Halkara söwdasynyň barha ösmegi bilen baglylykda, senagat taýdan ösen döwletlerde XIX asyrda halkara derejede söwdany düzgünleşdirmek, gatnaşyklary azaltmak we gümrük tariflerini sazlamak ýaly işleri çaltlandyrmaga zerurlyk döredi. 1929-njy ýylda ykdysady çökgünligiň döremegi bilen birlikde ösen ýurtlar öz içerki bazarlaryny daşarky import harytlardan goramak maksady bilen, gümrük paçlaryny ýokarlandyrdylar we bu ykdysady sazlaýyş üçin ädilen ädimiň hem şowsuz tamamlanmagy netijesinde, halkara söwdany düzgünleşdirýän halkara hukuk kadalaryna laýyklykda bir bitewi guramanyň döredilmegine zerurlyk döretdi. Halkara söwdany erkinleşdirmek, düzgünleşdirmek ýaly işler öz gözbaşyny XIX asyryň başyndan ykdysatçy alym Dewid Rikardonyň öňe süren «deňeşdirme artykmaçlyklar nazaryýetinden» alyp gaýdýar. Halkara söwdany düzgünleşdirmek boýunça bir bitewi halkara ykdysady guramany döretmek pikiri eýýäm 1944-nji ýylda emele gelýär.
1944-nji ýylda ABŞ-nyň we Beýik Britaniýanyň tagallalary esasynda Bretton Woods şäherinde geçirilen konferensiýada Halkara pul gaznasy hem-de Halkara özgerdiş we ösüş banky döredildi. Bu döredilen banklaryň yzysüre hem üçünji bolup, Söwda we tarifler 90 baradaky Baş ylalaşyk (GАТТ) guramasy döredildi. Bu guramanyň döredilmegi üçin, ilki bilen, Gawanada 1946-njy ýylda söwda we iş orunlary hakynda halkara maslahat geçirildi. Bu maslahatyň çäklerinde nyrhlary we tölegleri (tarifleri) peseltmek boýunça halkara ylalaşyk hem-de harytlar ýurtdan-ýurda geçirilende döreýän päsgelçilikleri aradan aýyrmak boýunça ylalaşyk bu maslahata gatnaşyjy ýurtlar tarapyndan baglaşyldy.
1947-nji ýylyň oktýabrynda Söwda we tarifler babatynda Baş ylalaşyk (GАТТ) baglaşyldy. Bu ylalaşyk 1948-nji ýylyň 1-nji ýanwarynda güýje girdi. Öňki SSSR Gawanada geçirilen halkara maslahatyna gatnaşan hem bolsa, täze döredilen Halkara pul gaznasy hem- -de Halkara özgerdiş we ösüş bankyna agza bolmakdan ýüz döndürdi.Şondan soňra ABŞ-nyň kongresi garaşylmadyk ýagdaýda täze döredilen Halkara söwda guramasynyň düzgünnamasyny kabul etmedi, ýagny ratifisirlemedi. Şondan soňra halkara söwdany düzgünleşdirmek işleri diňe Söwda we tarifler babatynda Baş ylalaşygyga (GАТТ) laýyklykda alnyp baryldy. Ondan soňky döwürlerde Söwda we tarifler babatynda Baş ylalaşyk (GАТТ) ilkibaşdaky garaşylandan köp netije görkezdi. Onuň alyp barýan işleriniň netijesinde gümrük paçlary 40%-e çenli peseldi. Söwda we tarifler babatynda Baş ylalaşygyň (GАТТ) çäklerinde göni we gytaklaýyn gümrük paçlaryny peseltmek maksady bilen ylalaşyga agza ýurtlaryň arasynda yzygiderli gepleşik tapgyrlary (raundlar) geçirildi. Geçirilen raundlaryň arasynda 1986- -njy ýyldan 1994-nji ýyla çenli aralykda geçirilen Urugwaý raundy has uzaga çeken raundlaryň biri boldy.
Ataýew G. we başg. Halkara ykdysady guramalar.
Ýokary okuw mekdepleriüçin okuw kitaby. – A.
Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2019.