Diýarymyzyň her daban ýeri sahawatyň çeşmesidir. Dagy-düzi, deňzi-derýalary, uç-gyraksyz ak sährasy — bularyň ählisi Watanymyzyň milli baýlygydyr. Ykdysadyýetde milli baýlyklarymyzy netijeli özleşdirmek arkaly gazanylan gyradeň sebitleýin ösüş bolsa berkarar döwletimiziň möhüm gazananlarynyň esasylarynyň biridir. Ýurdumyzyň beýik ösüşlerine, giň gerimli özgertmelerine bagyşlanan şu makalalar toplumyny şol egsilmez tebigy baýlyklaryň mekany bolan bereketli Balkan welaýatyndan başlamagy makul bildik.  

 Balkan welaýaty:
1. Ykdysady ýokary göteriliş 

Türkmenistanyň Prezidenti hormatly Serdar Berdimuhamedowyň «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda ýurdumyzyň welaýatlaryna ilkinji toý saparlary sebitleriň durmuş-ykdysady ösüşlerinde täze sahypalary açdy. Döwlet Baştutanymyzyň ilkinji saparynyň Balkan welaýatyndan başlanmagy tötänden däldir. Dünýä ykdysadyýetiniň häzirki häsiýetli aýratynlyklary ösüşiň täze düzgünlerini, kanunalaýyklyklaryny öňe çykarýar. Ýokary tizlikleriň eýýamy adamzady ösüşiň täze talaplary bilen ýüzbe-ýüz etdi. Ýurdumyz babatynda alnanda-da, ykdysady ösüşde ählumumy energiýa üpjünçiligini gazanmak, energiýa serişdelerini üstaşyr geçirmegiň ygtybarlylygyny we üstaşyr geçelgeleriň howpsuzlygyny üpjün etmek meseleleri ilkinji orunda durýar. Tutuş dünýä üçin ýiti ähmiýetli bu meseleleri ykdysady, syýasy, ekologik, ulag-aragatnaşyk, durmuş ýaly, birnäçe ugurlara bölüp bolar. Olaryň üstünlikli çözülmegi köp babatda energiýany daşarky sarp edijilere ibermegiň ugurlarynyň netijeli diwersifikasiýalaşdyrylmagyna baglydyr. Türkmenistan günbatar sebitiň düýpli özleşdirilmegine, aýratyn-da, Hazar deňziniň ýalpaklygyndan tebigy baýlyklary gazyp almak, ýangyç-energetika turbageçirijilerini deňizasty geçirmek ýaly derwaýys meselelerde oňyn çözgütlere bil baglaýar. Her bir döwür täzelenişi, özgerişi talap edýän möhüm soraglara we isleglere jogap gözleýär. Ýagşylyga, hoşniýetlilige, pähim-paýhasa tarap ädilýän aýgytly ädim oňyn ykdysady netijelilige ýetirýär. 

Döwletiň ykdysady ösüşini ýokary götermegiň ilkinji şerti bar bolan we täze açylýan oňyn mümkinçilikleri netijeli peýdalanmakdan ybaratdyr. Munuň özi Hazar deňzi bilen aýrylmaz baglydyr. Hazarýaka sebiti ösdürmegiň häsiýetli aýratynlygy bu işiň ýurdumyzyň ähli welaýatlaryna ykdysady taýdan oňyn täsirini ýetirýänligi bilen baglydyr. Muňa ylmy dilde «multiplikatiw täsir» diýilýär. Türkmenistan dünýä boýunça tebigy gazyň ätiýaçlyk 33 göterimine eýedir. Resmi maglumata görä, bu gorlaryň möçberi mawy ýangyjyň gorlarynyň 23 trln kub metrine barabar. Diňe Hazaryň deňiz ýalpaklygynda geçirilen barlaglar bu ýerde uglewodorod çig malynyň 4,2 trln kub metre deň gorlarynyň bardygyny görkezdi. Şonuň bilen baglylykda Türkmenistan bu sebitde eksporta gönükdirilen ugurlaryň we önümçilikleriň gerimini barha giňeldýär. Iri halkara bazarlara çykmak boýunça mümkinçilikleri peýdalanmak, milli ykdysadyýetiň pudaklaýyn diwersifikasiýasy, gazylyp alynýan tebigy serişdelere baý sebitlerde ykdysady işleriň görnüşlerini we gerimini artdyrmak, daşary söwda gatnaşyklaryny barha ilerletmek ýaly derwaýys ugurlarda durmuşa geçirilýän düzümleýin özgertmelere mydama mynasyp orun berilýär. Geosyýasy taýdan iňňän amatly ýerde ýerleşmegi Türkmenistany Ýewraziýanyň energiýa çig mallaryna we taýýar harytlyk önümlere ýokary isleg bildirýän sebitlerine aralaşmakda oňyn artykmaçlyklara eýe edýär. Häzir ýurdumyz sebit we dünýä ähmiýetli ulag-logistika giňişliginiň möhüm düzüm bölegine öwrülýär. Türkmenistanyň bütindünýä ulag-aragatnaşyk ulgamynyň iri merkezi hökmünde ählumumy derejede ykrar edilmegi hem-de BMG-niň hemmetaraplaýyn goldawyna eýe bolmagy ýene-de köp sanly uly taslamalary amala aşyrmaga amatly şert döredýär. Balkan welaýatynda ösüşiň esasy ugry daşary ýurtlara ugradylýan harytlary öndürmäge gönükdirilendir. Bu ugra ýöriteleşdirilen önümçilikleriň döredilýändigi sebitde mineral-çig mal serişdelerini gazyp alýan we gaýtadan işleýän pudaklara uly üns berilýändigini görkezýär. Şeýle çemeleşme öňde durýan möhüm maksatlaryň tutuş toplumyny üstünlikli durmuşa geçirmek üçin maliýe binýadyny kemala getirýär. Häzirki wagtda welaýat tutuş ýurdumyzyň senagat önümçiliginiň görnüşleri boýunça 23,5 göterimini özünde jemleýär. Sebitde eksporta goldaw bermek boýunça ýöriteleşdirilen institutyň döredilmegi bu ugurdaky işleriň has-da işjeňleşmegine ýardam eder. 

 Türkmenistan, ozaly bilen, durnukly durmuş-ykdysady ösüşi üpjün etmekde özüniň milli ýörelgelerine, halkymyzyň köp asyrlyk ynsanperwerlik, sahawatlylyk ýoluna daýanýan ösüş ýoluny saýlap aldy. Türkmenistanyň Hazarýaka sebiti ösdürmekdäki işjeň başlangyçlary muňa aýdyň mysaldyr. Şu ýylyň 29-njy iýunynda Aşgabatda geçirilen Hazarýaka döwletleriň Baştutanlarynyň altynjy sammiti Türkmenistanyň Ýewraziýada bir bitewi energetika, ulag, maglumat-kommunikasiýa, syýahatçylyk giňişligini esaslandyrmak boýunça öňe süren başlangyçlarynyň tizleşmegine kuwwatly itergi berdi. Bu oňyn başlangyçlara esaslanmak bilen, ýurdumyzyň ähli sebitini, şol sanda günbatar welaýatyny ösdürmegiň nusgalyk konsepsiýasy öňe sürüldi. Oňa laýyklykda köpugurly, halkara hyzmatdaşlyga daýanýan täze meýletin garyşyk klaster kemala gelýär. Dünýä tejribesinden belli bolşy ýaly, klasteriň işiniň bir bitewi usulda ýola goýulmagy önümçiligiň ykdysady we ekologik taýdan has ýokary netijeliligini üpjün edýär. Klasterleýin çemeleşme ösüş çykdajylarynyň azalmagyna, haryt we hyzmat görnüşleriniň köpelmegine, logistikanyň ýönekeýleşmegine alyp barýar. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow 2022-nji ýylyň 14-nji aprelinde, Balkan welaýatynda saparynyň çäklerinde geçiren Hökümetiň göçme mejlisinde günbatar welaýatyň geografik taýdan amatly ýerleşişi, howa gurşawynyň tebigy aýratynlyklary, ummasyz magdan gorlaryna baýlygy, ýeterlik hünär taýýarlykly adam maýasyna eýedigi ýaly giň mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanmalydygyny aýratyn nygtady. Welaýatyň çäkleri Hazar deňziniň, takmynan, 600 kilometre uzap gidýän kenaryndan geçýär. Şeýle amatly tebigy aýratynlyklar, ykdysady şertler sebiti halkara derejede ösdürmäge oňyn mümkinçilikleri açýar. Welaýatyň umumy tutýan meýdany 139,3 müň inedördül kilometre (Türkmenistanyň umumy meýdanynyň 28,4 göterimi) deň bolup, bu görkeziji sebiti çäk ululygy boýunça ýurdumyzda birinji orna çykarýar. Welaýatyň ilaty Türkmenistanyň umumy ilatynyň 8,4 göterimini tutýar. Ilatynyň gürlügi boýunça 1 inedördül kilometre 4,2 adamdan düşýär. Welaýatyň çäginde 6 etrap, 2 şäherdäki etrap, 10 şäher, 13 şäherçe, 33 geňeşlik, 113 oba ýerleşýär. Beýleki welaýatlardan tapawutlykda, sebitiň ilatynyň 81,6 göterimi şäherlerde ýaşaýar. Munuň özi gullukçylar synpynyň artykmaçlygyny döredýär. Işçi, kiçi hyzmat ulgamyna degişli zähmet gorlarynyň çäklidigini, şeýle-de bu ýerde «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynyň, köp sanly senagat önümçilikleriniň, energetika, ulag-logistika desgalarynyň döredilýändigini nazara alsak, ýurdumyzda agdyklyk edýän zähmet gorlaryny beýleki sebitlerden giňden çekmäge ýol açýar. Munuň özi welaýatda ykdysady önümçilikleri ösdürmäge, durmuş ugurly üpjünçilik desgalaryny gurmaga itergi berýär. 

Ykdysady nukdaýnazardan önümçiliklere goýulýan düýpli maýalaryň gaýtarylmagynda goşmaça pudaklaryň ösüşi hem hökmany bahalandyrylmalydyr. Hökümetiň göçme mejlisinde hut şu meselelere aýratyn garaldy, pudak düzümleriniň sebitleýin ösüşi, hususan-da, ýangyç-energetika, ulag-kommunikasiýa düzümleriniň welaýatdaky edaralarynyň ýaşaýyş jaý üpjünçilik meseleleri barada durlup geçildi. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» kesgitlenen wezipeleriň doly we gyşarnyksyz amala aşyrylmagy welaýatyň çäginde bar bolan senagat pudaklarynyň ählisine iri maýa goýumlaryň çekilişini has-da tizleşdirer. Welaýatda hususy taraplaryň gatnaşmagynda ýurdumyza daşyndan getirilýän çig mallary we materiallary ýerli önümler bilen çalyşmak, ýerli magdan önümçilikleriniň gerimini giňeltmek, gury gurluşyk garyndylaryny, ýolgurluşyk üçin geogörnüşleri, külalçylyk we sintetik serişdelerden önümleri öndürmek boýunça kärhanalar esaslandyrylar. 

Türkmenistanda dürli görnüşli peýdaly gaty magdanlaryň 200-den gowragy hasaba alyndy. Şonuň aglaba böleginiň ätiýaçlyk gory Balkan welaýatynyň çäginde ýüze çykaryldy. Aýratyn hem welaýatyň çäginde uglewodorod çig malynyň, mineral duzlaryň, gidromineral serişdeleriň, stronsiý magdanlarynyň, ýerasty läbik dag jynslarynyň, gaty kömürleriň, himiki jisimleriň we gurluşyk materiallarynyň birnäçe görnüşli uly gorlary jemlenendir. Häzirki wagtda çig mal gorlaryny toplumlaýyn gaýtadan işlemegiň hasabyna ozal senagat akymlaryna akdyrylýan ýodly, bromly suwlaryň düzümindäki peýdaly komponentleri doly derejede peýdalanmagyň, dürli pudaklarda ulanylýan gaolid organiki önümleri öndürmegiň üstünde-de işlenilýär. Mundan başga-da günbatar sebitde Guwlymaýak ýatagynyň çökündi kölündäki nahar duzuny giňden işlemek, Bekdaşyň hek daşlarynyň binýadynda kalsinirlenen sodany öndürmek meselesi içgin öwrenilýär. Umuman, ykdysady dilde aýdanyňda, sebitiň eksporta niýetlenen köp sanly senagat desgalaryny tehniki taýdan esaslandyrmagyň, oýlanyşykly taslamalaşdyrmagyň, netijeli özleşdirmegiň netijesinde Türkmenistana dünýä bazaryna çykmak üçin giň mümkinçilikler açylýar. 

Balkan welaýaty diňe bir uglewodorod serişdelerine, önümçilik gorlaryna baý bolmak bilen çäklenmän, energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmelerine bolan uly mümkinçiliklere-de eýedir. Gün şöhlesiniň bollugy, ýeliň tizliginden peýdalanmakda bar bolan mümkinçilikler welaýatyň hem-de tutuş ýurduň ykdysady taýdan has-da kuwwatlanmagyna oňyn şert döredýär. Sebitde ýylyň 365 gününiň 230-a golaýy bulutsyz, güneşli hem maýyl howaly bolýar. Iýul aýynda güneşli howa gije-gündiziň 16 sagadyna çekýär. Welaýatda ýangyç-energetika ugurly gazturbinaly elektrik beketler bilen bilelikde awtonom ýagdaýda işleýän Gün elektrik beketlerini, ýeliň tizligi bilen işleýän beketleri gurup, işe girizmäge giň mümkinçilikler bar. Munuň özi möhüm durmuş-ykdysady meseleleriň tutuş bir toplumynyň oňyn çözülmegine ýardam berer. Welaýatyň çäginiň köp bölegini çöllük tutýar. Sebitiň oba hojalygynda maldarçylyk ýokary derejede ösendir. Alysda ýerleşýän çarwa obalarynda, demir ýol bekedini etekläp oturan ilatly nokatlarda, ýokary tizlikli awtoýollaryň ugurlarynda ýel pyrlampaçlaryny, Gün batareýalaryny peýdalanmak arkaly elektrik energiýasyny öndürmäge we peýdalanmaga giň ýol açylar. 

  Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Balkan welaýatyna saparynyň çäklerinde, şeýle hem onuň yzysüre, ýagny 1-nji iýulda geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlislerinde Balkan welaýatynyň Serdar etrabynda köpugurly Gün we ýel elektrik stansiýasyny gurmak, şeýle-de ilatly ýerlere ýokary güýjenmeli elektrik geçirijisini çekmek üçin zerur bolan enjamlary we serişdeleri satyn almak boýunça meselelere seredildi. Türkmenistanyň Energetika ministrliginiň «Türkmenenergo» döwlet elektroenergetika korporasiýasyna daşary ýurt kompaniýasy bilen şertnamany baglaşmaga we elektrik stansiýasyny 2024-nji ýylyň başyna ulanmaga bermek baradaky Karara gol çekildi. Dünýäniň «ýaşyl» ykdysadyýeti has ösen döwletlerinde Gün we ýel elektrik stansiýalarynyň eýýäm tutuş sebitleri, uly şäherleri gaýtadan dikeldilýän çeşmeleriň hasabyna elektrik energiýasy bilen üpjün edýändigi mälimdir. Şonuň üçin-de ýurdumyzda Gün energiýasyndan, ýeliň tizliginden peýdalanmagyň durmuş-ykdysady netijeliligini jikme-jik hasaplamagyň usulyýetini işläp düzmegiň ähmiýeti artýar. Şeýle-de döwlet Baştutanymyz Serdar etrabynyň çägindäki «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitinde Gün we ýel arkaly elektrik energiýasyny öndürýän beketleriň sanynyň artdyrylmagyna aýratyn ornuň degişlidigine bu ugra degişli ýolbaşçylaryň ünsüni çekdi. Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini peýdalanmakda toplanan öňdebaryjy dünýä tejribesiniň öwrenilmegi, olaryň innowasiýa taýdan ösen enjamlar bilen enjamlaşdyrylmagy, galyberse-de, bu beketlerden ýerlikli peýdalanylmagy sebitde energiýanyň adaty däl çeşmeleriniň geljegine oňyn täsirini ýetirer. 

Şu ýylyň 8-nji awgustynda hormatly Prezidentimiz Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän täze awtomobil köprüsiniň düýbüni tutmak dabarasyna gatnaşdy. Täze köpri ýurdumyzyň günbatar we demirgazyk sebitleriniň, şeýle-de goňşy döwletleriň arasynda haryt dolanyşygynyň, ulag hem-de ýolagçy gatnawlarynyň möçberini has-da artdyrmaga mümkinçilik berer diýip, hormatly Prezidentimiz dabarada belledi. Diýmek, ýurdumyzyň tutuş yklymyň wajyp üstaşyr ulag geçelgesi hökmünde orny has pugtalandyrylar.  

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe sebitleri döwrüň anyk ýagdaýlaryna, üçünji müňýyllygyň talaplaryna laýyk gelýän, hil taýdan täze derejelere çykarmak möhüm wezipeleriň hatarynda durýar. Olaryň üstünlikli çözülmegi, ilkinji nobatda, bazar ykdysadyýeti şertlerinde sebitleri ösdürmegiň oňyn ýollaryny öwrenmek hem-de işjeň peýdalanmak arkaly halk hojalygyny dolandyrmagyň netijeli ulgamynyň esaslandyrylyşyna baglydyr. Ýakyn we uzak möhlete niýetlenen uly maksatlary amal etmegiň çäklerinde sebitiň tebigy baýlyklarynyň pudaklar boýunça maksatnamalaýyn özleşdirilmegi geljekde ilatyň ýaşaýyş-durmuş abadançylygynyň, milli ykdysadyýetiň durnukly ösüşiniň üpjün edilmeginiň aýdyň kepilidir. 

Hangeldi GURBANGELDIÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň Ykdysady töwekgelçilikleri seljeriş müdirliginiň başlygy.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe gönüden-göni Arkadagly Serdarymyzyň tagallasy bilen ýurdumyz ykdysadyýetiň ähli ugurlarynda durnukly ösüş gazanýar. Munuň özi hojalygy ýöretmegiň täzeçil usullarynyň ornaşdyrylmagy, dünýäniň ösen tejribesiniň işjeň öwrenilmegi netijesinde amal boldy. Şunuň bilen baglylykda, häzirki döwürde ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň we sebitleriň durnukly ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen toplumlaýyn çäreler amala aşyrylýar. Yzygiderli durmuşa geçirilýän toplumlaýyn işleriň netijesinde ýurdumyzda jemi içerki önümiň ösüş depgininiň 6 göterim derejesinde saklanýar. Bu bolsa ýurdumyzyň makroykdysady görkezijileriniň ýokary bolmagynyň baş şertini emele getirýär. Ministrler Kabinetiniň şu ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetirilen işleriň jemlerine bagyşlanyp geçirilen mejlisde şu ýylyň dowamynda öndürilen önümleriň möçberleriniň geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 11,5 göterim artandygy barada aýdyldy. Munuň özi ýurdumyzyň ykdysady, maliýe we bank toplumynyň düzümlerinde «Türkmenistanda 2019 – 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» hem-de «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 – 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynda» bellenen çäreleriň üstünlikli ýerine ýetirilýändigini görkezýär.  

Döwlet Baştutanymyzyň belleýşi ýaly, 2022 – 2028-nji ýyllarda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň hem-de Oba milli maksatnamalarynda Garaşsyz ýurdumyzyň ýakyn ýedi ýyl üçin ykdysady strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlary kesgitlendi. Şeýlelikde, Arkadagly Serdarymyzyň tagallasy bilen mähriban halkymyzyň abadançylygyna we gülläp ösmegine gönükdirilen beýik başlangyçlar hem-de giň gerimli özgertmeler üstünlikli amala aşyrylýar.  

Häzirki döwürde ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň parasatly ýolbaşçylygynda «Döwlet adam üçindir!» diýen şygary baş ýörelge edinýän oňyn syýasat alnyp barylýar. Onda halkymyzyň bagtyýar durmuşynyň üpjün edilmegi, milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşi bilen baglanyşykly möhüm wezipeleri kesgitlenýär. Olaryň sazlaşykly amala aşyrylmagy bolsa ýurdumyzyň abadançylyk derejesiniň ýokarlanmagyny, milli ykdysadyýetimiziň kuwwatlanmagyny şertlendirýär.  

Döwlet Baştutanymyzyň yzygiderli tagallasy netijesinde, milli ykdysadyýetimiziň pudaklary üçin kesgitlenen wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegine möhüm ähmiýet berilýär. Şunda önümçiligiň ähli ulgamlaryna häzirki zamanyň ösen tehnologiýalaryny, sanly ulgamy ornaşdyrmak meselelerine zerur üns berilýär. Bu bolsa ýurdumyzda sanly ykdysadyýet strategiýasynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň nobatdaky subutnamasydyr. Döwlet tarapyndan kabul edilen Maksatnamalara laýyklykda, ýurdumyzy durmuş-ykdysady we medeni taýdan ösdürmegi üpjün etmek boýunça degişli işler batly depginlerde dowam edýär. Şunda jemi içerki önümiň ösüş depginini saklamak, döwletiň girdejilerini mundan beýläk-de artdyrmak hem-de ykdysadyýetde bazar gatnaşyklaryny ösdürmek meseleleri häzirki döwrüň wajyp wezipeleriniň hatarynda kesgitlenildi.  

Bu gün hormatly Prezidentimiziň alyp barýan döwlet syýasatynda zähmet serişdelerini netijeli dolandyrmak hem-de zähmet bazarynyň meselelerini utgaşdyrmak boýunça çäreler möhüm orun eýeleýär. Şunuň bilen baglylykda, milli ykdysadyýetimiziň ähli ulgamlarynda, önümçilik toplumlarynda täze iş orunlarynyň döredilmegine möhüm ähmiýet berilýär. Munuň özi ykdysadyýetimiziň kuwwatlanmagy bilen bir hatarda halkymyzyň durmuş derejesiniň ýokarlanmagyny üpjün edýär. Hormatly Prezidentimiziň tabşyrygyna laýyklykda, ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi goldamagyň gaznasynyň işi yzygiderli kämilleşdirilýär. Bu bolsa ykdysadyýetiň pudaklarynyň durnukly ösüşini üpjün etmekde zerurdyr. Şeýlelikde, Türkmenistan dünýäde ykdysady taýdan kuwwatly, maýa goýum işjeňligini ösdürmek üçin ähli zerur amatlyklary özünde jemleýän ýurt hökmünde ykrar edildi. Munuň özi Arkadagly Serdarymyzyň durmuş ulgamyny nazarlaýan syýasatynyň giň goldawa eýe bolýandygyna we ýurdumyzyň halkara giňişligindäki abraýynyň belende galýandygynyň aýdyň beýanydyr. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň ykdysady taýdan ösüşi we Arkadagly Serdarymyzyň alyp barýan «açyk gapylar» syýasaty dünýä jemgyýetçiliginiň we köpsanly ýurtlaryň, olaryň işewür düzümleriniň Türkmenistan bilen özara bähbitli hyzmatdaşlyga bolan gyzyklanmalarynyň artmagyny şertlendirýär. Munuň özi ýurdumyzda halkara hyzmatdaşlyk gatnaşyklary ösdürmek arkaly ykdysady ösüşe giň ýol açylýandygyny görkezýär.  

Alym ANNAMYRADOW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň rektory.

Medeniýet giň, taryhy we filosofik manyda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow tarapyndan Garaşsyz Türkmenistanyň Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ösüşiniň binýat goýujy ugurlarynyň hatarynda kesgitlenildi. 

Berkararlyk gadymy döwürlerden bäri türkmen halky üçin durnuklylygy, agzybirligi, ruhy bitewüligi alamatlandyrýar. Beýik türkmen şahyrlary we akyldarlary ata Watanyň abadançylygyny, halkyň bagtyýarlygyny şu düşünjeler bilen baglanyşdyrypdyrlar. 

Asyrlaryň dowamynda kemala gelen hakydany gorap hem-de milletiň ruhy binýadyny miras edinmek medeniýete mahsus bolup, ýurduň ykdysady ösüşiň belentliklerine tarap ýolunda daýanç nokady bolup hyzmat edýär. Türkmenistan dünýä giňişliginde diňe bir ýokary ykdysady mümkinçilikleri bolan döwlet hökmünde däl-de, ruhy taýdan baý, döredijilikli ýurt hökmünde halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin medeni diplomatiýany işjeň peýdalanýar. Medeniýet ulgamyny 2022-nji ýylda ösdürmekde hut şu syýasat öňe sürülýär. 

Ýylyň başyndan bäri ýurdumyzda däp bolan milli we halkara baýramlar bellenildi, şanly wakalar mynasybetli degişli çäreler geçirildi. 

BMG-niň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça guramasy (ÝUNESKO) bilen hyzmatdaşlyk has işjeňleşdirildi. Köp sanly onlaýn duşuşyklar, okuw maslahatlary hem-de ÝUNESKO-nyň edarasy, onuň sebit düzümleri bilen geňeşmeler guraldy, olaryň dowamynda ylym we bilim, medeniýet hem-de ekologiýa ulgamynda netijeli hyzmatdaşlygyň geljegi uly ugurlaryna garaldy. 

Mukamlar köşgünde 1-nji fewralda dutar ýasamak senetçiliginiň, dutarda saz çalmak we bagşyçylyk sungatynyň ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizilmegi mynasybetli dabaraly maslahat hem-de sergi geçirildi. 

Muzeýlerde we kitaphanalarda, konsert jaýlarynda, şeýle hem ugurdaş ýokary okuw mekdeplerinde, jemgyýetçilik guramalarynda maslahatlar, konsertler, sergiler, döredijilik duşuşyklary, beýleki köp sanly çäreler guraldy. Sahna oýunlary, kino we telegepleşikler bu şanly waka bagyşlandy. 

Ähli welaýatlardaky “Türkmeniň ak öýi” binalarynda bagşy-sazandalaryň konsertleri telewideniýe tarapyndan ýazga geçirildi hem-de ýaýlyma goýberildi. 

Paýtagtymyzyň Mukamlar köşgünde 30-njy martda türki dilli ýurtlaryň aýdymçylarynyň ýerine ýetirmeginde ýazga geçirilen “Saýra, dutar!” diýen türkmen aýdymynyň wideogörnüşiniň tanyşdyrylyşy geçirildi. 

Zehinli bagşy-sazandalary ýüze çykarmak hem-de olary höweslendirmek maksady bilen, dutarçylaryň we bagşy-sazandalaryň arasynda “Çalsana, bagşy!” atly täze döredijilik bäsleşigi yglan edildi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň tabşyryklaryna, 2022-nji ýyl üçin toparyň meýilnamasynda we 2021 — 2023-nji ýyllarda ÝUNESKO bilen bilelikdäki çäreleriň meýilnamasynda kesgitlenilen wezipelere laýyklykda, ÝUNESKO-nyň Bütindünýä medeni mirasynyň sanawyny hem-de ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyny giňeltmek boýunça çäreler işjeňleşdirilýär. 

Häzirki wagtda ahalteke atçylyk sungaty hem-de atlary bezemek däplerini, ýüpek önümçiligini, milli nagyşlary we beýlekileri ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizmek boýunça Türkmenistanyň taýýarlan resminamalaryna garalýar hem-de olar öwrenilýär. 

Ýylyň birinji ýarymynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow ýurdumyzyň teatrlaryna “Milli” ýa-da “Akademiki” hukuk derejesini bermegiň Tertibini, muzeýlere “Milli” hukuk derejesini bermegiň Tertibini hem-de şertlerini tassyklady. 

Bu hukuk derejesiniň muzeýler üçin ylmy-barlag hem-de ylmy-usulyýet işlerini amala aşyrmakda, işgärleriň hünär derejesini kämilleşdirmekde, hünärmenleriň ýurdumyzda we daşary ýurtlarda geçirilýän ylmy maslahatlara, kongreslere, simpoziumlara, sergilere gatnaşmagy üçin has giň mümkinçilikleri açjakdygy nygtaldy. 

Milli taryhy-medeni mirasy wagyz etmek täze taryhy eýýamda medeniýet ulgamyny mundan beýläk-de ösdürmegiň esasy ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi. Şunuň bilen baglylykda, şu ýylyň aprel aýynda kabul edilen “Milli taryhy-medeni mirasyň obýektlerini aýap saklamagyň, goramagyň, öwrenmegiň hem-de olara syýahatçylary çekmegiň 2022 — 2028-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna” aýratyn orun degişlidir. 

“Türkmen topragy — dünýä meşhur medeni gymmatlyklaryň ojagy” atly ylmy-amaly maslahaty hem-de sergini, Türkmenistanyň ösüşi babatynda dünýä bileleşiginde köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň ornuna bagyşlanan mediaforumy şu ýylyň iri halkara çäreleriniň hatarynda görkezmek bolar. 

1-2-nji martda Söwda-senagat edarasynda “Bagtyýarlyk baharynyň şekillendiriş sungatyndaky waspy” diýen halkara maslahat we sergi guraldy. Bu çärä ýurdumyzyň medeniýet işgärleri bilen bir hatarda sanly ulgam arkaly daşary ýurtlaryň belli suratkeşleri, döredijilik wekilleri gatnaşdylar. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow tarapyndan alnyp barylýan oňyn syýasat milli medeni mirasy öwrenmäge, goramaga, wagyz etmäge, giň halkara gatnaşyklary ýola goýmaga hem-de amatly içeri syýasy ýagdaýy kemala getirmäge, ylmy-barlaglary işjeňleşdirmäge, bu işlere belli daşary ýurt hünärmenlerini çekmäge ýardam berýär. 

Geçen ýarym ýylyň dowamynda guralan medeni çäreleriň hatarynda ýurdumyzyň taryhy-medeni ýadygärliklerinde alnyp barylýan arheologik gazuw-agtaryş işlerine bagyşlanan maslahatlary, ylmy meýdan duşuşyklaryny hem-de sergileri görkezmek bolar. Şunuň bilen baglylykda, “Dehistan” taryhy-medeni ýadygärlikler toplumynda guralan ylmy-amaly maslahaty hem-de 19-njy aprelde geçirilen “Türkmenistanyň taryhy-medeni ýadygärlikleri dünýä jemgyýetçiliginiň üns merkezinde” atly halkara ylmy duşuşygyny bellemek gerek. Bu duşuşykda sanly ulgam arkaly Watanymyzyň taryhy ýadygärliklerinde türkmen alymlary bilen bilelikde arheologik gazuw-agtaryş işlerine hem-de barlaglara gatnaşan daşary ýurtlaryň ylmy merkezleriniň belli alymlary we arheologlary çykyş etdiler. Forumyň çäklerinde arheologik tapyndylaryň sergisi guraldy. Türkmenistanyň çäklerinde halkara we milli arheologiýa toparlarynyň geçiren gözleg-agtaryş işleriniň jemleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Onuň işleriniň netijeleri Türkmenistanyň Taryhy we medeni ýadygärlikleri goramak, öwrenmek hem-de rejelemek baradaky milli müdirligi tarapyndan taýýarlanylan, göwnejaý derejede bezelen,  “Türkmenistanyň gadymyýeti: ylmy-barlaglar we ýadygärlikleri rejelemek” atly täze neşirde çap edildi. 

Maý aýynyň soňky ongünlüginde ýurdumyzyň teatrlary hem-de Döwlet sirkiniň artistleri “Türkmen teatr sungaty” festiwalynyň çäklerinde täze sahna oýunlaryny we çykyşlary görkezdiler. Bahar paslynda Türkmenistanyň medeni durmuşynda giň gerimli, uly ähmiýetli çäreler bolan döredijilik, şol sanda halkara derejeli forumlary görkezmek ýörelgesi dowam etdirildi. Bu festiwalyň esasy wezipeleriniň biri türkmen sahna sungatyny söýüjileri täze sahna oýunlary, teatryň ösüş meýilleri we ugurlary, eýýäm meşhurlyk gazanan hem-de ýaş režissýorlaryň döreden eserleri bilen tanyşdyrmakdan, türkmen teatr sungatynyň umumy dünýä medeni giňişliginde eýeleýän ornunyň ýokarlanmagyna ýardam bermekden ybarat boldy. 

Festiwalyň çäklerinde geçirilen duşuşyklaryň paýtagtymyzyň hem-de welaýatlaryň teatr toparlarynyň gatnaşyklarynyň ýygjamlaşmagyna, özara pikir we tejribe alyşmaklaryna, ýaş artistleriň sahna medeniýetiniň kämilleşmegine, tomaşaçylar bilen ýakynlaşmagyna ýardam edendigi hem möhümdir. Festiwalyň maksatnamasy dürli görnüşli sahna oýunlaryny öz içine aldy. Köplenç ýagdaýda rowaýatlar we hekaýalar, taryhy maglumatlar, döwürdeşlerimiziň ýatlamalary olaryň edebi esasyny düzdi. Şol sahna oýunlarynyň gahrymanlary dürli döwürleri, geçmişi hem-de şu güni birleşdirdiler. 

Her ýyl geçirilýän Medeniýet hepdeligi eziz Diýarymyzyň medeni durmuşynda iň ähmiýetli wakalaryň biridir. Mary şäheri soňky on ýylyň dowamynda ikinji gezek Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet gününe gabatlanyp geçirilýän bu döredijilik forumynyň merkezine öwrüldi. 

Sahna eserleriniň hem-de kinofilmleriň ilkinji görkezilişleri, her gün guralýan konsertler, ylmy-usulyýet maslahatlary, meýdan şertlerinde geçirilýän okuw maslahatlary, döredijilik duşuşyklary, şygryýet agşamlary hem-de ussatlyk sapaklary, bäsleşikler we sergiler, halkara mediaforumy Medeniýet hepdeliginiň maksatnamasynyň esasyny düzdi. 

Iri çäreleri geçirmek üçin häzirki zaman serişdeleri bilen enjamlaşdyrylan “Türkmeniň ak öýi” binasynda agşamlaryna guralan konsertlerde belli halk bagşy-sazandalary, estrada aýdymçylary we döredijilik toparlary hem-de ýaş zehinler — döredijilik bäsleşikleriniň ýeňijileri ussatlyklaryny görkezdiler. Olaryň ýerine ýetirmeginde milli we dünýä aýdym-sazlary ýaňlandy, gadymy hem-de häzirki zaman tanslary tomaşaçylara görkezildi. Medeniýet hepdeliginiň çäklerinde Mary welaýatynyň Kemine adyndaky döwlet drama teatrynyň sahnasynda ilkinji gezek wäşiler we ýomakçylar çykyş etdiler. 26-njy iýunda bu teatryň döredijilik topary “Ylahy yşgyň kyssasy” atly sahna oýnuny ilkinji gezek görkezdi. Bu eseriň edebi binýadyny keramatly Gurhanda getirilýän Ýusup pygamber baradaky rowaýat düzdi. 

Medeniýet we sungat işgärleriniň hünär baýramynyň öň ýanynda Aşgabatda teatr sungaty baradaky pikir alyşmalar bu çäräniň özenini düzdi we iki möhüm waka boldy — Türkmenistanyň Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy adyndaky Baş drama teatryna “Akademiki” dereje berildi hem-de “Magtymguly” operasynyň ilkinji görkezilişi boldy. 

Şol günler giň okyjylar köpçüligine Medeniýet ministrligi tarapyndan çapa taýýarlanylan täze neşirler — “Türkmen teatr, kino we sirk sungatynyň meşhur artistleri” atly iki jiltlik kitap hem-de türkmen dramaturglarynyň pýesalaryny özünde jemleýän iki jiltlik almanah hödürlenildi. 

Wekilbazar, Ýolöten we Murgap etraplarynda kinofilmler görkezildi hem-de täze filmleri döredenler bilen duşuşyklar geçirildi. Kino günleriniň çäklerinde tomaşaçylar Oguzhan adyndaky “Türkmenfilm” birleşiginde döredilen filmleriň sekizisine ilkinji gezek tomaşa etdiler. 

Mary welaýatynyň çäginde umumadamzat ähmiýetli taryhy-binagärlik ýadygärlikler ýerleşýär hem-de bu sebitde taryhy-medeni mirasy öwrenmek we gorap saklamak, bu ugurda geljekki mümkinçilikleri kesgitlemek boýunça bitirilýän işler Türkmenistanda geçirilýän giň möçberli işleriň aýdyň subutnamasydyr. 

Soňky wagtda ýurdumyzda arheologik gazuw-agtaryş işleriniň geçirilýän ýerlerinde guralýan meýdan maslahatlary we okuw maslahatlary meşhurlyga eýe boldy. “Gadymy Merw” döwlet taryhy-medeni goraghanasynda “Taryhy-medeni ýadygärlikleri aýawly gorap saklamagyň täze ýörelgeleri we syýahatçylygy ösdürmegiň ugurlary” ady bilen şeýle duşuşyk geçirildi. Gönüden-göni gazuw-agtaryş işleriniň geçirilýän ýerinde ýüze çykarylan taryhy tapyndylaryň sergisi guraldy, arheologlar olar bilen işlemegiň aýratynlyklary barada gürrüň berdiler. 

Mary welaýatynyň kitaphanasynyň binasynda Türkmenistanyň ÝUNESKO bilen hyzmatdaşlygyna bagyşlanylan maslahat geçirildi. Şunuň bilen baglylykda, Murgap etrabynyň Medeniýet öýünde geçirilen usulyýet maslahaty hem bellärliklidir, şonuň dowamynda ilkinji gezek maşgala aýdym-saz toparlarynyň işini kämilleşdirmek meselesi ara alnyp maslahatlaşyldy.Medeniýet hepdeliginiň çäklerinde oba medeniýet öýleriniň işini kämilleşdirmek boýunça usulyýet maslahaty hem guraldy. 

Mary welaýatynyň Taryhy we ülkäni öwreniş muzeýinde Medeniýet hepdeliginiň birnäçe iri çäreleri geçirildi. Şolaryň hatarynda halkara ylmy-usulyýet duşuşygyny, “Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe muzeý işini ösdürmegiň esasy ugurlary” atly muzeý işgärleriniň maslahatyny, öý muzeýleriniň işini kämilleşdirmegiň tejribesini öwrenmek boýunça usulyýet sapaklaryny görkezmek bolar. 

“Taryhy-medeni ýadygärlikleri aýawly gorap saklamagyň täze ýörelgeleri we syýahatçylygy ösdürmegiň ugurlary” atly halkara ylmy-usulyýet duşuşygynda milli mirasy öwrenmek hem-de wagyz etmek, Diýarymyzyň dürli sebitlerinde geçirilýän arheologik gözleg-agtaryş işleriniň, türkmen halkynyň gadymy taryhyny, medeniýetiniň sahypalaryny açyp görkezýän ylmy-barlaglaryň netijeleri baradaky çykyşlar diňlenildi. 

Halkara gatnaşyklary ösdürmegiň, milli medeniýeti wagyz etmegiň möhüm şerti hökmünde köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň işini kämilleşdirmek meselelerine aýratyn üns berilmegi Medeniýet hepdeligi — 2022-niň tapawutly aýratynlyklarynyň biridir. Bu meseleler Medeniýet hepdeligi — 2022-niň çäklerinde ilkinji gezek geçirilen halkara mediaforumda garalan esasy ugurlar boldy, bu çärä jemgyýetçilik işgärleri, ýurdumyzyň we daşary döwletleriň köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri, ýokary okuw mekdepleriniň professor-mugallymlary gatnaşdylar. 

Medeniýet hepdeligi Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet gününiň giňden baýram edilmegi bilen 27-nji iýunda tamamlandy. Mary welaýatynyň “Türkmeniň ak öýi” binasynda guralan uly baýramçylyk konserti medeniýet forumynyň ajaýyp jemlenmesi boldy. 

 Dabaralar şeýle hem Ahal welaýatynyň “Türkmeniň ak öýi” binasynda geçirildi. 

Baýramçylyklara baý bolan sentýabr aýynda döredijilik işgärleriniň öňünde jogapkärli wezipeler garaşýar. Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlyk gününe giň gerimli dabaralaryň maksatnamasy taýýarlanylýar. Sentýabr döredijilik bäsleşikleriniň, ozaly bilen, Türkmenistanyň Prezidentiniň “Türkmeniň Altyn asyry” bäsleşiginiň jemleriniň jemlenýän aýydyr. Däp bolşy ýaly, körpe türkmenistanlylar “Garaşsyzlygyň merjen däneleri” çagalar gözden geçirilişine gatnaşyjylar hem-de “Ýaňlan, Diýarym!” telewizion bäsleşikde öňdäki orunlary eýelänler ýeňiji bolmak ugrunda bäsleşerler. 

Däp bolşy ýaly, baýramçylyklara beslenen güýz pasly halkara medeni çärelere hem baý bolar. “Senetçilik we amaly-haşam sungaty dünýä halklarynyň mirasynda” halkara festiwaly oktýabr aýynda Lebap welaýatynyň Türkmenabat şäherinde geçiriler. 

Bu halkara festiwalyň çäklerinde halk amaly-haşam sungatynyň dürli ugurlary boýunça sergi-ýarmarkalary, ussatlyk sapaklaryny, ylmy-amaly maslahatlary we beýleki çäreleri guramak göz öňünde tutulýar. 

Şu ýylyň sentýabr aýynda Ýaponiýanyň paýtagty Tokio şäherinde hem-de ABŞ-nyň Maýami şäherinde geçirilmegi meýilleşdirilýän halkara syýahatçylyk sergileri hem-de oktýabr aýynda Eýran Yslam Respublikasynyň Gülüstan welaýatynda sebitiň ýurtlarynyň arasynda syýahatçylyk ulgamynda hyzmatdaşlyk etmek boýunça Hazarýaka döwletleriň ministrler derejesinde geçirilmegi göz öňünde tutulýan maslahat Watanymyzyň saglygy dikeldiş mümkinçilikleriniň ösdürilmegine ýardam berer. 

«Türkmenistanda häzirki zaman syýahatçylyk düzüminiň kemala getirilmegi halkara hyzmatdaşlygy ösdürmegiň, ýurdumyza innowasion tehnologiýalary çekmegiň hem-de milli ykdysadyýetimizi toplumlaýyn döwrebaplaşdyrmagyň esasy ugurlarynyň biridir» diýip, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow nygtaýar. 

Bu gün döwlet Baştutanymyz tarapyndan alnyp barylýan oňyn syýasat netijesinde Türkmenistan durnukly, parahatçylyk söýüji hem-de okgunly ösýän döwlet hökmünde öz ornuny pugtalandyrýar. Türkmen halkynyň örän baý taryhy-medeni mirasy, Diýarymyzyň medeniýetiniň döredijilik kuwwaty Watanymyzyň ruhy ösüşiň belentliklerine tarap okgunly öňe gitmegine ýardam berýär. 

(TDH)

2022-nji ýylyň ýedi aýynda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň jemleri 

•  «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň ýedi aýynyň jemleri boýunça Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 103,6 göterim we çykdajy bölegi 97,4 göterim ýerine ýetirildi. Hasabat döwrüniň ýedi aýyň jemleri boýunça toplumlaýyn çäreleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde jemi içerki önümiň durnukly ösüş depgini üpjün edildi. Hasabat döwründe, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 11,5 göterim artdy. Ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda oňyn netijeler gazanyldy. Ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haklary 2021-nji ýylyň degişli döwrüne görä, 10,4 göterim ýokarlandy. Aýlyk zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary doly maliýeleşdirildi. Hasabat döwründe maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen düýpli maýa goýumlarynyň möçberi 13,4 milliard manada deň boldy. 2022-nji ýylyň ýedi aýynda Oba milli maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde ýurdumyz boýunça durmuş maksatly desgalaryň, ýaşaýyş jaýlarynyň, suw we lagym arassalaýjy desgalaryň hem-de inženerçilik ulgamlarynyň gurluşygy dowam etdi.  

•  Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasy ugruny yzygiderli durmuşa geçirmek hem-de öňde goýlan wezipeleri çözmek maksady bilen, hasabat döwründe maksadalaýyk işler amala aşyryldy. Sebit we halkara derejesinde netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek bilen baglylykda, ýokary derejedäki saparlara, gepleşiklere we duşuşyklara aýratyn ähmiýet berilýär. Şunuň bilen baglylykda, aprel aýynda Türkmenistana Hindistan Respublikasynyň Prezidentiniň döwlet saparynyň hem-de Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň Prezidentiniň iş saparynyň bolandygy bellenildi. Hasabat döwründe döwlet Baştutanymyz Russiýa Federasiýasyna we Eýran Yslam Respublikasyna resmi saparlary hem-de Özbegistan Respublikasyna döwlet saparyny amala aşyrdy. Iýun aýynda paýtagtymyzda hormatly Prezidentimiziň başlyklyk etmeginde altynjy Hazar Sammitiniň geçirilmegi möhüm waka boldy. Şeýle hem şu ýylyň 7-nji iýunynda Türkmenistanyň Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 77-nji mejlisiniň wise-başlyklygyna biragyzdan saýlanyldy. Hasabat döwründe hormatly Prezidentimiziň birnäçe ýurtlaryň ýolbaşçylary bilen telefon arkaly söhbetdeşlikleri geçirildi. Daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen, şol sanda bilelikdäki hökümetara toparlarynyň hem-de beýleki degişli düzümleriň çäklerinde özara bähbitli söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça duşuşyklar we gepleşikler geçirildi.  

•  Nebiti we gaz kondensatyny çykarmagyň meýilnamasy, şol sanda «Türkmennebit» döwlet konserni tarapyndan 100,7 göterim berjaý edildi. Nebit we gaz kondensaty bilen üpjün etmegiň meýilnamasy 111,2 göterim ýerine ýetirildi. Nebiti gaýtadan işlemegiň meýilnamasy 110,2 göterim, benzinleri öndürmegiň meýilnamasy 117,4 göterim, dizel ýangyjyny öndürmegiň meýilnamasy 112,2 göterim, polipropilen öndürmegiň meýilnamasy 125,6 göterim, çalgy ýaglaryny öndürmegiň meýilnamasy 115,2 göterim, suwuklandyrylan gazy öndürmegiň meýilnamasy 115 göterim ýerine ýetirildi. Hasabat döwründe tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 113,6 göterim, «mawy ýangyjy» eksport etmegiň meýilnamasy 123,6 göterim berjaý edildi.  

•  2022-nji ýylyň ýedi aýynda gurluşyk-senagat toplumynda önümleri öndürmegiň we işleri ýerine ýetirmegiň meýilnamasy 152,5 göterim berjaý edildi. Gurluşyk we binagärlik ministrligi boýunça şu ýylyň ýanwar-iýul aýlarynda ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 114,7 göterim berjaý edildi. Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrligi öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasyny 167,7 göterim ýerine ýetirdi. Ýylyň başyndan bäri Energetika ministrligi boýunça öndürilen önümleriň, ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň meýilnamasy 128,4 göterim berjaý edildi. Elektrik energiýasyny öndürmegiň ösüşi 112,8 göterime, daşary ýurtlara iberilen elektrik energiýasynyň ösüşi bolsa, 141,3 göterime barabar boldy. «Türkmenhimiýa» döwlet konserni tarapyndan hasabat döwründe önüm öndürmegiň we hyzmatlary ýerine ýetirmegiň meýilnamasy 181,1 göterim ýerine ýetirildi. Awtomobil ýollarynyň gurluşygyny dolandyrmak baradaky döwlet agentligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň meýilnamasy 100,9 göterim berjaý edildi. Hasabat döwründe Aşgabat şäheriniň häkimligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň hem-de hyzmatlaryň meýilnamasy 120,3 göterim berjaý edildi.  

•  Obasenagat toplumy boýunça önümçiligiň ösüşi geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 108,1 göterime barabar boldy. Şunda Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi boýunça bu görkeziji 108,5 göterime, Suw hojalygy baradaky döwlet komiteti boýunça 104,1 göterime, «Türkmen atlary» döwlet birleşigi boýunça bolsa, 103,3 göterime deň boldy. Ähli pudaklaýyn düzümler tarapyndan maýa goýumlaryny özleşdirmek boýunça meýilnama 161,4 göterim ýerine ýetirildi. Häzirki wagtda welaýatlarda möwsümleýin oba hojalyk işleri dowam edýär. Güýzlük bugdaý ekişine hem-de öňümizdäki pagta ýygym möwsümine toplumlaýyn taýýarlyk görülýär.  

•  2022-nji ýylyň ilkinji ýedi aýynda Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça söwda dolanyşygynyň ösüş depgini geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 103,5 göterime barabar boldy. Önümleri öndürmegiň ösüş depgini 107,9 göterime deň boldy. Dokma senagaty ministrligi boýunça geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, nah ýüplügiň öndürilişi 134,3 göterime, nah matalar 129,8 göterime, tikin we trikotaž önümleri 114,7 göterime, gön önümleri 107,7 göterime barabar boldy. «Türkmenhaly» döwlet birleşiginiň kärhanalarynda haly önümçiliginiň meýilnamasy 119,9 göterim ýerine ýetirildi. Döwlet haryt-çig mal biržasynda hasabat döwründe 172 birža söwdalary geçirilip, şolarda 21 müň 92 şertnama hasaba alyndy. Söwda-senagat edarasy boýunça şu ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetirilen işleriň ösüş depgini 113,6 göterime deň boldy. Hasabat döwründe sergileriň 11-si hem-de maslahatlaryň 33-si geçirildi. Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça oba hojalyk we azyk önümleriniň önümçiliginiň ösüşi 167,9 göterime hem-de senagat önümleriniň ösüş depgini 109,2 göterime deň boldy.  

•  Ulag we kommunikasiýalar toplumy boýunça ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň ösüşi 112,7 göterime barabar boldy. Awtomobil, demir ýol, howa, deňiz we derýa ulaglary arkaly ýük daşamagyň meýilnamasy 111,2 göterim, ýük dolanyşygy boýunça meýilnama bolsa 109,2 göterim berjaý edildi. Şu ýylyň ýanwar-iýul aýlarynda «Türkmendemirýollary» agentligi boýunça ýerine ýetirilen hyzmatlaryň ösüşi 111,2 göterime, «Türkmenawtoulaglary» agentligi boýunça 133,5 göterime, «Türkmenhowaýollary» agentligi boýunça 120 göterime, «Türkmendeňizderýaýollary» agentligi boýunça 113,7 göterime, «Türkmenaragatnaşyk» agentligi boýunça bolsa 107,5 göterime barabar boldy.  

•  Hasabat döwründe bilim işleri döwrebaplaşdyrylyp, sanly bilimi ösdürmek boýunça işler dowam etdirildi. Talyp we okuwçy ýaşlar halkara ders-internet bäsleşiklerinde üstünlikli çykyş edip, medallara mynasyp boldular. Ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde sanly ulgam arkaly halkara internet-olimpiadalary geçirildi. «Garaşsyzlygyň merjen däneleri», «Ýylyň terbiýeçisi-2022», «Ýylyň mugallymy-2022», «Talyp gözeli-2022» bäsleşikleri guramaçylykly geçirildi. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ylym, tehnika we innowasion tehnologiýalar» atly halkara ylmy maslahaty, ýaşlaryň arasynda ylmy işler boýunça geçirilen bäsleşigiň ýeňijilerini sylaglamak dabarasy boldy. Ýurdumyzyň bejeriş-öňüni alyş edaralarynda lukmançylygyň dürli ugurlary boýunça meýilnamalaýyn işler dowam etdirildi. Döwlet Baştutanymyzyň Kararyna laýyklykda, buýan köküni gaýtadan işleýän kärhananyň gurluşygyna badalga berildi. Türkmenbaşy şäherindäki köpugurly, Daşoguz şäherindäki köpugurly we onkologiýa hassahanalarynyň dabaraly açylyşlary boldy. 

•  Medeniýet ulgamynda ýylyň şygary hem-de milli baýramlar we medeni-durmuş maksatly desgalaryň açylmagy mynasybetli dürli medeni-köpçülikleýin çäreler geçirildi. Birnäçe döredijilik bäsleşikleri yglan edildi. Hasabat döwründe teatrlara «Milli» ýa-da «Akademiki» hukuk derejesini bermegiň tertibi, muzeýlere «Milli» hukuk derejesini bermegiň tertibi we şertleri, şeýle hem Milli taryhy-medeni mirasyň obýektlerini aýap saklamagyň, goramagyň, öwrenmegiň hem-de olara syýahatçylary çekmegiň 2022 – 2028-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy tassyklanyldy. Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 31 ýyllyk baýramy mynasybetli dabaralary we çäreleri ýokary derejede geçirmek boýunça guramaçylyk komiteti döredildi we şu güne çenli onuň iki mejlisi geçirildi. Hasabat döwründe Medeniýet ministrligi tarapyndan «Türkmen keşdeçilik sungaty» hem-de «Türkmenistanyň gadymyýeti: ylmy barlaglar we ýadygärlikleriň rejelenilişi» atly kitap taýýarlanyldy we türkmen, rus we iňlis dillerinde neşir edildi. Köptaraplaýyn we milli hödürnamalary ÝUNESKO-nyň degişli sanawlaryna girizmek boýunça işler alnyp baryldy. Aşgabatda teatr festiwaly, şeýle hem Mary welaýatynda Medeniýet hepdeligi üstünlikli geçirildi. Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet güni mynasybetli giň gerimli baýramçylyk dabaralary guraldy. 

•  Milli Geňeşiň Mejlisi tarapyndan ýylyň başyndan bäri milli kanunçylygy has-da kämilleşdirmek boýunça işler alnyp barylýar. Mejlisiň agzalary ýurdumyzyň welaýatlaryna iş saparlaryny amala aşyrýarlar. Şol saparlaryň dowamynda döwletimiziň içeri we daşary syýasatyny düşündirmek, milli däpleri hem-de halkymyzyň taryhy-medeni gymmatlyklaryny wagyz etmek, ýaşlary watançylyk ruhunda terbiýelemek boýunça işler alnyp barylýar.  

•  Ýylyň başyndan bäri Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň birinji çagyrylyşynyň üç mejlisi geçirildi. Olaryň barşynda birnäçe kanunlar ara alnyp maslahatlaşyldy we makullanyldy. Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy ýurdumyzyň welaýatlarynda iş saparlarynda bolup, dürli pudaklaryň işgärleri, daýhanlar, ýaşlar bilen duşuşyp, olaryň ýaşaýyş-durmuş şertleri, şol sanda zähmet çekmek, okamak, sazlaşykly ösmek üçin döredilýän mümkinçilikler bilen gyzyklanýar hem-de kanunçylygy kämilleşdirmek boýunça täze wezipeleri kesgitleýär. Geçirilen halkara çäreleriň hatarynda Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýa Federasiýasynyň Parlamentara forumy bar.  

Welaýatymyzyň Türkmenbaşy etrabynda 2018-nji ýylyň oktýabr aýynda dabaraly ýagdaýda işe girizilen Gyýanlydaky polimer zawody — polietilen we polipropilen öndürýän gazhimiýa toplumy ykdysadyýetimiziň bu pudagynyň ösüşinde taryhy wakalaryň biri boldy. Sebäbi sebitde iri senagat kärhanalarynyň birine öwrülen polimer zawody ummasyz gorlara daýanýan tebigy çig mal serişdelerimizi senagat taýdan toplumlaýyn işlemekde geljegi uly bolan ilkinji taslamalaryň hatarynda mynasyp orun aldy. Netijede, bu kärhana tebigy gazy diňe bir arassa ýangyç hökmünde peýdalanmak bilen çäklenmän, eýsem, ondan dünýä bazarlarynda ýokary islegden peýdalanýan gymmatly serişdeleri öndürmegiň, pudagyň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrüň kämil tehnologiýalarydyr enjamlary bilen has-da berkitmegiň ýurdumyzda aýratyn uly üns berilýän ugurlaryň biri bolup durýandygyny ýene bir ýola tassyklady. Bu zawodyň işläp başlamagy bilen, Diýarymyz gazhimiýa pudagynyň önümlerini daşarky bazarlara çykarmakdaky mümkinçiliklerini has-da giňeltdi. Şeýlelikde, söwda-ykdysady gatnaşyklaryň bu ugrunda ýurdumyzyň ygtybarly hyzmatdaş hökmündäki abraýy ýokarlandy. «Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Maksatnamasyndaky» anyk wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmegiň çäklerinde gurlan polimer zawody ykdysady nukdaýnazardan şunuň ýaly wajyp ähmiýetli taraplary bilen tapawutlanýar.  

Döwrebap zawodda ýylda 5 milliard kub metr «mawy ýangyjy» senagat taýdan düýpli işlemäge ähli mümkinçilikler bar. Bu bolsa, öz nobatynda, şonça möçberdäki tebigy gazdan 386 müň tonna polietileni hem-de 81 müň tonna polipropileni almaga şert döredýär. Üns çekmeli tarapy, himiýa önümleriniň bu görnüşlerini öndürmekde sarp edilýän «mawy altynyň» galan bölegi, ýagny 4,5 milliard kub metri arassa ýangyç hökmünde peýdalanylýar. Arassa ýangyjy sarp edijilere bökdençsiz ýetirmekde bolsa, ýöriteleşdirilen gaz geçiriji ulgamlar hereket edýär. 

Gyýanlydaky polimer zawodynda tebigy gazy senagat taýdan gaýtadan işlemek arkaly alynýan polietilen hem-de polipropilen çig mal serişdeleri dürli önümçiliklerde giňden peýdalanylýar. Mysal üçin, külkelenen polipropilen polimer plýonkasyny, emeli süýümi, termo- plastlary, turbalary, berk tanaplary, gaplaýjy serişdeleri, mebelleri, dürli polimer önümlerini, awtoulaglar üçin süzgüçleri, azyk önümleri üçin gaplary taýýarlamakda esasy çig mal serişdeleriniň biri bolup durýar. Häzirki zaman kärhanasynda öndürilýän polimer hem önümçiligiň dürli pudaklarynda möhüm ähmiýetli gymmatly çig mal serişdesidir. Bu çig mal serişdesine sarp edijileriň arasynda islegiň durnukly artmagy muňa doly güwä geçýär. Zawodyň önümi Russiýa, Hytaý, Türkiýe, Owganystan döwletleriniň sarp edijilerine yzygiderli ugradylýar. Ýurdumyzyň hususy işewürleriniň hem polipropilen we polimer önümlerini dürli harytlary öndürmekde üstünlikli özleşdirýändikleri bellenilmäge mynasypdyr. «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen ýedi aýynda sarp edijileriň durnukly artýan isleglerinden peýdalanýan polietileniň 56 müň 985 tonnasy öndürilip, 109 göterim ösüş gazanyldy. Polipropilen öndürmekde bu görkeziji 12 müň 250 tonna ýetip, ösüşiň depgini 103,2 göterim ýokarlandy. 

«Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Gyýanlydaky polimer zawodynyň agzybir işgärleri Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň ilhalar tutumlaryna mynasyp goşant goşmak bilen, joşgunly zähmet çekýärler. 

Nurmämmet Hydyrow,

«Balkan».

Sanly tehnologiýalar bize işimizi az salymda ýokary hilli amala aşyrmaga mümkinçilik berýär. Sanly ykdysadyýetiň esasy görkezijileri bolan döwrebap tehnologiýalar her bir ädimde gabat gelýär.  

Gündelik durmuşda ulanýan serişdelerimiziň, enjamlarymyzyň, iň bärkisi, hemişe ýanymyzda göterýän öýjükli el telefonymyzyň haýsy döwletde öndürilendigi ählimize gyzykly bolsa gerek. Muny bilmek üçin, zähmet sarp etmezden, harytlarda ulanylýan, gelip çykýan ýerinden habar berýän ştrih koduny ýa-da QR koduny ulanmak ýeterlik. 

Ýöne ştrih kodundan tapawutlylykda QR kody sanlary, harplary we haryda degişli beýleki maglumatlary birleşdirýän, özünde 4000-den gowrak simwoly şifrlemäge mümkinçilik berýän «kwadratlar» toplumydyr. 

QR kody — bu tehniki serişdeleriň kömegi bilen okalmagy we bilinmegi üçin kodlanylýan maglumaty özünde saklaýan, dessin tassyklanylýan iki ölçegli ştrih kodudyr. 

Maglumatlara salgylansak, ilkinji gezek QR kody 1994-nji ýylda harytlary hasaba almak ýa-da onuň bahasyny anyklamak üçin ulanylýar. Ol ştrih kodundan 10 esse çalt işlemek bilen, ýuwaş-ýuwaşdan önümçilikde we söwdada giňden ýaýrap başlaýar. Bu kod, iňlis dilinden terjime edilende, «dessin jogap» diýmekligi aňladýar. Iki ölçegli ştrih kod görnüşi bolan, gara we ak nagyşlara meňzeýän inedördül gözenegiň içinde maglumatlary saklaýan kod iki tarapdan, ýagny keseligine we dikligine okamaga mümkinçilik berýär. Köp maglumatlary ýadynda saklaýandygyna garamazdan, QR kody skanirlenende, ulanyja dessin hyzmat etmek bilen, sanly enjam tarapyndan aňsat okalýar. 

Sanly ykdysadyýetiň durmuşymyza ornaşdyrylýan döwründe QR kodlary faýllary göçürip almakda, web sahypalary taýýarlamakda, elektron biletleri satyn almakda, saýta çalt girmekde, täze maglumatlar bilen tanyşmakda, önümi kodlamakda we beýleki hyzmatlaryň görnüşlerinde ulanylýar. 

QR kody harytlaryň nirede öndürilendigini we önümiň hakykylygyny ýüze çykarmak üçin-de zerur bolup durýar. Käbir näsazlyklara görä, önüm çalşylyp hem bilinýär. Ýagny önümiň gabynda «haýsydyr bir ýurtda öndürildi» diýip ýazylandygyna garamazdan, ol önüm ştrih kody ýa-da QR kody arkaly barlanan ýagdaýynda, başga ýurduň önümi bolup çykýar. Şeýle ýagdaý her bir ýurduň öz milli ştrih kody arkaly-da anyklanylyp bilinýär. 

Soňky öndürilýän smartfonlarda bolsa kamerada ýerleşýän içki QR kod okaýjysy bar. Maglumaty okamak üçin kamerany islendik burçdan koda gönükdirmek  ýeterlik. Telefonyňyzda QR kody okaýjy programma gurnalmadyk bolsa, onda ony onlaýn dükanlardan ýa-da beýleki smartfonlardan göçürip alyp bilersiňiz.  

Häzirki döwürde dünýäde ýüze çykan çylşyrymly ýagdaýlarda QR koduny ulanýanlaryň sany has-da artdy. Bu hyzmat arkaly raýatlar birek-birege geçip biljek ýokanç kesellerden goranmaga mümkinçilik alýarlar. Indi her bir maksat üçin QR kodlarynyň birnäçe görnüşi hereket edýär. Öňler çalt we aňsat okalýan QR kody surat, ýazgy, şekil, haryt, hyzmat we beýleki ugurlarda ulanylan bolsa, soňky wagtda binagärlik we taryhy ýadygärliklerde syýahatçylaryň maglumat almagynda hem giňden ulanylyp başlandy.  

Bu ugurda iş alyp barýan halkara guramalaryň maglumatlaryna laýyklykda, sanly tehnologiýalar gündelik durmuşymyzda ýüze çykýan köp sanly meseläni çözmäge we ýurduň ykdysady ösüşiniň çaltlandyrylmagyna hem mümkinçilik döreder. Mysal üçin, QR kody näsaglara lukmanlar bilen duşuşmaga, kärhanalaryň önümlerini gerekli wagtda we gerekli ýerde hödürlemäge ýardam berýär. Eýýäm käbir ykdysady taýdan ösen ýurtlaryň metro duralgalarynda wirtual dükanlar döredilip, QR kody arkaly dükanyň önüm programmasyndaky sebede goşulyp, eltip bermek hyzmatyndan peýdalanmak arkaly dürli gönüşli söwda etmäge mümkinçilik bar. 

Söwda merkezlerinde ýa-da bölek-söwda dükanlarynda müşderilere tiz we döwrebap hyzmat etmek maksady bilen ýöriteleşdirilen enjamlar ulanylýar. Bu usulda satyjylar tarapyndan sarp edijilere hyzmatlaryň dürli görnüşleri hödürlenilýär. Bu usul diňe bir müşderiler bilen işlenende ulanylman, eýsem, getirilýän harytlary ammarlara ýerleşdirmekde, olary hasaba almakda, hasabatyny ýöretmekde we degişli ýagdaýlarda hasapdan aýyrmakda hem ýeňillikleri döredýär.  

Şeýle-de QR kodunyň ýene bir amatly tarapy, ol dürli sebäplere görä 30 göterime çenli bozulan halatynda hem okamaga mümkinçilik berýär.  

Harytlaryň hakykylygyny barlamak üçin hem QR koduny ulanyp bolýar. Onuň üçin degişli programmany açmak we ykjam enjamyňyzyň kamerasyny önümiň QR koduna gönükdirmek ýeterlikdir. Önüm hakyky bolsa, ony tassyklaýjy belgi peýda bolar. 

Käbir ýurtlarda halkara söwda guramalary tarapyndan ykrar edilmedik önümler bazara çykarylýar, satylmaga degişli bolmadyk ol önüm bolsa adam saglygyna zyýan ýetirip biljek her dürli kesellere getirip bilýär. Şonuň üçin bazarlardan ýa-da söwda nokatlaryndan isleg bildirýän önümleriňiziň ilki haryt nyşanyna, önümiň ýaramlylyk möhletine, şeýle-de şu hyzmatdan peýdalanyp satyn almak maslahat berilýär. 

Mahlasy, sanly ykdysadyýetiň adamzadyň wagtyny tygşytlap, bir wagtda birnäçe işleri bitirmegine şert döretmek bilen birlikde, ynsanyň jan saglygynyň goralmagyna hem uly hemaýaty bardyr. Sanly ykdysadyýetiň görkezijileri bolup çykyş edýän hyzmatlaryň bu görnüşlerini pudaklaryň işine ornaşdyrmak meseleleri ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň konsepsiýasynda we «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» öz beýanyny tapýar.  

Jumageldi SALAMOW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy.

Berkarar Watanymyzda maldarçylyk önümleriniň öndürilişini artdyrmak, azyk bolçulygyny pugtalanmak ugrundaky tagallalara Ahal welaýatynda iş alyp barýan hususy pudagyň wekilleri hem saldamly goşandyny goşýarlar. Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy «Ajaýyp ussat — halal önümler» hojalyk jemgyýetiniň döwrebap maldarçylyk toplumynyň netijeli we guwandyryjy işleri bu ugurda aýratyn bellärliklidir. 

Hojalyk jemgyýetiniň Bäherden etrabynyň «Arçman» daýhan birleşiginiň çägindäki ýokary hilli sygyr etiniň önümçiligine ýöriteleşdirilen maldarçylyk toplumynyň alyp barýan işleriniň gerimi barha giňeýär. 2015-nji ýylda bu ýere Germaniýadan getirilen «aberdin-angus» tohumly mallaryň hojalyga peýdaly alamatlary ylmy esasda öwrenildi, ykdysady taýdan amatlylygy, dürli howa şertlerine ýokary durnuklylygy, yssa we sowuga çydamlylygy göz öňüne tutulyp, bu mallar hojalykda köpçülikleýin idedilip başlandy. Mermer etiniň önümçiligi boýunça iň gowy tohumlaryň biri hasaplanylýan şeýle görnüşli mallaryň bu ýerde göwnejaý idedilmegi we olardan ýokary hilli önüm alynmagy üçin ähli tagallalar edilýär.  

Maldarçylyk toplumynyň işini ýöretmek üçin bölünip berlen ýer böleginiň 35 gektarynda gurlan desgalar döwrebap enjamlaşdyrylandyr. Toplum mal ýataklaryny, sagym we sagym sygyrlar, ýaş göleler binalaryny, gezim meýdançasyny, dökün ammarlarydyr ot-iým desgalaryny hem-de beýleki kömekçi desgalary öz içine alýar. Olarda ornaşdyrylan kämil tehnologiýalar toplumyň işini ýokary derejede alyp barmaga mümkinçilik berýär. 

Şu ýerde idedilýän mallaryň arasynda et we süýt berijiligi bilen tapawutlanýan «simmental», «golşteýn» görnüşli sygyrlar hem bar. Häzirki wagtda idedilýän mallardan ýylyň dowamynda onlarça tonna et öndürilýär. Toplumyň sagym mallaryndan her günde alynýan süýdüň möçberi 15-16 tonnadyr. Süýt, senagat taýdan ýokary talaplara laýyklykda, gaýtadan işlenilýär hem-de süýt kärhanalaryna ugradylýar. Şeýlelikde, toplumyň ekologik taýdan arassa, ýokuma baý süýt hem-de et önümleri halkymyzyň bereketli suprasynyň bezegidir. 

Mallaryň ýeterlik ot-iým binýadyny döretmek üçin bölünip berlen ýerde ýorunja, däneli we siloslyk mekgejöwen, beýleki ot-iýmlik ekinler ekilýär. Şolary ýetişdirmekde we ýygnap almakda maldarçylyk toplumynyň häzirki zaman oba hojalyk tehnikalarynyň hyzmatyndan netijeli peýdalanylýar. Ot-iým taýýarlaýjylar şu günler gyş üçin ot-iým ätiýaçlygyny döretmek maksady bilen yhlasly zähmet çekýärler.  

Toplumyň işçi-hünärmenleri daşary döwletlerden getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň önümçiligini giňeltmek babatynda uly tagalla edýändigi, telekeçilere ýakyndan goldaw-hemaýatlary berýändigi üçin, hormatly Prezidentimiziň adyna alkyş aýdýarlar, Watanymyzyň baş baýramyna sowgatly barmak üçin, iş gadamlaryny has-da batlandyrýarlar. 

Aýdo ŞEKEROW.

«Türkmenistan». Surata düşüren awtor.

Welaýatymyzyň Türkmenbaşy etrabynda 2018-nji ýylyň oktýabr aýynda dabaraly ýagdaýda işe girizilen Gyýanlydaky polimer zawody — polietilen we polipropilen öndürýän gazhimiýa toplumy ykdysadyýetimiziň bu pudagynyň ösüşinde taryhy wakalaryň biri boldy. Sebäbi sebitde iri senagat kärhanalarynyň birine öwrülen polimer zawody ummasyz gorlara daýanýan tebigy çig mal serişdelerimizi senagat taýdan toplumlaýyn işlemekde geljegi uly bolan ilkinji taslamalaryň hatarynda mynasyp orun aldy. Netijede, bu kärhana tebigy gazy diňe bir arassa ýangyç hökmünde peýdalanmak bilen çäklenmän, eýsem, ondan dünýä bazarlarynda ýokary islegden peýdalanýan gymmatly serişdeleri öndürmegiň, pudagyň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrüň kämil tehnologiýalarydyr enjamlary bilen has-da berkitmegiň ýurdumyzda aýratyn uly üns berilýän ugurlaryň biri bolup durýandygyny ýene bir ýola tassyklady. Bu zawodyň işläp başlamagy bilen, Diýarymyz gazhimiýa pudagynyň önümlerini daşarky bazarlara çykarmakdaky mümkinçiliklerini has-da giňeltdi. Şeýlelikde, söwda-ykdysady gatnaşyklaryň bu ugrunda ýurdumyzyň ygtybarly hyzmatdaş hökmündäki abraýy ýokarlandy. «Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Maksatnamasyndaky» anyk wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmegiň çäklerinde gurlan polimer zawody ykdysady nukdaýnazardan şunuň ýaly wajyp ähmiýetli taraplary bilen tapawutlanýar.  

Döwrebap zawodda ýylda 5 milliard kub metr «mawy ýangyjy» senagat taýdan düýpli işlemäge ähli mümkinçilikler bar. Bu bolsa, öz nobatynda, şonça möçberdäki tebigy gazdan 386 müň tonna polietileni hem-de 81 müň tonna polipropileni almaga şert döredýär. Üns çekmeli tarapy, himiýa önümleriniň bu görnüşlerini öndürmekde sarp edilýän «mawy altynyň» galan bölegi, ýagny 4,5 milliard kub metri arassa ýangyç hökmünde peýdalanylýar. Arassa ýangyjy sarp edijilere bökdençsiz ýetirmekde bolsa, ýöriteleşdirilen gaz geçiriji ulgamlar hereket edýär. 

Gyýanlydaky polimer zawodynda tebigy gazy senagat taýdan gaýtadan işlemek arkaly alynýan polietilen hem-de polipropilen çig mal serişdeleri dürli önümçiliklerde giňden peýdalanylýar. Mysal üçin, külkelenen polipropilen polimer plýonkasyny, emeli süýümi, termo- plastlary, turbalary, berk tanaplary, gaplaýjy serişdeleri, mebelleri, dürli polimer önümlerini, awtoulaglar üçin süzgüçleri, azyk önümleri üçin gaplary taýýarlamakda esasy çig mal serişdeleriniň biri bolup durýar. Häzirki zaman kärhanasynda öndürilýän polimer hem önümçiligiň dürli pudaklarynda möhüm ähmiýetli gymmatly çig mal serişdesidir. Bu çig mal serişdesine sarp edijileriň arasynda islegiň durnukly artmagy muňa doly güwä geçýär. Zawodyň önümi Russiýa, Hytaý, Türkiýe, Owganystan döwletleriniň sarp edijilerine yzygiderli ugradylýar. Ýurdumyzyň hususy işewürleriniň hem polipropilen we polimer önümlerini dürli harytlary öndürmekde üstünlikli özleşdirýändikleri bellenilmäge mynasypdyr. «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen ýedi aýynda sarp edijileriň durnukly artýan isleglerinden peýdalanýan polietileniň 56 müň 985 tonnasy öndürilip, 109 göterim ösüş gazanyldy. Polipropilen öndürmekde bu görkeziji 12 müň 250 tonna ýetip, ösüşiň depgini 103,2 göterim ýokarlandy. 

«Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Gyýanlydaky polimer zawodynyň agzybir işgärleri Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň ilhalar tutumlaryna mynasyp goşant goşmak bilen, joşgunly zähmet çekýärler. 

Nurmämmet Hydyrow,

«Balkan».

Awaza, 17-nji awgust (TDH). Şu gün «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynyň “Berkarar” myhmanhanasynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatyň hem-de oňa gabatlanyp guralan çäreleriň netijelerine bagyşlanan brifing geçirildi. «Aşgabat prosesi: arabaglanyşygy pugtalandyrmak üçin maliýeleşdirmek» diýen ugur boýunça forum Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda Türkmenistanyň Hökümeti tarapyndan guraldy. 

15-16-njy awgustda utgaşykly görnüşde geçirilen maslahata onlarça döwletleriň we abraýly halkara guramalaryň wekilleri gatnaşdylar. Mälim bolşy ýaly, bu forumy geçirmek başlangyjy Türkmenistan tarapyndan öňe sürüldi hem-de BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan 2021-nji ýylda kabul edilen degişli Kararnamada berkidildi. 

Daşary işler ministrligi tarapyndan guralan brifinge Hökümet agzalary, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň Başlygy, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary, şeýle hem Milli Geňeşiň Mejlisiniň we Halk Maslahatynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri gatnaşdylar. 

Bellenilişi ýaly, parahatçylyk söýüjilik, oňyn Bitaraplyk we netijeli halkara hyzmatdaşlyk ýörelgelerine esaslanan daşary syýasat ugruny yzygiderli durmuşa geçirip, Türkmenistan Durnukly ösüş maksatlaryna ýetilmegi bilen baglanyşykly möhüm wezipeleriň çözgütlerini işläp taýýarlamak boýunça tagallalary birleşdirmekde işjeň orny eýeleýär. Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde ulag ulgamyna möhüm orun berilýär. Bu ugurda ýurdumyz sebit we transkontinental derejede ýaýbaňlandyrylan multimodal üstaşyr ulag we logistika düzümlerini kemala getirmek boýunça iri taslamalaryň başyny başlaýar hem-de olary daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen bilelikde durmuşa geçirýär. Şunuň bilen baglylykda, bu meseläniň ileri tutulýan ugurlary, olar babatda pandemiýadan soňky döwürde täzeden dikeltmek, howanyň üýtgemeginiň täsirlerini peseltmek we oňa uýgunlaşmak, geljegi nazarda tutup, özara hereket etmegiň möhüm ugurlaryny kesgitlemek bilen birlikde, häzirki döwrüň ýagdaýlaryndan hem-de wehimlerinden ugur alyp, sazlaşykly çemeleşmeleri we teklipleri işläp taýýarlamak boýunça ara alyp maslahatlaşmalar we pikir alyşmak üçin gepleşikleriň açyk meýdançasy hökmünde forumyň anyk ähmiýeti nygtaldy. 

Foruma gatnaşyjylaryň köp sanly bolmagy hem-de daşary ýurtlaryň köpçülikleýin habar beriş serişdeleri tarapyndan oňa gyzyklanma bildirilmegi geçirilen forumyň örän wajypdygyna we uly isleg bildirilýändigine aýdyň şaýatlyk edýär. Köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri maslahaty dessine we giňişleýin beýan etdiler hem-de metbugatda neşir etmegi, internet portallarynda ýerleşdirmegi, bu waka bagyşlanan gepleşikleri we habarlary ýaýlymlara bermegi dowam edýärler. 

Maslahatyň hemme mejlisleri Birleşen Milletler Guramasynyň web-teleýaýlymynda onuň dört resmi dilinde — iňlis, fransuz, ispan we rus dillerinde göni ýaýlymda görkezildi. 

Şunda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň foruma gatnaşyjylaryň öňünde wideoýüzlenme bilen çykyş edip, beýan eden täze başlangyçlarynyň ähmiýeti bellenildi. Şonda Türkmenistanyň ählumumy ulag gatnaşyklaryna gatnaşmagyny güýçlendirmäge we giňeltmäge taýýardygy tassyklanyldy. Şol başlangyçlaryň hatarynda, Birleşen Milletler Guramasynda ulag ulgamynda deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň bähbitlerini goramaga gönükdirilen we BMG-niň degişli düzümleri bilen yzygiderli iş alyp barjak ýörite iş toparyny döretmäge, şeýle hem BMG-niň Baş Assambleýasynyň «Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ählumumy ulag hyzmatdaşlygynyň ösüşinde we ony pugtalandyrmakda ornuny ýokarlandyrmak hakyndaky» Rezolýusiýasyny işläp taýýarlamaga degişli teklipler bar. 

“Türkmenistan XXI asyryň ulag gurluşynyň integrasiýa ösüşiniň giňişlikleriň, sebitleriň, senagat, serişde, adam mümkinçilikleriniň baglanyşygydygyna ynanýar. Geljek iň uly halkara we sebit deňiz, derýa, awtomobil we demir ýollaryna hem-de howa merkezlerine çykmak, olaryň amatly utgaşmasy we hersiniň artykmaçlygyndan peýdalanmak bilen birleşdirilen ulag-aragatnaşyk ulgamyna degişlidir” diýip, döwlet Baştutanymyz forumyň açylyşyndaky çykyşynda nygtady. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow wideoýüzlenmesinde şu forumyň kabul eden çözgütleriniň we teklipleriniň Birleşen Milletler Guramasynyň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça 2024-nji ýylda geçirilmegi göz öňünde tutulan üçünji maslahatyna taýýarlyk görmegiň esasyny düzjekdigine ynam bildirip, Türkmenistanyň öz hyzmatdaşlary we pikirdeşleri bilen bilelikde öňde goýlan bu maksatlara ýetmek üçin aýgytly hereket etjekdigini aýtdy. 

Şeýle hem forumyň ikinji gününiň maksatnamasynyň ugurdaş çäreleri: Halkara ulag we üstaşyr geçelgesini döretmek boýunça Utgaşdyryjy geňeşiniň mejlisini (“Aşgabat Ylalaşygy” esasynda) we «Merkezi Aziýa — Ýakyn Gündogar — Afrika: ulag pudagynda hyzmatdaşlygyň mümkinçilikleri» atly ministrler derejesindäki duşuşygyny özünde jemländigi bellenildi. Mundan başga-da, şu gün — 17-nji awgustda Global Üstaşyr Resminamasynyň taslamasyna badalga bermek dabarasy guraldy. Halkara maslahatyň dowamynda köptaraplaýyn we ikitaraplaýyn resminamalaryň birnäçesine gol çekildi. Forumyň netijeleri Jemleýji Beýannamada berkidildi. Şonda COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň durnukly dikeldilişi üçin ulag arabaglanyşygynyň güýçlendirilmeginiň hem-de Wena Hereketleriň maksatnamasynyň ýerine ýetirilişini we Durnukly ösüş maksatlarynyň gazanylmagyny tizleşdirmegiň wajypdygy nygtalýar. Şunuň bilen baglylykda, halkara we sebitleýin bazarlar bilen birleşdirmekde üstaşyr daşamalaryň eýeleýän ähmiýetli orny nygtalýar. 

Resminamada bellenilişi ýaly, maslahat halkara bileleşigini deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ykdysady taýdan okgunly hem-de durnukly ösüşi üçin zerur şert bolup durýan netijeli ulag düzümini döretmekde ulagy ösdürmek ulgamynda sebit hyzmatdaşlygyny giňeltmek hem-de utgaşdyrmak boýunça işleri goldamaga çagyrýar. Şunuň bilen bir hatarda, kämil üstaşyr daşamalary we söwdany ýeňilleşdirmek hem-de COVID-19 pandemiýasyndan soň olary durnukly dikeltmek üçin sanly ulgamlary pugtalandyrmak tagallalary birleşdirmegiň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda kesgitlenildi. 

Şeýle hem ulag ulgamynda howanyň üýtgemeginiň täsirlerini azaltmak hem-de olara uýgunlaşmak, şeýle hem adatdan daşary howa ýagdaýlary emele gelen halatynda, olara taýýar bolmak babatynda zerur bolan serişdeleriň we hyzmatlaryň jemlenilmegi üçin deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň mümkinçilikleriniň artdyrylmagynyň örän möhümdigi nygtalýar. 

Resminamada Birinji ählumumy ulag maslahatynyň netijeleri boýunça esas edilip alnan durnukly ulag boýunça Aşgabat prosesini dowam etmegiň, ýokary derejeli yzygiderli halkara duşuşyklary, köptaraplaýyn maslahatlaşmalary geçirmegiň, ýokarda agzalan işleriň çäklerinde bilim çäreleriniň mümkinçiligini we guralyşyny pugtalandyrmagyň möhümdigine aýratyn üns çekildi. 

Häzirki wagtda BMG-niň Baş Assambleýasynyň şu ýylyň 13-nji sentýabrynda açyljak 77-nji sessiýasynyň resminamasy hökmünde Awazada kabul edilen Jemleýji Beýannamany taýýarlamak boýunça degişli işler alnyp barylýar. 

Şeýle hem forumyň çäklerinde ikitaraplaýyn, şol sanda Türkmenistanyň Hökümet agzalary bilen daşary döwletleriň we halkara guramalaryň wekilleriniň arasynda ikitaraplaýyn duşuşyklar geçirildi, şolaryň barşynda täze ulag geçelgelerini döretmek boýunça geljegi uly taslamalar nazarda tutulyp, hyzmatdaşlygy giňeltmegiň mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Forumyň çäklerinde ugurdaş sergiler, hususan-da, Türkmenbaşy Halkara howa menzilinde we Türkmenbaşy Halkara deňiz portunda sergiler, şeýle hem “Awaza” kongresler merkezinde multimediýa görnüşinde sergi guraldy. Şolarda ulag toplumynda we logistikada Watanymyzyň we daşary ýurtly hyzmatdaşlaryň gazanan üstünlikleri, hödürlenilýän giň gerimli häzirki zaman hyzmatlar, özara bähbitli hyzmatdaşlygy ýygjamlaşdyrmak üçin bar bolan mümkinçilikler görkezildi. 

Mundan başga-da, daşary ýurtly myhmanlara halkymyzyň asyrlaryň dowamynda aýawly saklanyp galan baý medeni mirasy hem-de döredijilik däpleri barada gürrüň berýän sergi bilen tanyşmaga mümkinçilik döredildi. Şeýle hem maslahata gatnaşyjylar üçin sungat ussatlarynyň konserti guraldy. 

Şeýlelikde, Türkmenistanyň Prezidentiniň goldamagynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat bütin dünýäde parahatçylygyň, abadançylygyň we rowaçlygyň bähbidine durnukly ulag ulgamynda netijeli sebit we ählumumy hyzmatdaşlygyň pugtalandyrylmagyna hem-de giňeldilmegine uly goşant boldy.

Ýurdumyzyň ykdysadyýetini bazar gatnaşyklary şertlerinde ýokary depginlerde ösdürmäge welaýatymyzyň senagat kärhanalarynyň işgärleri ruhubelentlik bilen gatnaşýarlar. Şonuň netijesinde bellenilen meýilnamalar üstünlikli berjaý edilýär. Munuň şeýledigine «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen ýedi aýynda gazanylan maliýe-ykdysady görkezijiler ynandyryjylykly subutnamalardyr.  

Üstümizdäki ýylyň geçen hasabat döwründe welaýatymyzda öndürilen senagat önümleriniň hereket edýän nyrhlardaky möçberi 11 milliard 881,6 million manatlyga barabar boldy. Şonça önümiň 4 milliard 058,2 million manatlygy ykdysadyýetiň döwlete degişli böleginde öndürildi. Öndürilen önümleriň gymmatlyk möçberiniň esasy bölegi nebitgaz toplumynyň kärhanalarynyň hasabyna emele geldi. Ýurdumyzyň Gündogar welaýatynda bu toplumyň iri kärhanalary bolup, olarda önümçiligiň ýokary netijeliligi üpjün edilýär. Bu babatda «Türkmengaz» döwlet konserniniň «Lebapgazçykaryş» müdirliginde gazanylýan önümçilik görkezijileri has-da guwandyryjydyr. Ýylyň geçen döwründe müdirlik boýunça tebigy gazy öndürmek baradaky meýilnama 127 göterim berjaý edildi. Gazanylýan üstünlige müdirligiň Kükürtli liniýa önümçilik böleginiň gaýratly işgärleriniň goşandy has-da saldamlydyr. Geçen aýlarda bu bölek boýunça «mawy ýangyjyň» 5 milliard 960 million kub metrden gowragy gazylyp alyndy. Şeýle düýpli ilerlemeler Malaý gaz käninde ýyllyk kuwwatlylygy 30 milliard kub metr tebigy gazy akdyrmaga barabar bolan kämil gaz gysyjy desganyň işe girizilmegi netijesinde mümkin boldy. Bu känden Malaý ― Bagtyýarlyk gaz geçirijisi arkaly tebigy gazyň 4,4 milliard kub metrden gowragy akdyryldy. Şonça önümiň köp bölegi bolsa dostana Hytaý döwletiniň sarp edijilerine ugradyldy.  

Ýurdumyzyň uly baýlygy bolan tebigy gaz welaýatymyzda hereket edýän elektrik stansiýalary üçin ýangyç bolup hyzmat edýär. Garaşsyzlyk ýyllarynda gurlup, ulanylmaga berlen kämil desgalarda ýylyň başyndan bäri elektrik energiýasynyň 2 milliard 159,4 million kilowat sagady öndürildi. Elektrik energiýasynyň öndürilişiniň yzygiderli artdyrylmagy ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan ösüşini çaltlandyrmaga, şeýle-de bu energiýanyň daşary ýurtlara ugradylýan möçberlerini köpeltmäge giň mümkinçilikleri açýar.  

Eksporta iberilýän harytlyk önümleriň arasynda suwuklandyrylan gaz hem bar. Munuň üçin ýurt Garaşsyzlygy ýyllarynda täze önümçilikler peýda boldy. Naýyp we Bagaja gaz känlerinde daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen bilelikde gurlan we işe girizilen suwuklandyrylan gaz öndürýän desgalarda geçginli önümler uly möçberlerde öndürilýär. Bu görkeziji tamamlanan ýedi aýda 70 müň tonna barabar bolup, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 42,4 göterim ösüş depgini gazanyldy.  

Düýpli ösüşlere lebaply daýhanlar mynasyp goşant goşýarlar. Olar möhüm oba hojalyk önümlerini öndürmekde guwandyryjy netijeleri gazanýarlar. Şeýle üstünlik hormatly Prezidentimiziň möhüm pudagy ileri tutup ösdürmek boýunça öňe sürýän maksatnamalaryndan gözbaş alýar. Pagtanyň, gallanyň we beýleki zerur azyk önümleriniň öndürilişiniň artdyrylmagy gaýtadan işleýän pudagyň kärhanalarynyň işleriniň gerimini has giňeltmäge, öndürilýän önümleriň möçberlerini artdyrmaga amatly şertleri döredýär. Oňa ýylyň geçen döwrüniň önümçilik görkezijilerine ser salanyňda, aýdyň göz ýetirmek bolýar. Has takygy, geçen ýedi aýda pagta süýüminiň 40,3 müň tonnasy, nah ýüplügiň 204,5 million manatlygy, unuň 74,9 müň tonnasy, çörek we çörek önümleriniň 112,8 müň tonnasy, süýt we süýt önümleriniň 33,1 müň tonnasy öndürildi. Bu guwandyryjy görkezijileriň ählisi geçen ýylyň deňeşdirilýän döwründäkiden ep-esli ýokarydyr.  

Azyk önümleriniň öndürilişiniň möçberleriniň artyşy baradaky maglumatlar diňe ýokarda beýan edilenler bilen tamamlanmaýar. Hasabat döwründe welaýatymyz boýunça et önümleriniň 7,5 müň tonnasy öndürildi we ösüş depgini geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 19,7 göterim artdy.  

2022-nji ýylyň ýanwar-iýul aýlarynda ilatyň sarp edýän harytlarynyň 2 milliard 717,5 million manatlygy öndürildi. Munuň özi geçen ýylyň degişli döwrüne görä zerur önümleriň öndürilişiniň 28,6 göterim artandygyna şaýatlyk edýär. Şeýle oňyn netijeler ýurdumyzda alnyp barylýan ähli işleriň ahyrky maksadynyň, ilkinji nobatda, ilatyň bähbidine gönükdirilendiginden habar berýär. Bu bolsa söwda nokatlaryny we ak bazarlary ilatyň ösen isleglerinden peýdalanýan önümler bilen has köp möçberlerde üpjün etmäge, harytlaryň nyrhlarynyň elýeterli bolmagyny gazanmaga mümkinçilik berýär.  

Senagat kärhanalarynda öndürilýän harytlyk önümleri alyjylara bökdençsiz ýetirmekde söwda guramalarynyň işgärleri we telekeçiler ýokary işjeňlik görkezýärler. Ýylyň tamamlanan ýedi aýynda ýerine ýetirilen bölek-satuw haryt dolanyşygy 7,6 milliard manatdan hem gowrak bolup, bu görkeziji geçen ýylyň degişli döwründen 10,6 göterim köpeldi. Söwdanyň döwlete dahylly böleginde haryt dolanyşygynyň durnukly depginler bilen ösýändigi bellärliklidir. Şu ýylyň 1-nji awgustyna ministrlikleriň we pudak edaralarynyň söwda kärhanalary boýunça sarp ediş harytlarynyň gorlarynyň umumy möçberi 124,9 million manada barabar bolup, geçen ýylyň deňeşdirilýän döwründäkiden 19 göterim köpeldi.  

Şeýle oňyn görkezijiler welaýatymyzyň senagat pudagynda ösüşleriň durnukly häsiýete eýe bolýandygyndan habar berýär. Bu bolsa ilatyň abadan durmuşda ýaşamagynyň, ýurdumyzyň depginli ösmeginiň berk binýadynyň emele getirilýändigine şaýatlyk edýär. Bagtyýar halkymyz özi hakynda edilýän ýadawsyz aladany ýakyndan duýýar we şeýle abadançylygyň gözbaşynda durýan Gahryman Arkadagymyza we Arkadagly Serdarymyza köp-köp sagbolsun aýdýar.

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Ber­di­mu­ha­me­do­wyň ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ýo­ka­ry ösüş dep­gin­le­ri­niň üp­jün edil­me­gi­ne gö­nük­di­ril­ýär we özü­niň oňyn ne­ti­je­le­ri­ni ber­ýär. 

Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz ta­ra­pyn­dan tas­syk­la­nan uzak möh­le­ti öz içi­ne al­ýan Türk­me­nis­ta­nyň ma­ýa go­ýum Mak­sat­na­ma­la­ry döw­let dur­mu­şy­nyň we halk ho­ja­ly­gy­nyň äh­li ul­gam­la­ryn­da göz öňün­de tu­tul­ýan öz­gert­me­le­riň ugur­la­ry­ny anyk kes­git­le­ýän der­wa­ýys res­mi­na­ma bo­lup dur­ýar.  

Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­myz tä­ze önüm­çi­lik kuw­wat­lyk­la­ry­na ma­ýa­la­ryň go­ýul­ma­gy halk ho­ja­ly­gy­nyň dur­muş ul­ga­my­nyň äh­li pu­dak­la­ry­nyň ösüş mak­sat­na­ma­la­ry­na iter­gi ber­mä­ge, ýur­du­my­zyň önüm ön­dü­ri­ji­le­ri­ni, şol san­da hu­su­sy­ýet­çi­le­ri gol­da­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär di­ýip bel­le­ýär. Mu­nuň özi di­ňe bir da­şa­ry ýurt­lar­dan ge­ti­ril­ýän ha­ryt­la­ryň or­nu­ny tut­ýan önüm­çi­lik bi­len çäk­len­män, eý­sem, ýur­du­my­zyň gir­de­ji­si­niň art­ma­gy­nyň mö­hüm çeş­me­si bo­lup dur­ýan is­leg­li ha­ryt­la­ryň ha­sa­by­na eks­port müm­kin­çi­lik­le­ri­ni gi­ňelt­mä­ge şert dö­red­ýär. Döw­let ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty­nyň esa­sy ugur­la­ry mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti döw­re­bap­laş­dyr­mak­dan we di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dyr­mak­dan yba­rat­dyr.  

Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň taý­syz ta­gal­la­la­ry­nyň ne­ti­je­sin­de, Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de hu­su­sy te­le­ke­çi­le­re beril­ýän kö­pu­gur­ly gol­daw soň­ky ýyl­lar­da hu­su­sy­ýet­çi­li­giň ýaý­baň­lan­ma­gy­na, giň ge­rim bi­len ös­me­gi­ne, bäs­deş­li­ge ukyp­ly önümleri öndürýän te­le­ke­çi­le­riň we se­na­gat­çy­la­ryň peý­da bol­ma­gy­na, ra­ýat­la­ry­my­zyň te­le­ke­çi­lik baş­lan­gyç­la­ry­nyň ma­li­ýe se­riş­de­le­ri bi­len hö­wes­len­di­ril­me­gi­ne şert dö­ret­di. Şeý­le­lik­de, jem­gy­ýe­ti­mi­ziň we döw­le­ti­mi­ziň ösü­şi­niň hä­zir­ki tap­gy­ryn­da «Döw­let adam üçin­dir!» di­ýen şy­gar­da öz be­ýa­ny­ny ta­pan yk­dy­sa­dy sy­ýa­sa­ty­my­zy üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çir­mek­de «Hal­kyň Ar­ka­dag­ly za­ma­na­sy» ýy­ly­myz ro­waç­lyk­la­ra bes­len­ýär.  

Mä­lim bol­şy ýa­ly, Ga­raş­syz ýur­du­my­zyň ma­li­ýe-yk­dy­sa­dy ba­bat­da ösüş­le­rin­de döw­le­ti­mi­ziň ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty­nyň aý­ra­tyn äh­mi­ýe­ti bar­dyr.  

Ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň hal­ka­ra gi­ňiş­li­ge bar­ha iş­jeň go­şu­lyş­ýan­dy­gy bi­len bag­ly­lyk­da, yk­dy­sa­dy­ýe­tiň dür­li pu­dak­la­ry bo­ýun­ça giň göz­ýe­tim­li, in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­lar­dan oňat baş çy­ka­rýan hü­när­men­le­riň tä­ze nes­li­ni taý­ýar­la­mak iş­le­ri hem yk­dy­sa­dy stra­te­gi­ýa­ny ama­la aşyr­ma­gyň çäk­le­rin­de ut­ga­şyk­ly al­nyp ba­ryl­ýar. Şo­ňa gö­rä-de, bi­ziň äh­li ugur­lar­da­ky iş­le­ri­miz stra­te­gi­ki mak­sat­la­ra gö­nük­di­ril­en­dir. Ýurt de­re­je­sin­de ne­ti­je­li al­nyp ba­ryl­ýan we dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty hem mu­ňa aý­dyň my­sal­dyr. Ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty «Türk­me­nis­ta­nyň dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň 2011 — 2030-njy ýyl­lar üçin Mil­li mak­sat­na­ma­syn­da», «Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da», şeý­le-de «Türk­me­nis­ta­nyň 2021 — 2025-nji ýyl­lar üçin da­şa­ry söw­da Stra­te­gi­ýa­syn­da» göz öňün­de tu­tu­lan mak­sat­la­ra ýet­mek­de mö­hüm orun eýe­le­ýär. Şu­ňa la­ýyk­lyk­da, ýur­du­myz­da her ýyl­da yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ös­dü­ril­me­gi­ne gö­nük­di­ril­ýän ma­ýa go­ýum­la­ry­nyň möç­be­ri, şeý­le hem ola­ryň gö­nük­di­ri­len ugur­la­ry ta­kyk kes­git­le­nil­ýär. Me­se­lem, ýur­du­myz­da üs­tü­miz­dä­ki 2022-nji ýyl üçin mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­te gö­nük­di­ri­len ma­ýa go­ýum­la­ry­nyň umu­my möç­be­ri 36,1 mil­liard ma­na­da deň­dir. Şo­nuň 60,2 gö­te­ri­mi önüm­çi­lik ug­ru­na, 39,2 gö­te­ri­mi bol­sa dur­muş-me­de­ni mak­sat­ly iş­le­re bö­lü­nen­dir. Bu san­lar ýur­du­myz­da önüm­çi­li­ge sarp edil­ýän ma­ýa go­ýum­la­ryň möç­be­ri­niň ýy­lyň-ýy­ly­na art­ýan­dy­gy­ny gör­kez­ýär. Şeý­le edil­me­gi ýur­du­myz­da im­por­tuň or­nu­ny tut­ýan ýo­ka­ry hil­li mil­li önüm­le­ri­mi­zi ön­dür­mä­ge, mil­li ma­na­dy­my­zyň hüm­me­ti­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga we ila­tyň hal-ýag­da­ýy­ny has-da go­wu­lan­dyr­ma­ga ýar­dam ed­ýär. Ýur­du­myz­da ma­ýa go­ýum­la­ry soň­ra ön­dü­ril­ýän önü­miň ýa-da hö­dür­len­ýän hyz­mat­la­ryň ha­sa­by­na ödel­jek we ýur­da gir­de­ji ge­tir­jek önüm­çi­lik we dur­muş mak­sat­ly ugur­la­ra sarp edil­ýär. Ýur­du­myz­da zäh­met adam­la­ry­nyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­niň yzy­gi­der­li ýokarlan­dy­ryl­ma­gy üçin hem ägirt uly ma­ýa go­ýumlar öz­leş­di­ril­ýär. Bu ugur­da­ky ma­ýa go­ýum çyk­da­jy­la­ry hal­ky­my­zyň önüm­çi­lik­de çek­ýän ha­lal zäh­met­le­ri bi­len döw­le­ti­mi­ze gir­de­ji ge­tir­mek­le­ri­niň ha­sa­by­na ödel­ýär di­ýip aýt­mak bo­lar.  

Se­lim­ber­di HO­JA­BER­DI­ÝEW,

Aş­ga­bat şä­he­ri­niň Baş ma­li­ýe we yk­dy­sa­dy­ýet mü­dir­li­gi­niň baş­ly­gy­nyň orun­ba­sa­ry.

Awaza, 16-njy awgust (TDH). Şu gün «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat öz işini tamamlady. “Aşgabat prosesi: arabaglanyşygy pugtalandyrmak üçin maliýeleşdirmek” atly maslahat Türkmenistanyň Hökümeti tarapyndan Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda guraldy. 

Utgaşykly görnüşde geçirilen çärä dünýäniň 40-a golaý döwletinden hem-de halkara düzümleriň, şol sanda BMG-niň edaralarynyň, abraýly sebit we sebitara guramalaryň we maliýe institutlarynyň hem-de seljeriş merkezleriniň, hususy ulgamyň 30-dan gowragynyň wekilleri, ýurdumyzyň hökümetiniň agzalary, birnäçe ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary hem-de wekilleri gatnaşdylar. 

Düýn maslahatda edilen çykyşlarda forumyň ähmiýeti we öz wagtynda çagyrylandygy nygtaldy. Foruma gatnaşyjylaryň uly düzümi ýurdumyza hormat goýulýandygynyň, onuň ulag ulgamynda ählumumy hyzmatdaşlyga goşýan goşandynyň ykrar edilýändiginiň nobatdaky aýdyň subutnamasyna öwrüldi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň sanly ulgam arkaly ýüzlenmesiniň myhmanlarda aýratyn gyzyklanma döredendigini bellemek gerek. Çykyşda häzirki döwürde ulag we kommunikasiýalar ulgamynyň ösdürilmeginiň has möhüm we aýgytly ähmiýeti bellenildi. Şunuň bilen birlikde, döwlet Baştutanymyz tagallalary birleşdirmek, çalt we aýdyň netijelere ýetmek üçin tutanýerli gönükdirmek zerurlygynyň ýüze çykýandygyna duşuşyga gatnaşyjylaryň ünsüni çekdi. 

Hormatly Prezidentimiz bu ýerde iň möhüm ugurlaryň biri Birleşen Milletler Guramasynyň çäklerinde umumy iş ýörelgelerini işläp taýýarlamak bolup durýar. Biziň pikirimizçe, ulag meseleleri bütindünýä guramasynyň aýratyn iş ugry hökmünde BMG-niň gün tertibinde hemişelik we berk orny eýelemelidir. Türkmenistanyň bu ugurda işjeň syýasaty ulag meseleleri boýunça gepleşikleri ulgamlaýyn we yzygiderli häsiýetde alyp barmaga gönükdirilendir diýip belledi. 

Şeýle hem hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler üçin bu strategik ulgamda täze halkara başlangyçlary öňe sürdi. Şolaryň hatarynda BMG-niň howandarlygynda ýörite iş toparyny döretmek baradaky başlangyç bar. Bu topar ulag ulgamynda deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň bähbitlerini gorar we BMG-niň degişli düzümleri bilen yzygiderli iş alyp barar, şeýle hem BMG-niň Baş Assambleýasynyň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ählumumy ulag hyzmatdaşlygynyň ösüşinde we ony pugtalandyrmakda ornuny ýokarlandyrmak hakyndaky Kararnamanyň taslamasyny işläp taýýarlamak baradaky teklibi görkezmek bolar. 

BMG-niň düzümleýin edaralarynyň ýokary wezipeli wekilleriniň çykyşlarynda ulag arabaglanyşygyna Hereketleriň Wena maksatnamasyny durmuşa geçirmekde we Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde möhüm serişde hem-de COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň durnukly dikeldilmegi üçin örän wajyp ugur hökmünde garalýandygy nygtaldy. 

Foruma gatnaşyjylar häzirki wagtda ulag ulgamynyň işiniň tutuş dünýä boýunça dikeldilýändigini nygtap, halkara bileleşiginiň çaltlyk bilen maýa goýumlaryny, tehnologiýalary hem-de tehniki kömegi gönükdirmelidigini we durnukly ulag üçin kuwwaty pugtalandyrmalydygyny bellediler. Bu kömek, ilkinji nobatda, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlara berilmelidir. 

 Düýn gozgalan meseleler boýunça ara alyp maslahatlaşmalar şu gün geçirilen umumy mejlisleriň çäklerinde dowam etdirildi. 

Günüň birinji ýarymynda “Berkarar” myhmanhanasynda “Merkezi Aziýa — Ýakyn Gündogar — Afrika: ulag ulgamynda hyzmatdaşlygyň mümkinçilikleri” atly ministrlikleriň derejesindäki duşuşyk geçirildi. 

Onda bu sebitlere girýän ýurtlaryň arasynda hyzmatdaşlygy giňeltmegiň gurallary ara alnyp maslahatlaşyldy. Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň hem-de üstaşyr döwletleriň ulag arabaglanyşygyny üpjün etmek üçin döwrebap ulag düzümini döretmek boýunça iri taslamalary durmuşa geçirmegiň wajypdygyna aýratyn üns berildi. Duşuşyga gatnaşyjylar hyzmatdaşlygyň bu görnüşiniň netijeli häsiýete eýedigini belläp, dialogy yzygiderli esasda dowam etmegiň möhümdigini nygtadylar. 

“Ulag geçelgelerini ösdürmek, sebitara baglanyşyk, toplumlaýyn multimodal ulag ulgamlary we ulag bilen söwdanyň üznüksiz baglanyşygy”, “Kämil üstaşyr daşamalary we söwdany ýeňilleşdirmek hem-de COVID-19 pandemiýasyndan durnukly dikeltmek üçin sanly ulgamlary pugtalandyrmak”, “Ygtybarly ulag gatnawlary, ekologiýa taýdan durnukly ulag ulgamlaryny döretmek, howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak we täsirleri peseltmek — tejribe we öňdebaryjy amallar”, “Ulag we maglumat durnuklylygy hem-de ýol howpsuzlygy üçin hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak” diýen mowzuklar boýunça geçirilen umumy mejlisleriň barşynda wekiller hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa hem-de Türkmenistanyň Hökümetine bu möhüm maslahatyň ýokary derejede guralandygy üçin tüýs ýürekden hoşallyk bildirdiler. 

Çykyşlarda bellenilişi ýaly, ulag ulgamy dünýä hojalygynyň möhüm pudaklarynyň biri bolmak bilen, önümçiligi we ilaty ýerleşdirmekde oňyn geografik we düzümleýin öňegidişliklere, zähmet öndürijiliginiň ýokarlanmagyna, ilatyň hal-ýagdaýynyň has-da gowulanmagyna ýardam edýär. Ulag gatnawlary ykdysadyýet üçin zerur bolan ulgamlaryň durnuklylygynyň we ykdysady taýdan netijeliliginiň esasy şerti bolup durýar. 

Şu ulgamyň kömegi arkaly milli hem-de halkara möçberlerde senagat we oba hojalyk önümçiliginiň ýakynlaşmagy netijeli häsiýete eýe bolýar, umuman, döwletleriň ykdysady ýagdaýy gowulanýar. Şunuň bilen baglylykda, ýokary derejedäki şeýle duşuşyklaryň bu ugurda halkara bileleşiginiň tagallalaryny utgaşdyrmakda hem-de durnukly ulag ulgamynda ýurtlaryň we halkara düzümleriň garaýyşlaryny ýakynlaşdyrmakda möhüm ädim bolup durýandygy bellenildi. 

Çykyşlarda sebit gatnaşyklaryny ösdürmekde we Merkezi Aziýanyň ýurtlaryna has ygtybarly üstaşyr ulag ulgamy bilen üpjün edip biljek täze söwda ýollarynyň giňeldilmegini goldamakda ýurdumyzyň öňdäki orunlaryň birini eýeleýändigi aýratyn bellenildi. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň başlangyjy boýunça Milletler Bileleşigi tarapyndan biragyzdan kabul edilen BMG-niň Baş Assambleýasynyň durnukly ulag boýunça dört Kararnamasynyň (2014-nji, 2015-nji, 2017-nji we 2021-nji ýyllarda) ähmiýeti bellenildi. Bu Kararnamalar ulag ulgamynda netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmäge, üstaşyr ulag geçelgeleriň durnukly ulgamyny kemala getirmäge, sebit, yklymara we ählumumy möçberde ulag aragatnaşygynyň iri düzümleýin merkezlerini döretmäge gönükdirilendir. 

Şunuň bilen birlikde, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň forumyň birinji gününde beýan eden täze teklipleriniň, hususan-da, BMG-niň howandarlygynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň bähbitlerini gorajak ýörite iş toparyny döretmek, Baş Assambleýanyň “Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ählumumy ulag hyzmatdaşlygynyň ösüşinde we ony pugtalandyrmakda ornuny ýokarlandyrmak hakyndaky” Kararnamasyny işläp taýýarlamak baradaky teklipleriniň wajypdygy nygtaldy. Başlangyçlaryň iş ýüzünde durmuşa geçirilmegi döwletleriň bähbitlerini öňe sürmäge netijeli itergi bermäge, dünýä bileleşiginiň olary çözmäge eýerýändigini görkezmäge gönükdirilendir. 

Foruma gatnaşyjylaryň pikirine görä, döwlet Baştutanymyzyň teklipleriniň derwaýysdygy we zerurdygy äşgärdir, çünki ulag ulgamy dünýä hojalyk gatnaşyklarynyň durnuklylygyna we deňagramlylygyna gönüden-göni täsir edýän ählumumy ykdysadyýetiň esasy ugurlarynyň biridir. Ol Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde möhüm orun eýeleýär. 

Ýurdumyz çäk taýdan has amatly ýerleşmek bilen, sebit we yklym ähmiýetli möhüm üstaşyr ulag we logistika merkezi hökmünde özüniň eýeleýän ornuny has-da pugtalandyryp, bu ulgamdaky ägirt uly kuwwatyndan ählumumy abadançylygyň bähbidine netijeli peýdalanmaga çalyşýar. Türkmenistanyň bu ugurdaky yzygiderli we işjeň syýasaty BMG-niň giňden goldaw bermeginde öz netijelerini berýär. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň bu ulgamdaky netijeli tagallalaryna, ýurdumyzyň başyny başlan, yklymyň ulag ulgamlaryny ösdürmek üçin möhüm ähmiýete eýe bolan giň gerimli taslamalara aýratyn üns berildi. 

Gürrüň Gara we Baltika deňizleri sebitleriniň, Günorta we Günorta — Gündogar Aziýanyň, Ýakyn Gündogaryň hem-de Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň deňiz terminallaryna çykmak arkaly Ýewraziýa giňişligini gurşap alýan ulag gatnawlarynyň köpşahaly, toplumlaýyn we utgaşykly düzümini gurmak barada barýar. Türkmenistan milli derejede eýýäm ulag düzümini döretmegiň, ösdürmegiň we döwrebaplaşdyrmagyň giň gerimli maksatnamasyny durmuşa geçirmäge girişdi. 

 Pikir alyşmalaryň çäklerinde häzirki döwürde dünýäde ulag ulgamynda ählumumy meseleleri çözmek üçin tagallalaryň birleşdirilmeginiň zerurdygyna göz ýetirmek derejesi artýar. Dünýä bileleşigi bu ulgamda netijeli hyzmatdaşlyga taýýardygyny görkezip, Birleşen Milletler Guramasynyň bu ugurdaky işini goldaýar. Şol bir wagtyň özünde, ylalaşykly ählumumy halkara işinde täze ugur — ulag diplomatiýasy barha uly ähmiýete eýe bolýar. Ulag diplomatiýasy bu ulgamda köptaraply gatnaşyklaryň netijeli usuly bolup durýar. 

Bellenilişi ýaly, dünýä ulagyny ösdürmek meseleleri boýunça gepleşikler başlanmak bilen çäklenmän, eýsem, ol has netijeli we maksatlaýyn häsiýete eýe bolýar, oňa täze gatnaşyjylar — döwletler, kompaniýalar halkara institutlar we guramalar çekilýär. 

Ulag kadalaryny, standartlary we üstaşyr çäreleri has doly sazlaşdyrmak üçin ähli ýurtlar tarapyndan BMG-niň ulag baradaky konwensiýalaryny tassyklamagy hem-de sebitde islendik wehimlere durnukly bolan özara ulag gatnaşyklary üpjün etmek üçin deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlar babatda Hereketleriň Wena maksatnamasyny durmuşa geçirmek Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan teklip edilen gurallaryň hatarynda görkezildi. Şol gurallar ýurtlar tarapyndan sebitde we tutuş dünýäde ulag aragatnaşygyny netijeli dikeltmek üçin ulanylyp bilner. 

Çykyşlarda şeýle hem ýurtlaryň BMG bilen hyzmatdaşlykda öňe sürlen bilelikdäki başlangyçlara daýanyp biljekdikleri nygtaldy. Şolaryň hatarynda durnukly ulag boýunça birinji ählumumy maslahatyň jemleýji resminamasy — BMG-niň hukuk gurallaryny, kadalaryny, ölçeglerini hem-de maksatnamalaryny ulanmak arkaly söwda we ulag ulgamlarynda bökdençlikleri azaltmak boýunça Aşgabat başlangyjy bar. Bu resminamalarda bar bolan wezipeleri çözmek boýunça maslahatlar öz beýanyny tapýar. 

Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň bu babatda görelde görkezýändigi nygtaldy. Ýurdumyz 2020-nji ýyldan bäri BMG-niň Ýewropa Ykdysady komissiýasynyň ulag konwensiýalarynyň sekizisini tassyklady. 

Şu maslahatyň gün tertibine dünýäniň, şol sanda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň häzirki ösüşinde ulag ulgamynyň ornuna bagyşlanan anyk ugurlaryň giň toplumy girizildi. Şu maslahat bu ulgamda özara gatnaşyklaryň netijeli gurallaryny we usullaryny işläp taýýarlamak üçin şertleri döretmäge mümkinçilik berer. 

Maslahata gatnaşyjylar bu forumyň ähmiýetini nygtap, Türkmenistanyň ulag-kommunikasiýa ulgamynda özara bähbitli halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga, döwrüň talabyna laýyk gelýän hem-de döwletlere we sebitlere anyk ykdysady ösüşi üpjün etmäge, olaryň strategik bähbitleriniň laýyk gelmegine ýardam etmäge ukyply degişli utgaşykly düzümi döretmäge goşan goşandyna ýokary baha berdiler. 

Wekilleriň umumy pikirine görä, bu ulgamdaky syýasatyň esasy meselelerini öz wagtynda ara alyp maslahatlaşmak ulag ulgamyny mundan beýläk-de ösdürmek maksady bilen, möhüm görkezijilere esaslanýan çözgütleri gözlemek üçin zerurdyr. Derwaýys wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirmek üçin bilelikdäki hereketler babatda hyzmatdaşlyk, Durnukly ösüş maksatlaryny maliýeleşdirmegiň meýilnamalaryny ornaşdyrmak, bu işe hususy ulgamyň gatnaşmagy, toplumlaýyn ulag meýilnamalaşdyrylmagy üçin mümkinçilikleri ösdürmek hem-de ulag babatdaky bilime maýa goýumlaryny goýmak zerur bolup durýar. Bularyň ählisi möhüm ähmiýete eýedir we Durnukly ösüş maksatlaryna edilýän çykdajylaryň netijeliligini ýokarlandyrmaga hem-de serişdeleri tygşytlamaga ýardam edip biler. 

Foruma gatnaşyjylar ulag arabaglanyşygyň gün tertibini ilerletmekde görnükli hünärmenleri birleşdiren bu maslahatyň tejribe alyşmak üçin ajaýyp meýdança bolup durýandygyny bellediler. Ählumumy pandemiýadan soňky döwürde durnukly dikeldiş çärelerini amala aşyrmak, aýratyn hem ulag ulgamynda giň gerimli işleri ýerine ýetirmek üçin bilelikdäki tagallalary utgaşdyrmagyň zerurdygy nygtaldy. 

Umumy mejlisleriň barşynda, şeýle hem howa, awtomobil, demir ýol we deňiz ulagynyň häzirki ýagdaýy, dünýä ykdysadyýetiniň bu ulgamyny ösdürmegiň geljegi, pudaklaýyn düzüme maýa goýumlarynyň çekilmegi, innowasiýalaryň ornaşdyrylmagy, daşky gurşawy goramak we howpsuzlyk bilen baglanyşykly meselelere garaldy. 

Foruma gatnaşyjylar deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletlerde ulag ulgamyndaky işleriň ýagdaýynyň ara alnyp maslahatlaşylmagynyň, şu babatda koronawirus ýokanjynyň pandemiýasynyň we beýleki wehimleriň täsirini kesgitlemegiň umumy bähbitlere has anyk göz ýetirmäge, garaýyşlaryň ýakynlaşmagyna, hyzmatdaşlyk gatnaşyklarynyň täze nusgalaryny işläp taýýarlamaga ýardam berjekdigine ynam bildirdiler. 

Şu gün şeýle hem halkara ulag we üstaşyr geçelgesini döretmek boýunça Utgaşdyryjy geňeşiň mejlisi geçirildi. Aşgabat ylalaşygyna gatnaşyjy döwletleriň, hususan-da, Eýranyň, Omanyň, Türkmenistanyň, Özbegistanyň we Gazagystanyň wekilleri şu üstaşyr ulag geçelgäniň ugurlary bilen baglanyşykly ozal gazanylan ylalaşyklaryň durmuşa geçirilişiniň barşyny ara alyp maslahatlaşdylar. 

Şeýle hem tehniki häsiýetli meseleleriň birnäçesine garaldy. Wekiliýetleriň agzalary Aşgabat ylalaşygyna gol çeken döwletleriň logistik merkezleriniň netijeliligini we ornuny ýokarlandyrmagyň wajypdygyny belläp, ähli ýurtlaryň logistik merkezleriniň arasynda hyzmatdaşlygy ösdürmegiň mümkinçilikleri barada pikir alyşdylar. 

Mejlisiň jemleri boýunça halkara ulag we üstaşyr geçelgesini döretmek boýunça Utgaşdyryjy geňeşiň 2-nji mejlisiniň Özara düşünişmek hakyndaky Ähtnamasy kabul edildi. 

Maslahatyň çäklerinde resminamalaryň birnäçesine gol çekildi. Şolaryň hatarynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen Moldowa Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda halkara awtomobil gatnawy hakyndaky Ylalaşyk; Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentligi bilen Russiýa Federasiýasynyň Ulag ministrliginiň arasynda halkara awtomobil daşamalary ösdürmek babatda özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama; Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň “Türkmendeňizderýaýollary” agentligi bilen Gruziýanyň Deňiz ulag agentliginiň arasynda özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama bar. 

Şeýle hem forumyň çäklerinde ýurdumyzyň daşary ýurtly wekiller bilen geçiren duşuşygynda netijeli hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň, gyzyklanma bildirilýän taraplaryň täze ulag-logistika ugurlaryny döretmek boýunça taslamalary durmuşa geçirmäge gatnaşmak mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Forumyň netijeleri boýunça deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň halkara maslahatynyň Jemleýji Beýannamasy kabul edildi. 

 Jemleýji mejlisiň barşynda forumyň wekilleri tarapyndan iki günüň dowamynda geçirilen işiň netijeleri jemlenildi. 

Bellenilişi ýaly, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň maslahatyň bilelikde kabul edilen Jemleýji Beýannamasy ugurdaş ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň çykyşlarynyň, deslapky resminamalaryň, umumy mejlisleriň çäklerinde olary ara alyp maslahatlaşmagyň esasynda taýýarlanyldy. Onda COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň durnukly dikeldilmegi hem-de galan döwürde Hereketleriň Wena maksatnamasynyň ýerine ýetirilmegini çaltlandyrmak üçin özara ulag baglanyşygy güýçlendirmegiň wajypdygy nygtalýar. 

Resminamada şeýle hem Birinji Ählumumy ulag maslahatynyň jemleri boýunça binýady goýlan durnukly ulag boýunça Aşgabat prosesini dowam etmegiň, bu prosesiň çäklerinde degişli köptaraply geňeşmeleriň hem-de bilim çäreleriniň geçirilmeginiň möhümdigine üns çekilýär. 

Soňra deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň bütindünýä toparynyň başlygy, Botswana Respublikasynyň Birleşen Milletler Guramasynyň ýanyndaky hemişelik wekili, ilçi Kollen Wiksen Kelapile çykyş edip, forumyň barşynda ulag ulgamyny ösdürmegiň derwaýys wezipeleri, COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň söwda mümkinçiliklerini ýokarlandyrmak üçin ulag arabaglanyşygyny gowulandyrmak babatda maslahatlar boýunça pikir alşyldy. 

Bellenilişi ýaly, maslahatda göwnejaý hereket edýän durnukly ulag ulgamy deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ykdysady taýdan we durnukly ösüşini doly üýtgedip biler. Jenap Kollen Wiksen Kelapile Hereketleriň Wena maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň wajypdygy barada aýdyp, halkara bileleşigi tarapyndan deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň goldanylmagynyň, olaryň möhüm wezipelerini çözmegiň wajypdygyna ünsi çekdi. 

 Öz nobatynda, BMG-niň Baş sekretarynyň orunbasary, BMG-niň az ösen döwletler, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler hem-de ösüp barýan kiçi ada döwletler boýunça Ýokary wekili hanym Rabab Fatima biziň ýüzbe-ýüz bolýan dürli ählumumy çökgünlikler zerarly deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň durnukly ulag ulgamyny üpjün etmek üçin, şol sanda degişli düzümi maliýeleşdirmekde, sanly ulgama geçmegi ilerletmekde, Serhetýaka çärelerini dolandyrmakda hem-de Bütindünýä Gümrük Guramasynda çäreleri aňsatlaşdyrmaga ýardam bermek maksatnamasyny ýerine ýetirmekde goldawa mätäçdigini belledi. 

Şunuň bilen birlikde, milli islegler we howanyň üýtgemegine dogry täsir etmek, düzümleýin taslamalary hem-de ulag ulgamyny ösdürmek maksatnamalaryny durmuşa geçirmek üçin tehniki goldaw bermek babatda ýeterlik derejedäki durnukly we elýeterli ulagy ösdürmäge gönükdirilen serişdeleri giňeltmegiň möhümdigine üns berildi. 

Bellenilişi ýaly, geçelgelerden geçmegiň wagtyny azaltmak hem-de tagallalaryň gaýtalanmagynyň öňüni almak üçin halkara ulag geçelgelerini dolandyrmaga utgaşykly we durnukly çemeleşmäni kabul etmek hem-de sebit arabaglanyşygyny ilerletmek üçin goşmaça çäreleri görmek zerurdyr. Şunuň bilen baglylykda, halkara we sebit guramalarynyň bu işe gatnaşmagyna ýokary baha berildi. 

Şoňa görä-de, häzirki wagtda deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň ileri tutulýan maksatnamalaryň üstünde işlemek örän wajypdyr. Şunuň bilen baglylykda, hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak we deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlary goldamagyň hereketlerini çaltlandyrmak üçin gurallaryň ählisinden peýdalanmak zerurdyr. 

Şeýlelikde, Türkmenistanyň Hökümetiniň başlangyjy boýunça we Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda üstünlikli geçirilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň halkara maslahaty taryhy ähmiýetli waka boldy. 

Maslahata gatnaşanlaryň uly düzümi, ara alnyp maslahatlaşylan meseleleriň giň toplumy, beýan edilen başlangyçlar, teklip edilen gurallar hem-de maslahatlar parahatçylygyň, ösüşiň we rowaçlygyň bähbidine durnukly ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga gönükdirilen çemeleşmeleriň hem-de maksatlaryň umumydygyny aýdyňlyk bilen görkezdi. 

 * * * 

Forumyň ikinji gününiň barşynda mähriban halkymyzyň asyrlaryň dowamynda aýawly saklanan baý medeni mirasy we döredijilik däpleri barada gürrüň berýän sergi guraldy. Daşary ýurtly myhmanlara amaly-haşam sungatynyň ösüşini aýdyňlyk bilen görkezýän täsin gymmatlyklar görkezildi. El işiniň ussatlarynyň taýýarlan önümleri, has takygy, olaryň özboluşlylygy, milli öwüşginleri hem-de ýokary hili maslahata gatnaşyjylaryň ünsüni çekdi. 

Bu ýere gelenler täsinligi, owadanlygy, inçeligi hem-de köpöwüşginliligi bilen tapawutlanýan ajaýyp halylaryň gözelligine haýran galdylar. Ussat zergärleriň zehini bilen döredilen şaý-sepler, gülýakalar, bilezikler, ýüzükler, gulakhalkalar we beýlekiler maslahata gatnaşyjylarda uly gyzyklanma döretdi. 

Şeýle hem foruma gatnaşyjylar üçin sungat ussatlarynyň konserti guraldy. Konsertiň maksatnamasyna laýyklykda, häzirki döwri wasp edýän aýdym-sazly we folklor-etnografik çykyşlar, joşgunly tanslar, halk hem-de häzirki zaman aýdymlary ýerine ýetirildi.