«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda täze Maksatnamanyň kabul edilip, ol «Elektron hökümet» ulgamyny döretmek boýunça ýerine ýetirilmeli wezipeleri kesgitlemegi, sanly bilim we sanly lukmançylyk ulgamyny kämilleşdirmegi, bu ugurlarda hünärmenleri taýýarlamagy, şeýle hem döwlet hyzmatlar portalyna sanly hyzmatlary tapgyrlaýyn ýerleşdirmegi göz öňünde tutýar. Bu Maksatnamany amala aşyrmak boýunça çäreleriň meýilnamasynda ýerine ýetirilmeli işleriň anyk ugurlary, ýerine ýetirijileri we möhletleri kesgitlenildi. Bu resminama pudaklary tehnologiýa taýdan özgertmegiň hem-de döwlet tarapyndan dolandyrmagyň, ykdysadyýeti ösdürmegiň özboluşly «ýol kartasy» bolup durýar. 

Sanlylaşdyrmak — milli ykdysadyýetimiz üçin hil taýdan täze döwür bolup, durmuş-ykdysady ösüş babatda döwlet Baştutanymyzyň takyk, çuňňur oýlanyşykly we ylmy taýdan esaslandyrylan strategiýasy esasynda oňa geçmek mümkin boldy. Ol ösüşiň durnukly oňyn depginini üpjün etmek bilen birlikde, degişli şertleriň üýtgemegine uýgunlaşmagy, daşarky ýagdaýlar bilen şertlendirilen töwekgelçilikleriň azalmagyny hem üpjün etdi. Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzda bu ugurda yzygiderli maksatnamalaýyn işler amala aşyrylýar, şol sanda zerur düzümi döretmek boýunça çäreler görülýär. 

Ykdysadyýetiň dürli pudaklarynyň arasynda pul görnüşindäki serişdeleriň çeýe, netijeli paýlanylmagyny üpjün etmek durmuş wezipelerini çözmäge, maýa goýum işleriniň netijeliligini ýokarlandyrmaga hem-de durnukly ykdysady ösüşi saklamaga, ähli pudaklary öňdebaryjy tehnologiýalara geçirmäge ýardam eder. Tehnologiýa taýdan ösen ýurtlaryň tejribesinden görnüşi ýaly, hut sanlylaşdyrmak işi olara batly depginler bilen öňe gitmäge hem-de dünýäniň öňdebaryjy ýurtlarynyň hataryna girmäge mümkinçilik berdi. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz hökümeti, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralaryň ýolbaşçylaryny ählumumy meýillere hem-de ähli derejede halkara hyzmatdaşlygy giňeltmäge gönükdirýär. Türkmenistanyň ösüşiniň geljegi daşarky şertleriň güýçlenmegi: dünýä hojalyk gatnaşyklaryna goşulyşmak, özara bähbitli söwda-ykdysady we maýa goýum hyzmatdaşlygyny işjeňleşdirmek, ylmy-tehniki ösüş babatda özara gatnaşyklaryň täze ugurlarynyň peýda bolmagy, adamzat üçin umumy meseleleriň ylalaşylan çözgütlerini işläp taýýarlamak bilen gös-göni baglydyr. Bu resminama kabul edilmezden ozal Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça degişli düzümi we şertleri döretmek ugrunda zerur işler ýerine ýetirildi. Şeýlelikde, 2010-njy ýylda döwletiň hökümet aragatnaşygyna sanly ulgam ornaşdyryldy. Wideoaragatnaşyk we elektron resminama dolanyşygy ýola goýuldy. 

Sanly ykdysadyýeti ösdürmek boýunça ykdysady taýdan ösen ýurtlaryň birnäçesinde toplanan tejribe sanly gurşawyň döredilmegi bilen milli ösüşde birnäçe artykmaçlyklaryň gazanylýandygyny görkezýär. Şunda maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy bilen ýurduň ykdysady ulgamynyň ösüşe ukyplylygyny häsiýetlendirýän görkezijiniň, ýagny jemi içerki önümiň artýandygy bellenilýär. Hususan-da, şeýle tehnologiýalaryň ösmegine gönükdirilýän maýa goýumlaryň möçberi näçe köp boldugyça, şonça-da jan başyna düşýän jemi içerki önümiň ýokarlanýandygyny daşary ýurtlaryň tejribesi tassyklaýar. Munuň özi, sanly maglumatlaryň täze önümleri öndürmekde eýeleýän ornunyň uludygyny aňladýar. 

Sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň oňyn taraplary barada söz açylanda, hökmany suratda, onuň ilatyň bilim derejesiniň ýokarlanmagyna edýän täsiri barada durup geçmek zerurdyr. Häzirki döwürde ösen döwletlerde maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryň ösmegine gönükdirilýän maýa goýumlaryň möçberleriniň ýylsaýyn artdyrylmagy kanunalaýyk ýagdaýa öwrüldi. Bu, ilkinji nobatda, ylmyň we bilimiň adamyň aň-paýhas kuwwatyny artdyrmagynyň netijeli serişdesi bolup durýandygy bilen baglanyşyklydyr. Ösen döwletlerde maýa goýumlaryň köp böleginiň bilim ulgamynda ulanylýan sanly tehnologiýalaryň kämilleşdirilmegine gönükdirilmegi, ýagny olaryň okatmagyň öňdebaryjy usullaryny ornaşdyrmakda ulanylmagy bilimiň ýokary hilini gazanmagyň ýurduň ykdysady howpsuzlygy üçin näderejede wajypdygyny görkezýär. Sebäbi täzeçil pikirlenmek, adaty çözgütlere meňzemeýän çemeleşmeleri teklip etmek diňe döredijilik ukyby ýokary bolanlara başardýar. Bu ukyplaryň we başarnyklaryň esaslarynyň ýaşlykda kemala gelýändigini göz öňünde tutup, ykdysadyýetini mundan beýläk-de berkitmek isleýän ýurtlaryň çaganyň bilim derejesini kiçilikde, ýagny mekdep döwründe ýokarlandyrmaga çalyşmaklary ýöne ýerden däldir. Biziň hem gysga wagtda sanly ykdysadyýete geçmegimiz dünýäde ýurdumyzyň öz mynasyp ornuny tapmagyny, halkymyzyň durmuş derejesiniň hasam ýokarlanmagyny, uzak geljegimizi nazarlaýan howpsuz, ygtybarly ösüşimizi üpjün eder. 

«Okaýan il ozar, okamaýan il tozar» diýlişi ýaly, gülläp ösýän döwletimizde ylym-bilim pudagyna täzeçil tehnologiýalar ornaşdyrylýar. Bu bolsa döwletimiziň dünýä derejesinde öňde barýan döwletler bilen bilelikde, sanly ulgama has çalt geçmegine uly ýardam berýär. 

Goý, döwlet durmuşynyň ähli ugurlaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak, ýaşlary sanly ulgamdan kämil baş çykarýan hünärmenler edip ýetişdirmek ugrunda uly tagalla edýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolup, il-ýurt bähbitli işleri has-da rowaç alsyn! 

Göwher ÝARAŞOWA,

Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersitetiniň mugallymy.

Maýa goýum syýasaty milli ykdysadyýetiň ýokary ösüş depgininiň we netijeliliginiň üpjün edilmegine gönükdirilmek bilen, özüniň oňyn netijesini berýär. Bu ugurda öňde durýan wezipeleri dessin çözmek hem-de erkin bazar gatnaşyklaryny öňe ilerletmek, halk hojalygyny özgertmek, ählumumy söwda, ylmy-tehniki we ykdysady gatnaşyklaryň möhüm bölegi bolan täzeçil usullary giňden peýdalanmak we pugtalandyrmak üçin ykdysadyýete daşary ýurt maýasyny çekmek işiniň ähmiýeti barha ýokarlanýar.  

Uzak möhleti öz içine alýan maýa goýum maksatnamalary döwlet durmuşynyň we halk hojalygynyň ähli ulgamlarynda göz öňünde tutulýan özgertmeleriň ugurlaryny anyk kesgitleýän derwaýys resminamalar hökmünde tapawutlanýar. Türkmenistanyň ägirt uly tebigy serişdeleri, şeýle hem geografik taýdan amatly ýerleşmegi we üstaşyr mümkinçilikleri babatda bäsdeşlik artykmaçlyklaryndan ugur alynýar. Ýurdumyzyň sebitiň we yklymyň wajyp ulag-logistik ulgamyna öwrülmegi, peýdaly gazylyp alynýan çig mal ýataklaryny senagat taýdan gaýtadan işlemek we ýerli çig mal serişdelerinden ýokary goşmaça binýatly taýýar önümleri öndürmek ykdysadyýetiň wajyp ugurlarynyň biri bolup durýar. Daşarky we içerki ýagdaýlary deňeşdirmek, serişde binýadyny nazara almak bilen, uzak möhletleýin esasda tehniki we tehnologik ösüşiň has netijeli ýoluny saýlap almak birnäçe pudaklarda we kärhanalarda täzeçil strategiýany emele getirýär. 

Döwlet Baştutanymyz täze önümçilik kuwwatlyklaryna maýalaryň goýulmagy halk hojalygynyň durmuş ulgamynyň ähli pudaklarynyň ösüş maksatnamalaryna itergi bermäge, ýurdumyzyň önüm öndürijilerini, şol sanda hususyýetçileri goldamaga mümkinçilik berýär diýip belleýär. Munuň özi diňe bir daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümçilik bilen çäklenmän, eýsem, ýurdumyzyň girdejisiniň artmagynyň möhüm çeşmesi bolup durýan islegli harytlaryň hasabyna eksport mümkinçiliklerini giňeltmäge şert döredýär. Döwlet maýa goýum syýasatynyň esasy ugurlary milli ykdysadyýeti döwrebaplaşdyrmakdan we diwersifikasiýalaşdyrmakdan ybaratdyr. Ykdysadyýetiň önümçilik we durmuş maksatly ugurlaryna gönükdirilýän maýa goýumlary ýurduň önümçilik binýadyny düýpgöter özgerdýär. Ähli pudaklarda täze desgalaryň, durmuş-medeni maksatly binalaryň uly toplumlarynyň emele gelmegine şert döredýär. Bu bolsa, öz gezeginde, döwletiň baş maksadyna — halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň has-da ýokarlanmagyna mümkinçilik berýär.  

Netijeli durmuşa geçirilýän maýa goýum syýasaty «Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», şeýle-de, «Türkmenistanyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin daşary söwda Strategiýasynda» göz öňünde tutulan maksatlara ýetmekde möhüm orun eýeleýär. Şuňa laýyklykda, ýurdumyzda ykdysadyýetiň ösdürilmegine gönükdirilýän maýa goýumlaryň möçberi, olaryň ugurlary takyk kesgitlenýär. Meselem, üstümizdäki ýyl üçin milli ykdysadyýete gönükdirilen maýa goýumlaryň umumy möçberi 36,1 milliard manada deňdir. Şonuň 60,2 göterimi önümçilik ugruna, 39,2 göterimi durmuş-medeni maksatly işlere bölünendir. Bu sanlar önümçilige sarp edilýän maýa goýumlaryň möçberiniň ýylyň-ýylyna artýandygyny görkezýär. Munuň özi importyň ornuny tutýan ýokary hilli önümleri öndürmäge, milli manadyň hümmetini ýokarlandyrmaga we ilatyň hal-ýagdaýyny has gowulandyrmaga ýardam edýär. Maýa goýumlary öndürilýän önümiň ýa-da hödürlenýän hyzmatlaryň hasabyna ödeljek we ýurda girdeji getirjek önümçilige sarp edilmek bilen birlikde, durmuş maksatly ugurlara hem gönükdirilýär. Bu zähmet adamynyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň yzygiderli gowulandyrylmagy ugrunda hem ägirt uly maýanyň özleşdirilýändigini aňlatmak bilen, çykdajylaryň halkyň önümçilikde çekýän halal zähmeti arkaly döwlete girdeji getirmeginiň hasabyna ödelýändigini görkezýär.  

Selimberdi HOJABERDIÝEW,

Aşgabat şäheriniň Baş maliýe we ykdysadyýet müdirliginiň başlygynyň orunbasary.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň öňdengörüjilikli syýasaty netijesinde Türkmenistanyň ykdysadyýeti durnukly we depginli ösýär. Bu bolsa ýokary maýa goýum işjeňligi, içeri we daşarky islegiň artmagy, telekeçiligiň ösdürilmegi, ilatyň girdejilerini artdyrmak boýunça görülýän toplumlaýyn çäreler bilen baglanyşyklydyr. 

2022-nji ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň netijelerine bagyşlanyp geçirilen Ministrler Kabinetiniň göçme mejlisinde ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetirilen işleriň jemleri boýunça jemi içerki önümiň ösüş depgininiň 6,1 göterim derejesinde bolandygy bellenildi. Munuň özi ykdysadyýetiň hem-de sebitleriň ähli pudaklarynyň durnukly ösüşiniň esasy makroykdysady görkezijilerine öwrüldi. Umuman, öndürilen önümiň möçberi, 2021-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 11,5 göterim ýokarlandy. 

Şu ýerde 8-nji iýulda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Ministrler Kabinetiniň ýylyň birinji ýarymynda ýurdumyzyň ösüşiniň netijelerine bagyşlanyp geçirilen mejlisiniň barşynda halk hojalygynyň ähli pudaklarynda düýpli özgertmeleriň bolup geçendigini, toplumlaýyn işleriň netijesinde uly üstünlikleriň gazanylandygyny nygtandygyny bellemek ýerlikli bolar. Häzir Türkmenistan depginli ösýän hem-de ýokary tehnologiýalardan, innowasiýalardan ugur alýan, ägirt uly taslamalary, oňyn başlangyçlary üstünlikli amala aşyrýan jogapkärli döwlet hökmünde dünýäde uly meşhurlyga eýe boldy. 

Milli ykdysadyýetiň binýatlyk esaslarynyň pugtalandyrylmagy ýurdy depginli ösdürmegiň netijesine öwrüldi. Bu bolsa onuň durnuklylygyny saklamaga hem-de kuwwatlylygyny artdyrmaga mümkinçilik berdi. Ýurdumyzda daşarky bazarlarda uly islegden peýdalanýan ýokary hilli, bäsdeşlige ukyply önümleri öndürmek boýunça häzirki zaman kärhanalaryny giň gerimde gurmak hem-de ulanmaga bermek işleri ýaýbaňlandyryldy. Ykdysadyýeti bazar gatnaşyklaryna we sanly ulgama geçirmek işleri dowam edýär. 

Birinji ýarym ýylda maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna milli ykdysadyýeti ösdürmäge gönükdirilen düýpli maýa goýumlaryň möçberi jemi içerki önüme bolan gatnaşygynda 14 göterime deň boldy. Şunda özleşdirilen maýa goýumlaryň 43,7 göterimi önümçilik toplumlaryny, 56,3 göterimi bolsa durmuş-medeni maksatly desgalary gurmaga gönükdirildi. Döwlet Baştutanymyz 2023-nji ýyl üçin Maýa goýum maksatnamasyny işläp taýýarlamaga we tassyklamaga düýpli çemeleşmegi, anyk önümçilik wezipelerini hem-de her ministrligiň, pudaklaýyn dolandyryş edarasynyň öňünde goýlan wezipeleri kesgitlemegi tabşyrdy. 

Jemi içerki önümiň ösüş depginini saklamak, döwlet girdejilerini artdyrmak we ykdysadyýetde bazar gatnaşyklaryny ösdürmek babatda geljek ýylyň Döwlet býujetine hem garalýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow baş maliýe meýilnamasynyň üstünde işlemegi tamamlap, onuň taslamasyny Milli Geňeşiň garamagyna ibermegi tabşyrdy. Türkmenistan üçin Döwlet býujeti, däp bolşy ýaly, durmuş ugurlydyr. 

Hormatly Prezidentimiziň gol çeken Permanyna laýyklykda, aýlyk zähmet haklarynyň, pensiýalaryň, talyp haklarynyň, döwlet kömek pullarynyň we birnäçe beýleki durmuş tölegleriniň möçberiniň 10 göterim köpeldilmegi göz öňünde tutulýar hem-de her etrapda, şäherde kömege mätäç adamlar üçin ýaşaýyş jaýlaryny gurmaga serişdeler hökmany goýberiler. Döwlet Baştutanymyzyň ozal beren tabşyrygyna görä, ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamasynyň hem-de Oba milli maksatnamasynyň taslamalary taýýarlanyldy. Bu resminamalarda ýakyn ýedi ýyl üçin Garaşsyz Watanymyzyň ykdysady strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlary kesgitlenildi, durmuşa geçirilmegi meýilleşdirilen ägirt uly başlangyçlar, giň gerimli özgertmeler beýan edildi. Olar halkymyzyň abadançylygyny we gülläp ösüşini üpjün etmäge gönükdirilendir. 

“Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda” hem-de “Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynda” bellenilen toplumlaýyn çäreleriň ýerine ýetirilmegi ykdysadyýeti dolandyrmakda hil babatdaky öňegidişlikleri üpjün etmelidir. Döwlet eýeçiligindäki emläkleri hususylaşdyrmagy giň gerimde dowam etmek, degişli ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, welaýatlaryň we şäherleriň häkimlikleriniň hususylaşdyrylan desgalarynyň sanyny artdyrmak, döwlete degişli bolmadyk ulgamy ösdürmek kabul edilen maksatnamalara laýyklykda, milli ykdysadyýetimizi mundan beýläk-de ösdürmegiň ileri tutulýan wezipeleriniň hatarynda görkezildi. 

Şu babatda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow ýurdumyzyň kiçi we orta telekeçiligini goldamak gaznasynyň işini işjeňleşdirmegiň wajypdygyny belläp, bu mesele boýunça teklipleri taýýarlamak barada görkezme berdi. Şunda döwlet Baştutanymyzyň şu ýylyň birinji çärýeginde Diýarymyzyň durmuş-ykdysady taýdan ösüşiniň netijelerini jemlände, kiçi we orta telekeçilere karz bermek maksatnamasyny giňeltmegi, aýratyn-da, sebitlerde täze iş orunlaryny döretmegiň maksatnamasyny seljermegi tabşyrandygyny bellemek gerek. 

Şonda ýurdumyzdaky ykdysady we maliýe ýagdaýa hemişe gözegçilik etmek boýunça öňde goýlan wezipe hem-de dünýä hojalyk gatnaşyklary ulgamynda emele gelen ýagdaýlary göz öňünde tutup, şu ýyl döwletimizde durmuş-ykdysady taýdan ösüşiň garaşylýan netijelerini içgin seljermek barada berlen tabşyryk has möhüm häsiýete eýe boldy. Şoňa görä-de, halk hojalyk pudaklarynyň durnukly ösüşini saklamak üçin degişli çäreleri görüp, dünýädäki çylşyrymly ýagdaýlaryň ýurdumyzyň ykdysadyýetine täsirini hemmetaraplaýyn seljermek wajypdyr. 

Milli ykdysadyýetimiziň depginli ösüşi köp babatda ýurdumyzyň maýa serişdeleriniň netijeli dolandyrylyşyna, ykdysadyýetiň pudaklaryna gönükdirilýän karz serişdeleriniň oýlanyşykly ulanylyşyna baglydyr. Maýa serişdelerini has netijeli dolandyrmak üçin ýurdumyzyň pul-karz ulgamyna gaýtadan seretmek, Bütindünýä banky, Aziýanyň Ösüş banky, Yslam Ösüş banky, Ýewropanyň täzeleniş we ösüş banky hem-de beýleki halkara maliýe institutlary bilen strategik hyzmatdaşlygy ösdürmek bellenildi. 

Şeýle-de milli puluň hümmetini ýokarlandyrmak, daşary ýurt puly bilen amala aşyrylýan amallary düzgünleşdirmek we işleriň şu görnüşine gözegçilik etmek boýunça yzygiderli esasda degişli işleri alyp barmak tabşyryldy. Halkara tejribä esaslanyp, býujet-salgyt ulgamyny döwrebaplaşdyrmak, maliýe hasabatlylygyny, salgyt salmagyň düzgünlerini we usullaryny yzygiderli kämilleşdirmek hem-de ýurdumyzda elektron salgyt salmak ulgamyny doly ornaşdyrmak meýilleşdirilýär. 

Maliýe serişdelerini netijeli dolandyrmak ykdysadyýetiň pudaklaýyn düzümlerini diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek, täze, ýokary tehnologiýaly, ekologik taýdan arassa önümçilikleri, täze iş orunlaryny döretmek boýunça meýilnamalary ýerine ýetirmegiň esasy şertidir. Şonuň ýaly-da, zähmet serişdelerini dolandyrmak, ýurtda adam mümkinçiliginiň hilini ýokarlandyrmak möhüm ähmiýete eýedir. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň nygtaýşy ýaly, zähmet bazaryny düzgünleşdirmek meselesine raýatlaryň zähmet çekmäge bolan konstitusion hukuklaryny ulanmagy üçin ähli mümkinçilikleri üpjün etmäge gönükdirilen döwlet syýasatynda möhüm orun berilmelidir. 

Zähmet bazaryny işjeňleşdirmek we täze iş orunlaryny döretmek boýunça çäreler bilen bir hatarda, ilatyň girdejilerini artdyrmaga degişli ulgamlaýyn syýasat amala aşyrylýar. 2022-nji ýylyň geçen ýedi aýynda ýurdumyzyň iri we orta kärhanalary boýunça aýlyk zähmet hakynyň möçberi, 2021-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 10,4 göterim köpeldi. Aýlyk zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary öz wagtynda hem-de doly möçberde maliýeleşdirilýär. 

8-nji iýulda geçirilen Hökümetiň mejlisinde ýurdumyzda zähmete hak tölemegiň iň pes möçberine gaýtadan seretmegiň zerurdygy bellenildi we bu babatda degişli tabşyryklar berildi. Zähmete hak tölemegiň iň pes möçberi ýaly möhüm makroykdysady görkezijiniň ýokarlanmagyna täzeden seredilmegi “Döwlet adam üçindir!” diýen şygaryň iş ýüzünde anyk durmuşa geçirilýändiginiň ýene-de bir mysalydyr. Zähmete hak tölemegiň iň pes möçberiniň görkezijisi iş beriji bilen işgäriň arasynda zähmet gatnaşyklaryny düzgünleşdirmek üçin zerurdyr hem-de işiň guramaçylyk görnüşine garamazdan, iş berijileriň ählisi üçin hökmanydyr. Zähmete hak tölemegiň häzirki iň pes möçberinden ugur alnyp, durmuş taýdan kömek bermek tölegleri hem hasaplanylýar. 

Halkymyzyň durmuş derejesiniň ýokarlandyrylmagynyň maddy ugurlarynyň üstüne goşmaça bilim, saglygy goraýyş we sport ulgamlaryny döwrebaplaşdyrmak arkaly adam mümkinçiligini ösdürmek boýunça çäreleriň toplumy, ýaşlar syýasatyny hem-de jemgyýetçilik guramalarynyň işini kämilleşdirmek göz öňünde tutuldy. Şol işler degişli maddy-enjamlaýyn binýadyň pugtalandyrylmagyny, bilim edaralarynyň maliýe ýagdaýynyň gowulandyrylmagyny, okuw maksatnamalarynyň hem-de meýilnamalarynyň, okuw kitaplarynyňdyr gollanmalarynyň öňdebaryjy dünýä tejribesine laýyklykda yzygiderli kämilleşdirilmegini özünde jemleýär. 

Ýokary bilimiň hilini gowulandyrmak maksady bilen, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerini dünýäniň meşhur okuw mekdepleriniň sanawyna girizmek boýunça işler dowam eder. Hökümetara ylalaşyklar esasynda daşary ýurtlaryň ýokary okuw mekdeplerinde milli ykdysadyýetimiziň dürli pudaklarynda uly isleg bildirilýän milli işgärleri taýýarlamak tejribesi dowam etdiriler. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň tölegli esasda ýokary we orta hünär okuw mekdeplerini tamamlan talyplara iki ýyllyk hökmany iş tejribeligi bolmazdan, diplomlary gowşurmak baradaky teklipleri taýýarlamaga degişli beren tabşyrygy bilim ulgamynda täze ädim boldy. 

Ilatyň girdejilerini yzygiderli ýokarlandyrmagyň köpýyllyk tejribesi ykdysady ösüşiň esasy itergi beriji güýçleriniň biri hökmünde sarp ediş isleginiň artmagyna ýardam edýär. Şu ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda bölek haryt dolanyşygynyň görkezijisi, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 10,4 göterim, daşary söwda dolanyşygy bolsa 39 göterim ýokarlandy. Eger içerki islegiň ösüşi ilatyň girdejileriniň artmagy bilen bagly bolsa, onda daşarky isleg ykdysadyýetiň eksport kuwwaty, onuň daşarky bazarlarda isleg bildirilýän bäsdeşlige ukyply önümleri öndürip biliş ukyby bilen şertlenendir. 

Geçen ýarym ýylda ýurdumyzyň eksport kuwwatynyň ösüşini, ilkinji nobatda, ykdysadyýetiň elektroenergetika, nebitgaz, himiýa we dokma senagaty ýaly esasy pudaklary üpjün etdi. Ine, ýanwar — iýul aýlarynda nebit we gaz kondensatyny çykarmagyň meýilnamasy 100,7 göterim ýerine ýetirildi. Nebiti gaz kondensaty bilen çykarmagyň meýilnamasy 111,2 göterim, nebiti gaýtadan işlemegiň meýilnamasy 110,2 göterim, benzin öndürmegiň meýilnamasy 117,4 göterim, dizel ýangyjyny öndürmegiň meýilnamasy 112,2 göterim, polipropilen öndürmegiň meýilnamasy 125,6 göterim, çalgy ýaglaryny öndürmegiň meýilnamasy 115,2 göterim, suwuklandyrylan gazy öndürmegiň meýilnamasy 115 göterim, tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 113,6 göterim, “mawy ýangyjy” eksport etmegiň meýilnamasy 123,6 göterim berjaý edildi. 

Energetika ministrligi boýunça öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 128,4 göterim ýerine ýetirildi. Elektrik energiýasyny öndürmegiň ösüşi 112,8 göterime, daşary ýurtlara iberilen elektrik energiýasynyň ösüşi bolsa 141,3 göterime barabar boldy. “Türkmenhimiýa” döwlet konserni şu ýylyň ýedi aýynyň netijeleri boýunça önüm öndürmegiň we hyzmatlary ýerine ýetirmegiň meýilnamasyny 181,1 göterim berjaý etdi. 

Ýylyň başyndan bäri geçen döwürde Türkmenistan Russiýa, Özbegistan, Täjigistan, Gazagystan, Eýran bilen ykdysady we söwda gatnaşyklaryny işjeň ösdürdi. Daşary söwda dolanyşygynyň möçberiniň artmagyndan başga-da, onuň düzümindäki eksportda energetika degişli bolmadyk harytlaryň paýynyň artmagy, importyň peselmegi, haryt görnüşlerinde we daşary söwdanyň geografik ugurlarynda bolup geçen üýtgeşmeler bilen baglanyşykly oňyn ýagdaýlar ösýär. Munuň özi ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň durnukly ýokarlanmagyna hem-de dünýä ykdysadyýetine goşulyşmagyna ýardam berýär. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň nygtaýşy ýaly, gazanylanlar bilen kanagatlanman, daşary ykdysady işleri mundan beýläk-de ösdürmek, daşary söwda dolanyşygyny has-da kämilleşdirmek boýunça alnyp barylýan işleri güýçlendirmek gerek. 

Diýarymyzda eksport-import amallaryny düzgünleşdirýän esasy döwlet edarasy bolan Döwlet haryt-çig mal biržasynyň işi Türkmenistanyň daşary ykdysady gatnaşyklarynyň görkezijileriniň biri, habar-syn beriş maglumatlaryň çeşmesi bolup, ýurduň halk hojalyk toplumynyň esasy pudaklarynyň önümlerine islegleri aýdyň görkezýär. Bu ýerde her hepdede ýakyn we alys daşary ýurtly alyjylar tarapyndan Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda öndürilen benzin, polipropilen, suwuklandyrylan gaz, dizel ýangyjy, awiakerosin, Gyýanlydaky polimer zawodynyň önümi bolan ýokary dykyzlykdaky polietilen, aýna hem-de dürli görnüşli dokma önümleri ýaly eksport harytlaryny satyn almakda köp sanly geleşikler baglaşylýar. 

Elektron söwdany giňeltmek we dellallara goşmaça maglumatlary bermek üçin şu ýylyň baharynda Türkmenistanyň Döwlet haryt-çig mal biržasy täze saýty işe girizdi. Munuň özi ugurdaş ministrlikleriň hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, işewür jemgyýetçiligiň öňünde internet arkaly harytlary ýerlemegiň möçberini artdyrmak, ýurduň içinde elektron söwdany alyp barmaga öz meýdançaňy döretmek, Diýarymyzda öndürilýän önümleri halkara derejede giňden mahabatlandyrmak hem-de öňe ilerletmek boýunça öňde goýlan wezipeleri durmuşa geçirmek ugrunda ýene-de bir ädimdir. Munuň şeýle bolmagyna “Türkmenistanda öndürildi” diýen nyşanyň işlenip taýýarlanylmagy hem gönükdirilendir. Ol ýurdumyzyň harytlarynyň hiliniň, ykdysadyýetiniň bäsdeşlige ukyplylygynyň görkezijisi bolmaga hyzmat etmelidir. 

Işleriň birinji tapgyry milli nyşan baradaky düzgüniň işlenilip taýýarlanylmagy bilen baglanyşyklydyr. Bu bolsa ony ornaşdyrmak boýunça ýüze çykýan tutuş wezipeleriň toplumyny çözmäge gönükdirilendir. Ikinji tapgyr nyşany gowşurmak baradaky düzgüni işläp taýýarlamakdyr. Ony almak üçin harydyň ýokary hil ölçeglerine, ekologik howpsuzlygyna mynasypdygyny hem-de kybap gelýändigini subut etmek zerurdyr. Bu düzgüne içerki we daşarky bazarlarda nyşanyň ulanylmagy baradaky maddalar hem giriziler. 

“Türkmenistanda öndürildi” diýen nyşan türkmen, iňlis hem-de rus dillerinde aýdyň we gysga beýanly şekiliň hem-de şygaryň döredilmegini göz öňünde tutýar. Ol nepisligi, şol bir wagtyň özünde many aýratynlygy bilen tapawutlanmalydyr, özünde watançylyk mazmuny jemlenmelidir. Onuň döredilmegi ýurdumyzyň daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen söwda-ykdysady gatnaşyklaryny pugtalandyrmak, eksporta ugradylmalary diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek hem-de görnüşlerini giňeltmek üçin giň mümkinçilikleri açar. 

Ýurdumyzda öndürilýän önümleri daşarky bazarlara çykarmakda hususy haryt öndürijiler möhüm orun eýeleýär. Milli ykdysadyýetimiziň bazar gatnaşyklaryndan ugur almagy hem-de Diýarymyzyň telekeçiligini goldamak boýunça anyk çäreleriň görülmegi döwlete degişli däl ulgamyň ösmegine hem-de önümçilik, maýa goýum we eksport kuwwatynyň pugtalanmagyna ýardam etdi. Muny özünde ýurdumyzyň hususy işewürliginiň wekilleriniň 27 müňden gowragyny birleşdirýän Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň döredilmeginiň nobatdaky senesine bagyşlanyp, aprel aýynda geçirilen sergi hem-de maslahat tutuş aýdyňlygy bilen görkezdi. 

Döwlet Baştutanymyz ýurdumyzda telekeçiligiň we döwlet-hususy hyzmatdaşlygynyň ösdürilmegine goldaw bermegiň ähmiýeti barada aýdyp, şu meseleler bilen birlikde, milli ykdysadyýetde hususy ulgamyň paýynyň artdyrylmagyna, ýaşlaryň işewürlik başlangyçlarynyň goldanylmagyna aýratyn üns beriljekdigini tassyklady. 

Şeýlelikde, ata Watanymyzyň durnukly ösüşini üpjün etmek hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň alyp barýan döwlet syýasatynyň baş maksadydyr. Şol syýasatyň yzygiderli durmuşa geçirilmegi netijesinde Türkmenistan mähriban halkymyzyň durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmagyň esasy şerti bolan durnukly ykdysadyýetli döwlete öwrüldi. 

(TDH)

Berkarar Watanymyzda maldarçylyk önümleriniň öndürilişini artdyrmak, azyk bolçulygyny pugtalanmak ugrundaky tagallalara Ahal welaýatynda iş alyp barýan hususy pudagyň wekilleri hem saldamly goşandyny goşýarlar. Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy «Ajaýyp ussat — halal önümler» hojalyk jemgyýetiniň döwrebap maldarçylyk toplumynyň netijeli we guwandyryjy işleri bu ugurda aýratyn bellärliklidir. 

Hojalyk jemgyýetiniň Bäherden etrabynyň «Arçman» daýhan birleşiginiň çägindäki ýokary hilli sygyr etiniň önümçiligine ýöriteleşdirilen maldarçylyk toplumynyň alyp barýan işleriniň gerimi barha giňeýär. 2015-nji ýylda bu ýere Germaniýadan getirilen «aberdin-angus» tohumly mallaryň hojalyga peýdaly alamatlary ylmy esasda öwrenildi, ykdysady taýdan amatlylygy, dürli howa şertlerine ýokary durnuklylygy, yssa we sowuga çydamlylygy göz öňüne tutulyp, bu mallar hojalykda köpçülikleýin idedilip başlandy. Mermer etiniň önümçiligi boýunça iň gowy tohumlaryň biri hasaplanylýan şeýle görnüşli mallaryň bu ýerde göwnejaý idedilmegi we olardan ýokary hilli önüm alynmagy üçin ähli tagallalar edilýär.  

Maldarçylyk toplumynyň işini ýöretmek üçin bölünip berlen ýer böleginiň 35 gektarynda gurlan desgalar döwrebap enjamlaşdyrylandyr. Toplum mal ýataklaryny, sagym we sagym sygyrlar, ýaş göleler binalaryny, gezim meýdançasyny, dökün ammarlarydyr ot-iým desgalaryny hem-de beýleki kömekçi desgalary öz içine alýar. Olarda ornaşdyrylan kämil tehnologiýalar toplumyň işini ýokary derejede alyp barmaga mümkinçilik berýär. 

Şu ýerde idedilýän mallaryň arasynda et we süýt berijiligi bilen tapawutlanýan «simmental», «golşteýn» görnüşli sygyrlar hem bar. Häzirki wagtda idedilýän mallardan ýylyň dowamynda onlarça tonna et öndürilýär. Toplumyň sagym mallaryndan her günde alynýan süýdüň möçberi 15-16 tonnadyr. Süýt, senagat taýdan ýokary talaplara laýyklykda, gaýtadan işlenilýär hem-de süýt kärhanalaryna ugradylýar. Şeýlelikde, toplumyň ekologik taýdan arassa, ýokuma baý süýt hem-de et önümleri halkymyzyň bereketli suprasynyň bezegidir. 

Mallaryň ýeterlik ot-iým binýadyny döretmek üçin bölünip berlen ýerde ýorunja, däneli we siloslyk mekgejöwen, beýleki ot-iýmlik ekinler ekilýär. Şolary ýetişdirmekde we ýygnap almakda maldarçylyk toplumynyň häzirki zaman oba hojalyk tehnikalarynyň hyzmatyndan netijeli peýdalanylýar. Ot-iým taýýarlaýjylar şu günler gyş üçin ot-iým ätiýaçlygyny döretmek maksady bilen yhlasly zähmet çekýärler.  

Toplumyň işçi-hünärmenleri daşary döwletlerden getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň önümçiligini giňeltmek babatynda uly tagalla edýändigi, telekeçilere ýakyndan goldaw-hemaýatlary berýändigi üçin, hormatly Prezidentimiziň adyna alkyş aýdýarlar, Watanymyzyň baş baýramyna sowgatly barmak üçin, iş gadamlaryny has-da batlandyrýarlar. 

Aýdo ŞEKEROW.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli pudaklary häzirki zaman innowasion ýoly bilen ösdürilýär, olaryň döwrebap ösüşiniň üpjün edilmegini şertlendirýän sanly ulgam ähli ministrliklere, pudaklaýyn dolandyryş edaralaryna tapgyrlaýyn esasda yzygiderli ornaşdyrylýar. «Eksport-import amallary üçin bir penjire» bitewi döwlet maglumat ulgamy pudaklary sanlylaşdyrmagyň çäklerinde döredilýän ulgamlaryň biridir. Sanly ulgam köpugurly özgertmeleriň üstünlikli amala aşyrylmagyna, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň has-da ýokarlandyrylmagyna, iri möçberli maksatnamalaryň işlenip taýýarlanmagyna aýratyn oňyn täsirini ýetirýär. 

Ýurdumyzda daşary syýasat ugrunda alnyp barylýan döwlet işleriniň geriminiň has giňelýän, dünýä döwletleri bilen syýasy, ykdysady, medeni we söwda gatnaşyklarynyň ösdürilýän, ulag-üstaşyr ýükleriniň yzygiderli artdyrylýan döwründe gümrük işiniň hukuk gatnaşyklaryny kämilleşdirmek hem-de ony halkara hukugyň umumy ykrar edilen kadalaryna laýyk getirmek barada deputatlaryň öňünde goýlan wezipelerden ugur alnyp, şu ýylyň iýul aýynda Milli Geňeşiň Mejlisi tarapyndan «Türkmenistanyň Gümrük kodeksine goşmaçalar girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi we Halk Maslahaty tarapyndan tassyklanyldy. Resminama laýyklykda, Türkmenistanyň gümrük serhedinden harytlary we ulag serişdelerini geçirmek boýunça dahylly taraplaryň gümrük edaralarynyň hem-de rugsat beriş we gözegçilik wezipelerini amala aşyrýan beýleki ygtyýarly edaralaryň özara hereketleri sanly ulgam arkaly, ýagny «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamy arkaly amala aşyrylar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» bellenen wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek we milli ykdysadyýetimize sanly ulgamy giňden ornaşdyrmak babatynda toplumlaýyn işler yzygiderli ýerine ýetirilýär. Konsepsiýany durmuşa geçirmegiň çäklerinde köpugurly «Bir penjire» ulgamynyň maglumatlary toplaýyş, işleýiş we goraýyş milli maglumat merkeziniň döredilmegi ýurdumyzda sanly ykdysadyýetimiziň ösmegine uly itergi berýär. Ýurdumyzyň Daşary işler ministrliginiň ýardam bermeginde, Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugy, Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasy hem-de Söwda we ösüş Konferensiýasy bilen hyzmatdaşlykda «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamyny ornaşdyrmak babatda Taslama resminamasyny durmuşa geçirmek boýunça işler alnyp barylýar. 2020-nji ýylyň 11-nji dekabrynda ýurdumyzyň hemişelik Bitaraplygynyň şanly 25 ýyllygyna bagyşlanyp geçirilen halkara serginiň çäklerinde Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugy bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasynyň arasynda «Eksport-import amallary üçin bir penjire» atly 2021 — 2023-nji ýyllar üçin Taslama resminamasyna gol çekildi. 

Bu Taslama resminama laýyklykda, eksport we import amallarynda gözegçilige gatnaşýan döwlet gözegçilik edaralarynyň hem-de daşary ykdysady işe gatnaşyjylaryň arasyndaky özara iş gatnaşyklaryny ýönekeýleşdirmek we sazlaşdyrmak, şeýle hem gümrük taýdan resmileşdirme işleri amala aşyrylanda, pudagara töwekgelçiligi dolandyrmak ulgamynyň işini ýola goýmak meýilleşdirilýär. Şol sanda eksport-import amallaryna gatnaşýan ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň hem-de jemgyýetçilik guramalarynyň arasynda resmileşdirilen rugsat beriş resminamalarynyň elektron nusgasynyň dolanyşygy ýola goýlar.  

Taslama resminamasynyň durmuşa geçirilmegi, «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň ýurdumyzda ornaşdyrylmagy bilen, işewürlik şertleriniň gowulanmagy, amatly daşary söwda gurşawynyň döredilmegi we daşary ýurt maýa goýumlarynyň çekilmegi, ýurdumyzyň daşary söwdasynyň ösmegi, Türkmenistanyň halkara söwda bazarynda ornunyň ýokarlanmagy we berkemegi üçin oňaýly şert dörär. Şeýle hem daşary ykdysady işe gatnaşyjy taraplaryň bilelikde alyp barýan işleriniň ählisiniň sanly ulgama geçirilmegine, wagtyň tygşytlanmagyna, kagyz dolanyşygynyň azalmagyna, maglumatyň hereketde bolmagyna giň mümkinçilik berer. 

Milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda sanly ulgamy giňden ornaşdyrmak arkaly ýokary tehnologiýaly we bäsdeşlige ukyply sanly ykdysadyýeti ösdürmek maksady bilen, Türkmenistanyň Prezidentiniň 2021-nji ýylyň 12-nji fewralynda gol çeken Kararyna laýyklykda, «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň işini utgaşdyrmak boýunça Pudagara topar döredilip, onuň düzümi we Düzgünnamasy tassyklandy, Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugy «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň işini utgaşdyrmak boýunça ygtyýarly edara diýlip kesgitlendi. 

Şol ýylyň 27-nji fewralynda Pudagara toparyň birinji mejlisi geçirildi. Gümrük gullugynyň guramagynda geçirilen mejlisde «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň işini utgaşdyrmak maksady bilen Pudagara iş toparyny döretmek hakynda çözgüt kabul edildi. Pudagara topara gatnaşýan ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň we jemgyýetçilik guramalarynyň hukukçylaryndan, maglumat tehnologiýalary boýunça hünärmenlerinden we eksport-import amallarynda resmileşdirme işlerini alyp barýan wekillerinden ybarat bolan Pudagara iş toparynyň agzalary tassyklanyldy. Şeýle hem «Kiberhowpsuzlyk hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna we Türkmenistanyň Konstitusiýasyna laýyklykda, Pudagara iş topary tarapyndan «Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň maglumat infrastrukturasynyň howpsuzlygyny üpjün etmegiň tertibi we aýratynlyklary kesgitlendi. 

Mälim bolşy ýaly, 2020-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan başlap, Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugynda gümrük taýdan resmileşdirmek işlerini doly awtomatlaşdyrýan «ASYCUDA World» utgaşdyrylan gümrük maglumat ulgamy işe girizildi. Bu ulgam «Bir penjiräniň» ýurdumyzda giňden ornaşdyrylmagynda amatly şertleri döretmek bilen, oňa binýat bolup hyzmat edýär. Munuň özi ýurdumyzda sanly ulgamyň giňden ornaşdyrylýandygynyň, şeýle hem Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin innowasiýalary höweslendirmek we gümrük amallaryny döwrebaplaşdyrmak boýunça guramaçylykly işleriň yzygiderli alnyp barylýandygynyň aýdyň subutnamasydyr. 

«Bir penjire» ulgamy pudagara hyzmatdaşlygyň hem-de dessin maglumat alyşmagyň ösen düzümleriniň kemala getirilmegi üçin täze mümkinçilikleri açýar. Bu mümkinçilikleriň hatarynda uzak aralykdan maglumatlary geçirmek hem-de olara gözegçiligi ýola goýmak, gümrük resmileşdirmesi üçin zerur resminamalaryň sanyny azaltmak, ýerine ýetiriji ýa-da beýleki edaranyň çözgüdiniň netijelerini ylalaşmak we beýleki hyzmatlary bir ýerde jemlemek, harytlaryň eksport we import edilmegi bilen baglylykda ähli tölegleri elektron görnüşde tölemek ýaly amallary bellemeli. Şeýlelikde, munuň özi harytlary gümrük taýdan resmileşdirmek işiniň wagtyny tygşytlamaga ýardam eder. Mundan başga-da, ulgamyň ornaşdyrylmagynyň netijesinde, ýurdumyzyň daşary ykdysady işine gatnaşyjylaryň ygtyýarnamalary we beýleki rugsat beriş resminamalaryny ýygnamak üçin dürli edaralara gatnamazdan, sanly hyzmatdan peýdalanyp, bu ulgamyň üsti bilen elektron görnüşde arza bilen ýüz tutmak esasynda ähli gerekli resminamalary almaga mümkinçilik berer.  

«Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamynyň ýurdumyzda üstünlikli ornaşdyrylmagy üçin Pudagara toparyň agzalarynyň özara hereketiniň utgaşdyrylyp alnyp barylmagy hökmany wezipeleriň biridir. Şol sebäpden hem, «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda» Türkmenistanyň Kanunyndan ugur alnyp, dünýä tejribesinde bar bolan kanunçylyk namalaryna salgylanyp, «Bir penjire» ulgamyny ornaşdyrmak babatda kanunçylyk-hukuk binýadyna zerur üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmek üçin möhüm çäreler görülýär.  

Bu Taslama resminamasynyň uzak möhletli maksady döwlet edaralaryny güýçlendirmek, döwlet maliýeleşdirmesini gowulandyrmak we gurşawyň netijeliligini ýokarlandyrmak, daşary söwdany amala aşyrmak boýunça hususy telekeçiligiň wekilleriniň iş şertlerini has-da kämilleşdirmek arkaly Türkmenistanyň ykdysadyýetini berkitmegi, ýurduň üstaşyr geçirmek mümkinçiliklerini güýçlendirmegi we onuň dünýädäki we sebitdäki söwda kuwwatyny artdyrmagy göz öňünde tutýar. 

«Bir penjire» ulgamynyň üsti bilen döwlet edaralarynyň ýerine ýetirýän eksport-import işleriniň amatlylygy we awtomatlaşdyrylmagy, degişli edaralar tarapyndan berilýän ygtyýarnamalaryň we beýleki rugsat beriş resminamalarynyň, şeýle hem ol resminamalary almak üçin ýüztutmalaryň, geçirilýän tölegleriň elektron görnüşde bolmagy amallaryň bökdençsiz amala aşyrylmagyna oňyn şert döreder. Bu bolsa gözegçiligiň elektron görnüşde ýerine ýetirilmegi üçin her bir edaranyň ygtyýarlyklarynyň çäklerinde bitewi merkezleşdirilen maglumatlar binýadyny kemala getirer. Eksport-import amallary bilen bagly işler söwda jemgyýetçiligine gatnaşýan ähli taraplar üçin «Bir penjire» ulgamynyň üsti bilen amala aşyrylar we onda ýerine ýetirilýän işler, girizilýän maglumatlar bitewi maglumatlar binýadynda saklanar. Şeýlelik bilen, döwlet gözegçilik edaralaryna, daşary ykdysady işe gatnaşyjylara iş tertiplerini ýönekeýleşdirmek we sazlaşdyrmak, adalatly söwdany ýola goýmak, ýurduň halkara we işewürlik derejesini ýokarlandyrmak boýunça ýokary netijeleri gazanmaga badalga berer.  

«Eksport-import amallary üçin bir penjire» ulgamy 22 sany moduly öz içine alyp, bu ulgamy ornaşdyrmak boýunça Pudagara toparyň düzümine girýän her bir edara üçin aýratynlykda işlenip taýýarlanylar we ol 9 sany wezipeleýin düzüm birliklerinden ybarat bolar. 

Bu ulgamyň esasy düzüm bölegi şahsy iş otagynyň dolandyryş panelidir. Onuň üsti bilen her bir ulanyjy üçin öz ygtyýarlyklaryny umumy görmäge, ýagny özüne degişli resminamalar boýunça amallary ýerine ýetirmäge, habarlary degişli edaralara ugratmaga, şeýle hem resminamalaryň ýagdaýyny yzarlamaga we gözegçilik etmäge, şahsy sazlamalaryny üýtgetmäge ýa-da goşmaçalary girizmäge, ulanyjy adyny we giriş açar sözüni çalyşmaga mümkinçilikler dörediler.  

Aýratyn dolandyryş panelleri bolsa, doly ýa-da bölekleýin elektron resminamalary we wezipeleri gözden geçirmek, şeýle hem şahsy otagyň sazlamalaryny görmek hem-de üýtgetmek üçin niýetlener. Ulgamda şahsy iş otagyny döretmek arkaly hyzmatlar elektron usulda bir ulgamdan (portaldan) peýdalanmagyň üsti bilen amala aşyrylar. 

«Bir penjire» ulgamynyň ornaşdyrylmagy halkara konwensiýalaryň we abraýly halkara guramalaryň teklipleriniň talaplaryna laýyk gelýär. Ol «Gümrük amallarynyň ýönekeýleşdirilmegi we sazlaşyklylygy hakyndaky halkara Konwensiýasynyň» (Kioto konwensiýasynyň), Bütindünýä Söwda Guramasynyň Söwda amallaryny ýönekeýleşdirmek baradaky Ylalaşygynyň, Birleşen Milletler Guramasynyň Ýewropa ykdysady komissiýasynyň 33 — 35-nji teklipleriniň we birnäçe beýleki halkara şertnamalaryň talaplaryny doly kanagatlandyrýar.  

Milli ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny döwrebaplaşdyrmak, ýurdumyzy mundan beýläk-de ösdürmek ugrunda edýän aladalary üçin hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak, belent maksatlary hemişe rowaç bolsun! 

Serdar ARAZOW,

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň Ykdysady meseleler baradaky komitetiniň başlygy.

Türkmenistan parahatçylyk söýüjilik, hoşniýetli goňşuçylyk hem-de giň halkara hyzmatdaşlyk syýasatyna ygrarly bolmak bilen, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda döwletara derejede hem-de abraýly halkara guramalaryň çäklerinde netijeli hyzmatdaşlygy ösdürýär. Munuň şeýledigini geçen hepdäniň uly ähmiýetli wakasy hem aýdyňlygy bilen görkezdi. 

15-16-njy awgustda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda ýurdumyzyň başlangyjy boýunça Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat utgaşykly görnüşde geçirildi. 

Hazar sebitine şeýle uly gyzyklanma birnäçe möhüm ýagdaýlar bilen şertlendirilendir. Ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak şolaryň hatarynda aýratyn orun eýeleýär. Hazar deňziniň geosyýasy hem-de geoykdysady gatnaşyklaryň esasy merkezleriniň birine öwrülýändigi nazara alnanda, onuň ähmiýeti geografik çäklerden has alyslara uzaýar. Bu ýerde deňiz, guryýer we howa ýollaryny özünde jemleýän dünýä derejesindäki iri üstaşyr ulag halkasy kemala gelýär. Forumyň öňüsyrasynda türkmen deňiz kenar ýakasynda ulag toplumynda we logistikada gazanylan üstünlikleri, hödürlenilýän häzirki zaman hyzmatlaryň giň gerimli görnüşlerini görkezýän sergileriň birnäçesi guraldy. 

Ugurdaş sergiler Türkmenbaşy Halkara howa menzilinde hem-de Türkmenbaşy Halkara deňiz portunda ýaýbaňlandyryldy. Şolarda ata Watanymyzyň hem-de daşary ýurtly hyzmatdaşlaryň ýeten sepgitleri görkezildi. Bulardan başga-da, daşary ýurtly myhmanlara türkmen halkynyň asyrlaryň dowamynda saklanyp gelýän baý medeni mirasy, döredijilik däpleri barada gürrüň berýän sergi bilen tanyşmaga mümkinçilik döredildi. Foruma gatnaşyjylar üçin sungat ussatlarynyň konserti guraldy. 

Ýurdumyzda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatyň geçirilmegi ata Watanymyzyň dünýä giňişligindäki belent abraýynyň hem-de Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmäge gönükdirilen netijeli başlangyçlarynyň ykrar edilmeginiň subutnamasydyr. 

Foruma 40-a golaý döwletiň hem-de halkara guramalaryň 30-dan gowragynyň wekiliýetleri gatnaşdylar. Bu çäre BMG-niň edaralarynyň ýolbaşçylaryny, abraýly halkara, sebit we sebitara guramalaryň hem-de maliýe düzümleriniň ýolbaşçylaryny, hususy ulgamyň, hökümete dahylsyz birleşikleriň, ylmy toparlaryň wekillerini birleşdirdi. Türkmen tarapyndan forumyň işine Hökümet agzalary, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň wekilleri gatnaşdylar. 

Mälim bolşy ýaly, bu forumy biziň ýurdumyzda geçirmek başlangyjy Türkmenistan tarapyndan öňe sürüldi hem-de BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan 2021-nji ýylda kabul edilen Kararnamada berkidildi. Bu teklibiň wajypdygy döwrüň talaplary bilen tassyklanyldy. Ulag ulgamy dünýä ykdysadyýetiniň esasy ugurlarynyň biri hem-de dünýä hojalyk gatnaşyklarynyň durnuklylygyna we deňagramlylygyna gönüden-göni täsir edýän ählumumy durnukly ösüşiň möhüm şerti bolup durýar. 

Forumyň ähli mejlisleri Birleşen Milletler Guramasynyň web platformasynda onuň resmi dilleriniň dördüsinde — iňlis, fransuz, ispan hem-de rus dillerinde göni ýaýlymda görkezildi. 

Utgaşykly görnüşde geçen forumyň esasy maksady deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň (DÇBÖBD) durnukly ulag we onuň bilen bagly Durnukly ösüş maksatlary ulgamynda gazanan ösüşini seljermekden, şunuň bilen baglylykda, koronawirus pandemiýasynyň hem-de beýleki wehimleriň täsirini kesgitlemekden ybarat boldy. Şeýle hem COVID-19-dan soňky dikeldişde ulagyň esasy orny, howanyň üýtgemeginiň täsirini azaltmak we oňa uýgunlaşmak bilen bagly meselelere garaldy. 

Pandemiýa döwründen soň düzümi maliýeleşdirmek, onuň durnuklylygyny üpjün etmek üçin bilimleri, tejribäni hem-de innowasion çemeleşmeleri — çözgütleri alyşmak, DÇBÖBD-de ulag düzüminiň ösüşini we tehniki taýdan hyzmat edilişini gowulandyrmak üçin maslahatlary hem-de mümkinçilikleri ýüze çykarmak, DÇBÖBD-niň bähbitleri üçin ulag ulgamynda halkara goldawy giňeltmek, bu ulgamda hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak forumyň esasy wezipeleri boldy. 

Maslahatyň işiniň öňüsyrasynda “Awaza” kongresler merkeziniň eýwanynda elektron görnüşli sergi guraldy. Onda deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň mümkinçilikleri hem-de ýurdumyzyň ulag-kommunikasiýa toplumynyň gazanan üstünlikleri görkezildi. Sergide ilaty 533 million adama barabar bolan deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň 32-si barada gürrüň berildi. Bu ýurtlaryň çäk taýdan ýerleşişi olaryň beýleki ýurtlar bilen ykdysady gatnaşyklaryna täsirini ýetirýär. Şonuň netijesinde, olar ykdysadyýetiň düzümleýin kämilleşdirilmegi üçin zerur maýa goýum hem-de maliýeleşdirmek, tehnologiýalar we hyzmatlar ýaly ugurlarda ählumumy söwdanyň artykmaçlyklaryndan doly derejede peýdalanyp bilmeýärler. Şunuň bilen birlikde, monitorlarda ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlyk üçin giň ýollary açýan, geljegi uly taslamalar barada maglumatlar berildi. 

Maslahatda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň beýan eden täze başlangyçlarynyň ähmiýeti aýratyn nygtaldy. Döwlet Baştutanymyz foruma gatnaşyjylaryň öňünde wideoýüzlenme bilen çykyş edip, Türkmenistanyň ählumumy ulag hyzmatdaşlygyny işjeňleşdirmäge hem-de giňeltmäge taýýardygyny tassyklady. Şol başlangyçlaryň hatarynda BMG-de deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň bähbitlerini goramaga gönükdirilen hem-de BMG-niň degişli düzümleri bilen yzygiderli iş alyp barjak ýörite iş toparyny döretmek, Baş Assambleýanyň “Ählumumy ulag hyzmatdaşlygynyň ösüşinde we ony pugtalandyrmakda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ornuny ýokarlandyrmak hakynda” Kararnamasyny işläp taýýarlamaga girişmek baradaky teklipler bar. 

“Türkmenistan XXI asyryň ulag gurluşynyň integrasiýa ösüşiniň giňişlikleriň, sebitleriň, senagat, serişde, adam mümkinçilikleriniň baglanyşygydygyna ynanýar. Geljek iň uly halkara hem-de sebit deňiz, derýa, awtomobil we demir ýollaryna, howa merkezlerine çykmak, olaryň amatly utgaşmasy hem-de hersiniň artykmaçlygyndan peýdalanmak bilen birleşdirilen ulag aragatnaşyk ulgamyna degişlidir” diýip, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow çykyşynda nygtady. 

Döwlet Baştutanymyz şu forumyň kabul eden çözgütleriniň we teklipleriniň Birleşen Milletler Guramasynyň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler boýunça 2024-nji ýylda geçirilmegi göz öňünde tutulan üçünji maslahatyna taýýarlyk görmegiň esasyny düzjekdigine ynam bildirdi hem-de Türkmenistanyň öz hyzmatdaşlary we pikirdeşleri bilen bilelikde öňde goýlan bu maksatlara ýetmek üçin aýgytly hereket etjekdigini aýtdy. 

Foruma gatnaşyjylara Birleşen Milletler Guramasynyň Baş sekretary Antoniu Guterrişiň iberen ýüzlenmesi hem okaldy. Onda ulag ulgamyndaky arabaglanyşygyň ähli ýurtlaryň geljegi, aýratyn-da, söwdada nyrhlary peseltmek we ählumumy bazarlara elýeterliligi gowulandyrmak babatda DÇBÖBD üçin möhüm ähmiýete eýedigi bellenilýär. Şunda ykdysadyýetleriň we adamlaryň ýakynlaşmagyna ýardam bermek, oba hem-de şäher etraplarynyň arasyndaky gatnaşyklary pugtalandyrmak, durnuklylygy ýokarlandyrmak, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin ulagyň örän wajypdygyna üns çekildi. Şunuň bilen birlikde, geljekde bilelikdäki tagallalary işjeňleşdirmegiň hem-de çözgütleriň ähmiýetini artdyrmagyň, düzümi maliýeleşdirmekde ýetmeýän serişdeleriň öwezini dolmak, şol sanda durnukly ulag ulgamyna maýa goýumlary goýmak üçin hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryny pugtalandyrmagyň wajypdygy nygtaldy. 

Çykyş edenler deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ygtybarly ulag düzümine, sebit hem-de dünýä söwdasyna işjeň gatnaşmak üçin netijeli üstaşyr gurallarynyň döredilmegine garaşlydygyny bellediler. 

Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ulag babatda sebitara hem-de halkara gatnaşyklary gowulandyrmak, üstaşyr ugurlary giňeltmek üçin onuň kadalaşdyryjy hukuk binýadyny we düzümleýin gurallaryny kämilleşdirmek, sanly ulgamy işjeňleşdirmek, geçelgeleriň işine goldaw bermek üçin oýlanyşykly syýasaty işläp taýýarlamak hem-de mümkin bolan ähli çeşmelerden maliýe serişdelerini çekmegiň hasabyna ekologik taýdan arassa we netijeli ulag ýollaryny ösdürmek, ulag düzümindäki päsgelçilikleri aradan aýyrmak çözgüdi kabul etmegiň esasy bäş ugry hökmünde görkezildi. Munuň özi ilkinji dört maksada ýetmek üçin aýratyn ähmiýetli hasaplanýar. 

Forumyň ikinji gününiň maksatnamasy ugurdaş çäreleri — Halkara ulag we üstaşyr geçelgesini döretmek boýunça utgaşdyryjy geňeşiň mejlisini (Aşgabat ylalaşygy esasynda) hem-de “Merkezi Aziýa — Ýakyn Gündogar — Afrika: ulag ulgamynda hyzmatdaşlygyň mümkinçilikleri” atly ministrler derejesindäki duşuşygy öz içine aldy. 

 Maslahatyň dowamynda birnäçe köptaraplaýyn we ikitaraplaýyn resminamalara gol çekildi. 

Forumyň işiniň netijeleri Jemleýji Beýannamada berkidildi. Şonda COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň durnukly dikeldilişi üçin ulag arabaglanyşygynyň güýçlendirilmeginiň hem-de Hereketleriň Wena maksatnamasynyň ýerine ýetirilişini we Durnukly ösüş maksatlarynyň gazanylmagyny tizleşdirmegiň wajypdygy bellenilýär. Şunuň bilen baglylykda, halkara we sebit bazarlaryny deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlar bilen birleşdirmekde üstaşyr daşamalaryň eýeleýän ähmiýetli orny nygtalýar. 

Resminamada bellenilişi ýaly, maslahat halkara bileleşigi deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ykdysady taýdan okgunly hem-de durnukly ösüşi üçin zerur şert bolup durýan netijeli ulag düzümini döretmekde ulag aragatnaşygyny ösdürmek ulgamynda sebit hyzmatdaşlygyny giňeltmek we utgaşdyrmak boýunça işleri goldamaga çagyrýar. Şunuň bilen bir hatarda, kämil üstaşyr daşamalary we söwdany ýeňilleşdirmek, COVID-19 pandemiýasyndan soňky durnukly dikeldiş üçin sanly ulgamlary pugtalandyrmak tagallalary birleşdirmegiň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda kesgitlenildi. 

Şeýle-de ulag ulgamynda howanyň üýtgemeginiň täsirlerini azaltmak hem-de oňa uýgunlaşmak, adatdan daşary howa ýagdaýlary emele gelen halatynda olara taýýar bolmak babatda zerur serişdeleriň we hyzmatlaryň jemlenilmegi üçin deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň mümkinçilikleriniň artdyrylmagynyň örän möhümdigi nygtalýar. 

Resminamada Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatyň netijeleri boýunça esas edilip alnan durnukly ulag boýunça Aşgabat prosesini dowam etmegiň, ýokary derejeli yzygiderli halkara duşuşyklary, köptaraplaýyn maslahatlaşmalary geçirmegiň, bu işleriň çäklerinde bilim beriş çäreleriniň mümkinçiligini we guralyşyny pugtalandyrmagyň möhümdigine aýratyn üns berildi. 

Häzir BMG-niň Baş Assambleýasynyň şu ýylyň 13-nji sentýabrynda açyljak 77-nji sessiýasynyň resminamasy hökmünde Awazada kabul edilen Jemleýji Beýannamany taýýarlamak boýunça degişli işler alnyp barylýar. 

“Hereketleriň Wena maksatnamasynyň ulag aragatnaşygynyň anyk wezipelerine hem-de Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde gazanylan tejribeler we meseleler”, “Pandemiýadan soňky döwürde durnukly ösüşi üpjün etmek üçin ulag aragatnaşygyny maliýeleşdirmek — esasy meseleler we çözgütler” ady bilen geçirilen mejlislerde Türkmenistan tarapyndan ulag ulgamynda sebit, dünýä derejesinde netijeli hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge, onuň has amatly görnüşlerini işläp taýýarlamaga gönükdirilip öňe sürlen netijeli başlangyçlaryň wajypdygy we olara bolan islegiň uludygy nygtaldy. Şunuň bilen baglylykda, bu ugurda oňyn halkara gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagyna, döwletlere hem-de sebitlere uly ykdysady mümkinçiligi üpjün edip bilýän, olaryň strategik bähbitlerini utgaşdyrmaga ukyply kuwwatly birleşdiriji serişde, geosyýasatyň möhüm ýagdaýy bolup durýan, ýaýbaňlandyrylan, howpsuz, döwrebap üstaşyr ulag düzümleriniň kemala getirilmegine ýurdumyzyň goşandyna ýokary baha berildi. 

Üstaşyr ulag ulgamynda netijeli ugurlaryň döredilmegi deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň toparynyň dünýä ykdysadyýetine ýakynlaşmagy üçin örän wajypdyr. 

Pikir alyşmalaryň çäklerinde forumyň wekilleri şu maslahatyň awtomobil, demir ýol, deňiz we howa ýollaryny özüne birleşdirýän ulag ulgamlarynyň sazlaşykly ösmegine, bu ulgamda giň halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin intermodal logistik merkezleri döretmäge ýardam etmelidigi barada umumy pikiri aýtdylar. Maslahatyň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler hem-de olaryň hyzmatdaşlary üçin ygtybarly hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryny ýola goýmak, bar bolan meselelere ünsi çekmek babatda oňat mümkinçilik bolup durýandygy nygtaldy. 

Forumyň çäklerinde ikitaraplaýyn duşuşyklar, şol sanda Türkmenistanyň Hökümetiniň agzalary bilen birnäçe daşary ýurtlaryň hem-de halkara guramalaryň wekiliýetleriniň arasynda duşuşyklar geçirildi. Şol duşuşyklarda sebitiň we dünýäniň halkara ykdysady gatnaşyklaryň ösmegine kuwwatly itergi berjek täze ulag geçelgelerini döretmek hem-de ozal hereket edýänlerini giňeltmek boýunça geljegi uly taslamalary nazara almak bilen, hyzmatdaşlygyň gerimini giňeltmegiň mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

17-nji awgustda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagyndaky «Berkarar» myhmanhanasynda Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamanyň taslamasyna badalga bermek dabarasy geçirildi. 

Multimodal gatnawlary ösdürmekde köpugurly sanly çözgüt bolup durýan Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminama (Global Transit Document) Ýewropa — Kawkaz — Aziýa halkara ulag geçelgesiniň (TRACECA) hökümetara komissiýasynyň Hemişelik sekretariatynyň Halkara ulag diplomatiýasy merkezi, GDA agza ýurtlarynyň Ýolçularynyň hökümetara geňeşi, dünýäniň iri maglumat tehnologiýalaryny işläp düzüjileri hem-de Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamany ulanmaga gyzyklanma bildirýän ýurtlar bilen oňyn hyzmatdaşlygynyň netijesidir. 

Halkara üstaşyr ýük daşamalaryny has ýeňilleşdirmäge gönükdirilen ýeke-täk multimodal resminamany işläp taýýarlamak maksady bilen, ozal iş topary döredilipdi. Şonuň düzümine TRACECA agza ýurtlaryň döwlet we gümrük edaralarynyň, synçylaryň — TRACECA maksatnamasyny ulanyjy hökmünde Türkmenistanyň hem-de TRACECA-nyň hyzmatdaşy bolan BMG-niň Aziýa — Ýuwaş umman sebiti üçin Ykdysady we Durmuş komissiýasynyň wekilleri girdiler. 2020-nji ýyldan bäri Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamanyň konsepsiýasynyň üstünde gaýtadan işlemek we onuň jemleýji görnüşini taýýarlamak boýunça işler depginli alnyp baryldy. 2022-nji ýyldan bolsa synag ýük daşamalaryny taýýarlamagyň üstünde bilelikde işlemäge başlanyldy. 

Ýewropa — Kawkaz — Aziýa halkara ulag geçelgesiniň (TRACECA) Hökümetara komissiýasynyň Hemişelik sekretariatynyň Baş sekretary A.Asawbaýew çärä gatnaşyjylaryň öňünde sanly ulgam arkaly çykyş edip, Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamany ornaşdyrmagyň Aşgabat prosesiniň çäklerinde ýükleri ibermegiň dünýä derejesindäki halkasyny sanlylaşdyrmaga wajyp goşant boljakdygyny belledi. Halkara ulag geçelgesiniň sanly maksatnamasyny durmuşa geçirmek ulaglaryň dürli görnüşlerini birleşdirýän sebitleýin sanly ulgamy döretmäge mümkinçilik berer. Munuň özi TRACECA agza ýurtlaryň köpüsiniň, ilkinji nobatda, Merkezi Aziýa döwletleriniň deňze çykalgasy bolmandygy göz öňünde tutulanda aýratyn wajypdyr. 

Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamanyň taslamasyna badalga bermek dabarasyna Halkara ulag diplomatiýasy merkeziniň Ýerine ýetiriji sekretary I.Runow, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygyna agza ýurtlaryň Ýolçularynyň hökümetara geňeşiniň başlygy B.Karimow hem-de sebitiň ýurtlarynyň — Gazagystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň we Özbegistanyň wekilleri gatnaşdylar. 

Çykyşlarda XXI asyryň üçünji onýyllygynyň sepgidinde dünýä ykdysadyýetiniň ykdysady we ösüş ýagdaýlarynyň dürli sebitleriň hem-de yklymlaryň döwletlerini baglanyşdyrýan multimodal geçelgeleriň ugrunda ulag işlerini dolandyrmagy amatly ýagdaýa getirmek maksady bilen, bir nusga getirilen Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamany işläp taýýarlamaga we ornaşdyrmaga aýratyn zerurlygy döredendigi nygtaldy. 

Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamanyň ornaşdyrylmagy multimodal daşamalary amala aşyrmak, halkara söwdany hem-de işewürligi alyp barmak üçin şertleri gowulandyrmak bilen birlikde, milli býujetlere salgytlaryň gelmeginiň artmagyny üpjün edip, gyzyklanma bildirýän taraplaryň ählisi üçin durmuş-ykdysady we täjirçilik artykmaçlyklarynyň döremegine ýardam berer. 

Taslama gatnaşyjylar ulag ulgamynyň sanlylaşdyrylmagynyň sebitiň ýurtlaryna uly ykdysady we syýasy bähbidi üpjün edip bilýän, olaryň strategik bähbitlerini birleşdirýän kuwwatly özara ýakynlaşdyryjy serişde bolup durýandygyny nygtap, bir aýyň dowamynda 2022 — 2024-nji ýyllarda Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamanyň taslamasyny durmuşa geçirmek babatda anyk çäreleriň meýilnamasyny işläp taýýarlamaga taýýardyklaryny biragyzdan beýan etdiler. 

Üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy resminamanyň taslamasyna resmi badalga bermek dabarasynyň ahyrynda oňa gatnaşyjylar Bilelikdäki Beýannamany kabul etdiler. Şonda taraplaryň dürli derejelerde hem-de Birleşen Milletler Guramasynyň çäklerinde üstaşyr geçirmek boýunça ählumumy sanly ulgamy döretmek baradaky teklibi öňe ilerletmek boýunça mundan beýläk-de hyzmatdaşlyk etmäge taraplaryň taýýardygy tassyklanyldy. 

17-nji awgustda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynyň “Berkarar” myhmanhanasynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatyň hem-de oňa gabatlanyp guralan çäreleriň netijelerine bagyşlanan brifing geçirildi. 

Daşary işler ministrligi tarapyndan guralan brifinge Hökümet agzalary, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň Başlygy, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň we Mejlisiniň, jemgyýetçilik guramalarynyň, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri gatnaşdylar. 

Bellenilişi ýaly, parahatçylyk söýüjilik, oňyn Bitaraplyk we netijeli halkara hyzmatdaşlyk ýörelgelerine esaslanan daşary syýasat ugruny yzygiderli durmuşa geçirýän Türkmenistan Durnukly ösüş maksatlaryna ýetilmegi bilen baglanyşykly möhüm wezipeleriň çözgütlerini işläp taýýarlamak boýunça tagallalary birleşdirmekde işjeň orny eýeleýär. Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde ulag ulgamyna wajyp orun berilýär. Bu ugurda ýurdumyz sebit hem-de transkontinental derejede ýaýbaňlandyrylan multimodal üstaşyr ulag we logistika düzümlerini kemala getirmek boýunça iri taslamalaryň başyny başlaýar, olary daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen bilelikde durmuşa geçirýär. 

Şunuň bilen baglylykda, bu meseläniň ileri tutulýan ugurlary, olar babatda pandemiýadan soňky döwürde täzeden dikeltmek, howanyň üýtgemeginiň täsirlerini peseltmek we oňa uýgunlaşmak, geljegi nazarda tutup, özara hereket etmegiň möhüm ugurlaryny kesgitlemek bilen birlikde, häzirki döwrüň ýagdaýlaryndan, wehimlerinden ugur alyp, sazlaşykly çemeleşmeleri we teklipleri işläp taýýarlamak boýunça ara alyp maslahatlaşmalar hem-de pikir alyşmak üçin gepleşikleriň açyk meýdançasy hökmünde forumyň anyk ähmiýeti nygtaldy. 

Foruma gatnaşyjylaryň iri wekilçilikli düzümi hem-de daşary ýurtlaryň köpçülikleýin habar beriş serişdeleri tarapyndan uly gyzyklanma bildirilmegi onuň örän wajypdygyna we möhüm isleg bildirilýändigine aýdyň şaýatlyk edýär. Köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri maslahaty dessin hem-de giňişleýin beýan etdiler, metbugatda neşir etmegi, internet portallarynda ýerleşdirmegi hem-de oňa bagyşlanan gepleşikleri we habarlary ýaýlymlara bermegi dowam etdirýärler. 

Türkmenistanyň Prezidentiniň goldamagynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat bütin dünýäde parahatçylygyň, abadançylygyň bähbidine durnukly ulag ulgamynda netijeli sebit we ählumumy hyzmatdaşlygyň pugtalandyrylmagyna hem-de giňeldilmegine uly goşant boldy. 

19-njy awgustda Daşary işler ministrliginde geçirilen brifing BMG-niň howandarlygynda Türkmenistanyň Hökümeti tarapyndan guralan forumyň netijelerine bagyşlandy. Duşuşyga Türkmenistandaky diplomatik wekilhanalaryň we halkara guramalaryň, ýurdumyzyň we daşary ýurtlaryň köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri çagyryldy. 

Brifingiň barşynda maslahatyň işine işjeň gatnaşan ähli döwletlere we halkara guramalara hoşallyk bildirildi. Onuň münberinden beýan edilen oňyn teklipler, pikirler we maslahatlar durnukly ulag ulgamynda hem-de ygtybarly sebitara ulag düzümini ösdürmek boýunça tagallalary birleşdirmekde ählumumy gün tertibini durmuşa geçirmek boýunça geljekki bilelikdäki iş üçin esas döreder. 

Forumy guramakda BMG-niň az ösen döwletler, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar hem-de ösüp barýan kiçi ada döwletler boýunça Ýokary wekiliniň müdiriýeti esasy hyzmatdaş bolup çykyş etdi. Şunuň bilen baglylykda, Birleşen Milletler Guramasyndan kärdeşlere, şol sanda BMG-niň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysynyň edarasyna bu möhüm çäräni taýýarlamak we geçirmek boýunça sazlaşykly, netijeli işi üçin tüýs ýürekden hoşallyk bildirildi. 

Brifingiň barşynda maslahata gatnaşyjylara sanly ulgam arkaly ýüzlenen hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň öňe süren başlangyçlaryna aýratyn üns berildi. 

Çykyş edenleriň belleýşi ýaly, «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen forumyň ähmiýeti örän uludyr. Milli, sebit we ählumumy derejedäki okgunly durmuş-ykdysady ösüş ulag hem-de logistik düzümiň kämilleşdirilmegini we diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürilmegini talap edýär. 

20-nji awgustda Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa bilen bilelikde Türkmenistanyň Döwlet serhet gullugynyň ýanyndaky ýurdumyzyň harby we hukuk goraýjy edaralarynyň Hojalyk müdiriýetiniň täze binalar toplumynyň açylyş dabarasyna gatnaşdy. 

Bu waka ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň, şol sanda Döwlet serhet gullugynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrebaplaşdyrmak hem-de pugtalandyrmak, harby gullukçylaryň degişli gulluk, ýokary derejeli ýaşaýyş şertlerini döretmek boýunça döwlet tarapyndan maksatnamalaýyn çäreleriň amala aşyrylýandygynyň nobatdaky beýanyna öwrüldi. 

Mahlasy, geçen hepdäniň wakalary hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ýurdumyzyň durmuşyndaky ähli ulgamlaryň okgunly ösüşini, Diýarymyzyň dünýä hojalyk gatnaşyklaryna ynamly goşulyşmagyny üpjün etmäge gönükdirilen daşary we içeri syýasatynyň yzygiderli hem-de üstünlikli durmuşa geçirilýändigini ýene-de bir gezek bütin aýdyňlygy bilen görkezdi. 

(TDH)

Bagabat, 20-nji awgust (TDH). Şu gün Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa bilen bilelikde Türkmenistanyň Döwlet serhet gullugynyň ýanyndaky ýurdumyzyň harby we hukuk goraýjy edaralarynyň Hojalyk müdiriýetiniň täze binalar toplumynyň açylyş dabarasyna gatnaşdy. Bu waka ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrebaplaşdyrmak we pugtalandyrmak, harby gullukçylaryň degişli gulluk, ýokary derejeli ýaşaýyş şertlerini döretmek boýunça döwlet tarapyndan maksatnamalaýyn çäreleriň amala aşyrylýandygynyň nobatdaky beýanyna öwrüldi. 

Milli goşunyň goranyş ukybyny we onuň maddy-enjamlaýyn binýadyny Watanymyzyň hemişelik Bitaraplyk derejesine esaslanýan, goranyş häsiýetli Harby doktrina laýyk derejede berkitmek hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň hemişe üns merkezinde durýar. 

Ir säherden Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa bilen bilelikde wakanyň geçýän ýerine geldi. 

Bu ýerde ýurdumyzyň goranmak ministri, Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň sekretary B.Gündogdyýew Türkmenistanyň Döwlet serhet gullugynyň ýanyndaky ýurdumyzyň harby we hukuk goraýjy edaralarynyň Hojalyk müdiriýetiniň täze binalar toplumynyň açylyş dabarasyna taýýardygy barada hasabat berdi. 

“Serhet owazlary” aýdym-saz we tans toparynyň ýerine ýetiren “Jan Watanym, Türkmenistan!” atly edebi-sazly kompozisiýasy hem-de “Ýör, öňe Watan!” atly Bitarap Watanymyzy, türkmen halkynyň agzybirligini wasp edýän joşgunly aýdymy bu ýerde guralan dabara özboluşly baýramçylyk öwüşginini çaýdy. 

Tolgundyryjy pursat ýetip geldi — Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa bilen bilelikde täze binalar toplumynyň toý bagyny kesdi hem-de ýurdumyzda ýaýbaňlandyrylan harby özgertmeleri durmuşa geçirmegiň çäklerinde gurlan binalar toplumyna girdi. Bu ýerde harby gullukçylaryň ýokary derejeli gullugy we oňaýly dynç almagy üçin ähli zerur şertler döredilipdir. 

Harby we hukuk goraýjy edaralaryň Hojalyk müdiriýetiniň ýolbaşçysy Ç.Amanow toplumyň çäginde gurlan binalar, olarda döredilen mümkinçilikler barada hasabat berdi hem-de harby gullukçylar üçin niýetlenen naharhana, esgerleriň ýatakhanasy, olardaky şertler we beýleki ugurdaş desgalaryň aýratynlyklary, harby gullukçylaryň ýerine ýetirýän hojalyk işleriniň ugurlary bilen tanyşdyrdy. 

150 orunlyk naharhanada ýokumly tagamlary taýýarlamak, serhetçileri talabalaýyk iýmitlendirmek üçin ähli zerur şertler üpjün edilipdir. Naharhananyň we aşhananyň enjamlaşdyrylyşy hem-de arassaçylyk derejesi häzirki zaman talaplaryna doly laýyk gelýär. 

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň ýolbaşçylary harby gullukçylar üçin taýýarlanylýan tagamlaryň ýokumlylyk derejesi we görnüşleri bilen gyzyklandylar. 

Naharhanada milli tagamlaryň dürli görnüşleri taýýarlanylýar hem-de olaryň tagamyna, ýokumlylyk derejesine möhüm ähmiýet berilýär. Bu ýerde gurnalan häzirki zaman enjamlary hem-de aşpezleriň işlemegi üçin döredilen şertler naharlary taýýarlamak işlerini ýeňilleşdirýär. 

Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygyna we Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygyna taýýarlanylan tagamlar görkezildi. Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň ýolbaşçylary harby gullukçylar bilen söhbetdeş bolup, olaryň gulluk şertleri, isleg-arzuwlary hem-de boş wagtlarynda näme bilen meşgullanýandyklary bilen gyzyklandylar. 

Serhetçiler ýakyn geljekde ele almagy arzuw edýän hünärleri barada gürrüň berdiler. Hormatly Arkadagymyz we Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy häzirki döwürde döwletimiz tarapyndan Watanymyzyň geljegi bolan ýaşlaryň bilim hem-de hünär taýýarlygy üçin maksatnamalaýyn çäreleriň durmuşa geçirilýändigini bellediler. Bularyň ählisi ýaşlarda watansöýüjilik ruhuny berkitmekde, zähmetsöýerligi, maksada okgunlylygy terbiýelemekde aýratyn zerurdyr. 

Harby gullukçylar boş wagtlary aýdym-saz sungaty bilen meşgullanýandyklaryny gürrüň berdiler we Watanymyzy wasp edýän aýdymy ýerine ýetirdiler. 

Gahryman Arkadagymyz şu ýylyň 1-nji sentýabrynda Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň Merkezi geňeşiniň VII gurultaýynyň geçiriljekdigini, onda ýaşlar syýasatyna degişli birnäçe meselelere garaljakdygyny aýdyp, harby gullukçylaryň bu gurultaýa hödürlejek teklipleri bilen gyzyklandy. Halk Maslahatynyň Başlygynyň belleýşi ýaly, ýaşlar her bir işde öňbaşçy bolmalydyrlar hem-de Diýarymyzyň durmuşyndaky möhüm ähmiýetli wakalara işjeň gatnaşmalydyrlar. Gahryman Arkadagymyz şu mesele boýunça ýaşlar bilen duşuşandygyny we şonda ýaşlar tarapyndan birnäçe teklipleriniň beýan edilendigini aýtdy hem-de şu günki harby gullukçylaryň ýaşlar syýasaty bilen bagly teklipleriniň, isleg-arzuwlarynyň döwlet Baştutanymyza ýetiriljekdigini nygtady. 

Güneşli ülkämiziň dürli künjeklerinden harby gullugy geçmäge gelen serhetçi esgerler ýokary derejeli gulluk ugrunda ähli zerur şertleriň döredilýändigi üçin hormatly Prezidentimize alkyş sözlerini aýtdylar hem-de şöhratly pederlerimiziň Watana gulluk etmegiň asylly däplerini mynasyp dowam etdirjekdiklerine ynandyrdylar. 

Soňra Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy hem-de Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy toplumyň çäginde Hojalyk müdiriýetiniň harby gullukçylarynyň ösdürip ýetişdiren gök, bakja, miwe, ir-iýmiş we azyk önümleriniň dürli görnüşlerinden ybarat bolan sergini synladylar. 

Bu ýerde harby gullukçylar tarapyndan bölünip berlen ýerlerde ösdürilip ýetişdirilýän gök, bakja ekin we miwe önümleriniň dürli görnüşleri: üzümiň “Alaman doýran”, “Rowaç”, “Sary kişmiş”, “Şa serpaý”, “Taýpy”, “Gyzyl üzüm” görnüşleri goýlupdyr. Şeýle hem almanyň, garalynyň, armydyň dürli görnüşleri, hyýaryň, pomidoryň, kelemiň ýazky we güýzki görnüşleri görkezilýär. Bu ýerde ekerançylyk ylmynyň gazananlary netijeli ulanylyp, önümleriň täze görnüşleriniň taýýarlanylandygyny görkezýän şekiller bar. Şeýle-de et we et önümlerine, süýt önümlerine möhüm orun berlipdir. Munuň özi harby we hukuk goraýjy edaralaryň kömekçi hojalyklarynda maldarçylygy, guşçulygy ösdürmäge möhüm ähmiýet berilýändigini alamatlandyrýar. 

Ýurdumyzda bar bolan tebigy serişdeleri we mümkinçilikleri has doly peýdalanmagyň hasabyna azyk bolçulygyny üpjün etmek hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda amala aşyrylýan döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Bu wezipeleriň üstünlikli çözülmegi dürli düzümlerde we pudaklarda ýokary girdejili kömekçi hojalyklaryň döredilmegini şertlendirýär. Harby we hukuk goraýjy edaralaryň Hojalyk müdiriýeti munuň aýdyň mysalydyr. 

Olarda öndürilýän önümleriň möçberiniň artdyrylmagy harby we hukuk goraýjy edaralaryň şahsy düzümlerini zerur azyk önümleri bilen doly üpjün etmäge mümkinçilik berýär hem-de olar ýurdumyzda azyk howpsuzlygynyň berkidilmegine mynasyp goşant goşýar. Mundan başga-da, bu ýerde oba hojalyk önümleriniň dürli görnüşlerini ösdürip ýetişdirmegiň usullary öwrenilýär, olaryň görnüşlerini artdyrmak, ekerançylyk meýdanlaryny giňeltmek boýunça zerur işler alnyp barylýar. 

Harby we hukuk goraýjy edaralaryň Hojalyk müdiriýetiniň döredilmegi azyk bolçulygyny üpjün etmek bilen bir hatarda, harby gullukçylaryň Diýarymyzyň ekologiýa ýagdaýynyň mundan beýläk-de gowulanmagyna mynasyp goşant goşmagyna ýardam edýär. Degişli çäklerde ösdürilip ýetişdirilýän miweli we saýaly agaçlar amatly howa gurşawynyň emele gelmegine mümkinçilik berýär. 

Ýeri gelende aýtsak, ýurdumyzyň dürli künjeklerinde harby we hukuk goraýjy edaralaryň Hojalyk müdiriýetine degişli ýer bölekleri bolup, olarda gök, bakja ekinleri, ir-iýmişli baglar ösdürilip ýetişdirilýär. Ajaýyp tebigatymyzyň gözel künjeklerinde, sahawatly türkmen topragynda, çeşme-çaýlaryň akabalarynyň ugurlarynda dürli görnüşli miweli agaçlar ösdürilip ýetişdirilýär. Bu ýerleriň ekerançylyk we ir-iýmişli baglary ösdürmek üçin aýratyn ýaramlydygy ylmy taýdan esaslandyryldy. Bu bolsa ýerine ýetirilýän işleriň häzirki zaman ylmy bilen utgaşykly alnyp barylýandygyny görkezýär. 

Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy boýunça döredilen Hojalyk müdiriýetine degişi ýerlerde ösdürilip ýetişdirilýän ter miwe önümlerinden dürli mürepbeleriň, miweli içgileriň taýýarlanyp, olaryň harby gullukçylara berilýän tagamlaryň sanawyna girizilýändigini bellemek gerek. Bu işler ýaş esgerleriň ene topraga söýgüsini artdyrýar.  

Harby we hukuk goraýjy edaralaryň Hojalyk müdiriýetine degişli ammarlar hem-de sowadyjylar bolup, olaryň netijeli peýdalanylmagy tutuş ýylyň dowamynda ter gök we miwe önümleri bilen üpjünçiligiň pugtalandyrylmagyna ýardam berýär. 

Soňra Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow we Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa toplumyň okuw otagyna bardylar. Bu ýerde müdiriýetiň ýolbaşçysy interaktiw tagtanyň kömegi arkaly harby gullukçylar bilen baglara ideg etmegiň aýratynlyklary, olaryň suwarylyşy we miweli baglary sapmak usullary bilen baglanyşykly okuw sapaklarynyň geçirilýändigi barada aýtdy. 

Hormatly Arkadagymyz we Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy dürli künjeklerde, boş meýdanlarda bagçylygy hem-de üzümçiligi, gök ekerançylygy ösdürmek işleriniň netijeli ýerine ýetirilmeginiň önüm bolçulygyny üpjün etmek bilen bir hatarda, ekologiýa taýdan sagdyn daşky gurşawy döretmekde aýratyn ähmiýetlidigine ünsi çekdiler. 

Gahryman Arkadagymyz hem-de Mejlisiň ýolbaşçysy ýurdumyzyň harby we hukuk goraýjy edaralarynyň kömekçi hojalyklarynda gök önümleri ösdürip ýetişdirmegiň, maldarçylygy hem-de guşçulygy ösdürmegiň ykdysady taýdan bähbitlidigini aýdyp, bu işleriň azyk bolçulygyny pugtalandyrmak bilen bir hatarda, ýaş esgerlerde zähmete bolan söýgini terbiýelemekde-de zerurdygyny bellediler. 

 Bu ýerde Hojalyk müdiriýetiniň düzümlerinde ulanylýan serişdeler we harby gullukçylar üçin ýörite lybaslar goýlupdyr. 

Serhetçileriň ýaşaýyş-durmuş şertleri bilen tanyşlygyň dowamynda Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň ýolbaşçylary esgerleriň ýatakhanasyna baryp gördüler. Onda oňaýly dynç almak üçin ähli zerur şertler döredilipdir. 

Göwnejaý enjamlaşdyrylan esger ýatakhanasynda harby gullukçylar üçin niýetlenen serişdeler bilen bir hatarda, olaryň harby we sport lybaslarynyň görnüşleri goýlupdyr. Ýeri gelende aýtsak, bu lybaslaryň ýurdumyzyň häzirki zaman ülňülerine laýyk enjamlaşdyrylan dokma toplumlarynda ekologiýa taýdan arassa çig maldan taýýarlanylandygyny aýratyn bellemek gerek. 

Hormatly Arkadagymyz şu gün säher bilen döwlet Baştutanymyzdan harby we hukuk goraýjy edaralaryň Hojalyk müdiriýetiniň täze binalar toplumynyň açylyş dabarasyna gatnaşmak baradaky tabşyrygy alanlarynda, bu ýerde ösdürilip ýetişdirilen önümlerden gowşuryljak süýjülik dadymlygy Döwletliler köşgünde terbiýelenilýän çagalara geçirmek barada görkezme berlendigini aýtdy. Şeýlelikde, Gahryman Arkadagymyz azyk we gök, miwe önümlerini Döwletliler köşgüniň şu günler Gökderedäki “Altyn damja” çagalar sagaldyş-dynç alyş merkezinde dynç alyşda bolýan çagalaryna gowşuryljakdygyny mälim etdi. 

Soňra Gahryman Arkadagymyz Hojalyk müdiriýetiniň ýolbaşçysyna hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň adyndan sowgat berilýän awtoulaglaryň açarlaryny gowşurdy. 

 Bu ýerde ýaňlanan aýdym-sazlaryň owazy çäreleriň dabarasyny has-da belende göterdi. 

Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow we Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa harby esgerleriň sportuň dürli görnüşleri boýunça görkezme çykyşlaryny, Türkmenistanyň Döwlet serhet gullugynyň “Türkmen edermen” ýörite maksatly bölüminiň görkezme çykyşlaryny synladylar. 

Soňra myhmanlara toplumyň çäginde harby gullukçylar tarapyndan idedilýän ahalteke bedewleri görkezildi. Mälim bolşy ýaly, ady rowaýata öwrülen we dünýäde meşhurlyk gazanan ahalteke bedewleri ýurdumyzyň ähli pudaklarynda bolşy ýaly, harby düzümlerde hem işjeň ulanylýar. 

Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowa we Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa Hojalyk müdiriýetiniň binalar toplumynyň çäginde ösdürilip ýetişdirilýän alabaýlar görkezildi. Häzirki döwürde şöhratly pederlerimiziň yhlasyndan myrat tapan alabaý itleri harby we hukuk goraýjy edaralaryň gulluklarynda ulanylýar. Şol bir wagtyň özünde bu ýerde ösdürilip ýetişdirilýän we idedilýän alabaýlar ýurdumyzda geçirilýän bäsleşiklere işjeň gatnaşdyrylýar. Mälim bolşy ýaly, Türkmenistanyň Döwlet serhet gullugyna degişli Akhan atly alabaý 2021-nji ýylda geçirilen “Ýylyň türkmen edermen alabaýy” atly halkara bäsleşigiň ýeňijisi boldy. 

Hormatly Arkadagymyz bu ýerde ýeňiji bolan alabaýy synlap, onuň özboluşly aýratynlyklary we alabaýlara ideg etmegiň, olarda dürli zerur endikleri ösdürmegiň ýollary bilen gyzyklandy. 

Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow we Mejlisiň Başlygy G.Mämmedowa hemmelere alyp barýan gulluklarynda üstünlikleri arzuw edip, bu ýerden ugradylar. 

 * * * 

Şu gün hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň tabşyrygy boýunça Türkmenistanyň Döwlet serhet gullugynyň harby we hukuk goraýjy edaralarynyň Hojalyk müdiriýetinde ösdürilip ýetişdirilen ekinleriň dürli görnüşinden, ir-iýmişlerden ybarat süýjülik dadymlygy Döwletliler köşgünde terbiýelenilýän çagalara gowşuryldy. Çärä Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa gatnaşdy. 

Ösüp gelýän nesil, maşgala gymmatlyklarynyň hem-de ruhy taglymlaryň dowamat-dowamlylygy baradaky alada hormatly Prezidentimiziň başlangyjy boýunça amala aşyrylýan, milli ynsanperwerlik ýörelgelerine esaslanýan durmuş ugurly syýasatyň aýrylmaz bölegidir. Bu gün döwlet Baştutanymyzyň ýolbaşçylygynda ýaş nesliň hemmetaraplaýyn sazlaşykly terbiýelenilmegi hem-de aň-paýhas başarnyklarynyň doly açylmagy üçin ähli şertler döredilýär. 

Döwletliler köşgünde terbiýelenilýän çagalar süýjülik dadymlygyny şatlyk bilen kabul edip, hormatly Prezidentimize bagtyýar çagalyk üçin hoşallyk bildirdiler.

Diýarymyzyň her daban ýeri sahawatyň çeşmesidir. Dagy-düzi, deňzi-derýalary, uç-gyraksyz ak sährasy — bularyň ählisi Watanymyzyň milli baýlygydyr. Ykdysadyýetde milli baýlyklarymyzy netijeli özleşdirmek arkaly gazanylan gyradeň sebitleýin ösüş bolsa berkarar döwletimiziň möhüm gazananlarynyň esasylarynyň biridir. Ýurdumyzyň beýik ösüşlerine, giň gerimli özgertmelerine bagyşlanan şu makalalar toplumyny şol egsilmez tebigy baýlyklaryň mekany bolan bereketli Balkan welaýatyndan başlamagy makul bildik.  

 Balkan welaýaty:
1. Ykdysady ýokary göteriliş 

Türkmenistanyň Prezidenti hormatly Serdar Berdimuhamedowyň «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda ýurdumyzyň welaýatlaryna ilkinji toý saparlary sebitleriň durmuş-ykdysady ösüşlerinde täze sahypalary açdy. Döwlet Baştutanymyzyň ilkinji saparynyň Balkan welaýatyndan başlanmagy tötänden däldir. Dünýä ykdysadyýetiniň häzirki häsiýetli aýratynlyklary ösüşiň täze düzgünlerini, kanunalaýyklyklaryny öňe çykarýar. Ýokary tizlikleriň eýýamy adamzady ösüşiň täze talaplary bilen ýüzbe-ýüz etdi. Ýurdumyz babatynda alnanda-da, ykdysady ösüşde ählumumy energiýa üpjünçiligini gazanmak, energiýa serişdelerini üstaşyr geçirmegiň ygtybarlylygyny we üstaşyr geçelgeleriň howpsuzlygyny üpjün etmek meseleleri ilkinji orunda durýar. Tutuş dünýä üçin ýiti ähmiýetli bu meseleleri ykdysady, syýasy, ekologik, ulag-aragatnaşyk, durmuş ýaly, birnäçe ugurlara bölüp bolar. Olaryň üstünlikli çözülmegi köp babatda energiýany daşarky sarp edijilere ibermegiň ugurlarynyň netijeli diwersifikasiýalaşdyrylmagyna baglydyr. Türkmenistan günbatar sebitiň düýpli özleşdirilmegine, aýratyn-da, Hazar deňziniň ýalpaklygyndan tebigy baýlyklary gazyp almak, ýangyç-energetika turbageçirijilerini deňizasty geçirmek ýaly derwaýys meselelerde oňyn çözgütlere bil baglaýar. Her bir döwür täzelenişi, özgerişi talap edýän möhüm soraglara we isleglere jogap gözleýär. Ýagşylyga, hoşniýetlilige, pähim-paýhasa tarap ädilýän aýgytly ädim oňyn ykdysady netijelilige ýetirýär. 

Döwletiň ykdysady ösüşini ýokary götermegiň ilkinji şerti bar bolan we täze açylýan oňyn mümkinçilikleri netijeli peýdalanmakdan ybaratdyr. Munuň özi Hazar deňzi bilen aýrylmaz baglydyr. Hazarýaka sebiti ösdürmegiň häsiýetli aýratynlygy bu işiň ýurdumyzyň ähli welaýatlaryna ykdysady taýdan oňyn täsirini ýetirýänligi bilen baglydyr. Muňa ylmy dilde «multiplikatiw täsir» diýilýär. Türkmenistan dünýä boýunça tebigy gazyň ätiýaçlyk 33 göterimine eýedir. Resmi maglumata görä, bu gorlaryň möçberi mawy ýangyjyň gorlarynyň 23 trln kub metrine barabar. Diňe Hazaryň deňiz ýalpaklygynda geçirilen barlaglar bu ýerde uglewodorod çig malynyň 4,2 trln kub metre deň gorlarynyň bardygyny görkezdi. Şonuň bilen baglylykda Türkmenistan bu sebitde eksporta gönükdirilen ugurlaryň we önümçilikleriň gerimini barha giňeldýär. Iri halkara bazarlara çykmak boýunça mümkinçilikleri peýdalanmak, milli ykdysadyýetiň pudaklaýyn diwersifikasiýasy, gazylyp alynýan tebigy serişdelere baý sebitlerde ykdysady işleriň görnüşlerini we gerimini artdyrmak, daşary söwda gatnaşyklaryny barha ilerletmek ýaly derwaýys ugurlarda durmuşa geçirilýän düzümleýin özgertmelere mydama mynasyp orun berilýär. Geosyýasy taýdan iňňän amatly ýerde ýerleşmegi Türkmenistany Ýewraziýanyň energiýa çig mallaryna we taýýar harytlyk önümlere ýokary isleg bildirýän sebitlerine aralaşmakda oňyn artykmaçlyklara eýe edýär. Häzir ýurdumyz sebit we dünýä ähmiýetli ulag-logistika giňişliginiň möhüm düzüm bölegine öwrülýär. Türkmenistanyň bütindünýä ulag-aragatnaşyk ulgamynyň iri merkezi hökmünde ählumumy derejede ykrar edilmegi hem-de BMG-niň hemmetaraplaýyn goldawyna eýe bolmagy ýene-de köp sanly uly taslamalary amala aşyrmaga amatly şert döredýär. Balkan welaýatynda ösüşiň esasy ugry daşary ýurtlara ugradylýan harytlary öndürmäge gönükdirilendir. Bu ugra ýöriteleşdirilen önümçilikleriň döredilýändigi sebitde mineral-çig mal serişdelerini gazyp alýan we gaýtadan işleýän pudaklara uly üns berilýändigini görkezýär. Şeýle çemeleşme öňde durýan möhüm maksatlaryň tutuş toplumyny üstünlikli durmuşa geçirmek üçin maliýe binýadyny kemala getirýär. Häzirki wagtda welaýat tutuş ýurdumyzyň senagat önümçiliginiň görnüşleri boýunça 23,5 göterimini özünde jemleýär. Sebitde eksporta goldaw bermek boýunça ýöriteleşdirilen institutyň döredilmegi bu ugurdaky işleriň has-da işjeňleşmegine ýardam eder. 

 Türkmenistan, ozaly bilen, durnukly durmuş-ykdysady ösüşi üpjün etmekde özüniň milli ýörelgelerine, halkymyzyň köp asyrlyk ynsanperwerlik, sahawatlylyk ýoluna daýanýan ösüş ýoluny saýlap aldy. Türkmenistanyň Hazarýaka sebiti ösdürmekdäki işjeň başlangyçlary muňa aýdyň mysaldyr. Şu ýylyň 29-njy iýunynda Aşgabatda geçirilen Hazarýaka döwletleriň Baştutanlarynyň altynjy sammiti Türkmenistanyň Ýewraziýada bir bitewi energetika, ulag, maglumat-kommunikasiýa, syýahatçylyk giňişligini esaslandyrmak boýunça öňe süren başlangyçlarynyň tizleşmegine kuwwatly itergi berdi. Bu oňyn başlangyçlara esaslanmak bilen, ýurdumyzyň ähli sebitini, şol sanda günbatar welaýatyny ösdürmegiň nusgalyk konsepsiýasy öňe sürüldi. Oňa laýyklykda köpugurly, halkara hyzmatdaşlyga daýanýan täze meýletin garyşyk klaster kemala gelýär. Dünýä tejribesinden belli bolşy ýaly, klasteriň işiniň bir bitewi usulda ýola goýulmagy önümçiligiň ykdysady we ekologik taýdan has ýokary netijeliligini üpjün edýär. Klasterleýin çemeleşme ösüş çykdajylarynyň azalmagyna, haryt we hyzmat görnüşleriniň köpelmegine, logistikanyň ýönekeýleşmegine alyp barýar. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow 2022-nji ýylyň 14-nji aprelinde, Balkan welaýatynda saparynyň çäklerinde geçiren Hökümetiň göçme mejlisinde günbatar welaýatyň geografik taýdan amatly ýerleşişi, howa gurşawynyň tebigy aýratynlyklary, ummasyz magdan gorlaryna baýlygy, ýeterlik hünär taýýarlykly adam maýasyna eýedigi ýaly giň mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanmalydygyny aýratyn nygtady. Welaýatyň çäkleri Hazar deňziniň, takmynan, 600 kilometre uzap gidýän kenaryndan geçýär. Şeýle amatly tebigy aýratynlyklar, ykdysady şertler sebiti halkara derejede ösdürmäge oňyn mümkinçilikleri açýar. Welaýatyň umumy tutýan meýdany 139,3 müň inedördül kilometre (Türkmenistanyň umumy meýdanynyň 28,4 göterimi) deň bolup, bu görkeziji sebiti çäk ululygy boýunça ýurdumyzda birinji orna çykarýar. Welaýatyň ilaty Türkmenistanyň umumy ilatynyň 8,4 göterimini tutýar. Ilatynyň gürlügi boýunça 1 inedördül kilometre 4,2 adamdan düşýär. Welaýatyň çäginde 6 etrap, 2 şäherdäki etrap, 10 şäher, 13 şäherçe, 33 geňeşlik, 113 oba ýerleşýär. Beýleki welaýatlardan tapawutlykda, sebitiň ilatynyň 81,6 göterimi şäherlerde ýaşaýar. Munuň özi gullukçylar synpynyň artykmaçlygyny döredýär. Işçi, kiçi hyzmat ulgamyna degişli zähmet gorlarynyň çäklidigini, şeýle-de bu ýerde «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynyň, köp sanly senagat önümçilikleriniň, energetika, ulag-logistika desgalarynyň döredilýändigini nazara alsak, ýurdumyzda agdyklyk edýän zähmet gorlaryny beýleki sebitlerden giňden çekmäge ýol açýar. Munuň özi welaýatda ykdysady önümçilikleri ösdürmäge, durmuş ugurly üpjünçilik desgalaryny gurmaga itergi berýär. 

Ykdysady nukdaýnazardan önümçiliklere goýulýan düýpli maýalaryň gaýtarylmagynda goşmaça pudaklaryň ösüşi hem hökmany bahalandyrylmalydyr. Hökümetiň göçme mejlisinde hut şu meselelere aýratyn garaldy, pudak düzümleriniň sebitleýin ösüşi, hususan-da, ýangyç-energetika, ulag-kommunikasiýa düzümleriniň welaýatdaky edaralarynyň ýaşaýyş jaý üpjünçilik meseleleri barada durlup geçildi. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» kesgitlenen wezipeleriň doly we gyşarnyksyz amala aşyrylmagy welaýatyň çäginde bar bolan senagat pudaklarynyň ählisine iri maýa goýumlaryň çekilişini has-da tizleşdirer. Welaýatda hususy taraplaryň gatnaşmagynda ýurdumyza daşyndan getirilýän çig mallary we materiallary ýerli önümler bilen çalyşmak, ýerli magdan önümçilikleriniň gerimini giňeltmek, gury gurluşyk garyndylaryny, ýolgurluşyk üçin geogörnüşleri, külalçylyk we sintetik serişdelerden önümleri öndürmek boýunça kärhanalar esaslandyrylar. 

Türkmenistanda dürli görnüşli peýdaly gaty magdanlaryň 200-den gowragy hasaba alyndy. Şonuň aglaba böleginiň ätiýaçlyk gory Balkan welaýatynyň çäginde ýüze çykaryldy. Aýratyn hem welaýatyň çäginde uglewodorod çig malynyň, mineral duzlaryň, gidromineral serişdeleriň, stronsiý magdanlarynyň, ýerasty läbik dag jynslarynyň, gaty kömürleriň, himiki jisimleriň we gurluşyk materiallarynyň birnäçe görnüşli uly gorlary jemlenendir. Häzirki wagtda çig mal gorlaryny toplumlaýyn gaýtadan işlemegiň hasabyna ozal senagat akymlaryna akdyrylýan ýodly, bromly suwlaryň düzümindäki peýdaly komponentleri doly derejede peýdalanmagyň, dürli pudaklarda ulanylýan gaolid organiki önümleri öndürmegiň üstünde-de işlenilýär. Mundan başga-da günbatar sebitde Guwlymaýak ýatagynyň çökündi kölündäki nahar duzuny giňden işlemek, Bekdaşyň hek daşlarynyň binýadynda kalsinirlenen sodany öndürmek meselesi içgin öwrenilýär. Umuman, ykdysady dilde aýdanyňda, sebitiň eksporta niýetlenen köp sanly senagat desgalaryny tehniki taýdan esaslandyrmagyň, oýlanyşykly taslamalaşdyrmagyň, netijeli özleşdirmegiň netijesinde Türkmenistana dünýä bazaryna çykmak üçin giň mümkinçilikler açylýar. 

Balkan welaýaty diňe bir uglewodorod serişdelerine, önümçilik gorlaryna baý bolmak bilen çäklenmän, energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmelerine bolan uly mümkinçiliklere-de eýedir. Gün şöhlesiniň bollugy, ýeliň tizliginden peýdalanmakda bar bolan mümkinçilikler welaýatyň hem-de tutuş ýurduň ykdysady taýdan has-da kuwwatlanmagyna oňyn şert döredýär. Sebitde ýylyň 365 gününiň 230-a golaýy bulutsyz, güneşli hem maýyl howaly bolýar. Iýul aýynda güneşli howa gije-gündiziň 16 sagadyna çekýär. Welaýatda ýangyç-energetika ugurly gazturbinaly elektrik beketler bilen bilelikde awtonom ýagdaýda işleýän Gün elektrik beketlerini, ýeliň tizligi bilen işleýän beketleri gurup, işe girizmäge giň mümkinçilikler bar. Munuň özi möhüm durmuş-ykdysady meseleleriň tutuş bir toplumynyň oňyn çözülmegine ýardam berer. Welaýatyň çäginiň köp bölegini çöllük tutýar. Sebitiň oba hojalygynda maldarçylyk ýokary derejede ösendir. Alysda ýerleşýän çarwa obalarynda, demir ýol bekedini etekläp oturan ilatly nokatlarda, ýokary tizlikli awtoýollaryň ugurlarynda ýel pyrlampaçlaryny, Gün batareýalaryny peýdalanmak arkaly elektrik energiýasyny öndürmäge we peýdalanmaga giň ýol açylar. 

  Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Balkan welaýatyna saparynyň çäklerinde, şeýle hem onuň yzysüre, ýagny 1-nji iýulda geçirilen Ministrler Kabinetiniň mejlislerinde Balkan welaýatynyň Serdar etrabynda köpugurly Gün we ýel elektrik stansiýasyny gurmak, şeýle-de ilatly ýerlere ýokary güýjenmeli elektrik geçirijisini çekmek üçin zerur bolan enjamlary we serişdeleri satyn almak boýunça meselelere seredildi. Türkmenistanyň Energetika ministrliginiň «Türkmenenergo» döwlet elektroenergetika korporasiýasyna daşary ýurt kompaniýasy bilen şertnamany baglaşmaga we elektrik stansiýasyny 2024-nji ýylyň başyna ulanmaga bermek baradaky Karara gol çekildi. Dünýäniň «ýaşyl» ykdysadyýeti has ösen döwletlerinde Gün we ýel elektrik stansiýalarynyň eýýäm tutuş sebitleri, uly şäherleri gaýtadan dikeldilýän çeşmeleriň hasabyna elektrik energiýasy bilen üpjün edýändigi mälimdir. Şonuň üçin-de ýurdumyzda Gün energiýasyndan, ýeliň tizliginden peýdalanmagyň durmuş-ykdysady netijeliligini jikme-jik hasaplamagyň usulyýetini işläp düzmegiň ähmiýeti artýar. Şeýle-de döwlet Baştutanymyz Serdar etrabynyň çägindäki «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitinde Gün we ýel arkaly elektrik energiýasyny öndürýän beketleriň sanynyň artdyrylmagyna aýratyn ornuň degişlidigine bu ugra degişli ýolbaşçylaryň ünsüni çekdi. Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini peýdalanmakda toplanan öňdebaryjy dünýä tejribesiniň öwrenilmegi, olaryň innowasiýa taýdan ösen enjamlar bilen enjamlaşdyrylmagy, galyberse-de, bu beketlerden ýerlikli peýdalanylmagy sebitde energiýanyň adaty däl çeşmeleriniň geljegine oňyn täsirini ýetirer. 

Şu ýylyň 8-nji awgustynda hormatly Prezidentimiz Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän täze awtomobil köprüsiniň düýbüni tutmak dabarasyna gatnaşdy. Täze köpri ýurdumyzyň günbatar we demirgazyk sebitleriniň, şeýle-de goňşy döwletleriň arasynda haryt dolanyşygynyň, ulag hem-de ýolagçy gatnawlarynyň möçberini has-da artdyrmaga mümkinçilik berer diýip, hormatly Prezidentimiz dabarada belledi. Diýmek, ýurdumyzyň tutuş yklymyň wajyp üstaşyr ulag geçelgesi hökmünde orny has pugtalandyrylar.  

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe sebitleri döwrüň anyk ýagdaýlaryna, üçünji müňýyllygyň talaplaryna laýyk gelýän, hil taýdan täze derejelere çykarmak möhüm wezipeleriň hatarynda durýar. Olaryň üstünlikli çözülmegi, ilkinji nobatda, bazar ykdysadyýeti şertlerinde sebitleri ösdürmegiň oňyn ýollaryny öwrenmek hem-de işjeň peýdalanmak arkaly halk hojalygyny dolandyrmagyň netijeli ulgamynyň esaslandyrylyşyna baglydyr. Ýakyn we uzak möhlete niýetlenen uly maksatlary amal etmegiň çäklerinde sebitiň tebigy baýlyklarynyň pudaklar boýunça maksatnamalaýyn özleşdirilmegi geljekde ilatyň ýaşaýyş-durmuş abadançylygynyň, milli ykdysadyýetiň durnukly ösüşiniň üpjün edilmeginiň aýdyň kepilidir. 

Hangeldi GURBANGELDIÝEW,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň Ykdysady töwekgelçilikleri seljeriş müdirliginiň başlygy.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe gönüden-göni Arkadagly Serdarymyzyň tagallasy bilen ýurdumyz ykdysadyýetiň ähli ugurlarynda durnukly ösüş gazanýar. Munuň özi hojalygy ýöretmegiň täzeçil usullarynyň ornaşdyrylmagy, dünýäniň ösen tejribesiniň işjeň öwrenilmegi netijesinde amal boldy. Şunuň bilen baglylykda, häzirki döwürde ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň we sebitleriň durnukly ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen toplumlaýyn çäreler amala aşyrylýar. Yzygiderli durmuşa geçirilýän toplumlaýyn işleriň netijesinde ýurdumyzda jemi içerki önümiň ösüş depgininiň 6 göterim derejesinde saklanýar. Bu bolsa ýurdumyzyň makroykdysady görkezijileriniň ýokary bolmagynyň baş şertini emele getirýär. Ministrler Kabinetiniň şu ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetirilen işleriň jemlerine bagyşlanyp geçirilen mejlisde şu ýylyň dowamynda öndürilen önümleriň möçberleriniň geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 11,5 göterim artandygy barada aýdyldy. Munuň özi ýurdumyzyň ykdysady, maliýe we bank toplumynyň düzümlerinde «Türkmenistanda 2019 – 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» hem-de «Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021 – 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynda» bellenen çäreleriň üstünlikli ýerine ýetirilýändigini görkezýär.  

Döwlet Baştutanymyzyň belleýşi ýaly, 2022 – 2028-nji ýyllarda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň hem-de Oba milli maksatnamalarynda Garaşsyz ýurdumyzyň ýakyn ýedi ýyl üçin ykdysady strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlary kesgitlendi. Şeýlelikde, Arkadagly Serdarymyzyň tagallasy bilen mähriban halkymyzyň abadançylygyna we gülläp ösmegine gönükdirilen beýik başlangyçlar hem-de giň gerimli özgertmeler üstünlikli amala aşyrylýar.  

Häzirki döwürde ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň parasatly ýolbaşçylygynda «Döwlet adam üçindir!» diýen şygary baş ýörelge edinýän oňyn syýasat alnyp barylýar. Onda halkymyzyň bagtyýar durmuşynyň üpjün edilmegi, milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşi bilen baglanyşykly möhüm wezipeleri kesgitlenýär. Olaryň sazlaşykly amala aşyrylmagy bolsa ýurdumyzyň abadançylyk derejesiniň ýokarlanmagyny, milli ykdysadyýetimiziň kuwwatlanmagyny şertlendirýär.  

Döwlet Baştutanymyzyň yzygiderli tagallasy netijesinde, milli ykdysadyýetimiziň pudaklary üçin kesgitlenen wezipeleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegine möhüm ähmiýet berilýär. Şunda önümçiligiň ähli ulgamlaryna häzirki zamanyň ösen tehnologiýalaryny, sanly ulgamy ornaşdyrmak meselelerine zerur üns berilýär. Bu bolsa ýurdumyzda sanly ykdysadyýet strategiýasynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň nobatdaky subutnamasydyr. Döwlet tarapyndan kabul edilen Maksatnamalara laýyklykda, ýurdumyzy durmuş-ykdysady we medeni taýdan ösdürmegi üpjün etmek boýunça degişli işler batly depginlerde dowam edýär. Şunda jemi içerki önümiň ösüş depginini saklamak, döwletiň girdejilerini mundan beýläk-de artdyrmak hem-de ykdysadyýetde bazar gatnaşyklaryny ösdürmek meseleleri häzirki döwrüň wajyp wezipeleriniň hatarynda kesgitlenildi.  

Bu gün hormatly Prezidentimiziň alyp barýan döwlet syýasatynda zähmet serişdelerini netijeli dolandyrmak hem-de zähmet bazarynyň meselelerini utgaşdyrmak boýunça çäreler möhüm orun eýeleýär. Şunuň bilen baglylykda, milli ykdysadyýetimiziň ähli ulgamlarynda, önümçilik toplumlarynda täze iş orunlarynyň döredilmegine möhüm ähmiýet berilýär. Munuň özi ykdysadyýetimiziň kuwwatlanmagy bilen bir hatarda halkymyzyň durmuş derejesiniň ýokarlanmagyny üpjün edýär. Hormatly Prezidentimiziň tabşyrygyna laýyklykda, ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi goldamagyň gaznasynyň işi yzygiderli kämilleşdirilýär. Bu bolsa ykdysadyýetiň pudaklarynyň durnukly ösüşini üpjün etmekde zerurdyr. Şeýlelikde, Türkmenistan dünýäde ykdysady taýdan kuwwatly, maýa goýum işjeňligini ösdürmek üçin ähli zerur amatlyklary özünde jemleýän ýurt hökmünde ykrar edildi. Munuň özi Arkadagly Serdarymyzyň durmuş ulgamyny nazarlaýan syýasatynyň giň goldawa eýe bolýandygyna we ýurdumyzyň halkara giňişligindäki abraýynyň belende galýandygynyň aýdyň beýanydyr. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň ykdysady taýdan ösüşi we Arkadagly Serdarymyzyň alyp barýan «açyk gapylar» syýasaty dünýä jemgyýetçiliginiň we köpsanly ýurtlaryň, olaryň işewür düzümleriniň Türkmenistan bilen özara bähbitli hyzmatdaşlyga bolan gyzyklanmalarynyň artmagyny şertlendirýär. Munuň özi ýurdumyzda halkara hyzmatdaşlyk gatnaşyklary ösdürmek arkaly ykdysady ösüşe giň ýol açylýandygyny görkezýär.  

Alym ANNAMYRADOW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň rektory.

Medeniýet giň, taryhy we filosofik manyda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow tarapyndan Garaşsyz Türkmenistanyň Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ösüşiniň binýat goýujy ugurlarynyň hatarynda kesgitlenildi. 

Berkararlyk gadymy döwürlerden bäri türkmen halky üçin durnuklylygy, agzybirligi, ruhy bitewüligi alamatlandyrýar. Beýik türkmen şahyrlary we akyldarlary ata Watanyň abadançylygyny, halkyň bagtyýarlygyny şu düşünjeler bilen baglanyşdyrypdyrlar. 

Asyrlaryň dowamynda kemala gelen hakydany gorap hem-de milletiň ruhy binýadyny miras edinmek medeniýete mahsus bolup, ýurduň ykdysady ösüşiň belentliklerine tarap ýolunda daýanç nokady bolup hyzmat edýär. Türkmenistan dünýä giňişliginde diňe bir ýokary ykdysady mümkinçilikleri bolan döwlet hökmünde däl-de, ruhy taýdan baý, döredijilikli ýurt hökmünde halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin medeni diplomatiýany işjeň peýdalanýar. Medeniýet ulgamyny 2022-nji ýylda ösdürmekde hut şu syýasat öňe sürülýär. 

Ýylyň başyndan bäri ýurdumyzda däp bolan milli we halkara baýramlar bellenildi, şanly wakalar mynasybetli degişli çäreler geçirildi. 

BMG-niň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça guramasy (ÝUNESKO) bilen hyzmatdaşlyk has işjeňleşdirildi. Köp sanly onlaýn duşuşyklar, okuw maslahatlary hem-de ÝUNESKO-nyň edarasy, onuň sebit düzümleri bilen geňeşmeler guraldy, olaryň dowamynda ylym we bilim, medeniýet hem-de ekologiýa ulgamynda netijeli hyzmatdaşlygyň geljegi uly ugurlaryna garaldy. 

Mukamlar köşgünde 1-nji fewralda dutar ýasamak senetçiliginiň, dutarda saz çalmak we bagşyçylyk sungatynyň ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizilmegi mynasybetli dabaraly maslahat hem-de sergi geçirildi. 

Muzeýlerde we kitaphanalarda, konsert jaýlarynda, şeýle hem ugurdaş ýokary okuw mekdeplerinde, jemgyýetçilik guramalarynda maslahatlar, konsertler, sergiler, döredijilik duşuşyklary, beýleki köp sanly çäreler guraldy. Sahna oýunlary, kino we telegepleşikler bu şanly waka bagyşlandy. 

Ähli welaýatlardaky “Türkmeniň ak öýi” binalarynda bagşy-sazandalaryň konsertleri telewideniýe tarapyndan ýazga geçirildi hem-de ýaýlyma goýberildi. 

Paýtagtymyzyň Mukamlar köşgünde 30-njy martda türki dilli ýurtlaryň aýdymçylarynyň ýerine ýetirmeginde ýazga geçirilen “Saýra, dutar!” diýen türkmen aýdymynyň wideogörnüşiniň tanyşdyrylyşy geçirildi. 

Zehinli bagşy-sazandalary ýüze çykarmak hem-de olary höweslendirmek maksady bilen, dutarçylaryň we bagşy-sazandalaryň arasynda “Çalsana, bagşy!” atly täze döredijilik bäsleşigi yglan edildi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň tabşyryklaryna, 2022-nji ýyl üçin toparyň meýilnamasynda we 2021 — 2023-nji ýyllarda ÝUNESKO bilen bilelikdäki çäreleriň meýilnamasynda kesgitlenilen wezipelere laýyklykda, ÝUNESKO-nyň Bütindünýä medeni mirasynyň sanawyny hem-de ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyny giňeltmek boýunça çäreler işjeňleşdirilýär. 

Häzirki wagtda ahalteke atçylyk sungaty hem-de atlary bezemek däplerini, ýüpek önümçiligini, milli nagyşlary we beýlekileri ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizmek boýunça Türkmenistanyň taýýarlan resminamalaryna garalýar hem-de olar öwrenilýär. 

Ýylyň birinji ýarymynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow ýurdumyzyň teatrlaryna “Milli” ýa-da “Akademiki” hukuk derejesini bermegiň Tertibini, muzeýlere “Milli” hukuk derejesini bermegiň Tertibini hem-de şertlerini tassyklady. 

Bu hukuk derejesiniň muzeýler üçin ylmy-barlag hem-de ylmy-usulyýet işlerini amala aşyrmakda, işgärleriň hünär derejesini kämilleşdirmekde, hünärmenleriň ýurdumyzda we daşary ýurtlarda geçirilýän ylmy maslahatlara, kongreslere, simpoziumlara, sergilere gatnaşmagy üçin has giň mümkinçilikleri açjakdygy nygtaldy. 

Milli taryhy-medeni mirasy wagyz etmek täze taryhy eýýamda medeniýet ulgamyny mundan beýläk-de ösdürmegiň esasy ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi. Şunuň bilen baglylykda, şu ýylyň aprel aýynda kabul edilen “Milli taryhy-medeni mirasyň obýektlerini aýap saklamagyň, goramagyň, öwrenmegiň hem-de olara syýahatçylary çekmegiň 2022 — 2028-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyna” aýratyn orun degişlidir. 

“Türkmen topragy — dünýä meşhur medeni gymmatlyklaryň ojagy” atly ylmy-amaly maslahaty hem-de sergini, Türkmenistanyň ösüşi babatynda dünýä bileleşiginde köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň ornuna bagyşlanan mediaforumy şu ýylyň iri halkara çäreleriniň hatarynda görkezmek bolar. 

1-2-nji martda Söwda-senagat edarasynda “Bagtyýarlyk baharynyň şekillendiriş sungatyndaky waspy” diýen halkara maslahat we sergi guraldy. Bu çärä ýurdumyzyň medeniýet işgärleri bilen bir hatarda sanly ulgam arkaly daşary ýurtlaryň belli suratkeşleri, döredijilik wekilleri gatnaşdylar. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow tarapyndan alnyp barylýan oňyn syýasat milli medeni mirasy öwrenmäge, goramaga, wagyz etmäge, giň halkara gatnaşyklary ýola goýmaga hem-de amatly içeri syýasy ýagdaýy kemala getirmäge, ylmy-barlaglary işjeňleşdirmäge, bu işlere belli daşary ýurt hünärmenlerini çekmäge ýardam berýär. 

Geçen ýarym ýylyň dowamynda guralan medeni çäreleriň hatarynda ýurdumyzyň taryhy-medeni ýadygärliklerinde alnyp barylýan arheologik gazuw-agtaryş işlerine bagyşlanan maslahatlary, ylmy meýdan duşuşyklaryny hem-de sergileri görkezmek bolar. Şunuň bilen baglylykda, “Dehistan” taryhy-medeni ýadygärlikler toplumynda guralan ylmy-amaly maslahaty hem-de 19-njy aprelde geçirilen “Türkmenistanyň taryhy-medeni ýadygärlikleri dünýä jemgyýetçiliginiň üns merkezinde” atly halkara ylmy duşuşygyny bellemek gerek. Bu duşuşykda sanly ulgam arkaly Watanymyzyň taryhy ýadygärliklerinde türkmen alymlary bilen bilelikde arheologik gazuw-agtaryş işlerine hem-de barlaglara gatnaşan daşary ýurtlaryň ylmy merkezleriniň belli alymlary we arheologlary çykyş etdiler. Forumyň çäklerinde arheologik tapyndylaryň sergisi guraldy. Türkmenistanyň çäklerinde halkara we milli arheologiýa toparlarynyň geçiren gözleg-agtaryş işleriniň jemleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Onuň işleriniň netijeleri Türkmenistanyň Taryhy we medeni ýadygärlikleri goramak, öwrenmek hem-de rejelemek baradaky milli müdirligi tarapyndan taýýarlanylan, göwnejaý derejede bezelen,  “Türkmenistanyň gadymyýeti: ylmy-barlaglar we ýadygärlikleri rejelemek” atly täze neşirde çap edildi. 

Maý aýynyň soňky ongünlüginde ýurdumyzyň teatrlary hem-de Döwlet sirkiniň artistleri “Türkmen teatr sungaty” festiwalynyň çäklerinde täze sahna oýunlaryny we çykyşlary görkezdiler. Bahar paslynda Türkmenistanyň medeni durmuşynda giň gerimli, uly ähmiýetli çäreler bolan döredijilik, şol sanda halkara derejeli forumlary görkezmek ýörelgesi dowam etdirildi. Bu festiwalyň esasy wezipeleriniň biri türkmen sahna sungatyny söýüjileri täze sahna oýunlary, teatryň ösüş meýilleri we ugurlary, eýýäm meşhurlyk gazanan hem-de ýaş režissýorlaryň döreden eserleri bilen tanyşdyrmakdan, türkmen teatr sungatynyň umumy dünýä medeni giňişliginde eýeleýän ornunyň ýokarlanmagyna ýardam bermekden ybarat boldy. 

Festiwalyň çäklerinde geçirilen duşuşyklaryň paýtagtymyzyň hem-de welaýatlaryň teatr toparlarynyň gatnaşyklarynyň ýygjamlaşmagyna, özara pikir we tejribe alyşmaklaryna, ýaş artistleriň sahna medeniýetiniň kämilleşmegine, tomaşaçylar bilen ýakynlaşmagyna ýardam edendigi hem möhümdir. Festiwalyň maksatnamasy dürli görnüşli sahna oýunlaryny öz içine aldy. Köplenç ýagdaýda rowaýatlar we hekaýalar, taryhy maglumatlar, döwürdeşlerimiziň ýatlamalary olaryň edebi esasyny düzdi. Şol sahna oýunlarynyň gahrymanlary dürli döwürleri, geçmişi hem-de şu güni birleşdirdiler. 

Her ýyl geçirilýän Medeniýet hepdeligi eziz Diýarymyzyň medeni durmuşynda iň ähmiýetli wakalaryň biridir. Mary şäheri soňky on ýylyň dowamynda ikinji gezek Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet gününe gabatlanyp geçirilýän bu döredijilik forumynyň merkezine öwrüldi. 

Sahna eserleriniň hem-de kinofilmleriň ilkinji görkezilişleri, her gün guralýan konsertler, ylmy-usulyýet maslahatlary, meýdan şertlerinde geçirilýän okuw maslahatlary, döredijilik duşuşyklary, şygryýet agşamlary hem-de ussatlyk sapaklary, bäsleşikler we sergiler, halkara mediaforumy Medeniýet hepdeliginiň maksatnamasynyň esasyny düzdi. 

Iri çäreleri geçirmek üçin häzirki zaman serişdeleri bilen enjamlaşdyrylan “Türkmeniň ak öýi” binasynda agşamlaryna guralan konsertlerde belli halk bagşy-sazandalary, estrada aýdymçylary we döredijilik toparlary hem-de ýaş zehinler — döredijilik bäsleşikleriniň ýeňijileri ussatlyklaryny görkezdiler. Olaryň ýerine ýetirmeginde milli we dünýä aýdym-sazlary ýaňlandy, gadymy hem-de häzirki zaman tanslary tomaşaçylara görkezildi. Medeniýet hepdeliginiň çäklerinde Mary welaýatynyň Kemine adyndaky döwlet drama teatrynyň sahnasynda ilkinji gezek wäşiler we ýomakçylar çykyş etdiler. 26-njy iýunda bu teatryň döredijilik topary “Ylahy yşgyň kyssasy” atly sahna oýnuny ilkinji gezek görkezdi. Bu eseriň edebi binýadyny keramatly Gurhanda getirilýän Ýusup pygamber baradaky rowaýat düzdi. 

Medeniýet we sungat işgärleriniň hünär baýramynyň öň ýanynda Aşgabatda teatr sungaty baradaky pikir alyşmalar bu çäräniň özenini düzdi we iki möhüm waka boldy — Türkmenistanyň Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy adyndaky Baş drama teatryna “Akademiki” dereje berildi hem-de “Magtymguly” operasynyň ilkinji görkezilişi boldy. 

Şol günler giň okyjylar köpçüligine Medeniýet ministrligi tarapyndan çapa taýýarlanylan täze neşirler — “Türkmen teatr, kino we sirk sungatynyň meşhur artistleri” atly iki jiltlik kitap hem-de türkmen dramaturglarynyň pýesalaryny özünde jemleýän iki jiltlik almanah hödürlenildi. 

Wekilbazar, Ýolöten we Murgap etraplarynda kinofilmler görkezildi hem-de täze filmleri döredenler bilen duşuşyklar geçirildi. Kino günleriniň çäklerinde tomaşaçylar Oguzhan adyndaky “Türkmenfilm” birleşiginde döredilen filmleriň sekizisine ilkinji gezek tomaşa etdiler. 

Mary welaýatynyň çäginde umumadamzat ähmiýetli taryhy-binagärlik ýadygärlikler ýerleşýär hem-de bu sebitde taryhy-medeni mirasy öwrenmek we gorap saklamak, bu ugurda geljekki mümkinçilikleri kesgitlemek boýunça bitirilýän işler Türkmenistanda geçirilýän giň möçberli işleriň aýdyň subutnamasydyr. 

Soňky wagtda ýurdumyzda arheologik gazuw-agtaryş işleriniň geçirilýän ýerlerinde guralýan meýdan maslahatlary we okuw maslahatlary meşhurlyga eýe boldy. “Gadymy Merw” döwlet taryhy-medeni goraghanasynda “Taryhy-medeni ýadygärlikleri aýawly gorap saklamagyň täze ýörelgeleri we syýahatçylygy ösdürmegiň ugurlary” ady bilen şeýle duşuşyk geçirildi. Gönüden-göni gazuw-agtaryş işleriniň geçirilýän ýerinde ýüze çykarylan taryhy tapyndylaryň sergisi guraldy, arheologlar olar bilen işlemegiň aýratynlyklary barada gürrüň berdiler. 

Mary welaýatynyň kitaphanasynyň binasynda Türkmenistanyň ÝUNESKO bilen hyzmatdaşlygyna bagyşlanylan maslahat geçirildi. Şunuň bilen baglylykda, Murgap etrabynyň Medeniýet öýünde geçirilen usulyýet maslahaty hem bellärliklidir, şonuň dowamynda ilkinji gezek maşgala aýdym-saz toparlarynyň işini kämilleşdirmek meselesi ara alnyp maslahatlaşyldy.Medeniýet hepdeliginiň çäklerinde oba medeniýet öýleriniň işini kämilleşdirmek boýunça usulyýet maslahaty hem guraldy. 

Mary welaýatynyň Taryhy we ülkäni öwreniş muzeýinde Medeniýet hepdeliginiň birnäçe iri çäreleri geçirildi. Şolaryň hatarynda halkara ylmy-usulyýet duşuşygyny, “Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe muzeý işini ösdürmegiň esasy ugurlary” atly muzeý işgärleriniň maslahatyny, öý muzeýleriniň işini kämilleşdirmegiň tejribesini öwrenmek boýunça usulyýet sapaklaryny görkezmek bolar. 

“Taryhy-medeni ýadygärlikleri aýawly gorap saklamagyň täze ýörelgeleri we syýahatçylygy ösdürmegiň ugurlary” atly halkara ylmy-usulyýet duşuşygynda milli mirasy öwrenmek hem-de wagyz etmek, Diýarymyzyň dürli sebitlerinde geçirilýän arheologik gözleg-agtaryş işleriniň, türkmen halkynyň gadymy taryhyny, medeniýetiniň sahypalaryny açyp görkezýän ylmy-barlaglaryň netijeleri baradaky çykyşlar diňlenildi. 

Halkara gatnaşyklary ösdürmegiň, milli medeniýeti wagyz etmegiň möhüm şerti hökmünde köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň işini kämilleşdirmek meselelerine aýratyn üns berilmegi Medeniýet hepdeligi — 2022-niň tapawutly aýratynlyklarynyň biridir. Bu meseleler Medeniýet hepdeligi — 2022-niň çäklerinde ilkinji gezek geçirilen halkara mediaforumda garalan esasy ugurlar boldy, bu çärä jemgyýetçilik işgärleri, ýurdumyzyň we daşary döwletleriň köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri, ýokary okuw mekdepleriniň professor-mugallymlary gatnaşdylar. 

Medeniýet hepdeligi Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet gününiň giňden baýram edilmegi bilen 27-nji iýunda tamamlandy. Mary welaýatynyň “Türkmeniň ak öýi” binasynda guralan uly baýramçylyk konserti medeniýet forumynyň ajaýyp jemlenmesi boldy. 

 Dabaralar şeýle hem Ahal welaýatynyň “Türkmeniň ak öýi” binasynda geçirildi. 

Baýramçylyklara baý bolan sentýabr aýynda döredijilik işgärleriniň öňünde jogapkärli wezipeler garaşýar. Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlyk gününe giň gerimli dabaralaryň maksatnamasy taýýarlanylýar. Sentýabr döredijilik bäsleşikleriniň, ozaly bilen, Türkmenistanyň Prezidentiniň “Türkmeniň Altyn asyry” bäsleşiginiň jemleriniň jemlenýän aýydyr. Däp bolşy ýaly, körpe türkmenistanlylar “Garaşsyzlygyň merjen däneleri” çagalar gözden geçirilişine gatnaşyjylar hem-de “Ýaňlan, Diýarym!” telewizion bäsleşikde öňdäki orunlary eýelänler ýeňiji bolmak ugrunda bäsleşerler. 

Däp bolşy ýaly, baýramçylyklara beslenen güýz pasly halkara medeni çärelere hem baý bolar. “Senetçilik we amaly-haşam sungaty dünýä halklarynyň mirasynda” halkara festiwaly oktýabr aýynda Lebap welaýatynyň Türkmenabat şäherinde geçiriler. 

Bu halkara festiwalyň çäklerinde halk amaly-haşam sungatynyň dürli ugurlary boýunça sergi-ýarmarkalary, ussatlyk sapaklaryny, ylmy-amaly maslahatlary we beýleki çäreleri guramak göz öňünde tutulýar. 

Şu ýylyň sentýabr aýynda Ýaponiýanyň paýtagty Tokio şäherinde hem-de ABŞ-nyň Maýami şäherinde geçirilmegi meýilleşdirilýän halkara syýahatçylyk sergileri hem-de oktýabr aýynda Eýran Yslam Respublikasynyň Gülüstan welaýatynda sebitiň ýurtlarynyň arasynda syýahatçylyk ulgamynda hyzmatdaşlyk etmek boýunça Hazarýaka döwletleriň ministrler derejesinde geçirilmegi göz öňünde tutulýan maslahat Watanymyzyň saglygy dikeldiş mümkinçilikleriniň ösdürilmegine ýardam berer. 

«Türkmenistanda häzirki zaman syýahatçylyk düzüminiň kemala getirilmegi halkara hyzmatdaşlygy ösdürmegiň, ýurdumyza innowasion tehnologiýalary çekmegiň hem-de milli ykdysadyýetimizi toplumlaýyn döwrebaplaşdyrmagyň esasy ugurlarynyň biridir» diýip, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow nygtaýar. 

Bu gün döwlet Baştutanymyz tarapyndan alnyp barylýan oňyn syýasat netijesinde Türkmenistan durnukly, parahatçylyk söýüji hem-de okgunly ösýän döwlet hökmünde öz ornuny pugtalandyrýar. Türkmen halkynyň örän baý taryhy-medeni mirasy, Diýarymyzyň medeniýetiniň döredijilik kuwwaty Watanymyzyň ruhy ösüşiň belentliklerine tarap okgunly öňe gitmegine ýardam berýär. 

(TDH)

2022-nji ýylyň ýedi aýynda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň jemleri 

•  «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň ýedi aýynyň jemleri boýunça Döwlet býujetiniň girdeji bölegi 103,6 göterim we çykdajy bölegi 97,4 göterim ýerine ýetirildi. Hasabat döwrüniň ýedi aýyň jemleri boýunça toplumlaýyn çäreleriň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde jemi içerki önümiň durnukly ösüş depgini üpjün edildi. Hasabat döwründe, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 11,5 göterim artdy. Ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda oňyn netijeler gazanyldy. Ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haklary 2021-nji ýylyň degişli döwrüne görä, 10,4 göterim ýokarlandy. Aýlyk zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary doly maliýeleşdirildi. Hasabat döwründe maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen düýpli maýa goýumlarynyň möçberi 13,4 milliard manada deň boldy. 2022-nji ýylyň ýedi aýynda Oba milli maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň çäklerinde ýurdumyz boýunça durmuş maksatly desgalaryň, ýaşaýyş jaýlarynyň, suw we lagym arassalaýjy desgalaryň hem-de inženerçilik ulgamlarynyň gurluşygy dowam etdi.  

•  Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasy ugruny yzygiderli durmuşa geçirmek hem-de öňde goýlan wezipeleri çözmek maksady bilen, hasabat döwründe maksadalaýyk işler amala aşyryldy. Sebit we halkara derejesinde netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek bilen baglylykda, ýokary derejedäki saparlara, gepleşiklere we duşuşyklara aýratyn ähmiýet berilýär. Şunuň bilen baglylykda, aprel aýynda Türkmenistana Hindistan Respublikasynyň Prezidentiniň döwlet saparynyň hem-de Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň Prezidentiniň iş saparynyň bolandygy bellenildi. Hasabat döwründe döwlet Baştutanymyz Russiýa Federasiýasyna we Eýran Yslam Respublikasyna resmi saparlary hem-de Özbegistan Respublikasyna döwlet saparyny amala aşyrdy. Iýun aýynda paýtagtymyzda hormatly Prezidentimiziň başlyklyk etmeginde altynjy Hazar Sammitiniň geçirilmegi möhüm waka boldy. Şeýle hem şu ýylyň 7-nji iýunynda Türkmenistanyň Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 77-nji mejlisiniň wise-başlyklygyna biragyzdan saýlanyldy. Hasabat döwründe hormatly Prezidentimiziň birnäçe ýurtlaryň ýolbaşçylary bilen telefon arkaly söhbetdeşlikleri geçirildi. Daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen, şol sanda bilelikdäki hökümetara toparlarynyň hem-de beýleki degişli düzümleriň çäklerinde özara bähbitli söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça duşuşyklar we gepleşikler geçirildi.  

•  Nebiti we gaz kondensatyny çykarmagyň meýilnamasy, şol sanda «Türkmennebit» döwlet konserni tarapyndan 100,7 göterim berjaý edildi. Nebit we gaz kondensaty bilen üpjün etmegiň meýilnamasy 111,2 göterim ýerine ýetirildi. Nebiti gaýtadan işlemegiň meýilnamasy 110,2 göterim, benzinleri öndürmegiň meýilnamasy 117,4 göterim, dizel ýangyjyny öndürmegiň meýilnamasy 112,2 göterim, polipropilen öndürmegiň meýilnamasy 125,6 göterim, çalgy ýaglaryny öndürmegiň meýilnamasy 115,2 göterim, suwuklandyrylan gazy öndürmegiň meýilnamasy 115 göterim ýerine ýetirildi. Hasabat döwründe tebigy we ugurdaş gazy çykarmagyň meýilnamasy 113,6 göterim, «mawy ýangyjy» eksport etmegiň meýilnamasy 123,6 göterim berjaý edildi.  

•  2022-nji ýylyň ýedi aýynda gurluşyk-senagat toplumynda önümleri öndürmegiň we işleri ýerine ýetirmegiň meýilnamasy 152,5 göterim berjaý edildi. Gurluşyk we binagärlik ministrligi boýunça şu ýylyň ýanwar-iýul aýlarynda ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasy 114,7 göterim berjaý edildi. Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrligi öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasyny 167,7 göterim ýerine ýetirdi. Ýylyň başyndan bäri Energetika ministrligi boýunça öndürilen önümleriň, ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň meýilnamasy 128,4 göterim berjaý edildi. Elektrik energiýasyny öndürmegiň ösüşi 112,8 göterime, daşary ýurtlara iberilen elektrik energiýasynyň ösüşi bolsa, 141,3 göterime barabar boldy. «Türkmenhimiýa» döwlet konserni tarapyndan hasabat döwründe önüm öndürmegiň we hyzmatlary ýerine ýetirmegiň meýilnamasy 181,1 göterim ýerine ýetirildi. Awtomobil ýollarynyň gurluşygyny dolandyrmak baradaky döwlet agentligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň meýilnamasy 100,9 göterim berjaý edildi. Hasabat döwründe Aşgabat şäheriniň häkimligi boýunça ýerine ýetirilen işleriň hem-de hyzmatlaryň meýilnamasy 120,3 göterim berjaý edildi.  

•  Obasenagat toplumy boýunça önümçiligiň ösüşi geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 108,1 göterime barabar boldy. Şunda Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi boýunça bu görkeziji 108,5 göterime, Suw hojalygy baradaky döwlet komiteti boýunça 104,1 göterime, «Türkmen atlary» döwlet birleşigi boýunça bolsa, 103,3 göterime deň boldy. Ähli pudaklaýyn düzümler tarapyndan maýa goýumlaryny özleşdirmek boýunça meýilnama 161,4 göterim ýerine ýetirildi. Häzirki wagtda welaýatlarda möwsümleýin oba hojalyk işleri dowam edýär. Güýzlük bugdaý ekişine hem-de öňümizdäki pagta ýygym möwsümine toplumlaýyn taýýarlyk görülýär.  

•  2022-nji ýylyň ilkinji ýedi aýynda Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça söwda dolanyşygynyň ösüş depgini geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 103,5 göterime barabar boldy. Önümleri öndürmegiň ösüş depgini 107,9 göterime deň boldy. Dokma senagaty ministrligi boýunça geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, nah ýüplügiň öndürilişi 134,3 göterime, nah matalar 129,8 göterime, tikin we trikotaž önümleri 114,7 göterime, gön önümleri 107,7 göterime barabar boldy. «Türkmenhaly» döwlet birleşiginiň kärhanalarynda haly önümçiliginiň meýilnamasy 119,9 göterim ýerine ýetirildi. Döwlet haryt-çig mal biržasynda hasabat döwründe 172 birža söwdalary geçirilip, şolarda 21 müň 92 şertnama hasaba alyndy. Söwda-senagat edarasy boýunça şu ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetirilen işleriň ösüş depgini 113,6 göterime deň boldy. Hasabat döwründe sergileriň 11-si hem-de maslahatlaryň 33-si geçirildi. Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça oba hojalyk we azyk önümleriniň önümçiliginiň ösüşi 167,9 göterime hem-de senagat önümleriniň ösüş depgini 109,2 göterime deň boldy.  

•  Ulag we kommunikasiýalar toplumy boýunça ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň ösüşi 112,7 göterime barabar boldy. Awtomobil, demir ýol, howa, deňiz we derýa ulaglary arkaly ýük daşamagyň meýilnamasy 111,2 göterim, ýük dolanyşygy boýunça meýilnama bolsa 109,2 göterim berjaý edildi. Şu ýylyň ýanwar-iýul aýlarynda «Türkmendemirýollary» agentligi boýunça ýerine ýetirilen hyzmatlaryň ösüşi 111,2 göterime, «Türkmenawtoulaglary» agentligi boýunça 133,5 göterime, «Türkmenhowaýollary» agentligi boýunça 120 göterime, «Türkmendeňizderýaýollary» agentligi boýunça 113,7 göterime, «Türkmenaragatnaşyk» agentligi boýunça bolsa 107,5 göterime barabar boldy.  

•  Hasabat döwründe bilim işleri döwrebaplaşdyrylyp, sanly bilimi ösdürmek boýunça işler dowam etdirildi. Talyp we okuwçy ýaşlar halkara ders-internet bäsleşiklerinde üstünlikli çykyş edip, medallara mynasyp boldular. Ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde sanly ulgam arkaly halkara internet-olimpiadalary geçirildi. «Garaşsyzlygyň merjen däneleri», «Ýylyň terbiýeçisi-2022», «Ýylyň mugallymy-2022», «Talyp gözeli-2022» bäsleşikleri guramaçylykly geçirildi. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ylym, tehnika we innowasion tehnologiýalar» atly halkara ylmy maslahaty, ýaşlaryň arasynda ylmy işler boýunça geçirilen bäsleşigiň ýeňijilerini sylaglamak dabarasy boldy. Ýurdumyzyň bejeriş-öňüni alyş edaralarynda lukmançylygyň dürli ugurlary boýunça meýilnamalaýyn işler dowam etdirildi. Döwlet Baştutanymyzyň Kararyna laýyklykda, buýan köküni gaýtadan işleýän kärhananyň gurluşygyna badalga berildi. Türkmenbaşy şäherindäki köpugurly, Daşoguz şäherindäki köpugurly we onkologiýa hassahanalarynyň dabaraly açylyşlary boldy. 

•  Medeniýet ulgamynda ýylyň şygary hem-de milli baýramlar we medeni-durmuş maksatly desgalaryň açylmagy mynasybetli dürli medeni-köpçülikleýin çäreler geçirildi. Birnäçe döredijilik bäsleşikleri yglan edildi. Hasabat döwründe teatrlara «Milli» ýa-da «Akademiki» hukuk derejesini bermegiň tertibi, muzeýlere «Milli» hukuk derejesini bermegiň tertibi we şertleri, şeýle hem Milli taryhy-medeni mirasyň obýektlerini aýap saklamagyň, goramagyň, öwrenmegiň hem-de olara syýahatçylary çekmegiň 2022 – 2028-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy tassyklanyldy. Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 31 ýyllyk baýramy mynasybetli dabaralary we çäreleri ýokary derejede geçirmek boýunça guramaçylyk komiteti döredildi we şu güne çenli onuň iki mejlisi geçirildi. Hasabat döwründe Medeniýet ministrligi tarapyndan «Türkmen keşdeçilik sungaty» hem-de «Türkmenistanyň gadymyýeti: ylmy barlaglar we ýadygärlikleriň rejelenilişi» atly kitap taýýarlanyldy we türkmen, rus we iňlis dillerinde neşir edildi. Köptaraplaýyn we milli hödürnamalary ÝUNESKO-nyň degişli sanawlaryna girizmek boýunça işler alnyp baryldy. Aşgabatda teatr festiwaly, şeýle hem Mary welaýatynda Medeniýet hepdeligi üstünlikli geçirildi. Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet güni mynasybetli giň gerimli baýramçylyk dabaralary guraldy. 

•  Milli Geňeşiň Mejlisi tarapyndan ýylyň başyndan bäri milli kanunçylygy has-da kämilleşdirmek boýunça işler alnyp barylýar. Mejlisiň agzalary ýurdumyzyň welaýatlaryna iş saparlaryny amala aşyrýarlar. Şol saparlaryň dowamynda döwletimiziň içeri we daşary syýasatyny düşündirmek, milli däpleri hem-de halkymyzyň taryhy-medeni gymmatlyklaryny wagyz etmek, ýaşlary watançylyk ruhunda terbiýelemek boýunça işler alnyp barylýar.  

•  Ýylyň başyndan bäri Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň birinji çagyrylyşynyň üç mejlisi geçirildi. Olaryň barşynda birnäçe kanunlar ara alnyp maslahatlaşyldy we makullanyldy. Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy ýurdumyzyň welaýatlarynda iş saparlarynda bolup, dürli pudaklaryň işgärleri, daýhanlar, ýaşlar bilen duşuşyp, olaryň ýaşaýyş-durmuş şertleri, şol sanda zähmet çekmek, okamak, sazlaşykly ösmek üçin döredilýän mümkinçilikler bilen gyzyklanýar hem-de kanunçylygy kämilleşdirmek boýunça täze wezipeleri kesgitleýär. Geçirilen halkara çäreleriň hatarynda Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýa Federasiýasynyň Parlamentara forumy bar.  

Welaýatymyzyň Türkmenbaşy etrabynda 2018-nji ýylyň oktýabr aýynda dabaraly ýagdaýda işe girizilen Gyýanlydaky polimer zawody — polietilen we polipropilen öndürýän gazhimiýa toplumy ykdysadyýetimiziň bu pudagynyň ösüşinde taryhy wakalaryň biri boldy. Sebäbi sebitde iri senagat kärhanalarynyň birine öwrülen polimer zawody ummasyz gorlara daýanýan tebigy çig mal serişdelerimizi senagat taýdan toplumlaýyn işlemekde geljegi uly bolan ilkinji taslamalaryň hatarynda mynasyp orun aldy. Netijede, bu kärhana tebigy gazy diňe bir arassa ýangyç hökmünde peýdalanmak bilen çäklenmän, eýsem, ondan dünýä bazarlarynda ýokary islegden peýdalanýan gymmatly serişdeleri öndürmegiň, pudagyň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrüň kämil tehnologiýalarydyr enjamlary bilen has-da berkitmegiň ýurdumyzda aýratyn uly üns berilýän ugurlaryň biri bolup durýandygyny ýene bir ýola tassyklady. Bu zawodyň işläp başlamagy bilen, Diýarymyz gazhimiýa pudagynyň önümlerini daşarky bazarlara çykarmakdaky mümkinçiliklerini has-da giňeltdi. Şeýlelikde, söwda-ykdysady gatnaşyklaryň bu ugrunda ýurdumyzyň ygtybarly hyzmatdaş hökmündäki abraýy ýokarlandy. «Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Maksatnamasyndaky» anyk wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmegiň çäklerinde gurlan polimer zawody ykdysady nukdaýnazardan şunuň ýaly wajyp ähmiýetli taraplary bilen tapawutlanýar.  

Döwrebap zawodda ýylda 5 milliard kub metr «mawy ýangyjy» senagat taýdan düýpli işlemäge ähli mümkinçilikler bar. Bu bolsa, öz nobatynda, şonça möçberdäki tebigy gazdan 386 müň tonna polietileni hem-de 81 müň tonna polipropileni almaga şert döredýär. Üns çekmeli tarapy, himiýa önümleriniň bu görnüşlerini öndürmekde sarp edilýän «mawy altynyň» galan bölegi, ýagny 4,5 milliard kub metri arassa ýangyç hökmünde peýdalanylýar. Arassa ýangyjy sarp edijilere bökdençsiz ýetirmekde bolsa, ýöriteleşdirilen gaz geçiriji ulgamlar hereket edýär. 

Gyýanlydaky polimer zawodynda tebigy gazy senagat taýdan gaýtadan işlemek arkaly alynýan polietilen hem-de polipropilen çig mal serişdeleri dürli önümçiliklerde giňden peýdalanylýar. Mysal üçin, külkelenen polipropilen polimer plýonkasyny, emeli süýümi, termo- plastlary, turbalary, berk tanaplary, gaplaýjy serişdeleri, mebelleri, dürli polimer önümlerini, awtoulaglar üçin süzgüçleri, azyk önümleri üçin gaplary taýýarlamakda esasy çig mal serişdeleriniň biri bolup durýar. Häzirki zaman kärhanasynda öndürilýän polimer hem önümçiligiň dürli pudaklarynda möhüm ähmiýetli gymmatly çig mal serişdesidir. Bu çig mal serişdesine sarp edijileriň arasynda islegiň durnukly artmagy muňa doly güwä geçýär. Zawodyň önümi Russiýa, Hytaý, Türkiýe, Owganystan döwletleriniň sarp edijilerine yzygiderli ugradylýar. Ýurdumyzyň hususy işewürleriniň hem polipropilen we polimer önümlerini dürli harytlary öndürmekde üstünlikli özleşdirýändikleri bellenilmäge mynasypdyr. «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen ýedi aýynda sarp edijileriň durnukly artýan isleglerinden peýdalanýan polietileniň 56 müň 985 tonnasy öndürilip, 109 göterim ösüş gazanyldy. Polipropilen öndürmekde bu görkeziji 12 müň 250 tonna ýetip, ösüşiň depgini 103,2 göterim ýokarlandy. 

«Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Gyýanlydaky polimer zawodynyň agzybir işgärleri Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň ilhalar tutumlaryna mynasyp goşant goşmak bilen, joşgunly zähmet çekýärler. 

Nurmämmet Hydyrow,

«Balkan».