howpsuzlygyny tassyklaýan güwänamalara eýe bolmagy munuň aýdyň beýanydyr. Bu ugurda anyk maksatlara ýetilmegi we giň möçberli tokaý zolaklarynyň döredilmegi esasynda hemişe gök öwüsýän zolaklar emele gelýär, täze seýilgäh zolaklary döredilýär. Bu bolsa “Awaza” milli syýahatçylyk zolagynda dynç alýan adamlaryň saglygyna oňaýly täsiri bolan ýakymly howa gurşawynyň emele gelmegini şertlendirýär. 

Şeýle-de deňziň ajaýyp ekoulgamyny saklamak meselelerine aýratyn üns berilýär. Şunuň bilen baglylykda, daşary ýurtlaryň degişli düzümlerini, halkara agentlikleri, ekomerkezleri we köpçülikleýin habar beriş serişdelerini çekmek arkaly Hazar deňzi üçin netijeli “ýaşyl” diplomatiýa ugurlary döredilýär. 

Soňky ýyllarda ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmak bilen baglanyşykly meseleleriň çözgüdine oňyn çemeleşmeleri öz içine alýan ägirt uly suw hojalyk taslamalarynyň durmuşa geçirilmegi tebigaty goraýyş ulgamynda amala aşyrylýan işleriň netijeli häsiýete eýe bolýandygyny görkezýär. Bu ugurda ýaýbaňlandyrylan özgertmeler ýurdumyzyň obasenagat toplumynyň we oba ilatynyň durmuş derejesiniň has ýokarlandyrylmagyna gönükdirilýär. Serişde tygşytlaýjy tehnologiýalaryň, ylmyň gazananlarynyň önümçilige giňden ornaşdyrylmagy boýunça giň möçberli maksatnamalarda dürli maksatly, şol sanda düzümleýin taslamalaryň gurluşygynda öňdebaryjy tejribäniň ulanylmagyna möhüm ähmiýet berilýär. 

Marydaky utgaşykly görnüşli bug-gaz elektrik stansiýasy iň täze inženerçilik-tehniki işläp taýýarlamalaryň biri bolup durýar. Onuň ykdysady taýdan netijeliligi, ekologik taýdan howpsuzlygy we täzeçilligi Şweýsariýanyň Federal tehnologik instituty, Maks Plank adyndaky energiýa instituty, ABŞ-nyň sagdyn ekologiýa gaznasy tarapyndan berlen güwänamalar bilen tassyklanyldy. 

Gurak ýerlerde ekerançylygyň we suwaryşyň usullary boýunça ägirt uly tejribe toplan ýurdumyzda ylmy barlaglara möhüm orun berilýär we suw serişdelerine netijeli gatnaşyklaryň ýola goýulmagy bilen baglanyşykly oňyn başlangyçlar öňe sürülýär. Şunuň bilen baglylykda, “Altyn asyr” Türkmen kölüniň gurluşygy boýunça taslamanyň durmuşa geçirilmeginiň ägirt uly ähmiýetiniň bardygyny bellemek gerek. Merkezi Garagumda döredilen bu täsin suw desgasy dünýäniň iň uly çölleriniň biri bolan Garagum sährasynda amatly howa gurşawynyň emele gelmegini, haýwanat we ösümlik dünýäsiniň baýlaşmagyny, tutuş sebitiň ekologik ýagdaýynyň gowulanmagyny şertlendirýär. 

“Altyn asyr” Türkmen kölüniň töwereginde ýerleşýän “Ak ýaýla” diýen ýerde durmuş-önümçilik toplumynyň gurluşygynyň taslamasy “ýaşyl” ýörelgeler» diýlip atlandyrylýan durmuş gurşawynyň döredilmegine laýyk gelýär. Bu barada aýdylanda, “Altyn asyr” Türkmen kölüniň sebitini 2019 — 2025-nji ýyllarda özleşdirmegiň Konsepsiýasynyň we ony durmuşa geçirmek boýunça çäreleriň meýilnamasynyň ähmiýetini nygtamak gerek. Resminamalara laýyklykda, bu köli rejeli peýdalanmak, Garagum sährasyny özleşdirmek, tokaý zolaklaryny döretmek, öri meýdanlarynyň çägini giňeltmek, bu sebitde we suw akabalarynyň kenarlarynda täze obalary gurmak boýunça degişli işleri amala aşyrmak meýilleşdirilýär. 

Sebitiň haýwanat we ösümlik dünýäsiniň biodürlüliginiň artdyrylmagyna, ekologik ýagdaýyň gowulandyrylmagyna, kölüň suwunyň arassalanylmagyna we netijeli peýdalanylmagyna gönükdirilen ylmy barlaglar arkaly täze önümçilik kuwwatlyklaryny döretmekde bu taslamanyň ähmiýeti uludyr. Bu ugurda ýörite barlaghanany döretmek we onuň yzygiderli işini ýola goýmak çöl hem-de medeni zolakdaky ösümlikleri, miweli baglary ylmy esasda öwrenmek babatda ygtybarly binýady emele getirer. Şonuň netijesinde, “Altyn asyr” Türkmen kölüniň kenarlarynda ýakyn wagtda täze tokaý zolaklary dörediler. 

Döwlet Baştutanymyz Garagum sährasynyň ekologik ýagdaýynyň mundan beýläk-de gowulandyrylmagyna gönükdirilen maksatnamanyň üstünlikli durmuşa geçirilmegini şertlendirýän çäreleriň ähmiýetlidigini belleýär. Merkezi Garagum Watanymyzyň özboluşly tebigy aýratynlyklary, ösümlik, hojalyk-ekologik barlaglaryny geçirmekde deňi-taýy bolmadyk tebigy künjekleriň biri bolup durýar. Onuň giňişlikleri, ekoulgamy ilkibaşdaky görnüşinde üýtgewsiz saklanypdyr. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň dünýäde Garagum sährasynyň goraghana zolaklaryny wagyz etmek meselelerine yzygiderli üns bermegi bilen, ýurdumyzda bu sähralygy ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizmek boýunça zerur işler alnyp barylýar. 

Häzirki wagtda Türkmenistanyň çäginde bar bolan goraghanalarda tebigatyň özboluşlylygy, topragyň geologik taýdan ösüşi aýdyň görünýär. Bu künjek ekologik deňeçerligi hem-de durnukly ösüşi üpjün etmek üçin ägirt uly ähmiýeti bolan köp sanly seýrek duş gelýän ösümlik we haýwanat dünýäsiniň taryhy watany bolup durýar. Goraghanalaryň esasy wezipesi biologik köpdürlüligi saklamakdan, ösümlik we haýwanat dünýäsiniň gelip çykyşyny öwrenmekden, tebigy aýratynlyklary özleşdirmekden, tebigy ýagdaýlaryň özbaşdak akymyny üpjün etmek üçin şertleri döretmekden ybaratdyr. 

Bu gün tebigaty goramak boýunça toplanan tejribä hem-de türkmen ylmynyň mümkinçiliklerine dünýäde uly isleg bildirilýär. Munuň özi ýurdumyzyň iri halkara ekologik forumlaryň, maslahatlaryň we duşuşyklaryň geçirilýän ýerine öwrülmegini şertlendirdi. Türkmenistanyň durnukly ösüşiň we “ýaşyl” ykdysadyýetiň esasy ugruny öz içine alýan hem-de Daşky gurşawy goramagyň bütindünýä gününe bagyşlanan, ekologiýa syýasaty boýunça her ýylda geçirilýän ylmy-amaly maslahat munuň aýdyň subutnamasydyr. 

2019-njy ýylyň 8-nji awgustynda Türkmenbaşy şäherinde geçirilen ekologiýa boýunça iň iri okuw sapagynyň Ginnesiň rekordlar kitabyna girizilmegi ýurdumyzyň bu ugurda alyp barýan işleriniň halkara derejede ykrar edilýändiginiň aýdyň beýany boldy. Amala aşyrylýan giň gerimli çäreleriň ählisi hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň bu ugurda oňyn syýasaty alyp barýandygyny görkezýär. Daşky gurşawyň baýlyklaryny we köpdürlüligini goramak, baýlaşdyrmak boýunça netijeli işleriň amala aşyrylmagy Watanymyzyň sazlaşykly ösüş ýoluna düşendigini kepillendirýär. 

Türkmen topragynyň ajaýyp tebigatyny gorap saklamak, suw, ýer we biologik serişdelerini rejeli peýdalanmak, howanyň hapalanmagynyň öňüni almak meseleleriniň oňyn çözülmegi adamlaryň saglygynyň goralmagyny üpjün edýär. Seýilgäh we gök zolaklaryň döredilmegi, olaryň meýdanlarynyň giňeldilmegi halkymyzyň tebigat bilen sazlaşykly ýaşamak ugrundaky gadymy däpleriniň üstünlikli dowam etdirilýändigini görkezýär.  

«Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Balkan welaýatyndaky Gyýanly polimer zawody «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda täze belentliklere tarap ynamly gadam urýar. Häzirki zamanyň iň kämil tehnologiýalary bilen kemsiz enjamlaşdyrylan bu gaz-himiýa toplumy eziz Diýarymyzyň diňe bir tebigy gaz, nebit ýaly energiýa serişdeleriniň bazaryndaky tutýan ornuny pugtalandyrmak bilen çäklenmän, eýsem, onuň gymmat bahaly polimer önümleriniň bazarynda hem mynasyp ornuny üpjün etdi. Aslynda, türkmen hünärmenleri tarapyndan ygtybarly dolandyrylýan bu gaz-himiýa toplumy ata Watanymyz Türkmenistanyň energiýa serişdelerini öndürmek, şeýle hem daşarky bazarlara ugratmak bilen birlikde, innowasion tehnologiýalary ulanmak esasynda ýokary önümçilik pudagyny döredýändiginiň hem aýdyň güwäsidir. 

Himiýaçylaryň tutanýerli işleri netijesinde, «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen hasabat döwründe kärhana boýunça polietileniň 56 müň 985 tonnasy, polipropileniň bolsa 12 müň 250 tonnasy taýýarlanyldy we içerki hem-de daşarky bazarlara ugradyldy. Geçen ýylyň degişli döwrüne garanyňda, önümçiligiň ösüş depgini, degişlilikde, 108 göterime we 103,2 göterime çenli ýokarlandyryldy. 

Hojaberdi BAÝRAMOW.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda hem halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesi barha ýokarlanýar. Bu buýsançly hakykata Balkan welaýatynyň mysalynda-da aýdyň göz ýetirmek bolýar. Garaşsyz Diýarymyzyň bu sebitinde şu ýylyň ýedi aýynda senagat önümleriniň 11 milliard 225 million manatlyga barabary taýýarlanylyp, içerki we daşarky bazarlara ugradyldy. Önümleriň ýaryna golaýy hususy eýeçiligiň paýyna düşýär. Tutuş welaýat boýunça senagat önümlerini taýýarlamakda gazanylan ösüş depgininiň 128 göterime golaýlandygy aýratyn bellärliklidir. Elektrik energiýasyny ýerleşdirmekde gazanylan ösüş depgini guwandyryjy sepgide ýetdi. Welaýatda gürrüňi edilýän döwürde dürli görnüşli ýokary hilli azyk önümlerini taýýarlamakda hem guwandyryjy netijelere eýe bolundy. 

Ykdysadyýetiň esasy ulgamlarynda gazanylýan bu üstünlikler balkanlylaryň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlanmagyna täsirini ýetirýär. Şu ýylyň geçen hasabat döwründe tutuş welaýat boýunça bölekleýin satuwyň haryt dolanyşygy 3 milliard 804 million manada barabar boldy, bu ugurda 118 göterim ösüş gazanyldy. Gürrüňi edilýän ýanwar — iýul aýlarynda ýola goýlan bölekleýin satuwyň haryt dolanyşygynyň 3,4 milliard manatlykdan gowragynyň hususy eýeçiligiň paýyna düşýändigi bolsa aýratyn nygtalmaga mynasypdyr. 

Hojaberdi BAÝRAMOW.

Mälim bolşy ýaly, XXI asyrda sanlylaşdyrma hadysasy dünýä ösüşiniň möhüm şertleriniň biri hasaplanýar. Häzirki wagtda sanly bilim ykdysadyýetiň ähli pudaklaryna, şol sanda adamlaryň gündelik durmuşyna, hünär işine barha işjeň ornaşýar. Şoňa görä-de, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Gahryman Arkadagymyz tarapyndan başy başlanan özgertmeleri üstünlikli dowam etdirmek bilen, öz çykyşlarynda döwlet edaralarynyň işiniň netijeliligini ýokarlandyrmakda sanly ulgamyň, maglumat tehnologiýalarynyň aýratyn ähmiýete eýedigini yzygiderli nygtaýar. Şunuň bilen baglylykda, döwlet dolandyryş we döwlet hyzmat ediş ulgamlaryny sanlylaşdyrmak ýurdumyzy hemmetaraplaýyn ösdürmegiň möhüm ugry bolup durýar. Sanly tehnologiýalaryň ulanylmagy döwlet häkimiýetiniň edaralarynyň işjeňligini ýokarlandyrmaga, olaryň raýatlar üçin elýeterli bolmagyna mümkinçilik berýär. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow: «Döwleti we jemgyýeti dolandyryş ulgamlarynyň işiniň netijeliligini, aýanlygyny we jogapkärçiligini ýokarlandyrmakda täze özgertmeleri amala aşyrarys» diýip belleýär. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýerine ýetiriji häkimiýetiň merkezi we ýerli edaralary, şeýle hem ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary üçin dünýä ülňüleriniň talaplaryna laýyk gelýän döwlet ýolbaşçylaryny, gullukçylaryny, şeýle hem magistrleri taýýarlamak maksady bilen, degişli işler yzygiderli durmuşa ornaşdyrylýar. Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň magistr bilim maksatnamasynyň ykdysadyýet we dolandyryş ugry boýunça taýýarlygyň sanly dolandyryş ugruny muňa mysal hökmünde görkezmek bolar. Akademiýa taýýarlygyň sanly dolandyryş ugry boýunça kompýuter tehnologiýalary, ykdysadyýet we dolandyryş çygrynda ýokary bilimden pes bolmadyk binýatda bilimi bolan Türkmenistanyň raýatlary giriş synaglarynyň netijeleri boýunça bäsleşik esasynda kabul edilýär. 

«Bilim hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň 28-nji maddasynyň 4-nji bendinde bellenilişi ýaly, taýýarlygyň ugurlary boýunça okatmak amala aşyrylýan iki derejeli gurluş düzümi bolan ýokary hünär biliminiň ikinji derejesi (magistr maksatnamasy) hünär we dolandyryş wezipeleriniň birnäçesini özbaşdak çözmäge, pedagogik işiň dürli görnüşlerini geçirmäge, ylmy-barlag işlerini alyp barmaga taýýarlamagy üpjün edýän ýokary bilim hökmünde kesgitlenilýär. Şunuň bilen baglylykda, döwlet gullugynyň milli mekdebinde sanly dolandyryş ýaly derwaýys ugruň açylandygyny bellemek ýakymlydyr. 

Şeýlelikde, önümçilik gatnaşyklarynyň, hyzmatlar ulgamynyň ösmegi we çylşyrymlaşmagy, tehnologik hem-de düzümleýin ilerlemäniň ýokary depgini, çözgütleriň köpdürlüligi bilen bagly täze şertleriň döremegi dolandyryşyň çeýe görnüşine bolan zerurlygy ýüze çykarýar. Sanly dolandyryşy muňa mysal hökmünde görkezmek bolar. Onuň kömegi bilen ýolbaşçylar üçin çalt täsir etmäge ukyply dolandyryş gurallaryny döretmek mümkinçiligi peýda bolýar. 

Dolandyryş ulgamyny sanlylaşdyrmagyň açary hökmünde kärhanalary elektron-hasaplaýjy maşynlar bilen enjamlaşdyrmak, hasaplaýyş merkezlerini bir bitewi milli tor ulgamyna birleşdirmek, pudaklary dolandyrmagy awtomatlaşdyrmak, hasaplaýyş tehnikalarynyň ähli serişdelerini kuwwatly merkezleriň bir bitewi umumy tor ulgamynda jemlemek ýaly ugurlary görkezmek bolar. Sanlylaşdyryş işine dolandyryşyň ýörite matematik üpjünçiliginiň nazaryýetiniň düýpli täsir edendigi barada bellenip geçilýär. Ykdysadyýetiň, kibernetikanyň, matematikanyň, filosofiýanyň usullarynyň bitewüleşmegi we maglumatlaryň işlenip taýýarlanylmagy, ýagny dolandyryş ulgamlaryna maglumatlaryň täzeden işlenip taýýarlanylmagy üçin matematik usullar we algoritmler esasdyr. 

«Kibernetika» grek dilinde «dolandyryş» diýen manyny berip, çylşyrymly ulgamlarda dolandyryş maglumatlarynyň kabul edilişiniň, saklanylyşynyň, özgerdilişiniň umumy kanunyny öwrenýär. «Kibernetika» adalgasy 1948-nji ýylda janly bedenlerde we jemgyýetde maglumat alyş-çalşygy hem dolandyryşyň umumy kanunyny öwrenýän ylym hökmünde dolanyşyga girizilipdir. 

Ýeri gelende bellesek, ýurdumyzda sanly ulgamyň işiniň tertibini kadalaşdyrýan ýene-de bir resminama — «Elektron hökümet hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Ol «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny» durmuşa geçirmäge ýardam bermek maksady bilen işlenip taýýarlanyldy. Täze Kanun elektron hökümetiň işiniň tertibini kesgitleýär hem-de bu çygyrda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirýär. 

Kanunda bellenilişi ýaly, elektron hökümet — maglumat-kommunikasion tehnologiýalardan, şeýle hem pudagara elektron maglumat alyş-çalyş ulgamyndan peýdalanmak arkaly, döwlet edaralarynyň fiziki ýa-da ýuridik şahslar üçin elektron döwlet hyzmatlaryny ýerine ýetirmek boýunça işiniň üpjün edilmegine gönükdirilen guramaçylyk-hukuk çäreleriniň we tehniki serişdeleriň ulgamy. 

Şeýlelikde, maksadalaýyklyk we uzak möhletleýin bähbitleriň nukdaýnazaryndan ykdysady hem-de dolandyryş çözgütleriniň kabul edilmegi täze ykdysady syýasatyň möhüm ugurlarydyr, okgunly ösýän sanly tehnologiýalar hojalygy alyp barmagyň adaty görnüşleriniň we usullarynyň üýtgemegini şertlendirýär. 

Häzirki döwürde «sanly ykdysadyýet», «sanly dolandyryş», «sanly durmuş goraglylygy» we olar bilen ugurdaş adalgalar ykdysatçylaryň, bilermenleriň giňden ara alnyp maslahatlaşylýan meselesine öwrüldi. Türkmen alymlarynyň bellemegine görä, munuň esasy sebäbini köp ýurtlaryň ylmy-tehniki ösüşiň gazananlaryny, hususan-da, sanly maglumatlary ykdysadyýete ornaşdyrmagyň netijesinde uly öňegidişlikleri gazanmagy başarandyklary bilen düşündirmek bolar. Häzirki wagtda sanly ykdysadyýeti ösdürmäge daşary ýurtlarda üns has-da artýar, sebäbi onuň islendik ýurduň durmuş-ykdysady ösüşini çaltlandyrmakda we ilatynyň ýaşaýyş derejesiniň ýokary hilini üpjün etmekde döredýän mümkinçilikleri örän uludyr. Bu ugurdaky öňde durýan wezipeleri amala aşyrmaga goşant goşmak maksady bilen, Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynda magistr bilim maksatnamasynyň ykdysadyýet we dolandyryş ugry boýunça taýýarlygyň sanly dolandyryş ugry girizildi. Akademiýada sanly dolandyryşyň magistr ugrunyň açylmagy geljekki ýolbaşçylary taýýarlamak işiniň kämilleşmeginde täze tapgyry alamatlandyrdy. 

Özleşdirilýän mowzuklar talyplaryň sanly ykdysadyýet baradaky esasy düşünjeleri sanly özgertmeleri we sanly gurallary döwlet gullugyna ornaşdyrmagyň ähmiýeti, programma üpjünçiligi hem-de hyzmatlar, maglumat tehnologiýalary, kiberhowpsuzlyk baradaky bilimlerini artdyrmaga, gözýetimlerini has-da giňeltmäge ýardam berýär. Şeýle çemeleşme ýaş nesliň ýokary hilli bilim almagyny üpjün etmek boýunça görülýän toplumlaýyn çäreleriň netijeli häsiýetini şertlendirýär. 

«Sanly dolandyryş» magistr taýýarlygy maksatnamasyna laýyklykda, talyplara dolandyryş işinde maglumat tehnologiýalary, ykdysadyýetde maglumat ulgamlary, sanly dolandyryşyň hukuk üpjünçiligi, döwlet maliýesiniň we bank ulgamynyň dolandyrylyşy, maglumat jemgyýetinde döwlet dolandyryşy, sosial ylymlarda barlag usullary, sanly ykdysadyýet, maglumat gorlarynyň howpsuzlygy, elektron hökümetiň tehnologiýalary, maglumatlaryň intellektual derňewi, üýtgetmeleri (innowasiýalary) dolandyrmak, dolandyryş ýagdaýynyň seljerilişi we çözgütleriň modelleşdirilişi, pedagogikanyň esaslary we okatmagyň usulyýeti dersleri boýunça sapak berilýär. Guralýan okuwlarda maglumat we kommunikasiýa tehnologiýalarynyň, sanly ulgamlaryň dolandyrylyşynyň esasy konsepsiýalary bilen tanyşdyrmak wezipesine aýratyn ähmiýet berilýär. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýaşlaryň döwrebap bilim-terbiýe almagy üçin ýokary şertleri döretmegi ileri tutulýan ugurlaryň biri hökmünde kesgitlän hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň jany sag, ömri uzak, röwşen geljegi nazarlaýan tutumly işleri hemişe rowaç bolsun! 

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.