2021-nji ýylyň dokuz aýynda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň jemleri

• Halk hojalyk toplumynyň pudaklarynyň durnukly ösüşini tassyklaýan şu ýylyň dokuz aýyndaky makroykdysady görkezijiler döwlet Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk toýuna mynasyp sowgat boldy. Ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralar boýunça öndürilen önümleriň möçberi, 2020-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 6 göterim artdy. Bölek haryt dolanyşygynyň möçberi 16,7 göterim, daşary söwda dolanyşygynyň möçberi bolsa 12,3 göterim ýokary boldy. Iri we orta kärhanalarda aýlyk zähmet haklary 10,5 göterim köpeldi. Maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen maýa goýumlarynyň möçberi 17,9 milliard manada ýetdi. «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019–2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň» çäklerinde gurulmagy hem-de durky täzelenilmäge meýilleşdirilen 275 desgadan 37-siniň gurluşygy tamamlandy, 165-siniň gurluşyk-gurnama işleri alnyp barylýar. Şu ýylyň 1-nji oktýabryndaky ýagdaýa görä, Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 109,2 göterim, çykdajy bölegi bolsa 98,1 göterim ýerine ýetirildi. «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş durmuş-şertlerini özgertmek boýunça 2020-nji ýyla çenli döwür üçin rejelenen görnüşdäki Milli maksatnamada» kesgitlenen işleriň ýerine ýetirilişi barada hasabat berildi. Şu döwürde düýpli maýa goýumlarynyň 1 milliard 764 million 389 müň manatlygy özleşdirildi. 2020-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, senagat pudagynda önümleriň köp görnüşiniň öndürilýän mukdary artdy. Ulag-kommunikasiýa ulgamynda we obasenagat toplumynda oňat makroykdysady görkezijiler gazanyldy. Döwlete degişli bolmadyk ulgamda hem oňyn netijelere ýetildi.
• Nebiti gaz kondensaty çykarmak hem-de nebiti gaýtadan işlemek ulgamynda gazanylan görkezijiler barada maglumat berildi. Benzin öndürmegiň meýilnamasy 108,2 göterim, polipropilen öndürmegiň meýilnamasy 108,4 göterim ýerine ýetirildi. Tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 123,5 göterim, daşary ýurtlara tebigy gazy ibermegiň meýilnamasy 136,2 göterim ýerine ýetirildi.
• Gurluşyk we senagat toplumynda önüm öndürmek hem-de işleri ýerine ýetirmek boýunça meýilnama 126,9 göterim berjaý edildi. Gurluşyk we binagärlik ministrligi boýunça şu ýylyň ýanwar-sentýabr aýlarynda önüm öndürmek boýunça işler 112,2 göterim ýerine ýetirildi. Energetika ministrligi boýunça önüm öndürmek, işleri we hyzmatlary ýerine ýetirmegiň meýilnamasyna 124,9 göterim amal edildi. Elektrik energiýasyny öndürmegiň ösüş depgini 111,6 göterime deň boldy, ony eksporta ibermegiň ösüş depgini bolsa 134,5 göterime ýetirilip, meýilnama degişlilikde 113,3 göterim we 178,1 göterim berjaý edildi.
• Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça 2021-nji ýylyň ýanwar-sentýabr aýlarynda geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, söwda dolanyşygynyň ösüş depgini 119,3 göterime, önüm öndürmegiň ösüş depgini bolsa 116,9 göterime deň boldy. Söwda-senagat edarasy boýunça hasabat döwründe ýerine ýetirilen işleriň ösüş depgini 105,1 göterime barabar boldy. Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça ýanwar-sentýabr aýlarynda oba hojalyk hem-de azyk önümlerini öndürmegiň ösüş depgini 131,7 göterime, senagat önümleriniň ösüş depgini 144,3 göterime barabar boldy.
• Hasabat döwründe okuw işini kämilleşdirmek, bilimiň hilini ýokarlandyrmak, ýaş nesli milli ýörelgelerimiziň esasynda terbiýelemek işleri dowam etdirildi. Umumybilim edaralarynda okuw dersleri boýunça bäsleşikler geçirildi. Talyplar, şeýle-de mekdep okuwçylary halkara olimpiadalaryna gatnaşdylar we altyn, kümüş, bürünç medallara, dürli derejeli diplomlara eýe boldular. Ýylyň başyndan bäri daşary ýurtly alymlaryň, halkara guramalaryň we dürli ýurtlaryň ýokary okuw mekdepleriniň wekilleriniň gatnaşmagynda onlaýn okuw maslahatlary hem-de halkara ylmy maslahatlar guraldy. Hormatly Prezidentimiziň Bilimler güni mynasybetli 1-nji sentýabrda geçiren umumy okuw sapagy mekdep okuwçylary, talyp ýaşlar, bilim ulgamynyň işgärleri, mugallymlar üçin nusgalyk watançylyk dersine öwrüldi. Şol gün ähli bilim edaralarynda «Türkmenistan – parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» atly dabaraly nyzamlar we ilkinji okuw sapaklary geçirildi. Milli Liderimiziň adyndan 1-nji synp okuwçylarynyň 161 müň 739-syna «Bilimli» atly kompýuterler gowşuryldy.
• «Türkmenistan – parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» şygary astynda geçýän şu ýylyň hasabat döwründe dürli medeni çäreler, media forumlar, onlaýn duşuşyklary, konsertler hem-de Aşgabadyň esaslandyrylmagynyň 140 ýyllygyna we ata Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň şanly 30 ýyllygyna gabatlanylan dabaralar geçirildi. Şeýle hem şanly seneler mynasybetli medeni-durmuş ähmiýetli desgalaryň ençemesi dabaraly ýagdaýda ulanylmaga berildi.
• Obasenagat toplumy boýunça önüm öndürmegiň, hyzmatlary ýerine ýetirmegiň ösüşi 2020-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 108,3 göterime deň boldy. Şunda Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi boýunça bu görkeziji 108,9 göterime, Suw hojalygy baradaky döwlet komiteti boýunça 102,5 göterime, «Türkmen atlary» döwlet birleşigi boýunça 100,2 göterime barabar boldy. Maýa goýumlaryny özleşdirmek boýunça meýilnama 133,1 göterim berjaý edildi. Düýpli maýa goýumlary esasan döwlet maksatnamalarynda gurluşygy meýilleşdirilen oba we suw hojalygy desgalarynyň bina edilmegine gönükdirildi. Ulag-aragatnaşyk toplumy boýunça hyzmatlaryň we önüm öndürmegiň meýilnamasy 111,2 göterim berjaý edildi.
• Garaşsyz, Bitarap Watanymyzyň daşary syýasy ugruny yzygiderli durmuşa geçirmek, döwlet Baştutanymyzyň ozal beren tabşyryklaryny ýerine ýetirmek hem-de öňde goýlan wezipeleri çözmek maksady bilen, ýanwar-sentýabr aýlarynda degişli işler geçirildi. Halkara hyzmatdaşlygyny ösdürmekde ýokary derejedäki saparlar, duşuşyklar we gepleşikler aýratyn orun eýeleýär. Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti hem-de Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň Prezidenti Türkmenistana geldi. Gyrgyz Respublikasynyň Prezidentiniň resmi sapary we Täjigistanyň Respublikasynyň Prezidentiniň döwlet sapary boldy. «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň üçünji Konsultatiw duşuşygy geçirildi. Hormatly Prezidentimiz Täjigistan Respublikasynda iş saparynda bolup, hormatly myhman hökmünde ŞHG-ä agza döwletleriniň Baştutanlarynyň Geňeşiniň mejlisine gatnaşdy. Onlaýn tertibinde Türkmenistanyň Prezidentiniň birnäçe ýurtlaryň Liderleri bilen duşuşyklary geçirildi. Milli Liderimiz sanly ulgam arkaly geçirilen YHG-niň 14-nji sammitine, Türki dili döwletleriň hyzmatdaşlyk geňeşiniň maslahatyna hormatly myhman hökmünde BMG tarapyndan guralan maslahata, YHG-niň ylym we tehnologiýalar boýunça ikinji sammitine gatnaşdy. 22-nji sentýabrda hormatly Prezidentimiz BMG-niň Baş Assambleýasynyň 76-njy mejlisine wideo arkaly ýüzlendi. Daşary işler ministrliginiň üsti bilen 54 wekiliýet ýurdumyza sapar bilen geldi. Şol döwürde Türkmenistanyň wekiliýetleriniň 30-sy daşary ýurtlara iberildi.
• Şu ýylyň dokuz aýynda Türkmenistanyň Kanunlarynyň 40-sy, dürli ulgamlarda işleri kadalaşdyrýan Mejlisiň kararlarynyň 47-si kabul edildi. Döwrüň talaplaryna laýyklykda, käbir hereket edýän kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler we goşmaçalar girizildi. Häzir Mejlisiň iş toparlarynda birnäçe kanunlaryň taslamalaryny taýýarlamak boýunça işler dowam edýär. BMG we onuň düzümleri, beýleki iri halkara guramalary bilen parlamentara gatnaşyklaryny pugtalandyrmak boýunça yzygiderli işler alnyp barylýar. Mejlisiň wekilleri sanly ulgam arkaly guralan birnäçe iri halkara çärelerine hem-de Merkezi Aziýa ýurtlarynyň zenanlarynyň dialogyna gatnaşdylar.
• Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk şanly baýramyny üstünlikli garşylamak ugrundaky zähmet joşguny ykdysadyýetimizde ýokary görkezijileriň gazanylmagyny kesgitledi. Şeýle tutanýerli işleriň netijesinde, jemi içerki önümiň 6,2 göterim möçberde ýokary ösüşi saklakdy. Daşary söwda dolanyşygy 12,3 göterim artdy we 9 milliard amerikan dollaryndan gowrak boldy. Eksportyň möçberi geçen ýyl bilen deňeşdirilende, 20 göterim artdy we 6 milliard amerikan dollaryna golaý boldy. Iň esasysy bolsa, eksportyň möçberi, ýangyç-energetika serişdeleri hasaba alynmanda, 50 göterime golaý artdy.
• Iri halkara hem-de içerki taslamalary amala aşyrmak dowam edýär. Şu geçen döwrüň içinde ýurdumyzda göz öňünde tutulan 30 desganyň deregine 62 sany iri desga işe girizildi. Häzir ýurdumyzda bahasy 35 milliard amerikan dollaryna golaý bolan 2500 sany iri desganyň gurluşygy dowam edýär. Şolaryň hatarynda nebitgaz ýataklaryny özleşdirmegi we abadanlaşdyrmagy, esasy gaz geçirijileriň, sport desgalarynyň, ýollaryňdyr uly köprüleriň, durmuş maksatly desgalaryň gurluşygyny görkezmek bolar.

Ahal welaýaty, 21-nji oktýabr (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Ahal welaýaty boýunça iş saparyny amala aşyryp, sebitiň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň gurluşygyndaky işleriň ýagdaýy bilen tanyşdy.

Irden döwlet Baştutanymyz iri möçberli gurluşyk taslamasynyň durmuşa geçirilýän ýerine geldi.

Häzir Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň gurluşygynda alnyp barylýan işleriň depgini barha artýar. Munuň özi döwlet Baştutanymyzyň başyny başlan giň möçberli şähergurluşyk maksatnamasynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändigine şaýatlyk edýär. Tutuş ýurdumyzda bolşy ýaly, bu sebitiň durmuş-ykdysady ösüşiniň derejesi hem barha ýokarlanýar.

Gurluşyk işlerinde öňdebaryjy tehnologiýalaryň we iň gowy tejribäniň işjeň ulanylmagy, bina edilýän dürli maksatly desgalaryň döwrebap enjamlaşdyrylmagy ýurdumyzyň gurluşyk senagatynyň köpugurly kuwwata eýedigine şaýatlyk edýär. Bu ägirt uly taslamanyň durmuşa geçirilmegine 2019-njy ýylyň aprelinde döwlet Baştutanymyzyň gatnaşmagynda badalga berildi. Täze, döwrebap şäheriň gurulmagy hormatly Prezidentimiziň durmuş-ykdysady syýasatyny üstünlikli amala aşyrmagyň ýolunda nobatdaky möhüm ädimi alamatlandyrýar. Raýatlaryň abadan durmuşy üçin ähli zerur şertleri döretmek şol syýasatyň esasy ugurlarynyň biri bolup durýar.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedow iş saparynyň barşynda bu ýerde Çagalar sagaldyş-dikeldiş merkeziniň guruljak ýerine geldi.

Bu ýerde döwlet Baştutanymyz Gurluşyk we binagärlik ministrliginiň gurulýan desgalar direksiýasynyň ýolbaşçysy D.Orazowyň alnyp barylýan işler baradaky hasabatyny diňledi.

Ýurdumyzda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň tagallalary netijesinde, maşgalany goldamak, enäniň we çaganyň saglygyny goramak, ösüp gelýän ýaş nesli terbiýelemek we olara bilim bermek babatynda toplumlaýyn özgertmeler durmuşa geçirilýär. Şu maksatlardan hem-de «Döwlet adam üçindir!» diýen baş ýörelgeden ugur alnyp, halkara ölçeglere kybap gelýän, iň täze tehnologik enjamlar bilen üpjün edilen çagalar baglarydyr sagaldyş merkezleri, orta mekdepler yzygiderli gurlup ulanmaga berilýär. Munuň özi Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzda her bir maşgalanyň abadan durmuşda ýaşamagyna, ýaş nesilleriň milli we umumadamzat ruhy gymmatlyklary esasynda terbiýelenmegine gönükdirilen toplumlaýyn özgertmeleriň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr.

Mälim bolşy ýaly, hormatly Prezidentimiziň Kararyna laýyklykda, Berkarar döwletiň bagtyýarlyk döwründe ösüp gelýän ýaş nesilleri durmuş taýdan goldamak, howandarlyga mätäç çagalaryň saglygynyň dikeldilmegine ýardam bermek, bagtyýar durmuşda ýaşamagy hem-de Watana wepalylyk, ruhubelentlik, arassa ahlaklylyk, ynsanperwerlik, halallyk ýaly belent ynsan häsiýetleriniň kemala gelmegi üçin amatly şertleri döretmek maksady bilen, şu ýylyň mart aýynda ýörite haýyr-sahawat gaznasy döredildi.

Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň döredileni bäri ençeme haýyrly işler ýerine ýetirildi. Şol işleriň hatarynda bu gaznadan welaýatlaryň her bir etrabynyň hassahanalarynyň çagalar bölümi üçin täze “Tiz kömek” awtoulaglarynyň berlendigini, mätäç çagalara lukmançylyk operasiýasyny geçirmekde kömek edilendigini we beýlekileri ýatlamak bolar.

Çagalar sagaldyş-dikeldiş merkezinde üpjün edilýän mümkinçilikler häzirki döwrüň ösen talaplaryna, Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň belent ruhuna laýyk gelmelidir. Bu ýerde çagalaryň dynç almaklary bilen bir hatarda, olaryň höwes edýän hünärleriniň endiklerini ele almagyna ýardam berýän ähli zerur şertler döredilmelidir diýip, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow aýtdy.

Desgalar gurlanda we timarlaýyş işleri geçirilende, ýokary hilli serişdeler ulanylmalydyr. Şol serişdeler ýurdumyzyň howa şertlerini, ekologiýa we halkymyzyň milli bezeg aýratynlyklaryny nazara almak bilen, olaryň berkligi we amatlylygy göz öňünde tutulyp seçilip alynmalydyr. Binalaryňdyr desgalaryň keşbinde, içki bezeginde milli binagärligiň ajaýyp däpleri bilen sazlaşykda onuň häzirki zaman üstünlikleri öz beýanyny tapmalydyr. Munuň özi ýurdumyzda gurulýan desgalara aýratyn öwüşgin çaýýar diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy.

Soňra Gurluşyk we binagärlik ministrliginiň gurulýan desgalar direksiýasynyň ýolbaşçysy D.Orazow milli Liderimizi bu ýerde bina edilýän durmuş we beýleki maksatly desgalaryň taslamalary, şol sanda Çagalar sagaldyş-dikeldiş merkeziniň toplumynyň şekil taslamalary bilen tanyşdyrdy. Şekil taslamalarynda merkeziň dolandyryş binasy, saglyk nokady, onuň otaglarynyň içki görnüşleri, 2 gatly 20 orunlyk awtoduralga we onuň ýerleşjek ýeri görkezildi.

Soňra hormatly Prezidentimiz Ahal welaýatynyň Taryhy we ülkäni öwreniş muzeýiniň şekil taslamasy bilen tanyşdy. Taslamany düzüjiler ony şu ýerden uzak bolmadyk ýerde ýerleşen, halkymyzyň gadymy taryhy ýadygärlikleriniň hatarynda mynasyp orun eýeleýän Paryzdepäniň mysalynda taýýarlapdyrlar.

Şeýle hem hormatly Prezidentimiziň garamagyna beýikligi 115 metr boljak Baýdak sütüniniň, ýol-ulag düzümine degişli desgalaryň, şol sanda guruljak duralgalaryň, olaryň içinde oturdyljak oturgyçlaryň, yşyklandyryjylaryň, ulanyljak içki bezeg serişdeleriniň, ýerasty geçelgeleriň şekil taslamalary hödürlenildi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow görkezilen taslamalary makullap, olar durmuşa geçirilende, ýokary hiliň üpjün edilmelidigine aýratyn ünsi çekdi.

Ahal welaýatynyň täze merkeziniň gurluşygy üçin bölünip berlen ýerler, şol sanda olaryň ekologik ýagdaýy, seýsmiki durnuklylygy hem-de beýleki degişli görkezijileri alymlar tarapyndan içgin öwrenildi. Bu ýerde dürli maksatly binalaryň gurluşygy batly depginde alnyp barylýar.

Baş meýilnama laýyklykda, bu ýerde Döwlet sirki hem bina ediler. Şekil taslamalarynda bu desganyň eýwanynyň, içki bezeginiň dürli görnüşleri görkezildi.

Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň başlygy D.Hudaýberdiýew bu ýerde bina edilmegi meýilleşdirilen dürli täze gurluşyklaryň şekil taslamalaryny milli Liderimiziň garamagyna hödürledi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow görkezilen taslamalar bilen içgin tanşyp, käbir belliklerini we düzedişlerini girizdi. Milli Liderimiz gurluşyk işleriniň ýokary hilini üpjün etmegiň desgalaryň potratçylaryna we buýrujylaryna bildirilýän üýtgewsiz talapdygyny nygtamak bilen, bu ugurda geçirilýän işleri hemişe berk gözegçilikde saklamagy tabşyrdy.

Iri möçberli şähergurluşyk taslamalarynyň durmuşa geçirilmegi sebitleri senagatlaşdyrmak, milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýalaşdyrmak, hususy ulgamy ösdürmek, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmak boýunça wezipeleri çözmäge ýardam eder.

Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyz ekologiýa ýaly möhüm ähmiýetli meselä ünsi çekdi. Ahal welaýatynyň täze merkezi Köpetdagyň etegindäki ajaýyp ýerde gurulýar. Şu tebigy gözelligi saklap galmak üçin “ýaşyl” tehnologiýalary giňden ulanmak zerurdyr.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow bu baradaky gürrüňi dowam edip, ilatyň ähli amatlyklaryň hözirini görüp ýaşamagy, netijeli işlemegi we okamagy, göwnejaý dynç almagy, sport we döredijilik bilen meşgullanmagy üçin ähli mümkinçilikleriň üpjün edilmegi bilen baglylykda, sanly tehnologiýalaryň we intellektual ulgamlaryň esasynda kadaly şäher giňişliginiň döredilmeginiň esasy ýörelge boljakdygyny nygtady. Şeýlelikde, munuň özi smart siti — adamlaryň durmuşy üçin has oňaýly “akylly” şäher bolar diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy.

“Akylly” şäheriň konsepsiýasynyň öňdebaryjy maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň we internet serişdeleriniň sazlaşygyna esaslanýandygyny bellemek gerek. Şolaryň kömegi bilen şäher düzümleriniň we gulluklarynyň dolandyrylmagyny, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň has-da ýokarlandyrylmagyny üpjün edýän bitewi ekologik ulgam döredilýär. Bu konsepsiýa tutuş ulgamlary özüne birleşdirýär. Mysal üçin, “akylly” jaýlar, bitewi maglumatlar binýady hem-de köpugurly şäher goşundysy ýaly ulgamlary öz içine alýar. Şolar ýaşaýjylara tölegleri amala aşyrmaga, dürli maglumatlary almaga mümkinçilik berýär.

Döwlet Baştutanymyz şeýle hem welaýat merkeziniň gurluşygynda täzeçil tehnologiýalary, nou-haulary, sanly ulgamy, öňdebaryjy tejribäni peýdalanmak baradaky meselelere ünsi çekdi. Şunuň bilen baglylykda, ýolbaşçylara degişli teklipleriň üstünde işlemek tabşyryldy.

Şeýlelikde, nesip bolsa, ýakyn wagtda gözel Köpetdagyň eteginde ähli şertleri bolan, lowurdap duran täze, döwrebap ajaýyp şäher dörär. Ol bolsa Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Watanymyzyň ösüşiniň nobatdaky aýdyň nyşany bolup, ähli türkmenistanlylaryň buýsanjyna öwrüler.

Ýurdumyzyň banklary tarapyndan milli ykdysadyýetimiziň ileri tutulýan pudaklaryny karzlaşdyrmak boýunça alnyp barylýan işler döwletimiziň durnukly ykdysady ösüşini ýokarlandyrmak baradaky maksatdan ugur alýar. Banklar tarapyndan berilýän ýeňillikli karzlaryň netijesinde oba hojalyk, senagat önümlerini öndürijiler we hususy telekeçiler önümçiliklerini giňeldýärler.

Mälim bolşy ýaly, Gahryman Arkadagymyzyň tagallalary netijesinde ýurdumyzyň telekeçileri, hususy önüm öndürijileri döwlet tarapyndan maliýe taýdan goldanylýar, olara ýeňillikler we netijeli işlemekleri üçin amatly mümkinçilikler döredilýär. Telekeçileri, hususy önüm öndürijileri maliýe taýdan goldamagyň esasy maksady önümçilige innowasiýalary, döwrebap tehnologiýalary we öňdebaryjy usullary ornaşdyrmagyň hasabyna ýokary hilli, dünýä ülňülerine laýyk gelýän önümleri öndürmekden, daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň ornuny tutýan önümleriň öndürilişini hem-de ýurdumyzda öndürilýän önümleriň daşary ýurtlara iberilýän möçberini artdyrmakdan ybarat bolup durýar.

Hormatly Prezidentimiziň «Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda» Kararyna laýyklykda, karz edaralary tarapyndan hususy kärhanalara, telekeçilere, daýhan hojalyklaryna, kärendeçi-oba hojalyk önüm öndürijilerine maýa goýum taslamalary üçin 10 ýyla, dolanyşyk serişdelerini satyn almak üçin 1 ýyla çenli möhlete ýyllyk 5 göterimli ýeňillikli bank karzlaryny bermek ýola goýuldy. Bu karzlar senagat önümleriniň önümçiligini ösdürmek, bar bolan önümçilikleri gurnamak, giňeltmek, durkuny täzelemek we tehniki taýdan gaýtadan enjamlaşdyrmak, kiçi göwrümli tehnikalary, çig mallary, ýarym çig mallary satyn almak we beýleki maksatlar üçin niýetlenilendir.

Daýhanlaryň, oba hojalyk önümlerini öndürijileriň zähmeti bilen önüm bolçulygy döreýär. Daýhan yhlasyndan ýerden zer önýär, saçaklarymyz bereketli we rysgally bolýar. Şunuň bilen baglylykda oba hojalyk önümlerini öndürijileri ählitaraplaýyn goldamak baradaky aladalar birjik-de ünsden düşürilmeýär. Hormatly Prezidentimiziň «Ýurdumyzda oba hojalyk önümlerini öndürijileri maliýe taýdan goldamak hakyndaky» Kararyna laýyklykda, oba hojalyk önümlerini öndürijilere oba hojalyk tehnikalaryny, gurallaryny, enjamlaryny we abzallaryny, oba we suw hojalygynda ulanylýan ekskawatorlary hem-de buldozerleri, suwy tygşytlaýjy tehnikalary, enjamlary, suwaryşda ulanylýan geçirijileri satyn almak üçin ýyllyk 1 göterim, maldarçylygy we guşçulygy ösdürmek, gaýtadan işlemek, hyzmatlary ýerine ýetirmek bilen bagly maýa goýum taslamalaryny maliýeleşdirmek, şeýle hem esasy serişdeleri we emläkleri satyn almak üçin ýyllyk 5 göterimli 10 ýyla çenli möhlete berilýän ýeňillikli bank karzlary muňa mysal bolup biler.

Ýurdumyzyň karz edaralary tarapyndan berilýän ýeňillikli karzlara mysal hökmünde durmuş guran ýaş maşgalalara olaryň ýüztutmalaryna laýyklykda, zerur bolan öý goşlaryny we hojalyk harytlaryny satyn almak üçin girew goýmazdan, zamunlyk esasynda ýyllyk 1 göterimli 3 ýyl möhlete, umumy möçberi 6 müň manada çenli bolan ýeňillikli «Ýaş çatynjalar karzyny», täze gurlan ýaşaýyş jaýlaryny, jaýlardaky öýleri doly bahasyna satyn almak üçin ýyllyk 1 göterimli, 5 ýyl ýeňillikli döwür bilen otuz ýyl möhlete berilýän gozgalmaýan emläk karzlaryny, raýatlara gurlup, ulanylmaga taýýar edilen jaýlary we öýleri gozgalmaýan emläk hökmünde girewine goýup, satyn almak üçin jaýlaryň, öýleriň bahasynyň 90 göterimine çenli ýyllyk 1 göterimli, 5 ýyl ýeňillikli döwri bilen otuz ýyl möhlete berilýän gozgalmaýan emläk karzlaryny görkezmek bolar.

Bu işleriň ählisi halkymyzyň abadan durmuşyny üpjün etmek ugrunda ýadawsyz tagallalary edýän Gahryman Arkadagymyzyň «Döwlet adam üçindir!» diýen baş ýörelgesiniň durmuşymyzyň ähli ugurlarynda öz beýanyny tapýandygyna şaýatlyk edýär.

Goý, halkymyzy bagtyýar durmuşda bolçulykly ertirlere alyp barýan Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli tutumly işleri hemişe rowaç alsyn!

Guwançmyrat ÖWEZMYRADOW,

Türkmenistanyň “Daýhanbank” döwlet täjirçilik bankynyň Ahal welaýat şahamçasynyň Buhgalter hasaby we hasabaty böliiminiň baş buhgalteriniň orunbasary.

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» esasy maksatlarynyň biri hyzmatlaryň düzümini we hilini kämilleşdirmek arkaly ilatyň ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmakdan ybaratdyr. Ilaty durmuş taýdan goramak ulgamynyň işinde iň täze maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň barha işjeň ulanylmagynyň möhümdigini örän çalt depginlerde ösýän döwür görkezýär. Durmuşyň ösüş depginleri ýylsaýyn ýokarlanýar, şunuň bilen baglylykda, ähli ugurlarda maglumatlaryň möçberi artýar. Bu bolsa degişli düzümleriň iş guraýyşlarynyň özgerdilmegini şertlendirýär.

Durmuş goraglylygy ulgamynyň edaralarynyň işine sanlylaşdyrylan tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy hyzmatlary amala aşyrýanlara we olary sarp edijilere ykdysady taýdan hem peýda getirýär. Sebäbi sanlylaşdyrma hadysasynyň hasaplaýyş kuwwaty netijesinde maglumatlary toplamak, saklamak, seljermek, gaýtadan işlemek we hödürlemek üçin sarp edilýän hyzmatlaryň gymmaty ep-esli pese düşýär, tor ulgamlary arkaly durmuş çygrynyň awtomatik häsiýetdäki işine gatnaşýanlaryň ählisinde ykdysady taýdan işjeňlik ýokarlanýar.

Barha giň gerim alýan innowasion tehnologiýalar durmuş-ykdysady işiň köp görnüşlerini özgerdýär. Ilaty durmuş taýdan goramak ulgamyny sanlylaşdyrmak bilen baglanyşykly amala aşyrylýan özgertmelerde döwletiň jemgyýetçilik birleşikleri bilen hyzmatdaşlygy elektron hyzmatlary ulgama ornaşdyrmagyň we olary dolandyrmagyň kämil çemeleşmelerini bilelikde işläp taýýarlamaga, şeýle hem iň gowy tejribeleriň ykdysady seljermesini geçirmäge, ylaýta-da, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmakdan ýokary netijeleri gazanmaga mümkinçilik berýär. Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda, jemgyýetçilik birleşiklerine öz işleri bilen döwlet häkimiýet edaralaryna durmuş taýdan ähmiýetli we jemgyýete peýdaly maksatlary hem-de wezipeleri amala aşyrmakda ýardam edip bilmekleri babatda ygtyýarlyklar berlendir.

Sanly gurşawa ynam hem-de amatly guramaçylyk we kadalaşdyryjy hukuk şertlerini döretmek arkaly milli işewürlik bileleşiklerini, şol sanda hususy bölegi we raýatlary sanly ykdysadyýeti emele getirmäge işjeň çekmek üçin şertleri döretmek, sanly ykdysadyýeti ösdürmekde intellektual tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary ulgamynda döwlet-hususy hyzmatdaşlyk guralynyň hereket etmegi üçin amatly hukuk binýadyny emele getirmek «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» maksatlarynyň we wezipeleriniň hatarynda kesgitlenendir. Bu we beýleki işlerde bäsdeşlige ukyplylyk barha uly ähmiýete eýedir.

Bäsdeşlige ukyplylyk uzak möhletleýin döwürde bäsdeşlere garşy durmagy we amatly çykdajylar bilen, sarp edijileri özüňe çekmegi aňladýar. Ol diňe harytlara, hyzmatlara degişli bolman, kärhana, sebite, milli ykdysadyýete, şeýle-de hünärmene hem degişli bolup bilýär. Sanly ykdysadyýetiň hünärmen üpjünçiligini nazara alyp, intellektual tehnologiýalar ulgamy boýunça hünärmenleri taýýarlamak, ilata sanly ulgamy öwretmek boýunça ýörite okuwlary guramak esasy wezipeleriň biri bolup durýar. Ol adamlaryň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmakda hem möhüm orny eýeleýär. Çünki täzeçil intellektual tehnologiýalary ulanyp bilmegi başarmak maglumat jemgyýetini döretmegiň esasy şertidir.

Ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagy boýunça alnyp barylýan işleri ylmy esasda ösdürmek, häzirki zaman ylmyndan, täzeçil tehnologiýalardan baş çykarýan hünärmenleri taýýarlamak ylmy-tehniki ösüşiň wajyp ugrudyr. Ylmy we innowasion işleriň çygrynda hünärmenleriň taýýarlanylmagyny, gaýtadan taýýarlanylmagyny, olaryň hünärleriniň ýokarlandyrylmagyny guramak döwlet derejesindäki wezipe hökmünde kesgitlendi. Şunuň bilen baglylykda, ilaty durmuş taýdan goramak ulgamyny sanlylaşdyrmak boýunça esasy çäreleri şu meseläni çözmezden amala aşyrmak mümkin däldir, sebäbi sanly ykdysadyýetiň hünärmen üpjünçiligi esasy wezipeleriň biri bolup durýar. Bu bolsa öz gezeginde, hünärmenlerden innowasion tehnologiýalary ulanmak babatda zerur bolan bilimleri we tejribe ähmiýetli endikleri ele almagy talap edýär.

Maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ulanylmagy durmuş goraglylygy ulgamynyň edaralary tarapyndan guramalar we adamlar üçin dürli ugurlar boýunça elektron görnüşdäki hyzmatlary amala aşyrmaga mümkinçilik berýär. Şu nukdaýnazardan, durmuş goraglylygy ulgamynyň işgärleriniň bu ugur boýunça hünär derejesini ýokarlandyrmak köpmaksatlylygy bilen tapawutlanýar, dolandyryşyň ähli derejesini (ýurt, welaýat, şäher, etrap) öz içine alýar.

Durmuş goraglylygy ulgamynyň edaralarynyň işini sanlylaşdyrmak Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmakda hem uly ähmiýete eýedir, ol durmuş-ykdysady taýdan ösüş üçin täze mümkinçilikleri döredýär. Iň täze tehnologiýalary ulanmak arkaly onuň işiniň sanlylaşdyrylmagy diňe bir täze iş orunlarynyň döredilmegini üpjün etmek bilen çäklenmän, eýsem, köne iş usullaryny yzygiderli aradan aýryp, sanly tehnologiýaly durmuş pudaklaryny ösdürip, elektron hyzmatlary döretmegiň hasabyna, durmuş goraglylygyna gatnaşyjylaryň arasyndaky hyzmatdaşlygyň ygtybarly bolmagyna, durmuş hyzmatlarynyň görnüşleriniň giňeldilmegine, ilkinji nobatda, adamlaryň wagtynyň tygşytlanmagy netijesinde olaryň durmuşynyň hilini has-da ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär.

Durmuş goraglylygy ulgamynyň edaralarynyň işiniň çalt depginlerde sanlylaşdyrylmagy hem-de häzirki zaman maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagy ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň zerur şertidir. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» maksatlaryna we wezipelerine laýyklykda, ilatyň ähli gatlaklarynyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň ýokarlanmagy üçin täze mümkinçilikleri döretmek, şeýle hem edaralaryň, kärhanalaryň, guramalaryň we ilatyň sanly intellektual tehnologiýalardan has netijeli peýdalanmaklary üçin şertleri döretmek bellenildi we bu ugurda yzygiderli tagalla edilýär.

Ilaty durmuş taýdan goramak ulgamynyň sanlylaşdyrylmagynyň esasy maksady zähmet işini täzeçe guramagyň netijeli ugurlaryny emele getirip, hyzmatlaryň düzümini we hilini kämilleşdirmekden, olary aňrybaş derejede amatly ýagdaýda ýola goýmagyň hasabyna, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmakdan ybaratdyr. Halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini düýpli özgertmek döwletimizde alnyp barylýan durmuş syýasatynyň baş ýörelgesi bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, ilaty durmuş taýdan goramak ulgamynyň edaralarynyň işiniň ylmy-usulyýet binýadyny döretmegiň hem-de durmuş hyzmatlaryny ylmy esasda sanlylaşdyrmagyň zerurlygy artýar.

Ilaty durmuş taýdan goramak ulgamynyň edaralarynyň işinde ylmy taýdan esaslandyrylan innowasion usullaryň we döwrebap tehnologiýalaryň, şeýle hem döwlet hyzmatlarynyň elektron görnüşleriniň ulanylmagy halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmakda esasy orny eýeleýär. Degişli edaralaryň işine maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagy netijesinde pensiýalary we kömek pullaryny hasaplamak hem-de bermek işi ep-esli kämilleşdirildi. Şol tölegler degişli bank kartlaryna geçirilýär. Indi kartlaryň eýeleri pul serişdelerini bankomatlardan nagt görnüşde bökdençsiz alyp bilýär ýa-da islendik töleg amallaryny kartlaryň üsti bilen ýerine ýetirýär. Kartyň eýeleri üçin goşmaça hyzmatlaryň girizilmegi bilen, ýaşulularda uzak aralykdan durmuş meseleleriniň köpüsini çözmek mümkinçilikleri peýda bolýar. Saglyk ýagdaýy we beýleki sebäplere görä, bank kartlaryndan peýdalanyp bilmeýän pensionerlere pul serişdeleri nagt görnüşde öýlerine eltilip berilýär.

Jemgyýetiň ähli ugurlarynda innowasion serişdeleriň giňden peýdalanylmagy durmuş goraglylygy çygrynyň edaralarynyň işini sanlylaşdyrylan ulgamlara geçirmekde ähmiýetlidir. Şunda onlaýn serişdeler arkaly elektron hyzmatlaryň ýola goýulmagy häzirki döwürde möhüm zerurlykdyr hem-de ähli işleri oňat guramaga, utgaşdyrmaga we olaryň netijeliligine, hiline gözegçilik etmäge ýardam berýän döwrebap guraldyr.

BMG-niň kabul eden 2030-njy ýyla çenli ählumumy Gün tertibiniň wajyp ugry we adamlaryň abadan durmuşynyň möhüm şertleriniň biri hökmünde Türkmenistanda ýurduň ilatynyň durmuş taýdan goraglylygyny üpjün etmäge aýratyn üns berilýär. Munuň özi ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny sanlylaşdyrmak wezipesine möhüm ornuň degişlidigini görkezýär.

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary netijesinde türkmen ykdysadyýetini diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek barha giň gerime eýe bolýar. Geçirilýän ykdysady özgertmeler, täze senagat kärhanalarynyň döredilmegi we olaryň netijeliliginiň ýokarlandyrylmagy ýurdumyzyň depginli ösüşinde esasy şertleriň birini emele getirýär. Milli ykdysadyýeti diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek boýunça amala aşyrylýan özgertmeleriň netijesinde, türkmen döwleti ösen senagatly we häzirki zaman öňdebaryjy tehnologiýalary bolan ýurda öwrülýär. Şeýle özgerişi, ilki bilen, Diýarymyzda ozaldan bar bolan senagat merkezleriniň durkunyň täzelenişinde we bu ugurda täze merkezleriň döredilýändiginde görýäris. Bularyň ählisi döwletimiziň geljekki ösüşlerinde uly ähmiýete eýedir. Bu bolsa milli ykdysadyýetiň senagat pudagynyň has-da pugtalanmagyna getirýär.

Mälim bolşy ýaly, senagat pudagynyň, aýratyn hem gaýtadan işleýän senagatyň ösüşi iş orunlarynyň artmagynyň esasy şertleriniň biridir. Ol bazaryň ösüşine, ýurduň eksport mümkinçiliginiň artmagyna-da ýardam berýär. Ýurduň ykdysady ösüşi bolsa onuň pudaklaryna goýberilýän maýa goýumlary bilen berk baglanyşyklydyr. Islendik pudaga goýberilýän maýa goýumyň başdaky maksadynyň dogry kesgitlenilmegi, onuň özleşdirilişinde ulanylýan usullaryň takyk saýlanylmagy hem-de soňky netijäniň garaşylýan derejede gazanylmagy oňyn ösüşe getirýär. Diýmek, maýa goýumyň düzüminiň hem kämilleşmesi bolup geçýär. Maýa goýumlaryň möçberidir düzümi ykdysady ösüşiň durnukly we sazlaşykly bolmagyny, esasy gorlaryň yzygiderli hem-de wagtly-wagtynda täzelenip durulmagyny, ýurduň ykdysadyýetiniň düýpli döwrebaplaşdyrylmagyny üpjün edýär. Maýa goýumlaryň öz wagtynda we ýerlikli ýerleşdirilmegi hem ulanyşa tabşyrylýan gurluşyk desgalarynyň hili, ilkinji nobatda, maliýeleşdirmegiň çeşmeleriniň anyk saýlanyp alynmagyna we bellenilmegine bagly bolup durýar. Şu ýagdaýda döwlet ýurduň içinde maýa goýmak üçin amatly şertleri döretmek we hojalygy ýöretmegiň şertlerini yzygiderli kämilleşdirmek arkaly iri maýa goýumlary maliýeleşdirmegiň durnukly çeşmelerini döretmäge ýardam bermek bilen, ykdysady gatnaşyklary rejeleýän we kadalaşdyrýan esasy güýç bolup çykyş edýär. Ilatyň pul girdejileriniň artdyrylmagy, iş üpjünçiligi, iş şertleriniň döwrebaplaşdyrylmagy, zähmet öndürijiliginiň düýpli ýokarlandyrylmagy, öndürilýän önümleriň hil taýdan halkara ülňülere laýyk getirilmegi, taýýar önümleriň eksportynyň köpugurlylygy oňaýly senagat we maýa goýum syýasaty netijesinde emele gelýär.

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ykdysadyýetimiziň netijeliligini ýokarlandyrmakda senagatlaşdyrmak işine uly ähmiýet berilýär, bu ugurda giň mümkinçilikler döredilýär, täze gözýetimler açylýar. Bularyň ählisi milli Liderimiziň ýurduň ösüşi, halkyň bagtyýar, abadan durmuşy baradaky tagallalary bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.

Gurbansoltan KAIROWA,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy.

Türkmen halky «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda mukaddes Garaşsyzlygynyň şanly 30 ýyllyk toýuny uly zähmet üstünlikleri bilen garşylady. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ykdysadyýetimiziň diwersifikasiýalaşdyrylmagy, daşary ýurt maýa goýumlarynyň işjeň çekilmegi, önümçilige innowasion tehnologiýalaryň we sanly ulgamyň ornaşdyrylmagy netijesinde uly öňegidişlikler gazanylýar.

Ykdysadyýetimiziň pudaklaryny diwersifikasiýalaşdyrmak syýasatynyň üstünlikli amala aşyrylmagy bilen dörän pudaklaryň biri hem dokma senagatydyr. Garaşsyzlyk ýyllary içinde ýurdumyzda dokma senagatynyň binýady tutulyp, dokma kärhanalarynyň onlarçasy işe girizildi. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda bu pudaga berilýän üns has hem ýokarlandy. Häzirki döwürde iň kämil enjamlar bilen üpjün edilen dokma kärhanalarynyň 60-dan gowragy bolup, olarda 24 müňden hem köp adam zähmet çekýär. Şol kärhanalarda öndürilýän önümler dünýä ýurtlarynyň ençemesine eksport edilýär.

Türkmen dokma önümleriniň daşary ýurt bazarlarynda bäsdeşlige ukyplylygy barha ýokarlanýar. Munuň sebäpleriniň biri-de ýurdumyzda öndürilýän orta we inçe süýümli pagtanyň hil görkezijileriniň ýokary derejeliligidir. Bu bolsa dürli görnüşli dokma önümlerini öndürmäge mümkinçilik berýär. Geljekde dokma önümleriniň täze görnüşlerini, ýagny dünýä bazarlarynda isleg bildirilýän çyzykly mahmal, şeýle-de spanbond, spanleýs, sintepon ýaly mata däl önümleri öndürmek göz öňünde tutulýar.

Türkmenistanyň dokma kärhanalarynda ulanylýan esasy çig mal pagta süýümidir. 2020-nji ýylda ýurdumyzda türkmeniň çogly güneşiniň, mes topragynyň, suwunyň täsirinde ýetişen pagta süýüminiň 1 million 200 müň tonnadan gowragy taýýarlanyldy. Türkmen topragynda ösdürilip ýetişdirilýän pagta süýüminiň beýleki tebigy süýümlerden has tapawutly tarapy, ondan dürli görnüşli, ekologik taýdan arassa dokma önümlerini taýýarlap bolýanlygydyr.

Soňky döwürde dokma kärhanalarynda pagta süýümi we beýleki himiki süýümler, mysal üçin, wiskoza, poliester süýümi bilen garyşdyrylyp, düýbünden täze önümler öndürilýär. Bu bolsa, öz gezeginde, öndürilýän taýýar önümleriň hemmetaraplaýyn isleg ödeýiş häsiýetlerini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär. Arassa tebigy süýüm taýýar önümli gigiýeniki (çyglylygy kabul edip bilijilik, howa geçirijilik we ş.m.), himiki süýümler bolsa mehaniki häsiýetlerini (berkligini, sürtülmä çydamlylygyny, berlen şekili saklap galmak ukybyny we ş.m.) ýokarlandyrmaga hem-de eksporta niýetlenen önümleri öndürmäge mümkinçilik berýär.

Bu günki günde Türkmenbaşy, Gökdepe we Aşgabat dokma toplumlarynda eksporta niýetlenen ýokary hilli harytlar öndürilip başlandy. Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk baýramy mynasybetli Diýarymyzda täze önümçilik we durmuş maksatly binalardyr desgalar gurlup ulanmaga berildi. Muňa mysal edip, hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda şu ýylyň 25-nji awgustynda Ahal welaýatynyň Kaka etrabynda açylyp, ulanmaga berlen dokma toplumyny görkezmek bolar. Döwlet Baştutanymyzyň belleýşi ýaly, dokma toplumlarynyň tehniki taýdan döwrebaplaşdyrylmagy hem-de olaryň çig mal serişdeleriniň golaýynda gurulmagy kärhanada ugurdaş önümleri öndürmäge mümkinçilik berýär, harytlaryň düşewüntliligine hem-de ahyrky bahasyna täsir edýär. Bu bolsa, öz gezeginde, dünýä tejribesinde ulanylýan «klaster» syýasatynyň milli Liderimiziň baştutanlygynda üstünlikli amala aşyrylýandygynyň subutnamasydyr. Kaka etrabynda ulanmaga berlen täze dokma toplumynyň önümçilik kuwwatlylygy ýylda inçe süýümli pagtadan 3 müň 650 tonna ýokary hilli, kompakt penýe görnüşli nah ýüplügini, 12 million inedördül metr ýokary hilli egin-eşiklik matalary, şol sanda 10 million inedördül metr boýalan matany hem-de 1, 2 million sany taýyn tikin önümlerini öndürmäge mümkinçilik döredýär. Toplumda ornaşdyrylan sanly tehnologiýalar çig maly gaýtadan işlemekden başlap, taýýar önüme çenli tehnologik işleriň birnäçesini öz içine almak bilen, egriji, dokma, boýag we tikin bölümlerini özünde jemleýär.

Kaka etrabyndaky dokma toplumy üçin ulanyljak esasy çig mal «kompakt penýe» diýlip atlandyrylýar. Onuň aýratynlygy inçe süýümli pagtany egirmegiň daraklamak usulynda taýýarlanmagydyr. Olardan öndürilen matalar, trikotaž önümler ýokary tekizlikde bolup, iň ýokary hil häsiýetlerine, şeýle-de ýüpek matalar ýaly ýumşak, berlen şekili saklap galmak ukybyna eýedir. Sürtülmä çydamly, ýygyrt atmak häsiýeti ýok, ýuwlanda girmeýän, dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyply, uly isleg bildirilýän, dürli görnüşdäki eksporta niýetlenen batist, markizet, perkal, tafta, gipýur we beýleki matalar bolup, olardan sanly ulgamyň ýardamynda taýýar önümleri öndürmek mümkinçiligi bar.

Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzyň dokma pudagyny ösdürmek boýunça alyp barýan öňdengörüjilikli syýasaty hem-de innowasion esasda ýerine ýetirilýän işler netijesinde bar bolan önümçilik kärhanalarynyň durkunyň täzelenmegi, täze, döwrebap kärhanalaryň gurlup ulanmaga berilmegi, işine ezber hünärmenleriň taýýarlanmagy, häzirki zaman marketinginiň inçe syrlarynyň önümçilige ornaşdyrylmagy dünýä bazarlarynda türkmen dokmasynyň bäsdeşlik ukybyny ýokarlandyrmaga we onuň abraýly ornuny tapmagyna mümkinçilik döredýär.

Çerkez ATAÝEW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň marketing kafedrasynyň müdiri, professor.

2021-nji ýylyň 21-nji oktýabrynda Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň binasynda «Türkmenistan – Ýewropa Bileleşigi» Bilelikdäki Komitetiniň ýigriminji mejlisi göni wideoaragatnaşyk ulgamy arkaly geçirildi.

Mejlise türkmen tarapyndan Türkmenistanyň birnäçe ministrlikleriň we pudaklaýyn edaralarynyň, şol sanda maliýe we ykdysadyýet, daşary işler, bilim, oba hojalyk we daşky gurşawy goramak, energetika, zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak, söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar, saglygy goraýyş we derman senagaty ministrlikleriniň, Döwlet, hukuk we demokratiýa institutynyň, «Türkmennebit» we «Türkmengaz» döwlet konsernleriniň ýolbaşçylary we hünärmenleri gatnaşdylar.

ÝB-niň tarapyndan duşuşyga Ýewropa daşary aragatnaşyklar gullugynyň Russiýa, Gündogar hyzmatdaşlygy, Merkezi Aziýa we ÝHHG boýunça müdirliginiň direktory Lýuk Dewiniň ýolbaşçylygyndaky Ýewropa daşary aragatnaşyklar gullugynyň wekilleri gatnaşdylar.

Özara hereketleriň ýokary derejesini bellemek bilen, taraplar Türkmenistanyň we Ýewropa Bileleşiginiň arasyndaky hyzmatdaşlygyň ösdürilmegi we pugtalandyrylmagy bilen bagly meseleleriň giň toplumyny ara alyp maslahatlaşdylar.

Syýasy-diplomatik gepleşikleriň hem-de parlamentara gatnaşyklarynyň, şol sanda söwda-ykdysady özara hereketleriň has hem işjeňleşdirilmeginiň zerurlygy nygtaldy. Taraplar şeýle-de ýokary derejedäki özara gatnaşyklaryň ýygjamlaşdyrylmagynyň derwaýyslygyny hem aýratyn belläp geçdiler.

Ikitaraplaýyn hem-de köptaraplaýyn esasly, hususan-da Bilelikdäki komitetiň, Parlamentara dialogynyň, Adam hukuklary boýunça dialogyň, daşary syýasat edaralarynyň arasyndaky maslahatlaşma duşuşyklarynyň we hyzmatdaşlygyň aýratyn alnan ugurlary boýunça gatnaşyklaryň, şol sanda «Merkezi Aziýa – Ýewropa Bileleşigi» formatyndaky sebitara özara hereketleriň yzygiderli häsiýete eýedigi beýan edildi.

Söwda, energetika, ulag, kommunikasiýalar we ýokary tehnologiýalar ýaly ulgamlarda hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Bu ugurda, haryt dolanşygyny artdyrmagyň, şeýle-de Türkmenistanyň we ÝB-niň ýurtlarynyň işewürlik-düzümleriniň arasyndaky özara hereketleri has hem ösdürmegiň zerurlygy nygtaldy.

Şeýle-de, ekologiýa, bilim, saglygy goraýyş we oba hojalygy ulgamlaryndaky bilelikdäki maksatnamalaryň hem-de taslamalaryň durmuşa geçirilişine seredilip geçildi.

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi

Aşgabat, 20-nji oktýabr (TDH). Şu gün sanly ulgam arkaly VIII türkmen-russiýa ykdysady forumy geçirildi.

Iki ýurduň Söwda-senagat edaralary tarapyndan guralan bu çäre bilelikdäki maýa goýum we önümçilik taslamalaryny ara alyp maslahatlaşmak, senagat we gurluşyk serişdeleriniň önümçiligi, dokma pudagy, oba hojalygy hem-de logistika, syýahatçylyk, sanly tehnologiýalar ulgamyndaky hyzmatdaşlygy berkitmek, giňeltmek maksady bilen guraldy.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow bilen Russiýa Federasiýasynyň Prezidenti Wladimir Putiniň arasyndaky ýokary derejede geçirilen gepleşikleriň çäklerinde ozal gazanylan ylalaşyklar hem-de Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara türkmen-rus toparynyň netijeli işi, iki ýurduň ministrlikleriniň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, Söwda-senagat edaralarynyň, işewür düzümleriniň derejesindäki gatnaşyklar bu gezekki ykdysady forumy geçirmäge itergi berdi.

Şu gün geçirilen türkmen-russiýa ykdysady forumy netijeli gatnaşyklary ösdürmegiň has amatly geljekki ugurlaryny kesgitlemäge gönükdirildi.

Foruma Russiýa tarapyndan birnäçe ministrlikleriň, döwlet edaralarynyň, kärhanalarynyň, maliýe-bank düzümleriniň, sebitleriň söwda-senagat edaralarynyň, söwda, senagat, dokma önümçiligi, gurluşyk, elektron maglumat tehnologiýalary, maşyngurluşyk, logistika we beýleki ugurlar boýunça ýöriteleşdirilen iri kompaniýalaryň ýolbaşçylary hem-de wekilleri gatnaşdylar.

Ýurdumyzyň ministrlikleriniň hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, Söwda-senagat edarasynyň, Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň, eksport ugurly önümleri öndürýän kärhanalaryň, kompaniýalaryň ýolbaşçylary, hünärmenleri Türkmenistana wekilçilik etdiler.

Bu foruma gatnaşyjylaryň belleýişleri ýaly, dürli ugurlardaky bilelikdäki geljegi uly taslamalary durmuşa geçirmek, Russiýanyň işewür gatnaşyklary mundan beýläk-de giňeltmäge gyzyklanma bildirýän birnäçe iri kompaniýalarynyň türkmen bazaryndaky ornuny pugtalandyrmak, ykdysady ulgamda iki ýurduň özara gatnaşyklarynyň oňyn netije berýändiginiň aýdyň subutnamasydyr.

Russiýa Federasiýasynyň sebitleri we iri senagat merkezleri bilen ikitaraplaýyn gatnaşyklary pugtalandyrmagyň Türkmenistanyň daşary syýasat strategiýasynyň möhüm ugurlarynyň biridigi nygtaldy. Bu gezekki foruma Russiýanyň 50-den gowrak sebitleriniň we şäherleriniň söwda-senagat edaralarynyň wekilleri gatnaşdylar.

Forumyň işiniň dowamynda eksport hem-de maýa goýum kuwwatlyklaryny giňeltmegiň şertleri we onuň mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Türkmenistanyň we Russiýanyň täze şertlerde maýa goýum taslamalaryna, ykdysady gatnaşyklarynyň geljekki ugurlaryna seljerme berildi.

Işewür duşuşygyň maksatnamasyna senagat we gurluşyk önümçiligi, ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygy, obasenagat, enjamlaryň önümçiligi, dokma önümçiligi ýaly ugurlardaky hyzmatdaşlygyň meselelerini ara alyp maslahatlaşmak girizildi.

Iki ýurduň iri kompaniýalarynyň hem-de kärhanalarynyň wekilleri ýokarda agzalan pudaklar boýunça özleriniň eksport kuwwatyny we import boýunça bildirýän gyzyklanmalaryny mälim etdiler. Türkmenistanyň Döwlet haryt-çig mal biržasynyň eksport-import çärelerini kadalaşdyryjy işi bilen tanyşdyryldy.

Işewür duşuşygyň dowamynda Hazar sebitinde logistik merkez hökmünde Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portuny we gämigurluşyk pudagyna maýa goýum mümkinçiliklerini peýdalanmak bilen baglanyşykly tekliplere garaldy.

Telekeçilik düzümleriniň derejesinde gatnaşyklary giňeltmek boýunça pikir alyşmalar boldy. Şunuň bilen baglylykda, geljekki russiýaly hyzmatdaşlar hususy işewürligi ösdürmek, daşyndan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümçilikleri guramak üçin, Türkmenistanda döredilen şertler bilen tanyşdyryldy.

Onlaýn-foruma gatnaşyjylar türkmen-rus hyzmatdaşlygynyň üstünlikli häsiýetini kanagatlanma bilen belläp, şu gezekki duşuşygyň ykdysady hem-de aň-paýhas kuwwaty has doly peýdalanmak maksady bilen, köpugurly hyzmatdaşlygyň möhüm meseleleri boýunça özara bähbitli hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de pugtalandyrmaga we giňeltmäge gyzyklanma bildirilýändiginiň nobatdaky subutnamasy bolandygyny nygtadylar.

VIII türkmen-russiýa ykdysady forumynyň netijeleri boýunça birnäçe resminamalara gol çekildi.

Geçen hepdede hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň möhüm ähmiýetli halkara forumlarda eden çykyşlary Türkmenistanyň ulag diplomatiýasynyň kuwwatynyň barha artýandygynyň nobatdaky aýdyň subutnamasyna öwrüldi.

14-nji oktýabrda Birleşen Milletler Guramasynyň Hytaýda utgaşyk görnüşde geçirilen Durnukly ulag ulgamy boýunça ikinji ählumumy maslahatynda milli Liderimiz Türkmenistanyň ozal öňe süren BMG-niň ulagy ösdürmek boýunça Ýörite sebitara maksatnamasyny işläp taýýarlamak baradaky maksatnamasyna gaýdyp gelmek baradaky teklibi öňe sürdi.

Hormatly Prezidentimiziň pikirine görä, bu maksatnamanyň maksatlary we wezipeleri Baş Assambleýanyň ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek hakynda yzygiderli kabul edilen dört Kararnamasyndan, 2016-njy ýylda geçirilen Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatyň Jemleýji resminamasyndan, dünýä derejesinde ulag babatda özara arabaglanyşygy pugtalandyrmak boýunça beýleki köptaraplaýyn resminamalardan ugur alnyp beýan edilmelidir.

Birleşen Milletler Guramasynyň Baş sekretary Antoniu Guterriş öz çykyşynda häzirki döwrüň wajyp meselelerini çözmäge netijeli çemeleşmeleri işläp taýýarlamaga işjeň gatnaşýan Garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň oňyn ornuny aýratyn belledi.

Bellenilişi ýaly, hut Türkmenistan öz döwründe BMG-niň howandarlygynda ulag meselesi boýunça ählumumy dialogy ýola goýmak başlangyjy bilen çykyş edip, BMG bilen bilelikde Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahaty geçirmegi teklip etdi hem-de gurady. 2016-njy ýylyň noýabrynda Aşgabatda geçirilen forum durnukly ösüşiň aýrylmaz bölegi hökmünde halkara ulag ulgamyny ösdürmek boýunça giň halkara gatnaşyklaryň täze tapgyryna badalga berdi.

15-nji oktýabrda Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň döwlet Baştutanlarynyň Geňeşiniň onlaýn tertibinde geçirilen mejlisinde milli Liderimiz Arkalaşygyň ýurtlarynyň Demirgazyk — Günorta hem-de Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça durnukly ulag-üstaşyr geçelgelerini döretmäge işjeň gatnaşmagynyň üstünlikli hyzmatdaşlygyň möhüm şerti bolup durýandygyny nygtady.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow GDA-nyň döwletleriniň gatnaşmagynda geçirilen dürli halkara forumlarda, Arkalaşygyň öňki sammitlerinde GDA-nyň Ýewropa ugruna çykmak arkaly Merkezi Aziýa we Hazar ýakasy sebitinde ulag-logistika ugurlaryny döretmek boýunça Türkmenistanyň birnäçe möhüm başlangyçlary öňe sürendigini belledi. Bu başlangyçlar Arkalaşygyň ähli döwletleri tarapyndan düşünmek bilen kabul edildi we goldanyldy. Bu gün bolsa şol meýilnamalara ýeterlik derejede itergi bermek hem-de aýdyňlaşdyrmak zerurdyr diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy.

Milli Liderimiz Türkmenistanyň ykdysady taýdan durnukly ösüşiniň esasy hökmünde ulag ulgamyny döwrebaplaşdyrmaga aýratyn üns berýär. Golaýda Aşgabadyň lokomotiw deposynyň üstüniň Russiýada çykarylan döwrebap ýolagçy hem-de ýük daşaýan teplowozlar bilen ýetirilmegi muňa aýdyň şaýatlyk edýär.

Milli Liderimiz demir ýol ulagyny hem-de tutuş ulag-kommunikasiýa toplumyny ösdürmäge uly ähmiýet berýär. Munuň özi bu ulgama iri maýa goýumlarynyň gönükdirilmeginde hem-de bu toplumy halkara ölçeglere laýyklykda döwrebaplaşdyrmak boýunça geçirilýän işlerde öz beýanyny tapýar.

Bu işiň esasy ugurlary pudagyň maddy-enjamlaýyn binýadyny pugtalandyrmakdan, onuň işine ylmy gazananlary hem-de täze, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmakdan, bazar ykdysadyýetiniň ýörelgeleri esasynda dolandyryş ulgamyny kämilleşdirmekden, ýurdumyzyň üstaşyr kuwwatyny pugtalandyrmakdan, ulag-logistika merkezlerini döretmekden, ulag diplomatiýasyny ilerletmekden ybaratdyr.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň toplumlaýyn ulag strategiýasynyň çäklerinde Türkmenistanda täsin inženerçilik-ulag desgalaryny gurmak hem-de işe girizmek boýunça giň möçberli taslamalar amala aşyryldy. 2009 — 2017-nji ýyllarda Amyderýanyň üstünden Türkmenabat — Farap, Kerki — Kerkiçi, Seýdi — Eljik awtomobil köprüleri, Kerki — Kerkiçi, Türkmenabat — Farap demir ýol köprüleri, şeýle hem Halaç — Hojambaz ponton köprüsi guruldy.

2018-nji ýylyň maý aýynda ulanylmaga berlen, sebitde iň iri toplumlaryň biri bolan Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portuny, şeýle hem täze howa menzillerini, demir we awtomobil ýollaryny döretmäge ägirt uly maýa goýumlary gönükdirildi. Bu port sebitde iň iri logistika ulgamlarynyň biri bolup durýar.

Ulag-kommunikasiýa toplumynyň pudaklaýyn edaralary tarapyndan hödürlenilýän hyzmatlary sanly ulgama geçirmek maksady bilen, petekleriň sanly görnüşde satylmagyny ornaşdyrmak we kämilleşdirmek, ýük daşamak hyzmatlary boýunça buýurmalaryň kabul edilmegini kämilleşdirmek boýunça tapgyrlaýyn işler alnyp barylýar. Şunda “Bitewi penjire” ulgamy arkaly jemagat, ýaşaýyş jaý, bank we hyzmatlaryň beýleki görnüşlerini ulanmak hem-de olaryň töleglerini amala aşyrmak ulgamynyň kömeginden giňden peýdalanylýar.

Türkmenistan ençeme asyrlaryň dowamynda Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi bolupdyr. Döwlet Baştutanymyzyň nygtaýşy ýaly, bu ulag-söwda ýoluny gaýtadan dikeltmekde ýurdumyzyň ulag toplumyna möhüm orun degişlidir.

Türkmenistan özüniň çäk taýdan amatly ýerleşmeginden netijeli peýdalanyp, Ýewraziýa giňişliginde iri ulag-logistika merkezine öwrülmäge çalyşýar. 2021-nji ýylyň birinji ýarymynda Türkmenistanyň çägi boýunça, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, üstaşyr ýükleriň bir ýarym esseden hem köp daşalandygy munuň aýdyň subutnamasydyr.

Türkmenistanyň durnukly durmuş-ykdysady ösüşinde, onuň üstaşyr kuwwatynyň artdyrylmagynda, Demirgazyk — Günorta we Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça ulag-üstaşyr geçelgeleriniň döredilmeginde demir ýol ulagyna möhüm orun degişlidir.

Ýokary ýük daşamak we geçirijilik ukyby, ýük daşamagyň, aýratyn hem harytlaryň uly möçberini uzak aralyklara daşamagyň özüne düşýän gymmatynyň pes bolmagy, howa şertlerine, ýylyň, gije-gündiziň şertlerine bagly bolmazlygy, agyr hem-de iri göwrümli ýükleri daşamak boýunça giň mümkinçilikleriň bolmagy, ýük daşamalaryň yzygiderliligi hem-de tizligi ulagyň bu görnüşiniň artykmaçlyklarydyr.

Bu aýratynlyklar demir ýol ulagyna logistika ugurlarynda möhüm orun eýelemäge hem-de ulag hyzmatlary bazarynda demir ýol arkaly ýük daşamalaryň ýokary bäsdeşlige ukyplylygyny üpjün edýär.

Türkmenistanyň ägirt uly çäginde demir ýol ulagy sebitleriň ykdysady taýdan özara baglanyşygy hem-de halkara ýük daşamalar üçin uly ähmiýete eýedir. Bu ulgamyň döwrebaplaşdyrylmagyna uly ähmiýet berilýär. Ol ýurdumyzyň senagat taýdan mundan beýläk-de ösmegi üçin zerurdyr hem-de demir ýol arkaly ýük daşamalaryň netijeliligini ýokarlandyrmak arkaly ýokary ykdysady netijeleri gazanmaga ukyplydyr.

Ýük daşaýjy we hereket edýän düzümiň parkynyň döwrebaplaşdyrylmagy, täze demir ýol menzilleriniň, köprüleriň, düzümleýin desgalaryň we beýlekileriň gurulmagy bu ugurdaky zerur çäreleriň hataryna girýär.

Demir ýol ulagyny döwrebaplaşdyrmak işiniň barşynda Aşgabadyň demir ýol menziliniň lokomotiw deposynyň durky täzelenildi hem-de demirýol ulagynyň hereketini dolandyrmak ulgamy kompýuterleşdirildi, dispetçerçilik merkezleşdiriş ulgamy ornaşdyryldy.

Demir ýol gurluşykçylarynyň maddy-enjamlaýyn binýady pugtalandyryldy we demir ýol beton şpallaryny çykarýan zawodyň ulgamlary, çagyl karýerleri işe girizildi. Olar ýollaryň abat saklanylmagyny hem-de täze ýollaryň gurluşygyny üpjün edýär.

Dünýäniň esasy önüm öndürijilerinden döwrebap hereket edýän düzümiň hem-de tehnikalaryň yzygiderli satyn alynmagy lokomotiwleriň, ýolagçy we ýük wagonlarynyň parkyny düýpli täzelemäge mümkinçilik berdi.

Russiýanyň “Transmaşholding” paýdarlar jemgyýeti bilen baglaşylan şertnamalara laýyklykda, şu aýda alnan täze we döwrebap teplowozlar Türkmenistanyň demir ýol ulagynyň hyzmatlarynyň netijeliligini ýokarlandyrmaga, ýurdumyzyň sebitleriniň arasyndaky ulag gatnawlaryny gowulandyrmaga hem-de üstaşyr geçelgeleriň geçiriş ukybyny giňeltmäge ýardam eder.

Şu ýylyň fewral aýynda “Türkmendemirýollary” agentliginiň, “RŽD” açyk paýdarlar jemgyýetiniň, “RŽD interneşnl” jogapkärçiligi çäkli jemgyýetiniň wekilleriniň arasynda sanly ulgam arkaly geçirilen maslahatda Türkmenistanyň ulag ulgamynyň üstaşyr mümkinçiliginiň ýokarlanýandygyny nazara almak bilen, demir ýollaryny giň gerimde elektrifikasiýalaşdyrmagyň wajypdygy bellenildi.

Duşuşygyň barşynda türkmen tarapy Türkmenabat — Aşgabat — Türkmenbaşy hem-de Aşgabat — Daşoguz demirýollaryny gurmak hem-de elektrifikasiýalaşdyrmak boýunça russiýaly kompaniýalar bilen hyzmatdaşlyga gyzyklanma bildirýändigini tassyklady.

Russiýa tarapy türkmen kärhanalarynda aýry-aýry enjamlary öndürmek mümkinçiligi arkaly iň täze tehnologiýalary hem-de zerur bolan enjamlary ibermegi teklip etmäge taýýardygyny beýan etdi. Beýleki daşary ýurt kompaniýalary hem Türkmenistanyň demirýollaryny döwrebaplaşdyrmak boýunça taslamalara gatnaşmaga gyzyklanma bildirýärler.

Bazar ykdysadyýetine geçilmegi hem-de demir ýol pudagynda döwlet-hususyýetçilik gatnaşyklarynyň ösdürilmegi bilen baglylykda, kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kämilleşdirmek boýunça degişli işler amala aşyrylýar.

Şu ýylyň sentýabrynda “Türkmenistanyň demir ýol ulagynyň düzgünleriniň” işlenilip taýýarlanan taslamasy döwlet Baştutanymyzyň garamagyna hödürlenildi. Türkmenistanyň “Demir ýol ulaglary hakynda” Kanunyna laýyklykda, bu ulgamda hödürlenýän hyzmatlaryň gerimini giňeltmek we hilini gowulandyrmak, demir ýol ulaglarynyň düzümini kämilleşdirmek, ýük daşaýjylaryň üpjünçilik ulgamlarynyň arasyndaky gatnaşyklary düzgünleşdirmek boýunça işler geçirilýär.

Şeýle hem Türkmenistanyň ulag ulgamynda birnäçe halkara resminamalaryna, şol sanda 1985-nji ýyldaky halkara magistral demir ýol ugurlary hakynda Ýewropa ylalaşygyna, 1991-nji ýyldaky halkara utgaşykly gatnawlaryň möhüm ugurlary we degişli desgalar hakynda Ýewropa ylalaşygyna, 1968-nji ýyldaky ýol hereketi hakynda Konwensiýanyň üstüni ýetirýän Ýewropa ylalaşygyna we beýlekilere goşulmagy möhüm ähmiýete eýedir.

Munuň özi ýurduň sebit we halkara derejelerinde ulag we üstaşyr ulgamynda özara bähbitli gatnaşyklary ösdürmäge hem-de kämilleşdirmäge gatnaşmagyny giňeltmäge, ulag babatda başlangyçlaryny öňe ilerletmäge we ulag diplomatiýasy gurallaryny netijeli ulanmaga mümkinçilik berýär.

Türkmenistan halkara üstaşyr-ulag geçelgeleriniň kuwwatyny doly ulanmagy, üstaşyr geçirilýän ýükleriň mukdaryny köpeltmegi, ykdysady taýdan has oňat ýakynlaşmak üçin gümrük, wiza we beýleki amallary ýeňilleşdirmegi maksat edinýär.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça 2009 — 2014-nji ýyllarda gurlan Demirgazyk — Günorta halkara ulag geçelgesiniň Gazagystan — Türkmenistan — Eýran demir ýoly ýaly iri taslamalar Milli demir ýol ulgamyny sebitiň ýurtlary bilen baglanyşdyrdy. Şu ýoluň netijesinde Hytaýdan konteýnerli ugurlaryň biri işe girizildi.

Türkmenistanyň, Owganystanyň, Azerbaýjanyň, Gruziýanyň we Türkiýäniň arasynda gol çekilen Ylalaşygyň çäklerinde biziň ýurdumyz Beýik Ýüpek ýolunyň Lazurit ugruny täzeden dikeldýän häzirki zaman multimodal üstaşyr-ulag geçelgesini döretmäge işjeň gatnaşdy. 2018-nji ýylyň fewralynda bu üstaşyr-ulag geçelgesiniň düzümine girýän Serhetabat (Türkmenistan) — Turgundy (Owganystan) demir ýoly ulanyşa tabşyryldy.

Türkmenistan tarapyndan gurlan Kerki — Ymamnazar — Akina — Andhoý serhetüsti demir ýoly Aziýa halkara ulag geçelgesiniň ilkinji bölegi bolup durýar. Akina — Andhoý demir ýolunyň 30 kilometrlik böleginiň açylyş dabarasy Owganystanda 2021-nji ýylyň 14-nji ýanwarynda geçirildi. Geljekde bu demir ýol şahasyny Täjigistanyň serhedine çenli giňeltmek, ondan aňry Aziýa — Ýuwaş ummany sebitiniň döwletlerine çykarmak göz öňünde tutulýar.

Şu ýylyň awgustynda geçirilen Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygynda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow strategiki maksada ýetmek üçin ulag mümkinçiliklerini birleşdirmegiň möhümdigini nygtady. Şol maksat sebitde Aziýanyň, Ýewropanyň, Ýakyn Gündogaryň ulag ulgamlarynyň birleşdirilmegini üpjün edip biljek kuwwatly hem-de döwrebap düzümi döretmekden ybaratdyr.

Milli Liderimiz sebitiň çäklerindäki ulag gatnawlarynyň ulanylmadyk mümkinçilikleriniň bardygyny belläp, ulag-üstaşyr geçelgeleri we logistikany ösdürmek babatda tagallalary birleşdirmek bilen, Merkezi Aziýany döwrebap, utgaşykly, ýokary netijeli ulag halkasyna öwürmek boýunça ulgamlaýyn işlemäge çagyrýar.

Şu maksatlar bilen Günorta Ýewropa çykalgasy boljak Merkezi Aziýa — Hazar —Gara deňzi sebiti, şeýle hem Merkezi Aziýa — Ýakyn Gündogar ugurlary boýunça täze ulag-aragatnaşyk ýollaryny döretmegiň mümkinçiliklerini öwrenmek babatda hökümet derejesinde bäştaraplaýyn iş toparyny döretmek teklip edildi.

Döwlet Baştutanymyz bu pikirlerini Gyrgyzystanyň Prezidenti Sadyr Žaparow, Täjigistanyň Prezidenti Emomali Rahmon we Özbegistanyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew bilen geçirilen ikitaraplaýyn gepleşikleriň barşynda-da yzygiderli öňe sürdi.

Türkmen-täjik gepleşiklerinde taraplar Türkmenistan — Owganystan —Täjigistan halkara demir ýol ulag geçelgesiniň bilelikdäki taslamasyny ara alyp maslahatlaşdylar. Duşuşygyň netijeleri boýunça gol çekilen demir ýol ulagy babatda hyzmatdaşlyk etmek hakynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen Täjigistan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda Ylalaşyk hem-de ýükleri we ýolagçylary gatnatmak we üstaşyr daşamak hakynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen Täjigistan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda Ylalaşyk strategik taýdan möhüm bolan ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň anyk meseleleriniň giň gerimini gurşap alýar.

Daşkentde geçirilen türkmen-özbek gepleşiklerinde Özbegistan — Türkmenistan — Eýran — Oman — Katar halkara üstaşyr-ulag geçelgesiniň taslamasyny mundan beýläk-de durmuşa geçirmegiň meseleleri hem-de Özbegistan —Türkmenistan — Hazar deňzi we ondan aňry Gara deňziň portlarynyň üsti bilen Ýewropa çykalgasy boljak ulag ýoluny ösdürmek boýunça bilelikdäki işler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Şunda türkmen tarapy Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portunyň kuwwatlyklaryny sebitdäki goňşular üçin amatly şertlerde ulanmagyň mümkinçiliklerini ara alyp maslahatlaşmaga taýýardygyny beýan edýär. Bu deňiz menzili Merkezi Aziýanyň ýurtlarynyň önümleriniň Ýewropanyň, Russiýanyň, Zakawkaziýäniň, Ýakyn we Orta Gündogaryň bazarlaryna eksportuny üpjün etmäge ukyplydyr.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow bazarlara hem-de önümçilik-ýerlemek ugurlaryna ýol açýan durnukly ösüşiň esasy güýji hökmünde ulag ulgamynyň eýeleýän möhüm ornundan ugur alyp, pandemiýadan soňky döwürde tiz dikelmek üçin ulaglaryň dürli görnüşleriniň arasyndaky gatnaşyklary pugtalandyrmagyň zerurdygy baradaky halkara başlangyjyny öňe sürdi.

Bu baradaky pikir demir we awtomobil, howa we suw ýollarynyň halkara gatnawlarynyň netijeli ulgamlaryna birleşdirilmeginiň dünýä möçberindäki söwdanyň ýokarlanmagyna, ykdysady taýdan ösüşe, täze iş orunlarynyň döredilmegine itergi berip biljekdiginde we beýlekilerde jemlenýär.

Ýurdumyzyň başlangyjy 2021-nji ýylyň 29-njy iýulynda BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan kabul edilen “Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek” atly Kararnamasynda halkara jemgyýetçiligi tarapyndan makullanyldy.

Şeýlelikde, munuň özi Türkmenistanyň netijeli ulag diplomatiýasynyň dünýä derejesinde ähmiýetlidiginiň nobatdaky subutnamasyna öwrüldi. Şol diplomatiýa rowaçlygy gazanmakda hem-de bu ugurda tagallalary birleşdirmek üçin ählumumy şertleri döretmekde özara ýakyn, durnukly ulag ulgamlarynyň möhümdigi barada hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ösüşlere beslenen maksatlaryny özünde jemleýär.

(TDH)

Milli Liderimiziň ýurdumyzyň ykdysadyýetini diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek babatda alyp barýan öňdengörüjilikli ykdysady strategiýasynyň üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň netijesinde Türkmenistan senagat taýdan ösen ýurtlaryň hataryna ynamly goşulýar. Ýurdumyzyň dürli sebitlerinde gurulýan iri senagat desgalary ykdysady ösüşleriň ygtybarly binýadydyr.

Dünýä ülňülerine laýyk gelýän döwrebap önümleri bilen tapawutlanýan senagat kärhanalarynyň biri-de 2018-nji ýylyň 14-nji fewralynda hormatly Prezidentimiziň ak pata bermegi bilen Ahal welaýatynyň Gökdepe etrabynda açylyp, ulanylmaga berlen «Türkmen aýna önümleri» kärhanasydyr. Senagat toplumynda biri-biri bilen baglanyşykly tehnologik ulgam bolup, ol kwars çägesiniň esasynda çig mal taýýarlamak boýunça bölümden, dürli ölçegdäki we dürli galyňlykdaky aýnalaryň önümçiligi boýunça bölümden, şeýle hem aýnany ýakyp taplaýan bölümden we gaýtadan işleýän hem-de taýýar önümler bölümlerinden ybaratdyr. Türkmenistanda ilkinji gezek ýola goýlan aýna önümçiliginiň öňdebaryjy tehnologiýasy bu taslamanyň esasyny düzýär. Häzirki zaman «float» tehnologiýasy esasynda bu ýerde termopolirlenen dury we reňkli aýnalar taplanan görnüşde öndürilýär.

Senagat toplumynda Germaniýanyň, Belgiýanyň, Italiýanyň, Awstriýanyň we Finlýandiýanyň öňdebaryjy enjamlary ornaşdyryldy. Bu ýerde dünýä standartlaryna laýyk gelýän ýüzi örtükli aýnanyň bir ýylda 1 million inedördül metrini, laminirlenen aýnanyň 100 müň, taplanan aýnanyň hem 300 müň, aýna paketleriniň bolsa 400 müň inedördül metrini öndürmek mümkinçiligi bar. Önümleriň hemmesi ýokary halkara ülňülerine doly laýyk gelýär. Şeýle hem bu ýerde dürli ölçegli gaplaryň, hojalyk we lukmançylyk maksatly önümleriň 30-dan gowrak görnüşini çykarmak ýola goýuldy.

Kärhananyň Çig maly baýlaşdyrmak we taýýarlamak bölüminde ýörite enjamlarda garyndylar doly taýýar bolýança garylýar. Şonuň bilen birlikde, olara reňk hem berilýär. Düz aýna önümçiligi bölüminde giňligine we uzynlygyna ýerleşdirilen belentli-pesli enjamlaryň hersiniň ýerine ýetirýän hyzmaty bar. 1100 gyzgynlyk derejesi bolan aýna erediji pejiň birtaplyga getirilmegi tehniki enjamyň ýokary kämilliginden habar berýär. Awtomatika hem-de robotlaşdyrylan iş usulynda işiň gidişi takyk we anyk ýerine ýetirilýär.

Düz aýna önümçiligi bölüminiň işine gözegçilik edýän operatorlar işiň başdan-aýak talabalaýyk gidişine kompýuterler arkaly gözegçilik edýärler. Olar her bir enjamyň işleýşiniň hil derejesine ylmy taýdan çemeleşip baha berýärler.

«Türkmen aýna önümleri» kärhanasynyň işläp başlan ilkinji günlerinden düz aýnalary Gazagystan Respublikasyna, Azerbaýjan Respublikasyna, Owganystan Yslam Respublikasyna, Özbegistan Respublikasyna eksport edendigi bu döwrebap senagat toplumynyň uly kuwwatlyga eýedigini görkezýär. Kärhanada häzirki zaman ülňülerine doly laýyk gelýän taplama peji, aýnany laminirleýji enjam, magnetron tozanlama enjamy, aýna paket taýýarlaýan enjam doly güýjünde işledilýär.

Gaplyk çüýşe önümçilik bölüminde çüýşäniň gerekli mukdardaky ergini peçden aşak akyp gaýdýar. Şol ergin ýörite enjamlarda çüýşe görnüşinde düzülip, awtomatik hereketde gaz alawyna tutulýar. Munuň özi çüýşäni birden sowap, döwülmekden goraýar. Kompýuter arkaly gaplyk çüýşäniň hili barlanylýar. Zaýa ýeri bolsa, lenta arkaly yzyna — peje tarap äkidilýär we täzeden eredilýär. Gaplyk çüýşeler awtomatik usulda örülip, olara polietilen örtügi geýdirilýär we ammara äkidilýär.

Kärhananyň Aýnany senagat taýdan gaýtadan işlemek bölüminde aýnany taplama enjamy, aýnany laminirleýän enjam, aýna paket taýýarlaýan enjam, magnetron tozanlama enjamy işleýär. Dürli galyňlykdaky aýnalar hil taýdan örän berkligi bilen tapawutlanýar. Olar döwläýende-de, adama zeper ýetirýän aýna gyýçaklary bolmaýar. Kärhanada ornaşdyrylan daşary ýurt kompaniýalarynyň enjamlarynyň hatarynda aýna erediji peçler ýangyjy we energiýany tygşytlaýar.

Ýokary hilli aýna önümlerini öndürmäge niýetlenen kärhananyň tehnologiýa ulgamy dürli görnüşli aýnalaryň hem-de azyk önümleri, derman serişdeleri üçin niýetlenen reňkli aýna gaplaryň önümçiligini özünde jemleýär. Italiýanyň «Bottero» kompaniýasynyň ýokary öndürijilikli enjamy sygymy 0,25-den 1 litre çenli bolan içgiler üçin niýetlenen çüýşeleri, bankalary, şeýle hem lukmançylyk aýna gaplaryny hem öndürmäge mümkinçilik berýär. Önümçilik ulgamynyň ähli düzümlerine awtomatik usulda gözegçilik amala aşyrylýar we ol halkara ölçeglerine laýyk derejede tehnologiýa taýdan dolandyrylýar. Serişdeleri taýýarlamakdan başlap, taýýar önümlere çenli ähli tapgyrlarda talap edilýän hil derejesiniň hem-de görkezijileriniň ýola goýulmagyna gözegçilik edýän barlaghana hem ýokary tehnologiýaly enjamlar we gurallar bilen üpjün edilipdir.

Toplumda işgärlerdir hünärmenler üçin zähmet çekmäge ähli şertler döredilipdir. Kärhananyň bölümlerinde dynç alar ýaly ýörite ýerler üpjün edilen. Bu ýerde 48 maşgala niýetlenen iki gatly ýaşaýyş jaýyň ikisi we 400 orunlyk umumy ýaşaýyş jaýy bar.

«Türkmen aýna önümleri» kärhanasynda 900-e golaý adam zähmet çekýär we işler dört çalşykda alnyp barylýar. Hünärmenleriň we işçileriň saglygyna lukmançylyk gözegçiligi ýola goýulýar. Bu bolsa kärhanada zähmet çekýän işçileriň has-da yhlasly işlemeklerine ýardam edýär.

Hawa, häzirki wagtda «Türkmen aýna önümleri» kärhanasynda alnyp barylýan işler, sözüň doly manysynda, dünýä ülňülerine laýyk gelýär. Hut şonuň üçinem, bu ýerde öndürilýän önümlere bolan isleg barha artýar. Milli ykdysadyýetimiziň ösüşine mynasyp goşantlaryny goşýan «Türkmen aýna önümleri» kärhanasynyň zähmetsöýer işgärleri ýurdumyzyň senagat toplumyny ösdürmek ugrunda netijeli işleri durmuşa geçirip, halkymyzyň bagtyýar geljegi ugrunda döwletli başlangyçlary amala aşyrýan Gahryman Arkadagymyzyň adyna tüýs ýürekden hoşallyk sözlerini aýdýarlar.

Gülşat AHUNOWA,

Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersitetiniň žurnalistika hünäriniň talyby.

Güýz pasly ortalap, gök-bakja ekinleriniň, miweli baglaryň soňky hasyly ýygnalyp ýörlen-de bolsa, bu babatda ak bazarlarymyzyň berekedi asla kemelenok. Ýurdumyzyň çar künjeginde gurlan döwrebap ýyladyşhanalarda ösdürilip ýetişdirilýän bol bakja önümleri — terje hyýarlar, al-gyzyl reňkli pomidorlar gözüňi dokundyrýar. Şu ýyl Mary welaýatynda gurlup, ulanmaga berlen döwrebap ýyladyşhana toplumynda hem ýeterlik hasyl kemala getirildi.

Hoş habar tiz ýaýragyç bolýar. Bahar aýynyň ajaýyp gününde gadymy Merw topragynda ýene-de bir ýyladyşhana toplumynyň açylýandygy baradaky hoş habar agyzdan-agza geçip, tutuş welaýata ýaýrapdy. Bu pursat uludan-kiçä hemmäniň kalbyny şatlykdyr buýsanç duýgusy gaplap aldy. Munuň özi diňe bir ter gök we bakja önümleriniň bolçulygynyň alamaty bolman, eýsem, köp sanly maşgalanyň ýaşaýyş-durmuşynyň gowulandyrylmagyna oňyn täsir etjek onlarça täze iş orunlarynyň hem döredilýändiginiň buşlugydy. Golaý obada ýaşaýan ýaşlaryň aglabasy döwrebap önümçilik kärhanasynyň gurluşygyna başlanan günlerden onda işlemegiň arzuwynda boldular. Gahryman Arkadagymyzyň mart aýynda ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda gurlan täze ýyladyşhanalaryň açylmagyna ak pata bermegi bilen, ýaşlaryň bu arzuwy wysal tapdy. Welaýatyň Sakarçäge etrabynyň «Akýap» daýhan birleşiginiň çäginde ýerleşýän, iň häzirki zaman enjamlary bilen enjamlaşdyrylan ýyladyşhanada täze iş orunlary döredilip, oba ýaşlarynyň birbada 66-sy iş bilen üpjün edildi.

Daýhan birleşiginiň çäginden bölünip berlen 26 gektar meýdanyň 8 gektarynda gurlan ýyladyşhananyň önümçilik kuwwaty ýylda 1800 tonna ter pomidory ösdürip ýetişdirmäge niýetlenen. Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy «Mähriban obam» hususy kärhanasyna degişli ýyladyşhanada ösdürilip ýetişdirilen ilkinji pomidorlar ak bazarlaryň, bereketli saçaklaryň bezegine öwrüldi.

— Biz pomidoryň üç görnüşini, ýagny «altess» diýlip atlandyrylýan hoşaly, ülje şekilli ownuk hem-de gülgüne reňkli iri görnüşlerini ösdürip ýetişdirmek bilen, şu günki güne çenli olardan 1000 tonna golaý hasyl aldyk. Kärhanada işleýänleriň aglabasyny düzýän gelin-gyzlar pomidorlara agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda ideg edip, hasyly zaýasyz ýygnap almak bilen birlikde, ýyladyşhananyň içiniň arassa saklanmagyna hem gözegçilik edýärler. Kärhananyň täzelikde işe girizilendigine garamazdan, Jeren Jummykowa, Mahym Orazowa göreldeli zähmeti bilen tapawutlanmagy başarýar. Pomidor gündelik ulanylýan azyk önümi bolansoň, ol islegli harytlaryň biri. Öý bikeleri ondan dürli işdäaçarlary hem taýýarlaýar. Esasan-da, ülje şekilli ownuk hem-de gülgüne reňkli iri pomidorlar geçginli hasaplanýar. Olaryň harytlyk görnüşi-de, tagamy-da üýtgeşik.

Täze güýç bilen işe başlan ýaşlarymyz şanly toýy zähmet üstünlikleri bilen garşyladylar. Milli Liderimiziň döredip berýän giň mümkinçiliklerinden peýdalanyp, biz geljekde hem ýokary hilli, ekologik taýdan arassa önümlerimizi diňe içerki bazara däl, daşarky bazarlara hem hödürleýäris. Ýokary hilli pomidoryň 800 tonnadan gowragyny Russiýa Federasiýasyna, Gyrgyz Respublikasyna eksport etdik — diýip, hususy kärhananyň agronomy Güljeren Ezizowa gürrüň berýär.

Mähriban Arkadagymyzyň: «Ýurdumyzyň telekeçileri azyk howpsuzlygynyň esaslaryny pugtalandyrmakda möhüm orun eýeläp, döwrebap ýokary tehnologiýaly ýyladyşhana toplumlaryny gurmak bilen, önümçilikde gaýtadan işleýän senagatyň täze, döwrebap enjamlaryny ulanýarlar» diýen sözlerinden ruhlanyp işleýän telekeçiler ekologik taýdan arassa, dünýä bazarynda islegli önümleri öndürmek ugrunda yhlas-başarnygyny gaýgyranok.

Keýik UMAROWA.

«Türkmenistan».

Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen neşir edilen «Paýhas çeşmesi» kitabynda «Çagany ýaşdan, edebi başdan», «Çaga eziz, edebi ondanam eziz» ýaly nakyllar bar. Şeýle nakyllary, pähim-pentleri hemişe ýörelge edinýän halkymyz perzentlerine terbiýe bermegi durmuşyň berk kadasy hökmünde kesgitleýär. Ene-ata mähir, alada, söýgi bilen gurşap alan perzentlerini geljekde Watana wepaly, zähmetsöýer adamlar edip ýetişdirmäge çalyşýar. Çünki türkmen üçin ata Watan, ene toprak mukaddesdir, keramatlydyr.

Arkadag Prezidentimiz: «Hiç bir adam öz nesline, onuň ertirki ykbalyna biparh garap bilmez» diýmek bilen, ene-ata üçin çaga terbiýesiniň hökmany borçdugyna ünsi çekýär. Şol esasdan, biz çagalar bagymyza gatnaýan körpeleriň terbiýesini göreldeli maşgala terbiýesi bilen sazlaşykly alyp gitmäge çalyşýarys.

Körpeler deň-duşlary bilen oýnap, dostlaşyp, belli bir derejede düşünjelerini artdyrýarlar. Çünki dürli maşgalalardan bolan körpelerde birek-birekden öwrenere zat kän. Her bir çaga öýde ene-atadan, çagalar bagynda terbiýeçilerden görýän göreldesine eýermäge çalyşýar. Olaryň aýdanyny, edenini gaýtalaýar. Bu hem eýýäm bizden — terbiýeçilerden körpeleri milli ruhda terbiýelemekde peder pentlerinden ýerlikli peýdalanmagy, özümizi hem şol pentlere laýyk alyp barmagy talap edýär. Nakyllar, pähimler esasynda terbiýelenýän çagalaram hemmetaraplaýyn kämil adamlar bolup ýetişýär. Şeýle bolansoň «Paýhas çeşmesi» kitaby biziň ýakyn ýardamçymyz bolup durýar.

Rejepbibi ANNAÝEWA,

Türkmenbaşy etrabynyň Garabogaz şäherindäki 10-njy çagalar bakja-bagynyň terbiýeçisi.