«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda ýurdumyzda iri halkara çäreleriň geçirilmegi mukaddes ýurt Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýylynyň dowamynda parahatçylyk söýüjilikli we hoşniýetli goňşuçylyk ýörelgeleriniň yzygiderli ösüşdediginiň aýdyň görkezijileri bolup durýar. Şu ýylyň 6-njy awgustynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen, üstünlikli geçirilen Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň üçünji konsultatiw duşuşygynyň çäklerinde bäş sany ugurdaş çäräniň geçirilmegi özara hyzmatdaşlygyň netijeli häsiýete eýedigini görkezdi. Şolaryň birisi-de, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ykdysady forumydyr. Şeýle forumyň geçirilmegi bu halkara çäräniň ähmiýetini has-da artdyrdy.

Sebit ýurtlarynyň arasyndaky söwda-ykdysady gatnaşyklary täzeden dikeltmek, özara haryt dolanyşygynyň möçberini artdyrmak, ony giňeltmek we hil taýdan täzelemek şu günüň wajyp wezipeleri bolup öňe çykýar. Bu babatda ýurdumyzyň hemişelik Bitaraplyk hukuk ýagdaýy uly ähmiýete eýedir. Hormatly Prezidentimiz sebitde söwda-ykdysady ugurlary ösdürmek bilen bagly birnäçe başlangyçlary beýan etdi. Şol başlangyçlaryň biri — orta möhletli döwre niýetlenen, ozalky gazanylan ylalaşyklary ýerine ýetirmek boýunça “Ýol kartasyny” işläp taýýarlamak bilen baglydyr. Gahryman Arkadagymyz bu wezipäni çözmegiň ýollaryny ulgamlaýyn esasda gözläp tapyp biljek bäştaraplaýyn iş edarasyny döretmegiň maksada laýykdygy baradaky pikiri öňe sürdi we muňa daşary ýurtly hyzmatdaşlygy çekmek mümkinçiligi bilen Merkezi Aziýada ykdysady we telekeçilik işjeňligine ýardam bermek boýunça Işewürler geňeşini döretmek baradaky meselä garamagy teklip etdi. Sebit ýurtlarynyň ykdysady ösüşiniň möhüm ugry hökmünde daşary ykdysady gatnaşyklary işjeňleşdirmegi, ilki bilen-de, munuň energetika, ulag, söwda ulgamlarynda bilelikdäki taslamalara gatnaşmagy teklip edip boljak goňşy döwletler bilen amala aşyrylmalydygyny belledi.

Ykdysady gatnaşyklar, söwda, özara alyş-beriş ykdysady bähbitler bilen bilelikde, durmuş, medeni-ruhy hajatlary kanagatlandyrmaga hem hyzmat edýär. Ykdysady gatnaşyklar, söwda jemgyýetçilik gatnaşygy bolup, ol adamlary we ýurtlary bir-biri bilen ýakynlaşdyrmagyň serişdesi hökmünde çykyş edýär. Ykdysady gatnaşyklaryň döwletara gatnaşyklarda parahatçylygy pugtalandyrmak, ylalaşdyryjylyk, ösüş ugrunda tagallalary birleşdirmek wezipesini hem ýerine ýetirýändigine taryhy Beýik Ýüpek ýoly şaýatlyk edipdir. Beýik Ýüpek ýoly biziň eýýamymyzyň birinji müňýyllygynda Gündogar bilen Günbataryň arasynda söwda we hyzmatdaşlyk gatnaşyklarynyň ýoly bolup hyzmat edipdir. Bu ýoluň halklaryň arasyndaky dürli ugurlardaky syýasy, ykdysady, medeni gatnaşyklary ösdürmekde möhüm ähmiýeti bolupdyr. Beýik Ýüpek ýoly gadymy medeniýetiň gazanan üstünlikleriniň biri bolup, ol adamzadyň taryhynda ilkinji gezek Ýewropadan başlap, Hytaýa çenli aralykdaky ägirt uly giňişlikde halklaryň özara birleşmegine we dürli ugurlarda hyzmatdaşlyk etmegine giň ýol açypdyr. Bu aragatnaşyk Merkezi Aziýanyň, hususan-da, Türkmenistanyň üsti bilen ýola goýlupdyr. Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda Gürgenç, Şähristan, Nusaý, Merw, Sarahs, Abiwerd, Dehistan we Amul ýaly şäherler esasy orny eýeläpdir. Hormatly Prezidentimiziň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly gymmatly kitabynda: «Beýik Ýüpek ýolunyň döremeginde hem-de işjeň hereket etmeginde hem esasy orunlaryň biri türkmenlere degişlidir» diýlip bellenilýär.

Biziň halkymyz goňşulary bilen mylakatly, ysnyşykly, ylalaşykly ýaşamagy halaýan hem başarýan halk. Türkmenistan geçmişde hem, şu gün hem Merkezi Aziýa sebitinde amatly söwda ýollarynyň çatrygynda ýerleşýär. Türkmeniň goňşy halklary bilen gatnaşyklarynyň esasynda amatly söwda gatnaşyklarynyň hem orny uludyr. Bu gatnaşyklarda türkmen diňe öz bähbidini ileri sürüp, goňşusynyň bähbidini kemsitmändir. Gadymyýetde Gündogary Günbatar bilen birleşdiren Beýik Ýüpek ýoly bu gün döwrebap täzeden dikeldilip, halkara hyzmatdaşlygyň ýoluna öwrülýär. Garaşsyz Türkmenistanyň Beýik Ýüpek ýolunyň çatrygynda geografik taýdan örän amatly ýerleşmegi bu gadymy kerwen ýoluny dost-doganlygyň, hyzmatdaşlygyň ýoluna öwürmäge oňat mümkinçilikleri döredýär. Häzirki zaman köp şahaly ulag-aragatnaşyk ulgamynyň döredilmegi Türkmenistanyň döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. Şol syýasat ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan okgunly ösmegine hem-de ählumumy abadançylygyň bähbidine giň sebit we halkara hyzmatdaşlygyny ýola goýmaga gönükdirilendir.

Hormatly Prezidentimiz Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ykdysady forumyna gatnaşyjylara iberen Gutlagynda bu ýurtlaryň ykdysady we senagat kuwwatyny berkitmek, integrasiýa gatnaşyklaryny giňeltmek, halklaryň durmuş derejesini ýokarlandyrmaga gönükdirilen iri möçberli maýa goýum taslamalaryny amala aşyrmak dünýä ykdysadyýetiniň globallaşma şertlerinde olary ösdürmegiň esasy ugurlary bolup durýandygyny belledi. Hormatly Prezidentimiz: “Türkmenistan öz hyzmatdaşlary bilen has ýakyn ykdysady hem-de ylmy-tehniki taýdan goşulyşmaga gyzyklanma bildirýär” diýip, energetika, ulag we logistika düzümlerini kämilleşdirmek ýaly ugurlarda öz toplan tejribämizi paýlaşmaga, şeýle hem sanly ykdysadyýetiň, täze tehnologiýalary we innowasiýalary peýdalanmagyň möhüm ugurlary boýunça bilelikde iş alyp barmaga taýýardygyny belledi.

Bu ykdysady forumda sebitiň döwletleriniň söwda-ykdysady, maýa goýum, senagat, ulag-aragatnaşyk ulgamlarynda netijeli hyzmatdaşlygy giňeltmek meseleleri üns merkezinde boldy. Bu ugurlaryň geljekki ösüşi Durnukly ösüş maksatlary bilen gönüden-göni bagly bolup, olar sebitara derejesinde bolşy ýaly, dünýä hojalyk gatnaşyklarynda-da möhüm ähmiýetlidir. Ykdysady forum oňa gatnaşyjy ýurtlaryň ykdysady ösüşi üçin ähmiýetli meseleleri ara alyp maslahatlaşmak, oňyn hyzmatdaşlyk we ösüş maksatlarynda netijeli teklipleri işläp taýýarlamak babatda möhüm meýdança bolup durýar. Şeýle forumlar sebitiň şu gününi we geljegini nazarlaýan halkara taslamalaryň bilelikde işlenip taýýarlanylmagyna itergi berýär.

Ýurdumyzyň Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Serdar Berdimuhamedow bu forumda öz çykyşynda häzirki döwürde ykdysady ösüşiň durnukly ugruna çykmaga, durmuş taýdan ösüşiň maksatnamalaryny amala aşyrmak üçin şertleriň üpjün edilmegine, sebitiň ýurtlarynyň Baştutanlarynyň gazanan ylalaşyklaryna laýyklykda, özara gatnaşyklaryň meýilnamalaryny ýerine ýetirmäge gönükdirilen bilelikdäki meýilnamalary we anyk wezipeleri işläp taýýarlamagyň zerurdygyna ünsi çekdi. Türkmenistanyň özara hyzmatdaşlykda esasy ugurlaryň hatarynda ulag we energetika ulgamlarynyň ileri tutulýandygyny belledi. Merkezi Aziýa ýurtlarynyň strategik Ýewraziýa ýollarynyň çatryklarynda çäk taýdan ýerleşmegiň amatlyklary, uly möçberli serişde — çig mal kuwwaty, ykdysady ösüşde ölçegleriň birnäçesi boýunça düzüm ylalaşyklygyny bar bolan bäsdeşlige ukyply artykmaçlyklar hökmünde görkezmek bilen, olary doly peýdalanmagyň gerekdigine ünsi çekdi. Elbetde, bu şertler Merkezi Aziýa sebitini uly we uzak möhletleýin daşarky maýa goýumlary üçin özüne çekiji sebite öwürýär, giň halkara hyzmatdaşlygy üçin mümkinçilikleri açýar. Bu mümkinçilikleri ýakynlaşdyrmak üçin degişli derejedäki itergini sebitiň döwletleriniň anyk ädimler, ilki bilen bolsa, giň gerimli düzüm taslamalarynyň başyny başlamak arkaly amal etmelidigi baradaky pikir derwaýys çözgüt bolup durýar.

Ykdysady forumda ugurlar boýunça mejlisler geçirilip, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň söwda-ykdysady we maýa goýum mümkinçilikleri; energetika we himiýa pudaklarynda hyzmatdaşlygyň mümkinçilikleri; ulag-logistika ulgamynda hyzmatdaşlyk ýaly ugurlar boýunça gün tertibine girizilen meseleler boýunça pikir alşyldy. Tebigy gazyň gorlary boýunça dünýäde dördünji orny eýeleýän ýurdumyz energetikany dünýä bazaryna ugratmagyň köpugurly düzümini yzygiderli ösdürmäge uly üns berýär. Türkmenistan—Özbegistan—Gazagystan—Hytaý gaz geçirijisi bu ulgamda sebit döwletleriniň üstünlikli hyzmatdaşlygynyň ajaýyp nusgasydyr. Himiýa senagaty ýurdumyzyň geljegi uly pudaklarynyň biri bolup, bu pudaga iri maýa goýumlar goýulýar. “Marykarbamid” we “Garabogazkarbamid” zawodlarynda öndürilýän azot dökünleri, Gyýanlydaky polimer zawodynyň, Ahal welaýatyndaky tebigy gazdan sintetik benzin öndürýän zawodyň, Lebap welaýatyndaky kaliý dökünlerini öndürýän toplumyň önümleri milli himiýa senagatynyň kuwwatyny görkezýär. Çig maly gaýtadan işlemäge ýöriteleşdirilýän döwrebap senagat toplumlar guruldy, bu himiýa senagatynyň kuwwatlyklaryny berkitmäge iri maýa goýum serişdeleriniň gönükdirilmeginiň netijesidir. Bu gün “Türkmenhimiýa” döwlet konserniniň köpýyllyk hyzmatdaşlarynyň hatarynda Gazagystanyň “Kazfosfat” we “Kazazot”, Özbegistanyň “Uzkimýosanoat”, “Ferganaazot” we “Maksam Çirçik” ýaly Merkezi Aziýa ýurtlaryndan kompaniýalar bar.

Elektroenergetika ulgamynda, ýod we sulfat senagatynda, gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini ösdürmekde sebit döwletleriniň özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmekde-de giň mümkinçilikleri bar. Bu ugurda “Merkezi we Günorta Aziýanyň arasynda elektroenergiýa bazaryny döretmek boýunça CASA-1000” taslamasynyň çäklerinde elektrik geçiriji ulgamlary gurmagyň taslamasynyň amala aşyrylmagy aýratyn ähmiýetlidir. Sebitde ulag we logistika ulgamynda özara gatnaşyklaryň uly geljegi bar. Merkezi Aziýanyň we Hazar deňziniň üstünden geçýän halkara ýollaryň işjeňleşdirilmegi, bu ugurlarda täze halkara geçelgeleriň döredilmegi sebit döwletleriniň durmuş-ykdasady ösüşini ösdümek üçin şertleri üpjün eder, maýa goýum özüne çekijiligini artdyrar, sebit we sebitara söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer, syýahatçylyk gatnaşyklaryny ösdürmäge gönüden-göni täsir etjekdigi düşnüklidir.

Dürli ulgamlara we pudaklara sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak, telekeçilik düzümleriniň, orta we kiçi işewürligiň ugry boýunça gatnaşyklary giňeltmek hem geljegi uly hyzmatdaşlyklaryň hatarynda kesgitlenildi. Halkara guramalaryň, şol sanda BMG-niň Merkezi Aziýanyň ykdysadyýetleri üçin Ýörite maksatnamasynyň (SPECA), Merkezi Aziýada sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlyk maksatnamasynyň (CAREC) çäklerinde hyzmatdaşlygy giňeltmek babatda tejribe alyşmak hem möhüm ugurlaryň hatarynda bellenildi.

Forumyň netijeleri boýunça Jemleýji resminama kabul edilip, onda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň özara bähbitli hyzmatdaşlygyny utgaşdyrmaga we berkitmäge gönükdirilen teklipler beýan edildi. Sebitiň ýurtlarynyň ykdysadyýetleriniň durnukly we kadaly ösmegi üçin amatly şertleri döretmek maksady bilen, ykdysady taýdan sebitleýin goşulyşmagy mundan beýläk-de üpjün etmek baş maksat bolup durýar. Harytlar we hyzmatlar bazarlarynyň hukuk binýadyny kämilleşdirmek, özara söwdada iberilýän harytlaryň sanawyny giňeltmek, sebit söwdasyny kämilleşdirmek wezipeleri bellenilýär. Sebite maýa goýumlaryny çekmek, bu ulgamda hyzmatdaşlygy berkitmek, bilelikdäki taslamalary durmuşa geçirmek üçin amatly şetleri döretmek we bu ugurda döwletara işlerini utgaşdyrmagyň derejesini ýokarlandyrmak wezipeleri hem öz beýanyny tapdy. Sebitiň ulag-üstaşyr mümkinçiliklerini bilelikde ösdürmegiň ýollaryny işläp düzmek möhüm ugurlaryň hatarynda görkezildi. Ulag ulgamy boýunça birnäçe teklipler öňe sürüldi, olaryň hatarynda aragatnaşyk kuwwatyny we deňiz ýollaryna çykmak mümkinçiligini ýokarlandyrmak maksady bilen, täze ulag-logistika geçelgeleriniň açylmagyna we ösdürilmegine işjeň ýardam bermek teklibi bar.

Forumyň Jemleýji resminamasynda syýahatçylyk ulgamy boýunça guwandyryjy teklibiň öňe sürülmegi aýratyn üns çekijidir. Sebit ýurtlarynyň arasyndaky söwda-ykysady gatnaşyklary täzeden dikeltmek, özara haryt dolanyşygynyň möçberini artdyrmak, ony giňeltmek we hil taýdan täzelemek şu günüň wajyp wezipeleri bolup öňe çykýar. Merkezi Aziýanyň dünýä syýahatçylyk bazaryndaky ornuny berkitmek maksady bilen, sebitiň ýeke-täk syýahatçylyk önümini we markasyny ösdürmek hem-de öňe sürmek arkaly syýahatçylyk pudagynda özara gatnaşyklary we hyzmatdaşlygy giňeltmek teklip edildi. Täze serhetüsti ugurlary döretmek arkaly sebitara syýahatçylygy ösdürmek bellenildi. Şeýle-de sanlylaşdyrmak, şol sanda elektron hökümet ulgamynyň meseleleri boýunça tejribe alyşmak teklibi öňe sürüldi.

Goňşy ýurtlaryň söwda-ykdysady we maýa goýum hyzmatdaşlygyny sebitleýin derejede, şol sanda sebitleýin forumlary we konferensiýalary geçirmek arkaly höweslendirmek hem-de özara ylalaşyk boýunça Merkezi Aziýa ýurlarynyň ykdysady forumyny geçirmek bellenildi.

Ykdysady forumyň çäklerinde möhüm pudagara resminamalaryň 11-sine gol çekilmegi Merkezi Aziýa sebitiniň ýurtlarynyň ulag, halkara konteýner we multimodal ýük daşamalary, senagat, nebitgaz we elektronika ulgamlary ýaly birnäçe ugurlarda özara bähbitli hyzmatdaşlygy giňeltmekde gyzyklanmalaryň iş ýüzünde dabaralanýandygyndan habar berýär.

Ýurdumyzyň işewür toparlarynyň wekilleriniň Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Özbegistanyň we Täjigistanyň kompaniýalary bilen oba hojalyk we azyk önümlerini, plastik turbalary, dürli görnüşli polimer önümlerini ibermek, ulag hyzmatlaryny ýerine ýetirmek bilen bagly işleri öz içine alýan şertnamalary baglaşmaklary oňyn hyzmatdaşlygyň ösüşlere beslenýändiginden habar berýär. Bu umumy bahasy ABŞ-nyň 131,5 million dollaryna barabar bolan 74 sany eksport we import ugurly hem-de hyzmatdaşlyk şertnamalary sebit hyzmatdaşlygynyň, ykdysady gatnaşyklarynyň geljekde giň gerim bilen ösmäge uly kuwwatynyň we mümkinçilikleriň bardygyna şaýatlyk edýär.

Parahatçylyk söýüjilikli we hoşniýetli goňşuçylyk ýörelgeleriniň ösdürilmeginiň ýokary hil derejesiniň nusgasyna öwrülen bu ykdysady forum oňa gatnaşyjylaryň hyzmatdaşlygy giňeltmek maksatlaryna täze badalga berdi. Tagallalary birikdirmek arkaly alnyp barylýan sebit hyzmatdaşlygynyň şeýle forumlar arkaly, dostluk we özara deňhukuklylyk ýörelgeleri esasynda ösdüriljekdigi sebit ýurtlarynyň parahatçylyk söýüjilikli ädimlerini alamatlandyrýar.

Oguljemal NURMYRADOWA,

“Ahal durmuşy”.

Günsaýyn özgerýän ýurdumyz Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalary netijesinde has-da görklenip, dünýä ýurtlarynyň ünsüni özüne çekmegi başardy. Hormatly Prezidentimiziň belleýşi ýaly, durmuş ulgamy Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň döwlet syýasatynyň esasy ugrudyr. Şu maksada ýetmek üçin ýurdumyzda milli Liderimiziň parasatly baştutanlygynda ägirt uly işler amala aşyrylyp, her güni täzeliklere beslenýän Diýarymyzda olar anyk netijesini berýär. Şäherleriň we beýleki ilatly ýerleriň düzümini toplumlaýyn kämilleşdirmäge, ýurdumyzyň raýatlaryny ähli amatlyklary bolan ýaşaýyş jaýlary bilen üpjün etmäge gönükdirilen täzeçil şähergurluşyk konsepsiýasy Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen durmuşa geçirilýän döwlet ösüş strategiýasynyň möhüm ugurlarynyň biridir.

Ýurdumyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň 30 ýyllyk baýramyna taýýarlyk görülýän günlerinde Aşgabady hemmetaraplaýyn ösdürmek ugrunda giň möçberli işler alnyp barylýar. Paýtagtymyzda bar bolan ýaşaýyş jaý gaznasyny döwrebaplaşdyrmak bilen bir hatarda, dürli belentlikdäki ýaşaýyş jaý toplumlary guruldy we gurulmagy dowam etdirilýär. Bu bolsa adamlaryň amatly, hil taýdan ýokary bolan ýaşaýyş jaýlaryny şahsy isleglerine görä saýlap almak şertleriniň has-da artmagyna mümkinçilik berýär. Hormatly Prezidentimiziň şu ýylyň maý aýynyň 25-ine ak pata bermeginde gurluşygyna başlanan «Şäher içindäki şäher» ýörelgesi boýunça taslamasy taýýarlanan «Aşgabat-sitiniň» gurluşygyny muňa mysal hökmünde görkezmek bolar. Köpugurly toplumy özünde jemleýän «Aşgabat-sitiniň» çäginde dünýäniň şähergurluşyk, binagärlik we inženerçilik-tehniki çözgütlerinden ybarat bolan iň täze hem-de öňdebaryjy tejribeler öz beýanyny tapar. «Şäher içindäki şäheriň» çäklerinde iň ýokary derejeli amatlyklary bolan ýaşaýyş jaýlarynyň we beýleki durmuş maksatly desgalaryň gurluşygyna aýratyn ähmiýet berilýär. Geljekki şäheriň ak mermere beslenen paýtagtymyzyň dünýäniň gözel we şol bir wagtda ýaşaýyş üçin amatly şertleri özünde jemleýän şäherleriň birine öwrülmegi bilen bir hatarda, Watanymyzyň okgunly ösüşini we ägirt uly döredijilik kuwwatyny hem alamatlandyrar.

Döwlet Baştutanymyz Aşgabatda we tutuş ýurdumyzda ýaýbaňlandyrylan özgertmeler maksatnamalarynyň durmuşa geçirilişini hem hemişe üns merkezinde saklaýar. Şunuň bilen baglylykda, «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitini 2019 — 2025-nji ýyllarda özleşdirmegiň Konsepsiýasyny amala aşyrmak boýunça geçirilmeli çäreleriň maksatnamasyna laýyklykda, «Altyn asyr» Türkmen kölüniň çäginde 10 megawat kuwwaty bolan utgaşdyrylan Gün we ýel elektrik bekediniň şekil taslamalary, Ahal hem-de Daşoguz döwlet elektrik beketlerini utgaşykly dolanyşyga geçirmek boýunça alnyp barylýan işleriň meýilnamasynyň işlenip taýýarlanylmagynyň netijesinde, tebigy gazy sarp etmezden, öndürilýän elektrik energiýasynyň möçberini artdyrmaga, daşky gurşawa gidýän zyýanly galyndylaryň mukdaryny birnäçe esse azaltmaga mümkinçilik berer. Bulardan başga-da, döwlet Baştutanymyzyň başlangyçlary bilen Lebap welaýatynyň Kerki şäherinde täze Halkara howa menziliniň, Türkmenabat şäherinde döwrebap «Türkmeniň ak öýi» binasynyň hem-de 3000 orunlyk sadaka jaýynyň, Farap etrabynda «Çagalar dünýäsi» medeni-dynç alyş merkeziniň dabaraly ýagdaýda açylyp ulanylmaga berilmegi, örän buýsandyryjy wakalardyr. Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly pelsepewi eserinde baý taryhy geçmişimizdäki ady dillere dessan bolan şöhratly şäherlerimiziň hatarynda buýsanç bilen atlandyrylýan Kerkiniň durmuşynda bu gün — Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe gadymy hem müdimi şäher ýurdumyz üçin hem, dünýä üçin hem hyzmatdaşlygyň, ösüşiň möhüm merkezine öwrülýär.

Tutumy uludan belleniljek Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk baýramly ajaýyp ýylynda milli Liderimiziň gatnaşmagynda Aziýanyň merjen şäheri Aşgabatda täze binanyň — 14 gatly kaşaň «Arkadag» myhmanhanasynyň açylyş dabarasy boldy. Paýtagtymyzda şeýle ajaýyp binanyň açylmagynyň özi Aziýanyň merjeni hökmündäki ykrarnamany ýene bir ýola subut edýär. «Arkadag» myhmanhanasy ýurdumyzyň, ylaýta-da, paýtagtymyzyň häzirki zaman şäher binagärlik keşbi bilen örän sazlaşykly myhmanhana toplumy bolmak bilen bir hatarda, döwletimiziň, ady uzaklardan ýaňlanýan merjen şäher Aşgabadymyzyň syýasy, diplomatik, ykdysady, medeni işewürlik merkezi hökmünde halkara derejesinde äşgärligini ykrar edýär. Döwlet Baştutanymyzyň ak patasy bilen Balkan hem-de Daşoguz welaýatlarynda açylan binalar hem kalbymyzy buýsançdan doldurdy.

Türkmenistany dünýä ösüşiniň täzeden-täze belentliklerine atarýan, her ädimi bilen döwletimizi ruhlandyrýan hormatly Prezidentimiziň halkymyz, Watanymyz üçin edýän atalyk aladalarynyň rowaçlyklara beslenmegini, janynyň sag, başynyň dik bolmagyny arzuw edýäris!

Baýmyrat MUSAÝEW,

«Esger».

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda milli ykdysadyýetiň düzüminde amala aşyrylýan maksatnamalaýyn özgertmeler ykdysady ösüşiň täze çeşmelerini gözlemegiň we ulanylman duran mümkinçilikleri herekete girizmegiň çäklerini giňeltdi. «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy» bu ugurda nobatdaky ädime öwrüldi. Çünki innowasion ýokary tehnologiýaly, bäsdeşlige ukyply sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi ýurtda uzak möhletleýin ykdysady ösüşi we ýokary öndürijiligi gazanmaga ýardam edýän netijeli ulgamlaryň ornaşdyrylmagyny göz öňünde tutýar.

Sanly ykdysadyýet häzirki döwürde dünýä ykdysadyýetiniň örän möhüm bölegine öwrülýär. Ykdysadyýetiň sanly ulgama geçmeginiň sebäbi döwlet dolandyryşynyň, maliýe ulgamynyň, lomaý we bölek söwdanyň, jemagat we durmuş hyzmatlarynyň ösmegi bilen baglydyr. Munuň özi dürli pudaklaryň bäsleşige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga itergi berýär, işewürler we telekeçiler üçin täze mümkinçilikleri döredýär, dünýä bazarlaryna çykmagyň täze ýollaryny açýar.

Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen, telekeçilik giň gerimde ösdürilýär. Dünýä bazarlaryna çykmak üçin döredilýän esaslaryň biri hem Türkmenistanyň «Salgytlar hakynda» Bitewi Kanunynda bellenen salgyt ýeňillikleridir. Salgyt salmagyň ýeňillikli ulgamyna degişli iş görnüşleri bilen meşgullanýan telekeçiler üçin goşmaça patent töleginiň möçberi bary-ýogy umumy girdejiniň 2 göterimine barabar. Hasabat döwürleri hem salgyt ýylynyň dowamynda iki gezek, ýagny 1-nji ýanwardan 30-njy iýuna we 1-nji iýuldan 31-nji dekabra çenli bolan döwürleri öz içine alýar.

Salgyt ulgamynda sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagy degişli konsepsiýa laýyklykda alnyp barylýar. Bu ugurda degişli resminamalar işlenip taýýarlanyldy we salgyt töleýjiler bilen guralýan maslahatlarda giňişleýin düşündirmek üçin ara alnyp maslahatlaşylýar. Ýurdumyzyň telekeçileri, eýeçiligiň ähli görnüşindäki edara-kärhanalar bilen sanly ulgamda aragatnaşygyň internet arkaly amala aşyrylmagy ýola goýlandyr. Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Salgyt müdiriýetiniň sanly hyzmatlary hödürleýän web-saýty: fineconomic.gov.tm we tax.gov.tm. Elektron poçtasy: info@tax.gov.tm.

Salgyt töleýjiler biziň internet saýtlarymyza öz şahsyýetini tassyklaýan resminamadaky maglumatlary doly we dogry girizip, goşulyp bilerler.

Zeýnep HOJAMYRATOWA,

S.A.Nyýazow adyndaky etrap salgyt bölüminiň baş salgyt inspektory.

Ministrler Kabinetiniň 9-njy iýulda geçirilen hem-de halk hojalyk toplumynyň pudaklaryny ösdürmek boýunça şu ýylyň birinji ýarymynda ýerine ýetirilen işleriň jemlerine bagyşlanan giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýurdumyzyň medeniýet ulgamynyň öňünde durýan möhüm wezipeleri kesgitläp, olaryň çözgüdiniň döwrüň talaplaryna kybap gelmelidigini belledi.

Döwlet Baştutanymyz soňky ýyllarda döredilen pudak düzüminden netijeli peýdalanmagyň zerurdygyny aýdyp, elektron kitaphana ulgamynyň maglumat binýadyny we sanly kitaphana hyzmatlarynyň gerimini has-da giňeltmegi tabşyrdy. Milli Liderimiz medeniýet edaralarynda sanly ulgamy ornaşdyrmak boýunça işleri işjeňleşdirmegiň hem-de elektron petekleri we hasaba alyş kartlaryny girizmek boýunça zerur çäreleri görmegiň wajypdygyny nygtady.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow geljek üçin wezipeleri kesgitläp, ilatyň sanly ykdysadyýet we maglumat howpsuzlygy babatdaky bilimini artdyrmak maksady bilen, köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde wagyz-nesihat işlerini giňden alyp barmagy tabşyrdy.

Ýaşlaryň tebigy zehinini we sungata höwesini ösdürmek, olary ylmy-döredijilik işine giňden çekmek hem-de aýdym-saz sungatymyzy, medeni mirasymyzy düýpli öwrenmek boýunça alnyp barylýan işler geljegi uly bolan ugurlaryň hatarynda kesgitlenildi. Bu wajyp wezipedir, çünki milli mirasymyz ösüp gelýän nesli watançylyk ruhunda terbiýelemekde möhüm orun eýeleýär. Halk dabaralarynyň köp sanly däp-dessurlary hem özboluşlydyr. Aýdymlar we sazlar, tanslar, oýunlar hem-de güýmenjeler, saçagyň berekedi, gadymy senetler bilen bagly bilimler — bularyň hemmesi milli medeniýetiň köpugurly düşünjesinde öz beýanyny tapýar.

Häzir Türkmenistanda zehinli ýaşlary ýüze çykarmak hem-de bilim bermek üçin ähli şertler döredildi. Ýöriteleşdirilen mekdepleriň, oba medeniýet öýleriniň sany artýar, ugurdaş okuw mekdeplerinde täze kafedralar açylýar. Şu ýyl ministrligiň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň gurluşynda “Sanly tehnologiýalar we maglumat howpsuzlygy” bölümleri döredildi. Şeýle hem medeniýet ugurly ýokary we orta hünär okuw mekdeplerinde döwrüň talabyna laýyk gelýän täze ugurlary açmak, okatmagyň häzirki zaman usullaryny ornaşdyrmak, sanly ulgamy kämilleşdirmek boýunça hem işler geçirildi.

Döwlet Baştutanymyzyň Hökümetiň agzalary, medeniýet ulgamynyň hem-de köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň ýolbaşçylary, ugurdaş ýokary okuw mekdepleriniň rektorlary bilen yzygiderli geçirýän iş maslahatlary milli Liderimiziň güneşli ülkämiziň medeniýetini ösdürmek baradaky meselelere uly üns berýändiginiň aýdyň subutnamasydyr.

7-nji fewralda sanly ulgam arkaly geçirilen maslahatyň barşynda medeniýet ulgamyna degişli edaralaryň işini talabalaýyk guramak, asyrlarboýy sünnälenip, biziň günlerimize ýetirilen medeni mirasymyzy, aýdym-saz sungatymyzy, däp-dessurlarymyzy asyl nusgasynda geljek nesillerimize geçirmek mümkinçiliklerine garaldy.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow eziz Diýarymyzyň Garaşsyzlyk ýyllary içinde gazanan üstünliklerini we ýeten belent sepgitlerini hem-de durmuşa geçirilen özgertmeleri dünýä giňden ýaýmak, şol sanda tanyşdyryş wideoroliklerini, çeper, telewizion we dokumental filmleri taýýarlamak, teleradioýaýlymlar boýunça berilýän gepleşikleriň hiliniň ýokary bolmagyny gazanmak üçin hünärine ökde işgärleri taýýarlamak we olar üçin ýörite okuwlary guramak boýunça netijeli çäreleri wajyp wezipeleriň hatarynda kesgitledi.

Bu ugurlarda geçirilýän işler “Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” diýlip yglan edilen ýylyň dürli döredijilik çärelerinde öz beýanyny tapdy. Elbetde, medeni diplomatiýa halkara giňişlikde Watanymyzyň abraýyny pugtalandyrmaga netijeli ýardam edýär, milli Liderimiziň döredijilikli daşary syýasy strategiýasyny amala aşyrmagyň möhüm şerti onuň innowasion taýdan okgunly ösüşiniň subutnamasy bolup durýar.

Medeniýeti we media ulgamyny ösdürmek döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugry hem-de döwletimizi durmuş-ykdysady taýdan durnukly ösdürmegiň netijeli guraly bolup durýar. Medeniýet ulgamynda gazanylan her bir sepgit dürli jemgyýetçilik işleriniň tutuş toplumyny özünde jemleýär hem-de milletiň ruhy-ahlak baýlygyny artdyrmaga gönükdirilendir.

11-nji ýanwarda Döwlet medeniýet merkeziniň Mukamlar köşgünde 2021-nji ýylyň şygarynyň hormatyna dabaraly çäre geçirildi. Bu dabara Hökümet agzalary, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary, medeniýet ulgamynyň hem-de köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri, ýokary okuw mekdepleriniň rektorlary, medeniýet işgärleri we sungat ussatlary gatnaşdylar. 2021-nji ýylyň şygarynyň türkmen halkynyň milli ýörelgelerine hem-de taryhy we medeni dessurlaryna gabat gelýändigi bellenildi. Çykyşlarda bu şygaryň häzirki döwürde hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň oňyn içeri we daşary syýasatynyň, parahatçylyk dörediji döwletimiziň okgunly ösüşiniň esasyny düzýändigi hem-de ynsanperwerlik ýörelgeleri bilen berk baglanyşyklydygy nygtaldy.

Şu ýyl Türkmenistanda ata Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň şanly 30 ýyllygynyň nyşany astynda geçýär. Milli Liderimiz bu taryhy senäniň hormatyna meýilleşdirilen dabaralaryň maksatnamasyny tassyklap, ýurdumyzyň gazanan üstünliklerini hem-de baý medeni mirasyny dünýä ýaýmakda, daşary döwletler bilen dostlukly gatnaşyklary pugtalandyrmakda munuň aýratyn ähmiýetini belledi.

Türkmenistanyň medeniýet ulgamyny ösdürmegiň 2019 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasynda hem-de baýramçylyk dabaralarynyň Meýilnamasynda göz öňünde tutulan dürli döredijilik çäreleri, şol sanda maslahatlar, duşuşyklar, sergiler we bäsleşikler, sahnalaşdyrylan çykyşlar, aýdym-saz dabaralary, durmuş-medeni maksatly desgalaryň açylyş dabaralary geçirilýär.

Dünýä ýurtlary bilen netijeli medeni-ynsanperwer gatnaşyklary ösdürmek boýunça işler depginli dowam edýär. Şu ýylyň birinji ýarymynda sanly ulgam arkaly dürli halkara döredijilik çäreleri, şol sanda Türkmenistanyň we türki dilli döwletleriň halk saz gurallary orkestrleriniň konserti hem-de “Binagärlik sungatynyň taryhy we medeniýeti” atly halkara ylmy-amaly maslahat, Diýarymyzyň ýaş zehinleriniň daşary döwletlerden bolan deň-duşlary bilen bilelikde gatnaşan “Bagtyýar çagalyk” atly surat çekmek bäsleşigi, heýkeltaraşlaryň halkara bäsleşigi geçirildi. Şeýle hem paýtagtymyzda ýapon gurjaklarynyň göçme sergisi guraldy.

Ugurdaş ýokary okuw mekdepleriniň talyplary halkara onlaýn bäsleşiklere gatnaşyp, baýrakly orunlary eýelediler. Şeýle hem dürli ýurtlaryň we abraýly düzümleriň ugurdaş edaralary bilen ikitaraplaýyn resminamalaryň birnäçesine gol çekildi.

Ynsanperwer ulgamda halkara hyzmatdaşlyk mowzugy sanly ulgam arkaly guralýan maslahatlaryň barşynda hem dowam etdirildi. 11-nji martda Döwlet medeniýet merkeziniň Döwlet kitaphanasy hem-de welaýatlaryň iri kitaphanalary “Kitaphanalaryň arkalaşygy: üstünlikler we uzak möhletleýin hyzmatdaşlygyň geljegi” atly iki günlük halkara maslahata gatnaşdylar. Bu çäre kitaphana işiniň iň gowy tejribesi bilen tanyşlyga hem-de GDA ýurtlarynyň kitaphanalarynyň arasynda özara gatnaşyklaryň has netijeli görnüşlerine bagyşlandy.

Birleşen Milletler Guramasynyň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça edarasy (ÝUNESKO) bilen hem netijeli gatnaşyklar ösüşe eýe boldy. Onuň bilen özara gatnaşyklar halkara medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlykda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň alyp barýan syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Şunuň bilen baglylykda, 15-nji aprelde Türkmenistanyň Hökümetiniň hem-de ÝUNESKO-nyň arasynda 2021 — 2023-nji ýyllar üçin hyzmatdaşlyk hakynda Ähtnama gol çekilmegini mysal getirmek bolar. Geçirilen maslahatlaryň hem-de sanly ulgam arkaly geçirilen duşuşyklaryň birnäçesi bu abraýly gurama bilen netijeli gatnaşyklary giňeltmäge, onuň işiniň esasy ugurlaryny hem-de maksat edinýän anyk netijesini kesgitlemäge bagyşlandy.

Fewral aýynda Türkmenistanyň ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Milli toparynyň mejlisinde ýurdumyzyň taryhy we medeni ýadygärliklerini Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizmek boýunça meseleleriň giň toplumyna seredildi. Onlaýn görnüşde Medeniýet ministrliginiň hem-de Maddy däl medeni mirasyň sanawyna girizmek üçin bilelikdäki teklipleri taýýarlamak boýunça Klaster edarasynyň wekilleriniň iş duşuşygy geçirildi, onda hususan-da, “Keşdeçilik sungaty” atly köp görnüşli hödürnama ara alnyp maslahatlaşyldy.

19-njy maýda Medeniýet ministrliginde türkmen paýtagtyny “Dizaýn” ugry boýunça BMG-niň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça guramasynyň döredijilik şäherleriniň toruna goşmak barada sanly ulgam arkaly iş maslahaty geçirildi, onuň barşynda bu toruň medeniýeti we durmuşy utgaşdyrmaga maýa goýmaga taýýar şäherleriň arasynda hyzmatdaşlyk babatda uzak möhletleýin maksatnamany işläp düzmek meselesi ara alnyp maslahatlaşyldy. Mälim bolşy ýaly, maý aýynda Aşgabadyň degişli ýüztutmasy ÝUNESKO-nyň Sekretariaty tarapyndan resmi taýdan kabul edildi. Bu mesele boýunça soňky çözgüt ÝUNESKO-nyň Baş direktory tarapyndan 31-nji oktýabrda bellenilýän Bütindünýä şäherler güni baýramçylygynyň öňüsyrasynda yglan ediler.

22-nji maýda Daşary işler ministrliginde Türkmenistanyň ÝUNESKO-nyň işleri boýunça Milli toparynyň üçünji mejlisi geçirildi. Bütindünýä medeni mirasyň sanawyna taryhy ýadygärlikleri hem-de Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna keçe sungatyny we demirçilik senedini, türkmen tazysyny we el guşuny hödürlemek üçin deslapky resminamalary taýýarlamak işi ara alnyp maslahatlaşyldy.

Mejlisiň barşynda ÝUNESKO-nyň çäklerinde köptaraplaýyn hyzmatdaşlygyň möhümdigi nygtaldy. Şol sanda “Türkmenistanyň Medeniýet ministrliginiň, Täjigistan Respublikasynyň Medeniýet ministrliginiň we Özbegistan Respublikasynyň Medeniýet ministrliginiň arasynda Beýik Ýüpek ýolunyň Zarawşan — Garagum geçelgesiniň şahalaryny ÝUNESKO-nyň Bütindünýä medeni we tebigy mirasynyň sanawyna bilelikde hödürlemek, dolandyrmak hem-de goramak hakynda Ylalaşykdan” gelip çykýan wezipeleri amala aşyrmak boýunça işler geçirilýär. Şeýle hem gün tertibine türkmen keşdeçilik sungatyny Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizmek boýunça taslamany amala aşyrmak babatda Eýran bilen bilelikde geçirilen işleriň netijeleri girizildi. Şunuň bilen baglylykda, hödürnamany şeýle atlandyrmak hakyndaky teklibiň Eýranyň başlangyjy bolmagynyň biziň döwletlerimiziň dostlukly gatnaşyklaryny we hoşniýetli goňşuçylygyny pugtalandyrmagyň subutnamasydygy bellenildi. Şeýle hem ýurdumyzyň tebigy ýadygärliklerini ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizmek boýunça teklibe seredildi.

Aşgabadyň 140 ýyllygynyň baýram edilmegi geçen ýarym ýylyň ähmiýetli wakasy boldy. Paýtagtymyzyň şanly senesiniň hormatyna köp sanly baýramçylyk çäreleri, dürli maksatly täze desgalary ulanmaga bermegiň dabaralary, konsertler, sergiler, çeper okaýyşlar, döredijilik bäsleşikleri, tanyşdyrylyş dabaralary, forumlar, sport bäsleşikleri we ekologiýa çäreleri guraldy. Ýurdumyzyň muzeýlerinde ýörite sergiler ýaýbaňlandyryldy. Paýtagtymyzyň hormatyna täze aýdymlar, goşgular, sahna oýunlary we kinofilmler, sungatyň dürli görnüşleriniň eserleri döredildi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň döreden “Ak şäherim Aşgabat” atly ajaýyp goşgusy döredijilik ulgamynyň işgärleri üçin özboluşly nusga boldy. Döwlet Baştutanymyzyň agtygy Kerimiň ýazan sazy esasynda ol ajaýyp şäherimize bagyşlanan, kalplary joşdurýan aýdyma öwrüldi.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň “Ak şäherim Aşgabat” atly täze kitabynyň sahypalarynda Watanymyzyň baş şäheriniň parahatçylyk döredijilikli orny öz beýanyny tapdy. Bu kitap ildeşlerimize şanly sene mynasybetli ajaýyp sowgat boldy. Paýtagtymyza edebi ýadygärlik eseri hökmünde ykrar edilen täze kitabyň tanyşdyrylyş dabarasy 8-nji maýda “Ak şäherim Aşgabat” binasynyň ýanynda geçirildi. Paýtagtymyzyň baş nyşany bolan bu ýerde oňa bagyşlanan dabaralar yzygiderli geçirilýär. Döwlet Baştutanymyzyň ady agzalan kitabynyň rus dilinde neşir edilendigini bellemek gerek.

Paýtagtymyzyň baýramynyň öňüsyrasynda “Aşgabat bahary” atly gysga metražly çeper filmleriň gözden geçiriliş bäsleşiginiň jemleri jemlenildi. Gözden geçirilişiň esasy maksady zehinleri agtarmakdan hem-de döredijilik gözleglerine ýardam etmekden ybaratdyr. Şonuň üçin hem oňa gatnaşmaga bu ugurda işleýän hünärmenler bilen birlikde, eziz şäherimize, Garaşsyzlyk ýyllarynda Aşgabadyň näderejede özgerýändigine öz garaýyşlaryny beýan etmäge isleg bildirýänleriň ählisi çagyryldy. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzda döredilen kinofilmleriň “Aşgabat kino sungatynda” atly retrospektiw görkezilişi bellärliklidir. Ol ilkinji gezek şunuň ýaly görnüşde maý aýynyň 10 — 16-sy aralygynda “Aşgabat” kinoteatrynda geçirildi.

Ýurdumyzyň teatr toparlarynyň ählisi baýramçylyga özleriniň döredijilik sowgatlaryny taýýarladylar. 12 — 16-njy maý aralygynda geçirilen “Türkmen teatr sungaty” festiwal-bäsleşiginiň çäklerinde birnäçe sahna oýunlary ilkinji gezek görkezildi. 20-nji maýda Jemgyýetçilik guramalarynyň merkezinde ýene bir döredijilik bäsleşiginiň jemi jemlenildi. Onda Aşgabadyň ýeten belent sepgitleri hakynda gürrüň berýän makalalara, şahyrana eserlere, ak mermerli paýtagtymyzyň taryhyny we şu gününi beýan edýän fotosuratlara, wideoşekillere baha berildi.

Daşary ýurtlaryň ençemesiniň wekilleri türkmenistanlylary şanly sene — Aşgabadyň 140 ýyllygy bilen gutladylar. Şu mynasybetli daşary ýurtlaryň, şol sanda türkmen paýtagtynyň doganlaşan şäherleriniň medeniýet we sungat ulgamlarynyň ýolbaşçylary, işgärleri bilen onlaýn duşuşyklar, halkara forumlar geçirildi. Döredijilik dabaralary 21-nji maýda “Ak şäherim Aşgabat” binasynyň ýanynda dowam etdirildi. Onda Diýarymyzyň we daşary döwletleriň meşhur aýdymçylary öz ýurtlarynyň milli lybaslarynda çykyş edip, ak mermerli paýtagtymyza bagyşlanan täze aýdymy türkmen dilinde ýerine ýetirdiler. Çykyşlaryň dowamynda dürli ýyllarda doganlaşan şäherleriň gözel ýerleriniň şekilleri görkezildi. “Aşgabat” aýdym-saz merkezinde sungat ussatlarynyň gatnaşmagynda geçirilen uly konsert Watanymyzyň baş şäherine bagyşlanan dabaralaryň jemini jemledi.

Döwlet we halkara baýramlaryň hormatyna guralan çärelerde türkmen halkynyň, häzirki zaman sungatynyň baý we özboluşly mirasy hem-de parahatçylyk döredijilik wezipesi öz beýanyny tapdy.

Aprel aýynyň birinji ongünlüginde Döwlet medeniýet merkeziniň Mukamlar köşgünde geçirilen “Dutar ýasamak senetçiligi, dutarda saz çalmak we bagşyçylyk sungaty” bäsleşiginiň jemleýji tapgyry milli mirasymyzy gorap saklamaga hem-de wagyz etmäge bagyşlandy.

27-nji iýunda Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet gününe bagyşlanyp Lebap welaýatynda geçirilen Medeniýet hepdeligi baý medeni mirasymyzy aýawly saklamak, ony dünýäde giňden wagyz etmek boýunça geçirilýän işleriň ýokary netijesiniň, milli sungatymyzyň gülläp ösüşiniň aýdyň subutnamasyna öwrüldi.

Döredijilik çäresiniň çäklerinde konsertler, şekillendiriş we amaly-haşam sungatynyň, neşirýat önümleriniň sergileri, döredijilik duşuşyklary guraldy. Taryhy-medeni mirasymyzy gorap saklamagyň, öwrenmegiň hem-de wagyz etmegiň, bu ulgamda gazanylan üstünlikleriň meselelerine bagyşlanyp, dürli maslahatlar, şol sanda onlaýn görnüşinde maslahatlar geçirildi.

Medeniýet hepdeliginde ilkinji gezek Magtymguly adyndaky milli sazly drama teatrynyň “Gül — Bilbil” operasy, Lebap welaýatynyň Seýitnazar Seýdi adyndaky döwlet sazly-drama teatrynyň “Saz rowaýaty” sahna eseri, Oguzhan adyndaky “Türkmenfilm” birleşiginde surata düşürilen dürli kino eserleri görkezildi.

Foruma gatnaşyjylar sebitiň taryhy we tebigy künjekleri bilen tanyşdylar. Şahyr Seýitnazar Seýdiniň dogduk obasy bolan Halaç etrabynyň “Lamma” geňeşliginde uly şygryýet baýramçylygy geçirildi.

Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet güni mynasybetli dürli döredijilik çäreleri geçirildi. Türkmenistanda 2024-nji ýylda dünýä belli nusgawy türkmen şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygyny giňden belläp geçmäge işjeň taýýarlyk görülýär. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň gol çeken Kararyna laýyklykda, ýubileý çäresini dabaraly geçirmek boýunça guramaçylyk topary döredildi.

“Türkmeniň ak öýi” binasynda geçirilen uly baýramçylyk konserti giň möçberli döredijilik forumynyň jemleýji tapgyryna öwrüldi. Iri medeni çäreleri geçirmäge niýetlenen bu özboluşly toplumyň açylyşy hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda Medeniýet hepdeligi — 2021-e bagyşlanyldy. Kerki şäherindäki Halkara howa menziliniň hem-de Farap etrabyndaky “Çagalar dünýäsi” medeni-dynç alyş merkeziniň açylyş dabaralary hem döredijilik forumynyň çäklerinde boldy.

Baýramçylyk hepdeliginiň jemleýji konsert maksatnamasynda aýdym-sazly çykyşlar, dürli ajaýyp sahna oýunlary görkezildi. Hut şeýle şahyrana döredijilik görnüşinde forumy geçirmek nobaty Lebap welaýatyndan Mary welaýatyna berildi. Türkmenistanyň Prezidentiniň Kararyna laýyklykda, bu ýerde 2022-nji ýylda nobatdaky Medeniýet hepdeligi geçiriler.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedow döredijilik hem-de köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň işgärleriniň öňünde diňe bir halkymyzyň däp-dessurlaryna eýerijiler we ony dowam etdirijiler bolmak bilen çäklenmän, eýsem, döwrebap täze eserleri döretmek, makalalarda, teleradiogepleşiklerinde Garaşsyzlygyň gazananlaryny açyp görkezmek baradaky jogapkärli wezipeleri goýýar.

Döwlet Baştutanymyz Hökümetiň 9-njy iýulda geçirilen giňişleýin mejlisinde döwlet hem-de medeni köpçülikleýin çärelerini, ilkinji nobatda bolsa, Diýarymyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň şanly 30 ýyllygyna bagyşlanan ähli baýramçylyk we sahnalaşdyrylan dabaralary ýokary derejede guramagy hem-de geçirmegi tabşyrdy.

Şanly ýubileý ýylynyň ähli dabaraly çäreleri taryhy senäniň nyşany astynda geçirilýär. Garaşsyzlyk ýyllarynda dürli ulgamlarda ýetilen belent sepgitler metbugat sahypalarynda, teleradioýaýlymlarda, internet sahypalarynda, şol sanda daşary ýurtlaryň habar beriş serişdelerinde öz beýanyny tapýar.

Amala aşyrylýan özgertmeleriň mazmunyny we ähmiýetini düşündirmek boýunça işler ýaýbaňlandyrylýar. Şunuň bilen baglylykda, Diýarymyzyň beýik Garaşsyzlygynyň şöhratly 30 ýyllygynyň şanyna Watanymyzyň gazanan üstünliklerini hem-de parahatçylyk döredijilik başlangyçlaryny we dürli ulgamlardaky ýeten belent sepgitlerini, halkymyzyň baý taryhy-medeni mirasyny wagyz etmäge gönükdirilen döredijilik bäsleşiklerini geçirmäge aýratyn üns berilýär.

Sebit boýunça goňşy ýurtlar bilen netijeli ynsanperwer hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak we giňeltmek hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başyny başlan hem-de yzygiderli durmuşa geçirýän netijeli daşary syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Bu ugurda köpasyrlyk tejribesi we baý däpleri bolan gatnaşyklar Merkezi Aziýa sebitiniň döwletleriniň arasyndaky medeni diplomatiýanyň özenini düzýär. Gadymy ruhy-ahlak gymmatlyklara sarpa goýulmagy halklarymyzy bu gün hem birleşdirip, şolary aýawly saklamaga we baýlaşdyrmaga ruhlandyrýar.

Biziň ýurtlarymyz giň ynsanperwer gatnaşyklary giňeltmek arkaly medeni gatnaşyklaryny ösdürýärler, şeýtmek bilen, hoşniýetli goňşuçylyk, özara düşünişmek hem-de birek-biregi hormatlamak däpleriniň dowamlylygyny üpjün edýärler. Bu ugurda yzygiderli gatnaşyklar aýratyn wezipäni ýerine ýetirýär — şol wezipe medeniýetleriň toplumlaýyn, köpugurly gatnaşyklaryny ýola goýmakdan, Merkezi Aziýa halklarynyň baý ruhy-taryhy mirasyny, edebiýat, sungat, kinematografiýa babatda gazananlaryny dünýä ýaýmakdan, giň döredijilik hyzmatdaşlygyny ösdürmekden ybaratdyr.

Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň üçünji konsultatiw duşuşygynyň çäklerinde, 6-njy awgustda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen bäş ýurduň medeniýet we sungat ussatlarynyň dabaraly konserti we beýleki döredijilik çäreleri munuň aýdyň subutnamasyna öwrüldi. Bu çäreler Garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň sebit boýunça goňşy döwletler bilen dostlukly gatnaşyklaryň täze belentliklerine ynamly gadam urýandygyny görkezdi.

Türkmenistanyň, Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň hem-de Özbegistanyň Prezidentleri Merkezi Aziýa ýurtlarynyň medeniýet we sungat ussatlarynyň dabaraly konsertine ýokary baha berdiler. Bu çäreler öz esasy wezipesini — doganlyk halklaryň medeni-ruhy gymmatlyklarynyň wagyz edilmegini hem-de bu ulgamyň işgärleriniň arasynda döredijilik gatnaşyklaryny kämilleşdirmäge ýardam etmek wezipesini berjaý etdi.

Ýakyn wagtda geçiriljek çäreleriň biri hem edebiýat, medeniýet we sungat işgärleriniň, ýaş ýerine ýetirijileriň hem-de zehinli çagalaryň arasynda yglan edilen Türkmenistanyň Prezidentiniň “Türkmeniň Altyn asyry” atly bäsleşiginiň jemlerini jemlemek dabarasydyr. Hormatly Prezidentimiziň baýragy ugrunda her ýyl geçirilýän bu gözden geçiriliş döredijilik işgärleriniň hünär taýdan kämilleşmegine, zehinleri ýüze çykarmaga, ýaşlary milli medeniýetimiziň baýlyklary bilen ýakyndan tanyşdyrmaga kömek edýär.

Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, “Medeniýetiň ösmegi, sungatyň kämilleşmegi jemgyýetimiziň bitewüliginiň kepilidir. Çünki medeniýet halkyň kalbydyr, sungat milletiň mertebesidir!”. Döwletimiz tarapyndan döredilýän şertler gadymy medeni däplerimizi baýlaşdyrmaga, jemgyýetiň ruhy hem-de döredijilik kuwwatyny artdyrmaga şert döredýär.

(TDH).

dünýä ýollarynyň altyn halkasy

Dünýä ýurtlaryny birleşdirýän ýollar ählumumy ösüşiň möhüm ugurlarynda halkara hyzmatdaşlygy ýola goýmaga we ony ýokary depginlerde ösdürmäge hyzmat edýär. Bu bolsa hyzmatdaşlygyň hil taýdan täze derejä göterilmegine oňyn täsirini ýetirýär. Türkmenistandaky özgerişleriň bir ugry-da ulag-üpjünçilik ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Ýurdumyzyň halkara gaz geçirijileri, howa, awtoulag, demir we deňiz ýollary ykdysady gatnaşyklaryň ösüşinde aýratyn ähmiýete eýedir.

Hormatly Prezidentimiziň döwlet Baştutanlygyna saýlanan ilkinji günlerinden ýurdumyzyň ulag-ýol ulgamynda uly özgerişliklere badalga berildi. Ýollar — ýurduň ösüşleriniň aýnasy. Islendik ýurda baranyňda, ilkinji täsirler ýollardan başlanýar. Ýoly abadan ýurduň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş derejesi-de ýokary bolýar.

Türkmenistan ulag-ýol üpjünçilik ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmäge mynasyp goşant goşýar. Munuň özi ykdysady meseleleriň çözgütlerine döwletimiziň täzeçe çemeleşýändiginiň subutnamasydyr. Bu çemeleşmeler Merkezi Aziýa sebitiniň ösüşine-de oňyn täsir edýär. Hormatly Prezidentimiziň ynsanperwer içeri we daşary syýasaty dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan ykrar edilýär. Şu ýerde diňe bir demir ýa-da deňiz ýollary däl, üstaşyr awtoulag ýollarynyň we döwrebap menzilleriň gurluşygy, howa ýollarynyň mümkinçiliginiň giňeldilmegi boýunça-da Türkmenistanyň işjeň orun eýeleýändigini nygtamak artykmaçlyk etmese gerek.

Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy boýunça Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 69-njy mejlisinde «Durnukly ösüş üçin halkara hyzmatdaşlygy üpjün etmekde ulag-üstaşyr geçelgeleriniň orny» atly Rezolýusiýanyň biragyzdan kabul edilmegi, resminamanyň awtordaşlary hökmünde Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ählisiniň, Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň ýurtlarynyň köpüsiniň, şeýle hem Ýewropa, Latyn Amerika we Afrika ýurtlarynyň çykyş etmegi Türkmenistanyň abraýynyň yzygiderli ýokarlanýandygynyň aýdyň subutnamasy boldy. Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa — Türkiýe we Özbegistan — Türkmenistan — Eýran — Oman ulag geçelgelerini döretmek baradaky başlangyçlaryň awtory hem Türkmenistandyr. Türkmenistan ulag-ýol ulgamynda halkara ykdysady we söwda hyzmatdaşlygyny hil taýdan täze derejä çykarmaga niýetlenilen iri halkara hem-de sebitleýin taslamalar babatda yzygiderli çykyş etmegi we olary durmuşa geçirmegi işjeň dowam etdirýär. Sebitdäki beýleki ýurtlaryň bähbitlerine laýyk gelýän möhüm taslamalary, şol sanda Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa — Türkiýe ulag geçelgesiniň taslamasyny, şeýle hem Hazarüsti halkara ulag ugrunyň çäklerindäki taslamalary berk goldaýar.

Ýurdumyzyň Ýewropa — Aziýa çatrygynda ýerleşmegi birtopar innowasion teklipleriň we başlangyçlaryň üstünlikli amala aşyrylmagyna ýardam edýär. Türkmenistanyň täze sebit we sebitara ulag-aragatnaşyk düzümini döretmekde möhüm ähmiýetli merkez bolmakda paýyna düşýän işleri abraý bilen ýerine ýetirýändigi dünýä jemgyýetçiligine-de mälimdir. Ýewropa, Aziýa — Ýuwaş umman we Günorta Aziýa ykdysady ulgamlarynyň özara gatnaşyklarynyň yklymara ykdysady köprüsi bolmak wezipesini çözüjilik mümkinçiliginiň ýokarlanmagy gürrüňsiz ykrar edilýär. Şonuň bilen baglanyşykly ýurdumyz ägirt uly üstaşyr geçiriş mümkinçiliklerine eýedir. Hormatly Prezidentimiziň halkara ulag geçelgelerini döretmek baradaky teklipleridir başlangyçlarynyň BMG tarapyndan goldanylmagynda hem biz şu ýagdaýyň ykrar edilmeginiň subutnamasyny görýäris. Täze taryhy şertlerde Gündogar bilen Günbatary birleşdirýän Beýik Ýüpek ýoluny ýaňadan döretmäge hakyky mümkinçilikler açyldy. Döwletimiz şol mümkinçilikleri yzygiderli durmuşa geçirýär. Gazagystan — Türkmenistan — Eýran halkara demir ýoly guruldy. Türkmenistan bilen Owganystany demir ýollaryň ikisi baglanyşdyrýar. Durmuşa geçirilýän işler ýurdumyzyň, gadymda hem bolşy ýaly, Beýik Ýüpek ýolunyň bütinleý täze mazmunda döremegine işjeň gatnaşmagyna getirdi. Beýik Ýüpek ýolunyň täze görnüşi peýda bolýar, ol Aziýa bilen Ýewropanyň arasynda ulaglaryň we ýollaryň ähli görnüşlerini özüne birleşdirýär. Türkmenistanyň başlangyjy esasynda gurlan we gurulýan halkara awtoulag, howa we demir ýollary geçelgesinde müňýyllyklaryň dowamynda Ýewraziýa yklymyndaky halklary baglanyşdyran Beýik Ýüpek ýoluny täzeden herekete getirdi. Biziň döwletimiziň başlangyçlary esasynda döredilen üstaşyr ulag geçelgeleri ýurtlaryň we halklaryň arasyndaky gatnaşyklara kuwwatly itergi berýär.

Ýurdumyzyň gülläp ösmegi bilen türkmen ykdysadyýetiniň täsir ediş çägi giňeýär.

Türkmenistan mundan onlarça ýyl öňküsinden has özgerdi. Häzirki wagtda Garaşsyz ýurdumyz uly-uly gurluşyklary dowam etdirýändigi, aglabasynyň bolsa dünýä ähmiýetli iri taslamalardygy bilen tapawutlanýan ýurt hökmünde meşhurdyr. Içerki we daşarky maýadarlaryň goýýan maýa goýumlarynyň netijesinde sebitde ykdysady hyzmatdaşlyk ösýär, ýurtlaryň we halklaryň arasyndaky gatnaşyklar berkeýär, ýürekdeş hyzmatdaşlyk ýagdaýy emele gelýär. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň gurluşygy, söwda we ulag geçelgesi hakyndaky Ylalaşyk, Türkmenistandan Owganystana barýan demir ýollaryň, Türkmenbaşy Halkara portunyň, howa menzilleriniň gurulmagy we beýleki başlangyçlar Türkmenistanyň halkara abraýyny has berkitdi.

Owgan halkyna kömek hökmünde iki sany täze demir ýoluň Kerki — Ymamnazar — Akina we Serhetabat — Turgundy ugurlarynda gurlup ulanylmaga berilmegi hem Türkmenistanyň ykdysady kuwwatynyň ösüşinde ynsanperwerlik syýasatynyň berk goldanylýandygynyň aýdyň beýany boldy. Häzirki hereket edýän we gurulýan awtoulag hem-de polat, şeýle hem deňiz, howa ýollary ýolagçy gatnatmagyň, şol sanda ýük daşamagyň barha artýan möçberlerine hötde gelmäge mümkinçilikdir. Ýokary tizlikli ýollaryň gurluşygyna uly üns berilýär. Bu ýollar dünýä ölçeglerine laýyk gelýär. Welaýatlaryň çäginde hem täze awtomenzilleriň gurluşygy alnyp barylýar. Hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda, bir gije-gündiziň dowamynda 2 müň ýolagça hyzmat etmäge niýetlenilen halkara ulag terminalynyň 2014-nji ýylyň sentýabrynda bolup geçen açylyş dabarasy ýadymyzdadyr. Ulgamda il-ýurt bähbitli, sebit, dünýä ähmiýetli iri taslamalaryň ençemesi durmuşa geçirildi. Bu taslamalaryň birnäçesi häzirki zaman ulag-aragatnaşyk düzüminiň döredilmegini, onuň giň gerimli ösüşlerini göz öňünde tutýar.

Şu nukdaýnazardan seredeniňde, Amyderýanyň üstünden gurlan köprüler hem dünýäde ykrar edilen desgalardyr. Amyderýanyň çep we sag kenarlaryny baglanyşdyran Kerki — Kerkiçi demir ýol köprüsi 2009-njy ýylyň sentýabrynda ulanylmaga berildi. Bu köpri ýurdumyzyň diňe bir günorta-gündogar böleginiň durmuş-ykdysady taýdan ösmegi üçin däl, eýsem, transmilli ulag geçelgelerini döretmekde uly ähmiýete eýe boldy. Amyderýanyň köprüleriniň ählisine-de şeýle baha berse bolar. Onçakly köp wagt geçmänkä, Kerki — Kerkiçi demir ýol köprüsiniň gapdalynda Türkmenistanyň we Ukrainanyň Prezidentleriniň gatnaşmagynda 2013-nji ýylyň 14-nji fewralynda awtoulag köprüsi hem dabaraly ýagdaýda açyldy. Aýna ýaly tekiz ýol bilen barýarkaň, köprüleriň owadan görnüşi daş-töwerek bilen sazlaşýar. Köpriniň yşyklary ýoluňa ýöne bir ýagty däl, nur saçýar. Köpriniň üstünden goşa kenaryň yşyklary dürler hazynasy ýaly görünýär. Kuwwatly ýurduň diňe bir gündizleri däl, gijeleriniň-de has gözeldigi, has nurludygy baradaky pikirler seriňe gelýär. Kenarlaryň özüne çekiji görnüşlerini synlaýarkaň, bagtyýarlygyň nämedigine has-da oňat göz ýetirýärsiň.

Ikinji köpri bilen bir wagtda, hormatly Prezidentimiziň ak pata bermegi bilen derýanyň aşak akymynyň ugrunda Seýdi — Farap awtoulag köprüsi hem ulanmaga berildi. Bu kuwwatly köpri hem ulaglaryň we pyýadalaryň köp geçýän esasy geçelgesine öwrüldi.

2017-nji ýylda Türkmenabatda Amyderýanyň üstünden geçýän ýene-de iki sany — awtoulag we demir ýol köprüleri ulanylyşa girizildi. Döwrebap köprüler dünýä derejesinde alanyňda, üstaşyr ýollaryň altyn halkasyny emele getirdiler. Köpri — geçelge. Geçmişe göz aýlasaň, geçelgesizlikden kösençlik bary çekilipdir. Derýanyň saý we dar ýerlerini saýlamaly bolupdyr. Akymyň gowşamagyna garaşylypdyr. Irki döwürleriň syýahatçylary Zeminiň ýüzündäki derýalaryň arasynda juda üýtgeşik saýylýan Amyderýadan geçmegiň ýeňil bolmandygyny ýazýarlar. Diňe bir türkmende däl, eýsem, dünýä halklarynda hem köpri gurmak sogap iş hasaplanylýar. Bu köneden gelýän hakykat. Çünki köprüden ýoly düşen her bir kişi çyn ýürekden alkyş okap geçýär. Başga-da bir hakykat bellidir: köpri il-ulsuň kalplaryna barýan geçelgedir. Amyderýanyň üstünden gurlan köprüleri şol kalplara uzaýan geçelgelere meňzedesiň gelýär. Ýeri gelende bellesek, 2-nji awgustda Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, daşary işler ministri R.Meredow Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowa sanly ulgam arkaly BMG-niň Nýu-Ýork şäherinde ýerleşýän Baş edarasyndan gelip gowşan şatlykly habary ýetirdi. Şu ýylyň 29-njy iýulynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 75-nji sessiýasynyň 96-njy plenar mejlisinde milli Liderimiziň başlangyjy bilen öňe sürlen «Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnama Milletler Bileleşigine agza ýurtlaryň ählisiniň biragyzdan goldamagynda kabul edildi. Agzalan Kararnamanyň döredijileri bolup 48 döwlet çykyş etdi. Bu ýörite Kararnamanyň esasy wezipeleriniň dünýä ykdysadyýetinde, hususan-da, ulag ulgamynda, häzirki döwürde ýüze çykan töwekgelçilikleri peseltmek boýunça halkara jemgyýetçiligiň tagallalaryny güýçlendirmekden hem-de bu babatda degişli hukuk binýadyny kemala getirmekden ybaratdyr. Köpri gurmak — sogap iş. Döwletmämmet Azady hem halkyň isleg-arzuwlaryny duýup, gerekli ýerinde köpri gurduranlaryň ýalkanjakdygyny, atlarynyň äleme doljakdygyny welilik bilen aýdyp geçipdir.

Bu gün ýüreklerde mähriban Watanyň ertiriniň bu günküsindenem has gözel boljakdygyna beýik ynam bar. Ýurdumyzda toýdur baýram, ruhubelentlik höküm sürýär. Diýarymyzyň dürli künjünde möhüm desgalaryň, gözelden-gözel binalaryň gurlup ulanylmaga berilmegi bilen baglanyşykly geçirilýän dabaralar adamlaryň köňüllerine egsilmejek ynam, şatlyk getirýär.

Kuwwatly döwletiň syýasatynyň baş maksady döwletiň we jemgyýetiň iň ýokary gymmatlygy bolan adamyň has gowy ýaşamagyny üpjün etmekden ybarat. Ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň täze, innowasion ugurlarynda, aýratyn-da, logistikada işlenilip düzülen döwrebap taslamalaryň biziň günlerimizde has üstünlikli durmuşa geçirilip başlanmagy guwandyryjydyr.

«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyny» durmuşa geçirmek bilen baglylykda, Kerki şäherinde gurlan Halkara howa menzili hem ýurdumyzyň gündogar sebitiniň ösüşleri, ulag-ýol ulgamynyň il-ýurda has göwnejaý hyzmat etmegi üçin birtopar amatlyklary döredýär. Ol ýurdumyzyň raýat awiasiýasynyň mümkinçiliklerini ep-esli giňeldýär hem-de howa ýollary arkaly ýük daşalmagynyň we ýolagçy gatnadylmagynyň ýokary derejede amala aşyrylmagyny üpjün edýär. Birwagtlar Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda esasy düşelgeleriň biri bolan gadymy şäherdäki Halkara howa menzili häzirki wagtda uly iliň dilinde. Buýsançly sözleriň aňyrsynda halkymyzyň çäksiz begenji duýulýar.

Ýurdumyz il-ýurt bähbitli desgalary bilen täze, sebit we sebitara ulag-aragatnaşyk düzüminde möhüm orna eýe bolýar. Şunda öňi bilen goňşuçylyk ýörelgeleriniň has çuňlaşmagy, döwletara ykdysady gatnaşyklaryň pugtalanmagy üçin amatly şertler üpjün edilýär.

Häzirki wagtda Lebap welaýatynyň çäginde ulag ulgamynyň işiniň hili düýpli ýokarlandy. Bu bolsa milli ykdysadyýetiň ösüşine-de oňyn täsirini ýetirýär. Türkmenistanyň ulag-aragatnaşyk düzümini giňeltmek ugrundaky tagallalaryny bu gün bütin dünýä görýär we ykrar edýär.

Ulag-aragatnaşyk düzüminiň giňeldilmegi ýurdumyzyň eksport kuwwatynyň pugtalanmagyna-da ýardam edýär. Ulag-kommunikasiýa ulgamynyň sanlylaşdyrylmagy bilen hyzmatlaryň hili yzygiderli ýokarlanýar, olaryň görnüşi artýar, üstaşyr daşalýan ýükleriň möçberi köpelýär. Sanly dolandyryş ulgamlarynyň ornaşdyrylmagy ulaglaryň ähli görnüşiniň hereketiniň hakyky wagt birliginde awtomatlaşdyrylan tertipde dolandyrylmagyna giň mümkinçilikleri açýar.

«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» ýurdumyzyň ulag ulgamyny ösdürmegiň milli strategiýasyna, onda halkara hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegine uly üns berilýär. Şu ýerde Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen häzirki ýagdaýlardan ugur alnyp, ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça ýörite ugruň işlenilip düzülendigini aýtmak hem artykmaçlyk etmese gerek. Üstaşyr ulag geçelgeleri sebit, şeýle hem dünýä üçin iňňän ähmiýetlidir. Halkara hyzmatdaşlygy alyp barmakda türkmen paýhasynyň tejribesi baýlaşýar. Zemin umumy öýümiz bolsa, türkmen onuň rahatlygynda, eşretinde öz asudalygynyň, eşretiniň üpjün boljakdygyny görýär. Milli Liderimiziň hut şol ýörelgäni dowam etdirmegi milletimiziň dünýäni özgertmek ýaly belent sypatynyň özboluşly bir ýüze çykmasydyr. Türkmenistanda amala aşyrylýan işler — türkmen topragyndan dünýä uzaýan ýollar şol hakykaty teswirleýär.

Ilmyrat ALLABERDIÝEW,

žurnalist.

Garagum sährasyna döwletli döwran dolanyp, onuň bereketli goýnunda taryhy özgerişler amala aşyrylýar. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda durmuşa geçirilýän düýpli maksatnamalar bereketli sährany tanalmaz derejede özgerdýär. Munuň şeýledigine häzirki wagtda Garagumuň goýnunda dürli ugurlar boýunça bitirilýän ägirt uly işler doly şaýatlyk edýär. Olaryň biri hem gurluşygy güýçli depginde alnyp barylýan «Altyn asyr» Türkmen kölüdir. Bu taslamanyň durmuşa geçirilmegi türkmen halkynyň galkynmagynyň ägirt uly maksatnamasyny amala aşyrmagyň hem-de şu günüň we geljegiň dürli durmuş we hojalyk meselelerini çözmegiň başlangyjy bolup durýar.

«Altyn asyr» Türkmen köli ýurdumyzyň welaýatlarynyň ekerançylyk meýdanlaryndaky şor suwuň Türkmenistanyň demirgazyk-günbatarynda ýerleşýän tebigy Garaşor çöketligine akdyrylmagy netijesindäki köldür.

Lebap welaýatynyň meýdanlaryndan başlanýan Baş şor suw akabasy Mary we Ahal welaýatlarynyň çäklerinden geçip, bu ýerleriň şor suwuny Türkmen kölüne eltýär. Baş şor suw akabasynyň ugrunda 700 million kub metrlik Uly şor, 300 million kub metrlik Rahman köl we 200 million kub metrlik Ýerajy kölleri ýerleşýär. Tebigy çöketligiň ulanylmagy, zeýkeş ulgamynyň, şol sanda döwletara zeý suw akabalarynyň, olaryň ugrundaky kölleriň Garagumda suw damarlaryny emele getirmegi «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitleýin ähmiýetini has-da artdyrýar.

Garaşor çöketliginde ýerleşýän Türkmen kölüniň boýy 103, ini 18,6 kilometr, çuňlugy 69 metr bolup, umumy tutýan meýdany 1915,8 inedördül kilometre barabardyr.

Uly gidrotehniki desgalar toplumynyň ýurdumyzyň ykdysadyýetini durnukly ösdürmekdäki orny öňdengörüjilik bilen kesgitlenip, onuň gurluşygyna badalga berildi we gurluşygyň ilkinji tapgyrynyň möhletinden has ir gurlup gutarylmagy gazanyldy. Netijede, 2009-njy ýylyň iýul aýynda oňa suw ýygnanyp başlandy.

Bu ägirt emeli kölüň şor suw akabalarynyň jemi uzynlygy 2 654 kilometre deňdir. Bu bolsa gysga möhletde köp wagty talap edýän iňňän uly işiň ýerine ýetirilendigine şaýatlyk edýär. Kölüň gurluşygynda dünýäniň ösen ýurtlaryndan satyn alnan dürli tehnikalaryň ýüzlerçesi işledilýär.

Gurluşygyň birinji tapgyry 2009-njy ýylda tamamlandy. Bu tapgyr tamamlanandan soň, az wagtyň içinde ýerlerde zeý suwunyň çekilip başlandygyna, Baş şor suw akabalarynyň ugrunda, onuň kölleriniň töwereginde örüleriň giňelip, täzeleriniň döredilýändigi, şor suwda ösýän dürli ösümlikleriň köpelýändigi belli boldy.

Häzir bu taryhy gurluşygyň ikinji tapgyry güýçli depginler bilen alnyp barylýar. Kölüň gurluşygynyň ikinji we üçünji tapgyrlary tamamlanandan soň, ýurdumyzyň ähli ekerançylyk meýdanlaryny öz içine alýan zeýkeş ulgamyny emele getirmek meýilleşdirilýär.

Milli Liderimiz ýeri we suwy netijeli ulanmagyň oba hojalyk özgertmeleriniň üstünlikli amala aşyrylmagyny şertlendirýändigini belleýär. Ýurdumyzda ekerançylygyň diňe suwarymly esasda alnyp barylýandygy üçin ýeriň hakyky eýesini tapyp, ýeri doly taba getirmek, suw serişdelerini rejeli ulanmak önümçiligi ösdürmegiň möhüm şerti hasaplanýar.

Türkmen kölüniň baş maksadyna laýyklykda, zeý suwunyň bir ýere jemlenmegi esasynda Türkmenistanyň çäklerinde suwarymly ýerleriň melioratiw ýagdaýynyň düýpli gowulanmagyna, ýerasty suwuň çuňluga çekilmegine, şeýlelikde, ýurdumyzyň ähli künjeklerinde oba hojalyk önümlerini öndürmegiň has artmagyna, döwletimiziň azyk garaşsyzlygynyň häzirki wagtda we geljekde yzygiderli ýokary derejede üpjün edilmegine ýardam eder. Suw üpjünçiliginiň gowulanmagy ýurtda maldarçylygy düýpli ösdürer.

Asyryň iri taslamasynyň amala aşyrylmagy zeý suwuny has rejeli peýdalanmaga, ony ägirt uly suw howdany bolan kölde jemlemegiň hasabyna, ýurdumyzyň suw serişdeleriniň möçberiniň ep-esli artmagyna we ony halk hojalygynyň hajatlary üçin ikinji gezek ulanmaga mümkinçilik berer.

Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen 2010-njy ýylyň 24-nji martynda gojaman Hazaryň kenarynda «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitiň ekologik ýagdaýyny gowulandyrmakdaky ähmiýeti» atly halkara maslahat geçirildi. Forumda «Altyn asyr» Türkmen kölüniň köptaraplaýyn ähmiýetlidigi, daşky gurşawa täsiri, hususan-da, sebitiň ekologik ýagdaýyny gowulandyrmakdaky ähmiýeti ara alnyp maslahatlaşyldy. Maslahata dünýäniň 16 döwletinden alymlaryň we bilermenleriň 180-den gowragy gatnaşdy.

Forumda daşary ýurtly hemem türkmen alymlarynyň ylmy çykyşlary diňlenilip, olarda sebit ähmiýetli bu desganyň döredilmeginiň maksatlary, onuň ugrundaky ýerleriň monitoringi, ekologik deňagramlylyk, tebigaty goramak, kölüň guşlar üçin ähmiýeti, ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmagyň, onuň ugrundaky ekin meýdanlaryny döretmegiň ugurlary, Garagumuň biologik dürlüligini artdyrmakdaky, maldarçylygy ösdürmekdäki ähmiýeti, suwy arassalamagyň usullary, balyk hojalygyny ösdürmek, öri meýdanlaryny suwlulandyrmak, gorag çöl tokaýlaryny döretmek ýaly derwaýys meselelere garaldy. Şeýle-de bu halkara maslahatda esasy meseleleriň biri bolan ekologik ýagdaýy abadanlaşdyrmaga degişli nutuklara köp üns berildi.

Bu kölüň dünýäde iň iri sähralaryň biri bolan Garagum sährasynyň jümmüşinde gurulýandygy, bir tarapdan, ýer üstüniň gurluşynyň bozulmazlygyny üpjün etse, ikinji tarapdan, dürli görnüşli gyrymsy we otjumak, ekologik taýdan ähmiýetli galofil ösümlikleriň şorlaşan ýerleriň töwereginde ösüp ýetişmegine mümkinçilik berer. Guşlaryň uçup gelmegi we ýaşamagy üçin amatly şertler dörär, olaryň görnüşleri we sany köpeler. Tebigatymyz gözelleşer, Garagumuň ösümlik we haýwanat dünýäsi baýlaşar. Awçylygyň, sähra syýahatçylygynyň ösmegine getirer. Bu özgertmeler, öz gezeginde daşky gurşawa amatly täsir eder. Tomsuna jöwzaly yssyny, gyşyna aňzagy kadalaşdyrar. Türkmenistanyň umumy ekologik ýagdaýy has-da gowulanar.

«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» bellenen wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek, daşky gurşawy goramak, tebigata aýawly çemeleşmek, geljekki nesil üçin onuň gözelligini we baýlygyny gorap saklamak, ýurdumyzyň tebigy serişdelerini netijeli we rejeli peýdalanmagyň hasabyna, ilat üçin oňaýly ýaşaýyş-durmuş we iş şertlerini döretmek hem-de «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitini özleşdirmek maksady bilen, Türkmenistanyň Prezidentiniň 2019-njy ýylyň 12-nji aprelinde gol çeken Karary bilen «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitini 2019 — 2025-nji ýyllarda özleşdirmegiň Konsepsiýasy tassyklandy. Konsepsiýanyň esasy maksady kölüň suwuny adamlaryň bähbidi üçin peýdalanmakdan, Garagum sährasyny mundan beýläk-de özleşdirmek bilen, sebitde ilatyň ýaşaýyş şertlerini gowulandyrmakdan, goşmaça iş orunlaryny, tokaý zolaklaryny döretmekden, öri meýdanlaryny giňeltmekden we onuň ot-iýmlik goruny artdyrmakdan, maldarçylygy ösdürmekden ybaratdyr. Bu Konsepsiýa howanyň üýtgemegi boýunça Türkmenistanyň Milli strategiýasyna laýyklykda, ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşiniň howanyň üýtgemeginiň ýaramaz täsirine durnuklylygyny ýokarlandyrmakda, howanyň duýulýan we garaşylýan üýtgemelerine uýgunlaşmak boýunça bellenen wezipeleriň durmuşa geçirilmeginde uly ähmiýete eýe bolýar.

Konsepsiýanyň esasy wezipeleri hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzda döwrebap suw hojalyk desgalaryny gurmak, suw baýlyklaryny rejeli peýdalanmak arkaly, «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitinde ilatly ýerleri döretmekden, olary döwrebaplaşdyrmakdan hem-de suw, elektrik energiýasy we gaz bilen durnukly üpjün etmek boýunça alyp barýan syýasatyny durmuşa geçirmekden ybaratdyr. Konsepsiýany iki tapgyrda amala aşyrmak meýilleşdirilýär. Birinji tapgyrda «Altyn asyr» Türkmen kölüniň golaýynda gurulmagy meýilleşdirilýän täze, döwrebap obada Geňeşiň edara binasynyň, Polisiýanyň we ýangyna garşy göreş gullugynyň jaýynyň, 260 orunlyk umumy bilim berýän orta mekdebiň, 160 orunlyk çagalar bagynyň, medeniýet öýüniň, Saglyk merkeziniň, 80 hojalyga niýetlenen ýaşaýyş jaýlarynyň, suw süýjediji desganyň, lagym suwuny süzüji meýdançanyň, lagym sorujy bekediň, kuwwaty 10 MWt bolan Gün we ýel utgaşdyrylan elektrik bekediniň, seýilgähiň, elektrik, gaz, lagym geçirijileriniň, aragatnaşyk üpjünçiliginiň içerki eltiji inžener ulgamlarynyň, awtoulag ýollarynyň gurluşyklary meýilleşdirilen. Bulardan başga-da birnäçe gurluşyklar göz öňünde tutulan.

Türkmen kölüniň golaýynda gurulmagy göz öňünde tutulýan balykçylyk hojalygy ilatyň balyk önümlerine islegini kanagatlandyrmaga we goşmaça iş orunlarynyň döredilmegine ýardam eder.

Sebitde ösümlik we haýwanat dünýäsiniň biologik dürlüliginiň ýokarlanmagyna, ekologiýa ýagdaýynyň gowulandyrylmagyna, kölüň suwunyň arassalanmagyna hem-de netijeli peýdalanylmagyna gönükdirilen ylmy barlaglary yzygiderli geçirmek üçin tejribehanany döretmek we enjamlaşdyrmak işleri hem birinji tapgyrda amala aşyrylar.

Ikinji tapgyrda obanyň içerki ýollarynyň, elektrik, gaz, agyz suwy we lagym geçiriji ulgamlarynyň, aragatnaşyk üpjünçiliginiň içerki eltiji inžener ulgamlarynyň, 132 hojalyga niýetlenen ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşyklary meýilleşdirilen.

Göz öňünde tutulýan işler Döwlet býujetiniň merkezleşdirilen düýpli maýa goýumlarynyň, Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň hasabyna, seýle hem ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň öz we karz serişdeleriniň hasabyna maliýeleşdiriler.

Häzirki wagtda «Altyn asyr» Türkmen kölüniň golaýynda täze, döwrebap oba barýan awtoulag ýolunyň, şeýle hem ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygy güýçli depginde alnyp barylýar.

Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow: «Diňe bir biziň ýurdumyz üçin däl, eýsem, tutuş Merkezi Aziýa sebiti üçin iňňän uly ähmiýeti bolan «Altyn asyr» Türkmen kölümiz beýik işlerimiziň ajaýyp miwesidir, milletimiziň buýsanjydyr» diýip bellemek bilen, bu kölüň geljekde ýurdumyzda suw bolçulygyny döredip, Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistany gülletmäge, halk hojalygyny ösdürmäge, şeýle hem sebitiň ekologiýa ýagdaýyna amatly täsir etjek halkara ähmiýetli desgadygyny nygtaýar.

Balahmet ÝAZMÄMMEDOW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Döwlet maliýesini jemleýji we ykdysady syýasaty müdirliginiň sebitler boýunça ösüş bölüminiň baş hünärmeni.

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň geçen ýedi aýyny ýokary netijeler bilen jemlän Lebap welaýatynyň senagat kärhanalarynyň arasynda Türkmenabadyň S.A.Nyýazow adyndaky himiýa kärhanasy-da bar. Dogrusy, bu kärhana özüniň ösüş basgançaklaryny birsyhly ýokarlandyrmak bilen, indi diňe bir welaýatda däl, tutuş ýurdumyz boýunça-da öňdebaryjylaryň hataryna goşuldy. Eýsem, şeýle ösüşler nämäniň hasabyna gazanylýarka? Ine, şeýle sowal bilen gyzyklanyp, biz bu öňdebaryjy kärhanada bolup, önümçilik işi bilen tanyşdyk.

Jemi 1400-den gowrak işgäri bolan bu kärhana önümhanalaryň 26-syny özüne birleşdirýär. Olarda öndürilýän önümleriň görnüşleri-de, möçberi-de ýylsaýyn artýar. Şu ýylyň ýedi aýynda kärhana 55 million 800 müň manatlyk önüm öndürip, bu baradaky tabşyrygy 106,6 göterim ýerine ýetirdi. Kärhananyň esasy önümi bolan fosforly dökünleriň 151 müň 480 tonnasy öndürilip, bu baradaky tabşyryk hem 130 göterim berjaý edildi. Şeýlelikde, ýurdumyzyň oba hojalygy üçin zerur bolan fosforly döküniň ýeterlik möçberi öndürilip, häzirki wagtda ol degişli ýerlerine yzygiderli ugradylýar. Ýurdumyzyň daýhanlary güýzde başlanýan bugdaý ekişiniň öň ýanynda topragy hut şu dökün bilen gurplandyrýarlar. Bu döküniň ekin üçin zerurlygyna gowy düşünýän hünärmenler onuň düzümini talaba görä baýlaşdyryp durýarlar. Kakajan Geldiýewiň ýolbaşçylyk edýän işçiler topary bu babatda görelde görkezýär.

Geljekde bu ýerde konsentrirlenen fosfor dökünini öndürmek hem göz öňünde tutulýar. «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» girizilen täze önümhananyň gurluşygyny 2021 — 2024-nji ýyllarda amala aşyrmak göz öňünde tutulýar. Iň guwandyryjy ýeri-de bu döküni öndürmek üçin gerek bolan çig mal — kükürt kislotasy kärhananyň özünde öndürilýär. Mahlasy, täze önümçiligiň işe girizilmegi bilen öndüriljek önümleriň özüne düşýän gymmatynyň peselmegine, şeýle-de mineral dökünlere bolan islegiň ýokarlanmagyna şert dörär. Aýratyn-da, ammonili superfosfat, oksigumat, tehniki we lukmançylyk kislorody, oba hojalygy üçin kükürtli himiýa serişdesi ýaly önümlere bolan isleg barha artýar. Ýurdumyzyň günbatar künjeginde hereket edýän senagat kärhanalarynyň öndürýän önümleriniň kömegi bilen kärhanada täze önümçilikler yzygiderli ýola goýulýar. Kärhanada oba hojalygynda ulanylýan polietilen turbalaryň 25 millimetrlikden 110 millimetre çenli aralykdaky dürli ölçegdäkileri öndürilýär. Gyýanlydaky täze zawodda polimer çig malyny ulanmak arkaly dürli galyňlykdaky plýonkalary öndürmek hem maksat edinilýär.

Ýeri gelende aýtsak, soňky döwürde hususyýetçiler tarapyndan ýyladyşhanalaryň köp sanlysy gurulýar. Olaryň ählisinde-de polietilen plýonkalar ulanylýar. Hut şonuň üçin-de polietilen plýonkalaryň ornuny tutup biljek önümi öndürmek meselesi kärhanada üns merkezinde durýar. Döwrüň talap edýän önümini öndürmek üçin kärhananyň hünärmenleri mydama gözlegde. Olar «Kökçi», «Ussat ýardamçy» ýaly hojalyk jemgyýetleriniň hünärmenleri bilen bilelikde täze önümleri öndürmegiň üstünde işleýärler.

Kärhanada şu ýylyň ýedi aýynda zyýansyzlandyrmakda ulanylýan hlor hekiniň 307 tonnasy öndürilip, sarp edijilere ýetirildi. «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň kärhanalarynyň biri bolan bu senagat kärhanasynda baý tejribeli halypa hünärmenleriň uly topary zähmet çekýär. Olaryň birleşen tagallasy netijesinde kärhanada önümçilik barha çalt depginler bilen ösýär we giňelýär. Şunda, esasan, öňdebaryjy tejribä, ylmyň gazananlaryna daýanmak bilen işi «galyndysyz önümçilik» esasynda alyp barmaga we ekologik arassalygy saklamaga uly üns berilýär. Kärhanada täze önümçilik toplumlary yzygiderli işe girizilýär. Şolaryň biri-de «alýuminiý sulfaty» diýlip atlandyrylýan koagulýant agyz suwuny arassalamakda ulanylýan serişde öndürýän toplumdyr. Ýakyn wagta çenli onuň her ýylda 7 — 10 müň tonnasyny daşary ýurtlardan satyn alynýardy. Indi bu önüm artykmajy bilen özümizde öndürilýär. Kärhananyň her ýylda bu önümiň 15 müň tonnasyny öndürmäge mümkinçiligi bar. Kärhana bilen bilelikde iş alyp barýan «Ussat ýardamçy» hojalyk jemgyýetiniň geçiren synag işleri özüniň gowy netijesini berdi. Häzirki wagtda bu ýerde alnan täze önümiň häsiýetleri öwrenilýär. Eger-de ol özünden edilýän talaby ödäp bilen ýagdaýynda, onda bu önümi uly möçberde öndürmek göz öňünde tutulýar. Eger-de ol talapdan pes netije berse, onda synag işleri ýene-de dowam etdiriler.

Kärhanada döredijilikli işläp, bu ýerdäki işleriň ilerlemegine öz mynasyp goşandyny goşýan hünärmenleri höweslendirmek meselesi-de ünsden düşürilenok. Olara ýörite berilýän pul baýraklaryndan daşary kärhananyň Amyderýanyň kenarynda ýerleşýän «Jennet» sagaldyş-dynç alyş merkezine mugt ýollanmalar-da berilýär. Kärhanada adam hakyndaky alada, işgäriň saglygyny dikeltmek, onuň höwesli işlemegini gazanmak hem mydama üns merkezinde saklanylýar. Şeýle aladalar bolsa işgärleri döredijilikli işlemäge ruhlandyrýar.

Hudaýberen ABRAÝEW.

«Türkmenistan»

Şu ýylyň iýul aýynda ýurdumyzda hem-de daşary ýurtlarda guralan köp sanly duşuşyklar, syýasy geňeşmeler, işewürlik gepleşikleri we forumlar Türkmenistanyň halkara abraýynyň yzygiderli ýokarlanýandygynyň aýdyň subutnamasy boldy.

Türkmenistanyň ministrlikleri hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralary tarapyndan geçirilen ikitaraplaýyn, köptaraplaýyn görnüşdäki duşuşyklaryň ählisi hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen amala aşyrylýan “Açyk gapylar” we giň halkara hyzmatdaşlyk syýasatynyň çäklerinde ählumumy parahatçylygyň, durnukly ösüşiň bähbidine strategik gatnaşyklaryň işjeňleşdirilmegine gönükdirilendir.

Iýul aýynyň ilkinji günlerinde ýurdumyzyň daşary syýasat edarasynyň ýolbaşçysy dostlukly döwletleriň — Azerbaýjan Respublikasynyň, Gazagystan Respublikasynyň, Gyrgyz Respublikasynyň, Türkiýe Respublikasynyň daşary işler ministrleri bilen telefon söhbetdeşligini geçirdi.

Taraplar döwletara hyzmatdaşlygyň gündelik meselelerini hem-de ýokary syýasy derejede gazanylan bilelikdäki ylalaşyklary durmuşa geçirmegiň barşyny ara alyp maslahatlaşdylar. DIM-niň ugry boýunça, ugurdaş ministrlikleriň hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň arasynda işjeň hyzmatdaşlygy dowam etdirmegiň zerurdygy nygtaldy.

1-nji iýulda Daşkent şäherinde syýasat we howpsuzlyk meseleleri boýunça sebitiň döwletleriniň daşary işler ministrleriniň orunbasarlarynyň derejesinde ýokary derejeli “Ýewropa Bileleşigi — Merkezi Aziýa” dialogynyň nobatdaky tapgyry geçirildi.

Mejlisiň dowamynda häzirki zamanyň möhüm meselelerini çözmek boýunça sebit hyzmatdaşlygy meseleleriniň giň toplumy maslahatlaşyldy. Ozal gazanylan ylalaşyklary durmuşa geçirmegiň netijelerine garaldy, öňde boljak dürli derejeli çäreleriň, şol sanda şu ýylyň noýabrynda geçirilmegi meýilleşdirilýän “Ýewropa Bileleşigi — Merkezi Aziýa” ykdysady forumynyň gün tertibi ara alnyp maslahatlaşyldy.

6-njy iýulda DIM-de Adam hukuklary boýunça “Türkmenistan — Ýewropa Bileleşigi” dialogynyň 13-nji tapgyry geçirildi. Onlaýn görnüşinde guralan duşuşygyň çäklerinde taraplar Türkmenistanyň Adam hukuklary hem-de halkara ynsanperwer hukuk ulgamynda öz üstüne alan halkara-hukuk borçnamalarynyň ýerine ýetirilişine degişli meseleleriň giň toplumy boýunça pikir alyşmalar boldy.

7-nji iýulda sanly ulgam arkaly italýan kompaniýalary üçin «Türkmenistan bilen hyzmatdaşlygyň maýa goýum we işewürlik mümkinçilikleri» atly ýurt boýunça tanyşdyryş maslahaty geçirildi. Duşuşyga türkmen tarapyndan Daşary işler ministrliginiň, Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň, Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň, «Türkmengaz» hem-de «Türkmenhimiýa» döwlet konsernleriniň, Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň, «TAPI Pipeline Company Limited» paýdarlar kompaniýasynyň ýolbaşçylary, hünärmenleri gatnaşdylar.

Maslahata italýan tarapyndan Italiýa Respublikasynyň daşary işler boýunça döwlet sekretarynyň orunbasary Manlio Di Stefano, Italiýanyň söwda agentliginiň baş direktory, Italýan senagatynyň ählumumy konfederasiýasynyň halkara işleri boýunça wise-prezidenti we Italiýanyň «SACE» döwlet eksport-karz agentliginiň prezidenti, 120-ä golaý iri kompaniýalaryň, maliýe edaralarynyň ýolbaşçylary hem-de wekilleri gatnaşdylar.

Bu maslahat iki ýurduň döwlet we hususy pudagynyň wekilleriniň arasyndaky hyzmatdaşlygyň täze gurallarynyň gözlenilmegi, şol sanda ikitaraplaýyn gün tertibiniň wajyp meseleleri boýunça pikir alyşmak üçin özboluşly çärä öwrüldi.

8-nji iýulda Aşgabatda Sankt-Peterburg şäheriniň Daşary aragatnaşyklar boýunça komitetiniň başlygy Ý.Grigorýewiň ýolbaşçylygynda Türkmenistana gelen Russiýa Federasiýasynyň wekiliýeti bilen duşuşyk geçirildi.

RF-iň aýry-aýry sebitleri hem-de iri senagat, medeni merkezleri bilen köpýyllyk netijeli hyzmatdaşlyk strategik häsiýete eýe bolan häzirki zaman türkmen-rus gatnaşyklarynyň möhüm ugurlarynyň biridir.

Wise-premýer, daşary işler ministri R.Meredowyň hem-de wise-premýer S.Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda geçirilen duşuşygyň barşynda taraplar köp ugurlary öz içine alýan ykdysady hyzmatdaşlygyň netijeliligini aýratyn bellediler. Saparyň barşynda RF-iň wekiliýeti ýurdumyzyň ugurdaş ministrlikleriniň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary bilen birnäçe duşuşyklary geçirdi.

Syn berilýän aýyň birinji ongünlüginde DIM-de wideoaragatnaşyk arkaly Türkmenistanyň we Marokkonyň Daşary işler ministrlikleriniň syýasy geňeşmeleri geçirildi, oňa Marokko Patyşalygynyň daşary işler ministri Naser Burit gatnaşdy. Syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady we medeni-ynsanperwer ulgamlarda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlyk meseleleriniň giň toplumy ara alnyp maslahatlaşyldy.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň Afrika yklymynyň ýurtlary bilen netijeli gatnaşyklary giňeltmegiň zerurdygy baradaky tabşyryklaryna laýyklykda, geçen ýylyň baharynda türkmen wekiliýetiniň Marokko Patyşalygyna amala aşyran saparynyň netijeli häsiýete eýe bolandygy nygtaldy. Taraplar gol çekilen ikitaraplaýyn ylalaşyklaryň möhümdigini bellediler hem-de daşary syýasy hyzmatdaşlygy, ulag, bilim, ylym we beýleki ulgamlarda goşmaça resminamalary işläp taýýarlamak üçin gepleşikleri işjeňleşdirmek barada ylalaşdylar.

Geňeşmeleriň barşynda iki ýurduň söwda-ykdysady gatnaşyklary ösdürmäge gyzyklanmalary beýan edildi. Şunuň bilen baglylykda, ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki topary döretmegiň mümkinçiliklerine garaldy.

13-nji iýulda Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, Hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara türkmen-hytaý komitetiniň türkmen tarapyndan başlygy S.Berdimuhamedowyň Hytaý Halk Respublikasynyň daşary işler ministri Wan I bilen duşuşygy boldy.

Duşuşygyň barşynda döwletara hyzmatdaşlygyň häzirki ýagdaýy we geljegi ara alnyp maslahatlaşyldy, soňky ýyllarda taraplaryň tagallalary netijesinde bu gatnaşyklar strategik hyzmatdaşlyk derejesine eýe boldy.

Şu ýylyň maý aýynda Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň hem-de HHR-iň Başlygy Si Szinpiniň arasynda bolan telefon arkaly söhbetdeşligiň barşynda gazanylan ylalaşyklaryň, şol aýda Hytaýyň Sian şäherinde geçirilen ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn gepleşikleriň iri halkara hem-de sebit guramalarynyň çäklerinde üstünlikli guralýan gatnaşyklara täze itergi berendigi bellenildi.

Bu gün Pekin we Aşgabat döwletara gatnaşyklaryň has amatly görnüşini işläp düzdüler. Bu taraplaryň milli bähbitlerini, Beýik Ýüpek ýoly döwründen bäri dostlukly we ynamly gatnaşyklar bilen bagly bolan türkmen hem-de hytaý halklarynyň hoşniýetliligini nazara almak arkaly öňde durýan wezipeleri utgaşdyrmaga mümkinçilik berýär.

Iki ýurduň we olaryň Liderleriniň arasynda gazanylan özara düşünişmegiň we hormat goýmagyň ýokary derejesi yzygiderli, netijeli gatnaşyklar bilen bilelikde, birnäçe ugurlar boýunça hyzmatdaşlykda oňaýly esas döredýär.

Hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara türkmen-hytaý komitetiniň üstüne uly wezipeleriň ýüklenendigi nygtaldy. Bu topar ykdysady we eksport kuwwatynyň netijeli amala aşyrylmagyny, ýakyn hyzmatdaşlykda şertleriň döredilmegini, ýola goýlan ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň has-da ösdürilmegini ugur edinýär.

Hytaýyň daşary syýasat edarasynyň ýolbaşçysy bilen DIM-de geçirilen duşuşygyň barşynda hem türkmen-hytaý syýasy gatnaşyklarynyň ýokary derejesi bellenildi. Taraplar daşary syýasat edaralarynyň derejesinde ikitaraplaýyn gatnaşyklary yzygiderli dowam etdirmäge taýýardyklaryny beýan etdiler.

Duşuşygyň jemleri boýunça Türkmenistan bilen Hytaý Halk Respublikasynyň däp bolan dostluk, deňhukuklylyk, birek-birege ynanyşmak hem-de özara bähbitlilik esasynda ýola goýulýan hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryna ygrarlydygyny tassyklaýan birnäçe resminamalara gol çekildi.

13-14-nji iýulda wideoaragatnaşyk arkaly dünýäniň onlarça ýurtlarynyň daşary syýasat edaralarynyň ýolbaşçylarynyň gatnaşmagynda Goşulyşmazlyk hereketiniň ministrler maslahaty geçirildi.

Türkmenistanyň DIM-niň wekilleri maslahata gatnaşyjylaryň ünsüni hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň 2020-nji ýylyň maý aýynda geçirilen Goşulyşmazlyk hereketiniň 18-nji sammitindäki çykyşyna çekdiler. Milli Liderimiziň çykyşynda parahatçylygyň, howpsuzlygyň, durnukly ösüşiň ýolunda bu gurama gatnaşyjy ýurtlaryň hyzmatdaşlygyny ilerletmek barada türkmen tarapynyň garaýyşlary beýan edildi.

Pandemiýa garşy göreşi, howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly meseleleri, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek işlerini maliýeleşdirmek ýaly, halkara gün tertibiniň möhüm meseleleri boýunça ýurdumyzyň başlangyçlary beýan edildi. Türkmen tarapynyň Ösüşi maliýeleşdirmek boýunça halkara maslahaty çagyrmagy maksat edinýändigi aýdyldy.

14-nji iýulda wideoaragatnaşyk görnüşinde Türkmenistan bilen BMG-niň Neşeler we jenaýatçylyk boýunça müdirliginiň arasynda 2019 — 2021-nji ýyllar üçin hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmek boýunça Çäreleriň meýilnamasy boýunça “Ýol kartasy” syn beriş duşuşygy geçirildi.

Gazanylan üstünlikleriň hem-de ýerine ýetirilen işleriň netijeleriniň seljermesine laýyklykda, Türkmenistanda wagyz-nesihat we düşündiriş görnüşindäki öňüni alyş çäreleri üstünlikli geçirilýär, 2020 — 2022-nji ýyllarda adam söwdasyna garşy göreş boýunça Milli meýilnama durmuşa geçirilýär. Şunuň bilen baglylykda, türkmen tarapy geljekki döwür üçin “Ýol kartasyny” işläp taýýarlamagy teklip etdi. Munda sanlylaşdyrmak işlerine hem-de hyzmatdaşlygyň ähli ugurlary boýunça işgärleriň we bilermenleriň mümkinçilikleriniň ýokarlandyrylmagyna aýratyn ähmiýet berler.

BMG-niň Neşeler we jenaýatçylyk boýunça müdirligi bilen Merkezi Aziýa sebit maglumatlar utgaşdyryjy merkeziniň çäklerinde hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan ugur bolup durýandygy nygtaldy. Häzirki wagtda ýurdumyzda Türkmenistanyň bu guramada başlyklygy kabul etmegi boýunça işjeň çäreler alnyp barylýar.

Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň Buýrugyna laýyklykda, “Merkezi we Günorta Aziýa: sebit özara baglanyşygy. Şertler we mümkinçilikler” atly ýokary derejedäki halkara maslahata gatnaşmak üçin, ýurdumyzyň wekiliýeti 14 — 16-njy iýul aralygynda Özbegistan Respublikasynyň Daşkent şäherinde gulluk iş saparynda boldy.

Duşuşygyň dowamynda türkmen wekiliýeti sebitara hyzmatdaşlygyň çäklerinde ýurtlaryň arasyndaky söwda-ykdysady gatnaşyklary ösdürmegiň hem-de giňeltmegiň bähbidine “Merkezi Aziýa — Günorta Aziýa” Işewürler geňeşini döretmek mümkinçiligine seretmegi teklip etdi.

Forumyň öňüsyrasynda türkmen tarapynyň başlangyjy boýunça Merkezi Aziýa döwletleriniň daşary işler ministrleriniň duşuşygy boldy, onuň barşynda taraplar sebitiň ýurtlarynyň arasynda dürli ugurlardaky hyzmatdaşlygyň möhüm meseleleri boýunça pikir alyşdylar.

15-nji iýulda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň daşary syýasat edaralarynyň ýolbaşçylary bilen ABŞ-nyň Prezidentiniň içerki howpsuzlyk meseleleri boýunça geňeşçisi hanym Elizabet Şerwud-Rendallyň ýolbaşçylygyndaky wekiliýetiň arasynda “C5+1” dialogynyň çäklerinde gepleşikler geçirildi. Duşuşyga gatnaşyjylar sebit howpsuzlygynyň wehimlerine garşy göreşmekde hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga gönükdirilen diplomatik gepleşikleriň dowam etdirilmegine gyzyklanmany tassykladylar. Onuň jemleri boýunça Bilelikdäki beýannama kabul edildi.

Forumyň çäklerinde türkmen wekiliýetiniň Ýewropa Bileleşiginiň Merkezi Aziýa boýunça Ýörite wekili hanym Teri Hakala bilen duşuşygy boldy. Hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlary boýunça pikir alyşmagyň barşynda, söwda-ykdysady we ynsanperwer gatnaşyklaryň şu günki ýagdaýyna garaldy. Saglygy goraýyş, ekologiýa, ulag, bilim ulgamlarynda amala aşyrylýan we göz öňünde tutulýan bilelikdäki taslamalara seljerme berildi. Sebit we halkara gün tertibiniň esasy ugurlaryna aýratyn üns berildi.

Türkmen wekiliýetiniň Özbegistan Respublikasyna amala aşyran saparynyň çäklerinde Saud Arabystany Patyşalygynyň, Täjigistan Respublikasynyň we Gazagystan Respublikasynyň daşary syýasat edaralarynyň ýolbaşçylary bilen ikitaraplaýyn duşuşyklar geçirildi.

16-njy iýulda Özbegistanyň paýtagtynda daşary syýasat edaralarynyň ýolbaşçylarynyň “Merkezi Aziýa — Russiýa” görnüşindäki dördünji mejlisi boldy. Taraplar sebitiň ýurtlarynyň hem-de Russiýa Federasiýasynyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň möhüm meselelerini ara alyp maslahatlaşdylar.

Türkmenistanyň milli ýygyndy toparynyň Ýaponiýanyň paýtagty Tokio şäherinde geçirilen XXXII tomusky Olimpiýa oýunlaryna gatnaşmagy iýul aýynyň möhüm wakalarynyň birine öwrüldi. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň Buýrugyna laýyklykda, XXXII tomusky Olimpiýa oýunlarynyň resmi açylyş dabarasyna gatnaşmak üçin Ýaponiýanyň paýtagty Tokio şäherine iberilen Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary S.Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygyndaky türkmen wekiliýeti ikitaraplaýyn möhüm duşuşyklaryň birnäçesini geçirdi.

Ýurdumyzyň wekiliýetiniň ýolbaşçysy Ýapon-türkmen dostlugy parlament ligasynyň wekilleri bilen duşuşdy. Taraplar gatnaşyklaryň aýrylmaz bölegi hökmünde parlamentara gatnaşyklary pugtalandyrmagy ugur edinýän düzümiň işiniň möhümdigini belläp, kanunçykaryjylyk ulgamynda özara bähbitli tejribäni alyşmagyň hem-de ýokary derejede gazanylan ylalaşyklary üstünlikli durmuşa geçirmäge hyzmat edýän gatnaşyklary ýola goýmagyň möhümdigini nygtadylar.

Şeýle hem saparyň dowamynda Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça Türkmen-ýapon hem-de Ýapon-türkmen komitetleriniň başlyklarynyň — wise-premýer S.Berdimuhamedowyň hem-de “Itochu Corporation” kompaniýasynyň dolandyryjy direktory Hiroýuki Subaýyň duşuşygy boldy. Oňa Ýaponiýanyň “Mitsubishi Corporation”, “Sumitomo Corporation”, “Sojitz Corporation”, “Marubeni Corporation”, “Komatsu Ltd”, “Kawasaki Heavy Industries” iri, dünýä belli kompaniýalarynyň ýolbaşçylary hem-de wekilleri gatnaşdylar. Munuň özi dostlukly ýurduň işewür toparlarynyň geljegi uly türkmen bazarynda öz ornuny pugtalandyrmaga gyzyklanmalarynyň uludygynyň nobatdaky subutnamasyna öwrüldi.

Ýaponiýaly hyzmatdaşlar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda ýaýbaňlandyrylan düýpli özgertmeleriň, şol sanda ýurduň senagatlaşdyrylmagynda uly ähmiýeti bolan maýa goýum taslamalarynyň amala aşyrylmagyna işjeň gatnaşmaga taýýardyklaryny mälim etdiler.

Tokioda geçirilen gepleşikleriň jemleri boýunça ikitaraplaýyn wajyp resminamalaryň üçüsine gol çekildi, olar ulag ulgamy, suw hojalygy ulgamynda täzeçil usullary, suw tygşytlaýjy tehnologiýalary ornaşdyrmak, awtomobil we demir ýol ulaglary düzümleri üçin zerur tehnikalary ibermek meselelerinde hyzmatdaşlygyň giňeldilmegine gönükdirilendir.

Türkmen wekiliýetiniň ýolbaşçysy, Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary S.Berdimuhamedow Tokioda saparda bolmagynyň çäklerinde Ýaponiýanyň ykdysadyýet, söwda we senagat boýunça döwlet ministri Kiýoşi Ejima bilen duşuşdy. Taraplar iki ýurduň arasyndaky özara gatnaşyklary ösdürmegiň, hususan-da, “Infrastruktura babatda hyzmatdaşlyk boýunça “Ýol kartasynda” beýan edilen ylalaşyklara laýyklykda ösdürmegiň barşyny seljerdiler.

Şeýle hem Tokioda wise-premýer S.Berdimuhamedowyň Ýaponiýanyň Imperatory Naruhito bilen duşuşygy boldy.

Türkmen wekiliýetiniň ýolbaşçysy Ýaponiýanyň Imperatoryna Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň iberen mähirli salamyny, XXXII tomusky Olimpiýa oýunlarynyň başlanmagy mynasybetli gutlaglaryny, ähli ýapon halkyna bagt we abadançylyk baradaky arzuwlaryny ýetirdi.

Imperator Naruhito, öz nobatynda, Türkmenistanyň Prezidentine we tutuş türkmen halkyna parahatçylyk, rowaçlyk baradaky arzuwlaryny beýan etdi.

S.Berdimuhamedow döwletara gatnaşyklaryň netijeli, sazlaşykly hem-de däbe öwrülen dostlukly häsiýetini kanagatlanma bilen belläp, Ýaponiýanyň Türkmenistanyň ygtybarly hyzmatdaşlarynyň biri bolup galýandygyny nygtady. Dostlukly ýurt bilen gatnaşyklar ikitaraplaýyn hem-de köptaraplaýyn görnüşde, abraýly halkara we sebit guramalarynyň, “Merkezi Aziýa+Ýaponiýa” dialogynyň çäklerinde üstünlikli ösdürilýär.

Türkmen wekiliýetiniň Ýaponiýa saparynyň çäklerinde Ýaponiýanyň Premýer-ministri Ýosihide Suga bilen duşuşygy geçirildi. Şol geçirilen gepleşikleriň barşynda ýokary derejede gazanylan ylalaşyklar, olaryň ähmiýeti hem-de öňde durýan wezipeleri üstünlikli çözmegiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

Wise-premýer S.Berdimuhamedow Ýaponiýanyň Premýer-ministrini we bu ýurduň wekilçilikli toparyny Türkmenistana gelmäge, ýurdumyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň şanly 30 ýyllygy mynasybetli, kuwwaty 432 MWt bolan gazturbinaly elektrik bekediniň açylyş dabarasyna gatnaşmaga çagyrdy. Bu desga dostlukly ýurduň “Sumitomo Corparation” kompaniýasy tarapyndan Lebap welaýatynda gurulýar.

Mundan başga-da, ýurdumyzyň wekiliýeti XXXII tomusky Olimpiýa oýunlarynyň resmi açylyş dabarasyna gatnaşdy.

26-27-nji iýulda Täjigistanda Howanyň üýtgemegi baradaky meseleler boýunça dördünji Merkezi Aziýa konferensiýasy (HMAK) geçirildi, oňa onlaýn görnüşde Türkmenistanyň wekilýeti hem gatnaşdy.

Forumyň esasy maksady bu işde raýat jemgyýetiniň ornunyň artmagy, howa töwekgelçilikleri barada habarlylygyň ýokarlanmagy, ol töwekgelçilikleri azaltmak, Pariž ylalaşygyny üstünlikli durmuşa geçirmek üçin sebitiň döwletleriniň has işjeň çekilmegine ýardam etmek arkaly howa babatda syýasaty amala aşyrmak boýunça Merkezi Aziýa ýurtlarynyň gatnaşyklaryny güýçlendirmekden ybaratdyr.

Türkmenistanyň wekilleri hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda howanyň üýtgemegine garşy göreşmek boýunça çäreleri işjeňleşdirmäge gönükdirilen anyk ädimler barada aýtdylar.

Iýul aýynyň ahyrynda Aşgabatda iki ýurduň energetika ulgamynda hyzmatdaşlygyny we özara düşünişmegini berkitmek maksady bilen şu ýylyň 21-nji ýanwarynda gol çekilen Hazar deňzindäki “Dostluk” ýatagynyň uglewodorod serişdelerini bilelikde gözlemek, işläp geçmek we özleşdirmek hakynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen Azerbaýjan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda özara düşünişmek hakyndaky Ähtnamany durmuşa geçirmek boýunça bilelikdäki türkmen-azerbaýjan iş toparynyň iki günlük mejlisi boldy.

Taraplar şu ýylyň martynda we maý aýynda geçirilen duşuşyklaryň barşynda gazanylan ylalaşyklary amala aşyrmak meselelerine seretdiler. Hökümetara resminamany üstünlikli durmuşa geçirmek üçin hyzmatdaşlary, maýadarlary çekmek boýunça bilelikdäki işleri işjeňleşdirmäge aýratyn üns berildi.

28-nji iýulda Duşenbe şäherinde Söwda-ykdysady we ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara türkmen-täjik toparynyň onunjy mejlisi geçirildi. Onuň barşynda döwletara gatnaşyklaryň ýokary derejesi bellenildi. Ýokary döwlet derejesindäki syýasy gatnaşyklar bu hyzmatdaşlygyň ösdürilmegine ýardam edýär. Mejlise gatnaşyjylar toparyň 2019-njy ýylyň noýabrynda Aşgabatda geçirilen mejlisinden bäri ýerine ýetirilen işleri ara alnyp maslahatlaşdylar hem-de söwda-ykdysady, maýa goýum hyzmatdaşlygynyň şu günki ýagdaýyny seljerdiler.

Geçen aýyň wakalaryna berlen syn Garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň gazanýan üstünlikleriniň aýdyň beýany bolup, ata Watanymyzyň milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň “Açyk gapylar” we giň halkara hyzmatdaşlyk syýasatyny gyşarnyksyz amala aşyrmak arkaly dünýäniň döwletleri, iri halkara guramalary, abraýly sebit düzümleri bilen dostluk, özara bähbitli hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryny giňeldýändigini, pugtalandyrýandygyny aýdyň görkezýär.

(TDH).

Diýarymyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmekde bilim ulgamyna uly orun degişlidir. Muny hormatly Prezidentimiziň 2017-nji ýylyň 15-nji sentýabrynda tassyklan «Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasy» hem aýdyňlygy bilen görkezýär.

Bilim ulgamy ýurdumyzyň döwlet syýasatynyň möhüm ugry hökmünde milli we döwrebap tejribeler bilen utgaşdyrylýar. Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen multimedia tehnologiýalaryny, öňdebaryjy iş tejribäni ulanmak arkaly orta, şeýle hem başlangyç, ýörite orta hünär we ýokary okuw mekdepleriniň döwrebap okuw ulgamy kemala getirilýär. Döwrebap okuw ulgamynyň özeni bolup hem sanly ulgam öňe çykarylýar. Häzirki maglumatlar jemgyýetinde bilim ulgamynyň innowasion ýol bilen ösdürilmegine, sanly bilim ulgamynyň doly özleşdirilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Çünki ýurdumyzda güýçli depginler bilen dowam edýän bilim özgertmeleri döwletimiziň berkararlygynyň, jemgyýetimizi hemmetaraplaýyn ösdürmegiň, intellektual derejesini ýokarlandyrmagyň, bagtyň we bagtyýarlygyň girewidir.

Garaşsyz Watanymyzyň röwşen geljegi köp babatda ösüp gelýän ýaş nesliň çuňňur bilimine, zehin-yhlasyna baglydyr. Bilim ýurduň binýadynyň berk bolmagynyň esasy şertidir, sütünidir. Ylmyň iň täze gazananlaryndan, kämil tehnologiýalardan ussatlyk bilen baş çykarýan hünärmenleriň kemala gelmegi döwletiň, jemgyýetiň ösüşiniň iň ilkinji we esasy şertidir. Şu nukdaýnazardan Gahryman Arkadagymyzyň öňdengörüjilikli parasatly syýasaty esasynda ýurdumyzda sanly ulgamy ösdürmäge uly üns gönükdirilmek bilen, ähli pudaklarda sanly tehnologiýalar arkaly iş dolandyrylyşy ornaşdyrylýar.

Hormatly Prezidentimiz: «Ýaşlar beýik maksada — ýurdumyzy bilimler mekanyna öwürmäge gönükdirilen beýik işlere gowy okamak, döredijilikli zähmet çekmek, gurmak, döretmek, ylym-bilim dünýäsine çuňňur aralaşmak bilen mynasyp goşant goşmalydyrlar» diýip, örän jaýdar belleýär.

Biz — ýaşlaryň giň dünýägaraýyşly, akyl taýdan kämil, ökde hünärmenler bolup ýetişmegimiz üçin tagalla edýän hormatly Prezidentimize köp sagbolsun aýdýarys.

Güljemal NYÝAZMYRADOWA,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň talyby.

Hormaty Prezidentimiziň 9-njy iýulda 6 aýyň jemine bagyşlap geçiren Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde sanly ykdysadyýete geçmegi çaltlandyrmak, elektron resminama dolanyşygyny ähli edara-kärhanalarda ornaşdyrmak, kanunçylyk binýadyny has-da kämilleşdirmek barada içgin nygtamagy ýurdumyzda amala aşyrylýan maksatnamalaýyn işlere ünsüň ýokarydygyny görkezýär.

Elektron ulgam arkaly sanly tehnologiýalaryň üsti bilen hyzmatlaryň dürli görnüşlerini öz öýünden ýa-da iş ýerinden ýokary tizlikli internetiň üsti bilen amala aşyrmak üçin ähli şertler we mümkinçilikler döredilýär. Şunda diňe bir hususyýetçilerimiz tarapyndan hyzmatlaryň bu görnüşleri ulanylman, eýsem, döwlet edara-kärhanalary, karz edaralary we banklar tarapyndan hem müşderilere uzak aralykdan, ýagny menzilara bank hyzmatlarynyň birnäçe görnüşleri hödürlenilýär. Olaryň hatarynda müşderilere bankyň internet saýtyna girip, «Internet bank», «Mobil bank» hyzmatyndan peýdalanyp, harytlar we hyzmatlar üçin tölegleri geçirip ýa-da zerurlyk ýüze çykan ýagdaýynda degişli resminamalarynyň elektron görnüşini ugradyp, islendik möçberde karz serişdeleri almaga, karzyň esasy we göterim töleglerini tölemäge mümkinçilik döredilen.

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyndan» gelip çykýan wezipeleri durmuşa geçirmek maksady bilen ykdysadyýetimiziň pudaklarynda sanly tehnologiýalar giňden ornaşdyrylýar. Hormatly Prezidentimiziň Permany bilen Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça pudagara toparyň döredilmegi we wezipeleriň kesgitlenilmegi hem bu ugurda alnyp barylýan döwletli işlerdir.

Sanly ykdysadyýetde «sanly hyzmatlar» diýen esasy düşünje ulanylýar. Bu elektron maglumat ulgamlaryndan, maglumat-telekommunikasiýa torlaryndan we elektron amallardan peýdalanmak arkaly ýerine ýetirilýän hyzmatlaryň umumy jemlenýän ýeridir. Başgaça aýdylanda, ähli satyn alnan harytlaryň we ýerine ýetirilen hyzmatlaryň gymmaty üçin sanly tehnologiýalaryň üsti bilen elektron görnüşde tölegleriň amala aşyrylmagydyr.

Sanly ykdysadyýetiň durmuşymyza çuň ornaşmagy bilen kanunçylyk namalarymyzda, aýratyn-da, 2020-nji ýylyň 14-nji martynda kabul edilen «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda bellenilýän «elektron söwda», «elektron pul», «elektron salgyt», «elektron gol», «sanly haryt», «sanly satuw» ýaly düşünjeler halkyň arasynda giňden ornaşýar.

Elektron resminama dolanyşygy baradaky düşünje — bu maglumat tehnologiýalaryndan we telekommunikasiýa aragatnaşyk ulgamlaryndan peýdalanmak arkaly elektron resminamalary işläp taýýarlamak, ibermek, kabul etmek, saklamak, peýdalanmak, goramak, täzelemek, gözlemek, ýygnamak, ýaýratmak we ýok etmek babatdaky amallaryň jemidir.

Elektron söwda satyn almak-satmak, üpjün etmek, daşamak, saklamak, we telekeçilik işinde gaýry hyzmatlaryň amala aşyrylmagydyr.

Elektron pul — bu «Internet bank», «Mobil bank» hyzmatlaryndan peýdalanyp, müşderiniň hasaplaşyk hasabyndaky pul serişdeleriniň üsti bilen onlaýn tölegleriň ýerine ýetirilmegidir.

«Elektron salgyt» bolsa salgyt edaralarynyň müşderilerden (şahsy we ýuridik taraplardan) elektron görnüşde salgyt beýannamalaryny kabul edýär. Bu taglymat hususyýetçilere hasabatlary wagtynda bermäge, degişli tölegleri we salgytlary tiz we bökdençsiz Döwlet býujetine tölemäge, döwlet tarapyndan salgydyň ýygnalyşyna gözegçiligi güýçlendirmäge mümkinçilik döredýär.

Şeýlelikde, ýurdumyzda sanly ykdysadyýet sanly tehnologiýalaryň üsti bilen hyzmatlaryň dürli görnüşlerini halkymyza barha giňden hödürleýär. Olaryň hatarynda ýokary tizlikli e.gov.tm döwlet hyzmatlar portalynyň hyzmatlaryny, demir ýol, howa peteklerini satyn almak hyzmatyny, «Türkmenawtoulaglary» agentligi tarapyndan köpçülikleýin hyzmat edýän awtobuslarda, ýeňil taksi, ýük awtoulaglarynda nagt däl elektron töleg we JIPES/Glonass ulgamlarynyň ornaşdyrylýandygyny, şeýle-de hususyýetçilerimiz tarapyndan döredilen ýörite saýtlar arkaly satyn alnan harytlary müşderileriň öýüne eltip bermek hyzmatlaryny görkezmek bolar.

Elbetde, sanly ulgamyň peýdalanylmagy maglumat alyş-çalşygyny döwrebap guramaga, elektron göterijilerde maglumat akymlarynyň has netijeli usulyny saýlamaga, resminamalaryň hasaba alynmagyna, gözegçiligi amala aşyrmaga we goragly saklamaga, olaryň ýitirilmeginiň öňüni almaga, aýratyn-da, kagyz resminama dolanyşygynyň belli bir derejede peselmegine, arhiw işleriniň ýeňilleşmegine täzeden-täze şertleri döredýär.

Jumageldi SALAMOW.

«Türkmenistan»

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň parasatly baştutanlygynda Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça maksatnamalar durmuşa geçirilip, belent sepgitlere ýetilýär. Ýurdumyzyň hemmetaraplaýyn sazlaşykly ösüşini gazanmak üçin öňe ädilýän ädimler özüniň oňyn netijesini berýär. Bazar gatnaşyklarynyň çalt depginler bilen ösýän häzirki zaman şertlerinde bu babatda alnyp barylýan beýik işler aýratyn nygtalmaga mynasypdyr. Hormatly Prezidentimiziň alyp barýan durmuş-ykdysady syýasatynyň ileri tutulýan möhüm ugurlarynyň biri-de telekeçilik ulgamyny hemmetaraplaýyn ösdürmekden we onuň netijeliligini ýokarlandyrmakdan ybaratdyr.

Bazar ykdysadyýeti şertlerinde işewürlik we hususy telekeçilik işi giň gerime eýe boldy. Ilata edilýän hyzmatlaryň möçberi artýar. Dünýä işewürliginde gazanylýan oňyn netijeler, tejribeler we özara bähbitli hyzmatdaşlyk ulgamyň işini kämilleşdirmekde uly ähmiýete eýedir.

Häzirki wagtda ilatyň ösen isleglerini kanagatlandyrmakda, önümleriň hilini gowulandyrmakda, ýokary hilli önümleri taýýarlamakda we alyş-çalşy ýokarlandyrmakda, hyzmatdaşlygy ösdürmekde maksada okgunly işler durmuşa geçirilýär. Kiçi we orta telekeçilik bu pudagyň kuwwatyny artdyrýar. Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça şu ýylyň ýanwar-iýun aýlarynda oba hojalyk we azyk önümleriniň öndürilişiniň ösüşi 136 göterimden gowraga, senagat önümleriniň ösüşi bolsa 119 göterime deň boldy. Bu ykdysady görkezijilerden çen tutsaň, onda bazar ykdysadyýeti şertlerinde önümçilik kuwwatynyň möçberiniň ep-esli artyp, önümiň öndürilişiniň, girdejiniň, peýdanyň ýokarlanmagyna alyp barandygyny bellemek bolar.

Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen işlenilip taýýarlanylan elektron senagaty döretmek we ösdürmek boýunça wezipeleriň durmuşa geçirilmegine telekeçiler mynasyp goşantlaryny goşýarlar. Häzirki wagtda ýurdumyzda gurulýan iri desgalarda telekeçileriň mynasyp goşandy bar. Telekeçiler önümçilik we durmuş maksatly desgalary — ýaşaýyş jaýlaryny we zawodlary, mekdepleri hem-de çagalar baglaryny, saglygy goraýyş we sport desgalaryny, ýollary gurýarlar. Ýurdumyzyň ähli ýerinde telekeçileriň tagallalary netijesinde ägirt uly gurluşyk işleri amala aşyrylýar. Türkmen telekeçileriniň gazanýan üstünlikleri örän guwandyryjydyr.

Ine, şu ýylyň alty aýynda telekeçileriň gurup ulanmaga beren iri desgalary barada aýtsak, bu ulgamda işleriň göwnejaý ýola goýlandygyny bellemek bolar. Lebap, Balkan we Daşoguz welaýatlarynda gurlan «Türkmeniň ak öýi» binalaryny, Kerkidäki Halkara howa menzilini, Farap şäherindäki «Çagalar dünýäsi» medeni-dynç alyş merkezini, ençeme ýaşaýyş toplumlaryny we beýleki desgalary ýatlap geçmek hem ýerlikli bolar.

Şonuň ýaly-da, hususy gurluşyk kompaniýalary tarapyndan uly gurluşyk işleri ýerine ýetirilýär. Bu babatda alanyňda Aşgabat — Türkmenabat awtobanynyň, Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň, «Aşgabat-sitiniň», şeýle hem paýtagtymyzy ösdürmegiň 17-nji tapgyrynyň desgalarynyň, Magtymguly şaýolunyň ugrundaky täze «Daşkent» seýilgähiniň taslamalarynyň taýýarlanmagyny we olaryň gurluşygyny agzamak bolar.

Şu günler mukaddes Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllyk toýunyň golaýlaşmagy mynasybetli birnäçe iri desgalary açmak meýilleşdirilýär. Bu bolsa halkymyzyň baýramçylyk ruhuny belende göterýär. Bu desgalaryň ählisi mukaddes Garaşsyzlyk baýramçylygyna özboluşly sowgat bolar. Şolaryň hatarynda gözel paýtagtymyzdaky täze desgalaryň ençemesi — A.Nyýazow we Hoja Ahmet Ýasawy köçeleriniň çatrygyndaky ýerasty geçelge, döwrebap ýaşaýyş jaý toplumy hem-de Tähran köçesiniň ugrunda Söwda-dynç alyş we işewürlik merkezi, täze mekdepler, saglygy goraýyş edaralary açylyp ulanylmaga berler. Şeýle hem Aşgabat — Türkmenabat awtobanynyň Aşgabat — Tejen böleginiň gurluşygy-da tamamlanar.

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary netijesinde halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesi barha ýokarlanýar. Türkmenistany durmuş-ykdysady, taýdan ösýän kuwwatly döwlete öwürmek boýunça toplumlaýyn işler amal edilýär. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzda gazanylýan üstünlikler we ýetilýän belent sepgitler halkymyzyň asuda hem parahat ýaşaýşyny üpjün edýär.

«Mugallymlar gazeti».

(«Ne­bit­çi­le­riň ara­syn­da» at­ly ma­ka­la­lar top­lu­myn­dan)

Hä­zir­ki za­man, döw­re­bap ýerýurt at­la­ry­nyň ara­syn­da geň­li­gi bi­len ýat­da ga­ly­jy Go­tur­de­pä onuň adynyň da­ky­ly­şy bi­len bag­ly ta­ny­mal dil­çi aly­m, to­po­nim­çi S.Ata­ny­ýa­zo­wyň 1980nji ýyl­da ne­şir edi­len «Türk­me­nis­ta­nyň ge­og­ra­fik at­la­ry­nyň dü­şün­di­riş­li söz­lü­gi» ki­ta­by­nyň 107nji sa­hy­pa­syn­da jaý­dar de­lil­li we gy­zyk­ly mag­lu­mat­lar be­ril­ýär. Hä­zir­ki Bal­ka­na­ba­dyň çäginde, onuň dü­zü­min­dä­ki şä­her­çe­di­gi, il­ki bu adyň şol ýer­dä­ki üs­ti otçöp­süz, go­tu­ra meň­ze­ýän gum de­pe­le­ri­niň ady bo­lup, soň­ra onuň şol ýer­de gur­lan ne­bit­çi­le­riň şä­her­çe­si­ne da­ky­lan­dy­gy aý­dyl­ýar.

Ne­bit­çi­le­riň dur­mu­şyn­dan eser­ler dö­ret­mek üçin ola­ryň ara­syn­da iş­çi­lik­den bu­raw us­sa­sy de­re­je­si­ne çen­li iş­län, «Go­tur­de­pe dep­de­ri», «Ha­zy­na­lar ül­ke­si», «Çö­zü­len dü­wün» ýa­ly ki­tap­la­ry, «Alaň­la­ryň ara­syn­da» po­wes­ti­ni ýa­zan we baş­gada bir­nä­çe eser­le­ri dö­re­den meş­hur ha­ly­pa şa­hy­ry­myz Şä­her Bor­ja­kow­ bu at bi­len bag­la­ny­şyk­ly goş­gu­syn­da şeý­le ýazýar:

Men­zilmen­zil aý­lan­saňda,
Gö­züň düş­mez bir düýp çö­pe.
Bel­ki, şon­dan at alan­syň,
Go­tur­de­pe, Go­tur­de­pe!

Iň­lär si­ňek­siz ym­gyr çö­lüň için­dä­ki çä­ge­le­riň ara­syn­dan hat­da şol döw­rüň kuw­wat­ly trak­tor­la­ry­nyňda ge­çip bil­me­dik wagt­la­ry bo­lup­dyr. Mer­kez­den alys­da ýer­leş­ýän Go­tur­de­pe­de işi alyp bar­ma­gyň örän kyn­dy­gy­ny bir söh­be­diň çä­gin­de dü­şün­di­ripde bol­jak däl­di. Ýö­ne şol ma­hal­ky Çe­le­ken, hä­zir­ki Ha­zar bi­len Je­be­liň ara­sy­na suw tur­ba­la­ry çe­ki­len­den soň­ra, bu ýer­de bu­raw­la­ýyş iş­le­ri tä­ze­den baş­lan­ýar.

Aşak­da­ky se­tir­ler bol­sa döw­rü­niň bel­li žur­na­list­le­ri­niň bi­ri Pür­li We­li­ýe­wiň «Türk­me­nis­tan» ne­şir­ýa­ty ta­ra­pyn­dan 1968nji ýyl­da ne­şir edi­len «Güm­mür­di» at­ly oçerk­ler ki­ta­byn­dan alyn­dy: «Go­tur­de­pe ne­bit ýa­ta­gy­nyň ýü­ze çyk­ma­gy şol tö­we­rek­den bu­raw­la­nan 3nji skwa­ži­na bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Bu skwa­ži­na ba­ryp 1956njy ýyl­da öz­leş­di­ri­len­de, il­kin­ji bo­lup 2132 — 2136 metr ara­lyk­dan ne­bit fon­ta­ny aty­lyp­dy. Bu fon­ta­nyň ne­bit be­ri­ji­lik uky­by bir gi­jegün­diz­de 140 ton­na ýet­di. Ine, şon­dan soň bu gi­den ýol­suzýo­da­syz, suw­suz çöl­lük­de bu­raw iş­le­ri hasda giň ge­rim­de ýaý­baň­lan­dy­ryl­dy. Dog­ru­sy­ny aýt­sak, 5 ýyl mun­dan ozal (oçerk 1964nji ýyl­da ýa­zy­lyp­dyr) Go­tur­de­pe­de ne­bit ber­ýän skwa­ži­na­la­ry bar­mak ba­syp sa­naý­ma­ly­dy. In­di bol­sa bu ýer­de ne­bit wyş­ka­la­ry sa­nar­dan kän. Hä­zir di­ňe mer­ke­zi Go­tur­de­pe­den ne­bit alyn­man, «Gün­do­gar — Gün­ba­tar» diý­lip at­lan­dy­ryl­ýan gi­den meý­dan­dan hem köp «ga­ra al­tyn» çy­ka­ryl­ýar...».

Bu ne­bit kä­ni­niň açyl­ma­gy bol­sa Ha­zar bi­len Bal­ka­na­ba­dyň ara­sy­ny bir­leş­dir­di.

Bu­raw­la­ýyş iş­le­ri gün­sa­ýyn güýç­len­mek bi­len bol­dy. Tä­zetä­ze ne­bit­li skwa­ži­na­lar ýü­ze çyk­dy. 1959njy ýyl­da skwa­ži­na­nyň ne­bit­li gat­lak­la­ry bar­la­nyp gör­len­de, onuň her gün­de azyn­dan 80 ton­na «ga­ra al­tyn» ber­jek­di­gi anyk­la­nyl­dy. Onuň yzy­sü­re yz­lyyzy­na çüw­dü­rim gör­nüş­li ne­bit be­ren skwa­ži­na­lar Go­tur­de­pä­niň tu­tuş Mer­ke­zi Azi­ýa­da ne­bi­tiň baý ýeri­di­gi­ni su­but et­di.

1979njy ýyl­da rus di­lin­de ne­şir edi­len «Neft Turk­me­nis­ta­na» at­ly ki­tap­da be­ril­ýän mag­lu­mat­la­ra sal­gy­la­nyp, Go­tur­de­pä­niň ne­bi­ti­niň ta­ry­hy­nyň ters yzy­ny ça­lyp, has aňyr­rak git­sek, onuň geo­lo­gik hä­si­ýe­ti il­kin­ji ge­zek 1908nji ýyl­da K.P.Ko­lis­kiý ta­ra­pyn­dan bar­la­nyl­ýar. Soň­ra şol asy­ryň ýig­ri­min­ji ýyl­la­ry­nyň ahy­ryn­da, otu­zyn­jy ýyl­la­rynyň or­ta­la­ryn­da S.A.Ko­wa­lews­kiý, W.A.Ki­row, A.J.Gri­gor­kin da­gy ta­ra­pyn­dan jik­mejik öw­re­nil­ýär. 19371938nji ýyl­lar­da A.J.Smol­ka­nyň be­ren geo­lo­gik hä­si­ýet­na­ma­sy uly äh­mi­ýe­te eýe bol­ýar. Ol bu ýe­riň ta­kyk geo­lo­gik kar­ta­sy­nyň dü­zül­me­gi­ne esas bol­ýar. Seýs­mo­lo­gik bar­lag­lar hemde çuň­ňur bu­raw­la­ýyş iş­le­ri­niň ge­çi­ri­lip, şanşöh­ra­ta bes­len­me­gi­ne ge­tir­ýär.

1960njy ýy­lyň ahyrynda Go­tur­de­pä­niň ne­bit gu­ýu­la­ry­nyň bü­tin sa­ny­nyň şol ma­hal­ky «Türk­men­ne­bit» bir­le­şi­gi­niň äh­li skwa­ži­na­la­ry­nyň ba­ryýo­gy 6 gö­te­ri­mi­ne ba­ra­bar­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, Türk­me­nis­ta­nyň ne­bi­ti­niň epes­li­si­ni ber­me­gi ba­şa­ryp­dyr.

Be­ril­ýän kä­bir mag­lu­mat­la­ry ýat­lap geç­sek, on ýy­lyň do­wa­myn­da, ýag­ny 1961nji ýy­lyň 1nji ýan­wa­ryn­dan 1971nji ýy­lyň 1nji ýan­wa­ry­na çen­li ol 60 mil­li­on 454 müň 172 ton­na ne­bit be­rip­dir. Onuň şu dö­wür­de be­ren ne­bi­ti Türk­me­nis­ta­nyň ön­dü­ren ne­bi­ti­niň 58,9 gö­te­ri­mi bo­lup­dyr. Baş­ga­ça aý­dyl­sa, 1872 — 1960njy ýyl­la­ryň do­wa­myn­da türk­men ül­ke­si­niň ne­bit­çi­le­ri­niň alan äh­li ne­bi­tin­dende 11 mln. 802 müň 155 ton­na köp­dür.

Go­tur­de­pe­li ne­bit­çi­ler zäh­met dep­gin­le­ri­ni soň­ky ýyl­lar­dada gow­şat­ma­ýar­lar. 1961 — 1970nji ýyl­lar­da me­ýil­na­ma­dan daş­ga­ry 833 müň ton­na ne­bit çy­ka­ryl­ýar.

Go­tur­de­pe ne­bit kä­ni, öz no­ba­tyn­da, Ha­zar­dyr Bal­ka­na­ba­dyň ara­syn­da­ky ýer­ler­dede göz­legbar­lag iş­le­ri­niň tiz­leş­di­ril­me­gi­ne ge­tir­di. Ne­ti­je­de, 1961nji ýy­lyň 14nji no­ýab­ryn­da Bar­sa­gel­me­ziň, 19651966njy ýyl­lar­dada Kom­so­molsk we Bu­run ýa­ly ne­bit­li ýa­tak­la­ryň açyl­ma­gy­na gol­daw et­di.

Go­tur­de­pä­niň heň­ňam gö­çün­de ga­dy­my Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ker­wen­le­ri­ni ýat­la­dyp du­ran gum alaň­la­ry­nyň ara­syn­da be­lent baş­la­ry­ny as­ma­na çe­kip, se­leň­le­şip gö­rün­ýän wyş­ka­la­ryň sa­ny bar­ha art­mak bi­len bol­dy. Žur­na­list­le­riň jüm­le­si­ni di­le ge­tir­sek, zäh­met gaý­nap joş­dy.

Ber­ka­rar döw­le­timiziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de hem şol bu­raw wyş­ka­la­ry dö­wür­le­ri dö­wür­le­re ba­daş­dyr­ýar. Skwa­ži­na­la­ryň tä­ze ne­sil­le­ri peý­da bol­ýar. Kö­ne gu­ýu­lar hem ha­tar­dan ga­la­nok. Ka­çal­ka­lar — ne­bit so­ru­jy­lar eg­lipga­l­şyp dur­lar. Zäh­me­tiň aja­ýyp nus­ga­sy­ny gör­kez­ýär­ler.

Go­tur­de­pe ba­ra­da­ky söh­be­diň wagt ba­bat­da yzy­gi­der­li­räk gel­ýän­di­gi­ne ga­ra­maz­dan, gür­rü­ňiň jy­la­wy­ny bi­raz yza öwür­sek, ge­çen asy­ryň tog­sa­nyn­jy ýyl­la­ryn­da, Ga­raş­syz­lyk bi­len on­dan öň­ki döw­rüň sep­git­le­rin­de de­ňiz bö­le­gin­de göz­leg iş­le­ri ge­çi­ri­lip­di. Ýö­ne şol dö­wür­de Ha­zar deň­zi­niň de­re­je­si­niň ýo­kar­lan­ma­gy hemde aý­la­ga ýa­na­şyk ýer­le­ri su­wuň bas­ma­gy ne­ti­je­sin­de iş­ler kyn­la­şyp­dy. «Türk­men­ne­bit» döw­let kon­ser­ni şol iş­le­ri 2010njy ýyl­da tä­ze­den ýo­la goý­dy. Gu­ýu­lar bu­raw­la­nan ma­ha­ly 4000 metr gow­rak çuň­luk­da ýer­le­şen tä­ze önüm­li ne­bit gat­lak­la­ry­nyň üs­ti açyl­dy. Olar «ga­ra al­ty­nyň» kuw­wat­ly aky­my­ny ber­di.

Göz­legbar­lag iş­le­ri­niň ge­çi­ril­me­gi bi­len soň­ky ýyl­lar­da al­nan mag­lu­mat­lar De­mir­ga­zyk Go­tur­de­pe at­lan­dy­ryl­ýan oja­gyň hem ozal ha­sap­la­ny­şy ýa­ly, Go­tur­de­pe ýa­ta­gy­nyň bir bö­le­gi bo­lup dur­ýan­dy­gy­ny aýt­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär. Ýag­ny ol aý­ra­tyn ýa­tak bo­lup, bir bö­le­gi de­ňiz zo­la­gyn­da ýer­leş­ýär. Ber­ka­rar döw­le­timiziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de Go­tur­de­pe­dä­ki ga­za­nyl­ýan üs­tün­lik­ler «Türk­men­ne­bit» döw­let kon­ser­ni ta­ra­pyn­dan ne­bit­li we gaz­ly ýa­tak­la­ry öz­leş­dir­mek, ne­bi­ti, ga­zy göz­läp tap­mak, ýyg­na­mak, taý­ýar­la­mak, da­şal­ma­gy­ny gu­ra­mak, şo­nuň ýa­lyda ne­bi­tiň, ga­zyň çy­ka­ry­ly­şy­nyň möç­be­ri­ni dur­nuk­ly sak­la­mak, Ga­raş­syz, ba­ky Bi­ta­rap Türk­me­nis­ta­nyň ne­bit­gaz se­na­ga­ty­ny ös­dür­me­giň mak­sat­na­ma­la­ry­ny dur­mu­şa ge­çir­mek bo­ýun­ça ama­la aşy­ryl­ýan iş­le­riň ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­mak üçin ze­rur bo­lan iş­le­riň giň top­lu­my­nyň al­nyp ba­ryl­ma­gy bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Ge­çi­ril­ýän gu­ra­ma­çy­lykteh­ni­ki çä­re­le­re la­ýyk­lyk­da, çüw­dü­rim usu­ly ta­mam­la­nan gu­ýu­la­ry me­ha­ni­ki usu­la ge­çir­mek, köp ýyl­lar­dan bä­ri ula­ny­lyp ge­lin­ýän ýa­tak­la­ryň önüm be­ri­ji­li­gi­ni dur­nuk­ly sak­la­mak mak­sa­dyn­dan ugur alyp, önüm ber­me­gi­ni bes eden gu­ýu­lar­da düýp­li abat­la­ýyş iş­le­ri­ni ge­çir­mek, tä­ze gu­ýu­la­ry ula­ny­şa tab­şyr­mak, tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­la­ry önüm­çi­li­ge or­naş­dyr­mak ýa­ly iş­ler giň ge­rim bi­len al­nyp ba­ryl­ýar.

Şo­nuň ýa­lyda, «Türk­men­ne­bit» döw­let kon­ser­ni ta­ra­pyn­dan uzak ýyl­lar­dan bä­ri ula­ny­lyp ge­lin­ýän ýa­tak­la­ryň önüm be­ri­ji­li­gi­ni dur­nuk­ly sak­la­mak üçin, dür­li se­bäp­le­re gö­rä önüm ber­me­gi­ni bes eden gu­ýu­lar­da düýp­li abat­la­ýyş iş­le­ri­ni ýe­ri­ne ýe­tir­mä­ge aý­ra­tyn üns ber­lip baş­la­nyl­dy.

Anyk mag­lu­mat­la­ra esas­la­nyp aýt­sak, di­ňe 2019njy ýyl­da kon­ser­niň düýp­li abat­la­ýyş mü­dir­lik­le­ri ta­ra­pyn­dan je­mi 499 sa­ny gu­ýy­ny düýp­li abat­la­mak me­ýil­leş­di­ri­len bol­sa, 531 gu­ýu­da düýp­li abat­la­ýyş iş­le­ri ge­çi­ri­lip­dir. Mu­nuň özi me­ýil­na­ma­nyň 106,4 gö­te­rim ýe­ri­ne ýe­ti­ri­len­di­gi­ni aň­lad­ýar.

Go­tur­de­pe dog­ru­syn­da gür­rüň edi­len­de, beý­le­ki ýa­tak­lar bi­len bir­lik­de, bu ýer­de hem «Türk­men­ne­bit» döw­let kon­ser­ni­niň «Ne­bit­ga­zyl­my­tas­la­ma» ins­ti­tu­ty­nyň hem ne­bi­tiň, ga­zyň we kon­den­sa­tyň gor­la­ry­ny ha­sap­la­mak, ne­bit­ga­zy iş­läp geç­mek, gu­ýu­la­ryň iş­jeň­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­mak, gaz taý­ýar­la­ýyş des­ga­la­ry­nyň, gu­ýu­la­ryň düýp­li gur­lu­şyk hemde abat­la­ýyş iş­le­ri bo­ýun­çada ne­ti­je­li çä­re­le­riň ge­çi­ril­ýän­di­gi­ni, me­ýil­na­ma­la­ryň ýe­ri­ne ýe­ti­ril­ýän­di­gi­ni ýat­la­man geç­mek bol­maz. Bu ins­ti­tu­ta we onuň bar­lag­ha­na­la­ry­na ösen döw­let­le­riň tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, en­jam­la­ry sa­tyn al­nyp, alym­la­ryň, hü­när­men­le­riň dö­re­di­ji­lik­li zäh­met çek­mek­le­ri üçin oňaý­ly şert­ler dö­re­dil­ýär.

Hä­zir­ki wagt­da De­mir­ga­zyk Go­tur­de­pä­ni öz­leş­dir­mek iş­le­ri bat­ly dep­gin­ler­de do­wam ed­ýär. «YugNef­te­gaz» (Sin­ga­pur) kom­pa­ni­ýa­sy­nyň iki gu­ýy­nyň 316njy we 332nji gu­ýu­la­ryň bu­raw iş­le­ri­ni ta­mam­la­dy. Ola­ryň her bi­ri­niň tas­la­ma çuň­lu­gy 5000 met­re ba­ra­bar­dyr. Ola­ry bu­raw­la­ma­gyň bar­şyn­da «ga­ra al­ty­nyň» se­na­gat möç­be­rin­dä­ki aky­my alyn­dy.

As­lyn­da, Ha­za­ryň ke­nar­ýa­ka zo­la­gyn­da­ky gel­je­gi uly ýa­tak­la­ryň bi­ri­ni se­na­gat taý­dan iş­le­mä­ge gi­riz­mek bo­ýun­ça ma­ýa go­ýum tas­la­ma­sy­na 2018nji ýyl­da ba­dal­ga be­ril­di. «Türk­men­ne­bit» döw­let kon­ser­niniň hemde «YugNef­te­gaz Private Li­mi­ted» kom­pa­ni­ýa­sy­nyň arasyndaky Yla­la­şy­gy­na la­ýyk­lyk­da, çuň­lu­gy 4500 metr­den 5500 met­re çen­li bo­lan dik, ke­se hemde eň­ňit ugur­ly gu­ýu­la­ryň je­mi 60sy­ny bu­raw­la­mak me­ýil­leş­di­ril­di. Des­lap­ky ha­sap­la­ma­la­ra gö­rä, ne­bi­tiň geo­lo­gi­ýa gor­la­ry­nyň ösü­şi, tak­my­nan, 38,5 mil­li­on ton­na ba­ra­bar bo­lar. Soň­ra­ky ama­la aşy­ryl­jak iş­le­riň bar­şyn­da ýa­tak­la­ryň umu­my gor­la­ry­na ba­ha be­ril­me­gi bi­len, 87,5 mil­li­on ton­na çen­li ýo­kar­la­nyp bi­ler.

Hä­zir­ki wagt­da bu tas­la­ma­nyň çäk­le­rin­de Ha­za­ryň ýal­pak­ly­gyn­da ýer­le­şen gu­ýu­la­ryň ýe­nede dör­dü­si­niň, ýag­ny 250nji, 315nji, 317nji hemde 319njy gu­ýu­la­ry gaz­mak işi dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Ola­ryň bu­raw no­kat­la­ry De­mir­ga­zyk Go­tur­de­pe ýa­ta­gyn­da hemde çuň­lu­gy 7 ki­lo­met­re çen­li ýa­na­şyk ýer­ler­de goş­ma­ça seýs­mi­ki iş­le­ri ge­çi­ri­len­den soň­ra saý­la­ny­lyp alyn­dy.

Şeý­le­lik­de, go­ja­man Ha­za­ryň türk­men ýal­pak­ly­gyn­da­ky hemde ke­nar­ýa­ka zo­la­gyn­da­ky gel­je­gi uly ýa­tak­la­ry se­na­gat möç­be­rin­de öz­leş­dir­mek, bu ugur­da hyz­mat­daş­ly­ga da­şa­ry ýurt kom­pa­ni­ýa­la­ry­ny we ma­ýa­la­ry­ny çek­mek hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ne­bit­gaz top­lu­my­nyň hü­när­men­le­ri­niň öňün­de go­ýan esa­sy we­zi­pe­le­ri­niň bi­ri bol­ma­gyn­da gal­ýar. Şun­da Go­tur­de­pe, onuň ta­ry­hy şu gü­ni hemde gel­je­gi bi­len bag­ly ge­ti­ri­len dür­li mag­lu­mat­lar Ga­raş­syz, ba­ky Bi­ta­rap Türk­me­nis­ta­nyň ägirt uly ug­le­wo­do­rod kuw­wa­ty­nyň bar­dy­gy­na şa­ýat­lyk ed­ýär. Bi­ler­men­le­riň ýur­du­my­zyň ýe­ras­tyn­da ne­bi­tiň we ga­zyň uly bo­lan gat­lak­la­ry­nyň bar­ly­gy ha­kyn­da­ky çak­la­ma­la­ry­ny do­ly tas­syk­la­ýar. Şeý­le hem ug­le­wo­do­rod çig ma­ly­nyň tä­ze baý ýa­tak­la­ry­nyň ýe­nede açyl­jak­dy­gy­na gü­wä geç­ýär.

«Türk­me­nis­ta­nyň ne­bit­gaz se­na­ga­ty­ny ös­dür­me­giň 2030njy ýy­la çen­li dö­wür üçin Mak­sat­na­ma­sy­na», «Türk­me­nis­ta­nyň ne­bit­gaz top­lu­my­ny ös­dür­me­giň 2019 — 2025nji ýyl­lar üçin Mak­sat­na­ma­sy­na» hemde beý­le­ki öň­de goý­lan wa­jyp­danwa­jyp we­zi­pe­le­re, mil­li Li­de­ri­mi­ziň gör­kez­me­le­ri­ne we tab­şy­ryk­la­ry­na la­ýyk­lyk­da giň möç­ber­li iş­le­riň dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän­di­gi ha­kyn­da­ky pi­kir­ler bi­len, Go­tur­de­pe­den Bal­ka­na­ba­da do­lan­ýa­ryn. Go­tur­de­pä­niň açyl­ma­gy bi­len bag­la­ny­şyk­ly sal­nan uly ýol ma­ňa ha­ky­dam­da ony we­la­ýa­tyň dür­li oba­la­ry­na gid­ýän beý­le­ki ýol­lar bi­len ut­gaş­dyr­ýar. Aja­ýyp gel­je­ge sa­ry alyp bar­ýar. Ber­ka­rar döw­le­timiziň bag­ty­ýar­lyk döw­ri me­ni şeý­le duý­gu­lar bi­len gur­şap al­ýar. Pi­kir­le­riň dün­ýä­si­ne atar­ýar.

Ha­wa, men Go­tur­de­pe — Bal­ka­na­bat ýo­ly bi­len bar­ýa­ryn...

Se­ýit­mäm­met HY­DY­ROW,

Esen­gu­ly et­ra­by­nyň Ga­ra­de­pe şä­her­çe­sin­dä­ki 10njy or­ta mek­de­biň mu­gal­ly­my.